Szlakiem Średniowiecznych Polichromii

Transkrypt

1 Szlakiem Średniowiecznych Polichromii

2 W okolicach Brzegu znajduje sięnajwiększe w Polsce skupisko 20 unikalnych średniowiecznych polichromii, niezmiernie istotnych dla dziejów malarstwa gotyckiego na Śląsku. 6 gotyckich malowidełmożna oglądaćwe wnętrzach kościołów w Brzegu (św. Mikołaja), Krzyżowicach, Małujowicach, Obórkach, Pogorzeli i Strzelnikach. Aż11 cennych zabytków wymaga ogromnych nakładów środków finansowych, aby wydobyć je spod tynków. W kościołach w Młodoszowicach, Starym Grodkowie i Zielęcicach, podczas remontów świątyńdoszło do zniszczenia malowidełprzedstawiających sceny z Pisma Świętego (tzw. Biblia pauperum dla ubogich). W 1997 r. kilka z tych miejscowości połączonych zostało szlakiem turystycznym o długości 55 km. Jego trasa rozpoczyna sięw Brzegu i wiedzie, w zależności od obranego kierunku przez Brzezinę, Zielęcice, Małujowice, Łukowice Brzeskie, Bierzów, Przylesie, Krzyżowice, Obórki, Pogorzelę, Strzelniki, Kruszynę i kończy się ponownie w Brzegu.

3 Kościółfilialny pw. św. Antoniego w Strzelnikach jest najstarszym i najcenniejszym kościołem na Szlaku Polichromii Brzeskich. Wzniesiono go w 2 poł. XIII w. Wieżęnadbudowano w 1688 r. Otoczony jest gotyckim murem z kamieni polnych uzupełnionych cegłą. We wnętrzu, na wszystkich ścianach zachowała sięunikalna polichromia odkryta przypadkowo w 1958 r. Malowidła pochodzą z różnych okresów najstarsze z XIV w. zdobią ścianę wschodnią prezbiterium. Na ścianie północnej i południowej prezbiterium swoje dzieło namalowane w 1 poł. XV w. pozostawiłmistrz Brzeskich Pokłonów Trzech Króli. Pozostałe ściany w XVI w. wypełnili jego naśladowcy.

4 Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Pogorzeli Wzniesiono go w 2 poł. XIII w. z fundacji miejscowego, bardzo wpływowego rodu Panów z Pogorzeli, z którego wywodził się m.in. Przecław z Pogorzeli, biskup wrocławski w latach W 1 poł. XIV w. sklepienie i prezbiterium świątyni pokryto polichromią(sceny: Chrystus Sędzia, symbole ewangelistów, Koronacja NMP). W 1 poł. XV w. lokalni twórcy pokryli malowidłami ściany świątyni m.in. scenami z życia NMP i Chrystusa. Trzecia faza malowideł (kruchta i ściana zachodnia) powstała w 2 poł. XV w., a czwarta (podłucze tęczy) w początkach XVI w. Gdy w 1545 r. kościółprzejęli protestanci malowidła zatynkowano. Odkryto je w 1965 r. i poddano konserwacji.

5 Kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w Małujowicach Wzniesiono go na początku XIV w. Najprawdopodobniej w latach 70. XIV w. mistrz pochodzący z Pragi nad stropem na ścianach szczytowych nawy wykonałpolichromie przedstawiające sceny Genezis i Dzieciństwa Chrystusa. Około malowidłami ozdobiono ściany prezbiterium, a przed 1483 r. ściany nawy (sceny ze Starego i Nowego Testamentu). Pomiędzy 1534 r. a 1945 r. była własnościągminy ewangelickiej. Przykryte tynkiem gotyckie polichromie odkryto w 1865 r. i poddano konserwacji. Kolejną przeprowadzono po 1945 r. Ze względu na wartość artystyczną malowideł, małujowicki kościół często nazywany jest Śląską Sykstyną.

6 Kościółfilialny pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Krzyżowicachwzniesiono w stylu gotyckim. Do XV-wiecznego prezbiterium wymurowanego z cegły w wątku gotyckim w 1580 r. dostawiono od strony zachodniej nawęw konstrukcji szkieletowej i wieżęw konstrukcji słupowej. Wnętrze prezbiterium zdobi zespółtrzech późnogotyckich ściennych malowidełfiguralnych. Malowidła pochodzące z 1 połowy XV w. występująna północnej, południowo-wschodniej i południowej ścianie prezbiterium. Przedstawiająone sceny: św. Jerzego, Pokłon Trzech Króli, Ukrzyżowanie, Męczeństwo na górze Ararat, Vir Dolorum i Oblicze Chrystusa przy Sakrarium.

