PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA. Z CHEMII DLA KLAS I (poziom podstawowy) LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO W KAMIENNEJ GÓRZE

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z CHEMII DLA KLAS I (poziom podstawowy) LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO W KAMIENNEJ GÓRZE 1

2 Narzędzia sprawdzania wiedzy i umiejętności oraz waga poszczególnych stopni: Uczeń oceniany jest z następujących form aktywności: całogodzinne sprawdziany pisemne, testy, obejmujące więcej niż trzy jednostki lekcyjne, poprzedzone lekcją powtórzeniową i zapowiedziane z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem; (waga: 3) krótkie sprawdziany tzw. kartkówki obejmujące wiadomości z trzech ostatnich lekcji i trwające nie dłużej niż 15 minut, które nie muszą być zapowiedziane; (waga: 2) odpowiedź ustna (podczas odpowiedzi ustnej brane są pod uwagę następujące kryteria: używanie języka chemicznego, poprawność i samodzielność odpowiedzi, znajomość zagadnienia. Zakres materiału obowiązuje tu do trzech lekcji wstecz. Kryteria oceniania są zgodne z wymaganiami programowymi) (waga: 2) zadania domowe (waga: 1) zeszyt (podczas oceniania zeszytu brane są po uwagę następujące kryteria: estetyka, systematyczność i poprawność wykonywania zadań domowych, prowadzenie bieżących notatek z lekcji) (waga: 1) aktywność na lekcji (Gdy uczeń udziela szerszej i wyczerpującej odpowiedzi na zadane pytanie, wówczas podlega on ocenie cyfrowej. Za mniejszą aktywność uczeń może otrzymać dają ocenę bdb. Sześć + w przypadku uczniów bardzo aktywnych daje ocenę celującą.) (waga: 1) praca nieobowiązkowa (np. referat) (waga: 1) udział w konkursach (etap powiatowy waga: 3,etap wojewódzki waga: 5) 2

3 Uczeń ma prawo zgłosić nieprzygotowanie do lekcji 1 raz w semestrze. Nie można zgłaszać nieprzygotowania przed zapowiedzianymi pracą klasową i kartkówką. Ocenę semestralną i roczną uczeń otrzymuje na podstawie ocen cząstkowych, zgodnie z procedurą obowiązującą w WSO. Wszelkie niejasności regulowane są zgodnie z obowiązującym statutem szkoły.. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Prezentowane cele kształcenia i wychowania są zgodne z celami określonymi w Podstawie programowej. Zakładają rozwijanie umiejętności obserwowania zjawisk w otoczeniu ucznia, wykonywania prostych doświadczeń chemicznych, interpretacji wyników przeprowadzonych doświadczeń, samodzielnego formułowania wniosków, celowego i bezpiecznego posługiwania się sprzętem laboratoryjnym, wyszukiwania i operowania informacjami oraz umiejętności pracy w zespole. Proponowane cele pozwalają na poznanie zastosowania i znaczenia chemii w podstawowych dziedzinach życia. Kończąc edukację chemiczną na klasie pierwszej szkoły ponadgimnazjalnej, uczeń będzie świadomy tego, że zdobytą wiedzę będzie mógł wykorzystać w praktyce. Cele dla poszczególnych działów 1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego Uczeń: zna zasady pracy obowiązujące w pracowni chemicznej, ćwiczy umiejętność bezpiecznego obchodzenia się z substancjami niebezpiecznymi, 3

4 dobiera sprzęt i szkło laboratoryjne do przeprowadzenia danego doświadczenia, podaje wzór sumaryczny oraz nazwę systematyczną tlenku krzemu(iv), opisuje właściwości fizyczne i chemiczne krzemionki, proponuje laboratoryjny sposób wykazania charakteru chemicznego SiO 2, wymienia podstawowe odmiany tlenku krzemu(iv) występujące w przyrodzie i wskazuje przyczynę różnic w ich właściwościach chemicznych, określa różnice we właściwościach różnych odmian krzemionki, opisuje zastosowanie poszczególnych odmian krzemionki, tłumaczy, co to jest szkło, omawia właściwości fizyczne i chemiczne szkła, wymienia rodzaje i zastosowanie szkła, zapisuje obserwacje i wyciąga na ich podstawie wnioski, zna wzór sumaryczny węglanu wapnia, definiuje pojęcie higroskopijności, podaje przykłady substancji higroskopijnych, wymienia składniki skał wapiennych, projektuje doświadczenie, które pozwoli wykryć skały wapienne spośród innych minerałów, zapisuje równania reakcji przebiegających podczas wykrywania skał wapiennych, wyjaśnia zjawiska krasowe, zapisuje równania reakcji chemicznych przebiegających podczas zjawisk krasowych, wylicza zastosowanie węglanu wapnia, wyjaśnia, na czym polega proces twardnienia zaprawy wapiennej, 4

5 zapisuje równanie reakcji przebiegające podczas twardnienia zaprawy wapiennej, zna wzór siarczanu(vi) wapnia, wie, że siarczan wapnia jest solą, tłumaczy, co to są hydraty, podaje różnice we właściwościach hydratów i substancji bezwodnych, wymienia formy występowania siarczanu(vi) wapnia, podaje ich wzory oraz wylicza zastosowanie, wyjaśnia różnice we właściwościach poszczególnych odmian siarczanu(vi) wapnia na podstawie budowy sieci krystalicznej, porównuje właściwości fizyczne i chemiczne gipsu palonego oraz alabastru, opisuje zjawiska zachodzące podczas ogrzewania hydratów, proponuje laboratoryjny sposób wykazania, że określona sól jest hydratem, wylicza zastosowanie skał gipsowych, wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej, zapisuje równanie reakcji zachodzące podczas twardnienia zaprawy gipsowej, wyjaśnia pojęcie alotropii, wymienia alotropowe odmiany węgla, omawia budowę wewnętrzną grafitu, diamentu oraz fulerenów, wymienia właściwości fizyczne grafitu i diamentu, opisuje najważniejsze zastosowania odmian alotropowych węgla, proponuje doświadczenie, za pomocą którego wykaże obecność węgla w związkach organicznych. 2. Chemia środków czystości Uczeń: 5

6 opisuje skład, budowę i sposób otrzymywania mydła, wymienia rodzaje znanych mydeł stałych (sodowe oraz potasowe), zapisuje równanie reakcji zmydlania tłuszczu jako metodę otrzymywania mydła, wyjaśnia wpływ zjawiska twardości wody na wydajność mydła w procesie mycia, zapisuje równania reakcji wyjaśniające negatywny wpływ twardości wody na właściwości myjące mydła, oznacza fragmenty hydrofilowe oraz hydrofobowe w budowie cząsteczki mydła, wyjaśnia uproszczony mechanizm usuwania brudu za pomocą mydła, wymienia przykłady detergentów stosowanych w życiu codziennym, dokonuje podziału detergentów, biorąc pod uwagę kryterium składu preparatu, opisuje budowę substancji powierzchniowo czynnych innych niż mydło oraz omawia podobieństwa i różnice w ich budowie, wyjaśnia w odniesieniu do budowy cząsteczki detergentu, czy jest on biodegradowalny, tłumaczy przyczyny stosowania detergentów innych niż mydło, wymienia przykłady detergentów niezawierających środków powierzchniowo czynnych, podaje nazwy i wzory substancji odpowiedzialnych za właściwości wybielające niektórych detergentów, wyjaśnia zjawisko eutrofizacji wód i wymienia je jako przyczynę konieczności ograniczenia zużycia niektórych detergentów, wyjaśnia pojęcie emulsji, omawia zależność pomiędzy wzajemną rozpuszczalnością substancji a budową ich cząsteczki, wymienia podstawowe rodzaje emulsji, omawia sposób tworzenia się emulsji, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia w tym procesie mydła i innych substancji powierzchniowo czynnych, wskazuje w danej emulsji fazę rozproszoną i rozpraszającą, opisuje zastosowania emulsji w życiu codziennym oraz wymienia ich przykłady naturalne spotykane na co dzień. 6

