Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w Kaliszu

Transkrypt

1 Raport z badania Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w Kaliszu Badanie wykonane na zlecenie: Urzędu Miejskiego w Kaliszu przez Pracownię Badawczo- Psychologiczną MIRABO Warszawa, grudzień 2015 r.

2 Spis treści I. Wprowadzenie II. Opis badania 1. Charakterystyka badania 2. Cele badania 3. Metodologia 3.1 Przygotowanie próby 3.2. Procedura badawcza 3.3. Weryfikacja wiarygodności i kontrola rzetelności zbioru 3.4. Analiza danych III. Prezentacja wyników 1. Charakterystyka badanych 1.1 Wiek i płeć 1.2 Wyniki w nauce 1.3 Nieobecności w szkole 1.4 Rodziny badanych 1.5 Wykształcenie rodziców 1.6 Warunki materialne rodziny 1.7 Wydatki na własne potrzeby 2. Jak wypoczywają kaliskie nastolatki? 2.1. Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu 2.2. Problemowe używanie internetu 2.3. Wydatki na gry hazardowe

3 Spis treści 3. Palenie papierosów przez młodzież 3.1. Dostępność tytoniu w opinii badanych 3.2. Wiek inicjacji tytoniowej 3.3. Rozpowszechnienie palenia papierosów 3.4. Ocena rozpowszechnienia palenia wśród przyjaciół 3.5. Częstotliwość i poziom natężenia palenia papierosów w okresie ostatnich 30 dni 3.6. Ocena ryzyka związanego z paleniem tytoniu 4. Picie napojów alkoholowych przez młodzież 4.1. Ocena dostępności alkoholu w opinii badanych 4.2. Wiek inicjacji alkoholowej 4.3. Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych - w życiu oraz w ostatnim roku przed badaniem 4.4. Ocena rozpowszechnienia picia alk. wśród przyjaciół 4.5. Częstotliwość konsumpcji alkoholu w okresie ost. 30 dni 4.6. Rodzaje pitych napojów alkoholowych - ostatnia okazja 4.7. Ocena ryzyka związane z piciem alkoholu 5. Problem upijania się młodzieży 5.1. Odczuwane efekty wypicia alkoholu-ostatnia okazja 5.2. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się 5.3. Ocena rozpowszechnienia upijania się wśród przyjaciół 5.4. Pierwsze doświadczenia z upijanie się 5.5 Częstotliwość i nasilenie zjawiska upijania się w okresie ostatnich 30 dni

4 Spis treści 6. Palenie papierosów, picie alkoholu i upijanie się - podsumowanie 7. Częstotliwość zakupu napojów alkoholowych 8. Częstotliwość picia nap. alkoholowych w lokalach gastronomicznych 9. Oczekiwania uczniów związanie z piciem alkoholu 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu 11. Rozpowszechnienie zjawiska używanie leków uspokajających i nasennych oraz dopalaczy przez młodzież Rozpowszechnienie używania leków Rozpowszechnienie używania tabletek i alkoholu Wiek inicjacji Ocena dostępności leków Rozpowszechnienie używania leków uspokajających przez kolegów/koleżanki Rozpowszechnienie używania dopalaczy Ocena dostępności dopalaczy 12. Rozpowszechnienie używania napojów energetycznych Częstotliwość picia napojów energetycznych - ostatnie 30 dni Rodzaje wypijanych napojów energetycznych Ocena dostępności napojów energetycznych na terenie szkoły Ocena rozpowszechnienia picia napojów energetycznych wśród przyjaciół

5 Spis treści 13. Używanie marihuany lub haszyszu przez młodzież 13.1 Ocena dostępności marihuany lub haszyszu (konopi) 13.2 Pierwszy kontakt z marihuaną lub haszyszem - wiek inicjacji 13.3 Rozpowszechnienie używania marihuany lub haszyszu 13.4 Używanie marihuany/haszyszu wśród przyjaciół 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi 13.6 Częstotliwość sięgania po marihuanę lub haszysz w okresie ostatnich 30 dni Umiejętność odmawiania na propozycje spróbowania marihuany lub haszyszu 13.8 Wydatki na zakup marihuany (konopi) 13.9 Oczekiwania uczniów związane z używaniem marihuany Ocena ryzyka związanego z używaniem marihuany/haszyszu Ocena dostępności marihuany lub haszyszu w wybranych miejscach 14. Używanie innych narkotyków 14.1 Amfetamina - rozpowszechnienie używania 14.2 Ecstasy - rozpowszechnienie używania 14.3 Substancje wziewne (kleje, aerozole itp) - rozpowszechnienie używania 14.4 Wiek inicjacji 15. Ocena ryzyka związanego z używaniem narkotyków 16. Częstotliwość używania innych narkotyków

6 Spis treści 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków 18. Przemoc rówieśnicza perspektywa sprawców 19. Przemoc rówieśnicza perspektywa ofiar 20. Profilaktyka domowa 21. Porównanie wyników badań z lat 2007, 2011 i WNIOSKI I REKOMENDACJE 272 SUPLEMENT 281 6

7 I. Wprowadzenie

8 1.1. Wprowadzenie problem używania substancji psychoaktywnych przez młodzież Transformacja ustrojowa w Polsce przyniosła ze sobą nie tylko zmiany prawne i gospodarcze, ale także nowe normy, wartości i wzorce zachowań. Procesowi temu nie towarzyszyło pojawianie się nowych znaczących autorytetów osobowych i instytucjonalnych. Wzrosły swobody obywatelskie, zmniejszyła się natomiast skuteczność instytucji kontroli społecznej. Rozluźnieniu uległy relacje wewnątrzrodzinne, pogorszyła się kondycja polskiej rodziny i dorosłych wypełniających rolę rodziców i wychowawców. Nowe warunki zmusiły społeczeństwo do zmiany stylu życia, sprawiły że od młodzieży oczekuje się niemal perfekcyjnego samosterowania oraz przyspieszonej dorosłości. Niski standard materialny niektórych rodzin spowodował wykreowanie się grupy młodzieży tzw. gorszego startu, społeczną marginalizację części dzieci i młodzieży. Jedną z najpoważniejszych kwestii społecznych, przed którą stanęły instytucje zajmujące się wychowaniem i edukacją, a także osoby kreujące politykę w państwie jest używanie przez młodzież alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Zjawisko to ma istotny wpływ zarówno na poczucie bezpieczeństwa społecznego, ogólny stan zdrowia ludzi młodych, szanse na sukces na coraz bardziej wymagającym rynku pracy, a także na relacje interpersonalne z rówieśnikami i środowiskiem rodzinnym. Badania pokazują, że w latach 90. mieliśmy w Polsce do czynienia ze znacznym wzrostem rozmiarów problemu używania narkotyków. Szybko rosło rozpowszechnienie eksperymentalnego i okazjonalnego używania substancji nielegalnych wśród młodzieży. Wzrost rozmiarów zjawiska używania narkotyków jak również narkomanii rozumianej jako uzależnienie bądź używanie problemowe, zbliżył nasz kraj do poziomu krajów Zachodniej Europy. Do niepokojących zjawisk dołączyło także nasilanie się przemocy rówieśniczej oraz zachowań agresywnych wśród młodzieży szkolnej. 8

9 1.1. Wprowadzenie problem używania substancji psychoaktywnych przez młodzież Wobec nasilających się problemów pod auspicjami Rady Europy w 1995 roku uruchomiony został szeroko zakrojony europejski program badawczy obejmujący ponad 30 krajów naszego kontynentu (w tym Polskę), dotyczący monitorowania zjawisk związanych z piciem alkoholu, zażywaniem narkotyków, paleniem tytoniu oraz zachowaniami prozdrowotnymi młodzieży. W 2015 r. realizowana była w Europie kolejna (szósta) edycja badań ESPAD. Wyniki prezentowane w niniejszym raporcie oparto na badaniu prowadzonym zgodnie z metodologią i standardami projektu ESPAD. W badaniu, uczestniczyła młodzież szkolna z dwóch grup wiekowych: uczniowie klas trzecich szkół gimnazjalnych oraz uczniowie klas drugich szkół ponadgimnazjalnych tj. liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych, zasadniczych szkół zawodowych i techników. Dzięki objęciu badaniem wymienionych dwóch grup wiekowych możemy zaobserwować zmiany w zachowaniach i postawach nastolatków w momentach procesu dojrzewania. dwóch różnych W badaniu pytano uczniów zarówno o osobiste doświadczenia w zakresie używania substancji psychoaktywnych, jak i o ich opinię na temat powszechności używania alkoholu i narkotyków wśrodowisku koleżeńskim (rówieśniczym). Istotne znaczenie we wspomnianej analizie ma również możliwość odniesienia danych dotyczących używania substancji psychoaktywnych do informacji na temat oceny relacji badanej młodzieży ze swoimi rodzicami oraz przyjaciółmi. W literaturze psychologicznej i opracowaniach socjologicznych wielokrotnie podkreśla się współzależność pomiędzy trudnymi relacjami rodzinnymi i brakiem wsparcia i pomocy ze strony rodziców na występowanie zachowań problemowych związanych z piciem alkoholu i sięganiem po narkotyki przez młodzież. 9

10 1.1. Wprowadzenie problem używania substancji psychoaktywnych przez młodzież Innym zjawiskiem ważnym w omawianym kontekście jest niski poziom więzi koleżeńskich (poczucie izolacji i odrzucenia przez grupę rówieśniczą). Obie te kwestie były przedmiotem badania i zostaną scharakteryzowane w niniejszym raporcie. Ważną częścią realizowanego badania jest także problem dostępności alkoholu i narkotyków dla młodych ludzi. Zgromadzono informacje o subiektywnym poczuciu łatwości zdobycia (kupienia) poszczególnych substancji przez młodzież, a także na temat tego, ile pieniędzy na papierosy, napoje alkoholowe i konopie wydaje młodzież. Badanie pokazało również skalę naruszania prawa przez sprzedawców napojów alkoholowych, którzy wbrew obowiązującemu prawu bardzo często sprzedają alkohol osobom małoletnim. Dane zgromadzone w ramach badania dostarczają informacji na temat konsekwencji ponoszonych przez młodzież w związku z piciem alkoholu i używaniem substancji psychoaktywnych, a także na temat osobistych przekonań na temat ryzyka związanego z sięganiem po te substancje. 10

11 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna Profilaktyka - ustalenia definicyjne Profilaktyka to ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu ludzi (Okoń, 2004). Profilaktyka szkolna to działania, które zapobiegają takim zjawiskom i zachowaniom, podejmowane wśrodowisku szkolnym. W pedagogice można wskazać dwie powiązane ze sobą koncepcje działań profilaktycznych, określane mianem profilaktyki społecznej i profilaktyki wychowawczej (Ostaszewski, 2003). Celem tej ostatniej jest zapobieganie niepożądanym zjawiskom przez oddziaływania wychowawcze wspierające pomyślny rozwój jednostek lub zbiorowości. Profilaktykę w wychowaniu można rozumieć jako profilaktykę uprzedzającą lub jako profilaktykę objawową. Pierwsza polega na przeciwdziałaniu niepożądanym zjawiskom, które dotąd nie wystąpiły, ale zgodnie z wiedzą wychowawcy mogą się z dużym prawdopodobieństwem pojawić. Druga odnosi się do tych przypadków działań wychowawczych, gdy pojawiły się już pierwsze objawy niepokojących zjawisk i polega na umiejętnym, wczesnym rozpoznaniu objawów niepożądanych zachowań i podjęciu działań zapobiegawczych. Jednym z przykładów takich niepożądanych zjawisk i zachowań jest sięganie przez młodzież szkolną po substancje psychoaktywne. Zwyczajowo są one dzielone na trzy grupy: papierosy, alkohol i narkotyki, ale w ostatnich latach obserwujemy na świecie coraz częściej tendencję do ich integralnego traktowania. Oparta jest ona na przekonaniu, że picie alkoholu, palenie papierosów i używanie narkotyków to różne przejawy zachowań zagrażających zdrowiu, u ich podstaw leżą podobne grupy czynników. 11

12 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Obok tendencji do integrowania działań obserwujemy w profilaktyce zachowań problemowych także tendencję do odchodzenia od wąskiego rozumienia zagrożenia związanego z używaniem substancji. Zagrożenie to nie jest utożsamiane wyłącznie z uzależnieniem się, ale także z wystąpieniem szeregu problemów związanych z sięganiem po te substancje takich jak wypadki, przestępstwa, przemoc. (Ostaszewski 2003). W ramach profilaktyki pierwszorzędowej dotyczącej substancji psychoaktywnych, podejmowane są działania mające na celu zmianę niepożądanych zachowań np. opóźnienie eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi lub powrót do abstynencji, jeśli inicjacja miała już miejsce. W ramach tzw. profilaktyki drugorzędowej podejmowane działania dotyczą grup, w których substancje psychoaktywne są dość powszechnie używane. Ich celem jest ograniczanie różnorodnych szkód związanych z sięganiem po te substancje. Obok przedstawionej typologii pojawiła się w ostatnich latach inna, która proponuje podział na tzw. prewencję uniwersalną skierowaną na obniżanie ryzyka i wzrost ochrony oraz na promocję pełnego rozwoju i zdrowia, prewencję selektywną skoncentrowaną na grupach będących pod silniejszym wpływem czynników ryzyka oraz prewencję skierowaną, której działania kierowane są do grup osób podejmujących chroniczne zachowania problemowe. Zdaniem wielu specjalistów większość oddziaływań szkolnych powinna być prowadzona w ramach nurtu prewencji uniwersalnej (Grzelak, Sz. 2006).Badania pokazują (m.in. wyniki badań ESPAD), że w latach 90. w Polsce bardzo nasiliło się zjawisko używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Jednym z rodzajów działań mających duży zasięg i służących przeciwdziałaniu uzależnieniom i innym szkodom związanym z substancjami są tzw. szkolne programy profilaktyczne. 12

13 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością W latach 90. programy takie wprowadzano do szkół na szeroką skalę, w większości przypadków nie dokonywano jednak ich naukowej oceny. Z czasem wśród specjalistów pojawiło się przekonanie o niezadawalającej skuteczności wielu z nich, a nawet potencjalnych szkodach (Szymańska, 2000). Dlatego niezwykle istotne stały wszelkie inicjatywy zmierzające do poddawania takich działań ewaluacji (naukowej ocenie) i poszukiwaniu czynników, które mogą sprzyjać ich skuteczności. Czynniki sprzyjające skuteczności programów profilaktycznych Jak pokazują analizy (Ostaszewski, 2003) czynniki takie to: Adekwatne do celów i naukowo uzasadnione podstawy teoretyczne; Oparcie programu na sprawdzonych strategiach redukowania czynników ryzyka lub wzmacniania czynników chroniących np. na kształtowaniu lub wzmacnianiu u dzieci i młodzieży norm przeciwnych sięganiu po substancje, na wzmacnianiu umiejętności życiowych (np. asertywność, wybór wartości); na zmianie oczekiwań związanych z działaniem substancji; Wykorzystywanie różnych kanałów wpływu na zachowania i postawy uczniów (np. angażowanie rodziców, liderów młodzieżowych); Odpowiednia długość i intensywność zajęć. Program powinien składać się z około godzin zajęć podstawowych i 5-10 uzupełniających w kolejnych dwóch latach nauki; Stosowanie interaktywnych metod edukacji (uruchomienie wymiany doświadczeń pomiędzy uczestnikami); 13

14 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Uwzględnienie potrzeb i specyficznej sytuacji dzieci zaniedbanych wychowawczo np. ze środowisk dysfunkcyjnych; Staranne przygotowanie: ocena potrzeb populacji docelowej, badania pilotażowe, badania oceniające skuteczność (ewaluacja), opracowanie sposobów i wskaźników monitorowania realizacji programu; Dobrze przygotowani realizatorzy (przeszkolenie, wyposażenie w podręczniki); Zapewnienie wsparcia społecznego dla realizatorów programu; Wśród wymienionych elementów znalazła się m.in. ocena skuteczności programu. Wiedza gromadzona w badaniach ewaluacyjnych nie tylko pozwala ocenić ową skuteczność, ale może być także pomocna w poprawie jakości prowadzonych oddziaływań. W badaniach nad skutecznością programów profilaktycznych istotne jest sformułowanie pytań badawczych oraz wskaźników skuteczności. Przykład takich pytań i wskaźników prezentuje publikacja Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych autorstwa dr Krzysztofa Ostaszewskiego, wydana w 2003 roku. W prowadzonej przez niego ewaluacji trzech programów profilaktycznych: Spójrz inaczej, Noe i Drugi Elementarz oraz Domowi Detektywi postawiono pytania o: Wpływ wybranych szkolnych programów profilaktyki na: używanie substancji psychoaktywnych (zachowania), na postawy, intencje i przekonania oraz umiejętności lub inne zmienne związane z używaniem substancji psychoaktywnych, a także na wiedzę uczniów na temat konsekwencji używania tych substancji i innych zachowań zdrowotnych. Ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych związane z realizowaniem tych programów, takich jak wzrost zainteresowania substancjami i większa skłonność do eksperymentowania z nimi. 14

15 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Proponowane wskaźniki skuteczności programu można sklasyfikować w ramach trzech rodzajów: Behawioralne: częstość sięgania po różne rodzaje substancji, Pośrednie: intencje sięgania po te substancje, postawy wobec ich używania, umiejętność odmawiania oraz Dotyczące wiedzy: np. o skutkach używania substancji i mechanizmach uzależnienia. Zgodnie z przedstawioną listą, o skuteczności programów wnioskuje się na podstawie zmian w zachowaniach uczniów (częstości sięgania), zmian w intencjach używania, postaw wobec używania oraz zmian w wiedzy uczniów na temat skutków i innych ważnych aspektach sięgania po substancje. Przegląd badań ewaluacyjnych wskazuje, że w przypadku ewaluacji szkolnych programów profilaktycznych najczęściej wykorzystuje się model quasieksperymentalny (Grzelak, 1993). Polega on na prowadzeniu pomiarów początkowego (pre-testu) i końcowego (post-testu) w grupie uczniów uczestniczących w programach profilaktycznych i w grupie uczniów, którzy w nich nie uczestniczyli (grupa kontrolna). Przygotowanie i realizacja programów profilaktycznych adekwatnych do potrzeb odbiorców oraz możliwości lokalnej społeczności wymaga m.in. dogłębnej diagnozy zachowań problemowych dzieci i młodzieży. Jak pokazują badania prowadzone nad tzw. szkolnymi programami profilaktyki (m.in. J. Szymańska, Program profilaktyki w praktyce szkolnej, CMPPP, 2005) najczęściej zawierają one działania adresowane do uczniów, przeważają w nich zajęcia informacyjno-edukacyjne, a tematem jest zdrowy styl życia, uzależnienia, agresja i przemoc oraz stres. 15

16 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Nie zawsze taka oferta jest adekwatna do problemów i potrzeb młodzieży i całego środowiska szkolnego. Dlatego zajęcia profilaktyczne prowadzone w ramach szkolnego programu (zarówno przez nauczycieli jak i osoby spoza szkoły) spotykają się z różną oceną uczniów oraz wychowawców, dotyczy to zarówno ich tematyki, jak i korzyści wynoszonych przez młodzież, wreszcie przebiegu samej realizacji. Planując efektywne działania profilaktyczne warto oszacować skalę zachowań problemowych młodzieży w danym środowisku. Należy też pamiętać, że szkoła funkcjonuje w określonej społeczności lokalnej. Dlatego nowoczesne strategie profilaktyczne polegają na łączeniu edukacji szkolnej z oddziaływaniami w tejże społeczności. Oznacza to, że przygotowując środowiskowe działania profilaktyczne, trzeba poznać problemy i potrzeby społeczności lokalnej, a także zdiagnozować te jej zasoby, które mogą być wykorzystane w działaniach profilaktycznych dotyczących zachowań problemowych młodzieży. Konieczne jest także określenie klimatu wokół używania substancji psychoaktywnych panującego w środowisku, w którym funkcjonuje młodzież wśród rówieśników, w domu rodzinnym oraz najbliższym otoczeniu. Obszary te były przedmiotem analiz prowadzonych w niniejszym raporcie. Analizie poddano związki pomiędzy używaniem substancji psychoaktywnych a różnymi obszarami funkcjonowania psychospołecznego uczniów w tym m.in. ich opiniami na temat rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród znajomych/przyjaciół, sytuacją szkolną oraz poczuciem wykluczenia rówieśniczego. Ważnym elementem badania było poznanie (na podstawie deklaracji uczniów) spodziewanych reakcji rodziców na picie alkoholu, palenie papierosów oraz sięganie po narkotyki. 16

17 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Reakcje te uznano w badaniu za jeden z elementów pozwalających scharakteryzować profilaktykę domową, a więc postawy i działania, które podejmują rodzice w celu zapobiegania niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu młodych ludzi, związanym z sięganiem po papierosy, alkohol i narkotyki. Zakres badania obejmie sześć obszarów tematycznych: A. Zagrożenia związane z piciem alkoholu i używaniem substancji psychoaktywnych: rozpowszechnienie picia alkoholu, palenia tytoniu i używania narkotyków wśród młodzieży oraz częstotliwość sięgania po te substancje; wiek inicjacji tytoniowej, alkoholowej oraz narkotykowej; ocenę dostępności dla młodzieży alkoholu, tytoniu i narkotyków. Pomiar dostępności był oparty na kilku wskaźnikach ogólnych ocenach badanych, a w przypadku napojów alkoholowych i papierosów informacjach na temat podejmowanych prób zakupu poszczególnych rodzajów alkoholi i papierosów; rozpowszechnienie problemów i szkód związanych z piciem alkoholu i używaniem narkotyków; subiektywna ocena rozpowszechnienia sięgania po substancje psychoaktywne przez innych uczniów w klasie. B. Zagrożenia związane z przemocą w szkole i środowisku lokalnym: poczucie zagrożenia ze strony rówieśników (bycie ofiarą przemocy w szkole i w jej otoczeniu) uczestnictwo w zdarzeniach związanych z przemocą lub chuligaństwem (bycie sprawcą przemocy); 17

18 1.2. Wprowadzenie -profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością C. Sytuacja szkolna uczniów: wyniki w nauce; subiektywna ocena kontaktów z rówieśnikami; nieobecności w szkole i ich przczyny D. Sytuacja rodzinna uczniów: cechy społeczno-demograficzne rodziny; subiektywna ocena atmosfery rodzinnej; przekonania dot. prawdopodobnych reakcji rodziców na używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież (subiektywne poczucie przyzwolenia ze strony rodziców na sięganie po te substancje); relacje uczniów z rodzicami; E. Różne aspekty życia osób badanych między innymi: sposoby spędzania wolnego czasu; ilość pieniędzy do własnej dyspozycji; częstotliwość korzystania z Internetu w czasie wolnym oraz liczba godzin spędzanych w sieci, korzystanie z Internetu w godzinach nocnych przymus korzystania z Internetu dla poprawy samopoczucia F. Postawy i przekonania uczniów dotyczące: używania, alkoholu oraz jego wpływu na zachowania i zdrowie, ocena ryzyka związanego z używaniem alkoholu, narkotyków i paleniem papierosów oczekiwania uczniów dotyczące efektów związanych z piciem, paleniem i używaniem narkotyków 18

19 II. Opis badania

20 1. Charakterystyka badania Projekt badawczy: Klient: Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie Kalisz URZĄD MIASTA KALISZ Autor raportu: Pracownia Badawczo- Psychologiczna MIRABO w Warszawie Termin realizacji prac terenowych: listopad 2015 Metodologia: badanie ilościowe w formie ankiety audytoryjnej (z zapewnieniem anonimowości) Długość wywiadu: 40 minut Próba: 719 uczniów klas trzecich klas gimnazjów 860 uczniów drugich klas szkół ponadgim. Liczba badanych osób: Analizy statystyczne: 1579 (70 klas) SPSS, Excel 20

21 2. Cele badania Podstawowym celem badania jest diagnoza rozpowszechnienia zjawiska używania substancji psychoaktywnych przez młodzież. W badaniu pytamy nie tylko o skalę tych doświadczeń, ale również o ich częstotliwość, dzięki czemu możliwe jest oszacowanie wielkości populacji młodych ludzi, którzy mają za sobą pojedyncze eksperymenty lub wielokrotne doświadczenia związane z piciem alkoholu, upijaniem się i używaniem narkotyków. Ważnym celem projektu jest również poznanie postaw młodzieży wobec różnych substancji psychoaktywnych, ich wiedzy na temat substancji oraz ocena poziomu ryzyka związanego z używaniem poszczególnych środków. Wiedza ta jest niezbędna przy planowaniu i wdrażaniu nowoczesnych strategii oraz programów profilaktycznych. W badaniu szczegółowej analizie poddano czynniki mających wpływ na podaż i popyt na alkohol i narkotyki wśród młodzieży. Analizowano m.in.: fizyczną dostępność papierosów, alkoholu i narkotyków (łatwość zakupu), psychologiczną dostępność, czyli subiektywne przekonanie o łatwości/trudności zdobycia/kupienia określonej substancji psychoaktywnej, gotowość do podjęcia prób (eksperymentów) z narkotykami, a także osobiste przykre doświadczenia związane z używaniem alkoholu lub narkotyków i ocenę rozpowszechnienia używania alkoholu i narkotyków w grupie rówieśniczej wśród przyjaciół oraz starszego rodzeństwa badanych nastolatków. Zgromadzone informacje na temat doświadczeń związanych z piciem alkoholu i używaniem narkotyków zostały zestawione z odpowiedziami na pytania dotyczące: jakości relacji z rodzicami i przyjaciółmi, stosowania przemocy lub bycia jej ofiarą. Do ankiety włączono także pytania na temat kontaktów rówieśniczych, co pozwoliło oszacować wielkość populacji młodzieży, która czuje się wykluczona w swojej grupie rówieśniczej. 21

22 3. Metodologia badania 3.1 Przygotowanie próby Próbę badawczą wylosowano na podstawie danych o strukturze populacji uczniów szkół znajdujących się na terenie Kalisza. Losowanie klas przebiegało dwustopniowo. W pierwszym etapie losowano szkoły uwzględniając wielkość populacji uczniów uczęszczających do każdej ze szkół. Prawdopodobieństwo wylosowania szkoły zależało od udziału uczniów danej szkoły w całości populacji uczniów danego typu klas w całym mieście im więcej uczniów miała szkoła, tym większe było prawdopodobieństwo znalezienia się tej szkoły w próbie badanych szkół. Po wylosowaniu próby szkół uczestniczących w badaniu ankieterzy dokonywali losowania klas wewnątrz poszczególnych szkół na podstawie przygotowanego algorytmu zapewniającego losowy dobór klasy wewnątrz poszczególnych szkół. Średni błąd oszacowania w klasach trzecich gimnazjum kształtował się na poziomie +/- 2,9%, zaś w klasach drugich ponadgimnazjalnych 2,7%. Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej próbie losowej uczniów 70 klas. Ankieta została wypełniona przez 1579 uczniów, ze zbioru nie wyeliminowano żadnej ankiety. Zgodnie z przyjętą metodologią podstawą do takiej eliminacji było ponad 50% nieuzasadnionych braków danych w całej ankiecie. Ostatecznie analizie poddano 1579 ankiet. Badane klasy Liczba badanych uczniów Odsetek wszystkich badanych 3 klasy gimnazjum ,5% 2 klasy ponadgimnazjalne ,5% Razem % Tabela 1: Liczba badanych w poszczególnych rocznikach. 22

23 3.1. Procedura badawcza W badaniu zastosowano kwestionariusz składający się z 66 pytań; większość stanowiły pytania zamknięte (z możliwością wyboru jednej lub kilku odpowiedzi zgodnie z instrukcja zawartą w każdym pytaniu). Na początku kwestionariusza zamieszczono metryczkę, w której uczestnicy badania określali swoją płeć i wiek, w dalszej części kwestionariusza charakteryzowali swoją sytuację rodzinną (z kim mieszkają) oraz oceniali sytuację materialną swojej rodziny. Ankietę otwierało pytanie dotyczące form spędzania wolnego czasu przez młodzież oraz częstotliwości, z jaką podejmuje ona różne zajęcia pozaszkolne. Kolejne pytania dotyczyły korzystania z Internetu: liczby godzin poświęcanych na ten cel, przebywania w sieci w godzinach nocnych, potrzeby korzystania z Internetu dla poprawienia samopoczucia. W tej części kwestionariusza znalazło się również pytanie o sumę pieniędzy przeznaczanych na gry na automatach w ciągu miesiącach. W dalsze części ankiety zamieszczono bloki pytań dotyczących: rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów. Znalazły się tu pytania o używanie papierosów, alkoholu, narkotyków, dopalaczy, leków uspokajających i upijanie się w życiu, a także o częstotliwość takich zachowań w ciągu ostatnich 12 miesięcy i 30 dni. funkcjonowania badanych w grupie rówieśniczej: pytania o zachowania agresywne/ przemocowe wśród uczniów (w kontekście bycia sprawcą i bycia ofiarą), wsparcie otrzymywane od przyjaciół, zagadnień dotyczących sytuacji rodzinnej badanych m.in. o zasady dotyczące informowania rodziców nt. miejsca przebywania poza domem, spodziewane reakcje rodziców na picie, palenie oraz używanie narkotyków, ocenę kontroli i wsparcia otrzymywanego od rodziców, ocenę relacji z mamą i tatą; 23

24 3.1. Procedura badawcza Uczniowie odpowiadali na pytanie o częstotliwość sięgania po takie narkotyki jak: marihuana i haszysz (konopie), amfetamina, ecstasy, środki wziewne, kokaina, heroina oraz grzyby halucynogenne, a także o to, jak oceniają prawdopodobieństwo, iż po użyciu konopi doświadczyliby różnych pozytywnych i negatywnych skutków (oczekiwania związane z używaniem marihuany i haszyszu). Podobne pytanie zadano uczniom w kontekście picia alkoholu (pozytywne i negatywne oczekiwania). Uczniów pytano również o wiek inicjacji narkotykowej i nikotynowej, a w przypadku alkoholu o wiek, w którym po raz pierwszy pili piwo, wino oraz wódkę. W dalszej części kwestionariusz zawierał pytania o negatywne konsekwencje picia i używania narkotyków doświadczane w ostatnich 12 miesiącach. W bloku umieszczono też pytanie o opinię uczniów na temat rozpowszechnienia używania papierosów, alkoholu, narkotyków i dopalaczy oraz upijania się wśród przyjaciół badanych. Pytanie takie zadano również w odniesieniu do picia napojów energetycznych. Na kolejny blok składały się pytania o dostępność napojów alkoholowych (piwa, wina, wódki) oraz papierosów i przetworów konopi, w ocenie uczniów. Uczniów zapytano również o stopień ryzyka, jakie podejmują ludzie podejmując różne zachowania związane z alkoholem oraz sięganiem po określone narkotyki 24

25 3.1. Procedura badawcza Realizację badania prowadzili przeszkoleni ankieterzy, którzy za zgodą dyrektorów szkół, po ich uprzednim zawiadomieniu pismem przesłanym przez Zleceniodawcę wchodzili do klas na jedną godzinę lekcyjną. Osoby przeprowadzające badanie wręczały respondentom ankietę i prosiły o jej zwrot bezpośrednio po wypełnieniu, do specjalnie przygotowanej urny. Średni czas wypełniania ankiety wynosił około 40 minut. Osoby uczestniczące w badaniu były informowane, iż służy ono poznaniu problemów młodzieży szkolnej będącej uczniami szkół na terenie Kalisza, zostały także dokładnie poinformowane, w jaki sposób zaznaczać wybrane przez nich odpowiedzi. Zapewniono im pełną anonimowość. Ankieter był obecny w klasie przez cały czas badania tj. do momentu oddania wypełnionego kwestionariusza przez wszystkich uczestników. Badani nie kontaktowali się między sobą podczas wypełniania ankiety i nie mieli możliwości zapoznania się z kwestionariuszem wypełnionym przez inną osobę. 25

26 3.3. Weryfikacja wiarygodności i kontrola rzetelności zbioru W przypadku realizowania badania z użyciem ankiet do samodzielnego wypełniania przez respondentów, często konieczne jest dokonanie wtórnej selekcji kwestionariuszy, w których jakość danych budzi wątpliwości. W celu otrzymania statystyk najlepiej odzwierciedlających rzeczywistą częstotliwość występowania zjawisk wśród badanych uczniów dokonano kilkuetapowej selekcji ankiet. Wykluczanie ankiet ze zbioru lub pomijanie odpowiedzi w niektórych pytaniach miało na celu wykluczenie wpływu na wyniki odpowiedzi respondentów, którzy mogli nieuważnie lub nierzetelnie wypełniać kwestionariusz. Przed rozpoczęciem analiz statystycznych sprawdzono, czy w zbiorze są ankiety, w których braki danych stanowiły więcej niż 50% odpowiedzi, postępując w tym przypadku zgodnie ze standardami europejskich badań ESPAD. W celu uniknięcia zniekształcenia wyników będącego efektem wpływu typu szkoły ponadgimnazjalnej na odpowiedzi dane zostały poddane procesowi ważenia. Proces ważenia polegał na porównaniu struktury badanej populacji uczniów do próby uczniów odpowiadających w badaniu. W przypadku różnic (nadreprezentacji lub niedoboru uczniów z poszczególnych typów szkół) pomiędzy rzeczywistą strukturą populacji uczniów w Kaliszu a strukturą próby przebadanych uczniów nadawano uczniom należącym do danego typu szkoły ponadgimnazjalnej wagę zrównującą udział w strukturze badanej próby do struktury populacji uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Kaliszu. W procesie ważenia uwzględniono również rozkład płci wśród uczniów klas trzecich gimnazjum oraz uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. 26

27 3.3. Weryfikacja wiarygodności i kontrola rzetelności zbioru Odpowiedzi respondentów zostały sprawdzone pod względem spójności logicznej pomiędzy odpowiedziami. Kryteria badania spójności logicznej zostały oparte na metodologii stosowanej w ogólnoeuropejskich badaniach ESPAD. Proces selekcji danych podzielono na dwa etapy: w pierwszym etapie wyselekcjonowano ankiety, w których znajdowało się wiele niespójności logicznych pomiędzy odpowiedziami dotyczącymi używania tych samych substancji; w drugim etapie wyselekcjonowano odpowiedzi respondentów mających skłonność do deklarowania potencjalnie zawyżonego poziomu konsumpcji narkotyków. W celu wyeliminowania w analizach uczniów, którzy wielokrotnie udzielali wewnętrznie sprzecznych odpowiedzi, dokonano szczegółowej analizy wzorów odpowiedzi respondentów. W wyniku przeprowadzonych analiz wytypowano grupę respondentów udzielających niespójnych logicznie odpowiedzi w trzech różnych częściach ankiety: 1. niespójności w pytaniach dotyczących palenia tytoniu oraz picia alkoholu (grupy pytań dotyczących spożycia alkoholu) np respondent twierdzi, że nie pił alkoholu w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a następnie zaznacza, że pił 3-5 razy w ciągu ostatnich 30 dni 2. niespójności w pytaniach dotyczących używania amfetaminy, ecstasy lub substancji wziewnych; 3. niespójności w deklaracjach dot. używania marihuany, wieku inicjacji narkotykowej oraz inicjacji związanej z używaniem leków uspokajających lub nasennych, np respondent twierdzi, że nigdy nie używał żadnego z narkotyków, a następnie zaznacza, że po raz pierwszy używał amfetaminy w wieku x lat. 27

28 3.3. Weryfikacja wiarygodności i kontrola rzetelności zbioru W wyniku przeprowadzonych analiz statystycznych, nie poddawano analizie odpowiedzi tych respondentów, którzy wykazali się wysokim poziomem niespójności (w co najmniej dwóch spośród trzech części ankiety). Z analiz wyłączono także odpowiedzi dotyczące używania narkotyków tych badanych, którzy zaznaczyli, iż używali takiej substancji jak: relevin, to jest środka, który w rzeczywistości nie istnieje. 28

29 3.4. Analiza danych Zebrane dane zostały zakodowane, utworzono bazę komputerową pozwalającą na dokonywanie zarówno prostych jak i zaawansowanych analiz statystycznych. W pierwszym etapie przeprowadzono analizę danych pozwalającą na poznanie rozkładów procentowych odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety (frekwencje). Dalszym krokiem było grupowanie odpowiedzi na kilka pytań i tworzenie wskaźników zmiennych w oparciu o sumę punktów wyliczoną na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania. Analiza statystyczna pokazała, że odpowiedzi na pewne grupy pytań charakteryzuje wysoka spójność, dlatego możliwe było utworzenie zmiennych: nasilenie używania substancji wśród uczniów, nasilenie agresji i przemocy rówieśniczej, ocena rozpowszechnienia używania substancji w klasie, nasilenie oczekiwań dotyczących picia alkoholu oraz używania alkoholu i narkotyków. Wszystkie utworzone zmienne charakteryzują się wysoką rzetelnością (Alfa Cronbacha równa co najmniej 0,7 po zaokrągleniu do części dziesiętnych), co oznacza, że każda ze stworzonych skal jest jednorodna i mierzy jedną właściwość. Oto przykładowy opis tworzenia zmiennych: utworzono zmienną pn. Ocena klimatu społecznego szkoły. Zsumowano punkty na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania (pozycje skali) i określono średnią -M oraz odchylenie standardowe -SD. W taki sam sposób budowano inne zmienne opisane w raporcie. 29

30 3.4. Analiza danych Analizie poddano związki pomiędzy nasileniem używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów a różnymi obszarami funkcjonowania psychospołecznego uczniów wg schematu: używanie substancji psychoaktywnych wśród uczniów ocena relacji rówieśniczych ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród rówieśników nasilenie oczekiwań dot. picia alkoholu doświadczenia bycia sprawcą przemocy rówieśniczej doświadczenia bycia ofiarą przemocy rówieśniczej Wyniki wspomnianych analiz zostały przedstawione w rozdziale Suplement- Analizy dodatkowe, niniejszego raportu. W Raporcie dokonano także porównania wyników badania z wynikami z roku 2007 i

31 3.4. Analiza danych W opisie wykresów i tabel przedstawiających wyniki badania stosowano następujące symbole: 3G- klasy trzecie gimnazjum (15-16 lat) 2 PG klasy (15-16 lat) G- gimnazjum, PG- p<0,001; p<0,01, p<0,05 różnica istotna statystycznie na poziomie 0,001; 0,01; 0,05. n.i.- różnica nieistotna statystycznie CHI ²- wynik testu Chi kwadrat do oceny istotności różnic (ew. test Fischera) ANOVA- jednoczynnikowa analiza wariancji do oceny istotności różnic N- podstawa procentowania - może zmieniać się w każdym z roczników w zależności od liczby uczniów, którzy udzielili odpowiedzi na określone pytanie (pomijano braki danych-na ogół pojedyncze przypadki oraz tzw. systemowe braki danych). Analizując kolejne wykresy warto każdorazowo zwracać uwagę na podstawy procentowania. 31

32 III. Prezentacja wyników

33 1. Charakterystyka badanych

34 1.1 Wiek i płeć W przeprowadzonym badaniu wzięło udział 1579 uczniów. Ostatecznie, analizie poddano dane uzyskane od 719 uczniów z klas trzecich gimnazjum i 860 z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. W klasach trzecich gimnazjum chłopcy stanowili 49,9%, zaś w przypadku klas drugich szkół ponadgimnazjalnych 50,2%. Po zważeniu odsetki te wynosiły odpowiednio: 50,4% oraz 47,7% i odpowiadały strukturze płci w badanych populacjach. Ważenie nie zmieniło ogólnej liczebności prób klas trzecich gimnazjum i drugich ponadgimnazjalnych. W prezentowanych dalej wynikach, braki danych były usuwane dla każdej zmiennej oddzielnie. Wiek 45,5% 54,5% III klasa gimnazjum (15-16 lat) II klasa szkół ponadgimnazjalnych (17-18 lat) Wykres 1: Wiek badanych. Płeć III klasy gimnazjum N=719 II klasy szkół ponadgimnazjalnych N=860 50,4% 49,6% 47,7% 52,3% chłopcy dziewczęta chłopcy dziewczęta Wykres 2: Płeć badanych. 34