7 W powiecie brzeskim możemy zidentyfikowaćprzynajmniej 20 kościołów gotyckich, w części których późniejsze przebudowy zatarły pierwotne cechy stylowe. Najwięcej z nich wzniesiono w XIV w., na prostym schemacie kompozycyjnym składającym sięz dwóch prostokątów nawy i prezbiterium. Ogrom i skala tych przedsięwzięćpozwala mówićnawet o tzw. grupie kościołów brzeskich, tworzącej lokalne cechy charakterystyczne: schemat układu przestrzennego z prostym zamknięciem prezbiterium i płaskimi stropami w nawie. Prawdopodobnie, w średniowieczu wnętrza świątyńzdobiły wielobarwne malowidła przedstawiające sceny Biblijne. Najstarszymi XIII-wiecznymi obiektami sąkościoły w Michałowie, Strzelnikach, Czeskiej Wsi, Gierszowicach, Pogorzeli i Starym Grodkowie.

8 W świątyniach w Strzelnikach i Pogorzeli znajdują się odkryte i odrestaurowane polichromie. W kościołach w Czeskiej Wsi i Gierszowicach (na zdjęciu poniżej) pochodzące z XV w. malowidła odsłonięto podczas prac remontowych w latach 30. XX w. i ponownie zatynkowano. Prawdopodobnie pod tynkiem znajduje się również polichromia w kościele filialnym pw. św. Józefa w Michałowie (o czym świadczą zapiski konserwatorskie sprzed 1945 r.). Nie zachowały się natomiast wzmiankowane przez Lutscha malowidła (Zwiastowanie, cykl św. Barbary) w kościele w Starym Grodkowie.

9 Na przełom XIII/XIV w. datowany jest kościółparafialny pw. Matki Boskiej Różańcowej w Kruszynie. Pierwsze wzmianki o istnieniu parafii pochodząz 1325 r., kiedy to wymieniony jest proboszcz Johannes. W latach świątynia była w rękach ewangelików, wówczas teżpokryto tynkiem średniowieczne polichromie. Dziś, potrzeba ogromnych nakładów aby je odsłonić, zakonserwować, zbadaći zabezpieczyć.

10 Kościół polsko-katolicki w Obórkach Kościółjest orientowany i kalenicązwrócony do drogi. Otoczony jest gotyckim, kamiennym murem wzniesionym byćmoże w czasach istnienia pierwszego kościoła wzmiankowanego w źródłach w 1335 r. Kościółprzebudowano kilkakrotnie. W latach ewangelicki. Strop z 1685 r. pokryty jest polichromiąz motywami kasetonów wypełnionych rozetami i wiciąroślinną, na podciągu w nawie motywem plecionkowym. W prezbiterium częściowo zatarte inskrypcje fundacyjne z datami

11 Z XIV w. pochodząkościoły w Małujowicach, Brzegu, Brzezinie, Buszycach, Zwanowicach, Zielęcicach i Kościerzycach. Spośród tej grupy kościołów cenne malowidła znajdują się we wspomnianych jużmałujowicach oraz w kościele pw. św. Mikołaja w Brzegu. W tym ostatnim, będącym zarazem jednym z największych kościołów w Polsce (typ trójnawowej sklepionej bazyliki o zbliżonej szerokości wszystkich naw), podczas odbudowy kościoła w 1959 r. odkryto ukryte pod tynkiem malowidła ścienne. Ich największy fragment zdobi ścianępołudniowązakrystii (m.in. Ukrzyżowanie i męczeństwo rycerzy na górze Ararat, monogram IHS i chusta św. Weroniki, podtrzymywana przez duchownego i księcia, św. Erazm i Norbert, św. Marcin) oraz fragment sklepienia w absydzie prezbiterium. Jak udało sięustalićbadaczom, dzieło to powstało w latach , a jego autorem jest Mistrz Brzeskich Pokłonów Trzech Króli. Polichromie gotyckie znajdujące sięw prezbiterium i ścianie północnej kościoła parafialnego pw. Matki Bożej Różańcowej w Brzezinie odsłonięto w latach , ale ze względu na brak środków finansowych w 1962 r. postanowiono je ponownie zatynkować. Równieżpod tynkiem znajdująsięmalowidła zdobiące niegdyśświątynie w Buszycach i Zwanowicach. Zniszczeniu uległa polichromia w kościele filialnym pw. Chrystusa Króla w Zielęcicach.