7 3. Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni Uczeń: podaje przykłady substancji biologicznie czynnych (naturalnych i syntetycznych), omawia główne sposoby działania substancji biologicznie czynnych na organizm człowieka, wymienia podstawowe drogi wchłaniania substancji w organizmie ludzkim, wyjaśnia pojęcie dawki śmiertelnej, wymienia czynniki wpływające na szybkość wchłaniania się leku (dawka, rozpuszczalność w wodzie, stopień rozdrobnienia, sposób przenikania do organizmu), dokonuje podziału leczniczych substancji biologicznie czynnych ze względu na ich pochodzenie, podaje przykłady leczniczych substancji biologicznie czynnych pochodzenia naturalnego i syntetycznego, wyszukuje informacje na temat substancji leczniczych w dostępnych źródłach wiedzy, wymienia podstawowe rodzaje substancji toksycznych biologicznie czynnych, podaje przykłady substancji toksycznych biologicznie czynnych, wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat działania i składu substancji toksycznych, wymienia najważniejsze składniki środków żywnościowych, takich jak kawa, herbata, mleko i jego przetwory, woda mineralna oraz napoje typu cola, opisuje i porównuje jakościowy skład różnych rodzajów wód spożywczych, wyjaśnia znaczenie symboli typu E, stosowanych na etykietach produktów żywnościowych, wymienia podstawowe grupy substancji antyodżywczych oraz opisuje ich wpływ na zdrowie człowieka, projektuje doświadczenie pozwalające wykryć jony znajdujące się w badanej wodzie mineralnej i białko w produktach spożywczych, wymienia i opisuje słownie przebieg fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej, 7

8 zapisuje równania reakcji przebiegających podczas fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej, opisuje warunki, w jakich przebiega fermentacja alkoholowa, octowa i mlekowa, omawia znaczenie analizowanych procesów fermentacyjnych w życiu codziennym, podaje najważniejsze metody zapobiegania psuciu się żywności. 4. Chemia gleby Uczeń: opisuje podstawowe właściwości fizyczne i chemiczne gleby, projektuje doświadczenie pozwalające na zbadanie kwasowości gleby, porównuje kwasowość gleby na podstawie wyników pomiarów ph, opisuje znaczenie kwasowości gleby dla rozwoju wybranych gatunków roślin, wyjaśnia, na czym polegają właściwości sorpcyjne gleby, projektuje doświadczenie pozwalające na zbadanie właściwości sorpcyjnych gleby, wyjaśnia, z czego wynikają nieprawidłowości w rozwoju roślin wegetujących w glebie, wymienia i opisuje rolę najważniejszych pierwiastków odpowiedzialnych za prawidłowy rozwój roślin, wyjaśnia potrzebę stosowania nawozów, dokonuje podziału nawozów ze względu na pochodzenie oraz podaje ich przykłady, opisuje sposób otrzymywania najważniejszych nawozów sztucznych, np. superfosfatu, saletry amonowej, mocznika, wymienia wady i zalety stosowania nawozów naturalnych oraz sztucznych, interpretuje dane dotyczące wpływu warunków glebowych na rozwój roślinności (np. określa, jakie gatunki roślin można uprawiać na glebach o odczynie kwasowym), 8

9 wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleb oraz podstawowe rodzaje zanieczyszczeń (metale ciężkie, węglowodory, pestycydy, azotany), proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacją, wyszukuje informacje na temat najważniejszych związków powodujących degradację gleb. 5. Paliwa dziś i w przyszłości Uczeń: wymienia podstawowe rodzaje energii, podaje podstawowe surowce naturalne będące źródłem pozyskiwania energii, uzasadnia, dlaczego określone materiały są stosowane jako surowce energetyczne, omawia skład najczęściej stosowanych surowców energetycznych, wskazuje różnice w składzie antracytu, węgla kamiennego, węgla brunatnego oraz torfu, objaśnia przebieg destylacji węgla kamiennego i ropy naftowej, opisuje proces destylacji ropy naftowej, wyjaśnia, jaka właściwość składników ropy naftowej pozwala na ich rozdzielenie metodą destylacji, omawia zastosowanie poszczególnych frakcji destylacji ropy naftowej oraz węgla kamiennego, konstruuje zestaw do destylacji mieszanin ciekłych, wymienia i krótko charakteryzuje sposoby zwiększania ilości i jakości benzyny, wyjaśnia, dlaczego opracowywane są metody zwiększania jakości i ilości produkowanej benzyny, tłumaczy pojęcie liczby oktanowej oraz porównuje jakościowo benzyny mające różne wartości tego parametru, wyjaśnia celowość stosowania tetraetylołowiu i konieczność jego wycofania z procesu technologicznego produkcji benzyny, wymienia alternatywne źródła energii, 9

10 omawia podstawowe wady i zalety poszczególnych rodzajów alternatywnych źródeł energii, ocenia możliwość wykorzystania poszczególnych rodzajów alternatywnych źródeł energii (słonecznej, wód powierzchniowych, wiatru, biomasy, geotermalnej), analizuje wpływ różnorodnych sposobów uzyskiwania energii na środowisko przyrodnicze, wymienia główne przyczyny i skutki efektu cieplarnianego, dziury ozonowej, kwaśnych deszczy. 6. Chemia opakowań i odzieży Uczeń: wymienia przykłady opakowań (celulozowych, szklanych, metalowych, sztucznych), omawia funkcje, jakie pełnią opakowania różnego rodzaju produktów, wylicza kryteria podziału opakowań, dokonuje podziału opakowań, biorąc pod uwagę określone rodzaje kryterium, omawia wady i zalety różnego rodzaju opakowań stosowanych w życiu codziennym, dokonuje podziału tworzyw sztucznych na polimeryzacyjne i polikondensacyjne, dzieli tworzywa sztuczne na duroplasty i termoplasty, wskazuje na różnice we właściwościach duroplastów i termoplastów wynikające z ich budowy, zapisuje wzór polimeru na podstawie wzoru monomeru, zapisuje równanie reakcji polimeryzacji, podaje wzór monomeru, znając strukturę polimeru, zapisuje równania reakcji pozwalających na otrzymanie polichlorku winylu, wskazuje na zagrożenia związane ze stosowaniem PVC, dokonuje podziału włókien na naturalne (białkowe i celulozowe), sztuczne oraz syntetyczne, 10