35 1.2 Wyniki w nauce Lepsze oceny są częściej udziałem młodszych uczniów: około 50% uczniów z trzecich klas gimnazjum miało w ostatnim półroczu średnią ocen 4,0 lub wyższą. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczny odsetek kształtował się na poziomie nieco ponad 40%. Analizując poszczególne grupy wiekowe można zauważyć, iż dziewczęta uczą się zdecydowanie lepiej niż chłopcy. W przypadku uczniów trzecich klas gimnazjum średnią ocen 4,0 lub wyższą uzyskało ponad 59% dziewcząt, podczas gdy wśród chłopców ponad 41%. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne odsetki wyniosły ponad 46% i ponad 33%. W starszych z badanych roczników chłopcy częściej niż dziewczęta otrzymywali słabe (poniżej 3,0) oceny (20,2% vs 6,9% wśród dziewcząt), podczas gdy w rocznikach młodszych kształtowały się na one zbliżonym poziomie (odpowiednio 14,3% i 10,8%). Średnia ocen W którym przedziale mieści się średnia Twoich ocen na koniec ostatniego półrocza? III klasy gim. 13,4% 15,5% 21,6% 20,7% 16,2% 8,0% 4,1% 0,4% II klasy ponadgim. 7,6% 14,8% 17,8% 26,8% 19,8% 10,4% 2,7% 0,2% 5-6 4,5-4,9 III klasy gim. ch. 7,8% 13,2% 20,7% 21,8% 22,1% 9,5% 4,5% 0,3% 4,0-4,4 3,5-3,9 3,0-3,4 III klasy gim. dz. 19,0% 17,9% 22,4% 19,6% 10,2% 6,5% 3,7% 0,6% 2,5-2,9 2,0-2,4 1,0-1,9 6,7% II klasy ponadgim. ch. 9,4% 17,1% 23,9% II klasy ponadgim. dz. 8,5% 19,7% 18,4% 29,4% 22,7% 15,2% 4,5% 0,4% 1,0% 17,1% 5,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 3: Wyniki w nauce klasy III gimnazjum i klasy II szkół ponadgimnazjalnych. N III kl. gim. 709 II kl. ponadgim. 858 III kl. gim. chłopcy 358 III kl. gim. dziewczęta 351 II kl. ponadgim. chłopcy 409 II kl. ponadgim. dziewczęta

36 1.3 Nieobecności w szkole W ciągu ostatnich 30 dni przed prowadzeniem badania, z powodu choroby co najmniej 3 dni zajęć opuścił co trzeci (ponad 33%) uczeń trzecich klas gimnazjum oraz co czwarty (24,5%) z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wagary były częstszym zjawiskiem wśród starszych uczniów, przynajmniej 3 dni z tego powodu opuścił co jedenasty uczeń (8,7%), podczas gdy w gimnazjum odsetek ten wyniósł 4,9%. W analizowanym okresie z innych powodów minimum 3 dni zajęć szkolnych opuścił co dziewiąty uczeń drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej (10,5%) i co ósmy w trzeciej klasie gimnazjum (11,9%). Nieobecności w szkole III klasy gim. II klasy ponadgim. 35,4% 41,2% z powodu choroby 10,7% 13,7% 13,7% 8,7% 11,2% 6,6% 5,9% 13,0% 12,0% 11,8% 6,8% 9,4% III klasy gim. II klasy ponadgim. z powodu wagarów 3,1% 0,6% 65,1% 8,1% 2,2% 2,1% 18,8% 5,9% 1,2% 59,2% 11,5% 4,3% 3,3% 14,6% III klasy gim. II klasy ponadgim. 45,0% 49,0% z innych powodów 2,4% 20,3% 7,7% 6,7% 2,8% 15,0% 2,2% 20,3% 10,3% 5,5% 2,7% 9,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani jednego 1 dzień 2 dni 3-4 dni 5-6 dni 7 dni lub więcej brak odpowiedzi Wykres 4: Nieobecności w szkole. III kl. gim. 713 II kl. ponadgim. 853 N 36

37 1.4 Rodziny badanych Analizując odpowiedzi gimnazjalistów możemy stwierdzić, iż 92,9% spośród nich mieszkało razem z matką, a 73,2% z ojcem. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odsetek mieszkających z matką jest podobny (95,3%), a mieszkających z ojcem wyższy (82,6%). Z ojczymem mieszkało 6,2% badanych uczniów gimnazjum oraz 3,2% uczniów klas ponadgimnazjalnych. Mieszkanie z macochą zadeklarował 1,0% badanych w gimnazjum i 0,6% w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. Z kolei z babcią lub dziadkiem mieszkał prawie co piąty (18,0%) z młodszych i co czwarty (26,9%) ze starszych uczniów. Mieszkanie z osobami spoza rodziny wskazało 1,6% gimnazjalistów i 1,1% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Osoby, z którymi mieszka respondent 100% 92,9% 95,3% 82,6% 75% 73,2% 50% 25% 38,1% 34,3% 18,0% 46,9% 41,2% 26,9% 0% 6,2% 1,7% 3,1% 1,5% 3,2% 3,6% 1,0% 1,6% 0,6% 1,1% III klasy gim. N=706 II klasy ponadgim. N=850 mieszkam sam mieszkam z ojczymem mieszkam z macochą mieszkam z siostrą, siostrami mieszkam z innymi krewnymi mieszkam z ojcem mieszkam z matką mieszkam z bratem, braćmi mieszkam z dziadkiem lub babcią mieszkam z osobami spoza rodziny Wykres 5: Odsetki uczniów, którzy wskazali, że mieszkają z wymienionymi osobami. UWAGA: odsetki nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli wskazać więcej niż jedną kategorię z listy. 37

38 1.5 Wykształcenie rodziców Wykształcenie rodziców Jakie jest wykształcenie Twojego ojca? Jakie jest wykształcenie Twojej matki? III klasy gim. (N=710) OJCIEC II klasy ponadgim. (N=850) 16,6% 4,9% 1,4% 21,1% 19,9% 7,5% 3,7% 3,2% 37,1% 27,9% 28,0% 28,5% ukończone III klasy lub niepełne gim. (N=713) podstawowe zasadnicze zawodowe średnie 12,6% 0,8% 1,0% 16,8% wyższe nie wiem nie dotyczy, nie mam ojca MATKA 30,1% ukończone lub niepełne podstawowe II klasy ponadgim. (N=850) zasadnicze zawodowe średnie 5,0% 0,8% 2,8% wyższe nie wiem 24,5% nie dotyczy, nie mam ojca 37,7% ukończone lub niepełne podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyższe nie wiem nie dotyczy, nie mam matki/ojca 31,0% 36,9% ukończone lub niepełne podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyższe Wykres 6: Wykształcenie matki i ojca porównanie pomiędzy rocznikami. 38

39 1.5 Wykształcenie rodziców Jak wynika z deklaracji badanej młodzieży, od 28,0% (ojcowie uczniów gimnazjów) do 36,9% (matki uczniów szkół ponadgimnazjalnych) rodziców posiadało średnie wykształcenie. Wśród gimnazjalistów 27,9% wskazało, iż ich ojcowie legitymują się dyplomem wyższej uczelni, zaś 37,7% zadeklarowało, że wyższe wykształcenie ma ich matka. Wśród uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te wyniosły odpowiednio 19,9% i 30,1%. Na wykształcenie wyższe rodziców częściej wskazywali uczniowie trzecich klas gimnazjum. Wykształcenie zawodowe jak wynika z deklaracji uczniów posiadało.21,1% ojców oraz 16,8% matek uczniów gimnazjów. Wśród starszej badanej młodzieży (tj. uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych) odsetki rodziców z wykształceniem zawodowym były wyższe (37,1% w przypadku matek i 24,5% w przypadku ojców). Wykształcenie podstawowe rodziców zadeklarowały niskie odsetki badanych. Wśród gimnazjastów 1,4% stwierdziło, iż takie wykształcenie ma ich ojciec, a 1,0%, że matka. W grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były nieco wyższe i wynosiły w przypadku ojców: 3,2%, a w przypadku matek 2,8%. Na uwagę zasługuje grupa uczniów, która nie była zorientowana, jakie wykształcenie posiadają ich rodzice, zwłaszcza w grupie młodszych uczniów 12,6% z nich nie wiedziało jakie wykształcenie ma ich matka, a 16,6% jakie wykształcenie ma ich ojciec. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne odsetki wyniosły 5,0% i 7,5%. Brak wiedzy o wykształceniu rodziców mógł wynikać z braku kontaktów, możliwe również, że kwestia wykształcenia nie była dla tej części badanych przedmiotem rozmów z rodzicami np. przy okazji formułowania własnych planów związanych z edukacją, bądź z innych powodów część młodzieży nie chciała wypowiadać się na ten temat. 39

40 1.6 Warunki materialne rodziny Badani dość dobrze oceniali warunki finansowe swoich rodzin. Średnio co trzynasty badany uczeń stwierdził, iż warunki materialne w jego rodzinie są gorsze w porównaniu z innymi rodzinami w Polsce. Taką opinie wyraziło 7,6% uczniów klas trzecich gimnazjum oraz 7,7% badanych z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Z drugiej strony, przekonanie, iż własnej rodzinie powodzi się lepiej w porównaniu z innymi rodzinami w Polsce wyraziła połowa uczniów z trzecich klas gimnazjum (52,4%) i niemal połowa uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (46,8%). Z kolei dwie piąte (39,9%) badanych gimnazjalistów oraz 45,5% uczniów szkół ponadgimnazjalnych było zdania, że ich rodzinie powodzi się podobnie jak innym. Oceny te mogą mieć wydźwięk zarówno pozytywny (równie dobrze), jak i negatywny (równie źle). Warunki materialne rodziny Jak powodzi się Twojej rodzinie w porównaniu z innymi rodzinami w Polsce? 100% 7,6% 7,7% 75% 39,9% 45,5% 50% 25% 52,4% 46,8% 0% III klasy gim. N=706 lepiej tak samo gorzej II klasy ponadgim. N=841 Wykres 7: Ocena sytuacji materialnej rodziny porównanie pomiędzy rocznikami. 40

41 1.7 Wydatki na własne potrzeby Wydatki uczniów przeznaczane na własne potrzeby rosną wraz z wiekiem badanych osób podczas gdy tygodniowe wydatki powyżej 100 zł zadeklarowało 4,0% uczennic i 5,5% uczniów gimnazjum, w grupie starszych uczniów wydatki na poziomie powyżej 100 zł tygodniowo wskazało 4,5% uczennic i aż 11,7% uczniów. Oznacza to, że co dziewiąty chłopak z tej frakcji wiekowej na swoje potrzeby wydawał bez kontroli rodziców ponad 400 zł miesięcznie. Prawie połowa uczniów gimnazjów (47% uczennic i 48% uczniów) stwierdziła, że ich niekontrolowane przez rodziców - tygodniowe wydatki na własne potrzeby wynoszą od 16 do 100 zł. W przypadku starszych badanych wydatki na poziomie zł zadeklarowało 56% dziewcząt i 53% chłopców. Wydatki rzędu 15 zł lub niższe zadeklarowało 36% uczennic klas trzecich gimnazjum i 30% chłopców z tego rocznika, a w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odpowiednio 32% i 26% badanych. Wydatki na własne potrzeby Ile pieniędzy zwykle wydajesz na swoje potrzeby bez kontroli ze strony rodziców? 100% 75% 50% III klasy gim. II klasy ponadgim. 4,0% 5,5% 4,5% 6,6% 7,2% 8,6% 11,7% 11,4% 40,1% 40,6% 47,7% 41,1% 25% 0% 36,0% 29,9% 13,3% 16,8% dziewczęta N=346 chłopcy N=346 32,3% 26,2% 6,9% 9,5% dziewczęta N=437 chłopcy N=394 0 zł 1-15 zł zł zł powyżej 100 zł Wykres 8: Tygodniowe wydatki uczniów na własne potrzeby (bez kontroli rodziców) wyniki w podziale na płeć. 41

42 2. Jak wypoczywają kaliskie nastolatki

43 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu Badanie pozwoliło m.in. poznać preferencje uczniów w zakresie sposobów spędzania wolnego czasu. Respondenci deklarowali jak często poświęcają swój wolny czas różnym przyjemnościom, czy hobby: grom komputerowym, aktywnemu uprawianiu sportu, czytaniu książek, wieczornemu wychodzeniu z przyjaciółmi, wychodzeniu ze znajomymi do centrum handlowego, używaniu Internetu dla przyjemności, czy też graniu na automatach do gier. Spośród różnych sposób spędzania wolnego czasu zdecydowanie najbardziej popularnym było używanie internetu dla przyjemności (wykres 9A), następnie aktywne uprawianie sportu (wykres 9B), wychodzenie ze znajomymi do centrum handlowego, chodzenie po parku, ulicach dla przyjemności (wykres 9G), realizowanie hobby (wykres 9F) oraz wieczorne wyjścia z przyjaciółmi (wykres 9E). Najrzadszym sposobem spędzania wolnego czasu było granie w konkursach sms-owych (wykres 9J), na automatach do gry (wykres 9I) oraz gra w lotto (wykres 9H). W przypadku wielu z analizowanych sposobów wykorzystywania wolnego czasu odnotowano różnice ze względu na płeć i wiek uczniów: - Chłopcy częściej niż dziewczęta grają w gry komputerowe (wykres 9K): prawie codziennie grała połowa młodszych uczniów (51,9%) i prawie połowa starszych uczniów (46,5%). Wśród dziewcząt odsetki te wyniosły odpowiednio 12,9% dla uczennic trzecich klasy gimnazjum i 8,8% dla uczennic w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych. Badanie pokazało, że częstotliwość grania na komputerze przez chłopców była zbliżona w obydwu badanych rocznikach. - Chłopcy częściej niż dziewczęta aktywnie uprawiają sport (wykres 9B): prawie codziennie w ten sposób spędza czas wolny 56,3% chłopców w gimnazjach i 41,9% chłopców z klas ponadgimnazjalnych. Wśród dziewcząt odsetki te wyniosły odpowiednio 38,9% i 20,8%. Spada także wraz z wiekiem odsetek uczniów biorących udział w pozalekcyjnych zajęciach sportowych (wykres 9C): udział prawie codziennie zadeklarowało 25,8% młodszych i 12,9% starszych chłopców. Wśród dziewcząt odnotowano spadek odsetka z 10,7% (wśród gimnazjalistek) do 3,6% (wśród starszych uczennic). Stosunkowo niskie odsetki młodzieży aktywnie uprawiającej sport w szkołach ponadgimnazjalnych należy uznać za niepokojący sygnał. - Czas poświęcany na własne hobby (wykres 9F) był zbliżony wśród dziewcząt i chłopców. Jednak również w tym przypadku chłopcy częściej od dziewcząt deklarowali, że poświęcają czas na swoje hobby prawie codziennie: w klasach trzecich gimnazjum swojemu hobby czas wolny poświęcało 42,3% uczniów i 32,7% uczennic, a w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych odpowiednio 35,2% i 18,9% badanych. 43

44 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu - Odwrotnie niż w przypadku wyżej analizowanych sposobów spędzania wolnego czasu, czytanie książek dla przyjemności (wykres 9D) w obu grupach wiekowych częściej niż chłopcy deklarowały dziewczęta. Prawie codziennie w ten sposób czas wolny spędzała co czwarta uczennica (25,2%) i co dwudziesty piąty uczeń (5,0%) gimnazjum. Wśród uczennic w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych czytelnictwo prawie codziennie kształtuje się na niższym poziomie (10,4%), zaś wśród chłopców jest zbliżone do czytelnictwa deklarowanego przez młodszych badanych (6,1%). - Dziewczęta z obydwu badanych roczników zdecydowanie częściej od swoich rówieśników angażowały się w działania społeczne jako wolontariusze (wykres 9L). W przypadku uczennic trzecich klas gimnazjum raz w tygodniu i częściej poświęcało swój czas na ten cel 11,8% badanych, wśród chłopców 3,6%. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odsetki te wyniosły odpowiednio 6,5% i 3,0%. Udział w zadaniach realizowanych przez drużynę harcerską (wykres 9M) kształtował się na zbliżonym poziomie wśród wszystkich badanych (od 15,9% do 19,2% uczniów zadeklarowało zaangażowanie przynajmniej kilka razy do roku). - Wychodzenie ze znajomymi do centrum handlowego, chodzenie po parku, ulicach dla przyjemności (wykres 9G) jest popularnym sposobem wypoczywania wśród badanej młodzieży. Taki styl wypoczynku prawie codziennie deklarowało 18,3% chłopców i 28,5% dziewcząt w gimnazjum, a w szkołach ponadgimnazjalnych odpowiednio 18,7% i 18,4% badanych. - Popularnym sposobem spędzania wolnego czasu były także wieczorne wyjścia z przyjaciółmi (wykres 9E). W taki sposób prawie codziennie czas wolny spędza 15,0% chłopców w gimnazjum i 12,1% dziewcząt, zaś w klasach ponadgimnazjalnych 15,5% chłopców i 9,9% dziewcząt. - Na automatach do gier (wykres 9I) prawie codziennie gra 1,4% chłopców i 0,3% dziewcząt w gimnazjum. W przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych zadeklarowało tak 1,5% chłopców i żadna z badanych dziewcząt. - Gra w lotto (wykres 9H) była częściej udziałem chłopców niż dziewcząt deklaracje odnośnie bardzo częstego spędzania wolnego czasu w ten sposób były udziałem 1,7% chłopców i 0,3% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum oraz 1,0% chłopców i żadnej z dziewcząt z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. 44

45 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu - Używanie Internetu dla przyjemności zadeklarowali niemal wszyscy badani: Od 99,3% do 99,8%. Ponad cztery piąte uczniów w ten sposób spędza wolny czas prawie codziennie (od 79,2% wśród chłopców z trzecich klas gimnazjum do 91,0% wśród ich rówieśniczek). - Wyniki te oznaczają, że internet jest ważną częścią codziennego życia młodych ludzi. Może on być źródłem wartościowej wiedzy i cennych informacji, ale także źródłem wielu różnych zagrożeń (przemoc, agresja, ryzykowne zachowania seksualne), czasami prowadzących do poważnych zaburzeń, w tym uzależnienia (tzw. zespół uzależnienia od Internetu). Style wypoczynku III gim. ch. A. Jak często używasz Internetu dla przyjemności? 79,2% 15,3% 4,4% 0,6% 99,4% III gim. dz. 91,0% 2,5% 5,9% 0,3% 99,7% II ponadgim. ch. 81,4% 14,8% 2,1% 99,8% 1,5% II ponadgim. dz. 90,4% 2,4% 6,5% 99,3% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie raz lub dwa razy w miesiącu co najmniej raz na tydzień kilka razy w roku Wykres 9 A: Częstotliwość podejmowania różnych form aktywności w czasie wolnym używanie Internetu dla przyjemności. 45

46 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu Style wypoczynku III gim. ch. B. Jak często aktywnie uprawiasz sport? 56,3% 32,0% 3,3% 6,7% 98,3% III gim. dz. 38,9% 37,2% 15,5% 5,6% 97,2% II ponadgim. ch. 41,9% 42,2% 9,8% 4,4% 98,3% II ponadgim. dz. 20,8% 49,6% 16,0% 10,3% 96,7% 0% 25% 50% 75% 100% C. Jak często bierzesz udział w pozalekcyjnych zajęciach sportowych? III gim. ch. 25,8% 22,5% 7,3% 8,7% 64,3% III gim. dz. 10,7% 23,4% 5,4% 6,8% 46,3% II ponadgim. ch. 12,9% 20,9% 8,6% 9,4% 51,8% II ponadgim. dz. 3,6% 10,7% 7,6% 8,5% 30,4% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie raz lub dwa razy w miesiącu co najmniej raz na tydzień kilka razy w roku Wykres 9 B i C**: Częstotliwość podejmowania różnych form aktywności w czasie wolnym aktywne uprawianie sportu, udział w pozalekcyjnych zajęciach sportowych. 46

47 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu Style wypoczynku D. Jak często czytasz książki dla przyjemności? III gim. ch. 5,0% 8,1% 14,4% 30,6% 58,1% III gim. dz. 25,2% 14,6% 21,0% 29,7% 90,5% II ponadgim. ch. 6,1% 7,3% 12,8% 33,9% 60,1% II ponadgim. dz. 10,4% 15,7% 25,5% 34,5% 86,1% 0% 25% 50% 75% 100% E. Jak często wychodzisz z przyjaciółmi wieczorem? III gim. ch. 15,0% 31,4% 28,9% 17,8% 93,1% III gim. dz. 12,1% 31,7% 32,0% 14,3% 90,2% II ponadgim. ch. 15,5% 41,5% 25,2% 14,6% 96,8% II ponadgim. dz. 9,9% 46,9% 29,1% 10,4% 96,3% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie raz lub dwa razy w miesiącu co najmniej raz na tydzień kilka razy w roku Wykres 9 D i E: Częstotliwość podejmowania różnych form aktywności w czasie wolnym czytanie książek dla przyjemności, wychodzenie z przyjaciółmi wieczorami. 47

48 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu Style wypoczynku F. Jak często realizujesz jakieś swoje hobby? III gim. ch. 42,3% 23,2% 14,3% 8,7% 88,5% III gim. dz. 32,7% 32,1% 15,5% 6,8% 87,0% II ponadgim. ch. 35,2% 29,7% 13,7% 11,3% 89,8% II ponadgim. dz. 18,9% 26,9% 25,3% 16,7% 87,9% 0% 25% 50% 75% 100% G. Jak często chodzisz ze znajomymi do centrum handlowego, po ulicach, do parku, itp., tylko dla przyjemności? III gim. ch. 18,3% 45,2% 22,4% 9,7% 95,6% III gim. dz. 28,5% 41,9% 20,7% 7,8% 98,9% II ponadgim. ch. 18,7% 39,2% 27,3% 11,4% 96,7% II ponadgim. dz. 18,4% 44,3% 25,0% 10,8% 98,5% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie co najmniej raz na tydzień raz lub dwa razy w miesiącu kilka razy w roku Wykres 9 F i G: Częstotliwość podejmowania różnych form aktywności w czasie wolnym realizowanie hobby, chodzenie ze znajomymi do centrum handlowego, po ulicach, do parku, itp., tylko dla przyjemności. 48

49 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu Style wypoczynku H. Jak często grasz w lotto? III gim. ch. 1,7% 4,5% 8,9% 19,5% 34,5% III gim. dz. 0,3% 5,0% 0,6% 16,8% 22,7% II ponadgim. ch. 1,0% 1,8% 6,8% 21,4% 31,0% II ponadgim. dz. 1,3% 6,3% 14,9% 22,5% 0% 10% 20% 30% 40% III gim. ch. 1,4% 1,4% I. Jak często grasz na automatach do gry? 6,4% 13,4% 22,6% III gim. dz. 0,3% 1,4% 6,1% 7,8% II ponadgim. ch. 1,5% 0,8% 3,2% 10,9% 16,4% II ponadgim. dz. 0,5% 1,6% 6,6% 8,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% prawie codziennie raz lub dwa razy w miesiącu co najmniej raz na tydzień kilka razy w roku Wykres 9 H i I: Częstotliwość podejmowania różnych form aktywności w czasie wolnym granie w lotto, granie na automatach. 49

50 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu Style wypoczynku J. Jak często grasz w konkursach sms-owych? III gim. ch. 0,3% 1,1% 0,3% 2,5% 4,2% III gim. dz. 0,3% 0,8% 6,4% 7,6% II ponadgim. ch. 0,2% 1,0% 5,2% 6,4% II ponadgim. dz. 0,7% 0,5% 5,3% 6,5% 0% 5% 10% K. Jak często grasz w gry komputerowe? III gim. ch. 51,9% 31,1% 8,3% 4,7% 96,1% III gim. dz. 12,9% 16,8% 18,8% 28,3% 76,8% II ponadgim. ch. 46,5% 29,8% 11,3% 8,5% 96,0% II ponadgim. dz. 8,8% 9,5% 15,9% 33,9% 68,1% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie co najmniej raz na tydzień raz lub dwa razy w miesiącu kilka razy w roku Wykres 9 J i K: Częstotliwość podejmowania różnych form aktywności w czasie wolnym granie w konkursach sms-owych, granie w gry komputerowe. 50

51 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu Style wypoczynku L. Jak często bierzesz udział w działaniach społecznych jako wolontariusz? 0,3% III gim. ch. 3,3% 13,1% 34,7% 51,4% III gim. dz. 2,0% 9,8% 23,5% 42,6% 77,9% 1,6% II ponadgim. ch. 1,4% 12,0% 36,8% 51,8% 1,1% II ponadgim. dz. 5,4% 17,0% 50,7% 74,2% 0% 25% 50% 75% 100% M. Jak często bierzesz udział w zadaniach realizowanych przez drużynę harcerską? III gim. ch. 3,1% 4,5% 3,1% 5,3% 15,9% III gim. dz. 2,5% 5,6% 3,1% 5,1% 16,4% II ponadgim. ch. 3,0% 6,7% 2,6% 6,9% 19,2% II ponadgim. dz. 2,3% 4,9% 1,7% 8,1% 17,0% 0% 10% 20% 30% 40% prawie codziennie co najmniej raz na tydzień raz lub dwa razy w miesiącu kilka razy w roku Wykres 9 L i M: Częstotliwość podejmowania różnych form aktywności w czasie wolnym udział w działaniach społecznych, udział w zadaniach realizowanych przez drużynę harcerską. 51

52 2.1 Częstotliwość korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu III kl. gim. chłopcy III kl. gim. dziewczęta II kl. ponadgim. chłopcy II kl. ponadgim. dziewczęta N A B C D E F G H I J K L M * Podane liczebności dotyczą wykresów 9A 9M. 52

53 2.2 Problemowe używanie internetu Liczba godzin spędzanych w internecie 100% III klasy gim. 80% 60% 40% 20% 13,9% 10,0% 46,6% 39,9% 21,7% 24,0% 26,2% 17,8% III gim. ch. N=282 III gim. dz. N=320 0% 100% około 1 godz. 2-3 godz. 4-5 godz. powyżej 5 godz. II klasy ponadgim. 80% 60% 40% 20% 13,1% 13,5% 40,7% 43,0% 26,1% 20,4% 20,2% 23,2% II ponadgim. ch. N=331 II ponadgim. dz. N=400 0% około 1 godz. 2-3 godz. 4-5 godz. powyżej 5 godz. Wykres 10: Liczba godzin spędzanych (zazwyczaj) w ciągu dnia w sieci przez badanych często korzystających z internetu. Procentowanie do osób korzystających z internetu prawie codziennie. Dane w podziale na płeć klasy III G i II PG. Uczniów, którzy wskazali, że prawie codziennie korzystają w czasie wolnym z internetu zapytano, ile czasu poświęcają na ten rodzaj aktywności. W wyodrębnionej grupie, większość badanych spędzała w sieci zazwyczaj 2-3 godziny w ciągu dnia czyniło tak ponad dwie piąte badanych z obydwu typów badanych szkół (39,9%-46,6% w przypadku uczniów gimnazjów oraz 40,7%- 43,0% w przypadku uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych). Warto również zwrócić uwagę na wysokie odsetki uczniów korzystających z Internetu powyżej 5 godzin dziennie (deklaracje średnio co piątego ucznia gimnazjum oraz średnio co piątego ucznia szkół ponadgimnazjalnych). Badanie pokazuje, że problem długotrwałego przebywania w sieci (powyżej 4 godzin dziennie) dotyczy w Kaliszu równie często starszej jak i młodszej młodzieży średnio dwóch piątych spośród korzystających z internetu prawie codzienne. 53

54 2.2 Problemowe używanie internetu Korzystanie z Internetu w godzinach nocnych 100% 80% 69,9% n.i. 72,7% 60% 40% 20% 0% III gim. N=608 II ponadgim. N=736 Wykres 11: Odsetki uczniów przebywających w sieci w godzinach nocnych wśród często korzystających z internetu. Procentowanie do osób korzystających z internetu prawie codziennie. Klasy III G i II PG (test Chi²). Uczniów, którzy korzystają z internetu w czasie wolnym prawie codziennie zapytano także, czy zdarza im się przebywać w sieci w godzinach nocnych tj. po godzinie 22. Jak pokazuje wykres 11, aż 69,9% spośród uczniów klas trzecich gimnazjum przyznało, że spędza czas w sieci w nocy. W szkołach ponadgimnazjalnych odsetek ten wynosił 72,7% (różnica nieistotna statystycznie). Oznacza to, że w Kaliszu zdecydowana większość częstych użytkowników internetu, bez względu na badany rocznik, korzysta z niego nie tylko w ciągu dnia, ale także w godzinach nocnych. 54

55 2.2 Problemowe używanie internetu Spędzanie czasu w "sieci" w godzinach nocnych 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2,5% 4,6% 18,7% 13,0% 14,2% 7,0% zdecydowanie nie raczej nie trudno powiedzieć 41,9% 36,7% 31,5% 29,9% raczej tak zdecydowanie tak III gim. ch. N=285 III gim. dz. N=323 Wykres 12: Czy zdarza Ci się spędzać czas w sieci w godzinach nocnych? Procentowanie do osób korzystających z internetu prawie codziennie. Klasy III G wyniki w podziale na płeć. Jeśli przyjrzeć się wynikom przedstawionym w podziale na płeć, okazuje się, że problem nocnego korzystania z sieci przez uczniów gimnazjów dotyczy w równym stopniu chłopców, jak i dziewcząt (71,8% chłopców i 68,2% dziewcząt). Deklaracje, iż takie doświadczenia były rzadkie lub w ogóle nie występowały również nie były zróżnicowane ze względu na płeć badanych (21,1% vs 17,6%). Trudności z jednoznaczną odpowiedzią na to pytanie miało 7,0% chłopców i aż 14,2% dziewcząt. 55

56 2.2 Problemowe używanie internetu Spędzanie czasu w "sieci" w godzinach nocnych 100% 80% 60% 40% 39,3% 37,7% 36,1% 32,7% 20% 0% 1,9% 2,8% 13,6% 16,6% 9,1% 10,2% zdecydowanie nie raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak II ponadgim. ch. N=331 II ponadgim. dz. N=405 Wykres 13: Czy zdarza Ci się spędzać czas w sieci w godzinach nocnych? Procentowanie do osób korzystających z internetu prawie codziennie klasy II PG. Również w przypadku szkół ponadgimnazjalnych problem nocnego korzystania z sieci dotyczył w podobnym stopniu dziewcząt i chłopców. Posiadanie takich doświadczeń zadeklarowało 75,4% chłopców i 70,4% dziewcząt, podczas gdy 15,5% chłopców i 19,4% dziewcząt zadeklarowało, że takie doświadczenia są rzadkie lub w ogóle nie występują. Trudności z jednoznaczną odpowiedzią na pytanie miało 9,1% chłopców i 10,2% dziewcząt z tego rocznika. 56

57 2.2 Problemowe używanie internetu Korzystanie z internetu dla poprawy nastroju 40% 30% 20% 20,2% 16,7% 10% n.i. 0% III gim. N=608 II ponadgim. N=736 Wykres 14: Odsetki uczniów deklarujących potrzebę przebywania w sieci dla poprawy nastroju Procentowanie do osób korzystających z internetu prawie codziennie. Klasy III G i II PG - porównanie (test Chi²). Z punktu widzenia zdrowia młodych ludzi istotna jest nie tylko liczba godzin i pora korzystania z internetu, ale także ich osobiste odczucia dotyczące konieczności, ( przymusu ) przebywania w sieci w celu poprawy nastroju, samopoczucia. Dlatego uczniów, którzy korzystają z internetu w czasie wolnym prawie codziennie zapytano także o to, czy odczuwają potrzebę przebywania w sieci dla poprawy nastroju. Jak pokazuje, wykres 14, w klasach trzecich gimnazjum taką deklarację złożyło 20,2% badanych, natomiast w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych 16,7%. Odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie, co oznacza, że problem dotyczy w równej mierze uczniów młodszych, jak i starszych. 57

58 2.2 Problemowe używanie internetu 100% Potrzeba przebywania w "sieci dla poprawy nastroju 80% 60% 40% 20% 23,2% 23,5% 35,6% 34,3% 23,6% 19,8% 14,8% 10,9% 6,7% 7,7% 0% zdecydowanie nie raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak III gim. ch. N=285 III gim. dz. N=323 Wykres 15 A: Odsetki dziewcząt i chłopców, którzy odczuwają potrzebę przebywania w sieci w celu poprawy nastroju, wśród często korzystających z internetu. Procentowanie do osób korzystających z internetu prawie codziennie. Klasy III G wyniki w podziale na płeć. Jeśli przyjrzeć się wynikom uczniów trzecich klas gimnazjum spędzających czas w internecie prawie codziennie w podziale na płeć, okazuje się, że problem przebywania w sieci dla poprawy nastroju dotyczy w podobnym stopniu dziewcząt i chłopców (odpowiednio 22,5% i 17,6%). Jak pokazuje wykres 15 A, średnio co czwarty badany (23,2% chłopców i 23,5% dziewcząt) zdecydowanie zaprzeczył, że przebywanie w sieci wiąże się z potrzebą poprawy nastroju. Na uwagę zasługuje fakt, iż w przypadku tego pytania trudność z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi miał średnio co czwarty badany spośród chłopców korzystających z internetu prawie codziennie oraz co piąta uczennica. 58

59 2.2 Problemowe używanie internetu 100% Potrzeba przebywania w "sieci dla poprawy nastroju 80% 60% 40% 39,0% 39,6% 20% 24,7% 20,6% 20,1% 22,7% 11,2% 11,5% 4,9% 5,6% 0% zdecydowanie nie raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak II ponadgim. ch. N=331 II ponadgim. dz. N=405 Wykres 15 B: Odsetki dziewcząt i chłopców, którzy odczuwają potrzebę przebywania w sieci w celu poprawy nastroju, wśród często korzystających z internetu. Procentowanie do osób korzystających z internetu prawie codziennie. Klasy II klasy PG wyniki w podziale na płeć. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych układ wyników jest podobny w porównaniu do wyników w klasach młodszych. Wśród uczniów spędzających czas w internecie prawie codziennie problem przebywania w sieci dla poprawy nastroju dotyczy 16,2% chłopców oraz 17,1% dziewcząt. W porównaniu z trzecimi klasami gimnazjum rozpowszechnienie problemu jest zbliżone. Jak pokazuje wykres 15 B, średnio co czwarty uczeń i co piąta uczennica zdecydowanie zaprzeczyli, że przebywanie w sieci wiąże się w ich przypadku z potrzebą poprawy nastroju. Podobnie do gimnazjalistów, znaczna cześć uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych miała trudność z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie (20,1% chłopców i 22,7% dziewcząt korzystających z internetu prawie codziennie). 59

60 2.2 Problemowe używanie internetu Uczniowie zagrożeni uzależnieniem od internetu 40% 30% 20% 10% 11,6% p<0,05 8,1% 0% III gim. N=717 II ponadgim. N=859 Wykres 16: Odsetki uczniów zagrożonych uzależnieniem od internetu wśród często korzystających z Internetu. Procentowanie do ogółu badanych, którzy odpowiedzieli na pytanie o korzystanie z internetu. Wśród osób, które korzystają często z internetu (tj. prawie codziennie) wyodrębniono te, które spełniają jednocześnie trzy następujące warunki: przebywają w sieci 4 i więcej godzin, spędzają czas w sieci w godzinach nocnych i odczuwają przymus korzystania z Internetu, aby poczuć się lepiej. Uczniów spełniających powyższe kryteria zakwalifikowano do grupy zagrożonych uzależnieniem od internetu. Jak pokazuje wykres 16, w klasach trzecich gimnazjum takie osoby stanowią 11,6% spośród tych, którzy odpowiedzieli na pytanie o to, jak często korzystają z internetu. Natomiast wśród uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten wyniósł 8,1% (różnica istotna statystycznie). Oznacza to, że uzależnieniem od internetu zagrożony jest średnio co ósmy uczeń w gimnazjum i co dwunasty w szkole ponadgimnazjalnej. Problem zagrożenia uzależnieniem od internetu dotyczy w większej mierze uczniów trzecich klas gimnazjum niż drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Prezentowane odsetki, zwłaszcza w szkołach gimnazjalnych są niepokojące, zwłaszcza, że w każdej z grup wiekowych odsetek osób, które już dziś wymagają kontroli i pomocy w związku z częstym przebywaniem w sieci i ponoszeniem szkód z tym związanych, jest znacznie wyższy (co pokazują wykresy B). 60

61 2.3 Wydatki na gry hazardowe Odsetki uczniów grających w gry hazardowe przynajmniej raz w miesiącu Klasa Częstość Procent ważnych III gim. 39 5,5% II ponadgim. 32 3,8% Tabela 3: Odsetki uczniów grających na automatach co najmniej raz w miesiącu 12,1% z nich wydaje jednorazowo 100 zł i więcej 14,3% z nich wydaje jednorazowo 100 zł i więcej Przedmiotem analiz była także częstotliwość grania przez uczniów na automatach hazardowych (takich, na których można wygrać pieniądze). W taki sposób przynajmniej raz w miesiącu lub częściej spędzał czas stosunkowo niewielki odsetek uczniów - w klasach trzecich gimnazjum było to 5,5% badanych, zaś w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych 3,8% uczniów. Warto jednak zwrócić uwagę na wysokość kwot wydawanych przez grających - jednorazowe wydawanie kwoty przekraczającej 100 zł było udziałem 14,3% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych spośród grających przynajmniej raz w miesiącu. W przypadku uczniów gimnazjów takie wydatki zadeklarowało 12,1% spośród grających na automatach co najmniej raz w miesiącu. Z pewnością wszyscy ci uczniowie, którzy wydają na automaty hazardowe jednorazowo ponad 100 zł powinni być objęci oddziaływaniami profilaktycznymi. 61

62 2. Palenie papierosów

63 3.1 Dostępność tytoniu - w opinii badanych Poziom dostępności papierosów w ocenie młodzieży, co wydaje się zgodne z oczekiwaniami, zwiększa się wraz z wiekiem badanych. 71,8% uczniów trzecich klas gimnazjum uważało, że zdobycie papierosów byłoby dla nich łatwe. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych uznało tak aż 81,4% respondentów. Jedynie 13,5% uczniów trzeciej klasy gimnazjum stwierdziło, iż zdobycie papierosów mogłoby być dla nich trudne, a 4,2% wskazało, iż byłoby to niemożliwe. Z kolei w przypadku uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne odsetki wyniosły 6,3% i 2,0%. Stosunkowo wysoki odsetek uczniów (zarówno młodszych, jak i starszych) wskazał odpowiedź nie wiem : 10,5% w trzecich klasach gimnazjum i 10,3% w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych (średnio co dziesiąty uczeń). W tym kontekście warto zwrócić uwagę, iż sprzedaż wyrobów tytoniowych (podobnie jak napojów alkoholowych) osobom w wieku poniżej 18 lat jest prawnie zabroniona. Jak widać z przedstawionych wyników badania, przestrzeganie tego przepisu w Kaliszu nie jest zadowalające. Warto rozważyć możliwość rozszerzenia działań interwencyjnych w tym zakresie, w szczególności przy okazji podejmowania kontroli punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w których można również kupować papierosy. Jedną z bardziej skutecznych metod wpływania na sprzedawców jest promowanie idei odpowiedzialnej sprzedaży i nagradzanie odpowiedzialnych sprzedawców. Warto łączyć takie działania z badaniami pokazującymi rzeczywiste rozmiary zjawiska sprzedaży papierosów nieletnim, opartymi na metodzie tajemniczego klienta. Dostępność papierosów Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie papierosów, gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=713 II klasy ponadgim. N=854 10,5% 4,2% 13,5% 10,3% 2,0% 6,3% 71,8% 81,4% niemożliwe trudne łatwe nie wiem niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 17: Ocena dostępności papierosów dla młodzieży klasy III G i II PG. 63

64 3.2 Wiek inicjacji tytoniowej Analizując wyniki badania możemy stwierdzić, iż ponad połowa uczniów klas trzecich gimnazjum (53,8%) i dwie trzecie uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (66,9%) ma już za sobą inicjację nikotynową. Różnica ta jest istotna statystycznie, co oznacza, że nasilenie problemu rozpowszechnienia palenia wzrasta wraz z wiekiem uczniów. W młodszym roczniku brak inicjacji nikotynowej zadeklarowały zbliżone odsetki chłopców (44,8%) i dziewcząt (47,5%). Podobnie, nie odnotowano różnic w odsetkach dziewcząt i chłopców, którzy nie przeszli inicjacji nikotynowej w roczniku starszym chłopców było tu 32,6%, zaś dziewcząt 33,7%. Oznacza to, że osoby mające za sobą inicjację tytoniową stanowiły wśród młodszych dziewcząt 52,5%, a wśród chłopców w tym wieku 55,2%. W przypadku uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były wyraźnie wyższe i wyniosły odpowiednio 66,3% i 67,4%. Spośród uczniów gimnazjów ponad 30% chłopców i jedna czwarta dziewcząt (26,0%) wypaliła pierwszego papierosa w wieku 13 lat lub wcześniej. Mając lat inicjację nikotynową przeszła jedna czwarta dziewcząt (25,4%) i 22,0% chłopców (co piąty badany). W populacji uczniów szkół ponadgimnazjalnych co siódma z dziewcząt (13,8%) i co czwarty chłopiec (ponad 26%) wypalił pierwszego papierosa w wieku 13 lat lub wcześniej. Ponad jedna czwarta uczennic i ponad jedna piąta chłopców jako czas swojej inicjacji tytoniowej wskazała wiek lat. Ponad 25% uczennic i 18,0% chłopców zadeklarowało, że pierwszego papierosa wypaliło mając 16 lat lub więcej. Odsetki uczniów po inicjacji nikotynowej 100% 80% 60% 53,8% p<0,001 66,9% 40% 20% 0% III gim. N=717 II ponadgim. N=857 Wykres 18: Odsetek uczniów, którzy choć raz palili papierosy. Klasy 3 G i 2 PG porównanie (test Chi²). 64

