POWIAT RAWICKI Szlaki turystyczne Janusz Hamielec, Wacław Szymczak na 50 lecie Oddziału PTTK w Rawiczu, w 2003 roku.

Transkrypt

1 POWIAT RAWICKI Szlaki turystyczne Janusz Hamielec, Wacław Szymczak na 50 lecie Oddziału PTTK w Rawiczu, w 2003 roku. Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego RAWICZ w Rawiczu sprawuje opiekę nad czterema szlakami turystycznymi, wytyczonymi ścieżkami i drogami ziemi rawickiej oraz trasą spacerową poprowadzoną ulicami Rawicza i jego dzielnicy - Sarnowy. Są to: Szlak niebieski prowadzący od Czempinia (PKP) do Kobylina (PKP). Szlak żółty wiodący z Rawicza (PKP) do Dąbrówki (PKS). Szlak czarny wytyczony pomiędzy Rawiczem (PKP) a Wińskiem (Rynek). Szlak czerwony prowadzący od Szymanowa (PKS) do Iźbic (PKS). Trasa spacerowa po Rawiczu. PRZEBIEG SZLAKÓW Szlak niebieski wielkopolski, nr ewidencyjny WK 190 n:o długości 136,1, km; (Czempiń Racot Osieczna - Pawłowice Lubonia Poniec miejscowości poza powiatem rawickim) Gościejewice Golinka Gierłachowo Dąbrówka Konarzewo Łaszczyn Rawicz Szymanowo Dębionka Golejewko Pakosław Pomocno Osiek Dubin Jutrosin (Kobylin poza powiatem). Szlak żółty leśny, nr ewidencyjny WK y: o długości 11,5 km (w całości na terenie powiatu rawickiego / gminy rawickiej); Rawicz Dolina Świętojańska Rezerwat Dębno zbiornik przeciwpowodziowy na Masłówce pamiątkowy głaz w miejscu śmierci Stefana Bobrowskiego Dąbrówka. Szlak czarny przyrodniczy, nr ewidencyjny WK 3652 s, DS 3652 s: o długości 36,5 km (w przeważającej części poza powiatem rawickim na Dolnym Śląsku); Rawicz Rezerwat Dębno (Wiklina Wąsosz Osłowice Piotrowice Wińsko). Szlak czerwony Szlak walk Powstańców Wielkopolskich o Rawicz, nr ewidencyjny WK 3653 c: o długości 45 km; Szymanowo Dębno Polskie Zielona Wieś Słupia Kapitulna Golejewko Miejska Górka Rawicz (Sarnowa) Łaszczyn Konarzewo Iźbice (w całości na terenie powiatu rawickiego). Trasa turystyczna po Rawiczu wyznaczona w formie pętli biegnącej ulicami, placami, alejkami spacerowymi i ścieżkami miasta.

2 2 W 2000 roku, w tygodniku Obserwator Rawicki wydrukowany został artykuł (poniżej cytowany jest fragment, autor Janusz Hamielec) pod tytułem: SZLAKI TURYSTYCZNE ZIEMI RAWICKIEJ Przy dworcu kolejowym w Rawiczu ustawiona jest plansza z zaznaczonym symbolicznie przebiegiem znakowanych szlaków turystycznych poprowadzonych w naszej okolicy. Na pniu pobliskiego drzewa dostrzec można oprócz tradycyjnych, białych i kolorowych pasków, okrągłe symbole oznaczające początek szlaków. Przez Ziemię Rawicką biegną szlaki turystyczne trasami o długości ponad 177 km. Jest więc gdzie wędrować. Szlak niebieski stanowi część dalekobieżnej trasy poprowadzonej przez Wielkopolskę od Czempinia do Kobylina. Na Ziemię Rawicką wkracza on od strony Ponieca i biegnie przez Gościejewice, Golinkę, Gierłachowo, Dąbrówkę, Konarzewo, Łaszczyn, Rawicz (węzeł szlaków przy PKP), Szymanowo, Dębionkę, Golejewko, Pakosław, Osiek, Dubin, Jutrosin, by po opuszczeniu naszego powiatu doprowadzić do Kobylina. Szlak oznaczony kolorem żółtym wiedzie z Rawicza (PKP) do Dąbrówki. Na kilkunastokilometrowej trasie możemy odwiedzić m.in. rezerwat Dębno i miejsce śmierci jednego z przywódców Powstania Styczniowego Stefana Bobrowskiego. Szlak wyznakowany kolorem czarnym prowadzi z Rawicza (PKP) do Wińska, miejscowości leżącej na Dolnym Śląsku. Jego kilkukilometrowy odcinek wytyczony został drogami naszego powiatu i wiedzie od dworca kolejowego do rezerwatu Dębno, po czym w krótkim czasie opuszcza granice Ziemi Rawickiej i Wielkopolski. Ciekawy jest szlak oznaczony kolorem czerwonym. Prowadzi on przez te miejsca naszego powiatu, które związane są historycznie z Powstaniem Wielkopolskim. Trasa rozpoczyna się na przystanku PKS w Szymanowie. Podążając nią możemy zwiedzić Dębno Polskie, Zieloną Wieś, Słupię Kapitulną, Golejewko, Miejską Górkę, Sarnowę, Łaszczyn, Konarzewo i Dąbrówkę, gdzie szlak kończy się... PRZEBIEG SZLAKU NIEBIESKIEGO (DŁUGOŚĆ TRASY OKOŁO 84 KM) Oddział PTTK w Rawiczu sprawuje opiekę nad

3 3 odcinkiem szlaku, łączącym Kobylin z Pawłowicami. Początek szlaku znajduje się na przystanku PKS przy dworcu PKP, dalej przebiega głównymi ulicami miasta, przez rynek w kierunku Rawicza. KOBYLIN (poza powiatem rawickim) miasto nad Radęcą, przy szosie Krotoszyn Rawicz i linii kolejowej Leszno Ostrów Wielkopolski, około 2800 mieszkańców. Pierwsza wzmianka 1289 rok. Lokacja miasta o nazwie Nowa Wenecja w 1303 roku, potwierdzona została w 1426 roku. W 1630 powstało nowe miasto dla protestanckich uchodźców ze Śląska. Do obejrzenia w mieście: Rynek z ratuszem z XIX wieku i domami z tego samego okresu. Kościół p.w. św. Stanisława z lat , z wieżą z XVI i XVII wieku i kaplicą MB Różańcowej sprzed 1701 roku; w ołtarzu głównym wczesnorenesansowy tryptyk z 1517 roku, barokowe ołtarze boczne i ambona, chrzcielnica kamienna z 1518 roku, interesujące krucyfiksy. Zespół klasztorny Bernardynów z kościołem p.w. Narodzenia Pańskiego, wybudowanym w końcu XV i w XVI wieku, przebudowanym w stylu barokowym około 1720 roku; Muzeum Ziemi Kobylińskiej; pomnikowe wiązy. Pomnik dedykowany powstańcom wielkopolskim, kombatantom września 1939 roku i ofiarom hitleryzmu. W Starym Kobylinie wiatrak Mikołaj z 1877 roku. Z Kobylina szlak prowadzi drogą nr.39 w kierunku Rawicza, w lesie za przejazdem kolejowym skręca w lewo i drogą lokalną doprowadza do Smolic ok.4,3km.. SMOLICE (poza powiatem rawickim) nowoczesna wieś na pograniczu powiatu krotoszyńskiego. We wsi mieszkał kiedyś Jan Nepomucen Umiński uczestnik powstania kościuszkowskiego, wojen napoleońskich, jeden z przywódców powstania listopadowego. Stąd pochodził Stanisław Wachowiak dyrektor Powszechnej Wystawy Krajowej i ( do 1939) targów poznańskich. Koniecznie należy zobaczyć: Neobarokowy pałac z około 1910 roku, położony w pięknie utrzymanym parku krajobrazowym z końca XVIII wieku, o powierzchni ponad 18 ha (zwrócić uwagę na bramę wjazdową). Neobarokowy kościół parafialny p.w. Serca Jezusa z lat , z elementami wystroju przeniesionymi z wcześniejszego, drewnianego, barokowego kościoła (XVIII wiek), lokalne sanktuarium maryjne. W Smolicach szlak skręca w lewo i drogą utwardzoną a następnie polną doprowadza do drogi asfaltowej, tu skręca w lewo i przez dwa mosty na rzece Orli dobiega do Jutrosina. ok.6,2km.