11 opisuje zastosowania włókien różnego rodzaju, wymienia wady i zalety najczęściej stosowanych włókien, uzasadnia potrzebę stosowania włókien, projektuje doświadczenie umożliwiające odróżnienie włókien białkowych i celulozowych, sztucznych i syntetycznych, wymienia podstawowe rodzaje odpadów w gospodarstwie domowym, wyjaśnia potrzebę stosowania segregacji odpadów. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania Najistotniejszym w przekazywaniu trudnej wiedzy chemicznej wydaje się odpowiedni dobór metod nauczania. Przy każdym temacie nauczyciel powinien dobrać takie metody, by najlepiej podawały zaplanowane treści, realizowały założone cele kształcenia i cele wychowawcze, a jednocześnie były atrakcyjne dla ucznia. W Rocznym planie dydaktycznym zaproponowano następujące metody pracy z uczniem: 1. Eksperyment chemiczny (doświadczenie) Eksperyment może zajmować różne miejsca w procesie poznawczym, rozmaite są zatem także jego funkcje w tym procesie. 1. Funkcja motywacyjna dochodzenie, poprzez analizę wyników eksperymentalnych, do nowej, często nieoczekiwanej wiedzy, do nowego opisu zjawisk. W wyniku analizy sytuacji problemowej odkryta zostaje pewna sprzeczność, która zawiera w sobie istotę problemu. Prowadzi to do sformułowania problemu (często w postaci pytania), postawienia hipotezy i poszukiwania drogi jej weryfikacji. 2. Funkcja odkrywcza badanie różnymi technikami właściwości substancji bądź zjawisk. Przy poznawaniu właściwości substancji eksperyment jest pierwszym, głównym krokiem procesu poznawczego. Następnym etapem jest zbieranie danych i ich klasyfikacja, która jest 11

12 wynikiem przeprowadzonych doświadczeń. W dalszej kolejności analizowane są dane i prowadzone pierwsze próby uogólnienia, zmierzające do określenia właściwości badanej substancji. Następnym krokiem jest eksperymentalne sprawdzenie słuszności wyprowadzonych uogólnień. 3. Funkcja sprawdzająca sprawdzenie w praktyce wiedzy zdobytej drogą dedukcji, zgodnie z zasadą: Od żywego oglądu do teorii i stąd do praktyki. Eksperyment jest następstwem hipotezy teoretycznej, sformułowanej w wyniku symulacji przeprowadzonej za pomocą modelu. 2. Dyskusja Dyskusja polega na zorganizowanej wymianie poglądów na określony temat między nauczycielem a uczniami. Umożliwia zaprezentowanie własnego stanowiska lub wypracowanie stanowiska wspólnego dla wszystkich. Pomaga w opanowaniu materiału nauczania, kształci umiejętność twórczego rozwiązywania problemów, uczy szacunku dla poglądów innych ludzi, umożliwia prezentację własnych poglądów na forum dyskusyjnym. Sposób realizacji 1. Nauczyciel podaje temat dyskusji oraz określa czas wypowiedzi poszczególnych mówców i czas trwania dyskusji. 2. Przed rozpoczęciem dyskusji nauczyciel omawia z uczniami jej zasady. 3. Nauczyciel wraz z uczniami ustala cel i efekt dyskusji. 4. Uczestnicy wypowiadają się na określony temat. 5. W końcowej fazie nauczyciel wraz z uczniami podsumowuje dyskusję oraz ocenia jej przebieg. 6. Uczniowie formułują i zapisują wnioski wynikające z dyskusji. 3.Praca w grupie Zalety: kształtowanie umiejętności interpersonalnych uczniów, umożliwianie uczniom pracy we własnym tempie, kształtowanie umiejętności współpracy oraz postawy otwarcia na opinie i pomysły innych osób, 12

13 promowanie autonomii ucznia poprzez pozwolenie mu na podejmowanie własnych decyzji w ramach grupy. Wady: niektórzy uczniowie mogą pozostawać biernymi obserwatorami pracy kolegów, może przyczyniać się do hałasu w klasie, a co za tym idzie do utraty dyscypliny, organizacja pracy pochłania więcej czasu niż w wypadku pracy w parach. 4. Burza mózgów (pomysłów) Opis metody Burza mózgów pozwala na uzyskanie jak największej liczby pomysłów i propozycji rozwiązania rozpatrywanego problemu. Przebiega etapami: zgłaszanie pomysłów bez wstępnej weryfikacji, analiza pomysłów i wybór najlepszego z nich. Jest przydatna, jeśli wszyscy uczestnicy biorą w niej aktywny udział oraz unikają ocen i sądów aż do chwili sporządzenia ostatecznej listy pomysłów. Metoda ta wyzwala w uczniach inwencję twórczą i zmusza ich do samodzielnego myślenia. Sposób realizacji: 1. Nauczyciel zapisuje na tablicy lub podaje ustnie problem, który będzie rozpatrywany. 2. Uczniowie wymieniają propozycje rozwiązania problemu. 3. Nauczyciel dba o to, by w ściśle określonym czasie padło jak najwięcej propozycji. Pomysły są zapisywane dokładnie tak, jak zostały zgłoszone. 4. Uczniowie wybierają najwłaściwszy ich zdaniem sposób rozwiązania problemu. Podczas pracy z uczniem należy pamiętać również o jak najczęstszym: wskazywaniu literatury popularnonaukowej oraz stron internetowych związanych z treściami odpowiadającymi tematyce zajęć, prowadzeniu lekcji metodą laboratoryjną, korzystaniu z różnych źródeł informacji, 13

14 przeprowadzaniu doświadczeń, wykorzystywaniu modeli, plansz, tablic itp., podkreślaniu obecności chemii w życiu codziennym uświadamianiu i pokazywaniu jej praktycznego zastosowania, obserwowaniu zjawisk zachodzących w otaczającym świecie, wykorzystywaniu wiedzy chemicznej do nawyków dbałości o środowisko przyrodnicze. Oprócz stosowania różnorodnych metod podczas zajęć z chemii należy pamiętać także o tym, że do osiągnięcia zamierzonych celów ważne jest, by każdego ucznia traktować indywidualnie. Reforma oświaty kładzie bardzo duży nacisk na indywidualizację procesu kształcenia, szczególnie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Niniejszy program przybliża niektóre metody pracy z uczniem i określa możliwości wspomagające ze względu na następujące specjalne potrzeby edukacyjne: dysleksję, dysgrafię, dysortografię, dyskalkulię, deficyty słuchu, niepełnosprawność ruchową, autyzm, zespół Aspergera, ADHD, niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym, szczególne uzdolnienia. 14

