APEL DO PREZESA RADY MINISTRÓW

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 11 października 2012 roku. Organizacje społeczne i kluby parlamentarne adres do korespondencji: ul. Floriana 7, Katowice (z dopiskiem Solidarność Sądowa) Szanowny Pan Premier Donald Tusk za pośrednictwem: Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Warszawa, Al. Ujazdowskie 1/3 kontakt@kprm.gov.pl APEL DO PREZESA RADY MINISTRÓW Szanowny Panie Premierze. Jako przedstawiciele organizacji społecznych i klubów parlamentarnych niniejszym zwracamy się do Pana Premiera z apelem o zainicjowanie procedury i wystąpienie z wnioskiem do Rady Ministrów o uchylenie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2012 r. ws. zniesienia niektórych sądów rejonowych. Uzasadnienie apelu Na wstępie zauważyć należy, iż Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości dotyczące zniesienia 79 sądów na terenie kraju stanowi następstwo wcześniejszego projektu zakładającego zniesienie 116 sądów. Zauważyć należy, iż już na etapie projektowania Rozporządzenie wywołało w środowisku prawniczym niespotykaną dotychczas dyskusję na temat konstytucyjności upoważnienia Ministra do podejmowania tego rodzaju decyzji. Swoje krytyczne stanowisko w tym względzie wyraził zarówno Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (vide: stanowisko z dnia 23 lutego 2012 roku), Krajowa Rada Sądownictwa (vide: Opinia z dnia 9 marca 2012 roku załącznik 1), jak też między innymi Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA (vide: Uchwały załącznik 2-4) oraz Naczelna Rada Adwokacka (vide: Uchwała NR 69/2012 Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 17 marca 2012 r załącznik 5).

2 Wątpliwości co do racjonalności już na etapie projektu wyrazili również Rzecznik Praw Obywatelskich (vide: Pismo z dnia 29 lutego 2012 roku załącznik 6) oraz między innymi Posłowie Rzeczypospolitej Polskiej na gruncie zgłaszanych interpelacji (vide: 96 interpelacji w sprawie likwidacji sądów, 18 interpelacji w sprawie Rozporządzenia dotyczącego znoszenia sądów załączniki 7-8). Zważyć należy, iż poza ustaleniem samej konstytucyjności uprawnienia Ministra Sprawiedliwości do znoszenia sądów, nawet po podpisaniu Rozporządzenia w dniu 5 października 2012 roku nie zostały przedstawione przez Ministerstwo Sprawiedliwości szczegółowe analizy, w oparciu o które określono kryteria decydujące o zniesieniu (formalnej likwidacji) danego sądu. Jednocześnie naczelne kryterium wskazywane przez Ministerstwo Sprawiedliwości jako stanowiące podstawę zniesienia danego sądu tj. liczba sędziów orzeczników zatrudnionych w danym sądzie jako kryterium doboru budzi uzasadnione wątpliwości (co zostało poruszone między innymi na gruncie stanowisk wskazanych w załącznikach). Przechodząc zaś do samej regulacji wskazania wymaga, że: Po pierwsze - opracowane rozporządzenie oparte zostało na danych niepodlegających łączeniu. Kryteria ludności dotyczą bowiem danych z 2010 r., podczas gdy dane statystyczne dotyczące funkcjonowania sądownictwa pochodzą z 2011 r.. Tymczasem z danych Głównego Urzędu Statystycznego (Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 Podstawowe informacje o sytuacji demograficzno-społecznej ludności Polski oraz zasobach mieszkaniowych, Warszawa, marzec 2012 rok, źródło: wskazują, iż W świetle wyników spisu 2011 roku liczba ludności faktycznie zamieszkałej w miastach zmniejszyła się i wyniosła ok tys. co stanowiło ok. 60,2% ogółu (w 2002 roku udział ten wynosił 61,8%). Zwiększyła się natomiast liczba ludności wiejskiej do ok tys. osób, co stanowiło 39,8% (w ,2%). Zmiany te były spowodowane w dużej mierze migracjami z dużych ośrodków miejskich na obrzeża miast należące już do terenów administracyjnie wyodrębnianych jako obszary wiejskie - str. 6 ww. dokumentu. Powyższe oznacza, iż przedstawione w rozporządzeniu analizy ogólne nie mogły stanowić uzasadnionej podstawy do podjęcia decyzji o zniesieniu sądów, a także zmiany obszaru właściwości innych sądów. Po drugie - z przedstawionego w Rozporządzeniu uzasadnienia nie wynikają właściwe przyczyny znoszenia sądów (poza kryterium etatyzacji) oraz konsekwencje ich zniesienia, w szczególności wpływ na sprawność postępowań sądowych (tj. średni czas rozpoznania sprawy z uwagi na ilość spraw wpływających, ilość etatów sędziowskich obsadzonych, itd.). Dodatkowo prawodawca nie wskazał skutków zmiany danych wobec zniesienia sądów określonych w Rozporządzeniu. Bezspornie zatem uzasadnienie Rozporządzenia winno jednoznacznie wskazywać dane dla każdej ze znoszonych jednostek oraz jednostki, która ze