4 JUTROSIN miasto położone nad Orlą i Borowicą; 1281 wzmianka o miejscowości; 1505, a może 1472 wymieniane oppidum; 1532 potężny pożar i zniszczenie miasta; 1534 nadanie (potwierdzenie) prawa magdeburskiego; XIV XVI właściciele: Frycze, Sokołowscy, Jutrowscy, Bnińscy, Malechowscy, : Konarscy, Zborowscy, Sieniuci, 1688: Leszczyńscy, XVIII: Ponińscy, Koźmińscy, Mielżyńscy, XIX: Potuliccy, Czartoryscy. XVII wiek istnieje przedmieście garncarskie; 1630 prawdopodobnie całe miasto płonie; 1642 kolejna odbudowa miasta (Nowe Miasto w okolicy ulicy Wrocławskiej); 1778 budowa zboru ewangelickiego; 1854, 1861 pożary miasta; 1898 otwarcie linii kolejowej Rawicz Kobylin; XIX wiek budowa ratusza. Miasto trzech religii: mieszkali tutaj katolicy, ewangelicy i Żydzi, mieli swoje świątynie, cmentarze... W Jutrosinie należy obejrzeć: Kościół parafialny p.w. św. Elżbiety (w 2002 roku 100 lecie) około 1440 roku istniał drewniany, w XVII wieku zbudowany nowy murowany, spalony w 1806; obecny z 1902 roku, neoromański, fundowany przez Zdzisława Czartoryskiego, według projektu Tomasza Pajzderskiego, z bardzo ciekawą polichromią Antoniego Procajłowicza (lata , m.in. postacie świętych i błogosławionych polskich), z pięknymi witrażami projektowanymi przez Józefa Mehoffera (m.in. herb Pogoń ), z kilkoma wspaniałymi obrazami i ciekawą kaplicą herbową przy prezbiterium; piękne marmurowe epitafium Zdzisława Czartoryskiego (zm. 1909) z 1912 roku, wykonane w Rzymie, ze słowami: Wiarę w Boga, Nadzieję w przyszłość, Miłość Ziemi i Narodu nam przekazał. 16 września 1899 w Miłosławiu odsłonięty został pierwszy w Polsce pomnik Juliusza Słowackiego. Zdzisław Czartoryski odsłaniając ten pomnik powiedział: Mowy ojców naszych nie tylko nie zrzekamy się, ale pomniki naszym wieszczom stawiamy. I dzieje się to w chwili największej krucjaty przeciwko językowi polskiemu, jaka się na tej ziemi odbywa. Antoni Stanisław Procajłowicz ( ) zaprojektował polichromie w kościołach Jutrosina ( ), Kołaczkowic ( ), Golejewka (1912), Murzynowa Kościelnego, Kamieńca, Poznania. Do Wielkopolski sprowadził go Zdzisław Czartoryski. Kościół cmentarny p.w. Świętego Krzyża, dawny szpitalny, wzmiankowany w 1557 roku, zbudowany 1777, w XIX wieku pełnił funkcję świątyni parafialnej; konstrukcja szkieletowa, wypełniona cegłą, rozplanowany na rzucie krzyża greckiego; wnętrze nakryte pozorną kopułą; ołtarz główny z XVIII wieku, z pięknym krucyfiksem oraz rzeźbami, w ołtarzu bocznym św. Jan Nepomucen; dzwonnica z XVIII wieku; na cmentarzu m.in. grobowiec rodziny Czartoryskich. 4

5 5 Ratusz z XIX wieku, klasycystyczny; nieopodal pomnik wzniesiony na cześć mieszkańców Jutrosina biorących udział w insurekcji kościuszkowskiej i powstaniu wielkopolskim. Dawny zbór ewangelicki, obecnie szkolna sala gimnastyczna. Z Jutrosina szlak wychodzi drogą gruntową w kierunku wsi Szymonki, za którą przy stacji wodociągowej skręca w drogę polną /uwaga!/ i tą drogą doprowadza do Dubina. ok.3,8km. DUBIN dawne miasto, gród znany od 1267 roku, obecnie wieś. Kolejni właściciele: XIII XIV Awdańcy, XV Górkowie Roszkowscy, XVI XVII Jastrzębscy / Zakrzewscy, XVII Twardowscy, XVIII Koźmińscy, XIX Czartoryscy. W latach 1271/78 kasztelania. Prawa miejskie nadał Przemysł II w 1284 roku (w tym czasie własność Stefana Szczedrzykowica kasztelana krobskiego), utrata praw w roku Pozostałością jest rynek w centrum miejscowości. Podczas II wojny światowej obóz dla jeńców angielskich oraz obóz pracy dla Polaków i Żydów. Stąd pochodził urodzony w roku 1907 Adam Zdzisław Rajewski, w latach badacz Biskupina. Warto zapoznać się z niżej wymienionymi obiektami: Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja pierwszy kościół wybudowano w 1285 roku, kolejny w 1445, następny w 1630/31 spalony 1936, obecny pochodzi z lat (zbudowany po pożarze drewnianego, modrzewiowego), projektowany przez Stefana Cybichowskiego; we wnętrzu ciekawy renesansowy nagrobek Piotra Jastrzębskiego z XVII wieku oraz elementy wyposażenia poprzedniej świątyni, uratowane przez parafian z pożogi. Domy z XIX wieku. Ulice zabudowane stodołami o konstrukcji ryglowej, na skrajach miejscowości (takie usytuowanie miało na celu ochronę miasta przed pożarami). Umierający wiatrak od strony południowej miasta (kierunek Szkaradowo). Z Dubina szlak wychodzi w kierunku Rawicza. BOREK / koło Dubina Niewielki kościół filialny p.w. Przemienienia Pańskiego z 1787 roku, przebudowany w 1857 z klasycystycznym ołtarzem głównym, salowy, zamknięty trójbocznie; we wnętrzu wczesnoklasycystyczny ołtarz główny, ambona, kilka interesujących obrazów. Stary (wokół kościoła) i nowy (przyległy) cmentarz. Za Borkiem, przy osadzie Zielony Dąb na początku lasu szlak skręca w lewo w drogę leśną, którą doprowadza do wsi Osiek /uwaga! aby zobaczyć pałac trzeba zejść ze szlaku/,na początku której skręca w lewo a następnie w prawo aby przez park za pałacem /trudny odcinek/wyjść w kierunku Pomocna..

6 ok.6 km. OSIEK jest wsią wymienianą w dokumentach od roku 1284, kiedy to Przemysł II udziela Stefanowi Kasztelanowi krobskiemu przywileju lokacji jego wsi dziedzicznej Osieka na prawie niemieckim. W XVIII wieku własność Krzyckich, w roku 1793 kasztelana krzywińskiego Józefa Krzyckiego, później własność Szołdrskich, w roku 1880 właścicielem był Emil Szołdrski, po Szołdrskich należał Osiek do Grudzińskich, w roku 1912 do Adama Grudzińskiego, który był właścicielem co najmniej do roku 1926, potem do Platerów. We wsi należy obejrzeć: Dwór wzniesiony pierwotnie dla rodziny Grudzińskich w 1793 roku. Obecny, neorenesansowy, postawiony na starych fundamentach w 3 ćwierci XIX wieku dla Emila i Amelii z Grudzińskich Szołdrskich. POMOCNO niewielka wieś, wzmiankowana po raz pierwszy w dokumentach kościelnych w roku Opłotkami wsi Pomocno,dalej drogą polną a następnie leśną szlak dochodzi Pakosławia. ok.3,2 km. PAKOSŁAW wieś, siedziba gminy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku Do początku XVII wieku Pakosław należał do Awdańców Pakosławskich, których był gniazdem, następnie do Wysskota Zakrzewskich, w latach do Ignacego Wysskota Zakrzewskiego Prezydenta Warszawy, od 1791 do Krzyżanowskich, najpierw Michała Krzyżanowskiego (w czasach Księstwa Warszawskiego marszałka trybunału koronnego) fundatora pałacu, który kupił Pakosław za talarów czyli 1 milion polskich złotych. Syn Michała Józef Krzyżanowski sprzedał Pakosław po roku 1831 księciu Acarenza Pignatelliemu, w II połowie XIX wieku właścicielami byli Czarneccy. Na początku XX wieku Pakosław przeszedł w ręce antypolskiej Komisji Kolonizacyjnej, która wnętrza pałacu przebudowała na szkołę i protestancką kaplicę. Komisja Kolonizacyjna, która działała w latach została powołana przez rząd pruski dla rugowania własności polskiej w zaborze pruskim. W okresie międzywojennym Pakosław nie był ośrodkiem dóbr ziemskich.. W Pakosławiu należy zwiedzić: Neogotycki kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca z lat z wysoką, widoczną z dużej odległości wieżą; przy świątyni pomnik ofiar wojen światowych. Klasycystyczny pałac zbudowany po 1791 roku; jego budowa kosztowała Michała Krzyżanowskiego kasztelana międzyrzeckiego, kawalera orderu Orła Białego talarów. Nie znamy nazwisk twórców: architekta, rzeźbiarzy, czy sztukatorów, ale ich dzieło świadczy, że byli biegli w swym rzemiośle. Być może architektem był twórca Pawłowic i Bramy Brandenburskiej w Berlinie Karol Gotthard Langhans. Pałac zbudowany jest na rzucie prostokąta, z piętrowym portykiem zamkniętym ścianami bocznymi z pilastrami jońskimi i dwiema jońskimi kolumnami po bokach. 6