15 Model pracy z uczniem z dysleksją Należy rozłożyć naukę reguł, wzorów i symboli chemicznych w czasie i często je przypominać oraz utrwalać, materiał dzielić na mniejsze porcje, uwzględniać trudności ucznia w zapisywaniu równań reakcji chemicznych. Podczas prowadzenia zajęć warto stosować techniki skojarzeniowe, które ułatwiają zapamiętywanie, korzystać z najprostszych układów okresowych pierwiastków chemicznych, wystrzegać się nazw potocznych, a uczniowi wyjaśniać, jaka jest różnica pomiędzy pojęciem terminu chemicznego a pojęciem potocznym. Należy podawać wszystkie dopuszczalne nazwy dla danej substancji, nie wprowadzać nazw starych i już nieużywanych, a używane terminy chemiczne uzupełniać wyjaśnieniem. Podczas rozwiązywania zadań trzeba sprawdzać, czy uczeń zapoznał się z treścią zadania i czy je poprawnie zrozumiał. Jeśli jest taka konieczność, należy uczniowi udzielić dodatkowych wskazówek, zwiększyć czas na rozwiązanie zadania. Model pracy z uczniem z dysgrafią Powinno się częściej stosować metody badawcze, obserwacyjne, proponować pracę w grupach, zadania zapisywać na kartce, nowe pojęcia na tablicy, pozwolić na robienie notatek na komputerze. Model pracy z uczniem z dysortografią Warto uwzględnić jego trudności w zapisywaniu równań reakcji chemicznych, stosowaniu małych i dużych liter, oceniać jego wiadomości głównie na podstawie wypowiedzi ustnych. Model pracy z uczniem z dyskalkulią Należy wskazać w podręczniku te fragmenty tekstu, które są konieczne do zapamiętania, i polecić wyróżnienie tego tekstu kolorem. Podczas lekcji warto przeprowadzać dużą liczbę doświadczeń, aby uczeń mógł o nich opowiadać. Korzystamy też z różnorakich, dostosowanych do tematu lekcji modeli, plansz i tabel. Model pracy z uczniem z niepełnosprawnością ruchową 15

16 Pracując z uczniem z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, należy zwracać szczególną uwagę na pomoc koleżeńską podczas prowadzenia doświadczeń oraz pomoc podczas posługiwania się sprzętem laboratoryjnym. Model pracy z uczniem niesłyszącym lub słabo słyszącym Powinno się pozwolić mu na odwracanie się w kierunku odpowiadających podczas lekcji kolegów/koleżanek. Nauczyciel, mówiąc do całej klasy, powinien stać w pobliżu ucznia słabo słyszącego i być zwrócony w jego stronę, artykułować słowa wyraźnie i wyeliminować zbędny hałas. Można także posadzić obok ucznia słabo słyszącego ucznia zdolnego, zrównoważonego emocjonalnie, aby pomagał znaleźć odpowiednią stronę w podręczniku, wskazać ćwiczenie itp. Podczas lekcji wskazane jest używanie pomocy wizualnych. Przy ocenie prac pisemnych ucznia niedosłyszącego nie należy uwzględniać błędów wynikających z niedosłuchu, a przy ocenie osiągnięć trzeba docenić jego wkład pracy. Model pracy z uczniem z niedostosowaniem społecznym lub zagrożonym niedostosowaniem społecznym Należy położyć nacisk na rozbudzenie zainteresowania nauką i kształtowanie pozytywnej motywacji do nauki. Prowadzimy zajęcia atrakcyjnymi metodami, w których dominować powinny między innymi pokazy multimedialne i wycieczki. Stwarzamy tym uczniom możliwość odnoszenia sukcesów na terenie szkoły. Model pracy z uczniem z autyzmem/zespołem Aspergera Aby wspomóc ucznia, należy dostosować metody i formy pracy oraz: uczyć zasad dotyczących kolejności zabierania głosu w dyskusji, rozmowie na lekcji, kontrolować, czy polecenia odnoszące się do wykonywania zadań zostały zrozumiane, przygotowywać ucznia na potencjalne zmiany, przedstawiać precyzyjnie sformułowane oczekiwania i zasady dotyczące właściwego zachowania, zachęcać do wykonywania zadań wymagających konieczności współpracy, chwalić ucznia, wskazując mu, co zrobił dobrze, 16

17 uczyć zwracania się o pomoc, wdrażać do samokontroli, stosować wzmocnienia pozytywne na każdym etapie pracy (nie odraczać oceny na koniec). Model pracy z uczniem z ADHD Należy przestrzegać stałości reguł, które powinny być pokrótce przypominane przed każdymi zajęciami. Powinno się jasno i precyzyjnie formułować polecenia, ograniczać ilość bodźców, wdrażać do samokontroli, stosować wzmocnienia pozytywne na każdym etapie pracy (nie odraczać oceny na koniec). Model pracy z uczniem zdolnym Uczniowi zdolnemu można przydzielić rolę asystenta nauczyciela, umożliwić prowadzenia wybranego fragmentu lub całej lekcji oraz motywować do brania udziału w konkursach i olimpiadach chemicznych. Można mu polecać zadania domowe o wyższym stopniu trudności. W miarę możliwości warto podjąć współpracę z uczelnią wyższą i umożliwić uczniowi uczestniczenie w wybranych zajęciach odbywających się na tej uczelni. Procedury osiągania celów dla poszczególnych działów 1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego Korzystanie z podręcznika, zestawu minerałów i tworzyw pochodzenia naturalnego, z filmów i zdjęć przedstawiających materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego. Korzystanie z modeli kulkowych atomów tlenu i krzemu. Pokazy szklanych naczyń o różnych barwach, modeli kryształów grafitu, diamentu i fulerenów, próbki minerałów skał wapiennych oraz gipsu, zdjęcia z Jaskini Raj, figurki wykonane z gipsu, zdjęcia pomników z alabastru, zdjęcia brylantów. Doświadczenia i pokazy (propozycje): 17

18 1. Badanie właściwości fizycznych krzemionki. 2. Badanie zachowania się krzemionki wobec wody. 3. Badanie zachowania się krzemionki wobec roztworu wodorotlenku sodu, kwasu solnego oraz fluorowodorowego. 4. Działanie tlenkiem węgla(iv) na wodę wapienną. 5. Prażenie kredy. 6. Badanie zachowania się tlenku wapnia wobec wody. 7. Wykrywanie tlenku węgla(iv). 8. Prażenie gipsu krystalicznego. 2. Chemia środków czystości Korzystanie z podręcznika, foliogramu ze strukturą cząsteczki mydła oraz detergentu sulfonianowego, filmu przedstawiającego proces usuwania zanieczyszczeń z tkaniny. Prezentacja środków kosmetycznych. Używanie internetu oraz literatury uzupełniającej proponowanej przez nauczyciela dla uczniów zainteresowanych chemią. Analiza ulotek dołączonych do kosmetyków. Doświadczenia i pokazy (propozycje): 1. Otrzymywanie mydła w reakcji smalcu z wodorotlenku sodu lub potasu. 2. Badanie zachowania się mydła w wodzie. 3. Badanie właściwości detergentów zawierających środki powierzchniowo czynne. 4. Badanie właściwości detergentów niezawierających substancji powierzchniowo czynnych. 5. Otrzymywanie emulsji zawierających wodę. 3. Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni 18