3 względu na właściwość miejscową obejmie swym zasięgiem jej właściwość, z uwzględnieniem przepisów poszczególnych postępowań sądowych i ich wpływu na postępowania zawisłe w sądzie znoszonym. Bowiem dopiero takie dane pozwalają na uznanie, iż Rozporządzenie rzeczywiście odzwierciedla potrzebę znoszenia sądów powszechnych. Po trzecie prawodawca wskazując na utworzenie wydziałów zamiejscowych w miejsce znoszonych sądów winien był dołączyć projekty tychże zarządzeń. Forsowanie bowiem chęci zmniejszenia etatów funkcyjnych na rzecz etatów liniowych sędziów, poprzez znoszenie niektórych sądów wpływa na sytuację zatrudnionych w jednostkach znoszonych asystentów sędziów oraz pracowników i urzędników sądowych. Prawodawca nie dokonał przy tym analizy przepisów dotyczących stanu prawnego tych ostatnich w kontekście istniejących regulacji prawnych, poprzestając na jednozdaniowym stwierdzeniu o pozostaniu zatrudnienia. Tymczasem analiza taka wskazywałaby bowiem, iż w świetle art. 23 (indeks 1) Kodeksu Pracy oraz art. 4a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 nr 109 poz. 639 z późn. zm.) wprowadzonego ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów wojskowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 659) zniesienie jakiegokolwiek sądu powszechnego skutkuje ustaniem stosunku pracy wszystkich pracowników tegoż sądu, co następczo przekłada się na wzrost bezrobocia na danym terenie. Brak zatem informacji o wolnych etatach (urzędniczych i asystenckich) poprzez choćby przedstawienie projektów zarządzeń o utworzeniu wydziałów zamiejscowych oraz unormowania wskazującego na ochronę praw nabytych tj. uznania, iż spełniają one wymogi na dzień składania wniosku o zatrudnienie, powoduje, iż przedmiotowa regulacja wpłynie na rynki pracy, a także wpłynie na koszt przeprowadzenia przedmiotowej regulacji, czego nie uwzględniono w uzasadnieniu Rozporządzenia. Jednocześnie uzupełniając powyższą myśl zauważyć należy, że brak jest formalnej gwarancji prawnej, zgodnie z którą wszyscy pracownicy znoszonych jednostek sądownictwa powszechnego (przeszliby) zostaliby przejęci przez nową jednostkę organizacyjną (tj. przejęci przez nowego pracodawcę - Prezesa Sądu) w trybie art.23 (z indeksem 1) kodeksu pracy. Dopiero formalno-prawne wprowadzenie takiego rozwiązania stanowiłoby klauzulę gwarancyjną umożliwiającą realne zabezpieczenie pracowników zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych sądownictwa powszechnego objętych zniesieniem. Gwarancja ta przewidywałaby zatem zabezpieczenie w zakresie zachowania (ciągłości) zatrudnienia oraz dotychczasowych warunków płacy. Jednocześnie szerszego wyjaśnienia wymaga, iż gwarancja wynikająca z art.4a Ustawy z dnia 18 grudnia 1998 roku o pracownikach sądów i prokuratury nie zapewnia faktycznego zabezpieczenia warunków pracy i płacy pracowników znoszonych jednostek sądownictwa powszechnego, a jedynie statuuje pierwszeństwo w naborze (konkursie) na ewentualne wolne stanowisko w innej jednostce organizacyjnej. Tym samym przyjęcie Rozporządzenia przejawia cechy obejścia przepisów prawa poprzez