12 Poniżej znajdują się kościoły: Kościół w Buszycach, wnętrze Kościoła w Zielęcicach oraz Zwanowicach.

13 Polichromie ukryte (zamalowane, zatynkowane) znajdują się w: Kościółpw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Czeskiej Wsiwzniesiono w początkach XIV w. z fundacji możnego rodu Panów z Pogorzeli. W latach należałon do ewangelików. We wnętrzu zachowała siępolichromia gotycka z końca XV w.(odkryta podczas remontu w 1933 r. i rok później pokryta tynkiem). Do zabytkowego wyposażenia kościoła zalicza sięm.in.: barokowy ołtarz główny z rzeźbami Mojżesza i św. Jana Chrzciciela, ambona z tego samego okresu, chór muzyczny z XVI w., renesansowa chrzcielnica z 1575 r. z inskrypcjami w kamieniu oraz epitafium pastora Daniela Beckera ( 1652 r.) i jego żony Doroty.

14 Kościółpw. św. Józefa (dawniej św. Michała) w Michałowieusytuowany jest w centrum wsi, przy wiejskim placu powstałym na terenie nad wsią. Wzniesiono go w XIII w. z fundacji ówczesnych właścicieli miejscowości rodu Panów z Pogorzeli. W 1826 r. przebudowano w stylu neogotyckim według projektu architekta Wartenberga. Po wielu przebudowach kościół zatracił swoje gotyckie cechy stylowe. W latach ewangelicki. W prezbiterium i podłuczu tęczy pod tynkiem kryjąsięśredniowieczne polichromie.we wnętrzu zachowało sięwiele zabytków sztuki sakralnej, wśród nich: renesansowa ambona wykonana przez Fryderyka Grossa ok r., chrzcielnica z XVI w. oraz epitafia rodziny von Gruttschreiber zxvi i XVII w. Wokółkościoła częściowo zachował się mur gotycki, a w nim późnorenesansowa płyta nagrobna z płaskorzeźbą dziecka. Kościółodnowiono w 1936 r. Od 1945 r. jest nieużywany i nieremontowany, a wnętrze kościoła zostało pobielone przez co treśćepitafiów stała sięnieczytelna.

15 Kościółpw. Matki Boskiejw Gierszowicach wzniesiono w XIII w. z fundacji rodu Panów z Pogorzeli. Od poł. XVI w. do 1945 r. w rękach protestantów. We wnętrzu nie zachowało się zabytkowe wyposażenie. Zachowałsięnatomiast kamienny, ostrołukowy portal wczesnogotycki w południowej kruchcie. Na stropie malowana dekoracja szablonowa zxvi w. zamalowanaw 1933 r. Na zewnątrz znajdująsiękamienne czary chrzcielnic z XV w. i gotycki mur okalający świątynię. Kościółpw. Trójcy Świętej włukowicach Brzeskich wzniesiony w 1581 r. z fundacji księcia brzesko-legnickiego Jerzego II. Do 1945 r. należałdo gminy ewangelickiej. Po pożarze w 1697 r. świątynia została odbudowana, zaśw XVIII wzniesiono późnobarokowąwieżę. Kościółotacza kamienny mur z 1581r. Kościółfilialny pw. św. Mikołaja w Różynie, wzmiankowany w 1310 r. Obecny wzniesiony w XV w. staraniem joannitów z Łosiowa. Przebudowany w XVIII w. w stylu barokowym. Murowany z cegły, otynkowany. Jednoprzęsłowe prezbiterium z wydzielonąuskokiem trójbocznąapsydąoraz dawnązakrystią. Dach siodłowy o jednej kalenicy, kryty dachówką, na nim krzyżmaltański. Wieża o podziałach ramowych, z oknami owalnymi i w najwyższej kondygnacji zamkniętymi półkoliście z kluczami. Hełm baniasty z ośmiobocznąlatarnią, obłożony łupkiem, zwieńczony chorągiewkąz datą1712. Kościółotoczony murem gotyckim z kamienia i cegły. We wnętrzu pod tynkiem średniowieczna polichromia. Jednym z autorów jest tzw. Mistrz Brzeskich Pokłonów Trzech Króli.