19 Korzystanie z podręcznika, literatury uzupełniającej, internetu, filmu. Analiza ulotek dołączonych do opakowań leków oraz różnych produktów żywności pod względem ich składu. Doświadczenia i pokazy (propozycje): 1. Otrzymywanie siarczanu(vi) baru i badanie jego właściwości. 2. Badanie przebiegu reakcji pomiędzy kwasem solnym a tlenkiem magnezu. 3. Badanie przebiegu reakcji między wodorowęglanem sodu a kwasem solnym. 4. Badanie odczynu wodnego roztworu kwasu acetylosalicylowego. 5. Otrzymywanie i badanie właściwości tlenku węgla(ii). 6. Otrzymywanie i badanie właściwości siarkowodoru. 7. Badanie właściwości napojów typu cola. 8. Wykrywanie jonów zawartych w wodzie mineralnej. 9. Wykrywanie białka w twarożku. 10. Badanie procesu fermentacji alkoholowej. 11. Badanie odczynu wodnego roztworu etanolu. 12. Badanie procesu fermentacji octowej. 4. Chemia gleby Korzystanie z podręcznika, filmów, foliogramów. Analiza rośliny pod kątem jej wegetacji. Analiza instrukcji stosowania i składu nawozów sztucznych. Korzystanie z literatury poleconej przez nauczyciela. Doświadczenia i pokazy (propozycje): 1. Badanie składu gleby. 19

20 2. Badanie właściwości sorpcyjnych gleby. 3. Badanie odczynu gleby. 4. Badanie przebiegu reakcji pomiędzy chlorkiem wapnia a fosforanem(v) sodu. 5. Badanie odczynu wodnego roztworu chlorku amonu i jego wpływu na ph gleby. 6. Wytrącanie jonów Cd 2+ i Pb 2+ z roztworów wodnych. 5. Paliwa dziś i w przyszłości Korzystanie z podręcznika, filmów, foliogramów. Obserwacja próbek głównych produktów destylacji ropy naftowej. Analiza slajdów lub zdjęć lasów zniszczonych przez kwaśne deszcze oraz topniejących lodowców. Doświadczenia i pokazy (propozycje): 1. Wykrywanie węgla w substancji organicznej. 2. Badanie właściwości węgla kamiennego i koksu. 3. Destylacja ropy naftowej. 4. Otrzymywanie tlenku siarki(iv) i badanie jego wpływu na rośliny. 5. Badanie wpływu tlenku węgla(iv) na zmianę temperatury otoczenia. 6. Chemia opakowań i odzieży Korzystanie z podręcznika, filmów, foliogramów, modeli cząsteczek do przedstawiania procesu polimeryzacji. Pokazy przedmiotów wykonanych z tworzyw sztucznych. Korzystanie z tabeli zawierającej charakterystykę zachowania się tworzyw podczas ich ogrzewania. Doświadczenia i pokazy (propozycje): 1. Depolimeryzacja PVC. Zachowanie się niektórych włókien podczas ogrzewania 20

21 Ocenianie ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dnia 30 kwietnia 2007 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów nauczyciel jest obowiązany na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom. Z rozporządzenia wynika, że nauczyciel, oceniając ucznia, musi uwzględnić wpływ zaburzeń rozwojowych na jego naukę. Coraz większa liczba uczniów z zaburzeniami rozwojowymi wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zaburzenia te mogą być bardzo różne, ale wszystkie w mniejszym lub większym stopniu utrudniają życie i ograniczają możliwości. Dostosowanie wymagań edukacyjnych będzie więc wynikało z rodzaju potrzeby edukacyjnej ucznia i będzie dotyczyć albo formy sprawdzania wiedzy, albo formy i treści procesu nauczania. Każdą sytuację sprawdzania wiadomości ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi należy dostosować do jego możliwości i specyfiki funkcjonowania, należy ocenić wysiłek ucznia włożony w pokonywanie trudności oraz jego aktywność na zajęciach lekcyjnych. Uczniowie z różnego rodzaju zaburzeniami mogą mieć ograniczone możliwości nabywania wiedzy, muszą niejednokrotnie włożyć więcej wysiłku w powiązanie nowo nabytej wiedzy z już posiadaną, mogą mieć trudności z zastosowaniem zdobytej wiedzy w konkretnym działaniu. Ważne jest zatem, aby nauczyciel oceniał sukces, a nie porażkę, gdyż pochwalenie ucznia za osiągnięty sukces w nauce poprawia poczucie jego własnej wartości. Poniżej przedstawiono, jak dostosować wymagania edukacyjne dla ucznia z określonymi potrzebami edukacyjnymi. Uczeń z dysleksją rozwojową (dysleksją, dysgrafią, dysortografią) może mieć trudności w czytaniu. Dlatego podczas rozwiązywania zadań sprawdzamy, czy zdążył on przeczytać tekst oraz czy ten tekst zrozumiał. Jeśli będzie zachodzić taka potrzeba, należy udzielić uczniowi dodatkowych wskazówek do rozwiązania określonego problemu i zwiększyć ilość czasu. Powinno się oceniać wiadomości ucznia głównie na podstawie wypowiedzi ustnych, przy czym dostrzegać wysiłek włożony w wykonanie zadania, a nie jego efekty. Uczeń, który ma trudności w liczeniu (dyskalkulię), ma skłonność do przestawiania kolejności cyfr w liczbie i przez to rozwiązanie zadania może być błędne. Dlatego należy oceniać tok rozumowania towarzyszący rozwiązywaniu zadania, nawet wówczas, gdy ostateczny 21

22 wynik jest błędny, ale również odwrotnie dobrze ocenić prawidłowy wynik również wtedy, gdy droga dochodzenia do niego nie jest jasna. Przed sprawdzianem wskazane jest zadać uczniowi do domu rozwiązanie zadania podobnego do przygotowanych na sprawdzian. Przygotowując pracę pisemną dla ucznia z dysleksją, nauczyciel może uwzględnić jej graficzny układ i pod treścią polecenia pozostawić wolne miejsce na jego rozwiązanie. Taki układ zapobiega na przykład gubieniu lub myleniu znaków oraz symboli przy przepisywaniu ich na inną stronę. Ucznia, który ma brzydkie, nieczytelne pismo (dysgrafię), można poprosić, aby pisał drukowanymi literami lub na komputerze. Warto też poprosić, aby sam przeczytał swoją pracę lub przepytać ustnie z danego zakresu materiału. Nie należy obniżać ocen za niski poziom pisma i za błędy ortograficzne. Powinno się też zapowiedzieć uczniowi wcześniej, że będzie pytany, a nie wymagać natychmiastowej odpowiedzi. Podczas odpowiedzi ustnych wypada dawać więcej czasu na przypomnienie, dyskretnie naprowadzać i wspomagać odpowiedź. Zaleca się stosować zróżnicowane formy sprawdzania wiadomości i umiejętności, ale ograniczyć ocenianie na podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia. Powinno się często oceniać prace domowe, sprawdziany ustne przeprowadzać z ławki, a nawet niekiedy odpytywać indywidualnie. Uczniowi z zespołem Aspergera podczas egzaminów i testów należy wydłużyć czas na udzielenie odpowiedzi, pozwolić pisać na komputerze. Uczeń z tą dysfunkcją podczas rozwiązywania zadań może wykorzystywać własne pomysły i metody rozwiązywania problemu, ale jeśli jego myślenie nie prowadzi do zamierzonego celu, nauczyciel powinien wyjaśnić mu, że istnieje wiele sposobów rozwiązywania zadania, oraz zasugerować, że często w razie problemu z rozwiązaniem zadania dobrze jest poprosić o pomoc. Podczas oceniania ucznia z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, należy zrezygnować z odpowiedzi w formie ustnej lub przynajmniej je ograniczyć. Zaleca się proponować uczniowi gotowe tabele, schematy lub rysunki w takiej formie, aby jego rola sprowadzała się jedynie do ich wypełnienia, bez konieczności rozrysowywania całości. Warto ograniczyć pamięciowe opanowanie wiedzy, a wykształcać u ucznia umiejętność biegłego posługiwania się notatkami w celu rozwiązania określonego problemu. Ucznia z zaburzeniami przestrzennymi odpytujemy ustnie, a treść zadań odczytujemy głośno. 22