7 Portyk zwieńczony został niskim trójkątnym frontonem. Fasada frontowa podzielona jest pilastrami w tzw. wielkim porządku. Od strony ogrodu kolisty ryzalit zamyka salę rotundową. Na osi za wnęką portyku westybul, za nim sala rotundowa dwukondygnacyjna z kolumnadą zniszczona po II wojnie światowej. Pałac wysoko podpiwniczony z reprezentacyjnym parterem, z niskim piętrem mezzaninowym. Dach o zaokrąglonych połaciach jest rezultetem ostatniego remontu. W wieku XVI był tu dwór obronny otoczony fosą, później drewniany dwór parterowy; na ścianie pałacu tablica poświęcona Ignacemu Zakrzewskiemu. Park z pozostałością dawnego cmentarza ewangelickiego, z początku XX wieku. Szlak przez Pakosław prowadzi głównymi ulicami obok cmentarza,kościoła, pałacu,przez park dochodzi do drogi polnej,skręca w lewo doprowadza do drogi asfaltowej/przy figórce przydrożnej/ i skręca w prawo do Golejewka. GOLEJEWKO - dawny gród Czestram, znany był od 1136 roku. Istnieją ślady grodziska, położone na południe od parku. W XII wieku prawdopodobnie powstał pierwszy kościół, parafia do dzisiaj nosi nazwę czestramska, 1448 utworzono parafię. Koniec XV wieku założono folwark Golejewko, fortalicję Awdańców Chojeńskich. Kolejni właściciele: XIV wiek 1675 Choińscy; 1768 Rogalińscy; XIX wiek: Bronikowscy, Gendorfowie, Czarneccy. Zabytki i inne obiekty godne uwagi: Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych postawiony w 1903 roku na miejscu poprzedniego z 1622 roku (fundacja Choińskich, rozebrany 1898); projekt Charaszkiewicza z Ponieca, neobarok, jednonawowy z wysoką wieżą; polichromia wg projektu Antoniego Procajłowicza z 1910 roku; ciekawe płyty nagrobne renesansowe, ołtarze, ambona i inne wyposażenie; tympanon nad wejściem przypomina legendę o powstaniu świątyni. Kaplica grobowa na terenie przykościelnego cmentarza, tzw. kolumbarium, 2 połowa XIX wieku, bez wyraźnie określonego stylu. Pomnik poświęcony powstańcom wielkopolskim i bohaterom wojen, swego czasu uznany za najładniejszy pomnik tego typu w Wielkopolsce (ciekawy wiersz na jednej z tablic). Zespół pałacowy z I połowy XVII wieku, przebudowywany; obecny pałac wzniesiony w latach , neorenesansowy. Wieża bramna pozostałość po dawnym zamku obronnym z XV wieku???, zbudowana w 1 połowie XVII wieku, remontowana w XVIII wieku, gruntownie remontowana w 1848 roku, na planie kwadratu, opięta szkarpami z wieżą, z charakterystycznym zwieńczeniem, w ścianę wmurowane kule armatnie, remontowana kompleksowo w 2002 roku (odkryto stare dokumenty; w wieży będzie izba pamięci stadniny, znajdą pomieszczenia biura i kawiarnia). 7

8 8 Park w 1736 roku istniał ogród włoski, obecny pochodzi z XIX wieku; interesujący drzewostan, w części frontowej gazon z podjazdem, strumień, figura Samsona z lwem, z XVIII wieku. Stadnina Koni pełnej krwi angielskiej, izba tradycji i trofeów, wspaniała powozownia!!!, aleja zasłużonych koni w pobliżu parku (strona południowa). Centralny plac (rynek) w Golejewku drewniany pomnik dedykowany ofiarom Katynia, kapliczka. W Golejewku szlak za rynkiem skręca z drogi do parku mija pałac i za fosą skręca w lewo,dalej drogą polną prowadzi do Golejewa./odcinek wspólny ze szlakiem czerwonym/ ok.4,0km..uwaga! w celu zwiedzenia kościoła i cmentarza trzeba zejść ze szlaku przy fosie.. GOLEJEWO wieś znana z dokumentów od 1400 roku. W Golejewie szlak skręca w lewo, obok zakładu mięsnego dochodzi do drogi gdzie skręca w prawo, za mostem na skraju lasu skręca w prawo na drogę leśną,lasami przez wieś Niedzwiadki doprowadza do drogi asfaltowej w Dębionce. ok.4,6 km. DĘBIONKA niewielka wieś założona w 1637 roku; w całym regionie warto zwrócić szczególną uwagę na interesujące krzyże i kapliczki przydrożne, mające często swoją ciekawą historię (warto czytać napisy na tablicach). UGODA wieś sołecka, po raz pierwszy wymieniana w dokumentach parafialnych w 1604 (1620) roku, początkowo zasiedlona przez Ślązaków, którzy opuszczali swoje rodzinne strony z powodu biedy i prześladowań; we wsi znajduje się remiza strażacka, dwa budynki szkolne i wiele nowych, zbudowanych po II wojnie światowej gospodarstw. Okoliczne miejscowości (kilkanaście wiosek skupionych m.in. wokół parafii zielonowiejskiej) należą do mikroregionu chazackiego (hazackiego), charakteryzującego się specyficznymi zwyczajami, strojami, muzyką, gwarą... ZAWADY wieś wzmiankowana w 1610 roku. Nazwa wsi jest przeciwstawna do sąsiedniej Ugody. Podanie głosi, że w czasie, kiedy jeszcze tych wiosek nie było, wozacy przewozili tędy drewno dla hrabiego z Golejewka. Tam, gdzie leżą