65 3.2 Wiek inicjacji tytoniowej Wiek inicjacji tytoniowej Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu palić papierosa? III klasy gim. dziewczęta N=357 chłopcy N=360 25,4% 0,3% 47,5% 22,0% 1,1% 44,8% 26,0% 30,6% 0,8% dziewczęta N=449 II klasy ponadgim. chłopcy N=407 1,4% 25,3% 33,7% 18,0% 32,6% 0,8% 26,9% 13,8% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 0,3% 22,4% 26,2% Wykres 19: Wiek inicjacji nikotynowej - dziewczęta i chłopcy klasy III G i II PG. 65

66 3.2 Wiek inicjacji tytoniowej Do codziennego palenia papierosów w jakimś okresie życia przyznała się średnio co piąta dziewczyna (22,6%) i co szósty chłopak (16,2%) spośród uczniów klas trzecich gimnazjum. Wśród uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były zbliżone wśród dziewcząt (24,4%) i wyraźnie wyższe wśród chłopców (29,4%). Oznacza to, że większość uczniów nie ma doświadczeń codziennego palenia papierosów. Warto jednak zauważyć, że odsetki palących codziennie wśród tych, którzy przeszli inicjację nikotynową były bardzo wysokie - codzienne palenie było udziałem średnio dwóch piątych uczennic i jednej trzeciej uczniów gimnazjów oraz jednej trzeciej uczennic i dwóch piątych uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy przeszli inicjację nikotynową. W przypadku uczniów z klas trzecich gimnazjum pierwsze doświadczenia z codziennym paleniem papierosów miały miejsce przeważnie w wieku lat tak zadeklarowało 17,0% dziewcząt i 11,4% chłopców z tego rocznika. 5,0% dziewcząt i 3,9% chłopców stwierdziło, że zaczęło palić codziennie mając 13 lat lub mniej. W przypadku uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych większość palących deklarowała, że zaczęła palić codziennie w wieku 16 lat lub później (prawie 15% dziewcząt i 16,0% chłopców). Inicjację w wieku lat deklarowało ponad 8% uczennic i 9% uczniów z tego rocznika. Natomiast 1,4% dziewcząt i 3,5% chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych zaczęło palić w wieku 13 lat lub wcześniej. Ogółem, wśród uczniów w klasach trzecich gimnazjum największą grupę wśród palących codziennie stanowili ci, którzy zaczęli palić codziennie papierosy w wieku lat. W przypadku uczniów klas drugich ponadgimnazjalnych najwięcej było tych, którzy zaczęli palić codziennie mając 16 lat lub więcej. Oznacza to, że działania prewencyjne i uświadamiające w tym zakresie powinny być kierowane do uczniów w sposób ciągły, poczynając od najmłodszych roczników. 66

67 3.2 Wiek inicjacji tytoniowej Wiek inicjacji tytoniowej codzienne palenie Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu palić codziennie papierosy? dziewczęta N=357 III klasy gim. chłopcy N=360 17,0% 0,6% 3,9% 11,4% 0,8% 5,0% 77,4% 83,8% dziewczęta N=449 II klasy ponadgim. chłopcy N=407 1,4% 8,1% 14,9% 9,4% 3,5% 16,0% 0,6% 75,6% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 70,6% Wykres 20: Wiek inicjacji nikotynowej palenie codzienne dziewczęta i chłopcy, klasy 3 G i 2 PG. 67

68 3.3. Rozpowszechnienie palenia papierosów Jak pokazuje wykres 21, w klasach trzecich gimnazjum różnica pomiędzy odsetkiem palących chłopców (55,2%) i palących dziewcząt (52,5%) nie jest istotna statystycznie. Pod tym względem uczniowie i uczennice drugich klas szkół ponadgimnazjalnych również nie różnią się na poziomie istotnym statystycznie (odpowiednio 66,3% oraz 67,4%). Oznacza to, że problem palenia dotyczy w równym stopniu chłopców i dziewcząt z obu roczników. W okresie ostatnich 30 dni przed przeprowadzaniem badania paliło papierosy 20,1% chłopców z trzecich klas gimnazjum i 26,0% uczennic z tego rocznika. Różnica ta jest istotna statystycznie, co oznacza, że problem w większym stopniu dotyczy dziewcząt niż chłopców. W porównaniu z młodszymi uczniami, odsetek chłopców i dziewcząt z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych deklarujących palenie papierosów w ciągu ostatnich 30 dni był wyższy (w przypadku chłopców o 17 pkt. procentowych) problem dotyczył średnio jednej trzeciej chłopców i dziewcząt (37,2% i 32,3%). Rozpowszechnienie palenia papierosów 100% III klasy gim. n.i. II klasy ponadgim. 75% n.i. 50% 25% 0% 55,2% 52,5% w życiu p<0,05 20,1% 26,0% w ciągu ostatnich 30 dni 67,4% 66,3% w życiu 37,2% n.i. 32,3% w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 21: Rozpowszechnienie palenia papierosów w życiu i ostatnim miesiącu wyniki w podziale na płeć klasy III G i II PG N w życiu w ciągu ost. 30 dni III kl. gim. chłopcy III kl. gim. dziewczęta II kl. ponadgim. chłopcy II kl. ponadgim. dziewczęta

69 3.4 Ocena rozpowszechnienia palenia papierosów wśród przyjaciół Rozpowszechnienie palenia papierosów w badanych środowiskach uczniowskich jest znaczne, w szczególności w grupie uczniów i uczennic drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Zaledwie 8,7% dziewcząt i 10,3% chłopców uczących się w trzecich klasach gimnazjum nie miało w swoim najbliższym otoczeniu (wśród przyjaciół) osób palących papierosy. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych wskaźnik ten był jeszcze niższy i wyniósł 2,3% wśród dziewcząt i 3,0% wśród chłopców. Wśród gimnazjalistek 28,0% zadeklarowało, że większość lub wszyscy z ich przyjaciół palą papierosy. Niemal co trzecia badana w tej populacji przyznała, że po papierosy sięga sporo przyjaciół, zbliżony odsetek badanych wskazał, że ma kilku palących papierosy przyjaciół. Inaczej wygląda to w grupie chłopców. Prawie co piąty badany gimnazjalista (ponad 18%) stwierdził, że wśród jego przyjaciół wszyscy lub większość pali papierosy, prawie co trzeci badany zadeklarował, że robi to sporo przyjaciół, a dwie piąte - że kilku. Wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych ponad jedna czwarta badanych dziewcząt i chłopców wskazywała, że papierosy pali większość lub wszyscy z ich przyjaciół. Ponad dwie piąte dziewcząt i chłopców (40,4% i 46,1%) zadeklarowało, że wśród ich przyjaciół jest sporo palaczy, a ponad jedna czwarta (28,3% i 24,5%) stwierdziła, że ma wśród swych przyjaciół jedynie kilka osób palących papierosy. Wyniki sugerują, że presja rówieśnicza na podejmowanie inicjacji nikotynowej oraz palenie papierosów może być istotną przyczyną podejmowania przez młodzież (szczególnie uczącą się w szkołach ponadgimnazjalnych) tych ryzykownych zachowań. 69

70 3.4 Ocena rozpowszechnienia palenia papierosów wśród przyjaciół Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród przyjaciół Według Twojej oceny, ilu Twoich przyjaciół pali papierosy? III klasy gim. dziewczęta N=356 chłopcy N=361 26,3% 1,7% 8,7% 15,0% 3,3% 10,3% 32,2% 29,4% 41,9% 31,1% nikt kilku sporo nikt kilku sporo większość wszyscy II klasy większość wszyscy ponadgim. dziewczęta chłopcy N=449 N=407 28,1% 0,9% 2,3% 28,3% 24,3% 2,0% 3,0% 24,5% 40,4% nikt kilku sporo większość wszyscy 46,1% nikt kilku sporo większość wszyscy Wykres 22: Ocena rozpowszechnienia palenia papierosów wśród przyjaciół/znajomych klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 70

71 3.5 Częstotliwość i poziom natężenia palenia papierosów w okresie ostatnich 30 dni Deklarowana przez badanych częstotliwość palenia papierosów w okresie ostatnich 30 dni przed przeprowadzeniem badania była stosunkowo wysoka i wskazuje, iż część spośród nastolatków to regularni palacze. Wskaźnikiem nałogowego palenia, przyjętym na potrzeby przedstawianego badania jest 6 lub więcej papierosów wypalanych dziennie. W grupie gimnazjalistów co szesnasty badany wypala w ciągu dnia taką liczbę papierosów (6,0%). W starszej kohorcie odsetek ten jest nieco wyższy i wynosi 8,7%. Oznacza to, że co jedenasty uczeń z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych jest nałogowym palaczem. W trzeciej klasie gimnazjum odsetek regularnych palaczy wśród chłopców (7,2%) był wyższy niż wśród dziewcząt (4,7%) - oznacza to, że nałogowo pali co czternasty chłopak z tego rocznika. W grupie uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych 6 i więcej papierosów dziennie palił co ósmy chłopiec (12,6%) i 5,2% dziewcząt. Kolejną frakcję nastolatków palących papierosy możemy określić mianem umiarkowanych palaczy. Do tej grupy należą ci spośród badanych, którzy przyznali, że dziennie wypalają od 1 do 5 papierosów. Takich uczniów było 5,6% wśród gimnazjalistów oraz niemal dwukrotnie więcej wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (9,1%). Trzecią wyróżnioną grupą są tzw. palacze incydentalni, którzy wypalają mniej niż jednego papierosa dziennie. Ta grupa stanowiła 11,4% uczniów trzecich klas gimnazjum i 16,8% w grupie respondentów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Warto zauważyć, że odsetki wyróżnionych grup palaczy regularnych i umiarkowanych rosną wraz z wiekiem badanych. 71

72 3.5 Częstotliwość i poziom natężenia palenia papierosów w okresie ostatnich 30 dni Częstotliwość palenia papierosów (ostatnie 30 dni) Jak często paliłeś(a)ś papierosy w ciągu ostatnich 30 dni? III kl. gim. 7,9% 3,5% 5,6% 1,1% 2,8% 2,1% 23,0% II kl. ponadgim. 11,6% 5,2% 9,1% 4,8% 2,6% 1,3% 34,7% III gim. ch. 6,7% 3,1% 3,1% 3,1% 2,8% 1,4% 20,1% III gim. dz. 9,2% 3,9% 8,1% 0,8% 2,5% 1,4% 26,0% II ponadgim. ch. 12,0% 5,6% 7,1% 5,9% 4,5% 2,1% 37,2% II ponadgim. dz. 11,2% 4,9% 10,9% 3,8% 0,8% 0,5% 32,3% 0% 25% 50% mniej niż 1 papieros tygodniowo mniej niż 1 papieros dziennie 1-5 papierosów dziennie 6-10 papierosów dziennie papierosów dziennie więcej niż 20 papierosów dziennie Wykres 23: Częstotliwość palenia papierosów w ciągu ostatnie 30 dni klasy III G i II PG. N III kl. gim. 717 II kl. ponadgim. 857 III kl. gim. chłopcy 360 III kl. gim. dziewczęta 357 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

73 3.6 Ocena ryzyka związanego z paleniem tytoniu Analizując wyniki badania można stwierdzić, iż znaczna część uczniów obu badanych frakcji wykazywała skłonność do bagatelizowania zagrożeń związanych z paleniem tytoniu od czasu do czasu. Średnio połowa ankietowanych w obydwu badanych typach klas - stwierdziła, iż w takim przypadku ryzyko związane z paleniem papierosów jest małe lub nie ma go w ogóle. Takiej odpowiedzi udzieliło ponad 53% chłopców z klas trzecich gimnazjum i ponad 48% dziewcząt. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych odsetki te wyniosły odpowiednio 51,1% i 56,1%. Co czwarty chłopiec i co trzecia dziewczyna ucząca się w trzeciej klasie gimnazjum była zdania, iż palenie papierosów od czasu do czasu niesie za sobą umiarkowane ryzyko. Wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odsetki te kształtowały się na podobnym poziomie (odpowiednio 33,7% i 32,7%). Przekonanie o wysokim stopniu ryzyka związanym ze sporadycznym paleniem tytoniu wyraził co ósmy uczeń z trzecich klas gimnazjum. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych taką opinię wyraził średnio co dziesiąty badany chłopak i co dwunasta dziewczyna. Ryzyko związane z paleniem tytoniu Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie, albo w inny sposób), jeśli palą papierosy od czasu do czasu? III gim. ch. 17,2% 36,1% 27,8% 12,8% 6,1% III gim. dz. 11,3% 37,0% 35,3% 4,2% 12,1% II ponadgim. ch. 10,7% 40,4% 33,7% 4,8% 10,4% II ponadgim. dz. 11,2% 44,9% 32,7% 2,9% 8,3% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 24: Ocena ryzyka związanego z paleniem papierosów od czasu do czasu klasy III G i II PG. N III kl. gim. chłopcy 361 II kl. ponadgim. chłopcy 407 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. dziewczęta 450 N 73

74 3.6 Ocena ryzyka związanego z paleniem tytoniu Osoby palące dziennie co najmniej paczkę papierosów, w opinii badanych nastolatków ryzykują znacznie bardziej niż palący od czasu do czasu. Wysoki poziom ryzyka związany z takim stylem palenia częściej podkreślają dziewczęta. Zdecydowana większość spośród nich 76,6% w trzecich klasach gimnazjum i 78,4% w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych uważała, iż palenie co najmniej paczki papierosów dziennie niesie za sobą duże ryzyko. W przypadku chłopców odsetki te były niższe i wynosiły odpowiednio: 64,4% i 67,2%. Z kolei przekonanie o małym ryzyku bądź braku ryzyka związanego z paleniem paczki papierosów dziennie wyraziła co szesnasta uczennica w trzeciej klasie gimnazjum i co siedemnasta uczennica w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych. Taka opinię wyraził także co ósmy uczeń gimnazjum oraz co jedenasty uczeń drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Ryzyko związane z paleniem tytoniu Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie, albo w inny sposób), jeśli wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie? III gim. ch. 6,4% 6,1% 16,9% 64,4% 6,1% III gim. dz. 1,7% 4,5% 13,6% 76,6% 3,7% II ponadgim. ch. 2,7% 6,1% 19,7% 67,2% 4,3% II ponadgim. dz. 1,1% 4,7% 13,4% 78,4% 2,4% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 25: Ocena ryzyka związanego z paleniem co najmniej paczki papierosów dziennie klasy III G i II PG. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

75 4. Picie napojów alkoholowych przez młodzież

76 4.1 Ocena dostępności alkoholu - w opinii badanych Decydujące znaczenie w kwestii oceny dostępności napojów alkoholowych dla młodzieży mają postawy dorosłych, przede wszystkim sprzedawców alkoholu i rodziców. Istotny wpływ na możliwość kupna alkoholu przez niepełnoletnich nastolatków mają także lokalne samorządy. To do nich należy monitorowanie przestrzegania prawa, które - co warto podkreślić - zabrania sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18. roku życia. Jak pokazują badania prowadzone metodą "tajemniczego klienta", polskie miasta bardzo różnią się od siebie w kwestii sprzedaży alkoholu nieletnim. W poważnym stopniu na te różnice wpływają systematyczne i konsekwentne działania kontrolne oraz szkolenia sprzedawców i pracowników sektora HoReCa, w szczególności pubów, klubów i dyskotek. Warto także wspomnieć o potencjalnym partnerze pozarządowym, który w tym zakresie może być cennym wsparciem i uzupełnieniem lokalnych działań tj. Ogólnopolskim Stowarzyszeniu "RoPSAN Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim ( Postrzegana przez uczniów dostępność napojów alkoholowych zwiększa się wyraźnie wraz z wiekiem badanych osób. W ocenie uczniów, dostępność piwa dla młodzieży szkolnej w obydwu grupach była w Kaliszu bardzo wysoka. Prawie trzy czwarte uczniów trzecich klas gimnazjum (71,8%) uważało, że zdobycie piwa byłoby dla nich łatwe, natomiast tylko 4,3% (co dwudziesty trzeci uczeń) sądziło, że byłoby to niemożliwe. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych, tj. wśród 17/18-latków, 86,7% uczniów stwierdziło, że piwo byłoby dla nich łatwo dostępne, a zaledwie 1,9% (dwóch uczniów na stu) uznało, że jego zdobycie byłoby dla nich niemożliwe. Zdobycie wina byłoby łatwe w opinii 57,2% uczniów trzecich klas gimnazjum, natomiast 8,2% uczniów w tej grupie wiekowej (co dwunasty uczeń) uznało, iż byłoby to niemożliwe. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych dostępność wina jest znacznie częściej oceniana jako łatwa. Taką opinię wyraziło 80,2% uczniów, przy czym tylko 2,6% uznało, że zdobycie wina byłoby dla nich niemożliwe. Według uczniów trzecich klas gimnazjów wódka byłaby dla nich nieco trudniej dostępna niż piwo i wino. Jednak wciąż połowa uczniów uznała,że byłoby to dla nich łatwe (52,2%). Za niemożliwe uznało jej zdobycie 11,6% badanych. Co jedenasty badany uczeń z tej frakcji wiekowej stwierdził, że nie wie, jak trudne byłoby dla niego zdobycie tego napoju alkoholowego (8,8%). Również w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych łatwość zdobycia wódki była niższa niż w przypadku piwa i wina jako łatwe zdobycie wódki wskazało 75,2% uczniów. Dla 14,0% uczniów zdobycie wódki byłoby trudne, a jedynie dla 4,3% - niemożliwe. 76

77 4.1 Ocena dostępności alkoholu - w opinii badanych Dostępność piwa i wina Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie PIWA, gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=717 II klasy ponadgim. N=857 6,7% 4,3% 17,2% 4,6% 1,9% 6,7% 71,8% niemożliwe trudne łatwe nie wiem 86,7% niemożliwe trudne łatwe nie wiem Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie WINA, gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=717 II klasy ponadgim. N=857 11,4% 8,2% 6,4% 2,6% 10,7% 23,1% 57,2% 80,2% niemożliwe trudne łatwe nie wiem niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 26: Ocena dostępności piwa i wina klasy III G i II PG. 77

78 4.1 Ocena dostępności alkoholu - w opinii badanych Dostępność wódki Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie WÓDKI, gdybyś tego chciał(a)? III klasa gim. N=717 II klasa ponadgim. N=857 8,8% 11,6% 27,5% 6,5% 4,3% 14,0% 52,2% 75,2% niemożliwe trudne łatwe nie wiem niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 27: Ocena dostępności wódki klasy III G i II PG. 78

79 4.2 Wiek inicjacji alkoholowej Jednym z kluczowych celów programów profilaktycznych realizowanych w szkołach jest zahamowanie procesu obniżania się wieku inicjacji alkoholowej. Na podstawie różnych badań zrealizowanych w Polsce (m.in. E. Stępień, A. Frączek, 1992 oraz A. Zieliński i J. Sierosławski, 2002) określono średni wiek inicjacji alkoholowej wśród polskiej młodzieży na poziomie lat. Należy podkreślić, iż rzetelna ocena zmian, jakie następują w tym zakresie jest możliwa dopiero po przeprowadzeniu kilku pomiarów, dlatego szczególnie ciekawe pod tym względem będą porównania z wynikami kolejnych badań, za kilka lat. Piwo było najbardziej popularnym napojem alkoholowym wśród badanych nastolatków. Spośród uczennic trzecich klas gimnazjów przynajmniej raz w życiu piło je 73,4%, wśród chłopców odsetek ten wyniósł 74,4%. Wśród uczniów starszego rocznika odsetki te kształtowały się na jeszcze wyższym poziomie: piwo piło 93,0% dziewcząt oraz 90,1% chłopców. Jedna trzecia uczennic (32,5%) oraz prawie dwie piąte uczniów (38,6%) trzecich klas gimnazjum po raz pierwszy piła piwo w wieku 13 lat lub mniej. Inicjację w wieku lat przeszła jedna trzecia dziewcząt (33,9%) oraz ponad jedna czwarta chłopców (27,0%). W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych prawie jedna czwarta (23,1%) badanych uczennic oraz 30,9% badanych chłopców przeszło inicjację w wieku 13 lat i mniej Dwie piąte uczniów z tej frakcji wiekowej zadeklarowało, że po raz pierwszy w życiu wypiło piwo w wieku lat (43,4% dziewcząt oraz 38,8% chłopców). Przejście inicjacji w wieku 16 lat i więcej wskazywała jedna piąta badanych dziewcząt i chłopców (20,4% vs 18,2%). Odsetek uczniów, którzy nigdy jeszcze nie pili piwa wyraźnie maleje wraz z wiekiem. W trzecich klasach gimnazjum nie próbowało jeszcze piwa 26,6% dziewcząt i 25,6% chłopców. W grupie uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych takich osób było zdecydowanie mniej 7,0% dziewcząt i 9,9% chłopców. W tym kontekście należy podkreślić, iż wszelkie działania profilaktyczne, których celem jest opóźnienie wieku inicjacji alkoholowej młodzieży mają sens tylko wtedy, gdy zostaną podjęte jeszcze w szkole podstawowej, nie później niż w czwartej lub piątej klasie. Rozpoczynanie tego typu działań w ostatniej klasie szkoły podstawowej lub w pierwszych klasach gimnazjum, kiedy znacząca grupa uczniów przeszła już inicjację alkoholową, nie przynosi większych korzyści uczestnikom takich zajęć i nie ma charakteru uprzedzającego. 79

80 4.2 Wiek inicjacji alkoholowej Wiek inicjacji piwo Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się po raz pierwszy w życiu (jeśli w ogóle) pić piwo (co najmniej jedną szklankę)? dziewczęta N=353 III klasy gim. chłopcy N=356 33,9% 26,6% 27,0% 1,4% 25,6% 7,1% 7,3% 32,5% 38,6% 20,4% dziewczęta N=447 7,0% 6,1% II klasy ponadgim. 18,2% chłopcy N=403 9,9% 2,2% 23,1% 43,4% 38,8% 30,9% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej Wykres 28: Wiek inicjacji PIWO klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 80

81 4.2 Wiek inicjacji alkoholowej Alkopopy czyli tzw. drinki alkoholowe nie są wśród badanych nastolatków szczególnie popularnym napojem alkoholowym. Z deklaracji uczniów trzecich klas gimnazjum wynika, że próbowało ich 26,1% gimnazjalistek i 23,0% gimnazjalistów. W przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych deklaracje takie były udziałem prawie jednej trzeciej badanych (odpowiednio 31,1% i 30,8%). Spośród gimnazjalistek najwięcej (11,6%) po raz pierwszy piło alkopop w wieku lat, mniej (4,8%) zadeklarowało, że uczyniło to w młodszym wieku (tj. mając 13 lat lub mniej). W przypadku gimnazjalistów takie osoby stanowiły 5,9%, a chłopcy pijący po raz pierwszy alkopop w wieku lat stanowili również 5,9% badanych. W starszej kohorcie badanej młodzieży pierwsze doświadczenia z alkopopami wśród dziewcząt miały miejsce przeważnie w wieku w wieku 16 lat i powyżej (10,7%) oraz w wieku lat (10,0%), natomiast inicjacja wśród chłopców miłą miejsce najczęściej w wieku lat (8,3%) oraz 16 lat i powyżej (6,2%). Wśród nastolatków wino jest zdecydowanie bardziej popularnym napojem alkoholowym niż alkopopy. Do picia wina przyznało się 61,0% dziewcząt i 50,7% chłopców uczących się w trzecich klasach gimnazjum, zaś w grupie uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych: 84,3% dziewcząt oraz 73,8% chłopców. W odróżnieniu od pozostałych analizowanych rodzajów napojów alkoholowych, gdzie nie odnotowano znaczących różnic w poziomie konsumpcji przez dziewczęta i chłopców, spożycie wina było bardziej popularne wśród dziewcząt (w obydwu badanych grupach wiekowych). Jedna czwarta uczniów gimnazjów po raz pierwszy piła wino mając zaledwie 13 lat lub mniej (23,4% dziewcząt i 24,6% chłopców). Jedna czwarta uczennic z tej grupy wiekowej pierwszy kontakt z winem miała w wieku lat, a wśród chłopców odsetek tych, którzy przeszli inicjację w wieku lat kształtował się na poziomie 15,1%. Co piąty badany z drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej pił wino po raz pierwszy w wieku 13 lat lub wcześniej (20,1% wśród chłopców i 18,8% wśród dziewcząt). Prawie dwie piąte uczennic (39,6%) i ponad jedna czwarta (29,6%) chłopców przeszła inicjację w wieku lat. Pierwsze wypicie wina w wieku 16 lat lub wyższym zadeklarowała jedna piąta dziewcząt i 14,4% chłopców. Wyniki badania pokazują, że - podobnie jak w przypadku piwa - pierwsze spożycie wina często przypadało na okres nauki w szkole podstawowej lub początek nauki w gimnazjum. 81

82 4.2 Wiek inicjacji alkoholowej Wiek inicjacji alkopop Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się po raz pierwszy w życiu (jeśli w ogóle) pić alkopop (co najmniej jedną szklankę)? dziewczęta N=352 III klasy gim. chłopcy N=357 9,1% 4,8% 11,6% 0,6% 10,7% 5,9% 5,9% 0,6% 73,9% 77,0% 1,8% 8,7% 10,7% 10,0% dziewczęta N=445 II klasy ponadgim. 2,8% 13,6% chłopcy N=405 8,3% 6,2% 68,9% 69,2% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej Wykres 29: Wiek inicjacji ALKOPOP klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 82

83 4.2 Wiek inicjacji alkoholowej Wiek inicjacji wino Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się po raz pierwszy w życiu (jeśli w ogóle) pić wino (co najmniej jeden kieliszek)? dziewczęta N=353 III klasy gim. chłopcy N=358 26,8% 0,3% 39,0% 15,1% 0,6% 24,6% 23,4% 10,5% 10,4% 49,3% 19,4% dziewczęta N=448 15,7% 6,5% II klasy ponadgim. 14,4% chłopcy N=406 26,2% 18,8% 29,6% 9,7% 39,6% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 20,1% Wykres 30: Wiek inicjacji WINO klasy 3 G i 2 PG, wyniki w podziale na płeć. 83

84 4.2 Wiek inicjacji alkoholowej Wiek inicjacji wódka Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się po raz pierwszy w życiu (jeśli w ogóle) pić wódkę (co najmniej kieliszek)? dziewczęta N=353 III klasy gim. chłopcy N=358 33,3% 0,3% 42,4% 28,6% 0,6% 43,7% 16,9% 7,1% 20,4% 6,7% 30,0% dziewczęta N=448 14,5% 3,5% II klasy ponadgim. 21,8% chłopcy N=406 13,3% 3,0% 11,8% 20,1% 40,1% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 41,8% Wykres 31: Wiek inicjacji WÓDKA klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 84

85 4.2 Wiek inicjacji alkoholowej Ponad połowa uczniów z trzecich klas gimnazjum przyznała, iż piła już wódkę (57,6% dziewcząt i 56,3% chłopców). Wśród starszych uczniów odsetki te były wyraźnie wyższe i wyniosły odpowiednio 85,5% i 86,7% (co oznacza, że jedynie co siódmy uczeń nie miał za sobą takiego doświadczenia). W przypadku uczniów trzecich klas gimnazjum pierwsze spożycie wódki najczęściej miało miejsce w wieku lat tak zadeklarowała jedna trzecia badanych dziewcząt (33,3%) i ponad jedna czwarta chłopców (28,6%). W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych inicjacja w wieku lat była udziałem dwóch piątych badanych (odpowiednio 40,1% dziewcząt i 41,8% chłopców). Prawie jedna trzecia badanych dziewcząt ze starszego rocznika wskazała, że pierwsze doświadczenia z piciem wódki miały miejsce w wieku 16 lat i więcej (30,0% dziewcząt). W grupie chłopców taką deklarację sformułowało 21,8% badanych. Warto podkreślić, że znaczący odsetek młodzieży z obydwu grup wiekowych zadeklarował, że pierwsze spożycie wódki miało miejsce w wieku 13 lat lub mniej (od 11,8% wśród uczennic z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych do 20,4% wśród chłopców z trzecich klas gimnazjum). Wódka była drugim pod względem popularności napojem alkoholowym (po piwie) - tylko w grupie młodszych dziewcząt była mniej popularna od wina (o 3,4 pp). piwo alkopop wino wódka III klasy gim. dz. 73,4% 26,1% 61,0% 57,6% III klasy gim. ch. 74,4% 23,0% 50,7% 56,3% II klasy ponadgim. dz. 93,0% 31,1% 84,3% 85,5% II klasy ponadgim. ch. 90,1% 30,8% 73,8% 86,7% Tabela 4: Odsetki uczennic i uczniów deklarujących, że mają już za sobą pierwsze doświadczenia związane z piciem poszczególnych napojów alkoholowych w podziale na płeć. 85

86 4.3 Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych - w życiu, w ostatnim roku oraz w okresie 30 dni przed badaniem Zdecydowana większość ankietowanych uczniów ma już za sobą inicjację alkoholową. Dotyczy to średnio ośmiu na dziesięciu uczniów trzecich klas gimnazjów (84,4% chłopców i 79,7% dziewcząt) oraz niemal wszystkich uczących się w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych (96,5% uczennic i 94,6% uczniów). Do picia alkoholu w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie przyznało się 69,3% dziewcząt i 68,8% chłopców z trzecich klas gimnazjum, a w przypadku starszej frakcji wiekowej 91,4% uczennic oraz 90,6% uczniów. W okresie ostatnich 30 dni przed badaniem spożycie alkoholu zadeklarowało ponad dwie piąte młodszych uczniów (48,2% dziewcząt i 42,6% chłopców). W starszej grupie badanych takie doświadczenia miało za sobą aż 77,4% uczniów i 70,6% uczennic. Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych wśród dziewcząt i chłopców uczących się w trzecich klasach gimnazjum i drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych kształtowało się na zbliżonym poziomie - zarówno w życiu, jak i w ostatnim roku. Różnicę odnotowano jedynie w poziomie rozpowszechnienia picia alkoholu przez uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych w okresie ostatnich 30 dni odsetek pijących chłopców był istotnie wyższy niż pijących dziewcząt (wykres 32). Z punktu widzenia oszacowania rozpowszechnienia picia alkoholu wśród młodzieży interesujące są również deklaracje badanych na temat tego, ilu z ich przyjaciół pije alkohol (wykres 33). Zdaniem prawie co trzeciej uczennicy (30,0%) z klas trzecich gimnazjum alkohol pije większość spośród przyjaciół, a 3,9% uznało, że wszyscy. Odsetek chłopców z tej grupy wiekowej wskazujących, że pije większość ich przyjaciół był niższy i wyniósł 18,6%, zaś 5,0% chłopców zadeklarowało, że czynią tak wszyscy ich przyjaciele. W grupie starszej młodzieży, tj. wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, ponad połowa badanych dziewcząt i ponad dwie trzecie chłopców (odpowiednio 52,7% i 43,3%) przyznało, że większość ich przyjaciół sięga po alkohol. Co ósma uczennica (12,5%) i co siódmy uczeń (13,8%) stwierdził, że robią to wszyscy ich przyjaciele. Zaledwie 8,7% gimnazjalistek i 10,8% gimnazjalistów z klas trzecich stwierdziło, że alkoholu nie pije nikt spośród ich przyjaciół. Wśród uczniów drugich klas ponadgimnazjalnych te odsetki były znacznie niższe takie zdanie wyraziło jedynie 1,3% dziewcząt i 3,2% chłopców. 86

87 4.3 Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych - w życiu oraz w ostatnim roku przed badaniem Rozpowszechnienie picia alkoholu Odsetki uczniów, którzy choć raz pili napój alkoholowy 100% n.i. n.i. 75% n.i. 50% 25% 84,4% 79,7% 68,8% 69,3% 42,6% 48,2% 0% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni 100% n.i. chłopcy II klasy dziewczęta ponadgim. n.i. p<0,05 75% 50% 25% 94,6% 96,5% 90,6% 91,4% 77,4% 70,6% 0% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 32: Rozpowszechnienie picia alkoholu klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 360 III kl. gim. dziewczęta 354 II kl. ponadgim. chłopcy 406 II kl. ponadgim. dziewczęta

88 4.4 Ocena rozpowszechnienie picia alkoholu wśród przyjaciół Picie alkoholu przez przyjaciół Według Twojej oceny, ilu Twoich przyjaciół pije napoje alkoholowe (piwo, wino, wódkę, itp.)? dziewczęta N=356 III klasy gim. chłopcy N=361 30,0% 3,9% 8,7% 27,5% 18,6% 5,0% 10,8% 30,0% 29,4% 36,1% nikt kilku sporo większość wszyscy dziewczęta N=449 II klasy ponadgim. nikt kilku sporo większość wszyscy chłopcy N=407 12,5% 1,3% 10,4% 13,8% 3,2% 11,1% 23,2% 52,7% 43,3% 28,6% nikt kilku sporo większość wszyscy nikt kilku sporo większość wszyscy Wykres 33: Ocena rozpowszechnienia picia wśród przyjaciół/znajomych klasy III G i II PG, wynik w podziale na płeć. 88

89 4.5 Częstotliwość konsumpcji alkoholu w okresie ostatnich 30 dni Jak pokazały wcześniejsze analizy, znacząca część młodzieży uczestniczącej w badaniu piła alkohol w okresie 30 dni poprzedzających badanie. W ciągu ostatniego miesiąca przed przeprowadzeniem badania 10 razy lub częściej pił alkohol co szesnasty uczeń trzeciej klasy gimnazjum (6,2%) i co siódmy (14,7%) uczeń klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Wśród uczniów młodszych odsetek chłopców pijących alkohol co najmniej 10 razy był wyższy niż w przypadku dziewcząt (odpowiednio 7,8% vs 4,5%). Wśród uczniów starszego rocznika odnotowano podobne różnice - w grupie dziewcząt odsetek ten wynosił 9,4% zaś w grupie chłopców był wyraźnie wyższy: 20,4%. Problem częstego sięgania po alkohol w skali miesiąca dotyczył więc w największym stopniu chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. W ciągu miesiąca poprzedzającego badanie największy odsetek młodzieży pił piwo: tak zadeklarowało prawie dwie piąte badanych gimnazjalistów z klas trzecich (37,9%) i trzy piąte uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (61,4%), przy czym w starszym roczniku rozpowszechnienie spożycia piwa było wyższe wśród chłopców niż wśród dziewcząt, a w klasach trzecich gimnazjum nieco wyższe wśród dziewcząt niż wśród chłopców. Drugim najpopularniejszym napojem wśród nastolatków była wódka. W ciągu 30 dni poprzedzających badanie piła ją jedna czwarta gimnazjalistów (26,9%) i trzy piąte uczniów starszych (60,3%), przy czym w starszym roczniku rozpowszechnienie spożycia wódki było wyższe wśród chłopców niż wśród dziewcząt, a w klasach trzecich gimnazjum było podobne. W analizowanym okresie wino piła jedna piąta uczniów z trzeciej klasy gimnazjum (19,7%) oraz jedna trzecia uczniów z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (32,5%) w obydwu grupach wiekowych po wino częściej sięgały dziewczęta niż chłopcy. Najmniej osób piło alkopopy (9,5% gimnazjalistów i 9,2% uczniów starszych). Dziewczęta i chłopcy z obydwu grup wiekowych pili ten rodzaj napoju alkoholowego ze zbliżoną częstotliwością. Odsetki osób pijących w ciągu 30 dni poprzedzających badanie były wyższe wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych niż wśród uczniów trzecich klas gimnazjum w przypadku wszystkich rodzajów alkoholi z wyjątkiem alkopopów. W analizowanym okresie piwo 10 razy lub częściej (tj. regularnie) piło 3,9% uczniów trzecich klas gimnazjum i 8,6% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. W starszym roczniku regularnie pijących piwo chłopców było więcej niż dziewcząt. W okresie ostatnich 30 dni przed badaniem regularnie (tj. 10 razy lub częściej) piło wódkę 2,7% gimnazjalistów z klas trzecich i 6,5% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. W obydwu badanych rocznikach regularnie pijących wódkę chłopców było więcej niż dziewcząt. Chłopcy z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych częściej od swoich rówieśniczek regularnie sięgali również po alkopopy i wino. Wyzwaniem dla osób zajmujących się profilaktyką w Kaliszu jest nie tylko bardzo wysokie rozpowszechnienie picia alkoholu wśród młodzieży, ale również natężenie doświadczeń z alkoholem i fakt, że znaczące odsetki uczniów piją alkohol nie sporadycznie, lecz regularnie. Warto przypomnieć, że takie zachowania podejmował w ostatnim miesiącu przed badaniem co szesnasty uczeń trzeciej klasy gimnazjum i co siódmy uczeń drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. 89

90 4.5 Częstotliwość konsumpcji alkoholu w okresie ostatnich 30 dni Częstotliwość picia alkoholu ostatnie 30 dni Ile razy (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się pić napój alkoholowy, tzn. piwo, wino, wódkę lub inny napój spirytusowy w ciągu ostatnich 30 dni? III kl. gim. 16,8% 16,4% 2,7% 6,0% 3,5% 45,4% II kl. ponadgim. 20,8% 24,7% 13,7% 4,9% 9,8% 73,8% III gim. ch. 13,9% 14,8% 3,3% 6,1% 4,5% 42,6% III gim. dz. 19,7% 18,0% 2,0% 5,9% 2,5% 48,2% II ponadgim. ch. 18,9% 24,1% 14,0% 12,4% 8,0% 77,4% II ponadgim. dz. 22,4% 25,2% 13,5% 2,1% 7,3% 70,6% 0% 25% 50% 75% 100% 1-2 razy lub więcej razem Wykres 34: Częstotliwość picia alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni klasy III gimnazjum i klasy II szkół ponadgimnazjalnych. N III kl. gim. 714 II kl. ponadgimn. 854 III kl. gim. chłopcy 360 III kl. gim. dziewczęta 354 II kl. ponadgim. chłopcy 406 II kl. ponadgim. dziewczęta

91 4.5 Częstotliwość konsumpcji alkoholu w okresie ostatnich 30 dni III klasy gim. N=714 II klasy ponadgim. N=854 w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej 62,1% 38,6% 21,6% 26,7% 8,1% 17,2% 4,3% 8,9% 1,8% 6,4% 2,1% 2,2% III klasy gim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=354 chłopcy N=360 59,7% 64,3% 24,2% 18,9% 9,0% 7,2% 3,7% 5,0% 1,7% 1,9% 1,7% 2,5% II klasy ponadgim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=448 chłopcy N=406 44,5% 32,1% 28,8% 24,4% 16,4% 18,0% 5,9% 12,2% 3,9% 9,2% 0,5% 4,1% Tabela 5: Częstotliwość picia piwa ostatnie 30 dni klasy III G i II PG. 91

92 4.5 Częstotliwość konsumpcji alkoholu w okresie ostatnich 30 dni III klasy gim. N=714 II klasy ponadgim. N=854 w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej 90,5% 90,8% 4,9% 5,6% 2,1% 1,3% 1,3% 0,6% 0,3% 1,0% 1,0% 0,7% III klasy gim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=354 chłopcy N=360 89,0% 91,9% 5,9% 3,9% 2,0% 2,2% 2,3% 0,3% 0,3% 0,3% 0,6% 1,4% II klasy ponadgim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=448 chłopcy N=406 89,2% 92,6% 8,1% 2,8% 1,5% 1,1% 0,5% 0,7% 0,3% 1,7% 0,4% 1,0% Tabela 6: Częstotliwość picia alkopopów ostatnie 30 dni klasy III G i II PG. 92

93 4.5 Częstotliwość konsumpcji alkoholu w okresie ostatnich 30 dni III klasy gim. N=714 II klasy ponadgim. N=854 w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej 80,3% 67,5% 14,3% 23,5% 2,9% 6,2% 1,3% 1,4% 0,4% 0,6% 0,8% 0,8% III klasy gim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=354 chłopcy N=360 76,1% 84,4% 18,6% 10,0% 3,4% 2,5% 0,8% 1,7% 0,0% 0,8% 1,1% 0,6% II klasy ponadgim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=448 chłopcy N=406 63,4% 72,1% 26,9% 19,6% 7,5% 4,9% 1,4% 1,3% 0,2% 1,1% 0,6% 1,1% Tabela 7: Częstotliwość picia wina ostatnie 30 dni klasy III G i II PG. 93

94 4.5 Częstotliwość konsumpcji alkoholu w okresie ostatnich 30 dni III klasy gim. N=714 II klasy ponadgim. N=854 w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej 73,1% 39,7% 15,0% 30,7% 5,3% 15,8% 3,9% 7,2% 1,4% 3,3% 1,3% 3,2% III klasy gim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=354 chłopcy N=360 72,7% 73,5% 16,9% 13,1% 5,1% 5,6% 3,7% 4,2% 0,6% 2,2% 1,1% 1,4% II klasy ponadgim. w ogóle 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy 20 razy lub więcej dziewczęta N=448 chłopcy N=406 46,1% 32,8% 28,3% 33,3% 15,1% 16,6% 6,5% 8,1% 2,7% 4,0% 1,4% 5,3% Tabela 8: Częstotliwość picia wódki ostatnie 30 dni klasy III G i II PG. 94