23 Propozycja kryteriów oceniania ucznia Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych Podstawą programową, przy czym braki te nie przekreślają możliwości dalszego kształcenia, z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o niewielkim stopniu trudności, z pomocą nauczyciela bezpiecznie wykonuje proste eksperymenty chemiczne, zgodnie ze swoimi możliwościami bierze aktywny udział w lekcji. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: w podstawowym zakresie opanował te wiadomości i umiejętności określone Podstawą programową, które są konieczne do dalszego kształcenia, z pomocą nauczyciela poprawnie stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania typowych zadań teoretycznych lub praktycznych, z pomocą nauczyciela korzysta z różnych źródeł informacji, ze szczególnym uwzględnieniem mediów i internetu, bierze aktywny udział w lekcji zgodnie ze swoimi możliwościami. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: w szerokim zakresie opanował wiadomości i umiejętności określone Podstawą programową, samodzielnie rozwiązuje typowe zadania i problemy, wykorzystując zdobyte wiadomości i umiejętności, z pomocą nauczyciela rozwiązuje zadania o stopniu trudniejszym, korzysta z różnych źródeł informacji, ze szczególnym uwzględnieniem mediów i internetu, bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne, 23

24 zapisuje i uzgadnia równania reakcji chemicznych, jest aktywny w czasie lekcji. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: w pełnym zakresie opanował wiadomości i umiejętności określone Podstawą programową, stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów i zadań w sytuacjach nowych, ale podobnych do tych poznanych podczas lekcji, wykazuje dużą samodzielność działania, korzysta z różnych źródeł wiedzy, krytycznie odnosi się do zdobytych informacji, bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi, projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, poprawnie zapisuje obserwacje z przeprowadzonych doświadczeń i formułuje odpowiednie wnioski, korzysta z chemicznych tekstów źródłowych, analizuje i ocenia uzyskane informacje, osiąga sukcesy w konkursach chemicznych szczebla wyższego niż szkolny. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: stosuje wiadomości i umiejętności do rozwiązywania zadań teoretycznych i praktycznych w sytuacjach nietypowych, formułuje problemy i podaje propozycje ich rozwiązania, dokonuje analizy nowych zjawisk, ocenia i przetwarza informacje pochodzące z różnych źródeł, osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach chemicznych szczebla wyższego niż rejonowy. 24

25 Szczegółowe wymagania edukacyjne: Temat Ocena dopuszczająca. Uczeń: Dział 1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego 1. Krzemionka stosuje zasady bhp najpowszechniejszy obowiązujące w pracowni składnik skorupy chemicznej, ziemskiej poprawnie nazywa sprzęt i szkło laboratoryjne, odczytuje z układu okresowego pierwiastków chemicznych informacje dotyczące krzemu, dzieli pierwiastki na metale i niemetale, wymienia omawiane materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego, podaje odmiany tlenku krzemu(iv) występujące w przyrodzie, wylicza zastosowanie odmian tlenku krzemu(iv), omawia podstawowe właściwości szkła, wymienia rodzaje i zastosowanie szkła. 2. Różne formy wymienia skały występowania węglanu wapienne, wapnia w przyrodzie i rozumie, co to znaczy, że ich zastosowania substancja jest higroskopijna, podaje przykłady Ocena dostateczna. Uczeń: opisuje budowę tlenku krzemu, bada i opisuje właściwości tlenku krzemu(iv), omawia proces trawienia szkła. nazywa zjawisko obserwowane podczas wykrywania tlenku węgla(iv), omawia sposób wykrycia skały wapiennej, Ocena dobra. Uczeń: zapisuje równanie reakcji tlenku krzemu(iv) z mocnymi zasadami. bezpiecznie wykonuje doświadczenie, dzięki któremu można wykryć wapień, oraz proponuje sposoby wykrywania produktu gazowego, Ocena bardzo dobra. Uczeń: projektuje doświadczenie, które wykaże, jaki jest charakter chemiczny tlenku krzemu(iv), korzysta ze źródeł wskazanych przez nauczyciela w celu uzyskania informacji na temat szkła i kwarcu oraz zastosowania tych substancji. projektuje i przeprowadza doświadczenie, dzięki któremu można odróżnić skałę wapienną od innych skał i minerałów, Ocena celująca. Uczeń: samodzielnie korzysta z dostępnych źródeł w celu uzyskania informacji na temat szkła i kwarcu oraz zastosowania tych substancji. pisze równanie reakcji wyrażone schematem: wapń tlenek wapnia wodorotlenek wapnia węglan wapnia wodorowęglan wapnia. 25

26 3. Różne formy występowania siarczanu(vi) wapnia w przyrodzie i ich zastosowania 4. Alotropowe odmiany węgla występowanie, właściwości i substancji higroskopijnych, omawia zastosowanie skał wapiennych, podaje nazwę i wzór głównego składnika skał wapiennych, wyjaśnia pojęcie zjawiska krasowego, wie, jaki jest główny składnik kamienia kotłowego, zapisuje wzory: węglanu wapnia, wodorotlenku wapnia, tlenku wapnia i tlenku węgla(iv), wie, na czym polega gaszenie wapna. wie, co to są hydraty, dzieli sole na uwodnione i bezwodne, zapisuje wzór siarczanu(vi) wapnia, wymienia skały gipsowe, wymienia różnice we wzorze gipsu palonego i gipsu krystalicznego, omawia zastosowanie skał gipsowych. wyjaśnia pojęcie alotropii, wymienia odmiany zapisuje równanie reakcji przebiegające podczas termicznego rozkładu węglanu wapnia, omawia proces wietrzenia wapieni, wyjaśnia proces twardnienia zaprawy murarskiej. wyjaśnia pojęcie wody krystalizacyjnej, zapisuje wzór gipsu krystalicznego, opisuje różnice we właściwościach hydratów i substancji bezwodnych, przygotowuje zaprawę gipsową, opisuje zjawiska zachodzące podczas ogrzewania hydratów, wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej. omawia różnice w budowie i właściwościach diamentu i grafitu. zapisuje równanie reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym, zapisuje równanie reakcji tlenku węgla(iv) z wodorotlenkiem wapnia. zapisuje równanie reakcji przebiegające podczas twardnienia zaprawy gipsowej, zapisuje równanie reakcji otrzymywania gipsu palonego. omawia różnice w budowie i właściwościach diamentu, grafitu i fullerenów, projektuje i przeprowadza doświadczenie, za pomocą którego wykryje tlenek węgla(iv), zapisuje równanie reakcji wietrzenia wapieni. przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania, wyjaśnia pojęcia hydratacji i dehydratacji, projektuje doświadczenie, w wyniku którego otrzyma gips palony. projektuje i przeprowadza doświadczenie, za pomocą wyjaśnia zależność twardnienia zaprawy gipsowej od jej składu. 26