9 Zawady, doszło do nieporozumienia, a nawet bójki między nimi. W miejscu, gdzie rozpoczyna się Ugoda, zwaśnieni chłopi pogodzili się i podali sobie ręce. Szlak prowadzi przez wsie Ugoda i Zawady, dochodzi do skrzyżowania gdzie skręca w prawo w kier.rawicza, mija wieś Sikorzyn,most na Dąbroczni i w lesie na skrzyżowaniu skręca w lewo do Rawicza./przy skrzyżowaniu pomniki głazy/ ok. 5,8 km. SZYMANOWO wieś znana co najmniej od XV wieku (pierwsza wzmianka 1419). Warto zobaczyć w najbliższej okolicy (na wschód od wsi): Pomnik głaz w Lesie Sarnowskim, postawiony w miejscu licznych egzekucji podczas II wojny światowej (okolice skrzyżowania dróg: Szymanowo Słupia Kapitulna i Sarnowa Sikorzyn). Niewielki pomnik głaz ustawiony w miejscu śmierci porucznika Stanisława Kamińskiego, dowódcy kompanii powstańczej, który zginął w tym miejscu w zasadzce, w nocy z 3 na 4 lutego 1919 roku. Dawny cmentarz ewangelicki przy drodze w kierunku Słupi Kapitulnej niewielki teren na wzniesieniu, porośnięty zdziczałą roślinnością. Liczne, poprzewracane nagrobki i pozarywane krypty grobowe. Resztki fundamentów muru obwodowego cmentarza. Wiosną można odczytać treść niektórych nagrobków. Na jednym z nich wyraźnie widoczne daty: urodzenia i śmierci , co może świadczyć o założeniu cmentarza na początku XIX wieku. Teren dawnego cmentarzyka cholerycznego (albo napoleońskiego różne są na ten temat informacje) niewielkie wzniesienie przy drodze Szymanowo Słupia Kapitulna, na którym ustawiono drewniany krzyż, w latach 90 tych XX wieku odnowiony (postawiono nowy). Wieś Szymanowo słynie z działalności zespołu folklorystycznego Wisieloki, kultywującego m.in. tańce, pieśni i obrzędy chazackie. Po minięciu wsi Szymanowo szlak dochodzi do Rawicza.Przez miasto prowadzi prosto ulicami:kamińskiego, 17 stycznia,rynek, Wojska Polskiego, J.Piłsudskiego, do dworca PKP gdzie znajduje się tablica szlaków O/PTTK RAWICZ. ok.6,5 km. RAWICZ - miasto powstało w 1638 roku. Zgodę na jego założenie uzyskał od króla Władysława IV Adam Olbracht Przyjma Przyjemski, herbu Rawicz. Miasto przeznaczone było pierwotnie dla opuszczających pobliski Śląsk protestantów. Przyjemski nadał miastu herb (część swojego herbu rodowego), którym jest do dnia dzisiejszego czarny niedźwiedź w złotym polu, kroczący po zielonej murawie. Rawicz został założony in cruda radice, to jest na tak zwanym surowym korzeniu. Dzięki temu możliwe było ciekawe zaplanowanie miasta. Jego zabudowa (dzisiejsze śródmieście) ma układ regularnej szachownicy. Od pierwszych chwil swego istnienia, miasto doskonale rozwijało się, stanowiąc w końcu XVIII wieku najsilniejszy w Wielkopolsce ośrodek sukienniczy i jeden z największych ośrodków miejskich tego regionu. 9

10 10 Niestety - pożary, morowe powietrze, obce wojska, zahamowały rozwój miasta, które po II rozbiorze Polski znalazło się w granicach Prus. Po Powstaniu Wielkopolskim, na mocy Traktatu Wersalskiego, Rawicz znalazł się ponownie w granicach Polski. W okresie międzywojennym był miastem przygranicznym. Słynął między innymi z Korpusu Kadetów. Znany był (i ciągle jest) z dużego i ciężkiego więzienia. Współcześnie Rawicz jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym. Miasto liczy ponad mieszkańców. Rawicz jest obecnie stolicą powiatu zamieszkanego przez około mieszkańców, składającego się z pięciu gmin (Bojanowo, Jutrosin, Miejska Górka, Pakosław, Rawicz) i zajmującego powierzchnię 553 kilometrów kwadratowych. Węzeł szlaków turystycznych znajduje się przy dworcu kolejowym PKP. W Rawiczu warto zobaczyć między innymi: klasycystyczny kościół poewangelicki p. w. Św. Andrzeja Boboli, jeden z najwspanialszych kościołów wybudowanych w tym stylu w Polsce, projektowany przez twórcę Bramy Brandenburskiej w Berlinie Karola Gotharda Langhansa; neogotycką świątynię p. w. Chrystusa Króla i Zwiastowania NMP z oryginalnym obrazem Matki Boskiej Rawickiej; barokowy ratusz z 1754 roku (Muzeum Ziemi Rawickiej, Izba Kadecka, Pałac Ślubów, pierwszy w Polsce piorunochron), rynek z interesującymi kamienicami; planty utworzone na miejscu dawnych, ziemnych wałów obronnych, otaczające 2,5 kilometrowym pasem pięknej zieleni rawicką starówkę; obiekty sportowe: stadion żużlowy, stadion do rozgrywania zawodów speedrowerowych, kryty basen. Większość miejsc godnych uwagi położona jest przy znakowanej trasie spacerowej po mieście (odrębny opis). Od dworca PKP prowadzi wspólny odcinek szlaków :niebieskiego,żółtego i czarnego, przy stadionie szlak niebieski skręca w prawo,mija szpital,w lasku skręca w lewo i przez Sierakowo ulicą Leśną doprowadza do okolic Gimnazjum. Tu przekracza drogę nr.5 /UWAGA!/ kierując się na drogę do Ponieca.Przed Łaszczynem skręca w prawo w drogę prowadzącą do dworku, mija go i ścieżką dochodzi do drogi obok kościoła. ok. 4.5 km.

11 11 ŁASZCZYN miejscowość z ciekawymi zabytkami. Wieś opisywana już w 1310 roku. Parafia wzmiankowana w 1410 roku. Kościół istniał zapewne dużo wcześniej. W 1610 wybudowano nowy kościół murowany z fundacji Katarzyny z Krzyżanowa Zakrzewskiej, ówczesnej właścicielki wsi. W roku 1780, po zawaleniu się wieży kościelnej, świątynia została odbudowana staraniem właściciela Łaszczyna Maksymiliana Mielżyńskiego, pisarza wielkiego koronnego. W 1868 roku pożar zniszczył świątynię. Obecny kościół został wybudowany w 1889 roku, w stylu eklektycznym. Kaplica grobowa rodziny Sczanieckich dawnych właścicieli Łaszczyna. Drewniana dzwonnica z tablicą informacyjną. Cmentarz przykościelny z grobem Stefana Bobrowskiego wybitnego przywódcy powstania styczniowego, który zginął w pojedynku 12 kwietnia 1863 roku. Pałac XIX/XX wiek, do 1945 roku własność znanej wielkopolskiej rodziny Sczanieckich, park przypałacowy z ciekawymi okazami drzew. Od kościoła drogą gruntową prowadzi wspólny odcinek szlaków: niebieskiego i czerwonego.na skrzyżowaniu dróg polnych szlak niebieski skręca w lewo i przez las dochodzi do wsi Konarzewo. ok. 2.8 km. KONARZEWO wieś znana od 1252 roku, od XV do XVII wieku stanowiąca własność i gniazdo Konarzewskich herbu Wręby. W XVIII wieku i w I połowie XIX wieku należała do rodziny Bojanowskich. Konarzewo jest jednym z wielu miejsc Wielkopolski, w którym bawił w latach 1831/32 Adam Mickiewicz, przyjechawszy w poznańskie z intencją jak twierdził by być bliżej rodaków, którzy w tym czasie przelewali krew w powstaniu listopadowym za pobliską granicą rosyjską. Parterowy dwór z początku XIX wieku z wystawkami zwieńczonymi w obu fasadach trójkątnymi frontonami urozmaica dobudowane około połowy XIX wieku neogotyckie obszerne piętrowe skrzydło z wysokimi schodkowymi szczytami, ze sterczynami i blendami. Okna ostrołukowe i prostokątne z maswerkami, w fasadzie skrzydła ostrołukowy portal poprzedzony schodami i gankiem z ozdobną balustradą. Późnoklasycystyczna oficyna z początku XIX wieku.