95 4.6 Rodzaje pitych napojów alkoholowych - ostatnia okazja Jakie napoje piłe(a)ś podczas ostatniej okazji, kiedy piłe(a)ś alkohol? piwo alkopop wino wódka III klasy gim. II klasy ponadgim. 54,3% 4,1% 28,3% 36,2% 63,9% 2,9% 34,0% 60,3% Tabela 9: Odsetki uczniów pijących poszczególne napoje alkoholowe podczas ostatniej okazji klasy III G i II PG. Deklaracje odnośnie rodzaju napoju, spożywanego podczas ostatniej konsumpcji alkoholu były zgodne z przedstawionym wcześniej ogólnym obrazem picia alkoholu przez badanych nastolatków. Uogólniając, można powiedzieć, że najbardziej popularnym rodzajem alkoholu było piwo - podczas ostatniej konsumpcji napojów alkoholowych piło je ponad 50% badanych z klas trzecich gimnazjum i ponad 60% z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Kolejnym bardzo popularnym napojem była wódka. Pił ją podczas ostatniej okazji co trzeci 15/16- latek i trzy piąte 17/18-latków. Mniej popularne wśród badanych uczniów było wino, które podczas ostatniej okazji piło 28,3% gimnazjalistów i 34,0% uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz alkopopy, po które sięgnęło tylko 4,1% uczniów gimnazjów oraz 2,9% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Warto zauważyć, że uczniowie starszego rocznika zdecydowanie częściej od młodszych deklarowali podczas ostatniej okazji picie wódki i piwa oraz nieco częściej wina, podczas gdy w przypadku spożycia alkopopów odsetki sięgających po nie starszych badanych były niższe niż młodszych. Obok danych na temat częstotliwości picia alkoholu oraz jego rozpowszechnienia wśród młodzieży ważne informacje niosą ze sobą także wyniki dotyczące ilości poszczególnych napojów alkoholowych wypijanych przez uczniów podczas ostatniej okazji. Zostały one zaprezentowane na kolejnych wykresach (wykresy 35-37). 95

96 4.6 Rodzaje pitych napojów alkoholowych - ostatnia okazja Ponieważ piwo było najbardziej popularnym napojem wśród badanej młodzieży, w pierwszej kolejności przedstawimy analizę ilości wypijanego przez nastolatki piwa podczas ostatniej okazji konsumpcji. Wśród osób, które piły piwo podczas ostatniej okazji, dwie piąte dziewcząt i chłopców z trzech klas gimnazjum wypiło 1-2 butelki/puszki. W przypadku starszych uczniów odsetek był zbliżony w przypadku dziewcząt (43,6%) i wyraźnie wyższy w przypadku chłopców (50,5%). Spośród osób pijących piwo podczas ostatniej okazji trzy lub więcej butelek/puszek wypiło 7,9% gimnazjalistek i 17,0% gimnazjalistów. Analogiczne odsetki wśród uczniów starszych wyniosły 6,0% i aż 25,2%. Wynika z tego, że odsetek starszych chłopców wypijających 3 lub więcej piw jest czterokrotnie wyższy niż odsetek dziewcząt w ich wieku. Należy podkreślić, iż wypicie takiej ilości piwa przy jednej okazji oznacza, że wszyscy ci młodzi ludzie znaleźli się w stanie nietrzeźwości, a w przypadku części z nich (tych, którzy wypili powyżej 4 butelek piwa), w stanie głębokiego upojenia alkoholowego (mając we krwi ponad 2 promile alkoholu). Poziom konsumpcji piwa Jeśli podczas ostatniego dnia, kiedy piłeś(aś) jakiś napój alkoholowy, piłeś(aś) piwo, to ile go wypiłeś(aś)? 100% = osoby, które podczas ostatniej okazji piły piwo 100% 2,3% 1,6% 7,3% 5,6% 4,4% 9,7% 75% 39,0% 43,6% 38,3% 50% 9,0% 16,2% 50,5% 25% 0% 53,1% 44,7% 50,3% 24,3% III klasy gim. dz. III klasy gim. ch. II klasy ponadgim. dz. II klasy ponadgim.ch. więcej niż 4 butelki lub puszki (> 200 cl) 3-4 butelki lub puszki ( cl) 1-2 butelki lub puszki ( cl) mniej niż półlitrową butelkę lub puszkę (< 50 cl) Wykres 35: Ilość piwa wypita podczas ostatniej okazji klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 207 III kl. gim. dziewczęta 176 N II kl. ponadgim. chłopcy 295 II kl. ponadgim. dziewczęta

97 4.6 Rodzaje pitych napojów alkoholowych - ostatnia okazja Wódka to drugi najpopularniejszy napój alkoholowy wśród badanych nastolatków, który był przez nich spożywany w ciągu ostatnich 30 dni, a także przy ostatniej okazji konsumpcji alkoholu. Na uwagę zasługuje fakt, że bardzo wysokie odsetki osób sięgających po wódkę podczas ostatniej okazji wypiły 4 lub więcej kieliszków tego napoju. Wśród dziewcząt z trzecich klas gimnazjum pijących wódkę podczas ostatniej okazji taką ilość wypiło 29,2%, zaś wśród chłopców 29,9%. W grupie starszych dziewcząt odsetki tych, które podczas ostatniej okazji wypiły 4 i więcej kieliszków wódki kształtowały się na poziomie 40,3%, natomiast wśród starszych chłopców były one już zdecydowanie wyższe niż wśród młodszych badanych (51,8%). Ponadto, o ile w przypadku innych napojów alkoholowych osoby wypijające ich duże ilości stanowiły mniejszość, o tyle w przypadku wódki w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych stanowią one większość badanych. Reasumując można sformułować wniosek, że większość osób, które piły wódkę podczas ostatniej okazji, wypijała ilości prowadzące do stanu upicia się. 100% Poziom konsumpcji wódki Jeśli podczas ostatniego dnia, kiedy piłeś(aś) jakiś napój alkoholowy, piłeś(aś) wódkę, to ile jej wypiłeś(aś)? 100% = osoby, które podczas ostatniej okazji piły wódkę 75% 29,2% 29,9% 40,3% 51,8% 50% 25% 0% 20,8% 20,4% 23,3% 24,1% 26,7% 25,5% 21,6% 22,7% 17,4% 18,6% 15,4% 12,2% III klasy gim. dz. III klasy gim. ch. II klasy ponadgim. dz. II klasy ponadgim.ch. mniej niż 2 kieliszki (< 7 cl) 2-3 kieliszki, czyli pół butelki (8-15 cl) 4-6 kieliszków (16-24 cl) więcej niż 6 kieliszków, czyli butelkę (> 25 cl) Wykres 36: Ilość wódki wypita podczas ostatniej okazji klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 137 III kl. gim. dziewczęta 120 II kl. ponadgim. chłopcy 255 II kl. ponadgim. dziewczęta

98 4.6 Rodzaje pitych napojów alkoholowych - ostatnia okazja Wino jest trzecim pod względem popularności alkoholem, po który sięgała młodzież w ciągu 30 dni poprzedzających badanie oraz przy ostatniej okazji konsumpcji alkoholu. Spośród pijących je podczas ostatniej okazji gimnazjalistów po 4 lub więcej kieliszków tego napoju sięgnęło 5,5% dziewcząt i 14,1% chłopców. W przypadku starszych uczniów konsumujących wino podczas ostatniej okazji odnotowano podobne zróżnicowanie - co najmniej 4 kieliszki wina wypiło 5,3% dziewcząt i 12,5% chłopców. Mniejsza popularność wina nie umniejsza znaczenia faktu, że co siódmy chłopiec z klasy trzeciej gimnazjum i co ósmy z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, którzy pili wino podczas ostatniej okazji, wypił jednorazowo taką jego ilość, która prowadzi do stanu intoksykacji. Poziom konsumpcji wina Jeśli podczas ostatniego dnia, kiedy piłeś(aś) jakiś napój alkoholowy, piłeś(aś) wino, to ile go wypiłeś(aś)? 100% = osoby, które podczas ostatniej okazji piły wino 100% 75% 5,5% 3,7% 21,1% 14,1% 6,5% 25,0% 5,3% 4,9% 19,3% 12,5% 8,4% 30,8% 50% 25% 69,7% 54,3% 70,6% 48,3% 0% III klasy gim. dz. III klasy gim. ch. II klasy ponadgim. dz. II klasy ponadgim.ch. mniej niż 2 kieliszki (< 20 cl) 2-3 kieliszki, czyli pół butelki (20-40 cl) 4-6 kieliszków (41-74 cl) więcej niż 6 kieliszków, czyli butelkę (> 75 cl) Wykres 38: Ilość wina wypita podczas ostatniej okazji klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 92 III kl. gim. dziewczęta 109 II kl. ponadgim. chłopcy 106 II kl. ponadgim. dziewczęta

99 4.6 Rodzaje pitych napojów alkoholowych - ostatnia okazja Alkopopy były najmniej popularnym alkoholem wśród badanych uczniów. Wśród osób, które piły je podczas ostatniej okazji żaden z uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych nie wypił więcej niż dwie butelki/puszki alkopopu. W przypadku młodszych uczniów 9,5% dziewcząt wypiło 3-4 butelki/puszki tego alkoholu, a 4,8% dziewcząt i 10,0% uczniów co najmniej 4. Przeważająca liczba uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych deklarowała wypicie mniej niż 1 butelki/puszki alkopopu przy ostatniej okazji konsumpcji alkoholu. Poziom konsumpcji alkopopu Jeśli podczas ostatniego dnia, kiedy piłeś(aś) jakiś napój alkoholowy, piłeś(aś) alcopops, to ile go wypiłeś(aś)? 100% = osoby, które podczas ostatniej okazji piły alkopop 100% 75% 4,8% 9,5% 23,8% 10,0% 13,1% 36,4% 50% 25% 61,9% 60,0% 30,0% 86,9% 63,6% 0% III klasy gim. dz. III klasy gim. ch. II klasy ponadgim. dz. II klasy ponadgim.ch. więcej niż 4 butelki lub puszki (> 200 cl) 3-4 butelki lub puszki ( cl) 1-2 butelki lub puszki ( cl) mniej niż półlitrową butelkę lub puszkę (< 50 cl) Wykres 37: Ilość alkopopu wypita podczas ostatniej okazji klasy III G i II PG. Uwaga: tylko 31 badanych z klas III G i 26 z klas II PG zadeklarowało,że podczas ostatniej okazji piło alkopop. Oznacza to, iż jest to stosunkowo mało popularny napój alkoholowy wśród uczniów na obydwu szczeblach edukacji. UWAGA: niskie liczebności. N III kl. gim. chłopcy 10 III kl. gim. dziewczęta 21 II kl. ponadgim. chłopcy 6 II kl. ponadgim. dziewczęta 20 99

100 4.7 Ocena ryzyka związanego z piciem alkoholu Postrzeganie ryzyka związanego z piciem alkoholu przez badaną młodzież zależy od płci badanych uczniów. W obydwu badanych grupach wiekowych najbardziej ryzykownym zachowaniem jest zdaniem uczniów picie 4-5 drinków prawie codziennie. Picie 5 drinków lub więcej w czasie weekendu zostało ocenione jako bardziej ryzykowne od spożywania 1-2 drinków prawie codziennie. Dziewczęta częściej niż chłopcy wskazywały na duże ryzyko związane z poszczególnymi modelami spożywania alkoholu, przy czym najmniejsze różnice odnotowano w przypadku ocen dotyczących picia 5 drinków lub więcej w czasie weekendu. Dziewczęta częściej niż chłopcy oceniały ryzyko związane z wypijaniem 1-2 drinków prawie codziennie jako wysokie. Wśród uczennic trzecich klas gimnazjum taką ocenę formułowało 39,0%, zaś wśród uczennic drugich klas ponadgimnazjalnych 41,5%. Analogiczne odsetki wśród chłopców z tych roczników wyniosły 24,4% oraz 24,7%. Warto zauważyć, że wśród chłopców z obu roczników co jedenasty uważa, ze ryzyko dla zdrowia związane z takim modelem picia nie występuje. Wśród dziewcząt taką opinię wyraziło od 3,6% do 4,5% badanych. Podobną zależność oceny ryzyka od płci badanych uczniów zanotowano w ewaluacji ryzyka związanego z intensywnym piciem alkoholu, tj. 4-5 drinków prawie codziennie. Pogląd, że taki model picia wiąże się z dużym ryzykiem dla zdrowia wyraziło trzy czwarte dziewcząt (75,4% gimnazjalistek z klas trzecich i 77,8% starszych uczennic). Wśród chłopców taki pogląd wyraziło trzy piąte badanych (po 60,3%). Opinię, że taki model picia alkoholu nie stwarza ryzyka dla zdrowia lub jest ono małe wyraziło od 5,1% do 5,6% uczennic. Wśród chłopców taki pogląd pojawiał się znacznie częściej wyraziło go 12,2% gimnazjalistów i 14,2% starszych uczniów. Picie znacznych ilości alkoholu w weekendy (5 lub więcej drinków) jest w opinii badanej młodzieży mniej ryzykowne niż codzienne picie 4-5 drinków. Wysoka ocena ryzyka związanego z taki modelem picia, w odróżnieniu od spożywania 1-2 drinków prawie codziennie i 4-5 drinków prawie codziennie zależała od wieku badanych. Spośród uczniów młodszej kohorty opinię, że picie w weekendy 5 lub więcej drinków niesie duże ryzyko dla zdrowia wyraziło 46,3% dziewcząt i 45,0% chłopców. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były niższe i wyniosły odpowiednio 38,4% i 34,9%. Przekonanie o braku ryzyka wyraziło aż 9,4% chłopców w gimnazjum (w porównaniu do 4,2% -5,6% wśród pozostałych badanych). Wydaje się, że u podłoża związku oceny ryzyka picia w weekendy z wiekiem badanych, może leżeć fakt, że taki model picia jest najbliższy sposobowi konsumpcji alkoholu przez starszy rocznik młodzieży. Dlatego też obniżają oni ocenę ryzyka związanego z takim modelem picia alkoholu. 100

101 4.7 Ocena ryzyka związanego z piciem alkoholu Ryzyko związane z piciem alkoholu Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli wypijają 1-2 drinki prawie codziennie? III gim. ch. 8,9% 20,6% 36,9% 24,4% 9,2% III gim. dz. 4,5% 14,4% 36,2% 39,0% 5,9% II ponadgim. ch. 9,2% 25,1% 34,6% 24,7% 6,4% II ponadgim. dz. 3,6% 13,0% 36,4% 41,5% 5,5% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 39: Ocena ryzyka związanego z piciem 1-2 drinków dziennie klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

102 4.7 Ocena ryzyka związanego z piciem alkoholu Ryzyko związane z piciem alkoholu Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie? III gim. ch. 6,9% 5,3% 17,2% 60,3% 10,3% III gim. dz. 2,0% 3,1% 13,3% 75,4% 6,2% II ponadgim. ch. 4,2% 10,0% 19,2% 60,3% 6,3% II ponadgim. dz. 0,8% 4,8% 11,3% 77,8% 5,2% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 40: Ocena ryzyka związanego z piciem 4-5 drinków dziennie klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

103 4.7 Ocena ryzyka związanego z piciem alkoholu Ryzyko związane z piciem alkoholu Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu? III gim. ch. 9,4% 10,6% 23,3% 45,0% 11,7% III gim. dz. 4,2% 11,9% 27,4% 46,3% 10,2% II ponadgim. ch. 5,6% 19,1% 30,6% 34,9% 9,7% II ponadgim. dz. 4,4% 18,3% 31,9% 38,4% 7,0% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 41: Ocena ryzyka związanego z piciem 5 i więcej drinków podczas weekendu klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgimn. chłopcy 407 II kl. ponadgimn. dziewczęta

104 5. Problem upijania się młodzieży

105 5.1 Odczuwane efekty wypicia alkoholu - ostatnia okazja Podczas badania poproszono uczniów, aby subiektywnie ocenili w skali od 1 do 10 własne odczuwanie efektu działania alkoholu, podczas ostatniej okazji, kiedy zdarzyło im się pić. W analizie wyników uwzględniono odpowiedzi tylko tych uczniów, którzy kiedykolwiek w życiu pili alkohol. Średnio dwie piąte uczniów gimnazjum (42,0% dziewcząt i 39,2% chłopców) stwierdziło, że w ogóle nie poczuło efektów jego wypicia. Wśród starszych uczniów takie oceny były udziałem prawie co trzeciej z dziewcząt (30,9%) i co czwartego z chłopców (23,6%). Efekt działania alkoholu jako słaby (2-4 punkty na dziesięciostopniowej skali) zadeklarowała ponad jedna trzecia uczniów trzecich klas gimnazjum (37,6% dziewcząt i 35,8% chłopców). Natomiast 2,0% badanych chłopców i 1,8% dziewcząt w tej grupie przyznało, że podczas ostatniej okazji, kiedy pili alkohol bardzo silnie odczuli jego działanie (ocena 10). W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odsetki dla takich ocen wynosiły 5,5% w przypadku chłopców i 2,2% wśród dziewcząt. Niemal dwie piąte starszych uczniów, oceniając efekty swojego ostatniego picia zaznaczyło cyfry od 2 do 4 (38,9% dziewcząt i 38,5% chłopców). Na doznanie umiarkowanych oraz silnych efektów wypicia alkoholu (oceny 5-9) wskazał średnio co dziewiąty uczeń z trzeciej klasy gimnazjum. W starszym roczniku takie oceny podała jedna piąta chłopców i ponad 17% uczennic. Odczuwane efekty wypicia alkoholu Oceń na skali od 1 do 10 jak silnie czułeś efekt alkoholu, ostatniego dnia, kiedy go piłe(a)ś? 2,0% III klasy gim. ch. 39,2% 35,8% 10,5% 12,5% 1,8% III klasy gim. dz. 42,0% 37,6% 11,3% 7,3% II klasy ponadgim. ch. 23,6% 38,5% 19,6% 12,8% 5,5% 2,2% II klasy ponadgim. dz. 30,9% 38,9% 17,2% 10,8% 0% 25% 50% 75% 100% 1-w ogóle nie czułem oceny 2-4 oceny 5-6 oceny silne upicie Wykres 42: Ocena subiektywnych efektów picia alkoholu ostatnia okazja klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. *Podstawą procentowania na wykresie byli ci uczniowie, którzy kiedykolwiek pili napoje alkoholowe. N* III kl. gim. chłopcy 297 III kl. gim. dziewczęta 273 II kl. ponadgim. chłopcy 382 II kl. ponadgim. dziewczęta

106 5.2 Rozpowszechnienie zjawiska upijania się Upijanie się jest jednym z najbardziej ryzykownych zachowań, jakie podejmują młodzi ludzie. Wielu z nich właśnie na skutek upicia się popada w poważne problemy, ulega wypadkom, narusza prawo, traci szansę na dalszą edukację. Konsekwencją upijania się nastolatków mogą być również poważne problemy emocjonalne oraz konflikty i zaburzone relacje z rodzicami i rówieśnikami. Bezpośrednim następstwem upicia się mogą być także niechciane kontakty seksualne oraz eksperymenty z narkotykami. W tym kontekście warto podkreślić, iż kontrola zachowań związanych z piciem alkoholu powinna stanowić jeden z kluczowych elementów działań profilaktycznych adresowanych do młodzieży. Jak pokazuje wykres 43, w trzecich klasach gimnazjum doświadczenie upicia się miało już za sobą 32,2% chłopców i 37,1% dziewcząt. W ciągu ostatniego roku upiła się średnio jedna czwarta uczniów gimnazjum (odpowiednio 24,6% i 29,5%). Upicie się w ciągu 30 dni poprzedzających badanie zadeklarował średnio co dziesiąty uczeń z tego rocznika (10,1% chłopców) oraz co jedenasta uczennica (9,3% dziewcząt). Różnice między płciami w analizowanym zakresie nie są istotne statystycznie, co oznacza, że problem upijania się w równym stopniu dotyczy uczniów, jak i uczennic z tego rocznika. W porównaniu z uczniami gimnazjum, odsetki uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, którzy upili się przynajmniej raz w życiu wyraźnie wzrastają. Takie doświadczenie miało już za sobą ponad trzy piąte chłopców (63,4%) i ponad połowa dziewcząt (56,1%) z tego rocznika. Upicie w ciągu ostatniego roku zadeklarowała prawie połowa badanych chłopców (48,6%) i ponad dwie piąte dziewcząt (42,6%), zaś w ciągu ostatnich 30 dni odpowiednio 19,1% i 15,5% badanych. Podobnie jak w przypadku upicia przynajmniej raz w życiu również w pozostałych analizowanych przedziałach czasowych starsi uczniowie upijali się istotnie częściej od młodszych. Warto zauważyć, że w starszej z badanych kohort odsetki chłopców, którzy upili się w życiu były wyższe od analogicznych odsetków upijających się dziewcząt na poziomie istotnym statystycznie (p<0,05), podczas gdy w pozostałych analizowanych okresach (roku i miesiąca przed przeprowadzeniem badania) różnice między płciami w analizowanym zakresie nie są istotne statystycznie. 106

107 5.2 Rozpowszechnienie zjawiska upijania się Rozpowszechnienie upijania się 100% III klasa gim. 75% 50% n.i. n.i. 25% 0% n.i. 32,2% 37,1% 24,6% 29,5% 10,1% 9,3% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni 100% 75% 50% p<0,05 chłopcy dziewczęta II klasa ponadgim. n.i. 25% 0% 63,4% n.i. 56,1% 48,6% 42,6% 19,1% 15,5% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 43: Rozpowszechnienie upijania się klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N w życiu w ciągu ost. 12 mies. w ciągu ost. 30 dni III kl. gim. chłopcy III kl. gim. dziewczęta II kl. ponadgim. chłopcy II kl. ponadgim. dziewczęta

108 5.3 Ocena rozpowszechnienia upijania się wśród przyjaciół Tylko co czwarta badana gimnazjalistka (25,8%) i prawie co trzeci z przebadanych gimnazjalistów (30,6%) zadeklarował, iż nikt spośród ich przyjaciół nie upija się. W przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były znacznie niższe i wynosiły 9,2% w grupie dziewcząt i 11,1% wśród chłopców (średnio co dziesiąty uczeń). W trzecich klasach gimnazjum jedna piąta uczennic (21,0%) przyznała, że sporo ich przyjaciół upija się. W starszej kohorcie badanych taką opinię wyraziła prawie jedna trzecia (31,6%) badanych uczennic. Spośród przebadanych gimnazjalistów 14,7% stwierdziło, że spora liczba jego przyjaciół się upija, podczas gdy wśród starszych uczniów taki pogląd wyraził niemal co trzeci badany (29,9%). 16,5% uczennic i 12,7% uczniów z gimnazjum deklarowało, iż większość lub wszyscy z grona ich przyjaciół upijają się. W starszej frakcji wiekowej taką opinię wyraziła średnio jedna piąta badanych (22,1% dziewcząt i 18,2% chłopców). 108

109 5.3 Ocena rozpowszechnienia upijania się wśród przyjaciół Upijanie się wśród przyjaciół Według Twojej oceny, ilu Twoich przyjaciół upija się? 15,1% dziewczęta N=356 1,4% 25,8% III klasy gim. 14,7% 9,4% chłopcy N=361 3,3% 30,6% 21,0% 36,7% 41,9% II klasy nikt kilku sporo większość wszyscy nikt kilku sporo większość wszyscy dziewczęta ponadgim. chłopcy N=449 N=407 20,3% 1,8% 9,2% 37,2% 16,0% 2,2% 11,1% 31,6% 29,9% 40,8% nikt kilku sporo większość wszyscy nikt kilku sporo większość wszyscy Wykres 44: Ocena rozpowszechnienie upijania się wśród przyjaciół klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 109

110 5.4 Pierwsze doświadczenia z upijaniem się Doświadczenie upicia się (co najmniej raz w życiu) ma już za sobą 34,6% uczniów klas trzecich gimnazjum oraz 59,6% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Różnica między odsetkami upijających się w klasach trzecich gimnazjum i klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych jest istotna statystycznie. Co siedemnasta z dziewcząt z młodszej grupy badanych upiła się po raz pierwszy mając 13 lat lub mniej (5,9%), w przypadku chłopców odsetek ten wyniósł 6,4% (co szesnasty uczeń). Wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych tak młody wiek wskazało 3,4% dziewcząt i 6,2% chłopców. Co czwarta gimnazjalistka (27,2%) i co niemal co piąty gimnazjalista (17,9%) upił się po raz pierwszy mając lat. W starszej badanej grupie odpowiedź taką wskazał co piąty badany (21,8% dziewcząt i 20,5% chłopców). Uczniowie drugich klas szkół ponadgimnazjalnych najczęściej jednak wskazywali jako czas pierwszego upicia się wiek 16 lat lub więcej (29,7% dziewcząt i 32,5% chłopców). Przedstawione wyniki wskazują wyraźnie, że istnieje grupa młodych ludzi, którzy po raz pierwszy upili się będąc jeszcze uczniami szkoły podstawowej, a znacząca część badanych takie doświadczenie odnotowała na początku nauki w gimnazjum. To kolejny ważny sygnał pokazujący, że działania profilaktyczne, których celem jest m.in. opóźnienie momentu inicjacji alkoholowej, powinny być prowadzone jeszcze w czwartej, a najpóźniej piątej klasie szkoły podstawowej. 110

111 5.4 Pierwsze doświadczenia z upijaniem się Wiek inicjacji upicie się Ile miałeś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu, (jeśli w ogóle), upić się alkoholem? dziewczęta N=352 III klasy gim. chłopcy N=358 27,2% 0,8% 17,9% 1,4% 6,4% 5,9% 6,4% 3,1% 62,9% 67,8% dziewczęta N=445 II klasy ponadgim. chłopcy N=403 29,7% 43,9% 32,5% 36,6% 21,8% 3,4% 1,2% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 20,5% 6,2% 4,2% Wykres 45: płeć. Wiek inicjacji pierwsze upicie się klasy III G i II PG, wyniki w podziale na 111

112 5.5 Częstotliwość i nasilenie zjawiska upijania się w okresie ostatnich 30 dni Pytania dotyczące upijania się były zadawane uczniom na kilka różnych sposobów. Respondentów pytano zarówno o upicie się rozumiane jako subiektywne odczucie, jak i zadawano pytania mające na celu zobiektywizowanie pojęcia upicia się, odnosząc je do konkretnej ilości wypitego alkoholu. Analizowane poniżej pytanie opiera się na takiej właśnie definicji, która znalazła się w kwestionariuszu ankiety i została przytoczona w podtytule wykresu 46. Na wstępie warto zauważyć, iż tak uszczegółowione pytanie - dotyczące wypicia pięciu lub więcej wystandaryzowanych drinków przy jednej okazji (co należy traktować jako wskaźnik upicia się) daje w konsekwencji zupełnie inne znacznie wyższe wyniki niż wówczas, gdy pytamy uczniów o ich subiektywne odczucie upicia się w jakimś okresie czasu. Odsetki uczniów, którzy w ciągu ostatnich 30 dni wypili przy jednej okazji pięć lub więcej drinków rosną wyraźnie wraz z wiekiem badanych, przy czym nie jest to skorelowane z płcią badanych osób. Do wypicia w ciągu ostatniego miesiąca przed przeprowadzeniem badania pięciu lub więcej drinków podczas jednej okazji przyznała się jedna czwarta badanych gimnazjalistów oraz niemal połowa respondentów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wśród młodszych dziewcząt wypicie takiej ilości alkoholu podczas jednaj okazji zadeklarowało 25,6%, zaś wśród starszych 45,2% badanych. Wśród chłopców analogiczne odsetki wyniosły 22,6% i 51,3%. Wśród wszystkich przebadanych gimnazjalistów 14,0% zadeklarowało, iż taka sytuacja zdarzyła im się 1-2 razy w ciągu ostatniego miesiąca, a co dziesiąty stwierdził, że takie doświadczenie miało miejsce 3 lub więcej razy. W starszej kohorcie badanych tj. wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych pojedyncze przypadki (1-2 razy w miesiącu) wypicia 5 lub więcej drinków podczas jednej okazji potwierdziła ponad jedna czwarta badanych (27,0%), a jedna piata przyznała, że takie doświadczenie miało w tym czasie 3 lub więcej razy. Odsetek takich wskazań był wyższy w grupie chłopców (26,7%) niż w grupie dziewcząt (16,0%). 112

113 5.5 Częstotliwość i nasilenie zjawiska upijania się w okresie ostatnich 30 dni Częstotliwość upijania się Znowu pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy, (jeśli w ogóle) wypiłe (a)ś pięć lub więcej drinków przy jednej okazji? ( drink to jest szklanka/butelka/puszka piwa (ok. pół litra), szklanka/butelka/puszka cidera (ok. pół litra), 2 szklanki/butelki alcopopsa (ok. pół litra), kieliszek wina (ok. 15 cl), kieliszek wódki lub innego napoju spirytusowego (ok. 5 cl) lub szklanka koktajlu alkoholowego). 70% 60% 50% 40% 8,8% 4,4% 13,8% 30% 12,2% 11,6% 12,9% 20% 10% 4,4% 5,8% 14,0% 27,0% 3,9% 4,8% 6,5% 5,1% 15,2% 12,7% 29,2% 24,6% 0% III kl. gim. II kl. ponadgim. III gim. dz. III gim. ch. II ponadgim. dz. II ponadgim. ch. 1-2 razy 3-5 razy 6 razy i więcej Wykres 46: Rozpowszechnienie picia dużych ilości alkoholu tj. 5 lub więcej standardowych drinków podczas ostatniej okazji - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl.gim. 709 II kl.ponadgim. 846 III kl. gim. chłopcy 355 III kl. gim. dziewczęta 354 II kl. ponadgim. chłopcy 401 II kl. ponadgim. dziewczęta

114 5.5 Częstotliwość i nasilenie zjawiska upijania się w okresie ostatnich 30 dni Poniższa tabela zawiera porównanie odsetków uczniów, którzy deklarowali, że upili się przynajmniej raz w ciągu ostatniego miesiąca zgodnie z ich subiektywną miarą oraz odsetki uczniów, którzy wypili podczas jednej okazji w ciągu 30 dni poprzedzających badanie 5 lub więcej drinków standardowych (co jest obiektywną miarą upicia się). Jak pokazuje zestawienie danych, upicie się w ostatnim miesiącu zadeklarowało ponad 9% dziewcząt uczących się w trzecich klasach gimnazjum, jednocześnie aż 25,6% przyznało, że wypiło w tym czasie jednorazowo 5 lub więcej standardowych drinków. W przypadku chłopców z tego rocznika odsetki te wynoszą odpowiednio: 10,1% i 22,6%. Wśród dziewcząt z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych do upicia się w ostatnim miesiącu przyznało się 15,5%, a do wypicia co najmniej raz 5 lub więcej drinków standardowych aż 45,2%. W przypadku chłopców z tego rocznika odsetki te wynosiły odpowiednio: 19,1% i 51,2%. Biorąc pod uwagę tylko te wyniki można szacować, że w analizowanym czasie upiło się znacznie więcej uczniów, niż by to wynikało z subiektywnej oceny badanych. Ostatni miesiąc Upijanie się ocena subiektywna badanych Upijanie się wypicie 5 lub więcej standardowych drinków 1-2 razy 3 razy lub więcej 1-2 razy 3 razy lub więcej III kl. gim. chłopcy III kl. gim. dziewczęta II kl. ponadgim. chłopcy II kl. ponadgim. dziewczęta 7,0% 3,1% 12,7% 9,9% 7,4% 2,0% 15,2% 10,4% 16,2% 2,9% 24,6% 26,7% 12,8% 2,7% 29,2% 16,0% Zgodnie z subiektywną oceną badanych, w ostatnim miesiącu upiło się : 10,1% chłopców z klas III G 9,3% dziewcząt z klas III G 19,1% chłopców z klas II PG 15,5% dziewcząt z klas II PG Zgodnie z obiektywnym kryterium, w ostatnim miesiącu upiło się : 22,6% chłopców z klas III G 25,6% dziewcząt z klas III G 51,2% chłopców z klas II PG 45,2% dziewcząt z klas II PG Tabela 10: Porównanie odsetków badanych, którzy deklarowali że upili się w ciągu ostatniego miesiąca oraz badanych, którzy przyznali, że wypili w tym czasie przynajmniej raz 5 lub więcej standardowych drinków podczas ostatniej okazji klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 114

115 5.5 Częstotliwość i nasilenie zjawiska upijania się w okresie ostatnich 30 dni W kwestionariuszu poproszono również respondentów, aby zadeklarowali, ile razy w ciągu 30 dni poprzedzających badanie zdarzyło im się upić. Analiza danych wskazuje, iż wiek respondentów znacząco wpływa na częstotliwość upijania się: starsi uczniowie upijają się częściej niż młodsi. W okresie ostatnich 30 dni przed badaniem upił się co dziesiąty gimnazjalista oraz co szósty uczeń szkół ponadgimnazjalnych. W większości przypadków takie sytuacje zdarzały się sporadycznie (1-2 razy), ale 2,5%-2,8% badanych przyznało, iż zdarzyło się im to co najmniej 3 razy. Zróżnicowania w częstotliwości upijania się młodzieży obserwujemy porównując obie kohorty chłopców (uczniów trzecich klas gimnazjów oraz uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych). W pierwszej z wymienionych grup do upicia się w okresie ostatnich 30 dni przyznał się co dziesiąty uczeń (10,1%), zaś wśród starszych uczniów co piąty (19,1%). Starsi i młodsi chłopcy ze zbliżoną częstotliwością przyznawali się, że upicie się zdarzyło im się co najmniej trzy razy w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie. Warto zauważyć, że zarówno w starszym, jak i w młodszym roczniku odsetki upijających się chłopców i dziewcząt były zbliżone - odpowiednio 10,1% vs 9,3% w gimnazjach (z czego odpowiednio 3,1% i 2,0% upiło się co najmniej 3 razy).oraz 19,1% i 15,5% w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych (z czego odpowiednio 2,9% i 2,7% upiło się co najmniej 3 razy). 115

116 5.5 Częstotliwość i nasilenie zjawiska upijania się w okresie ostatnich 30 dni Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ostatnich 30 dni? III kl. gim. II kl. ponadgim. 7,2% 0,4% 2,1% 9,7% 14,4% upicie się 3 lub więcej razy: 2,5% 0,2% 2,6% 17,2% upicie się 3 lub więcej razy: 2,8% III gim. ch. 7,0% 0,3% 2,8% 10,1% upicie się 3 lub więcej razy: 3,1% III gim. dz. 7,4% 0,6% 1,4% 9,3% upicie się 3 lub więcej razy: 2,0% II ponadgimn. ch. 16,2% 0,2% 2,7% 19,1% upicie się 3 lub więcej razy: 2,9% II ponadgimn. dz. 12,8% 0,3% 2,5% 15,5% upicie się 3 lub więcej razy: 2,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 1-2 razy 3-9 razy 10 lub więcej razem Wykres 47: Częstotliwość upijania się w ciągu ost. 30 dni klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 710 II kl. ponadgim. 847 III kl. gim. chłopcy 358 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 403 II kl. ponadgim. dziewczęta

117 6. Palenie papierosów, picie alkoholu i upijanie się - podsumowanie

118 6. Palenie papierosów, picie alkoholu i upijanie się - podsumowanie Palenie papierosów Ponad połowa uczniów klas trzecich gimnazjum (53,8%) i dwie trzecie uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (66,9%) ma już za sobą inicjację nikotynową. Różnica ta jest istotna statystycznie, co oznacza, że nasilenie problemu rozpowszechnienia palenia wzrasta wraz z wiekiem uczniów. W młodszym roczniku brak inicjacji nikotynowej zadeklarowały zbliżone odsetki chłopców (44,8%) i dziewcząt (47,5%). Podobnie, nie odnotowano różnic w odsetkach dziewcząt i chłopców, którzy nie przeszli inicjacji nikotynowej w roczniku starszym chłopców było tu 32,6%, zaś dziewcząt 33,7%. Oznacza to, że osoby mające za sobą inicjację tytoniową stanowiły wśród młodszych dziewcząt 52,5%, a wśród chłopców w tym wieku 55,2%. W przypadku uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były wyraźnie wyższe i wyniosły odpowiednio 66,3% i 67,4%. Spośród uczniów gimnazjów ponad 30% chłopców i jedna czwarta dziewcząt (26,0%) wypaliła pierwszego papierosa w wieku 13 lat lub wcześniej. Mając lat inicjację nikotynową przeszła jedna czwarta dziewcząt (25,4%) i 22,0% chłopców (co piąty badany). W populacji uczniów szkół ponadgimnazjalnych co siódma z dziewcząt (13,8%) i co czwarty chłopiec (ponad 26%) wypalił pierwszego papierosa w wieku 13 lat lub wcześniej. Ponad jedna czwarta uczennic i ponad jedna piąta chłopców jako czas swojej inicjacji tytoniowej wskazała wiek lat. Ponad 25% uczennic i 18,0% chłopców zadeklarowało, że pierwszego papierosa wypaliło mając 16 lat lub więcej. Do codziennego palenia papierosów w jakimś okresie życia przyznała się średnio co piąta dziewczyna (22,6%) i co szósty chłopak (16,2%) spośród uczniów klas trzecich gimnazjum. Wśród uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były zbliżone wśród dziewcząt (24,4%) i wyraźnie wyższe wśród chłopców (29,4%). Oznacza to, że większość uczniów nie ma doświadczeń codziennego palenia papierosów. Warto jednak zauważyć, że odsetki palących codziennie wśród tych, którzy przeszli inicjację nikotynową były bardzo wysokie - codzienne palenie było udziałem średnio dwóch piątych uczennic i jednej trzeciej uczniów gimnazjów oraz jednej trzeciej uczennic i dwóch piątych uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy przeszli inicjację nikotynową. W przypadku uczniów z klas trzecich gimnazjum pierwsze doświadczenia z codziennym paleniem papierosów miały miejsce przeważnie w wieku lat tak zadeklarowało 17,0% dziewcząt i 11,4% chłopców z tego rocznika. 5,0% dziewcząt i 3,9% chłopców stwierdziło, że zaczęło palić codziennie mając 13 lat lub mniej. W przypadku uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych większość palących deklarowała, że zaczęła palić codziennie w wieku 16 lat lub później (prawie 15% dziewcząt i 16,0% chłopców). Inicjację w wieku lat deklarowało ponad 8% uczennic i 9% uczniów z tego rocznika. Natomiast 1,4% dziewcząt i 3,5% chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych zaczęło palić w wieku 13 lat lub wcześniej. Ogółem, wśród uczniów w klasach trzecich gimnazjum największą grupę wśród palących codziennie stanowili ci, którzy zaczęli palić codziennie papierosy w wieku lat. W przypadku uczniów klas drugich ponadgimnazjalnych najwięcej było tych, którzy zaczęli palić codziennie mając 16 lat lub więcej. 118

119 6. Palenie papierosów, picie alkoholu i upijanie się - podsumowanie Picie napojów alkoholowych Zdecydowana większość ankietowanych uczniów ma już za sobą inicjację alkoholową. Dotyczy to średnio ośmiu na dziesięciu uczniów trzecich klas gimnazjów (84,4% chłopców i 79,7% dziewcząt) oraz niemal wszystkich uczących się w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych (96,5% uczennic i 94,6% uczniów). Do picia alkoholu w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie przyznało się 69,3% dziewcząt i 68,8% chłopców z trzecich klas gimnazjum, a w przypadku starszej frakcji wiekowej 91,4% uczennic oraz 90,6% uczniów. W okresie ostatnich 30 dni przed badaniem spożycie alkoholu zadeklarowało ponad dwie piąte młodszych uczniów (48,2% dziewcząt i 42,6% chłopców). W starszej grupie badanych takie doświadczenia miało za sobą aż 77,4% uczniów i 70,6% uczennic. Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych wśród dziewcząt i chłopców uczących się w trzecich klasach gimnazjum i drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych kształtowało się na zbliżonym poziomie - zarówno w życiu, jak i w ostatnim roku. Różnicę odnotowano jedynie w poziomie rozpowszechnienia picia alkoholu przez uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych w okresie ostatnich 30 dni odsetek pijących chłopców był istotnie wyższy niż pijących dziewcząt. Zdaniem prawie co trzeciej uczennicy (30,0%) z klas trzecich gimnazjum alkohol pije większość spośród przyjaciół, a 3,9% uznało, że wszyscy. Odsetek chłopców z tej grupy wiekowej wskazujących, że pije większość ich przyjaciół był niższy i wyniósł 18,6%, zaś 5,0% chłopców zadeklarowało, że czynią tak wszyscy ich przyjaciele. W grupie starszej młodzieży, tj. wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, ponad połowa badanych dziewcząt i ponad dwie trzecie chłopców (odpowiednio 52,7% i 43,3%) przyznało, że większość ich przyjaciół sięga po alkohol. Co ósma uczennica (12,5%) i co siódmy uczeń (13,8%) stwierdził, że robią to wszyscy ich przyjaciele. Piwo było najbardziej popularnym napojem alkoholowym wśród badanych nastolatków. Spośród uczennic trzecich klas gimnazjów przynajmniej raz w życiu piło je 73,4%, wśród chłopców odsetek ten wyniósł 74,4%. Wśród uczniów starszego rocznika odsetki te kształtowały się na jeszcze wyższym poziomie: piwo piło 93,0% dziewcząt oraz 90,1% chłopców. Jedna trzecia uczennic (32,5%) oraz prawie dwie piąte uczniów (38,6%) trzecich klas gimnazjum po raz pierwszy piła piwo w wieku 13 lat lub mniej. Inicjację w wieku lat przeszła jedna trzecia dziewcząt (33,9%) oraz ponad jedna czwarta chłopców (27,0%). W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych prawie jedna czwarta (23,1%) badanych uczennic oraz 30,9% badanych chłopców przeszło inicjację w wieku 13 lat i mniej. Dwie piąte uczniów z tej frakcji wiekowej zadeklarowało, że po raz pierwszy w życiu wypiło piwo w wieku lat (43,4% dziewcząt oraz 38,8% chłopców). Przejście inicjacji w wieku 16 lat i więcej wskazywała jedna piąta badanych dziewcząt i chłopców (20,4% vs 18,2%). 119