27 zastosowanie alotropowe węgla, wymienia właściwości diamentu i grafitu, omawia zastosowanie odmian alotropowych węgla, podaje po trzy przykłady zastosowania diamentu i grafitu. Dział 2. Chemia środków czystości 5. Mydło najprostszy środek stosowany do usuwania brudu 6. Rola detergentów w usuwaniu brudu wie, jakie związki chemiczne należą do mydeł, wymienia sposoby otrzymywania mydeł, podaje rodzaje mydeł, wie, jaką wodę nazywa się wodą twardą, korzystając z tabeli rozpuszczalności, wskazuje związek trudno rozpuszczalny w produktach reakcji mydła z twardą wodą. podaje przykłady detergentów stosowanych w życiu codziennym, dokonuje podziału detergentów, wyjaśnia pojęcie eutrofizacji, analizuje etykiety środków czystości i podaje nazwę głównego składnika zapisuje wzór ogólny tłuszczu, opisuje słownie proces zmydlania tłuszczów, wymienia produkty powstające podczas zmydlania tłuszczów, omawia zjawisko obserwowane podczas mycia się mydłem w twardej wodzie. dzieli środki czystości ze względu na ich zastosowanie, wartość ph ich roztworów oraz zakres stosowania, wyjaśnia pojęcie związków powierzchniowo czynnych, wyjaśnia pojęcie omawia zastosowanie grafitu, diamentu i fullerenów w aspekcie budowy tych związków. projektuje doświadczenie, za pomocą którego zbada odczyn wodnego roztworu mydła, wyjaśnia pojęcie hydrofilowości i hydrofobowości, omawia budowę mydła i wskazuje w jego cząsteczce część hydrofobową i hydrofilową, wyjaśnia, dlaczego do mycia w twardej wodzie należy użyć więcej mydła, zapisuje równania reakcji związków powodujących twardość wody z mydłem. opisuje budowę substancji powierzchniowo czynnych innych niż mydło, wyjaśnia, czy detergent jest biodegradowalny, wyjaśnia, na czym polega proces eutrofizacji, zapisuje równanie reakcji tłuszczu z wodorotlenkiem sodu, którego wykaże obecność węgla w związkach organicznych. projektuje doświadczenie hydrolizy tłuszczu i wyjaśnia obserwowane zjawiska, wyjaśnia, na czym polegają właściwości myjące mydła, projektuje doświadczenie pozwalające ocenić za pomocą mydła, czy woda jest twarda. wyjaśnia, na czym polega proces usuwania brudu. zna wzory estrów glicerolu i kwasów stearynowego oraz palmitynowego, zapisuje równanie reakcji zmydlania tłuszczu. omawia dodatki zwiększające skuteczność prania, takie jak np. enzymy i środki wybielające, wymienia środki zmiękczające stosowane w proszkach do prania zamiast fosforanów(v) oraz omawia ich wady i zalety. 27

28 7. Rola emulsji w życiu codziennym danego produktu, wskazuje na charakter chemiczny głównego składnika badanego środka czystości, wyjaśnia, dlaczego podczas stosowania różnych środków do mycia i czyszczenia należy zachować szczególną ostrożność oraz stosować się do instrukcji zamieszczonych na etykietach. wyjaśnia pojęcie emulsji, wymienia rodzaje emulsji, omawia zastosowania emulsji. detergentów syntetycznych i omawia ich zastosowanie, podaje nazwy i wzory substancji odpowiedzialnych za właściwości wybielające niektórych detergentów. opisuje tworzenie się emulsji, analizuje skład kosmetyków na podstawie załączonych etykiet. Dział 3. Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni 8. Wpływ substancji wyjaśnia pojęcie wymienia czynniki biologicznie czynnych na substancji biologicznie wpływające na szybkość zdrowie człowieka czynnej, wchłaniania się leku do podaje przykłady organizmu człowieka, substancji biologicznie wymienia podstawowe czynnych, drogi wchłaniania dzieli substancje substancji do organizmu biologicznie czynne na człowieka, naturalne i syntetyczne analizuje instrukcje oraz na lecznicze i stosowania leku, toksyczne, wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia pojęcia dawki istotne jest przestrzeganie leku oraz skuteczności zaleceń dotyczących leku, dawkowania leków. wyjaśnia pojęcie dawki wyjaśnia konieczność ograniczenia zużycia niektórych detergentów. wyjaśnia pojęcie fazy rozproszonej i fazy rozpraszającej, wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat działania kosmetyków. podaje przykłady naturalnych produktów zawierających substancje o właściwościach leczniczych, wyjaśnia, na czym polega działanie leków na organizm człowieka, pisze równanie reakcji chlorku baru z siarczanem(vi) sodu oraz kwasu solnego z tlenkiem magnezu. omawia sposób powstawania emulsji typu o/w i w/o. projektuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że rozpuszczalność w wodzie oraz rozdrobnienie substancji to czynniki, które wpływają na szybkość wchłaniania się leku do organizmu. projektuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku otrzyma emulsję. rozwija myśl: Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. 28