12 Niewielki park i zabudowania folwarczne. Dalej szlak prowadzi drogą asfaltową do Dądrówki,przez wieś dochodzi do głownej drogi,skręca w prawo /ok.200m./ i przy figórce skręca w prawo w drogę leśną a następnie polną, którą dochodzi do Gierłachowa. ok. 9.0 km. DĄBRÓWKA wieś przy głównej drodze Wrocław Poznań, po raz pierwszy odnotowana w 1423 roku. Park dworski, pałac z XIX wieku klasycystyczny, przez wiele lat szkoła, obecnie obiekt prywatny. GIERŁACHOWO wieś znana od 1377 roku. Była niegdyś siedzibą znanej wielkopolskiej rodziny Przyjemskich, pod koniec XVIII wieku krótko Skaławskich. W latach właścicielami byli Niemcy. W roku 1869 zostało wykupione z rąk niemieckich przez Modlibowskich, później należało do Urbanowskich. Dwór został tutaj zbudowany dla niemieckich właścicieli. Powstał w latach około , jest parterowy, wysoko podpiwniczony, od frontu ozdobiony pozornym ryzalitem ze schodami i z piętrową wystawką nad wejściem. Ściany dworu dekorowane są płaskimi pilastrami i arkadami, budynek kryty jest dachem naczółkowym. Obok dworu stoi neorenesansowa oficyna. Po dojściu do drogi asfaltowej szlak skręca w prawo w kier. Kawcza a nas- tępnie w lewo w drogę polną obsadzoną kasztanowcami,dociera do lasu i drogą przez las do Golinki. ok. 3,8 km. GOLINKA wieś, której nazwa pojawiła się w dokumentach w 1542 roku. Przy bramie do dawnego dworu skręca w prawo,następnie w lewo a na końcu wsi w prawo w drogę gruntową obsadzoną drzewami,dochodzi do Wydartowa i przez skrzyżowanie dróg asfaltowych do Gościejewic. ok. 4,0 km. GOŚCIEJEWICE wieś znana od 1310 roku. Pomiędzy Gościejewicami a Poniecem szlak niebieski opuszcza powiat rawicki, aby przez Poniec, Pawłowice,Osiecznę,Racot doprowadzić do Czempinia. Z Gościejewic szlak drogą przez pola prowadzi do Ponieca,przbiega przez centrum miasta do Śmiłowa,ok.5,8 km., przekracza skrzyżowanie i po kilkuset metrach skręca w lewo w drogę polną,póżniej leśną którą dochodzi do Luboni.ok.6,2km. W Luboni skręca w lewo i drogą asfaltową doprowadza do bramy pałacu w Pawłowicach,ok.4,0 km.,gdzie skręca w prawo w kierunku Osiecznej. 12

13 13 PRZEBIEG SZLAKU ŻÓŁTEGO - LEŚNEGO (TRASA PIESZA OKOŁO 11,5 km) Dworzec kolejowy PKP w Rawiczu (węzeł szlaków przed budynkiem dworca, schematyczna mapa szlaków). Ulica Sportowa: wieża ciśnień, osiedle domków jednorodzinnych, stadion żużlowy (z oddali widoczne budynki dawnych koszar i Korpusu Kadetów). Ulica Świętojańska, przejazd kolejowy (szlak żółty prowadzi wspólnie ze szlakiem czarnym). Kompleks leśny na terenie tzw. Doliny Świętojańskiej, fragment ścieżki dydaktyczno przyrodniczej z interesującymi stanowiskami informacyjnymi (m.in. Ptasi budzik, Mrowisko ). Rezerwat przyrody Dębno (powierzchnia 7,69 ha, tablice informacyjne na miejscu) ze wspaniałymi, liczącymi około 300 lat dębami, pięknymi sosnami i innymi okazami drzew oraz krzewów. Teren, wał ziemny dawnej strzelnicy wojskowej zarastający drzewami i krzewami. Zbiornik retencyjny ze stacją pomp, miejsce wypoczynku rawiczan i rywalizacji wędkarzy (zalew należy okrążyć drogą przy stacji pomp nie ma przejścia).

14 Most na rzece Masłówce (za mostem szlak żółty skręca gwałtownie w prawo i wąską ścieżką wiedzie wzdłuż kanału melioracyjnego, należy zwrócić szczególną uwagę na znaki). Kompleks leśny trasa prowadzi leśną drogą; można tutaj czasami zaobserwować ślady dzikiej zwierzyny, bądź przy odrobinie szczęścia spotkać ciekawych mieszkańców lasów i łąk. Pomnik głaz z tablicą informacyjną w miejscu śmierci (pojedynek) Stefana Bobrowskiego. O Stefanie Bobrowskim bohaterze powstania styczniowego 1863 roku, patronie jednej z ulic i Zespołu Szkół Zawodowych w Rawiczu, w latach trzydziestych XX wieku napisano: Bobrowski Stefan, polski działacz powstańczy, ( ), w czasie studiów na uniwersytecie kijowskim wszedł do polskich organizacji spiskowych, działał na terenie Warszawy, w 1862 został członkiem Centralnego Komitetu Narodowego, po wybuchu powstania wszedł do Rządu Narodowego. Jako naczelnik miasta Warszawy okazał nieustraszoną odwagę, ogromną energię i dar organizatorski; zreorganizował policję powstańczą, ściągał z ludności podatek, stworzył w mieście i okolicy intendenturę, która zaopatrywała powstańców, w odzież, broń i przybory wojskowe. Po ogłoszeniu dyktatury Langiewicza udał się do Krakowa, by w porozumieniu z nim stworzyć jawny rząd powstańczy. Gdy Langiewicz został aresztowany, Bobrowski wydał odezwę, w której podpisawszy się jako komisarz nadzwyczajny Rządu Narodowego, oznajmiał o objęciu przezeń władzy z powrotem, 12 kwietnia zginął w pojedynku o charakterze politycznym z Adamem hrabią Grabowskim. Śmierć jego uważano za niepowetowaną stratę dla sprawy powstańczej. 14

15 15 Leśne drogi w okolicy Iźbic, miejsce biwakowe w lesie,przejście przez nie- strzeżony przejazd kolejowy,most na Masłówce,droga wzdłóż lasu,następnie przez las do polany z dębem. Dąb samotnie, wśród łąk rosnący pomnik przyrody, w pobliżu szosy Poznań Wrocław (parking przydrożny, w pobliżu park i pałac w Dąbrówce teren prywatny). Przystanek PKS w Dąbrówce koniec (początek) szlaku; liczne autobusy w kierunku Rawicza, możliwość pokonania trasy w przeciwnym do opisanego kierunku, po dotarciu do Dąbrówki autobusem). PRZEBIEG SZLAKU CZARNEGO (TRASA PIESZA OK. 35 KM) Dworzec kolejowy w Rawiczu, na trasie Wrocław Poznań (linia z roku 1856, zelektryfikowana 1970); początek szlaku i schematyczna mapa przed budynkiem dworca. Ulica Sportowa: wieża ciśnień o oryginalnej architekturze, zabudowa mieszkalna z lat 60 tych XX wieku; stadion żużlowy.

16 16 Ulica Świętojańska zautomatyzowany przejazd kolejowy na linii Wrocław Poznań. Las na terenie tzw. Doliny Świętojańskiej połączenie szlaku ze ścieżką przyrodniczą, z interesującymi stacjami ( Ptasi budzik, ciekawe okazy roślin, okazałe mrowiska, stanowiska odpoczynku z ławami i stołami). Rezerwat przyrody Dębno jedyny obszar chronionej przyrody w powiecie rawickim (liczne stare sosny i dęby, brzozy, graby, buki i świerki oraz krzewy: kruszyna, brekinia, leszczyna, jarząb szwedzki; 7,69 ha powierzchni; tablice informacyjne m.in. dotycząca występowania na terenie rezerwatu rzadkiego kozioroga dębosza). Wał dawnej strzelnicy wojskowej teren powoli zarasta drzewami. Zbiornik retencyjny ze stacją pomp miejsce wypoczynku mieszkańców okolicy, szczególnie wędkarzy (zalew należy okrążyć przy ogrodzonej stacji pomp nie ma przejścia). Most na rzece Masłówce (uwaga na znaki biegnący do tego miejsca wspólnie z czarnym szlak żółty prowadzi w prawo,szlak czarny skręca w