16 Kościółparafialny pw. Miłosierdzia Bożego w Przylesiu dawniej pw. św. bpa Stanisława. Wzniesiony w XIV w. i wzmiankowany w źródłach w 1376r. Podlegał on wówczas pod brzeską kolegiatęśw. Jadwigi. W 1793 r. nadbudowano wieżę. W XVIII i XX w. świątynięprzebudowano. Wejście doństanowi kamienny, gotycki portal. W prezbiterium ustawiony jestklasycystyczny ołtarz z połowy XIX w. Kościółparafialny pw. Matki Boskiej Różańcowej w Kruszynie wybudowany w 1 poł. XIV w., a rozbudowano w wieku następnym. Pierwsze wzmianka pochodząz 1325 r. W 1900 r. wzniesiono neogotyckąwieżękościoła. We wnętrzu zachowały sięfragmenty XVII-wiecznej ambony wkomponowane w prezbiterium oraz bliżej nieokreślony fragment czternastowiecznej inskrypcji, obecnie pod tynkiem. Gotycki kościół parafialny pw. Matki Bożej Różańcowej w Brzezinie, wzmiankowany był już w 1316 r., w XVI wieku nadbudowano doń wieżę. Po zniszczeniach w 1945r. kościół został odbudowany w latach W latach , podczas prac konserwatorskich odkryto na ścianie północnej prezbiterium oraz na podłuczu łuku tęczowego fragmenty gotyckich malowideł z 4. ćwierci XV w. Przedstawiały one fragmenty Pasji, wizerunek NMP oraz męczeństwo św. Sebastiana. Ze względu na brak środków finansowych polichromie w 1962 r. zatynkowano.

17 Kościółfilialny wbierzowie (na zdjęciu poniżej), wzmiankowany byłjużw1335r. Najstarsząjego częściąjest prezbiterium zxv w., wktórym zachowały siętrzy gotyckie okna, każde oinnym ornamencie. Nawa zredukowana dojednego przęsła dobudowana została w1692r. W kościele, jednakże pod tynkiem, zachowały sięfragmenty średniowiecznej polichromii. Kościółotoczony jest średniowiecznym murem zkamieni polnych igłazów narzutowych. Kościółfilialny pw. Świętej Trójcy w Buszycach.Wzniesiony w XIII w. przez joannitów z pobliskiego Łosiowa We wnętrzu zachowało sięzabytkowe wyposażenie w tym m.in. renesansowy ołtarz główny, drewniany chór muzyczny z organami z początku XV stulecia oraz obrazy św. Anny Samotrzeciej (przełom XVIII i XIX w.) oraz Matki Boskiej z poł. XIX stulecia. Pod tynkiem znajdująsięniezidentyfikowane średniowieczne malowidła.

18 Gotycki kościół pw. Chrystusa Króla w Zielęcicach (zdjęcie po lewej), wzmiankowany był już w 1305 r. Zbudowany w początkach XV w. po zniszczeniach ostatniej wojny został gruntownie odbudowany. Ponad tabernakulum znajdowały się polichromie z 1 poł. XV w. zniszczone podczas prowadzonych bez nadzoru specjalistów remontów. Kościół parafialny pw. Matki Boskiej w Zwanowicach (zdjęcie po prawej), wzniesiono ok r. w stylu gotyckim. Pierwotnie posiadał drewnianą wieżę murowaną dobudowano w latach o dekoracji klasycystycznej. Poważnie uszkodzony podczas II wojny światowej. Odnowiony w latach 60. XX w. Kościół niemalże pozbawiony zabytkowego wyposażenia. Pod tynkiem znajdują się niezidentyfikowane średniowieczne malowidła.

19 Prezentacja została przygotowana dzięki dofinansowaniu ze środków Powiatu Brzeskiego w ramach projektu pn. Organizacja imprezy pn. "Korzenie tradycji. Od ojcowizny do ojczyzny" w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa w ramach otwartego konkursu ofert na wsparcie realizacji zadańz zakresu: upowszechniania kultury i organizacji imprez kulturalnych oraz sportowych o randze ponadgminnej. Celem zadania było promocja o zasięgu europejskim -bogactwa regionalnego dziedzictwa, w tym przede wszystkim Polichromii Średniowiecznych Organizatorem zadania było Stowarzyszenie Brzeska Wieś Historyczna oraz Gmina Lewin Brzeski przy współpracy Regionalnego Ośrodka Badańi Dokumentacji Zabytków w Opolu