120 6. Palenie papierosów, picie alkoholu i upijanie się - podsumowanie Picie napojów alkoholowych cd. W ciągu ostatniego miesiąca przed przeprowadzeniem badania 10 razy lub częściej pił alkohol co szesnasty uczeń trzeciej klasy gimnazjum (6,2%) i co siódmy (14,7%) uczeń klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Wśród uczniów młodszych odsetek chłopców pijących alkohol co najmniej 10 razy był wyższy niż w przypadku dziewcząt (odpowiednio 7,8% vs 4,5%). Wśród uczniów starszego rocznika odnotowano podobne różnice - w grupie dziewcząt odsetek ten wynosił 9,4% zaś w grupie chłopców był wyraźnie wyższy: 20,4%. Problem częstego sięgania po alkohol w skali miesiąca dotyczył więc w największym stopniu chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. W ciągu miesiąca poprzedzającego badanie największy odsetek młodzieży pił piwo: tak zadeklarowało prawie dwie piąte badanych gimnazjalistów z klas trzecich (37,9%) i trzy piąte uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (61,4%), przy czym w starszym roczniku rozpowszechnienie spożycia piwa było wyższe wśród chłopców niż wśród dziewcząt, a w klasach trzecich gimnazjum nieco wyższe wśród dziewcząt niż wśród chłopców. Drugim najpopularniejszym napojem wśród nastolatków była wódka. W ciągu 30 dni poprzedzających badanie piła ją jedna czwarta gimnazjalistów (26,9%) i trzy piąte uczniów starszych (60,3%), przy czym w starszym roczniku rozpowszechnienie spożycia wódki było wyższe wśród chłopców niż wśród dziewcząt, a w klasach trzecich gimnazjum było podobne. W analizowanym okresie wino piła jedna piąta uczniów z trzeciej klasy gimnazjum (19,7%) oraz jedna trzecia uczniów z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (32,5%) w obydwu grupach wiekowych po wino częściej sięgały dziewczęta niż chłopcy. Najmniej osób piło alkopopy (9,5% gimnazjalistów i 9,2% uczniów starszych). Dziewczęta i chłopcy z obydwu grup wiekowych pili ten rodzaj napoju alkoholowego ze zbliżoną częstotliwością. Odsetki osób pijących w ciągu 30 dni poprzedzających badanie były wyższe wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych niż wśród uczniów trzecich klas gimnazjum w przypadku wszystkich rodzajów alkoholi z wyjątkiem alkopopów. W analizowanym okresie piwo 10 razy lub częściej (tj. regularnie) piło 3,9% uczniów trzecich klas gimnazjum i 8,6% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. W starszym roczniku regularnie pijących piwo chłopców było więcej niż dziewcząt. W okresie ostatnich 30 dni przed badaniem regularnie (tj. 10 razy lub częściej) piło wódkę 2,7% gimnazjalistów z klas trzecich i 6,5% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. W obydwu badanych rocznikach regularnie pijących wódkę chłopców było więcej niż dziewcząt. Chłopcy z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych częściej od swoich rówieśniczek regularnie sięgali również po alkopopy i wino. Wyzwaniem dla osób zajmujących się profilaktyką w Kaliszu jest nie tylko bardzo wysokie rozpowszechnienie picia alkoholu wśród młodzieży, ale również natężenie doświadczeń z alkoholem i fakt, że znaczące odsetki uczniów piją alkohol nie sporadycznie, lecz regularnie. Warto przypomnieć, że takie zachowania podejmował w ostatnim miesiącu przed badaniem co szesnasty uczeń trzeciej klasy gimnazjum i co siódmy uczeń drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. 120

121 6. Palenie papierosów, picie alkoholu i upijanie się - podsumowanie Picie napojów alkoholowych cd. Postrzegana przez uczniów dostępność napojów alkoholowych zwiększa się wyraźnie wraz z wiekiem badanych osób. W ocenie uczniów, dostępność piwa dla młodzieży szkolnej w obydwu grupach była w Kaliszu bardzo wysoka. Prawie trzy czwarte uczniów trzecich klas gimnazjum (71,8%) uważało, że zdobycie piwa byłoby dla nich łatwe, natomiast tylko 4,3% (co dwudziesty trzeci uczeń) sądziło, że byłoby to niemożliwe. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych, tj. wśród 17/18-latków, 86,7% uczniów stwierdziło, że piwo byłoby dla nich łatwo dostępne, a zaledwie 1,9% (dwóch uczniów na stu) uznało, że jego zdobycie byłoby dla nich niemożliwe. Zdobycie wina byłoby łatwe w opinii 57,2% uczniów trzecich klas gimnazjum, natomiast 8,2% uczniów w tej grupie wiekowej (co dwunasty uczeń) uznało, iż byłoby to niemożliwe. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych dostępność wina jest znacznie częściej oceniana jako łatwa. Taką opinię wyraziło 80,2% uczniów, przy czym tylko 2,6% uznało, że zdobycie wina byłoby dla nich niemożliwe. Według uczniów trzecich klas gimnazjów wódka byłaby dla nich nieco trudniej dostępna niż piwo i wino. Jednak wciąż połowa uczniów uznała, że byłoby to dla nich łatwe (52,2%). Za niemożliwe uznało jej zdobycie 11,6% badanych. Co jedenasty badany uczeń z tej frakcji wiekowej stwierdził, że nie wie, jak trudne byłoby dla niego zdobycie tego napoju alkoholowego (8,8%). Również w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych łatwość zdobycia wódki była niższa niż w przypadku piwa i wina jako łatwe zdobycie wódki wskazało 75,2% uczniów. Dla 14,0% uczniów zdobycie wódki byłoby trudne, a jedynie dla 4,3% - niemożliwe. 121

122 6. Palenie papierosów, picie alkoholu i upijanie się - podsumowanie Upijanie się W trzecich klasach gimnazjum doświadczenie upicia się miało już za sobą 32,2% chłopców i 37,1% dziewcząt. W ciągu ostatniego roku upiła się średnio jedna czwarta uczniów gimnazjum (odpowiednio 24,6% i 29,5%). Upicie się w ciągu 30 dni poprzedzających badanie zadeklarował średnio co dziesiąty uczeń z tego rocznika (10,1% chłopców) oraz co jedenasta uczennica (9,3% dziewcząt). Różnice między płciami w analizowanym zakresie nie są istotne statystycznie, co oznacza, że problem upijania się w równym stopniu dotyczy uczniów, jak i uczennic z tego rocznika. W porównaniu z uczniami gimnazjum, odsetki uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, którzy upili się przynajmniej raz w życiu wyraźnie wzrastają. Takie doświadczenie miało już za sobą ponad trzy piąte chłopców (63,4%) i ponad połowa dziewcząt (56,1%) z tego rocznika. Upicie w ciągu ostatniego roku zadeklarowała prawie połowa badanych chłopców (48,6%) i ponad dwie piąte dziewcząt (42,6%), zaś w ciągu ostatnich 30 dni odpowiednio 19,1% i 15,5% badanych. Podobnie jak w przypadku upicia przynajmniej raz w życiu również w pozostałych analizowanych przedziałach czasowych starsi uczniowie upijali się istotnie częściej od młodszych. Warto zauważyć, że w starszej z badanych kohort odsetki chłopców, którzy upili się w życiu były wyższe od analogicznych odsetków upijających się dziewcząt na poziomie istotnym statystycznie (p<0,05), podczas gdy w pozostałych analizowanych okresach (roku i miesiąca przed przeprowadzeniem badania) różnice między płciami w analizowanym zakresie nie są istotne statystycznie. Do wypicia w ciągu ostatniego miesiąca przed przeprowadzeniem badania pięciu lub więcej drinków podczas jednej okazji przyznała się jedna czwarta badanych gimnazjalistów oraz niemal połowa respondentów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wśród młodszych dziewcząt wypicie takiej ilości alkoholu podczas jednaj okazji zadeklarowało 25,6%, zaś wśród starszych 45,2% badanych. Wśród chłopców analogiczne odsetki wyniosły 22,6% i 51,3%. Wśród wszystkich przebadanych gimnazjalistów 14,0% zadeklarowało, iż taka sytuacja zdarzyła im się 1-2 razy w ciągu ostatniego miesiąca, a co dziesiąty stwierdził, że takie doświadczenie miało miejsce 3 lub więcej razy. W starszej kohorcie badanych tj. wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych pojedyncze przypadki (1-2 razy w miesiącu) wypicia 5 lub więcej drinków podczas jednej okazji potwierdziła ponad jedna czwarta badanych (27,0%), a jedna piata przyznała, że takie doświadczenie miało w tym czasie 3 lub więcej razy. Odsetek takich wskazań był wyższy w grupie chłopców (26,7%) niż w grupie dziewcząt (16,0%). 122

123 7. Częstotliwość zakupu napojów alkoholowych

124 7. Częstotliwość zakupu napojów alkoholowych Na podstawie przeprowadzonego badania możemy stwierdzić, iż napojem alkoholowym najczęściej kupowanym w sklepach przez uczniów było piwo. W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem do jego zakupu w sklepie przyznała się jedna piąta gimnazjalistów (21,8%) oraz dwie piąte uczniów szkół ponadgimnazjalnych (40,4%). W starszym roczniku znacznie częściej takiego zakupu dokonywali chłopcy niż dziewczęta (50,7% vs 31,0%). Drugim w kolejności najczęściej kupowanym napojem alkoholowym była wódka. Zgodnie z deklaracjami badanych, w ostatnim miesiącu przed badaniem kupił ją co siódmy gimnazjalista (14,0%) i prawie co trzeci uczeń szkoły ponadgimnazjalnej (30,6%). Podobnie jak w przypadku piwa, w starszym roczniku znacznie częściej takiego zakupu dokonywali chłopcy (39,6% vs 22,3%), zaś wśród uczniów trzecich klas gimnazjum różnice w odsetkach kupujących wódkę chłopców i dziewcząt były mniejsze (odpowiednio 16,7% i 11,3%). Wino było kupowane przez nastolatków rzadziej niż piwo i wódka. W okresie ostatniego miesiąca przed badaniem kupił je średnio co czternasty (6,9%) uczeń gimnazjum i co ósmy uczeń szkoły ponadgimnazjalnej (12,1%). Odmiennie niż w przypadku wyżej opisanych rodzajów alkoholu, wino w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych równie często kupują dziewczęta, jak i chłopcy. W tym miejscu jeszcze warto podkreślić ogromne znaczenie jakie mają postawy osób dorosłych, w tym sprzedawców alkoholu, w zakresie dostępności napojów alkoholowych dla młodzieży. Warto też podkreślić rolę, jaką w tym ważnym społecznie problemie mogą i powinny odgrywać władze samorządów, np. poprzez monitorowanie przestrzegania prawa, które - co warto podkreślić - zabrania sprzedaży alkoholu osobom poniżej osiemnastego roku życia. 124

125 7. Częstotliwość zakupu napojów alkoholowych Zakup piwa Teraz pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy, (jeśli w ogóle) zdarzyło się, że kupiłeś na własne potrzeby piwo w jakimś sklepie sprzedającym na wynos (sklep monopolowy, sklep osiedlowy, supermarket, sklep na stacji benzynowej, itp.)? III kl. gim. 12,9% 4,1% 2,3% 2,5% 21,8% II kl. ponadgim. 22,4% 10,4% 3,5% 4,2% 40,4% III gim. ch. III gim. dz. 13,8% 11,9% 2,5% 4,2% 2,5% 23,2% 2,0% 4,0% 2,5% 20,4% II ponadgim. ch. 23,0% 14,2% 7,2% 6,3% 50,7% II ponadgim. dz. 21,8% 6,9% 0,9% 1,4% 31,0% 0% 15% 30% 45% 60% 75% lub więcej razem Wykres 48: Częstotliwość zakupu piwa przez uczniów w ostatnich 30 dniach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 707 II kl. ponadgim. 851 III kl. gim. chłopcy 355 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 406 II kl. ponadgim. dziewczęta

126 7. Częstotliwość zakupu napojów alkoholowych Zakup wina Teraz pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy, (jeśli w ogóle) zdarzyło się, że kupiłeś na własne potrzeby wino w jakimś sklepie sprzedającym na wynos (sklep monopolowy, sklep osiedlowy, supermarket, sklep na stacji benzynowej, itp.)? III kl. gim. 4,4% 1,1% 0,8% 0,6% 6,9% II kl. ponadgim. 9,2% 0,5% 2,0% 0,4% 12,1% III gim. ch. 5,4% 0,8% 1,1% 0,3% 7,6% III gim. dz. 3,4% 1,1% 0,8% 0,8% 6,2% II ponadgim. ch. 8,3% 2,9% 0,8% 0,7% 12,8% II ponadgim. dz. 10,0% 1,1% 0,2% 11,4% 0,2% 0% 5% 10% 15% 20% lub więcej razem Wykres 49: Częstotliwość zakupu wina przez uczniów w ostatnich 30 dniach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 707 II kl. ponadgim. 851 III kl. gim. chłopcy 355 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 406 II kl. ponadgim. dziewczęta

127 7. Częstotliwość zakupu napojów alkoholowych Zakup wódki Teraz pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy, (jeśli w ogóle) zdarzyło się, że kupiłeś na własne potrzeby wódkę w jakimś sklepie sprzedającym na wynos (sklep monopolowy, sklep osiedlowy, supermarket, sklep na stacji benzynowej, itp.)? III kl. gim. 6,6% 3,7% 1,7% 2,0% 14,0% II kl. ponadgim. 19,1% 6,0% 2,8% 2,6% 30,6% III gim. ch. III gim. dz. 2,0% 7,3% 4,8% 2,5% 16,7% 1,4% 5,9% 2,5% 1,4% 11,3% II ponadgim. ch. 23,3% 7,8% 3,8% 4,7% 39,6% II ponadgim. dz. 15,3% 0,7% 4,5% 1,9% 22,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% lub więcej razem Wykres 50: Częstotliwość zakupu wódki przez uczniów w ostatnich 30 dniach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 707 II kl. ponadgim. 851 III kl. gim. chłopcy 355 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 406 II kl. ponadgim. dziewczęta

128 8. Częstotliwość picia napojów alkoholowych w lokalach gastronomicznych

129 8. Częstotliwość picia napojów alkoholowych w lokalach gastronomicznych Jak pokazują wyniki badania w okresie ostatnich 30 dni przed przeprowadzaniem badania młodzież ucząca się w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych znacznie częściej niż młodsi uczniowie z trzecich klas gimnazjum piła piwo w klubie, pubie lub dyskotece 35,0%. W młodszej grupie badanych uczniów taka sytuacja była udziałem jednej szóstej badanych (16,2%). W starszej kohorcie, tj. w grupie uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, odsetek pijących piwo w lokalu (pubie, barze lub dyskotece) w ciągu ostatnich 30 dni był nieco niższy w przypadku dziewcząt (33,2%) niż chłopców (37,0%). Rozpowszechnienie picia wódki w pubach, klubach lub dyskotekach było zbliżone do rozpowszechnienia picia piwa. Do wystąpienia takiego zachowania w ostatnim miesiącu przed badaniem przyznał się co ósmy gimnazjalista (11,7%) i co trzeci z uczniów szkoły ponadgimnazjalnej (35,8%). Zarówno w przypadku pijących wódkę w lokalu gastronomicznym z trzecich klas gimnazjum, jak i z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych nie odnotowano znaczących różnic w odsetkach deklarujących takie zachowanie dziewcząt i chłopców. Picie wina w kawiarniach, klubach lub pubach było stosunkowo najmniej rozpowszechnione wśród nastolatków. Wśród gimnazjalistów 6,4% badanych przyznało, iż miało takie doświadczenie w ciągu ostatnich 30 dni, a spośród ogółu uczniów starszych 8,4%. Odsetki dziewcząt i chłopców deklarujących konsumpcję wina w lokalu w trzecich klasach gimnazjum były podobne, zaś w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych wyraźnie wyższe wśród dziewcząt niż wśród chłopców (10,9% vs 5,7%). 129

130 8. Częstotliwość picia napojów alkoholowych w lokalach gastronomicznych Picie piwa w lokalu Znowu pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy, (jeśli w ogóle) piłe(a)ś piwo w pubie, barze, kawiarni, restauracji lub dyskotece? III kl. gim. 12,0% 2,1% 1,6% 0,6% 16,2% II kl. ponadgim. 22,7% 8,1% 1,0% 3,2% 35,0% III gim. ch. III gim. dz. 11,8% 12,2% 1,7% 0,6% 2,3% 16,3% 1,4% 2,0% 0,6% 16,1% II ponadgim. ch. 19,9% 11,1% 1,6% 4,4% 37,0% II ponadgim. dz. 25,2% 5,4% 0,5% 2,1% 33,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% lub więcej razem Wykres 51: Częstotliwość picia piwa w pubie, barze, kawiarni lub dyskotece w ostatnich 30 dniach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 708 II kl. ponadgim. 849 III kl. gim. chłopcy 356 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 405 II kl. ponadgim. dziewczęta

131 8. Częstotliwość picia napojów alkoholowych w lokalach gastronomicznych Picie wina w lokalu Znowu pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy, (jeśli w ogóle) piłe(a)ś wino w pubie, barze, kawiarni, restauracji lub dyskotece? III kl. gim. 4,4% 0,6% 0,7% 0,7% 6,4% II kl. ponadgim. 6,9% 0,2% 1,3% 8,4% III gim. ch. III gim. dz. 3,7% 5,1% 0,3% 0,6% 1,1% 0,3% 7,0% 0,6% 1,1% 5,7% II ponadgim. ch. 3,8% 0,5% 1,3% 5,7% II ponadgim. dz. 9,8% 1,2% 10,9% 0% 5% 10% 15% lub więcej razem Wykres 52: Częstotliwość picia wina w pubie, barze, kawiarni lub dyskotece w ostatnich 30 dniach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 708 II kl. ponadgim. 849 III kl. gim. chłopcy 356 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 405 II kl. ponadgim. dziewczęta

132 8. Częstotliwość picia napojów alkoholowych w lokalach gastronomicznych Picie wódki w lokalu Znowu pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy, (jeśli w ogóle) piłe(a)ś wódkę w pubie, barze, kawiarni, restauracji lub dyskotece? III kl. gim. 7,1% 1,6% 2,1% 1,0% 11,7% II kl. ponadgim. 19,7% 9,6% 3,8% 2,7% 35,8% III gim. ch. III gim. dz. 7,6% 6,5% 1,4% 1,1% 1,7% 11,8% 1,7% 3,1% 0,3% 11,6% II ponadgim. ch. 17,4% 9,1% 4,1% 4,4% 35,0% II ponadgim. dz. 21,9% 10,0% 1,2% 3,5% 36,6% 0% 10% 20% 30% 40% lub więcej razem Wykres 53: Częstotliwość picia wódki w pubie, barze, kawiarni lub dyskotece w ostatnich 30 dniach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 708 II kl. ponadgim. 849 III kl. gim. chłopcy 356 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 405 II kl. ponadgim. dziewczęta

133 9. Oczekiwania uczniów związane z piciem alkoholu

134 9. Oczekiwania uczniów związanie z piciem alkoholu Oczekiwania dotyczące picia Na ile jest prawdopodobne, że każda z poniższych możliwości mogłaby się zdarzyć Tobie osobiście, jeśli napijesz się alkoholu? A. Poczuję się odprężony(a) III kl. gim. 18,7% 27,8% 29,9% 12,8% 10,9% II kl. ponadgim. 27,0% 35,9% 18,3% 14,1% 4,7% III kl. gim. II kl. ponadgim. B. Będę miał(a) kłopoty z policją 12,4% 14,7% 24,1% 24,7% 6,1% 9,6% 21,9% 28,2% 34,2% 24,1% III kl. gim. 18,7% C. Zaszkodzi to mojemu zdrowiu 21,0% 25,9% 21,6% 12,8% II kl. ponadgim. 12,5% 19,0% 26,8% 29,2% 12,5% D. Poczuję się szczęśliwy(a) III kl. gim. 15,0% 26,8% 29,7% 16,8% 11,6% II kl. ponadgim. 19,9% 31,5% 24,7% 17,0% 6,9% III kl. gim. 18,5% E. Zapomnę o swoich problemach 22,3% 24,4% 19,4% 15,4% II kl. ponadgim. 18,4% 31,0% 20,0% 18,8% 11,8% F. Nie będę w stanie przestać pić III kl. gim. 8,8% 9,4% 16,7% 21,3% 43,8% II kl. ponadgim. 5,7% 4,9% 14,1% 27,4% 47,9% 0% 25% 50% 75% 100% bardzo prawdopodobne prawdopodobne nie wiadomo mało prawdopodobne zupełnie nieprawdopodobne Wykres 54 A: Oczekiwania związane z piciem alkoholu klasy III G i II PG. N A B C D E F III kl. gim II kl. ponadgim

135 9. Oczekiwania uczniów związanie z piciem alkoholu Oczekiwania dotyczące picia Na ile jest prawdopodobne, że każda z poniższych możliwości mogłaby się zdarzyć Tobie osobiście, jeśli napijesz się alkoholu? G. Będę miał(a) kaca III kl. gim. 17,4% 19,4% 25,0% 20,1% 18,2% II kl. ponadgim. 15,9% 22,7% 23,6% 24,8% 13,0% H. Będę bardziej przyjazny(a) i towarzyski(a) III kl. gim. 18,1% 24,0% 30,2% 16,3% 11,5% II kl. ponadgim. 28,1% 35,1% 20,4% 11,1% 5,4% I. Zrobię coś, czego będę żałował(a) III kl. gim. 16,4% 20,6% 28,2% 17,1% 17,7% II kl. ponadgim. 14,2% 16,9% 24,7% 27,9% 16,3% J. Będę się świetnie bawić III kl. gim. 21,7% 31,0% 31,0% 7,9% 8,4% II kl. ponadgim. 34,8% 35,0% 19,2% 6,3% 4,7% K. Zrobi mi się niedobrze (będę miał(a) mdłości) III kl. gim. 12,5% 21,3% 29,7% 18,0% 18,5% II kl. ponadgim. 9,5% 19,6% 28,9% 27,7% 14,3% 0% 25% 50% 75% 100% bardzo prawdopodobne prawdopodobne nie wiadomo mało prawdopodobne zupełnie nieprawdopodobne Wykres 54 B: Oczekiwania związane z piciem alkoholu klasy III G i II PG. N G H I J K III kl. gim II kl. ponadgim

136 9. Oczekiwania uczniów związanie z piciem alkoholu W kwestionariuszu proszono także respondentów o ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia pewnych typów zdarzeń związanych z piciem alkoholu. Respondent miał określić, na ile prawdopodobne jest to, że po alkoholu będzie doświadczał następujących stanów bądź sytuacji: odprężenie, poczucie szczęścia, kłopoty z policją, zapomnienie o problemach, niemożność powstrzymania się od picia, zwiększona przyjazność i towarzyskość, świetna zabawa, zrobienie czegoś, czego będzie się żałowało, kłopoty ze zdrowiem, złe samopoczucie (mdłości), kac. Wyniki wskazują jednoznacznie, że w opinii badanych większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia pozytywnych efektów/sytuacji związanych z piciem: świetnej zabawy jako prawdopodobnego lub bardzo prawdopodobnego efektu picia spodziewało się aż 52,7% uczniów gimnazjów i 69,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych; odprężenia jako skutku wypicia alkoholu oczekiwało 46,5% młodszych i 62,9% starszych uczniów; bycia bardziej przyjaznym i towarzyskim odpowiednio 42,1% i 63,2%; zapomnienia o swoich problemach: 40,8% i 49,4%; poczucia szczęścia: 41,8% i 51,4%. Negatywne efekty/sytuacje związane z piciem alkoholu jako prawdopodobne lub wysoce prawdopodobne wskazywały na ogół niższe odsetki badanych, np.: tego, że będzie mieć kaca obawiało się 36,8% gimnazjalistów i 38,6% uczniów szkół ponadgimnazjalnych; tego, że picie zaszkodzi ich zdrowiu: 39,7% młodszych i 31,5% starszych uczniów; o złym samopoczuciu i mdłościach pisało odpowiednio 33,8% i 29,1%; o możliwości zrobienia czegoś, czego będzie się żałować 37,0% i 31,1%; o tym,że badany nie będzie w stanie przestać pić 18,2% i 10,6%. Jak widać z powyższego zestawienia, starsi uczniowie w większym stopniu niż młodsi spodziewali się pozytywnych efektów picia alkoholu i bagatelizowali efekty negatywne. 136

137 8.2. Nasilenie pozytywnych oczekiwań 9. Oczekiwania uczniów związanie z piciem związanych z piciem alkoholu alkoholu W trakcie analiz odnotowano, że wskaźnik sumaryczny ze skal dotyczących oczekiwań związanych z piciem alkoholu stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Nasilenie pozytywnych oczekiwań związanych z alkoholem, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania ankiety dotyczące pozytywnych efektów/sytuacji związanych z piciem alkoholu. (26 A,D,E,H i J). Współczynnik Alfa Cronbacha dla tak utworzonej skali wynosi 0,861. Zmienna może przyjmować wartości od Średnią wartość w klasach III G: M=16,27 SD=5,01, w II G: M=17,9, SD=4,62. W pierwszej kolejności analizowano związek pomiędzy wiekiem a Nasileniem pozytywnych oczekiwań dotyczących picia alkoholu. Było ono istotnie wyższe w klasach drugich PG. W badaniu nie odnotowano w żadnym z badanych roczników różnicy pomiędzy nasileniem pozytywnych oczekiwań związanych z piciem wśród chłopców i dziewcząt. Nasilenie pozytywnych oczekiwań związanych z piciem alkoholu ,27 p<0,001 17, klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 55: Nasilenie pozytywnych oczekiwań związanych z piciem alkoholu- klasy III G i II PG.- wartościśrednich. 137

138 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu

139 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu W badaniu poproszono respondentów także o to, aby określili częstotliwość przykrych zdarzeń, które spotkały ich w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem z powodu picia alkoholu. Były to: bójka, wypadek lub uszkodzenie ciała, poważne problemy z rodzicami, poważne problemy z przyjaciółmi, gorsze wyniki w nauce lub pracy, bycie ofiarą rabunku/kradzieży, kłopoty z policją, interwencja pogotowia ratunkowego, seks bez zabezpieczenia oraz niechciane przez respondenta doświadczenie seksualne. Częstotliwość padania ofiarą takich sytuacji przez chłopców i dziewczęta była uzależniona od typu analizowanych doświadczeń. W większości analizowanych sytuacji przykre doświadczenia badanych miały charakter incydentalny. Bójka W ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem w związku z piciem alkoholu 20,0% chłopców uczących się w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych (wobec 8,7% dziewcząt) wdało się w bójkę. W młodszej kohorcie badanych (wśród uczniów z trzecich klas gimnazjum) podobna sytuacja zdarzyła się 12,4% chłopców, wśród dziewcząt w tym samym wieku uczestnikiem bójki było 7,7% badanych (wykres 56A). Wypadek lub uszkodzenie ciała Z kolei 13,2%-13,5% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych oraz 11,9% dziewcząt i 9,0% chłopców z trzecich klas gimnazjum miało wypadek lub uszkodzenie ciała z powodu picia alkoholu (wykres 56B). Tego typu doświadczenia nie były skorelowane z wiekiem, ani z płcią badanych. Poważne problemy z rodzicami i przyjaciółmi W porównaniu z uczniami z gimnazjum, poważne problemy z rodzicami (wykres 57C) z powodu picia alkoholu częściej mieli uczniowie starsi. Problemy z rodzicami zadeklarowało 15,7% uczniów i 18,7% uczennic klas ponadgimnazjalnych oraz co ósmy uczeń gimnazjum. Z kolei poważne problemy z przyjaciółmi (wykres 57D) częściej deklarowały dziewczęta niż chłopcy - 16,0% dziewcząt vs 11,5% chłopców ze starszej grupy uczniów oraz 13,1% dziewcząt vs 8,4% chłopców z grupy młodszej. 139

140 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Gorsze wyniki w nauce lub pracy Gorsze wyniki w nauce lub pracy z powodu picia alkoholu miało 10,6% dziewcząt i 8,4% chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, zaś wśród gimnazjalistów odsetki wyniosły 5,7% wśród dziewcząt i 7,3% wśród chłopców (wykres 58E). Bycie ofiarą rabunku lub kradzieży Ofiarą rabunku lub kradzieży z powodu picia alkoholu w ostatnim roku przed badaniem (wykres 58F) najczęściej padali chłopcy z trzecich klas gimnazjum 3,1%. Wśród ich rówieśniczek na takie zdarzenia wskazało 1,1% badanych, a w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych 1,6% chłopców i 1,7% dziewcząt. Kłopoty z policją Kłopoty z policją z powodu picia alkoholu nieco częściej wskazywali uczniowie drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (11,5% chłopców i 9,0% dziewcząt). Spośród uczniów młodszych 7,0% chłopców i 7,1% dziewcząt zadeklarowało, że miało takie kłopoty. Interwencja pogotowia ratunkowego Picie alkoholu zakończone interwencją pogotowia ratunkowego (wykres 59H) było częściej udziałem chłopców z obydwu badanych roczników. W grupie dziewcząt takie doświadczenie miało 2,3% młodszych i 1,0% starszych badanych, zaś wśród chłopców odpowiednio 3,9% i 2,6% badanych. Seks bez zabezpieczeń Do związanego z piciem alkoholu seksu bez zabezpieczenia przyznała się zdecydowanie większa liczba chłopców niż dziewcząt w obu rocznikach uczniów (wykres 60I). Takie doświadczenie było udziałem średnio co dziewiątego ucznia drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej i gimnazjum. Do seksu bez zabezpieczeń po alkoholu przyznało się również 2,6% młodszych i 4,1% starszych uczennic. Niechciane doświadczenia seksualne Z kolei dla 5,6%-5,7% chłopców picie alkoholu w ciągu roku poprzedzającego badanie zakończyło się niechcianymi doświadczeniami seksualnymi (wykres 60J). Wśród dziewcząt takie zdarzenia miały miejsce rzadziej niż wśród chłopców z danych grup wiekowych (3,0% w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych i 3,7% w gimnazjach). 140

141 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU PICIA ALKOHOLU następujących problemów? A. Bójka III gim. ch. 7,3% 5,1% 12,4% III gim. dz. 4,8% 2,8% 7,7% II ponadgim. ch. 13,2% 6,8% 20,0% II ponadgim. dz. 7,6% 1,1% 8,7% 0% 10% 20% 30% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem B. Wypadek lub uszkodzenie ciała III gim. ch. 5,9% 3,1% 9,0% III gim. dz. 8,8% 3,1% 11,9% II ponadgim. ch. 10,9% 2,3% 13,2% II ponadgim. dz. 10,9% 2,6% 13,5% 0% 10% 20% 30% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem Wykres 56: Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu w ostatnich 12 miesiącach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 141

142 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU PICIA ALKOHOLU następujących problemów? C. Poważne problemy z rodzicami III gim. ch. 8,7% 3,4% 12,1% III gim. dz. 9,4% 3,1% 12,5% II ponadgim. ch. 12,4% 3,3% 15,7% II ponadgim. dz. 14,4% 4,3% 18,7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem D. Poważne problemy z przyjaciółmi III gim. ch. 6,2% 2,2% 8,4% III gim. dz. 11,1% 2,0% 13,1% II ponadgim. ch. 8,7% 2,8% 11,5% II ponadgim. dz. 12,0% 3,9% 16,0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem Wykres 57: Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu w ostatnich 12 miesiącach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 142

143 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU PICIA ALKOHOLU następujących problemów? E. Gorsze wyniki w nauce lub w pracy III gim. ch. 4,2% 3,1% 7,3% III gim. dz. 4,0% 1,7% 5,7% II ponadgim. ch. 4,7% 3,8% 8,4% II ponadgim. dz. 7,6% 3,0% 10,6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem F. Stałem(am) się ofiarą rabunku lub kradzieży III gim. ch. 1,7% 1,4% 3,1% III gim. dz. 0,6% 0,6% 1,1% II ponadgim. ch. 0,9% 0,7% 1,6% II ponadgim. dz. 1,2% 0,5% 1,7% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem Wykres 58: Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu w ostatnich 12 miesiącach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 143

144 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU PICIA ALKOHOLU następujących problemów? G. Kłopoty z policją III gim. ch. 3,7% 3,4% 7,0% III gim. dz. 4,5% 2,6% 7,1% II ponadgim. ch. 8,5% 3,0% 11,5% II ponadgim. dz. 7,3% 1,7% 9,0% 0% 5% 10% 15% 20% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem H. Interwencja pogotowia ratunkowego III gim. ch. 2,0% 2,0% 3,9% III gim. dz. 1,7% 0,6% 2,3% II ponadgim. ch. 1,6% 0,9% 2,6% II ponadgim. dz. 0,3% 0,8% 1,0% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem Wykres 59: Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu w ostatnich 12 miesiącach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 144

145 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU PICIA ALKOHOLU następujących problemów? I. Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) III gim. ch. 3,4% 8,1% 11,5% III gim. dz. 1,7% 0,9% 2,6% II ponadgim. ch. 4,3% 6,1% 10,5% II ponadgim. dz. 2,0% 2,1% 4,1% 0% 5% 10% 15% 20% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem J. Niechciane przez Ciebie doświadczenie seksualne III gim. ch. 2,0% 3,7% 5,6% III gim. dz. 2,6% 1,1% 3,7% II ponadgim. ch. 3,4% 2,3% 5,7% II ponadgim. dz. 0,3% 2,7% 3,0% 0% 5% 10% 15% 20% 1-2 razy 3 lub więcej razy razem Wykres 60: Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu w ostatnich 12 miesiącach klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 145

146 10. Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu III kl. gim. chłopcy III kl. gim. dziewczęta II kl. ponadgim. chłopcy II kl. ponadgim. dziewczęta N A B C D E F G H I J * Podane liczebności dotyczą wykresów

147 11. Rozpowszechnienie zjawiska używania leków uspokajających i nasennych oraz dopalaczy przez młodzież

148 11.1 Rozpowszechnienie używania leków Zebrane dane wskazują, że po środki uspokajające lub nasenne przynajmniej raz w życiu sięgnęła średnio co piąta uczennica klasy trzeciej gimnazjum (22,3%) i drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (20,7%). W przypadku chłopców miało to miejsce rzadziej - odpowiednio 13,9% i 10,9%. W obu frakcjach wiekowych odnotowano różnicę pomiędzy odsetkami dziewcząt i chłopców używających leków: były one istotne wyższe wśród dziewcząt (p<0,01 i p<0,001). Wśród badanych gimnazjalistek 10,6% przyznało, że używało leków 1-2 razy, 11,8% uczyniło to częściej. W grupie uczennic klas drugich szkół ponadgimnazjalnych 13,0% badanych zadeklarowało,że użyło leków 1-2 razy, a 7,7% uznało,że miało to miejsce 3 lub więcej razy. Większość spośród dziewcząt, które przyznały, że używały leków uspokajających bez przepisu lekarza używało leków krócej niż przez 3 tygodnie. Częstość używania leków Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza? 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 22,3% 20,7% 13,9% 4,5% 3,0% 7,3% 10,9% 4,7% 2,8% 0,5% 2,2% 2,7% 8,9% 10,6% 13,0% 7,7% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej razem Wykres 61a: Częstość używania leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 357 II kl. ponadgimn. chłopcy 409 II kl. ponadgimn. dziewczęta

149 11.2 Rozpowszechnienie używania tabletek i alkoholu Na podstawie zgromadzonych danych można stwierdzić, że łączenie alkoholu z tabletkami w starszym roczniku było równie popularne wśród dziewcząt jak i chłopców, a w młodszym roczniku takie zachowanie było częściej podejmowane przez dziewczęta niż chłopców (p<0,01). Posiadanie takich doświadczeń zadeklarowało 7,6% uczennic z trzecich klas gimnazjum, odsetek chłopców z tego samego rocznika wynosił 2,9%. W stosunku do klas trzecich gimnazjum, w grupie uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych do używania alkoholu łącznie z lekami przyznało się 5,4% dziewcząt i 3,9% chłopców. Wśród dziewcząt z trzecich klas gimnazjum jedno lub dwa doświadczenia z mieszaniem alkoholu z lekami zadeklarowało 5,1% badanych, wśród dziewcząt z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych 3,5%. Natomiast w przypadku chłopców obydwu grup wiekowych takie zachowania deklarowało 2,0% gimnazjalistów i 3,1% starszych uczniów. Częstość używania alkoholu z lekami Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać alkoholu wraz z lekami? 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 2,9% p<0,01 7,6% 0,8% 1,7% 5,4% 0,8% 3,9% 1,2% 0,8% 0,6% 5,1% 0,3% 3,1% 3,5% 2,0% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej razem Wykres 61b: Częstość używania leków uspokajających wraz z alkoholem w celu odurzenia się klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 351 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgimn. chłopcy 404 II kl. ponadgimn. dziewczęta

150 11.3 Wiek inicjacji Analizując grupę osób, które mają za sobą inicjację z lekami uspokajającymi lub nasennymi bez zalecenia lekarza można wysnuć wniosek, że najczęściej pierwsze próby z tego typu substancjami w przypadku młodszych badanych miały miejsce w wieku 13 lat i wcześniej oraz w wieku lat. 8,7% dziewcząt i 4,4% chłopców z klas trzecich gimnazjum sięgnęło po leki po raz pierwszy na przełomie drugiej i trzeciej klasy gimnazjum. W wieku 13 lat i wcześniej zrobiło to 7,8% dziewcząt i 1,9% chłopców z tego rocznika. W grupie uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych rozkłady odpowiedzi wyglądają odmiennie. W wieku 13 lat i wcześniej leków używało 3,2% uczennic i 1,5% uczniów. Największą grupę w tym roczniku stanowiły osoby, które zaczęły używać leki w wieku 16 lat i więcej (6,6% dziewcząt i 2,4% chłopców) oraz w wieku lat (6,2% dziewcząt i 2,2% chłopców). Wyniki wskazują, że jedynie nieznaczna grupa uczniów próbowała już eksperymentować łącząc leki z alkoholem (od 2,9% do 7,6%). W przypadku uczniów z klas trzecich gimnazjum takie próby po raz pierwszy miały miejsce na ogół w wieku lat, zaś w przypadku uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych w wieku lat oraz 16 lat i więcej. Uczniów, którzy używali leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza zapytano również o nazwy stosowanych środków. Uczniowie klas trzecich gimnazjum wymieniali m.in. Neospasminę, hydroksyzynę i melisę, a uczniowie klas drugich szkół ponadgimnazjalnych Neopersen, Nervomix i relanium zarówno preparaty ziołowe, jak i te wydawane wyłącznie z przepisu lekarza. 150

151 11.3 Wiek inicjacji Wiek inicjacji leki Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu, (jeśli w ogóle) spróbować leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza? III klasy gim. 5,6% 7,8% dziewczęta N=357 8,7% 0,3% chłopcy N=361 1,9% 4,4% 7,5% 77,7% 86,1% dziewczęta N=450 II klasy ponadgim. chłopcy N=409 4,6% 3,2% 6,2% 6,6% 1,5% 2,2% 2,4% 4,8% 79,3% nigdy spróbował(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 89,1% Wykres 62: Pierwsze doświadczenia z lekami uspokajającymi i nasennymi - wiek inicjacji - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 151

152 11.3 Wiek inicjacji Wiek inicjacji alkohol z tabletkami Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu, (jeśli w ogóle) spróbować alkohol razem z tabletkami (leki) w celu odurzenia? III klasy gim. dziewczęta N=352 1,7% 5,1% 0,8% chłopcy N=350 0,6% 1,4% 0,9% 92,4% 97,1% 0,4% dziewczęta N=449 0,2% 2,7% 2,1% II klasy ponadgim. chłopcy N=403 0,5% 1,4% 0,7% 1,3% nigdy 94,6% spróbował(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 96,1% Wykres 63: Pierwsze doświadczenia z łączeniem alkoholu z lekami uspokajającymi i nasennymi wiek inicjacji klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 152