17 17 lewo i wałem biegnie do ściany lasu bardzo trudny odcinek ok.500m. Rzeka Masłówka jeden z największych cieków wodnych w powiecie rawickim, w suchym okresie letnim bardzo niski poziom wody ale w przypadku długotrwałych deszczów bądź wiosennych roztopów rzeczka szeroko rozlewa się na okoliczne łąki. Tor nieczynnej od połowy lat 90 tych XX wieku linii kolejowej Rawicz Legnica (wybudowana w końcu XIX wieku jako prywatna tzw. linia lignicko rawicko kobylińska ). Siedem buków interesujący okaz drzewa z jednego pnia wyrasta siedem potężnych bukowych pni. Parking na trasie Rawicz Góra Śląska; możliwość odpoczynku. Wieś Wiklina z trasy piękne widoki na pradolinę rzeki Baryczy i leżący nad nią Wąsosz. Miasto WĄSOSZ (leży na obszarze Dolnego Śląska) lokowane w widłach Baryczy i wpadającej do niej Orli, posiadające od 1290 roku prawa miejskie, nadane przez księcia głogowskiego Henryka I, utracone po 1945 roku, odzyskane w roku Warto obejrzeć: pozostałości dawnego zamku; gotycki kościół z 1580 roku z XVII wiecznymi płytami nagrobnymi, kilkakrotnie przebudowywany; ciekawą zabudowę centrum miasta. Wieś Kowalewo, leśniczówka. Wieś Piotrowice Małe piękne widoki na lekko pofalowany teren morenowych Wzgórz Wińskich i dolinę Baryczy, w sporej części pokryte lasami; w oddali wieża kościelna i zabudowania Wińska. Wieś Rogów Wołowski. Miasto WIŃSKO stara osada (pierwsze pisane informacje z roku 1218, prawa miejskie otrzymało w 1285 roku od księcia Przemka Ścinawskiego) z pięknie położonym gotyckim kościołem z XVI wieku, z oryginalnymi płytami nagrobnymi z XVII i XVIII wieku. Rynek w Wińsku koniec (początek) szlaku; do Rawicza odległość drogą przez Wąsosz i Załęcze około 25 km. Oddział PTTK w Rawiczu sprawuje opiekę nad całym odcinkiem szlaku czarnego, od Rawicza do Wińska. PRZEBIEG SZLAKU CZERWONEGO: SZLAK WALK POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH O RAWICZ (DŁUGOŚĆ TRASY: 45 KM) Miejscowości, przez które przechodzi ten szlak związane są z przebiegiem powstania wielkopolskiego na ziemi rawickiej (miejsca bitew, miejsca

18 18 gromadzenia się powstańców, miejsca spoczynku poległych żołnierzy, miejsca innych ważnych wydarzeń związanych z powstaniem na terenie powiatu). SZYMANOWO szlak rozpoczyna/kończy się na przystanku autobusowym; wieś znana co najmniej od XV wieku (pierwsza wzmianka 1419). Warto zobaczyć w najbliższej okolicy (poza szlakiem czerwonym, na wschód od wsi przy szlaku niebieskim): Niewielki pomnik głaz ustawiony w miejscu śmierci porucznika Stanisława Kamińskiego, dowódcy kompanii powstańczej, który zginął w tym miejscu w zasadzce, w nocy z 3 na 4 lutego 1919 roku. Stanisława Kamińskiego. Dawny cmentarz ewangelicki przy drodze w kierunku Słupi Kapitulnej niewielki teren na wzniesieniu, porośnięty zdziczałą roślinnością. Liczne, poprzewracane nagrobki i pozarywane krypty grobowe. Resztki fundamentów muru obwodowego cmentarza. Wiosną można odczytać treść niektórych nagrobków. Na jednym z nich wyraźnie widoczne daty: urodzenia i śmierci , co może świadczyć o założeniu cmentarza na początku XIX wieku. Teren dawnego cmentarzyka cholerycznego (albo napoleońskiego różne są na ten temat informacje) niewielkie wzniesienie przy drodze Szymanowo Słupia Kapitulna, na którym ustawiono drewniany krzyż, w latach 90 tych XX wieku odnowiony (postawiono nowy). Pomnik głaz w Lesie Sarnowskim, postawiony w miejscu licznych egzekucji podczas II wojny światowej (okolice skrzyżowania dróg: Szymanowo Słupia Kapitulna i Sarnowa Sikorzyn). Wieś Szymanowo słynie z działalności zespołu folklorystycznego Wisieloki, podtrzymującego tradycje (śpiewy, tańce, obrzędy, gwara) regionu chazackiego. Na końcu wsi szlak skręca w prawo i drogą polną prowadzi do Dębna Pol. /ok.2,5km./ DĘBNO POLSKIE wieś, która w dokumentach pojawiła się po raz pierwszy w 1530 roku. Miejscowość przygraniczna (niegdyś Polska Niemcy przejście graniczne, dzisiaj Wielkopolska Śląsk, granica przebiegała nieopodal zabudowań). W okolicy rozgrywały się walki powstańcze w 1919 roku. Godne uwagi: Współczesna kaplica p.w. Nawiedzenia MB, z tablicą dedykowaną strażakom, którzy zginęli podczas II wojny światowej i ciekawą rzeźbą przed wejściem. Dawny cmentarz ewangelicki położony przy szlaku, o który dbają mieszkańcy Dębna Polskiego (we wsi było w pewnym okresie około 90% mieszkańców wyznania ewangelickiego). Zabudowania związane z funkcjonowaniem dawnej granicy państwowej: budynki urzędów celnych (polskiego i niemieckiego) okolice Przywsia, budynek dawnej strażnicy Placówki Straży Granicznej w centrum wsi.

19 Od Dębna szlak prowadzi drogami leśnymi do Zielonej Wsi./ok.4,5 km./ KRYSTYNKI okolice dawnego folwarku, leśniczówki. W pobliżu, w pierwszych dniach lutego 1919 roku, trwały walki powstańcze. ZIELONA WIEŚ pierwsza pisana wzmianka o tej miejscowości pochodzi z roku Dawniej miejsce to porośnięte było gęstym borem. Nieuregulowana Orla ze swoimi dopływami tworzyła tutaj rozległe moczary. Zielona Wieś należy do regionu tzw. Chazów (Hazów) i stanowi jego centrum. Trzeba wiedzieć, że w okolicy Zielonej Wsi, w dniu 10 lutego 1919 roku toczyły się zacięte walki powstańców (m.in. mieszkańców Zielonej Wsi) i Niemców. We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Powstańców Wielkopolskich (imię nadane w 1969 roku). W najbliższej okolicy zobaczyć można największe rzeki naszego powiatu: Orlę i wpływającą do niej Dąbrocznię. Można obejrzeć: Ciekawy kościół pod wezwaniem św. Floriana, z przełomu XIX i XX wieku. Świątynia ta została wybudowana w stylu neoromańskim (tak określał to autor projektu), według koncepcji St. Charaszkiewicza z Ponieca. Kościół zielonowiejski był podczas II wojny światowej jedynym kościołem na terenie powiatu rawickiego, udostępnionym Polakom. Bardzo oryginalny, wysoki pomnik poświęcony powstańcom wielkopolskim. Kaplicę grotę z 1934 roku przy kościele. Zbiorową mogiłę powstańców wielkopolskich na cmentarzu parafialnym (jest to grób poległych w okresie od 20 I do 26 II 1919 roku, w walkach o Rawicz). 19