29 9. Lecznicze właściwości niektórych substancji biologicznie czynnych 10. Toksyczne właściwości niektórych substancji biologicznie czynnych 11. Wybrane składniki żywności śmiertelnej. dzieli lecznicze substancje biologicznie czynne ze względu na ich pochodzenie, podaje przykłady leczniczych substancji biologicznie czynnych pochodzenia naturalnego i syntetycznego. wymienia toksyny niebezpieczne dla zdrowia człowieka, dzieli substancje toksyczne biologicznie czynne na substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na syntetyczne i naturalne. wymienia popularne napoje, podaje nazwę głównego składnika kawy i herbaty o działaniu pobudzającym, definiuje pojęcie substancji antyodżywczych (dodatki do żywności: konserwanty, barwniki, aromaty, zagęszczacze, dokonuje analizy składu leku na podstawie załączonej do niego ulotki. podaje przykłady substancji toksycznych, biologicznie czynnych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, syntetycznego oraz naturalnego. uzasadnia konieczność stasowania dodatków do żywności, wie, w jaki sposób wykryć białko zawarte w produkcie spożywczym, wie, jaki kwas zawarty jest w napoju typu cola. pisze równanie reakcji wodorowęglanu sodu z kwasem solnym. pisze równanie reakcji otrzymywania tlenku węgla(ii) z kwasu mrówkowego, pisze równanie reakcji kwasu chlorowodorowego z siarczkiem sodu. omawia wady i zalety dodatków stosowanych do żywności, omawia znaczenie i konsekwencje stosowania dodatków do żywności, w tym konserwantów, zapisuje równania reakcji zachodzące podczas wykrywania jonów zawartych w wodzie mineralnej. projektuje i wykonuje doświadczenie, za pomocą którego sprawdzi odczyn wodnego roztworu aspiryny, wyjaśnia, dlaczego na nadkwasotę można użyć roztworu wodorowęglanu sodu lub amonu. projektuje doświadczenie, w wyniku którego otrzyma tlenek węgla(ii) z kwasu mrówkowego, projektuje doświadczenie, w wyniku którego otrzyma siarkowodór. projektuje i przeprowadza doświadczenie wykrywania jonów zawartych w wodzie mineralnej, projektuje doświadczenie, za pomocą którego wykryje białko w produkcie spożywczym, projektuje doświadczenie, za pomocą korzysta z dostępnych źródeł w celu uzyskania informacji o występowaniu i zastosowaniu produktów leczniczych różnego pochodzenia, analizuje budowę cząsteczki aspiryny i zaznacza w niej poznane grupy funkcyjne, wyjaśnia na podstawie budowy cząsteczki aspiryny, czym mogą być spowodowane niekorzystne dla organizmu skutki jej nadużywania. wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat występowania (pochodzenia): czadu, siarkowodoru, rtęci, solaniny, atropiny i tetradotoksyn oraz skutków zatrucia i sposobów postępowania w razie zatrucia tymi substancjami. wyjaśnia, dlaczego podczas działania napoju typu cola na tynk murarski wydziela się gaz, oraz zapisuje ten proces za pomocą równania chemicznego, tłumaczy, dlaczego napojów typu cola nie powinno się podawać małym dzieciom, korzysta z dostępnych źródeł w celu uzyskania 29

30 12. Przyczyny psucia się żywności i sposoby zapobiegania temu. Procesy fermentacyjne Dział 4. Chemia gleby 13. Właściwości fizyczne i chemiczne gleb 14. Podstawowe substancje odżywcze w glebach. Nawożenie gleb przeciwutleniacze). którego zbada wpływ napojów typu cola na węglan wapnia oraz zardzewiały gwóźdź. wymienia rodzaje fermentacji octowej i mlekowej, wyjaśnia, dlaczego kupując produkty spożywcze, należy się zapoznać z datą przydatności do spożycia (żywność) lub okresem przydatności do użycia (leki, kosmetyki), wymienia sposoby zapobiegania psuciu się żywności. wyjaśnia pojęcie gleby, wymienia podstawowe właściwości fizyczne i chemiczne gleby, podaje rodzaje gleb, wymienia składniki gleby, dzięki którym uzyskuje ona właściwości sorpcyjne, wymienia przyczyny zakwaszenia gleby. wyjaśnia, czym są nawozy, wymienia najważniejsze pierwiastki niezbędne do rozwoju roślin, dzieli nawozy na wyjaśnia pojęcie fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej, omawia sposoby konserwowania żywności, wyjaśnia przyczyny psucia się żywności, opisuje metody zapobiegania psuciu się żywności. wyjaśnia, jak się zmienia ph roztworu po wprowadzeniu do wody substancji kwaśnych i zasadowych, określa odczyn danej próbki gleby, wyjaśnia, na czym polegają sorpcyjne właściwości gleby. wyjaśnia, z czego wynikają nieprawidłowości w rozwoju roślin, podaje przykłady związków chemicznych opisuje procesy fermentacyjne zachodzące podczas produkcji wina, otrzymywania kwaśnego mleka oraz kwaśnienia wina, pisze równania reakcji przedstawiające proces fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej. wyjaśnia, na czym polega wietrzenie biologiczne, fizyczne i chemiczne skał, wymienia sposoby regulowania odczynu gleby, opisuje wpływ ph gleby na wzrost wybranych roślin. uzasadnia potrzebę stosowania nawozów, wykonuje proste obliczenia zawartości procentowej pierwiastka w danym związku chemicznym. 30 projektuje doświadczenie ukazujące zachodzenie procesów fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej. projektuje i przeprowadza doświadczenie, dzięki któremu określi ph gleby, projektuje i przeprowadza doświadczenie, za pomocą którego wykaże właściwości sorpcyjne gleby. omawia działanie nawozów, opisuje sposób otrzymywania najważniejszych nawozów sztucznych. informacji o działaniu kofeiny na organizm ludzki. omawia znaczenie fermentacji mlekowej w przemyśle spożywczym. wyszukuje w dostępnych źródłach informacje, jaka gleba jest odpowiednia do danej rośliny. pisze równanie reakcji hydrolizy wybranych soli i uzasadnia, jak ten nawóz wpływa na zmianę ph gleby.

31 15. Degradacja i ochrona gleb naturalne i sztuczne. wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleb, podaje podstawowe rodzaje zanieczyszczeń gleb. Dział 5. Paliwa dziś i w przyszłości 16. Konwencjonalne wymienia surowce źródła energii naturalne będące źródłem pozyskiwania energii, podaje podstawowe rodzaje energii, dzieli procesy na egzoenergetyczne i endoenergetyczne, zna skład benzyny, definiuje, co to są alkany, wie, co to jest szereg homologiczny, wymienia rodzaje węgli kopalnych, omawia skład ropy naftowej, wylicza produkty spalania węglowodorów. 17. Procesy przeróbki węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego wyjaśnia pojęcie destylacji, wymienia produkty destylacji ropy naftowej, wylicza zastosowania najważniejszych używanych jako nawozy. proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacją. uzasadnia, dlaczego niektóre materiały są stosowane jako surowce energetyczne. wyjaśnia, jakie właściwości składników mieszaniny pozwalają zastosować destylację do jej rozdzielenia, wyjaśnia, czym się omawia czynniki powodujące degradację gleby. zapisuje równania reakcji spalania całkowitego, półspalania oraz spalania niecałkowitego węglowodorów mających od 1 do 18 atomów węgla. wyjaśnia, na czym polega destylacja ropy naftowej, przestrzega zasad bhp podczas wykonywania doświadczeń, przedstawia obserwacje korzysta z dostępnych źródeł w celu uzyskania informacji, jaki wpływ na zdrowie człowieka ma skażona gleba, zapisuje równania reakcji wytrącania osadu sposobem jonowym skróconym. analizuje tabelę zawierającą temperatury topnienia i wrzenia wybranych alkanów i formułuje wniosek zależności tych temperatur od długości łańcucha węglowego. projektuje doświadczenie, dzięki któremu można przeprowadzić destylację ropy naftowej, omawia środki rozwiązuje zadania rachunkowe związane z obliczaniem stężenia jonów zawartych w zanieczyszczonej wodzie. rozwiązuje zadania rachunkowe na podstawie równań reakcji spalania substancji chemicznych. wyjaśnia, jaka jest zależność między wielkością cząsteczek węglowodorów wchodzących w skład ropy naftowej a przebiegiem procesu jej destylacji, 31