153 11.4 Ocena dostępności leków Dostępność leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza uczniowie trzecich klas gimnazjum i drugich klas szkół ponadgimnazjalnych ocenili podobnie. Ponad połowa młodszych i prawie połowa starszych badanych (odpowiednio 54,8% i 48,9%) stwierdziła, że zdobycie takich leków byłoby dla nich łatwe. Zaledwie co ósmy uczeń klas trzecich gimnazjum (11,8%) i drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (13,2%) stwierdził, że byłoby to niemożliwe. Jako trudny dostęp do leków określił co piąty badany z młodszego rocznika i co czwarty ze starszego rocznika. Dostępność leków Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie leków uspokajających i nasennych, gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=712 II klasy ponadgim. N=851 11,8% 11,8% 13,0% 13,2% 21,6% 24,9% 54,8% 48,9% niemożliwe trudne łatwe nie wiem niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 64: Ocena dostępności leków uspokajających lub nasennych dla młodzieży klasy III G i II PG. Uczniowie zostali również zapytani o rozpowszechnienie stosowania leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza wśród przyjaciół (wykres 65). Zdecydowana większość badanych zadeklarowała, że zachowania te nie mają miejsca w ich środowisku (od 74,8% do 85,8%), zaś wśród tych uczniów, którzy odnotowali takie zachowania większość wskazywała na zażywanie leków bez przepisu lekarza przez co najwyżej kilku przyjaciół. Takiej odpowiedzi udzieliło od 11,8% do 20,4% badanych. 153

154 11.5 Rozpowszechnianie stosowania leków uspokajających przez kolegów/koleżanki Rozpowszechnianie stosowania leków uspokajających przez kolegów/koleżanki Jak sądzisz, ilu kolegów/koleżanek z Twojej klasy bierze środki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza? 20,4% dziewczęta N=356 3,1% 1,4% 0,3% III klasy gim. chłopcy N=361 0,8% 13,1% 2,2% 1,9% 74,8% 81,9% nikt kilku sporo większość wszyscy II klasy nikt kilku sporo większość wszyscy ponadgim. dziewczęta chłopcy N=449 N=407 0,2% 0,3% 2,3% 18,2% 1,1% 1,3% 11,8% 79,1% 85,8% nikt kilku sporo większość wszyscy nikt kilku sporo większość wszyscy Wykres 65: Ocena rozpowszechnienia stosowania leków uspokajających przez kolegów/koleżanki - klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 154

155 11.6 Rozpowszechnienie używania dopalaczy Oprócz pytania o używanie leków uspokajających oraz nasennych bez przepisu lekarza, a także łączenie leków z alkoholem, uczniów zapytano także o to, czy używali kiedykolwiek (w życiu), w ciągu ostatniego roku oraz miesiąca substancji określanych mianem dopalaczy (wykresy 66a i 66b). Jak wynika z zebranych danych, w klasach trzecich gimnazjum dopalaczy używało przynajmniej raz w życiu aż 10,6% chłopców i 4,7% dziewcząt. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych po dopalacze przynajmniej raz sięgnęło 7,2% chłopców i 4,0% dziewcząt (w obydwu badanych rocznikach różnica istotna statystycznie). W ostatnim roku tego typu substancji użyło 6,7% chłopców i 3,7% dziewcząt z młodszych roczników i odpowiednio 3,2% i 1,2% uczniów z roczników starszych. W przypadku analizy danych dotyczących ostatniego miesiąca odnotowano 3,9% chłopców i 1,7% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum oraz odpowiednio 1,8% i 0,6% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, którzy sięgnęli w tym okresie po dopalacze. W przypadku używania dopalaczy w ciągu ostatniego roku oraz miesiąca poprzedzającego badanie nie odnotowano istotnych statystycznie różnic w odsetkach używających dopalaczy chłopców i dziewcząt w poszczególnych rocznikach. Rozpowszechnienie używania dopalaczy Odsetki uczniów, którzy choć raz używali dopalaczy 30% III klasy gim. 20% p<0,01 10% n.i. n.i. 0% 10,6% 4,8% 6,7% 3,7% 3,9% 1,7% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 66a: płeć. Rozpowszechnienie używania dopalaczy klasy III G, wyniki w podziale na N III kl. gim. chłopcy 358 III kl. gim. dziewczęta

156 11.6 Rozpowszechnienie używania dopalaczy Rozpowszechnienie używania dopalaczy Odsetki uczniów, którzy choć raz używali dopalaczy 30% II klasy ponadgim. 20% 10% 0% 7,2% p<0,05 4,0% 3,2% n.i. 1,2% 1,8% 0,6% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni n.i. chłopcy dziewczęta Wykres 66b: Rozpowszechnienie używani dopalaczy klasy II PG, wyniki w podziale na płeć. N II kl. ponadgim. chłopcy 402 II kl. ponadgim. dziewczęta 448 Uczniów, którzy używali dopalaczy zapytano o nazwy tych, których spróbowali. Badani wskazywali przede wszystkim na dopalacze sprzedawane w formie talizmanów ( Talizman kierowcy, Amulet pogromca wampirów, Talizman szczęścia, Amulet ochronny ), wśród pozostałych wymieniano m.in. dopalacze w postaci suszu do palenia: w tym Mocarz, Czarna wdowa i Gryzli, mefedron (substancja psychotropowa, sprzedawana w postaci kryształków, tabletek, kapsułek lub proszku do wdychania), dopalacze sprzedawane w postaci kryształków ( soli do kąpieli ) oraz przyjmowane wziewnie do nosa (migdałowy dym). 156

157 11.7 Ocena dostępności dopalaczy Podobnie jak w przypadku leków nasennych i uspakajających zażywanych bez przepisu lekarza potencjalne problemy ze zdobyciem dopalaczy deklarowali w zbliżonym stopniu młodsi i starsi uczniowie. Dwie piąte uczniów gimnazjum i ponad jedna trzecia uczniów szkół ponadgimnazjalnych stwierdziła, że zdobycie dopalaczy byłoby dla nich łatwe. Trudność w zdobyciu środków zadeklarowało odpowiednio 22,5% i 23,4% badanych. Brak możliwości zdobycia dopalaczy zadeklarowało 21,9% młodszych i 22,9% starszych uczniów. Również w przypadku osób, które zadeklarowały, że nie są w stanie określić stopnia trudności zdobycia dopalaczy odsetki uczniów z obydwu badanych grup wiekowych były zbliżone i dotyczyły 15,0% młodszych i 17,9% starszych uczniów. Dostępność dopalaczy Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie dopalaczy, gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=712 II klasy ponadgim. N=851 15,0% 21,9% 17,9% 22,9% 40,6% 22,5% 35,8% 23,4% niemożliwe trudne łatwe nie wiem niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 67: Ocena dostępności dopalaczy dla młodzieży klasy III G i II PG. Osoby, które przyznały, że w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie kupiły dopalacze poproszono o wskazanie miejsc zakupu (wykres 68). Do zakupu dopalaczy przyznało się 36 uczniów z trzecich klas gimnazjum i 27 uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. W młodszej frakcji osoby, które dokonały takiego zakupu wskazywały przede wszystkim na sklepy oraz inne źródła np. dilera, a w starszym roczniku na sklepy oraz zakupy w internecie. 157

158 11.7 Ocena dostępności dopalaczy W jaki sposób kupowałeś(aś) dopalacze w ciągu ost. 12 miesięcy? 100% 80% III klasy gim. 70,0% 60% 40% 38,5% 46,2% 20% 10,0% 15,4% 20,0% 0% sklep przez Interenet w inny sposób np.diler 100% chłopcy dziewczęta 80% 60% 56,8% II klasy ponadgim. 68,8% 40% 31,4% 20% 16,9% 11,8% 14,3% 0% sklep przez Interenet w inny sposób np.diler chłopcy dziewczęta Wykres 68: Miejsce zakupu dopalaczy klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. Uwaga niskie podstawy. *Podstawą procentowania na wykresie byli ci uczniowie, którzy kupowali dopalacze w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie. N* III kl. gim. chłopcy 26 III kl. gim. dziewczęta 10 II kl. ponadgim. chłopcy 15 II kl. ponadgim. dziewczęta

159 12. Rozpowszechnienie używania napojów energetycznych

160 12.1 Częstotliwość picia napojów energetycznych - ostatnie 30 dni Napoje energetyczne piło 94,4% chłopców i 87,3% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum oraz odpowiednio 96,4% i 89,9% spośród uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wysokie odsetki spożywających napoje energetyczne odnotowano również dla pozostałych analizowanych okresów ostatniego roku i ostatniego miesiąca zarówno wśród młodszych, jak i starszych badanych. W ciągu ostatniego miesiąca przed badaniem po napoje energetyczne sięgnęła ponad połowa chłopców (51,1% w klasach trzecich gimnazjum i 55,1% w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych) oraz ponad jedna trzecia dziewcząt (37,2% w klasach trzecich gimnazjum i 35,1% w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. W obu rocznikach, we wszystkich analizowanych okresach odsetki chłopców pijących napoje energetyczne były wyższe niż odsetki dziewcząt (różnice istotne statystycznie). Wyniki wskazują, że popularność napojów energetycznych wśród uczniów (zwłaszcza chłopców) była bardzo wysoka. Tymczasem lekarze ostrzegają, że ich duże spożycie, zwłaszcza przez młodzież, może przyczynić się m.in. do epidemii otyłości. Spożywanie nadmiernych ilości napojów energetycznych wiąże się również z ryzkiem zawału serca i udaru. Rozpowszechnienie picia napojów energetycznych Odsetki uczniów, którzy choć raz pili napoje energetyczne w życiu 100% p<0,001 III klasy gim. p<0,001 75% 50% 25% 94,4% 87,3% 80,8% 70,7% 51,1% p<0,001 37,2% 0% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 69a: Rozpowszechnienie picia napojów energetycznych klasy III G wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta

161 12.1 Częstotliwość picia napojów energetycznych - ostatnie 30 dni Rozpowszechnienie picia napojów energetycznych 100% Odsetki uczniów, którzy choć raz pili napoje energetyczne w życiu p<0,001 II klasy ponadgim. p<0,001 75% p<0,001 50% 96,4% 89,9% 83,1% 25% 63,2% 55,1% 35,1% 0% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 69b: Rozpowszechnienie picia napojów energetycznych klasy II PG wyniki w podziale na płeć. N II kl. ponadgim. chłopcy 408 II kl. ponadgim. dziewczęta

162 12.1 Częstotliwość picia napojów energetycznych - ostatnie 30 dni Szczegółowe analizy pokazują, że średnio jedna piąta chłopców z obydwu badanych roczników piła napoje energetyczne 1-5 razy w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie (19,7% w trzecich klasach gimnazjum oraz 21,8% w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych). Co trzeci chłopiec (31,4% z klasy trzeciej gimnazjum i 33,3% z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych) zadeklarował, że pił napoje energetyczne w ww. okresie 6 i więcej razy - można więc uznać, że uczniowie ci byli regularnymi konsumentami napojów energetycznych. W przypadku uczennic odsetki regularnie (tj. co najmniej sześciokrotnie w ciągu miesiąca) pijących napoje energetyczne były niższe niż wśród chłopców - robiła tak średnio co szósta z dziewcząt z klas trzecich gimnazjum (17,8%) i z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (17,4%). Częstotliwość picia napojów energetycznych ost. 30 dni III gim. ch. 19,7% 27,5% 3,9% 51,1% III gim. dz. 19,4% 15,5% 2,3% 37,2% II ponadgim. ch. 21,8% 29,1% 4,2% 55,1% II ponadgim. dz. 17,8% 17,1% 0,3% 35,1% 0% 25% 50% 75% 100% lub więcej razy razem Wykres 70 : Częstotliwość picia napojów energetycznych-ostatni miesiąc- klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 354 II kl. ponadgim. chłopcy 408 II kl. ponadgim. dziewczęta

163 12.2 Rodzaje wypijanych napojów energetycznych Uczniom, którzy kiedykolwiek w życiu pili napoje energetyczne zadano pytanie o to, jakie spośród napojów piją najczęściej. Zarówno w grupie gimnazjalistów, jak i w grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych do najczęściej wymienianych napojów należały: Tiger, Red Bull, Black. Uczniowie wskazywali również na: Be Power, Burn, Las Vegas, Monster Energy, Rockstar, V-max. Badanych poproszono również o odpowiedź na pytanie, czy napoje energetyczne można kupić w szkolnych sklepikach (wykres 71). Udzielone odpowiedzi były zróżnicowane ze względu na wiek badanych. Na dostępność napojów energetycznych w sklepiku szkolnym wskazała co szesnasta z dziewcząt (6,4%) i co dziewiąty chłopiec (10,7%) z trzecich klas gimnazjum. W przypadku uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były wyższe i wyniosły odpowiednio 14,8% i 14,9% (potwierdził taki fakt co siódmy uczeń). Warto zwrócić też uwagę na odsetki uczniów, którzy uznali, że napoje energetyczne nie są dostępne w ich szkole - wśród młodszych badanych zanotowano 81,2% takich wskazań wśród dziewcząt i 76,3% wśród chłopców, w klasach starszych odpowiednio 49,5% i 60,1%. Na wykresie 72 przedstawiono natomiast opinie uczniów dotyczące rozpowszechnienia częstego picia napojów energetycznych wśród kolegów i koleżanek, przy czym należy podkreślić, że respondentom wyjaśniono, że częste picie napojów oznacza spożywanie ich przynajmniej kilka razy w tygodniu. Wyniki potwierdzają dużą popularność tego rodzaju napojów wśród młodzieży. Jedynie od 5,1% do 10,4% badanych z poszczególnych grup zadeklarowało, że nikt z ich grupy nie pije często napojów energetycznych, podczas gdy od 18,2% do 25,3% wskazało, że czynni tak sporo znajomych, a od 7,0% do 11,1% deklarowało, że często napoje energetyczne pije większość lub wszyscy spośród ich znajomych. 163

164 12.3 Ocena dostępności napojów energetycznych na terenie szkoły Dostępność napojów energetycznych w sklepiku szkolnym dziewczęta N=345 III klasy gim. chłopcy N=339 12,4% 6,4% 13,0% 10,7% 81,2% 76,3% tak nie nie wiem tak nie nie wiem dziewczęta N=442 II klasy ponadgim. chłopcy N=405 14,8% 25,0% 14,9% 35,7% 49,5% tak nie nie wiem 60,1% tak nie nie wiem Wykres 71: Ocena dostępności napojów energetycznych w szkole (sklepiku szkolnym) klasy III G i II PG. 164

165 12.4 Ocena rozpowszechnienia picia napojów energetycznych wśród przyjaciół Częste picie napojów energetycznych przez kolegów/koleżanki 18,2% Jak sądzisz, ilu kolegów/koleżanek z Twojej klasy często tj. przynajmniej kilka razy w tygodniu pije napoje energetyczne? dziewczęta N=350 10,0% 1,1% 8,5% III klasy gim. 20,3% chłopcy N=356 6,8% 2,8% 10,4% 62,1% 59,7% nikt kilku sporo większość wszyscy II klasy nikt kilku sporo większość wszyscy ponadgim. dziewczęta chłopcy N=442 N=403 23,5% 6,4% 0,6% 5,1% 25,3% 7,0% 1,9% 7,6% 64,5% 58,2% nikt kilku sporo większość wszyscy nikt kilku sporo większość wszyscy Wykres 72: Ocena rozpowszechnienia częstego picia napojów energetycznych przez kolegów/koleżanki - klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 165

166 13. Używanie marihuany lub haszyszu przez młodzież

167 13.1 Ocena dostępności marihuany lub haszyszu (konopi) O ile alkohol i papierosy to substancje legalne, o tyle zarówno marihuana lub haszysz, jak i narkotyki twarde mają charakter substancji nielegalnych. Ich posiadanie jest w Polsce karane. Pomimo to badani uczniowie często deklarują, że zdobycie takiej substancji jak marihuana, czy haszysz nie sprawiłoby im trudności. W klasach trzecich gimnazjum i w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych aż dwie piąte uczniów (odpowiednio 40,8% i 39,5%) uznało, że byłoby to dla nich łatwe. Za trudne zdobycie marihuany lub haszyszu uznało jedynie 28,7% trzecioklasistów i 30,3% spośród uczniów starszych. Średnio co szósty gimnazjalista (16,8%) i uczeń drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (15,4%) stwierdził, że zdobycie przez niego marihuany lub haszyszu byłoby niemożliwe. Warto zauważyć, że znaczna część uczniów nie potrafiła (lub nie chciała) ocenić stopnia trudności zdobycia omawianych narkotyków odpowiedzi nie wiem udzieliło 13,7% uczniów młodszych i 14,8% starszych badanych. Dostępność marihuany/haszyszu Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie marihuany lub haszyszu (konopi), gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=714 II klasy ponadgim. N=857 13,7% 16,8% 14,8% 15,4% 40,8% 28,7% 39,5% 30,3% niemożliwe trudne łatwe nie wiem niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 73: Ocena dostępności marihuany/haszyszu klasy III G i II PG. 167

168 13.2 Pierwszy kontakt z marihuaną lub haszyszem wiek inicjacji Mimo nielegalności substancji średnio jedna piąta uczniów trzecich klas gimnazjum oraz jedna czwarta uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych miała już za sobą inicjację z marihuaną lub haszyszem. Jak pokazują wyniki badania (wykres 74), w przypadku uczniów klas trzecich najczęściej inicjacja z marihuaną miała miejsce w wieku lat, dotyczy to zarówno dziewcząt, jak i chłopców (13,9% vs. 14,7%). Natomiast wśród uczniów starszych inicjacja najczęściej miała miejsce, kiedy mieli oni 16 lat lub więcej. Pierwsze doświadczenia z marihuaną odnotowało wówczas 13,3% dziewcząt i 18,1% chłopców. Szczegółowa analiza grupy uczniów używających tej substancji wskazuje, że spośród uczniów klas trzecich gimnazjum 3,7% dziewcząt i 6,1% chłopców po raz pierwszy użyło marihuany w wieku 13 lat lub wcześniej. Wśród starszych uczniów odsetek takich wskazań wynosił odpowiednio: 0,2% i 2,8%. Przedstawione wyniki wskazują, że dla uczniów młodszych okresem inicjacji narkotykowej (marihuana/haszysz) najczęściej był czas początku nauki w gimnazjum, a dla uczniów starszych czas nauki w starszych klasach gimnazjum. 168

169 13.2 Pierwszy kontakt z marihuaną lub haszyszem wiek inicjacji Wiek inicjacji marihuana/haszysz Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY wżyciu, (jeśli w ogóle) spróbować marihuany lub haszyszu (konopi)? dziewczęta N=351 III klasy gim. chłopcy N=348 3,7% 13,9% 0,6% 0,3% 6,1% 14,7% 0,9% 81,8% 78,1% 0,2% 0,8% II klasy nigdy nigdy spróbował, ale dziewczęta nie podał wieku inicjacjiponadgim. spróbował, ale chłopcy nie podał wieku inicjacji 13 lat lub mniejn= lat lub mniejn= lat lat 13,3% 18,1% 8,5% 11,6% 2,8% 0,9% 77,2% 66,6% nigdy używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej nigdy spróbował, ale nie podał wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat Wykres 74: Pierwsze doświadczenia z marihuaną lub haszyszem inicjacja klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 169

170 13.3 Rozpowszechnienie używania marihuany lub haszyszu Wśród uczniów trzecich klas gimnazjum przynajmniej raz w życiu paliła marihuanę lub haszysz średnio jedna piąta chłopców (21,9%) i dziewcząt (18,2%). W ciągu roku poprzedzającego badanie użyło narkotyku 17,0% chłopców i 14,2% dziewcząt, zaś w miesiącu przed badaniem 8,4% chłopców oraz 6,0% dziewcząt. We wszystkich analizowanych okresach (używania marihuany przynajmniej raz w życiu, w okresie 12 miesięcy i 30 dni przed przeprowadzeniem badania) odnotowane różnice w odsetkach dziewcząt i chłopców sięgających po ten narkotyk w klasach trzecich gimnazjum nie są istotne statystycznie, co oznacza, że młodsze uczennice sięgały po marihuanę równie często jak ich rówieśnicy. Inaczej rzecz się przedstawia w grupie uczniów starszych w tym przypadku we wszystkich analizowanych okresach rozpowszechnienie marihuany/haszyszu jest większe wśród chłopców na istotnym statystycznie poziomie (p<0,001), co oznacza, że w tej grupie wiekowej problem w znacznie większym stopniu dotyczy chłopców. Wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych przynajmniej raz w życiu paliła marihuanę lub haszysz jedna trzecia chłopców (33,4%) i ponad jedna piąta dziewcząt (22,8%). W ciągu roku poprzedzającego badanie użyła narkotyku jedna czwarta chłopców z tego rocznika (24,7%) oraz 14,8% uczennic. Do palenia marihuany w ciągu 30 dni poprzedzających badanie przyznał się co ósmy uczeń (12,4%) i 3,9% dziewcząt. 170

171 13.3 Rozpowszechnienie używania marihuany lub haszyszu Rozpowszechnienie używania marihuany/haszyszu Odsetki uczniów, którzy choć raz palili marihuanę lub haszysz 60% III klasy gim. 50% 40% 30% 20% n.i. n.i. n.i. 10% 0% 21,9% 18,2% 17,0% 14,2% 8,4% 6,0% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta II klasy ponadgim. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 33,4% p<0,001 22,8% 24,7% p<0,001 p<0,001 14,8% 12,4% 3,9% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 75: Rozpowszechnienie używania marihuany lub haszyszu klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 348 III kl. gim. dziewczęta 351 II kl. ponadgim. chłopcy 405 II kl. ponadgim. dziewczęta

172 13.4 Używanie marihuany/haszyszu wśród przyjaciół Odsetki uczniów, którzy wyrazili przekonanie, że wszyscy ich przyjaciele używają marihuany, są stosunkowo niskie i nie przekraczają 1,7%. W przypadku uczniów gimnazjum na fakt używania marihuany przez wszystkich przyjaciół wskazało 0,8% badanych dziewcząt i 1,7% badanych chłopców. Wśród chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten kształtował się na poziomie 0,6%, a w przypadku uczennic szkół ponadgimnazjalnych - 0,2%. Wśród trzecioklasistów 38,1% dziewcząt wyraziło przekonanie, że kilku z ich przyjaciół używa marihuany, wśród chłopców 31,1%. W starszym badanym roczniku odsetki te były wyższe i wynosiły odpowiednio: 45,5% i 47,7%. Co dziesiąta uczennica gimnazjum i co trzynasty uczeń z tego rocznika uznał że po marihuanę/haszysz sięga spora część ich przyjaciół. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych taką opinię wyraził co jedenasty badany (8,8% wśród dziewcząt i 9,1% wśród chłopców). O tym, że po marihuanę sięga większość przyjaciół pisało w badaniu: 3,4% dziewcząt i 5,0% chłopców z gimnazjum oraz 1,8% dziewcząt i 3,5% chłopców ze szkół ponadgimnazjalnych. Reasumując można stwierdzić, że zdaniem średnio połowy gimnazjalistek i gimnazjalistów ich przyjaciele sięgają po marihuanę/haszysz. Wśród badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych taką opinię wyraziła ponad połowa dziewcząt i trzy piąte chłopców. 172

173 13.4 Używanie marihuany/haszyszu wśród przyjaciół Używanie marihuany/haszyszu przez przyjaciół Według Twojej oceny, ilu Twoich przyjaciół pali marihuanę lub haszysz (konopie)? 10,4% dziewczęta N=356 3,4% 0,8% 47,3% III klasy gim. 7,8% chłopcy N=361 5,0% 1,7% 54,4% 38,1% 31,1% nikt kilku sporo większość wszyscy II klasy nikt kilku sporo większość wszyscy ponadgim. dziewczęta chłopcy N=449 N=407 8,8% 1,8% 0,2% 9,1% 3,5% 0,6% 43,7% 39,2% 45,5% 47,7% nikt kilku sporo większość wszyscy nikt kilku sporo większość wszyscy Wykres 76: Ocena rozpowszechnienia używania marihuany lub haszyszu wśród przyjaciół klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 173

174 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi * UWAGA: W poniższych analizach podstawą procentowania byli uczniowie, którzy używali marihuany/haszyszu w ostatnim roku przed badaniem. Wśród uczniów palących konopie w ciągu ostatnich 12 miesięcy, pewna grupa osób przyznała się do zachowań oraz występowania objawów związanych z używaniem marihuany, które wskazują, że sięganie po tę substancję stanowi w ich przypadku poważny problem. Uwagę zwracają następujące wyniki badania (podstawą procentowania były osoby, które używały konopi w ostatnim roku): - 5,7% chłopców z gimnazjum oraz 2,1% chłopców z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych używających marihuanę w ostatnim roku zadeklarowało, że często paliło konopie przed południem. Takie doświadczenia miało za sobą 2,2% gimnazjalistek i 4,1% starszych dziewcząt (wykres 77); - wśród młodszych chłopców do częstego samotnego palenia konopi przyznało się 1,9% badanych, zaś w wśród starszych 4,2%. Odsetek dziewcząt, które przyznały się do takich zachowań wyniósł w drugich szkół ponadgimnazjalnych 1,1%, a w klasach trzecich gimnazjum takich przypadków nie odnotowano (wykres 78); - częstych problemów z pamięcią z powodu palenia konopi doświadczyło 3,8% chłopców z gimnazjum oraz 2,1% ze starszego rocznika. Wśród dziewcząt takie objawy miało 6,6% gimnazjalistek i 3,0% starszych dziewcząt (wykres 79); - 3,8% chłopców z klas trzecich zadeklarowało, iż często ich przyjaciele lub krewni zwracali się do nich z sugestiami, iż powinni ograniczyć lub zaprzestać używania konopi (wśród dziewcząt z tego rocznika nie odnotowano takich przypadków). Uwagi ze strony bliskich osób wielokrotnie usłyszało również 7,6% dziewcząt oraz 1,8% chłopców ze starszych klas (wykres 80). - 13,5% spośród palących konopie gimnazjalistów i 8,9% gimnazjalistek zadeklarowało, że często próbowali w ciągu ostatniego roku ograniczyć lub zaprzestać używania konopi, co zakończyło się niepowodzeniem. Częste i nieudane próby zaprzestania lub ograniczenia palenia w czasie ostatnich 12 miesięcy były też udziałem 3,8% dziewcząt z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych i 4,5% chłopców z tej grupy wiekowej (wykres 81); - do poważnych problemów wynikających z używania marihuany, takich jak np. kłótnia, bójka, wypadek, złe wyniki w szkole itp.- przyznało się 2,2% dziewcząt i 1,9% chłopców z klas trzecich gimnazjum. Wśród starszych chłopców nie odnotowano odpowiedzi potwierdzających częste występowanie ww. problemów, a w grupie starszych uczennic używających marihuanę w ostatnim roku takie przypadki stanowiły 4,4% (wykres 82). Częstotliwość występowania przejawów uzależnienia od konopi wśród dziewcząt i chłopców z poszczególnych roczników była zróżnicowana w zależności od typu analizowanych doświadczeń. Jednocześnie warto zauważyć, że odsetek badanych deklarujących, że ich przyjaciele lub krewni zwracali się z sugestiami ograniczenia lub zaprzestania używania konopi był najwyższy w populacji starszych dziewcząt (7,6%), a częste doświadczanie problemów z pamięcią - w populacji dziewcząt z trzecich klas gimnazjum (6,6%). 174

175 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi Przejawy uzależnienia od konopi Czy w czasie OSTATNICH 12 MIESIĘCY przydarzyły Ci się następujące rzeczy: czy paliłeś konopie przed południem? 100% 2,2% 1,9% 3,8% 20,0% 15,4% 3,0% 1,1% 2,1% 8,9% 13,6% 80% 22,2% 29,4% 16,9% 60% 38,5% 40% 55,6% 57,7% 67,3% 20% 40,4% 0% III klasy gim. dz. III klasy gim. ch. II klasy II klasy N=45 N=52 pondgim. dz. N=64 pondgim. ch. N=95 w ogóle rzadko od czasu do czasu raczej często bardzo często Wykres 77: Rozpowszechnienie palenia konopi przed południem klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. Procentowanie do osób, które używały marihuany w ostatnich 12 miesiącach. 175

176 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi Przejawy uzależnienia od konopi Czy w czasie OSTATNICH 12 MIESIĘCY przydarzyły Ci się następujące rzeczy: czy paliłeś konopie samotnie? 100% 80% 2,2% 22,2% 1,9% 1,9% 1,1% 2,1% 1,4% 2,1% 11,5% 6,0% 12,4% 21,2% 8,8% 60% 40% 75,6% 65,4% 89,6% 74,6% 20% 0% III klasy gim. dz. N=45 III klasy gim. ch. N=52 II klasy pondgim. dz. N=64 II klasy pondgim. ch. N=95 w ogóle rzadko od czasu do czasu raczej często bardzo często Wykres 78: Rozpowszechnienie palenia konopi samotnie klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. Procentowanie do osób, które używały marihuany w ostatnich 12 miesiącach. 176

177 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi Przejawy uzależnienia od konopi Czy w czasie OSTATNICH 12 MIESIĘCY przydarzyły Ci się następujące rzeczy: czy miałeś problemy z pamięcią, kiedy paliłeś konopie? 100% 80% 2,2% 3,8% 1,1% 0,9% 1,9% 1,2% 4,4% 5,1% 2,7% 4,4% 7,7% 8,8% 8,4% 15,4% 24,4% 60% 40% 64,4% 73,1% 83,5% 86,3% 20% 0% III klasy gim. dz. N=45 III klasy gim. ch. N=52 II klasy pondgim. dz. N=64 II klasy pondgim. ch. N=95 w ogóle rzadko od czasu do czasu raczej często bardzo często Wykres 79: Rozpowszechnienie problemów z pamięcią w związku z paleniem konopi klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. Procentowanie do osób, które używały marihuany w ostatnich 12 miesiącach. 177

178 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi Przejawy uzależnienia od konopi Czy w czasie OSTATNICH 12 MIESIĘCY przydarzyły Ci się następujące rzeczy: czy Twoi przyjaciele lub krewni mówili Ci, że powinieneś ograniczyć lub zaprzestać używania konopi? 100% 80% 8,9% 15,6% 6,2% 3,8% 1,4% 7,7% 2,7% 3,8% 19,2% 0,9% 2,1% 8,5% 0,9% 60% 40% 75,6% 69,2% 85,9% 87,6% 20% 0% III klasy gim. dz. N=45 III klasy gim. ch. N=52 II klasy pondgim. dz. N=64 II klasy pondgim. ch. N=95 w ogóle rzadko od czasu do czasu raczej często bardzo często Wykres 80: Odsetki uczniów, którzy odnotowali sugestie przyjaciół lub krewnych dotyczące konieczności ograniczenia lub zaprzestania palenia konopi klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. Procentowanie do osób, które używały marihuany w ostatnich 12 miesiącach. 178

179 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi Przejawy uzależnienia od konopi Czy w czasie OSTATNICH 12 MIESIĘCY przydarzyły Ci się następujące rzeczy: czy próbowałeś bezowocnie ograniczyć lub zaprzestać używania konopi? 100% 80% 6,7% 5,8% 2,2% 7,7% 13,3% 3,8% 5,8% 4,4% 3,8% 3,3% 1,2% 3,3% 4,3% 4,1% 2,7% 60% 40% 73,3% 76,9% 88,8% 88,5% 20% 0% III klasy gim. dz. N=45 III klasy gim. ch. N=52 II klasy pondgim. dz. N=64 II klasy pondgim. ch. N=95 w ogóle rzadko od czasu do czasu raczej często bardzo często Wykres 81: Odsetki uczniów, którzy podjęli bezowocne próbny ograniczenia lub zaprzestania używania konopi klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. Procentowanie do osób, które używały marihuany w ostatnich 12 miesiącach. 179

180 13.5 Przejawy uzależnienia od konopi Przejawy uzależnienia od konopi Czy w czasie OSTATNICH 12 MIESIĘCY przydarzyły Ci się następujące rzeczy: czy miałeś z powodu używania konopi jakieś problemy (kłótnia, bójka, wypadek, złe wyniki w szkole itp.) 100% 80% 2,2% 4,4% 17,8% 1,9% 1,1% 2,7% 1,9% 3,3% 5,8% 1,4% 6,7% 60% 40% 75,6% 90,4% 94,3% 90,6% 20% 0% III klasy gim. dz. N=45 III klasy gim. ch. N=52 II klasy pondgim. dz. N=64 II klasy pondgim. ch. N=95 w ogóle rzadko od czasu do czasu raczej często bardzo często Wykres 82: Odsetki uczniów, którzy doświadczyli kłótni, bójek itp. z powodu używania konopi klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. Procentowanie do osób, które używały marihuany w ostatnich 12 miesiącach. 180

181 13.6 Częstotliwość sięgania po marihuanę lub haszysz w okresie ostatnich 30 dni Po marihuanę/haszysz w ciągu ostatnich 30 dni sięgnął co czternasty (7,2%) uczeń z klas trzecich gimnazjum i co trzynasty (7,9%) uczeń klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Regularnie, tj. 10 i więcej razy po tę substancję sięgnęło 0,7% badanych w klasach trzecich gimnazjum i 1,3% w starszym roczniku. Zarówno w klasach trzecich gimnazjum, jak i drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki chłopców używających tej substancji były wyższe niż odsetki dziewcząt (odpowiednio 8,4% vs 6,0% i 12,4% vs 3,9%), ale tylko w przypadku starszych badanych odnotowana różnica jest istotna statystycznie. Incydentalni użytkownicy marihuany/haszyszu (palący w ciągu ostatnich 30 dni 1-2 razy) stanowili w każdej z badanych populacji największą grupę. Regularnie (10 i więcej razy w ciągu miesiąca) tej substancji używało 2,2% chłopców w starszej i 1,2% chłopców w młodszej grupie. W porównaniu do chłopców, w ramach badanych roczników, regularne używanie marihuany/haszyszu w okresie ostatnich 30 dni dotyczyło mniejszego odsetka dziewcząt - odpowiednio 0,4% oraz 0,3%. Oznacza to, że problem regularnego używania marihuany/haszyszu dotyczy przede wszystkim chłopców z obydwu typów badanych roczników. 181

182 13.6 Częstotliwość sięgania po marihuanę lub haszysz w okresie ostatnich 30 dni Ile razy, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ostatnich 30 dni? III kl. gim. 4,3% 2,1% 0,7% 7,2% II kl. ponadgim. 5,5% 1,2% 1,3% 7,9% III gim. ch. 5,2% 2,0% 1,2% 8,4% III gim. dz. 3,4% 0,3% 2,3% 6,0% II ponadgim. ch. 8,5% 1,7% 2,2% 12,4% II ponadgim. dz. 2,8% 0,4% 0,7% 3,9% 0% 5% 10% 15% 20% 1-2 razy 3-9 razy 10 lub więcej razy Kolumna1 Wykres 83: Rozpowszechnienie używania konopi w ciągu ostatnich 30 dni klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. 699 II kl. ponadgimn. 854 III kl. gim. chłopcy 348 III kl. gim. dziewczęta 351 II kl. ponadgim. chłopcy 405 II kl. ponadgim. dziewczęta

183 13.7 Umiejętność odmawiania na propozycje spróbowania marihuany lub haszyszu W badaniu pytano uczniów, którzy nie używali dotąd marihuany, na ile okazali się odporni na namowy innych osób dotyczące używania marihuany. Rezygnację ze spróbowania marihuany, pomimo okazji, zadeklarowało 32,4% młodszych i 40,2% starszych uczniów. Odmawiający najczęściej mieli propozycję spróbowania narkotyku 1 lub 2 razy (od 61,8% do 69,2% wskazań). 3-5 razy taką sytuację odnotował co czwarty uczeń i co piąta uczennica z trzecich klas gimnazjum oraz co czwarty badany z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Nieskorzystanie z nadarzającej się wielokrotnie (6 lub więcej razy) okazji najrzadziej deklarowały dziewczęta z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych - 6,5%, podczas gdy wśród ich rówieśników takie sytuacje były udziałem co siódmego badanego (13,5%). W młodszej badanej grupie taką sytuację odnotowano w przypadku co dziewiątego badanego. Umiejętność odmawiania konopie Ile razy miałe(a)ś okazję spróbować marihuany lub haszyszu, ale nie zrobiłe(a)ś tego? 100% 3,3% 4,5% 4,4% 3,4% 3,3% 3,4% 1,0% 0,5% 5,0% 3,3% 5,4% 4,8% 75% 19,8% 27,0% 24,7% 23,8% 50% 25% 69,2% 61,8% 68,7% 62,7% 0% III gim. dz. III gim. ch. II ponadgim. dz. II ponadgim. ch. 1-2 razy razy lub więcej Wykres 84: Odsetki uczniów, którzy mieli okazję spróbować marihuany lub haszyszu, ale odmówili klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 89 III kl. gim. dziewczęta 91 II kl. ponadgim. chłopcy 113 II kl. ponadgim. dziewczęta

184 13.8 Wydatki na zakup marihuany (konopi) W obu grupach uczniów chłopcy częściej niż dziewczęta wydawali pieniądze na zakup marihuany. Wśród uczniów klas trzecich gimnazjum 12,0% chłopców zadeklarowało, że w ciągu ostatnich 30 dni poniosło wydatki związane z zakupem konopi, wśród uczennic odsetek ten wyniósł 5,9%. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych do takich wydatków przyznał się co dziewiąty chłopiec (11,6%) i 2,6% dziewcząt. 94,1% trzecioklasistek i 88,0% trzecioklasistów stwierdziło, że nie wydało żadnych pieniędzy na konopie w analizowanym okresie. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych takiej odpowiedzi udzieliło 97,4% dziewcząt i 88,4% chłopców. Wydatkowanie znacznych środków na zakup konopi ( zł miesięcznie) w ostatnim miesiącu przed badaniem zadeklarowało 2,8% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum i 1,6% uczennic z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wśród chłopców z trzecich klas gimnazjum wskaźnik ten wynosił 4,5%, natomiast wśród chłopców starszych kształtował się na poziomie 5,4%. Odsetek osób, które na konopie wydały w ostatnim miesiącu więcej niż 100 zł był wyższy wśród chłopców, w porównaniu z dziewczętami w obydwu badanych grupach wiekowych. Koresponduje to z danymi odnośnie regularnego używania marihuany/haszyszu w ciągu 30 dni poprzedzających badanie, które dotyczyło przede wszystkim chłopców z obydwu typów badanych roczników. Wydatki na zakup konopi ostatnie 30 dni 0 zł 1-25 zł zł zł powyżej 100 zł III klasy gim. dz. N=355 94,1% 1,1% 2,5% 0,3% 2,0% III klasy gim. ch. N=359 88,0% 3,4% 2,8% 1,7% 4,2% II klasy ponadgim. dz. N=449 97,4% 0,7% 0,9% 0,7% 0,2% II klasy ponadgim. ch. N=402 88,4% 4,7% 4,0% 1,4% 1,6% Tabela 11 : Wydatki uczniów na zakup konopi w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. Strzałkami oznaczono wzrost odsetków. 184

185 13.8 Wydatki na zakup marihuany (konopi) Znacznie wyższe odsetki badanych, niż w przypadku konopi, zadeklarowały ponoszenie wydatków na alkohol. Na zakup napojów alkoholowych w ostatnim miesiącu więcej wydawali starsi badani uczniowie, przy czym dziewczęta, w porównaniu z chłopcami wydawały na ten cel mniejsze kwoty - powyżej 100 zł przeznaczyło na zakup alkoholu 8,3% chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych i 4,2% ich rówieśniczek. Podobne różnice odnotowano w przypadku uczniów trzecich klas gimnazjum, gdzie wydatki powyżej 100 zł były udziałem 2,5% dziewcząt i 4,7% chłopców. Również wydatki na tytoń częściej ponosili starsi uczniowie. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych wydatki na zakup papierosów przeznaczył w ostatnim miesiącu co czwarty badany (29,3% dziewcząt i 29,6% chłopców), a wśród uczniów trzecich klas gimnazjów średnio co piąty badany (21,9% dziewcząt i 20,1% chłopców). Wydatki na zakup alkoholu ostatnie 30 dni 0 zł 1-25 zł zł zł powyżej 100 zł III klasy gim. dz. N=355 69,7% 20,2% 4,5% 3,1% 2,5% III klasy gim. ch. N=359 68,7% 17,3% 6,1% 3,1% 4,7% II klasy ponadgim. dz. N=449 45,0% 30,1% 11,6% 9,2% 4,2% II klasy ponadgim. ch. N=402 32,8% 28,7% 21,2% 9,0% 8,3% Wydatki na zakup papierosów ostatnie 30 dni 0 zł 1-25 zł zł zł powyżej 100 zł III klasy gim. dz. N=355 78,1% 12,6% 3,4% 2,2% 3,7% III klasy gim. ch. N=359 79,9% 9,5% 2,0% 2,8% 5,9% II klasy ponadgim. dz. N=449 70,7% 14,3% 6,5% 4,1% 4,3% II klasy ponadgim. ch. N=402 70,4% 13,1% 6,1% 2,8% 7,6% Tabela 12: Wydatki uczniów na zakup alkoholu i papierosów w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. Strzałkami oznaczono wzrost odsetków. 185