4 niekorzystne ukształtowanie zasad zatrudniania i wynagradzania pracowników znoszonych jednostek sądownictwa powszechnego. Jednocześnie w zakresie przedmiotowego zagadnienia podnieść należy, iż założenia dotyczące zniesienia jednostek sądownictwa powszechnego prezentowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości uniemożliwią ponowne zatrudnienie tych z dotychczas zatrudnionych pracowników, którzy w chwili zniesienia jednostki organizacyjnej nie będą legitymowali się wykształceniem wyższym I stopnia (licencjat). Przedmiotowe stanowisko znajduje potwierdzenie w dyspozycji art. 2 ust 5 Ustawy z dnia 18 grudnia 1998 roku o pracownikach sądów i prokuratury, zgodnie z którym Urzędnikiem może zostać osoba - która ukończyła co najmniej studia pierwszego stopnia i uzyskała tytuł zawodowy. Tym samym dla zabezpieczenia pracowników, w ramach procesu znoszenia jednostek organizacyjnych, koniecznym było w pierwszej kolejności dokonanie zmiany ustawy z dnia 18 grudnia 1998 roku poprzez odstąpienie od wymogu wyższego wykształcenia. (W tym miejscu zaznaczenia wymaga, iż przedmiotowa kwestia staje się bezprzedmiotowa tylko w sytuacji przejęcia pracowników w trybie art.23 (z indeksem 1) kodeksu pracy). Po czwarte uzasadnienie Rozporządzenia jest wewnętrznie sprzeczne, albowiem z jednej strony prawodawca wskazuje na konieczność zmniejszenia etatów funkcyjnych z drugiej wskazuje na utworzenie wydziałów zamiejscowych w miejsce znoszonych sądów, a zatem utrzymanie etatów funkcyjnych, przy jednoczesnym braku załączenia zarządzeń o ich utworzeniu. Po piąte, z uwagi na powyższe, w uzasadnieniu Rozporządzenia prawodawca wprowadza w błąd zarówno co do skutków finansowych, jak i gospodarczych przyjęcia nowej regulacji, a także wskazuje, iż jedynym celem wprowadzenia aktu prawnego była realizacja założenia polegającego na zmniejszeniu ilości etatów sędziowskich wszelkim kosztem. Przy tym nie wskazano, jakie skutki poniesie Skarb Państwa z uwagi na zniesienie wskazanych sądów w aspekcie pracowniczym (konieczność uwzględnienia odpraw wobec likwidacji pracodawcy z przyczyn niedotyczących pracownika), gospodarczym (wzrost bezrobocia na danym obszarze, a także w skali kraju), finansowym (wypowiedzenie umów dzierżawy czy najmu zawartych dla danych sądów, albowiem znaczna część siedzib sądów nie jest własnością Skarbu Państwa, a także nowo utworzonych stanowisk kierowników finansowych, dyrektorów finansowych oraz kadr). Bezspornie zatem błędnie oszacowano oszczędności związane z likwidacją stanowisk kierownika oddziału administracyjnego i głównego księgowego. Wskazać należy, że w przypadku likwidacji sądu i przekształceniu ich w wydziały zamiejscowe zwiększą się limity etatów sędziowskich w sądach przejmujących przekształcane sądy. W konsekwencji w wielu przejmujących sądach limity te przekroczą 31. Skutkować to będzie obligatoryjnym tworzeniem nowych stanowisk administracyjnych określonych w 25 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 z

5 późn. zm.). Przepis ten stanowi, że w sądzie rejonowym o limicie etatów sędziowskich powyżej 31 tworzy się oddziały: administracyjny, kadr, finansowy oraz gospodarczy. Wobec powyższego zawarte w uzasadnieniu Rozporządzenia stwierdzenie o rzekomych oszczędnościach z tego tytułu jawi się jako niezasadne. Jednocześnie w kontekście przedmiotowego wniosku koniecznym jest odwołanie się do stanowiska wyrażonego przez Inicjatywę Społeczną Brońmy Sądów w opinii z dnia 28 kwietnia 2012 roku. Z tego też względu przedmiotową opinię należy traktować jako integralną część przedmiotowego wniosku (załącznik nr 9) co wyklucza konieczność powołania argumentów w niej zawartych na niniejszym gruncie. Na zakończenie odnieść się należy do naczelnego aspektu, który stanowi o konieczności wyeliminowania przedmiotowego Rozporządzenia z obiegu prawnego, a mianowicie naruszenie Konstytucyjnej zasady prawa obywateli do sądu. Zważyć należy, iż Trybunał Konstytucyjny traktuje prawo do sądu jako jedno z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. W Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. prawo do sądu zostało wyrażone expressis verbis w art. 45 ust. 1 oraz w art. 77 ust. 2. Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji: Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Art. 77 ust. 2 stanowi, że Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił w swym orzecznictwie, że na treść prawa do sądu składają się trzy uprawnienia, a mianowicie: a) prawo dostępu do sądu (prawo uruchomienia procedury), b) prawo do korzystania z rzetelnej procedury sądowej (zgodnej z wymogami sprawiedliwości i jawności) oraz c) prawo do wyroku sądowego (prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia). Bezspornie na wskazanie zasługuje stanowisko wyrażone na gruncie Postanowienia z dnia 12 lutego 2009 roku III KO 2/09 zgodnie z którym Zasada, w myśl której rozpoznanie sprawy następuje przez właściwy sąd, ma zasadniczą wagę z punktu widzenia kanonów praworządności, gwarantuje ona bowiem przeprowadzenie rzetelnego, w myśl standardów konstytucyjnych (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), procesu, którego jednym z elementów jest poczucie pewności, u którego źródeł leży niezależność sądów i niezawisłość sędziów, że sprawę rozstrzygnie właśnie ten, a nie inny sąd, wskazany w przepisach prawa procesowego. Funkcjonowanie przytaczanej zasady oraz wiążących się z nią założeń i celów bez wątpienia zostałoby zniweczone, gdyby do przekazywania spraw między sądami miało dochodzić bez wystarczających podstaw prawnych lub faktycznych. Unicestwiałoby to wszak przeświadczenie co do wykluczenia instrumentalizacji w zakresie doboru sądów do rozstrzygania

6 konkretnych spraw oraz co do tego, że sędziowie w orzekaniu są rzeczywiście niezawiśli. Przenosząc powyższe stanowisko na grunt niniejszej sprawy jednoznacznym jest, iż Rozporządzenie z dnia 5 października 2012 roku godzi bezpośrednio w art.45 ust. 1 Konstytucji RP. Reasumując przedstawione okoliczności ponawiamy Apel wyrażony na wstępie. Z poważaniem (organizacje społeczne i kluby parlamentarne)