20 20 STWOLNO wieś znana od 1296 roku. Za Stwolnem szlak skręca w prawo w drogę polną do Słupi Kpt./ok. 4,0km./ SŁUPIA KAPITULNA duża wieś znana od 1271 roku. Miejsce zaciętych walk podczas powstania wielkopolskiego (14 I i 10 II 1919) Do obejrzenia: Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny z lat z późnoklasycystycznym wyposażeniem. Tablice i mogiły powstańców w obrębie kościoła, tablica pamiątkowa na budynku szkoły. Pomnik upamiętniający miejsce zamordowania (14 I 1919) przez Niemców tutejszego proboszcza księdza Śledzińskiego. W Słupi szlak skręca w prawo,biegnie przez całą wieś,skręca w prawo w drogę brukową. Po 1km. skręca w lewo i drogami polnymi i gruntowymi przez Podborowo doprowadza do Golejewa. /ok. 6,5 km./ PODBOROWO wieś założona w XVIII wieku (1725); tutaj w połowie października 1939 roku Niemcy rozstrzelali w lesie 17 Polaków; szczątki po ekshumacji w 1953 roku przeniesiono na cmentarz w Golejewku. GOLEJEWO wieś znana z dokumentów od 1400 roku. Aleja zasłużonych koni!!!! - obsadzona bardzo dawno temu lipami polna droga, przy której usytuowano (od 1988) głazy z imionami najbardziej znanych i zasłużonych ogierów i klaczy z Golejewka. Czasem nad tymi pamiątkowymi kamieniami pochylają głowy pasące się tuż obok konie dzisiejsi lokatorzy golejewskich stajni. Drogą polną obrzeżem parku pałacowego szlak dobiega do fosy /wspólnie ze szlakiem czerwonym/,tutaj skręca w lewo i przez cmentarz przykościelny doprowadza do Chojna./ok.1,5 km./ GOLEJEWKO Jest to jedna z najstarszych i zarazem najciekawszych wsi ziemi rawickiej, leżąca przy drodze wiodącej z Rawicza do Dubina, nad niewielką rzeczką Szpatnicą. Golejewko datowane w dokumentach na 1393 rok, ściśle związane jest ze starym grodem o nazwie Czestram siedzibą kasztelanii wymienianym w pismach już w 1136 roku (bulla papieża Innocentego II). Warto poświęcić tej niewielkiej miejscowości kilka godzin i zwiedzić jej najciekawsze miejsca. Trzeba obejrzeć: Piękny, o każdej porze roku park z wieżą strażniczą z I połowy XVII wieku oraz neorenesansowym pałacem z lat Wieża (odrestaurowana w 2002 roku) jest pozostałością po warownym zamku. Warto zwrócić uwagę na zwieńczenie budowli pozłacanym półksiężycem i na kamienne kule armatnie, wmurowane w elewację. Pałac wzniesiony dla Marcelego Czarneckiego powstał częściowo na fundamentach siedemnastowiecznej budowli, stawianej przez ówczesnych właścicieli tych ziem Choińskich herbu Abdank. Oryginalny budynek był dwukrotnie rozbudowywany. Wśród krzewów dostrzec można niewielką kamienną figurę Samsona walczącego z lwem.

21 21 Stadninę koni pełnej krwi angielskiej, założoną w 1921 roku przez hrabiego Janusza Czarneckiego. Izba tradycji stadniny znajduje się w pałacu (przeniesiona do wieży). W Golejewku jest interesująca powozownia, w której obejrzeć można wspaniałą kolekcję powozów, karet, bryk i sań. Neobarokowy kościół Wszystkich Świętych, zbudowany w latach , według projektu Stanisława Charaszkiewicza. Polichromię w świątyni wykonał krakowianin Antoni Procajłowicz. Na uwagę zasługuje ciekawe wyposażenie wnętrza, w tym renesansowe płyty nagrobne. Na zewnątrz budowli, nad jej głównym wejściem, usytuowana jest płaskorzeźba związana z ciekawą, jedną z najlepiej znanych w naszym regionie, legendą. Na przykościelnym cmentarzu nietrudno jest zauważyć kaplicę grobową, tzw. kolumbarium, rodziny Rogalińskich i Czarneckich oraz pomnik poświęcony m.in. bohaterom powstania wielkopolskiego, uznawany za jeden z najciekawszych wielkopolskich pomników, dedykowanych powstańcom z lat Centralny plac ( rynek ) w Golejewku oryginalny drewniany pomnik dedykowany ofiarom Katynia, dzieło rawickiego snycerza Romana Dworaka; kapliczka. CHOJNO duża wieś, bezpośrednio granicząca z Golejewkiem, znana w dokumentach od 1310 roku (prowadzone prace archeologiczne potwierdziły zamieszkanie okolicy przez prasłowian); liczne, nowoczesne gospodarstwa rolne; dawny dwór. W Chojnie szlak biegnie prosto przez całą wieś, mija drogę odchodzącą w kierunku Rawicza,i po kilkuset metrach skręca w lewo,drogą polną prowadzi do Niemarzyna,gdzie na końcu wsi skręca w prawo na drogę asfaltową którą dobiega do Miejskiej Górki. /ok.7,0km./ NIEMARZYN stara wieś, po raz pierwszy wspomniana w dokumentach w 1310 roku. MIEJSKA GÓRKA miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana, jako Góra Sobiałkowo w 1241 roku, uzyskała prawa miejskie po 1362 roku, zatwierdzone przez Władysława Jagiełłę w 1428 roku. W XVI wieku prężny ośrodek luteranizmu (m.in. mieszkał tutaj Erazm Gliczner). Centrum powstania wielkopolskiego w 1919 roku. Do obejrzenia: Drewniany (niestety bardzo zniszczony) zbór ewangelicki p.w. Góry Tabor usytuowany na dawnym cmentarzu ewangelickim z zachowaną bramą i szczątkami nagrobków. Zbiorowa mogiła powstańców wielkopolskich na cmentarzu parafialnym oryginalny pomnik. Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja z 1 połowy XV wieku, kilkakrotnie przebudowywany (gotyk, barok, klasycyzm).

22 22 Rynek, w pobliżu niewielki pomnik dedykowany powstańcom wielkopolskim (dawnej w tym miejscu stał budynek, w którym gromadzili się powstańcy). Cukrownia Miejska Górka z ogromnym silosem i pomnikami w okolicach głównej bramy. Zabytkowy, drewniany wiatrak kożlak. Zbiornik retencyjny na Dąbroczni (ok. 14 ha) miejsce wypoczynku mieszkańców ziemi rawickiej. W mieście szlak prowadzi przez mały rynek,okolice kościoła,rynek,skąd wychodzi w ulicę Rawicką i obok cukrowni doprowadza do klasztoru. /ok.4,0km./ KAROLINKI (tzw. GORUSZKI) wieś przylegająca do Miejskiej Górki. Koniecznie należy obejrzeć: Kościół i klasztor z 1742 roku, należący do Zakonu Franciszkanów (obecnie nowicjat prowincji śląskiej); dwupoziomowy kościół o pięknym wnętrzu, dziedziniec, pomnik 453 więźniów, którzy stracili życie w filii rawickiego więzienia (klasztor) podczas II wojny światowej, grobowiec zakonników. Od klasztoru szlak prowadzi do wsi Karolinki,w jej połowie skręca w prawo w drogę polną, którą dobiega do Sarnowy w okolicach cmentarza./ok.3,5km./ SARNOWA od 1973 dzielnica Rawicza. Pierwsze wzmianki o Sarnowie pochodzą z XIII wieku. Dokumenty mówią, że w 1262 roku Sarnowa należała do cysterskiego klasztoru w Trzebnicy. Wiadomo również, że to najstarsze na naszym terenie miasto było założone na prawie polskim, zaś na początku XV wieku Władysław Jagiełło ustanowił w nim prawo niemieckie. Nie zachowały się niestety najstarsze miejskie dokumenty Sarnowy, bowiem spłonęły one w wielkim pożarze tej miejscowości, w 1809 roku. To dawne miasteczko było niegdyś ośrodkiem trzech narodowości, trzech kultur i trzech religii katolicyzmu, protestantyzmu i wyznania mojżeszowego. Koniecznie trzeba zobaczyć: Rynek z ratuszem z XIX wieku (1837) oryginalna, neogotycka wieża (1870), ciekawie zdobiona (m.in. kamienny herb dawnego miasta Sarnowy), stara zabudowa pierzei rynku. Barokowy kościół z XVIII wieku p.w. św. Andrzeja Apostoła z dwiema kaplicami, interesującym obrazem MB Szkaplerznej i tablicami trumiennymi, związany m.in. z postacią Karola Kurpińskiego (tablica na murze wieży).