186 13.9 Oczekiwania uczniów związane z używaniem marihuany W badaniu zapytano uczniów o prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zdarzeń i stanów związanych z paleniem marihuany lub haszyszu. Zdarzenia te, to: bardziej intensywne postrzeganie rzeczy, zwiększenie intensywności doświadczeń, trudności z prowadzeniem rozmowy, utrata wątku myślenia, trudności z koncentracją, mniejsza nieśmiałość, zwiększenie otwartości, zwiększenie intensywności radości, zmniejszenie zahamowań oraz poczucie bycia prześladowanym przez innych. Za pewne lub całkiem prawdopodobne bardziej intensywne postrzeganie rzeczy po użyciu marihuany/haszyszu uznał co siódmy uczeń ze starszego rocznika i co piąty z młodszego. Takie doświadczenia za niemożliwe uznało ponad 29% starszych i ponad 27% młodszych uczniów. Średnio co czwarty uczeń w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych (26,0%) i co trzeci w trzecich klasach gimnazjum (31,4%) oczekiwał jako efektu użycia narkotyku wzrostu zwiększenia intensywności doświadczeń. Natomiast za niemożliwe uznało to około jednej czwartej młodszych i starszych badanych. Trudności z prowadzeniem rozmowy za pewne lub prawdopodobne uznało 13,3% uczniów szkół ponadgimnazjalnych i 22,7% trzecioklasistów, zaś za niemożliwe: prawie 30% starszych i ponad 24% młodszych uczniów. O utracie wątku myślenia jako bardzo prawdopodobnym lub pewnym efekcie palenia konopi napisał co piąty uczeń klas drugich i co czwarty w klasach trzecich gimnazjum. Za niemożliwe uznało pojawienie się takiego efektu: prawie 28% starszych i około 24% młodszych uczniów. Na to, że wysoce prawdopodobne są trudności z koncentracją wskazała jedna trzecia młodszych i jedna piąta starszych badanych. O tym, że jest bardzo prawdopodobne lub pewne, iż po użyciu marihuany zmniejszy się nieśmiałość był przekonany co trzeci uczeń (35,1%) z młodszego rocznika i co czwarty badany w starszym roczniku (27,3%). Zwiększenie otwartości uznało za bardzo prawdopodobne lub pewne po użyciu marihuany dwie piąte badanych spośród uczniów klas trzecich i jedna trzecia w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. Prawie dwie piąte starszych uczniów i ponad dwie piąte młodszych oczekiwało zwiększenia intensywności radości. Co czwarty badany wśród uczniów starszych oraz prawie co trzeci z młodszych był przekonany, że po użyciu marihuany jest możliwe zmniejszenie zahamowań. Dwie piąte starszych uczniów i ponad jedna trzecia uczniów z gimnazjum uznało za niemożliwe, że po użyciu wspomnianej substancji można czuć się prześladowanym przez innych. Możliwość takiego doznania jako pewne lub prawdopodobne uznało jedynie 7,3% uczniów starszych oraz 12,6% młodszych. Poznanie oczekiwań młodzieży związanych z używaniem substancji jest istotne z punktu widzenia przygotowywania oddziaływań profilaktycznych, zwłaszcza edukacji przekazującej rzetelną wiedzę na temat ich działania, rozbijającą często funkcjonujące wśród młodzieży mity i stereotypy. 186

187 13.9 Oczekiwania uczniów związane z używaniem marihuany Oczekiwania związane z używaniem marihuany/haszyszu A. Bardziej intensywne postrzeganie rzeczy III kl. gim. 5,7% 13,0% 44,6% 8,9% 27,7% II kl. ponadgimn. 5,0% 9,5% 46,5% 9,5% 29,5% B. Trudności z prowadzeniem rozmowy III kl. gim. 6,0% 16,7% 35,9% 16,8% 24,6% II kl. ponadgimn. 3,2% 10,1% 38,9% 17,9% 29,9% C. Utrata wątku myślenia III kl. gim. 9,7% 18,0% 37,5% 10,7% 24,2% II kl. ponadgimn. 4,5% 14,5% 39,8% 13,2% 27,9% D. Mniejsza nieśmiałość III kl. gim. 12,0% 23,1% 33,8% 8,3% 22,7% II kl. ponadgimn. 7,4% 19,9% 35,4% 9,0% 28,3% E. Trudności z koncentracją III kl. gim. 10,4% 21,7% 35,4% 8,6% 23,9% II kl. ponadgimn. 5,3% 15,0% 40,6% 10,9% 28,2% 0% 25% 50% 75% 100% pewne całkiem prawdopodobne może mało prawdopodobne niemożliwe Wykres 85: Oczekiwania uczniów związanych z używaniem marihuany/haszyszu klasy III G i II PG. N A B C D E III kl. gim II kl. ponadgim

188 13.9 Oczekiwania uczniów związane z używaniem marihuany Oczekiwania związane z używaniem marihuany/haszyszu F. Zwiększenie otwartości III kl. gim. 15,7% 23,1% 34,7% 6,1% 20,4% II kl. ponadgimn. 9,4% 24,4% 37,2% 5,4% 23,7% G. Zwiększenie intensywności radości III kl. gim. 20,2% 24,0% 30,3% 6,4% 19,1% II kl. ponadgimn. 13,0% 24,3% 34,4% 5,5% 22,8% H. Zwiększenie intensywności doświadczeń III kl. gim. 12,5% 18,9% 38,8% 7,0% 22,9% II kl. ponadgimn. 8,0% 18,0% 41,2% 8,1% 24,7% I. Zmniejszenie zahamowań III kl. gim. 13,2% 17,7% 35,9% 10,3% 23,0% II kl. ponadgimn. 6,6% 17,6% 39,9% 9,7% 26,2% III kl. gim. II kl. ponadgimn. 4,5% 8,1% 2,2% 5,1% J. Poczucie bycia prześladowanym przez innych 35,8% 15,8% 35,7% 33,8% 18,3% 40,6% 0% 25% 50% 75% 100% pewne całkiem prawdopodobne może mało prawdopodobne niemożliwe Wykres 86: Oczekiwania uczniów związanych z używaniem marihuany/haszyszu klasy III G i II PG. N F G H I J III kl. gim II kl. ponadgim

189 12.9. Nasilenie pozytywnych oczekiwań 13.9 Oczekiwania związanych uczniów z używaniem związane marihuany lub z używaniem haszyszu marihuany W trakcie analiz odnotowano, że wskaźnik sumaryczny ze skal dotyczących pozytywnych oczekiwań związanych z używaniem marihuany stanowi dobrą, samodzielna skalę. Utworzono więc zmienną pn. Nasilenie pozytywnych oczekiwań związanych z używaniem marihuany, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania ankiety dotyczące pozytywnych efektów/sytuacji związanych z piciem alkoholu (65 A,D,F,G,H,I). Współczynnik Alfa Cronbacha dla tak utworzonej skali wynosi 0,938. Zmienna może przyjmować wartości od Średnią wartość w klasach III G: M=17,91, SD=6,91 w II G: M=16,85 SD=6,75. W pierwszej kolejności analizowano związek pomiędzy wiekiem a Nasileniem pozytywnych oczekiwań dotyczących używania marihuany. Było ono istotnie wyższe w klasach trzecich szkół gimnazjalnych. W badaniu odnotowano różnicę pomiędzy nasileniem pozytywnych oczekiwań związanych z używaniem marihuany wśród chłopców i dziewcząt w klasach 3 gimnazjum. Było ono wyższe w grupie dziewcząt. W klasach 2 PG takiej różnicy nie zaobserwowano. Nasilenie pozytywnych oczekiwań związanych z używaniem marihuany/haszyszu ,91 p<0,01 16, klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 87: Nasilenie pozytywnych oczekiwań związanych z używaniem marihuany/haszyszu- klasy III G i II PG, wartościśrednich. 189

190 13.10 Ocena ryzyka związanego z używaniem marihuany/haszyszu Odsetek uczniów, uznających palenie haszyszu 1-2 razy za duże zagrożenie był zbliżony wśród uczniów i uczennic z trzecich klas gimnazjum, a w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych był wyższy w przypadku dziewcząt niż chłopców. W klasach trzecich o tym, że takie zachowanie niesie ze sobą duże ryzyko było przekonanych 28,9% uczniów i 29,7% uczennic. W klasach drugich odsetki te wynosiły odpowiednio: 22,0% i 30,3%. Odsetek uczniów przekonanych, że ryzyko to nie istnieje lub jest małe był znaczny we wszystkich badanych grupach, a zwłaszcza wśród chłopców z obydwu roczników. Nieco wyższe odsetki uczniów oceniających ryzyko związane z używaniem marihuany jako wysokie odnotowano w przypadku palenia marihuany od czasu do czasu (od 26,4% do 37,6%) i regularnego palenia marihuany. W wynikach dotyczących regularnego palenia marihuany zwracają uwagę niższe odsetki chłopców z obydwu grup wiekowych (w porównaniu z dziewczętami), którzy oceniają regularne palenie marihuany jako bardzo ryzykowne: w klasach trzecich gimnazjum chłopcy 55,3%, dziewczęta - 74,6%, w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych chłopcy 55,4%, dziewczęta 78,5%. Warto również podkreślić, że stosunkowo wysokie odsetki badanych nie potrafiły ocenić zagrożenia związanego z poszczególnymi stylami używania marihuany - brak wiedzy na ten temat deklarowało od 8,8% do 14,4% badanych (z wyjątkiem regularnego palenia marihuany nie odnotowano tu znaczących różnic w odpowiedziach dziewcząt i chłopców w poszczególnych rocznikach). Ryzyko związane z używaniem marihuany Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu? III gim. ch. 19,4% 24,4% 16,7% 28,9% 10,6% III gim. dz. 11,6% 26,3% 21,5% 29,7% 11,0% II ponadgim. ch. 18,4% 26,2% 20,0% 22,0% 13,4% II ponadgim. dz. 8,9% 25,4% 24,5% 30,3% 10,8% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 88: Ocena ryzyka związanego z jednorazowymi eksperymentami z używaniem marihuany lub haszyszu klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 353 N II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

191 13.10 Ocena ryzyka związanego z używaniem marihuany/haszyszu Ryzyko związane z używaniem marihuany Jak bardzo, ludzie ryzykują, że zaszkodzą sobie, gdy palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu? III gim. ch. 15,6% 17,5% 25,0% 31,4% 10,6% III gim. dz. 7,6% 16,9% 27,4% 37,6% 10,5% II ponadgim. ch. 13,6% 20,7% 26,7% 26,4% 12,6% II ponadgim. dz. 4,8% 13,7% 35,4% 35,7% 10,4% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 353 N II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta 450 Jak bardzo ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą sobie gdy palą marihuanę lub haszysz regularnie? III gim. ch. 11,9% 7,8% 10,6% 55,3% 14,4% 4,8% III gim. dz. 4,8% 7,1% 74,6% 8,8% II ponadgim. ch. 5,7% 9,4% 16,4% 55,4% 13,0% II ponadgim. dz. 2,4% 6,9% 78,5% 9,1% 3,1% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem N III kl. gim. chłopcy 361 III kl. gim. dziewczęta 353 N II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta 450 Wykres 89: Ocena ryzyka związanego ze sporadycznym oraz regularnym używaniem marihuany lub haszyszu klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 191

192 13.11 Ocena dostępności marihuany lub haszyszu w wybranych miejscach Prawie połowa chłopców z obydwu grup wiekowych oraz dwie piąte młodszych i jedna trzecia starszych dziewcząt zadeklarowało, że zna miejsca, w których łatwo można kupić marihuanę/haszysz. Od 12,9% do 23,1% uczniów wskazało na park lub ulicę, jako miejsce, gdzie łatwo mogliby kupić konopie. To miejsce najczęściej wskazali młodsi chłopcy. Odsetki osób, które wskazały na dyskotekę lub bar jako miejsce, gdzie łatwo kupić marihuanę/haszysz były niezależne od płci i wieku: od 9,2% do 14,3% (najwyższy odsetek zanotowano w grupie młodszych dziewcząt). Stosunkowo wysoki był również odsetek badanych, którzy wyrazili opinię, że miejscem łatwego zakupu omawianych substancji jest szkoła. Wśród uczniów trzecich klas gimnazjum wskazało ją 12,1% chłopców i 8,2% dziewcząt, a wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych 10,1% chłopców (oraz 2,6% dziewcząt). Również w przypadku internetu najniższe odsetki odnotowano w przypadku starszych dziewcząt (7,0%), a wśród pozostałych badanych wskazania były zbliżone - od 13,0% do 15,6%. Co piąty badany z trzecich klas gimnazjum oraz co czwarty chłopiec i co piąta z dziewcząt w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych znał inne niż omówione wyżej miejsca, w których łatwo mógłby kupić konopie. 192

193 13.11 Ocena dostępności marihuany lub haszyszu w wybranych miejscach Miejsca dostępności marihuany/haszyszu W których miejscach, z niżej podanych, mógłbyś (mogłabyś) łatwo kupić marihuanę lub haszysz, gdybyś tego chciał(a)? III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 23,1% 12,1% 12,1% 15,6% 19,4% 15,5% 8,2% 14,3% 14,3% 19,6% 15,7% 10,1% 10,7% 13,0% 29,7% 12,9% 2,6% 9,2% 7,0% 20,3% 52,6% 60,2% 50,3% 64,7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie znam takich miejsc w szkole przez Internet na ulicy, w parku itp. na dyskotece, w barze itp. w innym miejscu Wykres 90: Odsetki uczniów, którzy wskazali, że zdobycie marihuany/haszyszu byłoby dla nich łatwe w poszczególnych miejscach klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 347 III kl. gim. dziewczęta 341 II kl. ponadgim. chłopcy 392 II kl. ponadgim. dziewczęta

194 14. Używanie innych narkotyków

195 14. Używanie innych narkotyków W badaniu pytano młodzież zarówno o substancje, które są powszechnie dostępne na rynku (leki przeciwbólowe i nasenne, sterydy anaboliczne i substancje wziewne), jak i o substancje nielegalne (narkotyki). Posiadanie tych ostatnich jest prawnie zakazane, a naruszenie tego zakazu grozi poważnymi sankcjami karnymi. Począwszy od 1995 r. cykliczne ogólnopolskie badania dotyczące używania substancji psychoaktywnych uruchomił Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie w ramach międzynarodowego projektu ESPAD (Europejski Program Badań Szkolnych nad Używaniem Alkoholu i innych Substancji Psychoaktywnych). Pierwszy pomiar, przeprowadzony w 1995 r., pozwolił stwierdzić, iż najbardziej rozpowszechnioną nielegalną substancją psychoaktywną są przetwory konopi indyjskich, czyli marihuana lub haszysz, po które w ciągu ostatnich 12 miesięcy sięgało wówczas ok. 7% młodszych (pierwszoklasistów) i 10% starszych (trzecioklasistów) uczniów szkół średnich. Na drugim miejscu znalazły się legalne substancje wziewne (kleje, aerozole), używane przez młodzież w celu odurzania się (4,3% w młodszej grupie badanych oraz 2,8% w starszej). Eksperymentowanie z pozostałymi narkotykami miało jedynie śladowy charakter i nie przekraczało 1% badanych populacji. Sytuacja ta zmieniła się jednak już pod koniec lat 90-tych. W kolejnej edycji badań ESPAD (w 1999 r.) nadal na pierwszym miejscu wśród najpopularniejszych narkotyków figurowała marihuana, ale już na drugiej pozycji znalazła się amfetamina. Do sięgania po ten groźny narkotyk w ciągu ostatniego roku przyznało się wówczas prawie 7% młodszych i niemal 8% starszych badanych uczniów (oznaczało to 8- krotny wzrost w stosunku do połowy lat 90-tych). Edycja badań ESPAD z 2003 r. pokazała kilka interesujących zmian na scenie narkotykowej kraju. Przede wszystkim odnotowano dalszy wzrost odsetka uczniów, którzy deklarowali używanie przetworów konopi (marihuany lub haszyszu) w ciągu ostatniego roku. Wyraźne zmiany w stosunku do poprzednich badań odnotowano w edycji projektu ESPAD w 2007 r. Odsetek uczniów trzecich klas gimnazjum, którzy palili marihuanę lub haszysz w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie spadł o jedną czwartą z 14,5% w 2003 do 10,9% w 2007 r. Zmniejszył się też odsetek starszej młodzieży używającej tego narkotyku (uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych). W badaniach z 2007 r. uzyskano wynik niższy aż o jedną trzecią w stosunku do wyników badań ESPAD z 2003 r. (spadek z 26,1% w 2003 r. do 17,4% w 2007r.). W przypadku używania amfetaminy uzyskano niższe wskaźniki używania tej substancji niż w roku 2003, w szczególności w grupie 17/18- latków. W roku 2011 w badaniu ogólnopolskim odsetek uczniów klas 3 G palących marihuanę w ostatnim roku przed badaniem wynosił w gimnazjach 20,1%, zaś w klasach 2 PG: 28,5%. 195

196 14.1 Amfetamina - rozpowszechnienie używania Jako niemożliwą do zdobycia uznało amfetaminę 31,3% badanych trzecioklasistów i podobny odsetek uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (33,2%). W starszym roczniku wyższy był odsetek osób, które nie potrafiły jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie (20,4% vs 15,9%). Pomiędzy klasą trzecią gimnazjum i drugą szkoły ponadgimnazjalnej odnotowano nieznaczny spadek odsetka osób, które uważały, że zdobycie amfetaminy byłoby dla nich łatwe. Takiego zdania było 17,3% trzecioklasistów (co szósty) i 12,3% uczniów starszych (co ósmy). Dostępność amfetaminy Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie amfetaminy, gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=712 II klasy ponadgim. N=851 15,9% 31,3% 20,4% 33,2% 17,3% 12,3% 35,5% niemożliwe trudne łatwe nie wiem 34,1% niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 91: Ocena dostępności amfetaminy klasy III G i II PG. W klasach trzecich gimnazjum odnotowano 3,1% dziewcząt oraz 4,0% chłopców, przyznających, że przynajmniej raz w życiu spróbowali amfetaminy (wykres 92). W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych zbliżony był odsetek chłopców - 4,6%, zaś wśród dziewcząt odsetek ten kształtował na poziomie 1,9% (różnice w rozpowszechnieniu pomiędzy rocznikami nie są istotne statycznie). W ciągu ostatniego roku przed badaniem w klasach trzecich gimnazjum amfetaminy użyło 3,2% chłopców oraz 1,4% dziewcząt. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych po ten środek w ostatnim roku sięgnęło 2,5% chłopców i 1,2% dziewcząt. W ostatnim miesiącu przed badaniem po amfetaminę sięgnęły stosunkowo niewielkie odsetki dziewcząt i chłopców z obu badanych roczników. W klasach trzecich gimnazjum wynosiły one 1,4% - chłopcy oraz 0,6% - dziewczęta, zaś w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych 0,9% chłopców oraz 0,7% dziewcząt. Spośród opisanych powyżej różnic między płciami w danej grupie wiekowej różnica istotna statystycznie została odnotowana jedynie w przypadku używania amfetaminy przynajmniej raz w życiu w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. 196

197 14.1 Amfetamina - rozpowszechnienie używania Rozpowszechnienie używania amfetaminy Odsetek uczniów, którzy choć raz zażyli amfetaminę 15% 14% 12% 11% 9% 8% 6% 5% 3% 2% 0% 15% 14% 12% 11% 9% 8% 6% 5% 3% 2% 0% III klasa gim. n.i. n.i. n.i. 4,0% 3,1% 3,2% 1,4% 1,4% 0,6% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta II klasa ponadgim. p<0,05 n.i. n.i. 4,6% 1,9% 2,5% 1,2% 0,9% 0,7% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 92: Rozpowszechnienie używania amfetaminy klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 348 III kl. gim. dziewczęta 350 II kl. ponadgim. chłopcy 405 II kl. ponadgim. dziewczęta

198 14.1 Amfetamina - rozpowszechnienie używania W ciągu miesiąca poprzedzające badanie odsetki badanych sięgających po amfetaminę były niskie. Zażywanie amfetaminy w okresie 30 dni poprzedzających badanie odnotowano w przypadku 0,9% chłopców i 0,7% dziewcząt z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. W przypadku trzecich klas gimnazjum odsetki te kształtowały się na poziomie 1,4% w grupie chłopców i 0,6% w grupie dziewcząt. Osoby, które używały amfetaminy w ciągu 30 dni poprzedzających badanie czyniły to zazwyczaj incydentalnie (1-2 razy) lub 3-9 razy. Odnotowano również przypadki osób, które sięgały po amfetaminę 10 i więcej razy (do 0,3% badanych). Używanie amfetaminy ostatnie 30 dni w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. dz. N=350 III klasy gim. ch. N=348 II klasy ponadgim. dz. N=448 II klasy ponadgim. ch. N=405 99,4% 0,3% 0,3% 0,0% 98,6% 0,9% 0,3% 0,3% 99,3% 0,3% 0,2% 0,3% 99,1% 0,4% 0,5% 0,0% Tabela 13: Częstotliwość używania amfetaminy w ciągu 30 dni przed badaniem klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 198

199 14.2 Ecstasy - rozpowszechnienie używania Zdobycie ecstasy byłoby łatwe dla co szóstego ucznia klasy trzeciej gimnazjum (17,3%). Jedna trzecia uczniów uznała, że byłoby to trudne, a 28,5% że jest to niemożliwe. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetek osób wskazujących, że zdobycie ecstasy byłoby ich zdaniem łatwe był nieco niższy w porównaniu z uczniami młodszymi i wynosił 12,0%. Jedna trzecia badanych z tego rocznika stwierdziła, że byłoby to dla nich trudne, również dla jednej trzeciej było to niemożliwe (32,3%). Warto zauważyć, że w obu grupach odsetki uczniów nie mających opinii w tej sprawie były znaczne (20,9 %- 22,2%). Dostępność ecstasy Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie ecstasy, gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=712 II klasy ponadgim. N=851 20,9% 28,5% 22,2% 32,3% 12,0% 17,3% 33,3% niemożliwe trudne łatwe nie wiem 33,6% niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 93: Ocena dostępności ecstasy klasy III G i II PG. Analiza zgromadzonych danych pokazuje, że przynajmniej raz w życiu ecstasy zażyło 3,7% chłopców i 1,7% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum (wykres 94). Wskaźniki te nie rosną wraz z wiekiem ankietowanych. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych ecstasy spróbowało 3,2% chłopców i 1,6% dziewcząt. W klasach trzecich gimnazjum w ciągu ostatniego roku przed badaniem po ecstasy sięgnęło 2,3% chłopców i 0,9% dziewcząt. Natomiast w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te wyniosły 2,2% w przypadku chłopców i 0,5% w przypadku dziewcząt. W ostatnim miesiącu przed badaniem do użycia ecstasy przyznało się 0,9% uczniów i 0,6% uczennic z klas trzecich gimnazjalnych, a w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych 0,9% chłopców i 0,3% dziewcząt. Spośród opisanych powyżej różnic między płciami w danej grupie wiekowej różnica istotna statystycznie została odnotowana jedynie w przypadku używania ecstasy w ciągu roku poprzedzającego badanie w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. 199

200 14.2 Ecstasy - rozpowszechnienie używania Rozpowszechnienie ecstasy 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Odsetki uczniów, którzy choć raz zażyli ecstasy III klasa gim. n.i. n.i. n.i. 3,7% 1,7% 2,3% 0,9% 0,9% 0,6% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta II klasa ponadgim. n.i. p<0,05 n.i. 3,2% 2,2% 0,5% 0,9% 1,6% 0,3% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni chłopcy dziewczęta Wykres 94: Rozpowszechnienie używania ecstasy klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 349 III kl. gim. dziewczęta 351 II kl. ponadgim. chłopcy 405 II kl. ponadgim. dziewczęta

201 14.2 Ecstasy - rozpowszechnienie używania W ciągu miesiąca poprzedzające badanie odsetki badanych sięgających po ecstasy były niskie. Uczniowie, którzy przyznali się do zażywania tego narkotyku czynili tego zarówno incydentalnie, jak i z większą częstotliwością. W przypadku chłopców z klas trzecich gimnazjum największa liczba badanych przyznała, że zażywała ecstasy 1-2 razy (0,6%). W przypadku młodszych dziewcząt taka sama liczba wskazała na incydentalne używanie tego narkotyku, jak i na użycie 3-9 razy po 0,3%. Wśród chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych badani najczęściej wskazali na stosowanie ecstasy w ciągu ostatniego miesiąca 1-2 razy (0,6%). Deklaracje odnośnie wielokrotnego używania tego narkotyku powyżej 10 razy były udziałem 0,3% dziewcząt oraz 0,2% chłopców ze starszego rocznika. Używanie ecstasy zarówno przez uczniów starszych jak i młodszych należy uznać za zjawisko rzadkie, co nie oznacza, że można zlekceważyć takie eksperymenty. Ecstasy to narkotyk popularny wśród młodzieży spędzającej czas w klubach i dyskotekach. Osoby używające go często starają się uatrakcyjnić swoje doświadczenia mieszając ten środek z alkoholem albo innymi substancjami psychoaktywnymi. Nawet pierwsze próby z ecstasy mogą prowadzić do tego typu ryzykownych zachowań. Używanie ecstasy ostatnie 30 dni w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. dz. N=351 99,4% 0,3% 0,3% 0,0% III klasy gim. ch. N=349 99,1% 0,6% 0,3% 0,0% II klasy ponadgim. dz. N=449 99,7% 0,0% 0,0% 0,3% II klasy ponadgim. ch. N=405 99,1% 0,6% 0,0% 0,2% Tabela 14: Częstotliwość używania ecstasy w ciągu 30 dni przed badaniem klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 201

202 14.2 Ecstasy - rozpowszechnienie używania Jak pokazują dane, o fakcie sięgania po ecstasy przez przyjaciół była przekonana co siódma gimnazjalistka (14,8%) i co dziewiąty gimnazjalista (11,1%). W klasach trzecich gimnazjum 12,0% dziewcząt i nieco mniejszy odsetek chłopców (7,8%) uważało, że kilku ich przyjaciół zażywa ecstasy. Odsetki tych, którzy stwierdzili, że robi to sporo ich przyjaciół, większość z nich lub wszyscy były stosunkowo niewielkie i wynosiły 2,9% wśród dziewcząt i 3,4% wśród chłopców z tej grupy wiekowej. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetek dziewcząt, które wskazały, że kilku ich przyjaciół używa ecstasy wynosił 8,6%, a 1,1% uznało, że takie zachowania podejmuje sporo ich przyjaciół, większość lub wszyscy. Wśród chłopców odsetki te wynosiły odpowiednio 8,5% i 0,9%. Oznacza to, że o fakcie sięgania po ecstasy przez przyjaciół był przekonany średnio co dziesiąty badany z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Rozpowszechnienie używania ecstasy wśród przyjaciół nikt kilku sporo większość wszyscy III klasy gim. dz. N=356 85,2% 12,0% 2,0% 0,6% 0,3% III klasy gim. ch. N=361 88,9% 7,8% 1,7% 0,0% 1,7% II klasy ponadgim. dz. N=449 90,2% 8,6% 0,7% 0,4% 0,0% II klasy ponadgim. ch. N=407 90,6% 8,5% 0,2% 0,5% 0,2% Tabela 15: Rozpowszechnienie używania ecstasy wśród przyjaciół klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 202

203 14.3 Substancje wziewne (kleje, aerozole itp.) rozpowszechnienie używania Znaczące odsetki uczniów w obu rocznikach stwierdziły, że substancje wziewne byłyby łatwe do zdobycia dla osób w ich wieku. Taką opinię wyraziło ponad dwie piąte badanych z trzecich klas gimnazjum (45,4%) i dwie piąte z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (40,8%). Co piąty z uczniów w klasach trzecich gimnazjum uznał, że zdobycie takich substancji byłoby dla niego niemożliwe (19,2%). W starszym roczniku taką opinię również wyraził co piąty badany (22,2%). Prawie jedna piąta uczniów młodszych (18,0%) i uczniów starszych (18,2%) uznała, że zdobycie środków wziewnych byłoby dla nich trudne. Jednocześnie co szósty młodszy uczeń i co piąty starszy respondent nie miał jednoznacznej opinii na ten temat. Dostępność środków wziewnych Jak sądzisz, jak trudne byłoby dla Ciebie zdobycie substancji wziewnych (np. klejów), gdybyś tego chciał(a)? III klasy gim. N=712 II klasy ponadgim. N=851 17,4% 19,2% 18,8% 22,2% 18,0% 45,4% 40,8% 18,2% niemożliwe trudne łatwe nie wiem niemożliwe trudne łatwe nie wiem Wykres 95: Ocena dostępności środków wziewnych klasy III G i II PG. Przynajmniej raz w życiu, w celu odurzenia się, zażyło środki wziewne, takie jak kleje, aerozole i tym podobne 9,8% chłopców i 7,7% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum (wykres 96). W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych takie doświadczenie miało za sobą 4,5% chłopców i 2,2% dziewcząt (odnotowana różnica w rozpowszechnieniu używana środków wziewnych pomiędzy rocznikami jest istotna statycznie). Wśród uczniów klas trzecich 4,0% chłopców i 3,7% dziewcząt stwierdziło, że używało środków wziewnych przynajmniej raz w ciągu roku poprzedzającego badanie. W klasach drugich odsetki te wynosiły odpowiednio 1,5% i 1,2%. Używanie substancji wziewnych w miesiącu poprzedzającym badanie zadeklarowało 2,3% młodszych uczniów i 2,0% uczennic z tego rocznika. W starszej grupie narkotyk stosowało 1,3% chłopców i 0,4% dziewcząt. Żadna z opisanych powyżej różnic między płciami w danej grupie wiekowej nie jest istotna statystycznie. 203

204 14.3 Substancje wziewne (kleje, aerozole itp.) rozpowszechnienie używania Rozpowszechnienie środków wziewnych 15% 14% 12% 11% 9% 8% 6% 5% 3% 2% 0% 15% 14% 12% 11% 9% 8% 6% 5% 3% 2% 0% Odsetki uczniów, którzy choć raz zażyli środki wziewne 9,8% n.i. 7,7% 4,0% 3,7% 2,3% 2,0% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni n.i. III klasa gim. n.i. chłopcy dziewczęta II klasa ponadgim. 4,5% 1,5% 1,2% 1,3% 2,2% n.i. 0,4% w życiu w ciągu ostatniego roku w ciągu ostatnich 30 dni n.i. n.i. chłopcy dziewczęta Wykres 96: Rozpowszechnienie używaniaśrodków wziewnych klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 349 III kl. gim. dziewczęta 349 II kl. ponadgim. chłopcy 402 II kl. ponadgim. dziewczęta

205 14.3 Substancje wziewne (kleje, aerozole itp.) rozpowszechnienie używania Można uznać, że w ciągu ostatniego miesiąca przed badaniem środki wziewne były przez uczniów używane sporadycznie. Odmiennie niż w przypadku amfetaminy i ecstasy odnotowano istotą statystycznie różnicę w częstotliwości stosowania środków wziewnych pomiędzy rocznikami młodsi badani sięgali po te środki częściej od starszych. Jak pokazuje poniższa tabela, uczniowie którzy przyznali się do sięgania po aerozole lub kleje w celu odurzenia się czynili to zarówno incydentalnie, jak i z większą częstotliwością. Odsetek uczniów, którzy stosowali tego rodzaju środki 10 i więcej razy w ciągu 30 dni poprzedzających badanie wynosił w klasach trzecich gimnazjum 0,3% wśród chłopców i 0,6% wśród dziewcząt, a w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odpowiednio 0,9% i 0,3%. Używanie środków wziewnych ostatnie 30 dni w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. dz. N=349 98,0% 1,1% 0,3% 0,6% III klasy gim. ch. N=349 97,7% 1,4% 0,6% 0,3% II klasy ponadgim. dz. N=447 99,6% 0,2% 0,0% 0,3% II klasy ponadgim. ch. N=402 98,7% 0,2% 0,2% 0,9% Tabela 16: Częstotliwość używania środków wziewnych w ciągu 30 dni przed badaniem klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 205

206 14.3 Substancje wziewne (kleje, aerozole itp.) rozpowszechnienie używania Jak wspominano wcześniej, w działaniach profilaktycznych bardzo istotne jest poznanie opinii młodych ludzi na temat używania określonych środków przez ich znajomych i przyjaciół. Deklaracje odnośnie posiadania przyjaciół, którzy sięgają po środki wziewne częściej były uczniów klas trzecich gimnazjum, niż uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Co szósta dziewczyna (16,2%) i co siódmy chłopiec (13,6%) z klas trzecich gimnazjum przyznali, że ich przyjaciele używają substancji wziewnych. Zdecydowana większość spośród nich uważa, że takie zachowania podejmuje tylko kilku spośród przyjaciół. Tak stwierdziło 13,7% uczennic i 9,2% uczniów. Z kolei 2,5% dziewcząt i 4,4% chłopców z tego rocznika deklarowało, że po środki wziewne sięga większa grupa ich przyjaciół (sporo, większość lub wszyscy). W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych 7,8% dziewcząt i 8,9% chłopców stwierdziło, że ich przyjaciele używają substancji wziewnych. Podobnie, jak w przypadku młodszych uczniów, starsi uczniowie najczęściej deklarowali, że robiło to kilka osób z grona ich przyjaciół (6,7% dziewcząt i 7,0% chłopców). Fakt sięgania po środki wziewne większej grupy przyjaciół (sporo, większość, wszyscy) zadeklarowało odpowiednio: 1,1% uczennic oraz 1,9% uczniów. Rozpowszechnienie używania środków wziewnych wśród przyjaciół nikt kilku sporo większość wszyscy III klasy gim. dz. N=356 83,8% 13,7% 1,1% 0,3% 1,1% III klasy gim. ch. N=361 86,4% 9,2% 1,7% 0,8% 1,9% II klasy ponadgim. dz. N=449 92,2% 6,7% 1,1% 0,0% 0,0% II klasy ponadgim. ch. N=407 91,1% 7,0% 0,5% 1,1% 0,3% Tabela 17: Rozpowszechnienie używania środków wziewnych wśród przyjaciół klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 206

207 14.4 Wiek inicjacji Zapytane o wiek, w którym po raz pierwszy zażyły amfetaminę (wykres 97) dziewczęta uczące się w gimnazjach najczęściej deklarowały, że miało to miejsce w wieku lat (1,4%), również inicjacja ich rówieśników przebiegała najczęściej w wieku lat: 2,3%. Uczennice z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych najczęściej wskazywały na wiek 16 lat lub więcej (1,1%), zaś uczniowie na wiek 16 lat i więcej oraz lat (odpowiednio 2,2% i 1,7%). 0,6% młodszych i 0,3% starszych dziewcząt wskazało na wiek 13 lat i mniej jako moment inicjacji. W przypadku chłopców 0,9% młodszych badanych deklarowało, że po raz pierwszy sięgnęło po amfetaminę w wieku 13 lat lub wcześniej. Nieco inaczej wyglądały deklaracje uczniów odnośnie wieku, w jakim miały miejsce pierwsze próby ze stosowaniem ecstasy (wykres 98). Dziewczęta z trzecich klas gimnazjum wskazywały przede wszystkim na 13 lat i mniej (0,6%), zaś w klasach ponadgimnazjalnych 16 lat i więcej (0,8%). Odpowiedzi młodszych chłopców umiejscawiały ich inicjację w przedziale lat 1,7%, natomiast starszych w przedziale 16 lat i więcej: 2,1%. W porównaniu do amfetaminy i ecstasy pierwszy kontakt z substancjami wziewnymi miał stosunkowo częściej miejsce w wieku 13 lat i mniej dotyczyło to 4,0% uczennic i 1,7% uczniów z trzecich klas gimnazjum oraz 0,9% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wśród starszych uczennic inicjacja miała miejsce w wieku lat (0,8%), również w przypadku pozostałych analizowanych grup inicjację w tym wieku przeszły stosunkowo wysokie odsetki badanych (wykres 99). Przedstawione wyżej wyniki przemawiają za koniecznością rozpoczynania oddziaływań profilaktycznych przeciwdziałających używaniu narkotyków przez młodzież jeszcze w szkole podstawowej oraz za ich intensyfikowaniem w gimnazjum. 207

208 14.4 Wiek inicjacji Wiek inicjacji - amfetamina Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu, (jeśli w ogóle) spróbować amfetaminy? III klasy gim. dziewczęta N=350 0,6% 0,6% 1,4% 0,6% chłopcy N=348 0,9% 0,9% 2,3% 96,9% 96,0% dziewczęta N=448 0,5% 0,3% 1,1% II klasy ponadgim. chłopcy N=405 0,7% 1,7% 2,2% 98,1% nigdy spróbował(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 95,4% Wykres 97: Pierwsze doświadczenia z używaniem amfetaminy klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 208

209 14.4 Wiek inicjacji Wiek inicjacji - ecstasy Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu, (jeśli w ogóle) spróbować ecstasy? dziewczęta N=351 0,6% 0,3% 0,6% 0,3% III klasy gim. chłopcy N=349 1,4% 0,6% 1,7% 98,3% dziewczęta N=449 II klasy ponadgim. chłopcy N=405 96,3% 0,5% 0,3% 0,8% 0,2% 0,2% 0,7% 2,1% 98,4% nigdy spróbował(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 96,8% Wykres 98: Pierwsze doświadczenia z używaniem ecstasy klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 209

210 14.4 Wiek inicjacji Wiek inicjacji substancje wziewne Ile miałe(a)ś lat, kiedy zdarzyło Ci się PO RAZ PIERWSZY w życiu, (jeśli w ogóle) spróbować substancje wziewne (klej itp.) w celu odurzenia? III klasy gim. dziewczęta N=349 2,0% 4,0% 1,7% 5,5% chłopcy N=349 1,7% 2,6% dziewczęta N=447 1,4% 0,8% 92,3% II klasy ponadgim. 90,2% chłopcy N=402 1,1% 2,3% 0,9% 0,3% 97,8% nigdy spróbował(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji 13 lat lub mniej lat 16 lat lub więcej 95,5% Wykres 99: Pierwsze doświadczenia z używaniemśrodków wziewnych klasy III G i II PG wyniki w podziale na płeć. 210

211 15. Ocena ryzyka związanego z używaniem narkotyków

212 15. Ocena ryzyka związanego z używaniem narkotyków Jak pokazują wykresy , odsetek uczniów wskazujących na duże ryzyko związane z używaniem amfetaminy i ecstasy znacząco wzrasta w sytuacji, gdy opinia dotyczy regularnego zażywania tych narkotyków. Dziewczęta częściej niż chłopcy przypisywały duże ryzyko regularnemu zażywaniu narkotyków, podczas gdy oceny dotyczące incydentalnego zażywania tych środków były zbliżone dla dziewcząt i chłopców. Jednocześnie, w przypadku regularnego zażywania narkotyków wskazywanie na małe lub nieistniejące ryzyko było częściej domeną chłopców niż dziewcząt. W porównaniu pomiędzy rocznikami, nie odnotowano znaczących różnic w odsetkach badanych oceniających jako ryzykowne poszczególne style używania narkotyków. W przypadku zażywania amfetaminy 1-2 razy, ryzyko jako duże postrzegało 37,0% uczennic i 41,5% uczniów z klas trzecich, a w klasach starszych odsetki te wynosiły odpowiednio 45,1% i 44,1%. W klasach trzecich ryzyko związane z takim zachowaniem oceniło jako nieistniejące lub małe 18,9% uczennic i 18,1% uczniów, zaś spośród uczniów drugich klas ponadgimnazjalnych odpowiednio 13,5% dziewcząt i 14,0% chłopców. W przypadku regularnego używania amfetaminy 1,7% uczennic i 4,7% uczniów w klasach trzecich oceniło, że ryzyko związane z takim zachowaniem w ogóle nie istnieje lub jest małe, w klasach drugich taką opinię wyraziło 1,3% uczennic i 2,7% uczniów. Do tych uczniów w szczególności należy dotrzeć z działaniami edukacyjnymi i profilaktycznymi. Odsetki osób, których zdaniem ryzyko regularnego używania amfetaminy jest duże wyniosły wśród młodszych uczennic 81,9%, zaś wśród starszych 84,8%. Odsetki chłopców podzielających to zdanie były niższe w obu grupach wiekowych i wyniosły 73,0% wśród młodszych uczniów i 72,4% wśród starszych. Warto zauważyć, że wśród badanych, a zwłaszcza chłopców z obydwu roczników odnotowano wysoki odsetek odpowiedzi wskazujących na niewiedzę o ryzyku związanym z używaniem amfetaminy (od 13,2% do 22,7%). Jest to kolejna grupa uczniów, do której powinny być skierowane działania edukacyjne. Podobną tendencję do oceniania ryzyka zaobserwowano w przypadku pytań o ecstasy. Brak ryzyka lub małe ryzyko w przypadku sięgania po ecstasy 1-2 razy wskazało 21,8% uczennic i 21,5% uczniów z klas trzecich gimnazjum oraz 17,2% uczennic i 15,8% uczniów z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Jako duże oceniło ryzyko takich zachowań 29,4% uczennic w klasach trzecich i 35,1% ich rówieśników, a w klasach drugich odpowiednio: 36,5% i 35,9%. W przypadku regularnego zażywania ecstasy odsetki te wzrastają do 74,3% (dziewczęta) i 61,6% (chłopcy) w klasach trzecich gimnazjum oraz 79,0% (dziewczęta) i 63,0% (chłopcy) w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. W przypadku ecstasy odnotowano jeszcze większy niż w przypadku amfetaminy odsetek odpowiedzi wskazujących na niewiedzę o ryzyku związanym z jej używaniem. Odpowiedzi takiej udzieliło od 17,4% do 28,3% badanych. Wynik ten wskazuje na niewystarczającą skuteczność przeprowadzanych działań edukacyjnych. 212