23 23 Park miejski z pałacem i pozostałością dawnego obronnego założenia, otoczonego fosą. Zabytkowy wiatrak kożlak z prywatnym muzeum młynarstwa i karczmą w zabytkowej chacie. Lapidarium XVIII wiecznej rzeźby nagrobnej na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego (zabytkowe płyty nagrobne z cmentarza rawickiego). SARNÓWKA wieś przylegająca do Sarnowy (dzisiaj od 1973, dzielnicy Rawicza); pierwsza pisana informacja o tej miejscowości pochodzi z roku Przez Sarnowę szlak prowadzi ulicą od cmentarza do kościoła,na rynek tu skręca w prawo, mija park z pałacem,przecina drogę Rawicz- Miejska Górka, przechodzi Sarnówkę,na rozwidleniu dróg wchodzi w drogę polną którą biegnie do styku z szlakiem niebieskim, tu skręca w lewo i współnie z nim doprowadza do Łaszczyna./ok.6,0km./ ŁASZCZYN wieś z ciekawymi zabytkami. Miejscowość opisywana już w 1310 roku. Parafia wzmiankowana w 1410 roku. Kościół istniał zapewne dużo wcześniej. W 1610 wybudowano nowy kościół murowany z fundacji Katarzyny z Krzyżanowa Zakrzewskiej, ówczesnej właścicielki wsi. W roku 1780, po zawaleniu się wieży kościelnej, świątynia została odbudowana staraniem właściciela Łaszczyna Maksymiliana Mielżyńskiego, pisarza wielkiego koronnego. W 1868 roku pożar zniszczył świątynię. Obecny kościół został wybudowany w 1889 roku, w stylu eklektycznym. Kaplica grobowa rodziny Sczanieckich dawnych właścicieli Łaszczyna. Drewniana dzwonnica z niewielką tablicą informacyjną. Cmentarz przykościelny z grobem Stefana Bobrowskiego wybitnego przywódcy powstania styczniowego, który zginął w pojedynku, 12 kwietnia 1863 roku.

24 24 Pałac XIX/XX wiek, do 1945 roku własność znanej wielkopolskiej rodziny Sczanieckich, park przypałacowy z ciekawymi okazami drzew. Przy kościele szlak skręca w prawo i drogą asfaltową prowadzi do Konarzewa./ok.2,5km./ KONARZEWO wieś znana od 1252 roku, od XV do XVII wieku stanowiąca własność i gniazdo Konarzewskich herbu Wręby. W XVIII wieku i w I połowie XIX wieku należała do rodziny Bojanowskich. Konarzewo jest jednym z wielu miejsc Wielkopolski, w którym bawił w latach 1831/32 Adam Mickiewicz, przyjechawszy w poznańskie z intencją jak twierdził by być bliżej rodaków, którzy w tym czasie przelewali krew w Powstaniu Listopadowym za pobliską granicą rosyjską. Parterowy dwór z początku XIX wieku z wystawkami zwieńczonymi w obu fasadach trójkątnymi frontonami urozmaica dobudowane około połowy XIX wieku neogotyckie obszerne piętrowe skrzydło z wysokimi schodkowymi szczytami, ze sterczynami i blendami. Okna ostrołukowe i prostokątne z maswerkami, w fasadzie skrzydła ostrołukowy portal poprzedzony schodami i gankiem z ozdobną balustradą. Późnoklasycystyczna oficyna z początku XIX wieku. Niewielki park i zabudowania folwarczne. W Konarzewie szlak skręca w lewo w drogę do Dabrówki,na początku wsi wchodzi do parku,w którym skręca w lewo doprowadza do głównej drogi Wrocław Poznań, skręca w lewo i jej poboczem doprowadza do przystanku PKS w Iżbecach koniec szlaku./ok.3,5km./ UWAGA! na ostatnim odcinku zachować szczególną ostrożność. DĄBRÓWKA wieś przy głównej drodze Wrocław Poznań, po raz pierwszy odnotowana w 1423 roku. Park dworski, pałac z XIX wieku klasycystyczny, przez wiele lat szkoła, obecnie obiekt prywatny. IŹBICE wieś w pobliżu trasy Wrocław Poznań; zajazd przydrożny Gawra, zabytkowy wiatrak koźlak; przystanek PKS (koniec/początek szlaku).

25 25 TRASA TURYSTYCZNA PO RAWICZU Dworzec kolejowy PKP na trasie Wrocław Poznań (linia powstała w 1856 roku, zelektryfikowana w 1970); węzeł szlaków przed budynkiem dworca; w pobliżu, w niewielkim parku ciekawe drzewa pomniki przyrody (m.in. ogromna topola czarna). Aleja łącząca dworzec z ulicą Marszałka J. Piłsudskiego, przy której duży tartak. Ulica Podmiejska (widoczny zespół zabudowań Spółdzielni Inwalidów). Cmentarz parafialny (około mogił; założony w 1811 roku, kilkakrotnie powiększany; warto obejrzeć: wysoki drewniany krzyż z symbolicznym pomnikiem i tablicą dedykowanym rawiczanom, którzy zginęli w Katyniu oraz przyległymi mogiłami rawickich kapłanów, zbiorową mogiłę pomordowanych w 1939 roku, grób ks. Piotra Oborskiego więźnia Rawicza, zbiorowe groby więźniów, kwaterę wojskową z pomnikami i mogiłami żołnierzy wojny polsko bolszewickiej 1920 i pierwszej wojny światowej, kwaterę więźniów z lat z pamiątkowym głazem i stosowną tablicą, symboliczną mogiłę niemieckich rawiczan, liczne groby zmarłych powstańców wielkopolskich i wojskowych z różnych okresów, zbiorowy grób demonstrantów, którzy zginęli w roku 1921 na rawickim

26 Rynku, kaplicę cmentarną wybudowaną w latach 80 tych XX wieku z tablicami zawierającymi spisy więźniów zmarłych w rawickim więzieniu w latach i , mogiły: Ignacego Buszy, Stanisława Mikołajewicza i nieopodal Stanisława Kamińskiego postaci związanych z powstaniem wielkopolskim, główną bramę cmentarną z ciekawymi krzyżami). Ulice: Żwirowa i Spokojna (widoczne: piaszczyste pagórki, niegdyś z licznymi wiatrakami, obecnie z torami saneczkowymi; stadion sportowy z krytą pływalnią, hotel z restauracją i część Osiedla im. H. Sienkiewicza z zabudowaniami tzw. tysiąclatki Szkoły Podstawowej nr 4). Wały Księcia Poniatowskiego wejście na planty. Ulica Grunwaldzka (od początku istnienia miasta reprezentacyjna, główna ulica, prowadząca niegdyś od Rynku do Bramy Wrocławskiej, z wieloma ciekawymi kamieniczkami z XVIII i XIX wieku; warto zwrócić uwagę na charakterystyczne dachy z naczółkami ). Rynek koniecznie należy odwiedzić Muzeum Ziemi Rawickiej mieszczące się w barokowym ratuszu z 2 połowy XVIII wieku i obejrzeć budynek ratusza z zewnątrz: wieża z zegarem i pozłacaną kulą, ponad którą chorągiewka z herbem miasta i piorunochron założony jako pierwszy w Polsce w 1783 roku, kartusze herbowe po zachodniej i wschodniej stronie budynku; ciekawe domy mieszkalne na frontonie jednego z nich herb miasta, na innym siedzibie apteki interesujący napis Apteka Miejska i Radziecka (nazwa Radziecka pochodzi od słów: rada miasta, radny, radźca!). Ulica Ignacego Buszy: klasycystyczny, narożnikowy budynek sądu z przełomu XVIII i XIX wieku; wspaniały klasycystyczny poewangelicki kościół p.w. św. Andrzeja Boboli, dawny (do 1945) zbór Świętej Trójcy, czwarta świątynia stojąca w tym miejscu, odbudowywana po pożarach w 1707, 1801 i 1915 roku, obecna według projektu Karola Gotharda Langhansa z 1803 roku, rekonstruowana ; należy zwrócić uwagę na oryginalny wystrój wnętrza: dwa piętra empor, potężne kolumny, ciekawy ołtarz główny, chrzcielnicę i okazałe, jedne z największych w Polsce, organy (świątynia prezentuje się pięknie w nocnym oświetleniu). Ulica Szarych Szeregów: budynek rawickiego Gimnazjum nr 1. Ulica Marcinkowskiego w osi ulicy, w kierunku zachodnim, widoczny budynek Szkoły Podstawowej nr 1 pod zegarem. Ulica J. Scherwentkego: w kierunku północnym widok na neogotycką wieżę kościoła Zwiastowania NMP; siedziba Straży Pożarnej. Planty: oryginalny gmach Domu Kultury, wybudowany w 1903 roku; dawna i obecna siedziba Bractwa Kurkowego założonego w Rawiczu w 1642 roku; ma tutaj m.in. siedzibę dobrze wyposażona Biblioteka Publiczna i Czytelnia, 26