213 15. Ocena ryzyka związanego z używaniem narkotyków Ryzyko związane z używaniem narkotyków Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę? III gim. ch. 7,0% 11,1% 22,8% 41,5% 17,5% III gim. dz. 4,5% 14,4% 28,2% 37,0% 15,8% 3,4% II ponadgim. ch. 10,6% 19,2% 44,1% 22,7% 2,0% II ponadgim. dz. 11,5% 24,6% 45,1% 16,8% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 100: Ocena ryzyka sporadycznego używania amfetaminy - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 360 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

214 15. Ocena ryzyka związanego z używaniem narkotyków Ryzyko związane z używaniem narkotyków Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli używają amfetaminę regularnie? 3,3% 1,4% III gim. ch. 4,5% 1,4% 0,3% III gim. dz. 2,3% 73,0% 81,9% 17,8% 14,1% 2,0% 0,7% II ponadgim. ch. 2,3% 0,8% 0,5% II ponadgim. dz. 0,7% 72,4% 84,8% 22,6% 13,2% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 101: Ocena ryzyka regularnego używania amfetaminy - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 360 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

215 15. Ocena ryzyka związanego z używaniem narkotyków Ryzyko związane z używaniem narkotyków Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli próbują 1 raz lub 2 razy ecstasy? III gim. ch. 9,2% 12,3% 17,8% 35,1% 25,6% III gim. dz. 6,5% 15,3% 23,2% 29,4% 25,7% II ponadgim. ch. 5,3% 10,5% 20,0% 35,9% 28,3% II ponadgim. dz. 3,3% 13,9% 21,4% 36,5% 24,9% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 102: Ocena ryzyka sporadycznego używania ecstasy - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 360 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

216 15. Ocena ryzyka związanego z używaniem narkotyków Ryzyko związane z używaniem narkotyków Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli używają regularnie ecstasy? III gim. ch. 3,3% 5,6% 5,6% 61,6% 24,0% III gim. dz. 1,7% 2,3% 3,7% 74,3% 18,1% 2,5% 2,1% II ponadgim. ch. 4,4% 0,7% 0,4% II ponadgim. dz. 2,5% 63,0% 79,0% 28,1% 17,4% 0% 25% 50% 75% 100% nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem Wykres 103: Ocena ryzyka regularnego używania ecstasy - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 360 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 407 II kl. ponadgim. dziewczęta

217 16. Częstotliwość używania innych narkotyków

218 16. Częstotliwość używania innych narkotyków LSD i inne środki halucynogenne oraz grzyby halucynogenne (wykres 104 i 105) LSD i innych środków halucynogennych próbowało 5,4% dziewcząt i 3,7% chłopców uczących się w trzecich klasach gimnazjum, zaś w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych takie próby miało za sobą 2,7% dziewcząt i 4,7% chłopców. Uczniowie najczęściej używali LSD 1-2 razy w życiu. Grzybów halucynogennych, w starszej z analizowanych grup wiekowych próbowało w swoim życiu więcej chłopców niż dziewcząt. W badaniu odnotowano 3,1% chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych oraz 0,7% ich rówieśniczek, którzy przyznali, że kiedykolwiek w życiu używały grzybów halucynogennych. Wśród uczniów z trzecich klas gimnazjum takie deklaracje były udziałem 2,9% chłopców i 1,4% dziewcząt (odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie). Kokaina i crack (wykresy 106 i 107) Wśród uczniów klas trzecich gimnazjum 2,8% dziewcząt i 3,1% chłopców choć raz w życiu użyło kokainy. W klasach drugich odnotowano 1,8% dziewcząt i 3,8% chłopców, którzy przyznali się do używania tej substancji. Różnice w odsetkach stosujących kokainę dziewcząt i chłopców nie były istotne statystycznie. Odnotowano również stosunkowo niskie odsetki osób używających cracku: 0,6% wśród dziewcząt z klas trzecich gimnazjum i 0,7% z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Wśród chłopców wynosiły one odpowiednio: 2,0% i 0,9%. Heroina i polska heroina ( kompot ) (wykres 108 i 109) Do używania heroiny przyznało się 1,1% chłopców i 0,9% dziewcząt z klas trzecich gimnazjum oraz 1,7% chłopców i 0,6% dziewcząt z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Polską heroinę częściej stosowali uczniowie młodsi - użyło jej 2,6% chłopców i 2,0% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum w porównaniu do 0,6% chłopców i 1,1% dziewcząt ze starszego rocznika. Narkotyki wstrzykiwane i sterydy anaboliczne (wykresy 110 i 111) Narkotyki wstrzykiwane były substancją bardzo rzadko wskazywaną przez uczniów. Do ich stosowania przyznało się 0,6% chłopców i 1,1% dziewcząt z klas trzecich gimnazjum oraz 0,9% uczniów i 0,5% uczennic z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Większe rozpowszechnienie sterydów anabolicznych zaobserwowano wśród chłopców, ale odnotowane różnice pomiędzy odpowiedziami dziewcząt i chłopców w ramach poszczególnych roczników nie są istotne statystycznie. Do ich użycia przyznało się 2,0% chłopców z klas trzecich gimnazjum oraz 1,6% chłopców z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych, a wśród dziewcząt odpowiednio 0,9% i 0,7% badanych. GHB (wykres 112) GHB, obok stosowania w celach przestępczych ( pigułka gwałtu ), bywa również stosowany świadomie, w celach euforyzujących. Deklaracje odnośnie stosowania GHB były udziałem 1,2% chłopców i 0,6% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum oraz 0,4% chłopców i 0,5% dziewcząt z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. 218

219 16. Częstotliwość używania innych narkotyków Używanie narkotyków Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać któregoś z niżej wymienionych środków? 12% LSD i inne halucynogenne 10% 8% 6% 4% 2% 0% n.i. n.i. 5,4% 4,7% 3,7% 1,1% 0,5% 0,3% 0,8% 1,1% 2,7% 0,7% 3,4% 3,4% 3,0% 0,2% 1,7% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 104: Rozpowszechnienie używania LSD klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 350 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 404 II kl. ponadgim. dziewczęta 449 Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać któregoś z niżej wymienionych środków? 12% Grzyby halucynogenne 10% 8% 6% 4% 2% 0% n.i. p<0,01 2,9% 3,1% 0,0% 0,6% 1,4% 0,5% 0,7% 2,3% 0,6% 0,7% 1,9% 0,3% 0,9% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 105: Rozpowszechnienie używania grzybów halucynogennych klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 351 III kl. gim. dziewczęta 350 II kl. ponadgim. chłopcy 401 II kl. ponadgim. dziewczęta

220 16. Częstotliwość używania innych narkotyków Używanie narkotyków Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać któregoś z niżej wymienionych środków? 10% Kokaina 8% 6% 4% 2% 0% n.i. n.i. 3,8% 3,1% 2,8% 0,3% 0,3% 0,6% 0,8% 1,8% 0,8% 2,9% 2,7% 0,6% 1,4% 1,2% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 106: Rozpowszechnienie używania kokainy klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 351 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 404 II kl. ponadgim. dziewczęta 449 Crack 10% 8% 6% 4% 2% 0% n.i. n.i. 2,0% 0,6% 0,3% 0,6% 0,9% 0,7% 1,1% 0,6% 0,3% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 107: Rozpowszechnienie używania cracku klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 351 III kl. gim. dziewczęta 353 II kl. ponadgim. chłopcy 404 II kl. ponadgim. dziewczęta

221 16. Częstotliwość używania innych narkotyków Używanie narkotyków Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać któregoś z niżej wymienionych środków? 5% Heroina 4% 3% 2% 1% 0% n.i. n.i. 1,7% 1,1% 0,9% 0,5% 0,3% 0,6% 0,9% 0,6% 1,2% 0,3% 0,3% 0,4% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 108: Rozpowszechnienie używania heroiny klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 350 III kl. gim. dziewczęta 351 II kl. ponadgim. chłopcy 396 II kl. ponadgim. dziewczęta 448 Polska heroina 5% 4% n.i. n.i. 3% 2% 1% 0% 2,6% 2,0% 1,1% 0,3% 0,8% 1,1% 0,6% 0,3% 1,1% 1,1% 0,6% 0,9% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 109: Rozpowszechnienie używania polskiej heroiny kompotu klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 350 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 403 II kl. ponadgim. dziewczęta

222 16. Częstotliwość używania innych narkotyków Używanie narkotyków Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać któregoś z niżej wymienionych środków? 5% Narkotyki wstrzykiwane 4% 3% n.i. n.i. 2% 1% 0% 1,1% 0,9% 0,6% 0,3% 0,3% 0,2% 0,5% 0,3% 0,3% 0,6% 0,7% 0,3% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 110: Rozpowszechnienie używania narkotyków wstrzykiwanych klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 350 III kl. gim. dziewczęta 352 II kl. ponadgim. chłopcy 403 II kl. ponadgim. dziewczęta 449 Sterydy anaboliczne 5% 4% 3% 2% 1% 0% n.i. n.i. 2,0% 1,6% 0,6% 0,3% 0,9% 0,6% 0,7% 1,1% 0,3% 0,8% 0,3% 0,6% 0,3% 0,4% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 111: Rozpowszechnienie używania sterydów anabolicznych klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 350 III kl. gim. dziewczęta 348 II kl. ponadgim. chłopcy 400 II kl. ponadgim. dziewczęta

223 16. Częstotliwość używania innych narkotyków Używanie narkotyków Ile razy w życiu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać któregoś z niżej wymienionych środków? 5% GHB 4% 3% n.i. n.i. 2% 1% 0% 1,2% 0,6% 0,6% 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% 0,4% 0,5% 0,3% III gim. ch. III gim. dz. II ponadgim. ch. II ponadgim. dz. 1-2 razy lub więcej Wykres 112: Rozpowszechnienie używania GHB klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. N III kl. gim. chłopcy 347 III kl. gim. dziewczęta 350 II kl. ponadgim. chłopcy 402 II kl. ponadgim. dziewczęta

224 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków

225 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków W kwestionariuszu poproszono respondentów, aby określili częstotliwość przykrych sytuacji, których doświadczyli w ciągu ostatnich 12 miesięcy z powodu używania narkotyków. Pytano o takie sytuacje jak: bójka, wypadek lub uszkodzenie ciała, poważne problemy z rodzicami, poważne problemy z przyjaciółmi, gorsze wyniki w nauce lub pracy, bycie ofiarą rabunku/kradzieży, kłopoty z policją, interwencja pogotowia ratunkowego, seks bez zabezpieczenia oraz niechciane doświadczenie seksualne. Częstotliwość padania ofiarą takich sytuacji przez chłopców i dziewczęta była uzależniona od typu analizowanych doświadczeń. Nieco częściej deklaracje takie składali młodsi niż starsi uczniowie. W większości analizowanych sytuacji przykre doświadczenia badanych miały charakter incydentalny (wykresy ). Warto zauważyć, że przykre doświadczenia były udziałem relatywnie niewielkiego odsetka uczniów. Najczęściej wskazywane przez badanych kategorie problemów to: gorsze wyniki w nauce lub pracy (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy:3,4%, dziewczęta:1,8%; trzecie klasy gimnazjum - 4,3% oraz 4,6%), poważne problemy z rodzicami (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy:2,6%, dziewczęta:1,2%; trzecie klasy gimnazjum - 4,1% oraz 4,5%), seks bez zabezpieczenia (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy: 4,2%, dziewczęta: 1,9%; trzecie klasy gimnazjum 4,3% oraz 0,6%), kłopoty z policją (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy: 2,4%, dziewczęta: 1,2%; trzecie klasy gimnazjum 5,8% oraz 2,9%), poważne problemy z przyjaciółmi (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy:1,4%, dziewczęta:2,6%; trzecie klasy gimnazjum 2,9% oraz 3,4%), bójka (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy: 2,2%, dziewczęta: 0,8%; trzecie klasy gimnazjum - 2,1% oraz 1,7%), wypadek lub uszkodzenie ciała (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy: 1,2%, dziewczęta: 1,5%; trzecie klasy gimnazjum 2,0% oraz 2,9%), niechciane doświadczenia seksualne (drugie klasy ponadgimnazjalne chłopcy: 1,3%, dziewczęta: 0,3%; trzecie klasy gimnazjum 2,1% oraz 0,3%). Najrzadziej wskazywanymi rodzajami problemów były interwencja pogotowia ratunkowego oraz bycie ofiarą rabunku/kradzieży. 225

226 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków Przykre doświadczenia związane z narkotykami Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU UŻYWANIA NARKOTYKÓW (na przykład konopi, ecstasy lub amfetaminy) następujących problemów? Bójka III gim. ch. N=347 0,9% 1,2% III gim. dz. N=349 1,7% II ponadgim. ch. N=398 II ponadgim. dz. N=443 1,4% 0,5% 0,3% 0,8% 0% 1% 2% 3% 4% 5% Wypadek lub uszkodzenie ciała III gim. ch. N=347 III gim. dz. N=349 2,0% 2,0% 0,9% II ponadgim. ch. N=398 II ponadgim. dz. N=443 1,2% 1,2% 0,3% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 1-2 razy 3 lub więcej razy Wykres 113: Przykre doświadczenia po użyciu narkotyków - ostatni rok - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 226

227 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków Przykre doświadczenia związane z narkotykami Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU UŻYWANIA NARKOTYKÓW (na przykład konopi, ecstasy lub amfetaminy) następujących problemów? Poważne problemy z rodzicami III gim. ch. N=347 III gim. dz. N=349 3,5% 3,4% 0,6% 1,1% II ponadgim. ch. N=398 2,4% 0,2% II ponadgim. dz. N=443 0,5% 0,7% 0% 1% 2% 3% 4% 5% Poważne problemy z przyjaciółmi III gim. ch. N=347 III gim. dz. N=349 1,7% 2,3% 0,6% 1,7% II ponadgim. ch. N=398 0,7% 0,7% II ponadgim. dz. N=443 2,2% 0,4% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 1-2 razy 3 lub więcej razy Wykres 114: Negatywne doświadczenia po użyciu narkotyków - ostatni rok - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 227

228 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków Przykre doświadczenia związane z narkotykami Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU UŻYWANIA NARKOTYKÓW (na przykład konopi, ecstasy lub amfetaminy) następujących problemów? Gorsze wyniki w nauce lub w pracy III gim. ch. N=347 III gim. dz. N=349 2,9% 2,9% 1,4% 1,7% II ponadgim. ch. N=398 2,5% 0,9% II ponadgim. dz. N=443 1,1% 0,7% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% Stałeś (aś) się ofiarą rabunku lub kradzieży III gim. ch. N=347 III gim. dz. N=349 0,3% 1,2% 0,6% II ponadgim. ch. N=398 II ponadgim. dz. N=443 0,4% 0,3% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 1-2 razy 3 lub więcej razy Wykres 115: Negatywne doświadczenia po użyciu narkotyków - ostatni rok - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 228

229 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków Przykre doświadczenia związane z narkotykami Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU UŻYWANIA NARKOTYKÓW (na przykład konopi, ecstasy lub amfetaminy) następujących problemów? Kłopoty policją III gim. ch. N=347 4,6% 1,2% III gim. dz. N=349 2,6% 0,3% II ponadgim. ch. N=398 1,9% 0,5% II ponadgim. dz. N=443 1,0% 0,2% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% Interwencja pogotowia ratunkowego III gim. ch. N=347 III gim. dz. N=349 0,3% 0,9% II ponadgim. ch. N=398 0,2% II ponadgim. dz. N=443 0,3% 0,5% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 1-2 razy 3 lub więcej razy Wykres 116: Negatywne doświadczenia po użyciu narkotyków - ostatni rok - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 229

230 17. Przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków Przykre doświadczenia związane z narkotykami Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy doświadczyłe(a)ś Z POWODU UŻYWANIA NARKOTYKÓW (na przykład konopi, ecstasy lub amfetaminy) następujących problemów? Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) III gim. ch. N=347 III gim. dz. N=349 0,6% 1,4% 2,9% II ponadgim. ch. N=398 1,7% 2,5% II ponadgim. dz. N=443 1,1% 0,8% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% Niechciane przez Ciebie doświadczenia seksualne III gim. ch. N=347 1,2% 0,9% III gim. dz. N=349 0,3% II ponadgim. ch. N=398 II ponadgim. dz. N=443 0,3% 0,9% 0,4% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 1-2 razy 3 lub więcej razy Wykres 117: Przykre doświadczenia po użyciu narkotyków - ostatni rok - klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 230

231 18. Przemoc rówieśnicza - perspektywa sprawców

232 18. Przemoc rówieśnicza - perspektywa sprawców Na podstawie odpowiedzi na pytania o częstotliwość podejmowania zachowań noszących znamiona przemocy, wyodrębniono kategorię osób, zdefiniowaną jako sprawcy przemocy. Zaliczono do niej tych respondentów, którzy przyznali, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło im się podejmować choć jedno zachowanie z poniższej listy: - uczestniczyć w grupie dokuczającej innym; - uczestniczyć w grupie, która bije innych; - uczestniczyć w grupie, która rozpoczyna bójki z innymi grupami; - rozpoczynać z kimś bójkę indywidualnie; - ukraść coś wartego co najmniej 100 zł; - włamać się w celu kradzieży. Analiza tak zagregowanych danych wskazuje na wysoki poziom stosowania przemocy, zwłaszcza wśród chłopców. Do wyróżnionej kategorii możemy zaliczyć prawie trzy piąte (57,1%) uczestniczących w badaniu młodszych chłopców. W populacji starszych - odsetek sprawców kształtował się na poziomie 42,8%. W przypadku dziewcząt analogiczne odsetki były istotnie niższe (choć także należy uznać je za wysokie) i wyniosły odpowiednio 41,1% i 28,1%. Obraz wyłaniający się z tych danych wydaje się bardzo niepokojący. Proporcje między sprawcami przemocy a tzw. normalnymi uczniami wykraczają daleko poza akceptowalny model. Skoro w grupie młodszych chłopców osoby, które dopuściły się jakiegoś aktu przemocy stanowią prawie trzy piąte, a w grupie starszych chłopców ponad dwie piąte badanej populacji, oznacza to, że zjawiska, które mają charakter patologiczny, stały się w tej grupie czymś powszechnym. Jak się wydaje, taki wniosek potwierdza to, że połowa sprawców przemocy doświadczyło jej także na sobie (było jej ofiarą). 232

233 18. Przemoc rówieśnicza - perspektywa sprawców Sprawcy przemocy dziewczęta N=354 III klasy gim. chłopcy N=355 41,1% 57,1% 58,9% 42,9% sprawcy przemocy reszta uczniów sprawcy przemocy reszta uczniów dziewczęta N=444 II klasy ponadgim. chłopcy N=402 28,1% 42,8% 71,9% 57,2% sprawcy przemocy reszta uczniów sprawcy przemocy reszta uczniów Wykres 118: Odsetki uczniów, którzy podjęli choć jedno zachowanie noszące znamiona przemocy w ostatnim roku klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 233

234 18. Przemoc rówieśnicza - perspektywa sprawców Szczegółowe analizy wskazują, że w zdecydowanej większości kategorii doświadczeń związanych z przemocą, jej sprawcami częściej niż dziewczęta byli chłopcy (w obydwu badanych typach szkół). Jak pokazują tabele 18 i 19, najczęstsze formy przemocy podejmowanej przez uczniów, zgodnie z ich deklaracjami to: bycie w grupie dokuczającej innym (43,0% uczniów w trzecich klasach gimnazjów i ponad 27% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych); indywidualne rozpoczynanie bójki (ponad 18% i prawie 11%); uczestnictwo w grupie, która bije innych (16,0% i niemal 10%); uczestnictwo w grupie, która rozpoczyna bójki z innymi grupami (ponad 15% i prawie 9%) oraz celowe niszczenie własności publicznej lub prywatnej (ponad 10% i 6,0%). Wymienione powyżej zachowania nacechowane przemocą częściej występowały wśród gimnazjalistów niż wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych (w przypadku pozostałych, rzadziej występujących form przemocy odnotowane różnice były niewielkie). Istotny jest także fakt, że średnio połowa sprawców przemocy w klasach trzecich gimnazjum i w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych stwierdziła, iż w roku poprzedzającym badanie była także ofiarą przemocy. Ofiary wśród sprawców przemocy III klasy gim. N=341 II klasy ponadgim. N=293 54,3% 49,4% 45,7% 50,6% ofiary reszta uczniów będących sprawcami przemocy ofiary reszta uczniów będących sprawcami przemocy Wykres 119: Odsetki sprawców przemocy, którzy deklarowali, że byli w ciągu ostatniego roku także ofiarami przemocy klasy III G i II PG. 234

235 18. Przemoc rówieśnicza - perspektywa sprawców Sprawcy przemocy W czasie ostatnich 12 miesięcy, jak często zdarzyło Ci się? Być w grupie dokuczającej innym w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 57,0% 26,0% 10,6% 6,5% II klasy ponadgim. N=845 72,9% 17,0% 7,1% 2,9% Uczestniczyć w grupie, która bije innych w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 84,0% 8,6% 3,8% 3,5% II klasy ponadgim. N=845 90,4% 5,8% 2,9% 1,0% Uczestniczyć w grupie, która rozpoczyna bójki z innymi grupami w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 84,5% 9,5% 3,0% 3,1% II klasy ponadgim. N=845 91,1% 5,8% 2,3% 0,8% Rozpoczynać bójkę indywidualnie w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 81,6% 12,1% 3,3% 3,0% II klasy ponadgim. N=845 89,2% 8,4% 1,9% 0,6% Tabela 18: Częstotliwość różnych zachowań przemocowych podejmowanych przez uczniów w ostatnim roku przed badaniem klasy IIIG i II PG. Strzałkami oznaczono wzrost odsetków. 235

236 18. Przemoc rówieśnicza - perspektywa sprawców Sprawcy przemocy W czasie ostatnich 12 miesięcy, jak często zdarzyło Ci się? Ukraść coś wartego co najmniej 100 złotych w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 96,3% 1,4% 0,8% 1,4% II klasy ponadgim. N=845 98,4% 0,8% 0,3% 0,4% Włamać się w celu kradzieży w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 97,7% 0,3% 0,8% 1,1% II klasy ponadgim. N=845 99,0% 0,2% 0,4% 0,3% Celowo zniszczyć własność publiczną lub prywatną w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 89,4% 6,4% 3,0% 1,3% II klasy ponadgim. N=845 94,0% 4,5% 1,2% 0,3% Sprzedać coś kradzionego w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=709 95,5% 1,7% 1,3% 1,6% II klasy ponadgim. N=845 98,8% 0,5% 0,5% 0,2% Tabel 19: Częstotliwość różnych zachowań przemocowych podejmowanych przez uczniów w ostatnim roku przed badaniem klasy IIIG i II PG. 236

237 18. Przemoc rówieśnicza - perspektywa sprawców W trakcie analiz odnotowano, że wskaźnik sumaryczny ze skal dotyczących różnych aktów przemocy podejmowanych przez badanych stanowi dobrą, samodzielna skalę. Utworzono więc zmienną pn. Nasilenie doświadczeń związanych ze stosowaniem przemocy, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na odpowiednie pytania ankiety. Współczynnik Alfa Cronbacha dla tak utworzonej skali wynosi 0,867. Zmienna może przyjmować wartości od Średnią wartość w klasach III G: M=10,47, SD=6,29, w II G: M=9,13, SD=2,98. W pierwszej kolejności analizowano związek pomiędzy wiekiem a Nasileniem doświadczeń związanych ze stosowaniem przemocy. Odnotowano istotną różnicę pomiędzy nasileniem doświadczeń bycia sprawcą przemocy wśród uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Było ono wyższe wśród gimnazjalistów. W badaniu odnotowano natomiast w obu rocznikach istotną różnicę pomiędzy Nasileniem doświadczeń związanych ze stosowaniem wśród chłopców i dziewcząt. W obu frakcjach wiekowych było ono istotnie wyższe wśród chłopców. 29 Nasilenie doświadczeń związanych ze stosowaniem przemocy ,47 klasy 3 G p<0,01 n.i. 9,13 klasy 2 PG Wykres 120: Nasilenie doświadczeń związanych ze stosowaniem przemocy klasy III G i II PG, porównanie wartości średnich. 237

238 19. Przemoc rówieśnicza perspektywa ofiar

239 19. Przemoc rówieśnicza - perspektywa ofiar Na podstawie odpowiedzi na pytanie dotyczące doświadczania przemocy przez uczniów wyodrębniono kategorię osób, zdefiniowaną jako ofiary przemocy. Zaliczono do niej tych uczniów, którzy przyznali, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło im się doznać przynajmniej jednego zachowania z poniższej listy: - bycie dręczonym przez innych; - bycie pobitym prze grupę; - bycie w grupie atakowanej przez innych; - bycie okradzionym z czegoś wartego co najmniej 100 zł; - bycie ofiarą kradzieży z włamaniem; - doznanie uszczerbku w postaci celowego zniszczenia posiadanej własności; - zakup czegoś kradzionego (nieświadomy). Analiza tak zagregowanych danych wskazuje, że odsetki osób, które były ofiarami jakiejś formy przemocy w ostatnim roku przed badaniem były niższe niż odsetki sprawców przemocy. Do kategorii ofiar możemy zaliczyć ponad dwie piąte chłopców (42,6%) oraz prawie jedną trzecią dziewcząt (31,1%) z trzecich klasach gimnazjum różnice w odsetkach dziewcząt i chłopców będących ofiarami przemocy są istotne statystycznie. Oznacza to, że w trzecich klasach gimnazjum problem doświadczania przemocy dotyczył w większym stopniu chłopców. W drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych ofiarą przemocy padła jedna czwarta dziewcząt (26,5%) i jedna trzecia chłopców (32,6%), ale w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych odnotowana różnica kształtowała się na granicy istotności statystycznej. 239

240 19. Przemoc rówieśnicza - perspektywa ofiar Ofiary przemocy dziewczęta N=350 III klasy gim. chłopcy N=351 31,1% 42,6% 68,9% 57,4% ofiary przemocy dziewczęta N=442 reszta uczniów II klasy ponadgim. ofiary przemocy chłopcy N=397 reszta uczniów 26,5% 32,6% 73,5% 67,4% ofiary przemocy reszta uczniów ofiary przemocy reszta uczniów Wykres 121: Odsetki uczniów, którzy doświadczyli przemocy w ostatnim roku klasy III G i II PG, wyniki w podziale na płeć. 240

241 19. Przemoc rówieśnicza - perspektywa ofiar Jak pokazują tabele 20 i 21, do najczęściej wymienianych form doznawanej przez uczniów przemocy należą: bycie dręczonym przez grupę (ponad 20% uczniów w trzecich klasach gimnazjów i 12,1% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych), bycie zaatakowanym przez kogoś (15,0% i 11,0%), bycie ofiarą przemocy elektronicznej realizowanej za pomocą telefonu lub internetu (prawie 11% i prawie 9%) bycie w grupie atakowanej przez inną (9,5% i 8,5%) oraz doznanie uszczerbku w postaci celowego zniszczenia przez kogoś rzeczy będących własnością ofiary (około 10% i ponad 5%). Poza byciem dręczonym przez grupę, byciem zaatakowanym oraz doświadczaniem celowego zniszczenia rzeczy, których ofiarami zdecydowanie częściej padali uczniowie młodsi, w pozostałych przypadkach częstotliwość doświadczania zachowań przemocowych była zbliżona wśród gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych. 241

242 19. Przemoc rówieśnicza - perspektywa ofiar Ofiary przemocy W czasie ostatnich 12 miesięcy, jak często zdarzyło Ci się? Być dręczonym przez grupę w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 79,6% 11,9% 5,5% 3,0% II klasy ponadgim. N=843 87,9% 8,2% 2,9% 0,9% Zostać pobitym przez grupę w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 95,7% 3,1% 0,4% 0,7% II klasy ponadgim. N=843 96,5% 2,5% 0,8% 0,1% Być w grupie atakowanej przez inną w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 90,5% 6,5% 1,8% 1,1% II klasy ponadgim. N=843 91,5% 6,5% 1,8% 0,3% Zostać zaatakowanym przez kogoś w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 85,0% 11,3% 2,4% 1,3% II klasy ponadgim. N=843 89,0% 9,0% 1,4% 0,5% Tabela 20 : Częstotliwość doświadczania różnych form przemocy w ostatnim roku przed badaniem klasy IIIG i II PG. Strzałkami oznaczono wzrost odsetków. 242

243 19. Przemoc rówieśnicza - perspektywa ofiar Ofiary przemocy W czasie ostatnich 12 miesięcy, jak często zdarzyło Ci się? Zostać okradzionym z czegoś wartego co najmniej 100 złotych w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 95,7% 3,0% 0,7% 0,6% II klasy ponadgim. N=843 96,7% 2,3% 0,6% 0,4% Paść ofiarą kradzieży z włamaniem w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 97,7% 1,1% 0,6% 0,6% II klasy ponadgim. N=843 98,0% 1,2% 0,2% 0,5% Mieć rzeczy celowo przez kogoś zniszczone w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 89,7% 7,8% 1,6% 1,0% II klasy ponadgim. N=843 94,5% 4,2% 0,9% 0,3% Kupić coś kradzionego w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 97,0% 1,0% 0,8% 1,1% II klasy ponadgim. N=843 98,1% 1,1% 0,4% 0,4% Być ofiarą przemocy elektronicznej realizowanej za pomocą telefonu lub Internetu w ogóle 1-2 razy 3-9 razy 10 razy lub więcej III klasy gim. N=706 89,1% 6,8% 2,5% 1,6% II klasy ponadgim. N=843 91,1% 6,0% 1,6% 1,3% Tabela 21: Częstotliwość doświadczania różnych form przemocy w ostatnim roku przed badaniem klasy IIIG i II PG. Strzałkami oznaczono wzrost odsetków. 243

244 19. Przemoc rówieśnicza - perspektywa ofiar W trakcie analiz odnotowano, że wskaźnik sumaryczny ze skal dotyczących różnych aktów przemocy doświadczanych przez badanych stanowi dobrą, samodzielna skalę. Utworzono więc zmienną pn. Nasilenie doświadczeń bycia ofiarą przemocy, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na odpowiednie pytania ankiety. Współczynnik Alfa Cronbacha dla tak utworzonej skali wynosi- 0,886. Zmienna może przyjmować wartości od Średnią wartość w klasach III G: 10,50 SD=4,72, w II G: M=9,92, SD=3,17. W pierwszej kolejności analizowano związek pomiędzy wiekiem a Nasileniem doświadczeń bycia ofiarą przemocy. Odnotowano istotną różnicę w tym zakresie pomiędzy uczniami gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. W badaniu odnotowano w starszym badanym roczniku niższe nasilenie doświadczeń bycia ofiarą przemocy niż w roczniku młodszym. Odnotowano także istotną różnicę pomiędzy Nasileniem doświadczeń bycia ofiarą przemocy wśród chłopców i dziewcząt. W obu frakcjach wiekowych było ono wyższe w populacji chłopców. Nasilenie doświadczeń związanych z byciem ofiarą przemocy n.i. 9 10,04 9,82 III klasy gimn. II klasy ponadgim. Wykres 122: Nasilenie doświadczeń związanych z byciem ofiarą przemocy klasy III G i II PG, porównanie wartości średnich. 244

245 20. Profilaktyka domowa

246 20. Profilaktyka domowa Jednym z bardzo ważnych środowisk, w których może i powinna być prowadzona profilaktyka zachowań problemowych młodzieży jest dom rodzinny. Specjaliści podkreślają, że przekonania, postawy, zachowania rodziców dotyczące sięgania po substancje psychoaktywne oraz zasady wprowadzone przez nich w tym zakresie w domu, odgrywają często kluczową rolę w kształtowaniu się postaw i zachowań młodzieży wobec używania tych substancji. W badaniu analizowano, jakie są postawy rodziców wobec picia alkoholu, palenia papierosów i używania narkotyków przez badanych w opinii młodzieży. Pytano o to, czy takie zachowania spotkałyby się z przyzwoleniem matki oraz ojca. Analizowano deklarowane przez badanych sposoby reagowania przez rodziców na fakt palenia przez nich papierosów, picia alkoholu lub używania narkotyków. Przedmiotem analiz był także poziom wsparcia i kontroli ze strony rodziców wyrażający się w : ustaleniu ścisłych zasad obowiązujących nastolatka w domu i poza domem; konieczności informowania ich o tym, gdzie i z kim badani spędzają wieczory; łatwości uzyskania ciepła i opieki od rodziców; łatwości uzyskania wsparcia emocjonalnego od rodziców. Zdaniem większości badanych, ich rodzice często albo prawie zawsze wiedzą z kim i gdzie uczniowie spędzają wieczory (deklaracje od 74,4% do 78,8% uczniów). Jednocześnie ponad dwie piąte uczniów (zarówno z trzecich klas gimnazjum, jak i z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych) twierdzi, że ich rodzice rzadko albo prawie nigdy nie ustalają ścisłych zasad odnośnie zachowania w domu, a prawie połowa badanych że rodzice nie ustalają ścisłych zasad odnośnie zachowania poza domem. Zdecydowana większość uczniów z obydwu typów badanych szkół deklarowała, że często albo prawie zawsze może otrzymać ciepło i opiekę (po 84,3%) oraz wsparcie emocjonalne (79,0%-79,5%) od matki lub ojca, przeciwnego zdania było od 5,9% do 8,8% badanych. W przypadku analogicznego pytania, dotyczącego możliwości otrzymania ciepła i opieki od najlepszego przyjaciela odsetki respondentów przekonanych o łatwości otrzymania ciepła i opieki były niższe (od 70,7% do 77,2%), zaś w przypadku wsparcia emocjonalnego - zbliżone (74,6%-80,0%). Nieco niższe odsetki badanych zadeklarowały, że często albo prawie zawsze mogą otrzymać od rodziców wsparcie finansowe w postaci podarunku (55,3%-55,9%) lub pożyczki (67,5%- 71,8%). 246

247 20. Profilaktyka domowa Poziom wsparcia i kontroli ze strony rodziców Jak często poniższe stwierdzenia odnoszą się do Ciebie? Moi rodzice określili ścisłe zasady, co ja mogę robić w domu prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 9,2% 17,9% 27,6% 26,7% 18,6% II klasy ponadgim. N=854 8,0% 18,7% 30,2% 25,3% 17,8% Moi rodzice określili ścisłe zasady, co ja mogę robić poza domem prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 8,5% 17,5% 25,0% 25,7% 23,2% II klasy ponadgim. N=854 7,2% 19,8% 25,3% 28,1% 19,6% Moi rodzice wiedzą, z kim ja spędzam wieczory prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 50,5% 24,5% 11,2% 8,0% 5,9% II klasy ponadgim. N=854 49,9% 25,2% 15,2% 5,0% 4,7% Moi rodzice wiedzą, gdzie ja spędzam wieczory prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 50,3% 24,1% 13,2% 6,9% 5,6% II klasy ponadgim. N=854 53,2% 25,6% 13,5% 4,6% 3,1% Mogę łatwo otrzymać ciepło i opiekę od matki lub ojca prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 64,6% 19,7% 9,8% 2,7% 3,2% II klasy ponadgim. N=854 62,4% 21,9% 9,5% 4,1% 2,1% Tabela 22: Poziom wsparcia i kontroli ze strony rodziców klasy IIIG i II PG. 247

248 20. Profilaktyka domowa Poziom wsparcia i kontroli ze strony rodziców Jak często poniższe stwierdzenia odnoszą się do Ciebie? Mogę łatwo otrzymać wsparcie emocjonalne od matki i ojca prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 60,8% 18,7% 12,4% 4,9% 3,1% II klasy ponadgim. N=854 58,6% 20,4% 12,2% 6,4% 2,4% Mogę łatwo pożyczyć pieniądze od matki lub ojca prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 36,2% 31,3% 19,9% 8,3% 4,3% II klasy ponadgim. N=854 42,8% 29,0% 20,5% 4,8% 3,0% Mogę łatwo dostać w podarunku pieniądze od matki lub ojca prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 32,4% 23,5% 29,4% 10,2% 4,5% II klasy ponadgim. N=854 31,8% 23,5% 28,7% 12,5% 3,6% Mogę łatwo otrzymać ciepło i opiekę od mojego najlepszego przyjaciela prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 44,4% 26,3% 16,2% 6,9% 6,2% II klasy ponadgim. N=854 48,5% 28,7% 14,8% 4,8% 3,2% Mogę łatwo otrzymać wsparcie emocjonalne od mojego najlepszego przyjaciela prawie zawsze często czasami rzadko prawie nigdy III klasy gim. N=715 49,2% 25,4% 14,9% 6,4% 4,1% II klasy ponadgim. N=854 54,4% 25,6% 13,5% 4,1% 2,4% Tabela 23: Poziom wsparcia i kontroli ze strony rodziców klasy IIIG i II PG. 248

249 20. Profilaktyka domowa O ile wśród uczniów klas trzecich 73,2% badanych wyraziło przekonanie, że ich ojcowie w ogóle nie wyraziliby zgody na palenie, to w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetek osób przekonanych o całkowitym braku przyzwolenia ojca na palenie papierosów był niższy i wynosił 68,0%. Podobną tendencję (mniejsze odsetki osób przekonanych o braku przyzwolenia w przypadku starszych uczniów) odnotowano w przypadku pytania o przyzwolenie ze strony matki. 78,6% uczniów klas trzecich gimnazjów deklarowało, że matka nie zgodziłaby się na palenie, a w klasach drugich ponadgimnazjalnych 73,2%. Jednocześnie nieco wyższe były odsetki starszych badanych przekonanych, że ich rodzice zgodziliby się na palenie. W klasach trzecich gimnazjum o przyzwoleniu ze strony ojca było przekonanych 4,8% badanych, w drugich ponadgimnazjalnych 5,7%. W odniesieniu do matek odsetki te wynosiły odpowiednio 4,1% i 6,2%. Większa część uczniów deklarowała, że ich rodzice nie pozwoliliby im palić w domu (co można interpretować jako częściowe przyzwolenie na palenie papierosów). Wśród uczniów gimnazjów o takiej postawie ojca mówiło 6,1% badanych, a wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych 9,5% badanych. W przypadku postawy matki odsetki te wyniosły odpowiednio 6,1% i 8,6%. Na uwagę zasługuje fakt, iż znaczące odsetki badanych nie były w stanie określić jaka byłaby postawa ich rodziców wobec palenia papierosów. W przypadku gimnazjalistów takiej wiedzy nie miało 15,9% badanych odnośnie postawy ojca i 11,2% odnośnie postawy matki, a w starszej frakcji odpowiednio 16,7% i 12,0% badanych. Podsumowując, wyniki badania wskazują, że deklarowana przez uczniów tolerancja rodziców odnośnie palenia papierosów przez młodzież ma związek z wiekiem badanych. Ponadto, zdaniem uczniów, ojcowie byliby w tym kontekście nieco mniej restrykcyjni niż matki. 249

250 20. Profilaktyka domowa Reakcja rodziców na palenie papierosów Gdybyś chciał(a) palić papierosy (lub jeśli już palisz), jak sądzisz czy Twój ojciec i Twoja matka pozwoliliby Ci na to? III klasy gim. N=706 ojciec II klasy ponadgim. N=849 15,9% 4,8% 6,1% 16,7% 5,7% 9,5% 73,2% 68,0% pozwolił(a)by III klasy mi palić gim. nie pozwolił(a)by N=707 mi palić w domu nie pozwolił(a)by mi palić w ogóle nie wiem 11,2% 4,1% 6,1% matka pozwolił(a)by II klasy mi palić ponadgim. nie pozwolił(a)by N=847 mi palić w domu nie pozwolił(a)by mi palić w ogóle nie wiem 12,0% 6,2% 8,6% 78,6% pozwolił(a)by mi palić nie pozwolił(a)by mi palić w domu nie pozwolił(a)by mi palić w ogóle nie wiem 73,2% pozwolił(a)by mi palić nie pozwolił(a)by mi palić w domu nie pozwolił(a)by mi palić w ogóle nie wiem Wykres 123: Przewidywana reakcja rodziców na palenie papierosów przez uczniów klasy III G i II PG. 250