System polityczny Rzeczpospolitej Polskiej. Koalicje gabinetowe w Polsce i proces ich tworzenia. Wykład

Transkrypt

1 Wykład System polityczny Rzeczpospolitej Polskiej Prowadzący dr Andrzej Ferens Cz. 2 Koalicje gabinetowe w Polsce i proces ich tworzenia Koalicje gabinetowe w Polsce i proces ich tworzenia. Wykład nr 8 Teoretyczny wymiar polityki koalicyjnej. Powoływanie i odwoływanie rządu modele normatywne a praktyka polityczna. Proces kształtowania się centrum decyzyjnego w administracji rządowej. Struktura polityczna gabinetów a ich typologia. Literatura: Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2000, rozdz. Rada Ministrów i administracja rządowa. Jednaka W., Gabinety koalicyjne w III RP, Wrocław Lisicka H./red/, System polityczny Rzeczypospolitej Polskiej, Wrocław 2001, cz. II, rozdz. II pkt 1. Ustrój konstytucyjny RP, pod red. W. Skrzydły, Lublin 2001, rozdz. XIII. POLITYKA KOALICYJNA: Zbiór norm i zachowań politycznych odnoszących się do utworzenia gabinetu, w którym reprezentowane są co najmniej dwie partie. DLACZEGO WARTO ZAJMOWAC SIĘ POLITYKĄ KOALICYJNĄ? Tworzenie rządu to faktyczna stawka w rywalizacji politycznej Gabinety koalicyjne to dominująca praktyka polityczna Odejście od jednostronnej analizy formalnej Miernik respektowania woli wyborców Istotny czynnik stabilizacji systemu politycznego CZY W REALNYM SOCJALIŹMIE ISTNIAŁA POLITYKA KOALICYJNA? 1

2 PROCES DECYZYJNY FORMOWANIA KOALICJI GABINETOWYCH Powstanie sytuacji koalicyjnej, wynikającej z niemoŝliwości utworzenia gabinetu jednopartyjnego negocjacje potencjalnych partnerów i ewentualna mediacja czynnika zewnętrznego podjęcie decyzji o utworzeniu koalicji gabinetowej WARIANTY SYTUACJI KOALICYJNEJ Jednopartyjny gabinet mniejszościowy utworzony przez najsilniejszą partię Jednopartyjny gabinet mniejszościowy utworzony przez słabszą partię Gabinet koalicyjny mniejszościowy Gabinet koalicyjny większościowy Przejściowy, niepartyjny gabinet ekspertów UWARUNKOWANIA PROCESU FORMOWANIA KOALICJI GABINETOWYCH: Konfiguracja polityczna parlamentu Wzorce i tradycje rywalizacji politycznej Normy polityczne określające uczestnictwo w powoływaniu gabinetu Rozmiar koalicji oraz poziom jej spójności programowej Wzorce i tradycje rywalizacji politycznej Negatywna kooperacja dwupartyjna Konfrontacja silnej i zjednoczonej lewicy ze sfragmentaryzowanym i niespójnym blokiem prawicy Rywalizacja silnej prawicy ze sfragmentaryzowanym i niespójnym blokiem lewicy Pozytywna kooperacja między sfragmentaryzowaną lewicą i prawicą PROCES FORMOWANIA KOALICJI GABINETOWYCH: Zmienne procesu 1. Moment sformowania koalicji 2. Przebieg i czas trwania negocjacji 3. Charakter koalicji, jaka jest jego efektem UWARUNKOWANIA INSTYTUCJONALNE PROCESU FORMOWANIA KOALICJI GABINETOWYCH: mechanizmy konstytucyjne, określające tryb powoływania, odwoływania i dokonywania zmian w składzie Rady Ministrów, system wyborczy, system partyjny, rola głowy państwa (prezydenta). Trzykrotnie zmieniano zapisy konstytucyjne dotyczące powoływania i odwoływania Rady Ministrów oraz uprawnienia prezydenta w tym zakresie. 2

3 Rządy w RP Powołano 15 gabinetów. Formalnie powołano ich 13, lecz w wyniku rozpadu 3 z nich (gabinety koalicyjne AWSUW J. Buzka, SLDUPPSL L. Millera, PiSSRPLPR L. Kaczyńskiego), władzę sprawowały gabinety mniejszościowe. Dwa kryteria powoływania gabinetu: 1. zmiana na stanowisku premiera, 2. zmiana konfiguracji partyjnej rządu/koalicji (opuszczenie koalicji przez jednego z jej uczestników). Proces tworzenia gabinetu i czynniki go kształtujące: Czynniki instytucjonalne: 1. mechanizmy konstytucyjne, określające tryb powoływania, odwoływania i dokonywania zmian w składzie Rady Ministrów, 2. system wyborczy, 3. system partyjny, 4. Rola głowy państwa (prezydenta). Instytucjonalne reguły tworzenia gabinetów: Konstytucja Trzykrotne zmiana reguł powoływania i odwoływania Rady Ministrów. Znowelizowana r. Konstytucji PRL z 1952, 1992 r. tzw. Małą Konstytucję regulującą wzajemne stosunki miedzy władzą ustawodawczą i wykonawczą, październik 1997 r. obowiązuje Konstytucja RP z r. Ewolucja instytucjonalnych reguł tworzenia gabinetów: Konstytucji PRL z 1952 r., jedyny organ posiadający uprawnienia do powoływania i odwoływania gabinetu oraz poszczególnych ministrów był Sejm / wyłączna kompetencja/ Nowelizacja Konstytucji PRL z r. przeniesienie części uprawnień na prezydenta, który współdziałał z Sejmem, przy powoływaniu i odwoływaniu członków rządu i posiadał prawo desygnowania premiera. Ewolucja reguł cd. Prezydentura W.Jaruzelskiego: 2 razy. 1. Desygnowanie w r. Cz. Kiszczaka na premiera misja nieudana, Mała Konstytucja: pięć trybów powoływania przesłanek dymisji. 2. Wyznaczenie T. Mazowieckiego, który formuje pierwszy po 1945 r., niekomunistyczny rząd. Istotna rola prezydenta. 3

4 I TRYB W 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęciu dymisji Rady Ministrów, prezydent desygnuje premiera, a następnie powołuje na jego a wniosek rząd. W ciągu 14 dni, premier miał obowiązek przedstawić sejmowi expose i skład rządu, który bezwzględną większością głosów uchwalał wotum zaufania. II TRYB Inicjatywa przechodziła w ręce Sejmu. 21 dni na dokonanie wyboru premiera oraz skład rządu bezwzględną większością głosów. W razie uzyskania wotum zaufania, prezydent powoływał tak wybrany rząd. III i IV TRYB Warianty powoływania rządu analogiczne do I i II (inicjatywa powołania RM w rękach prezydenta, a w przypadku bezskuteczności działań głowy państwa, do Sejmu) róŝnica Sejm zatwierdzał rząd zwykłą większością głosów V TRYB /dwa rozwiązania/. 1. Prezydent w wyniku niepowodzenia wariantu czwartego rozwiązuje parlament 2. Prezydent powołuje rząd na okres sześciu miesięcy, przed upływem tego czasu Sejm uchwala wotum zaufania lub konstruktywne wotum nieufności. W przypadku braku poparcia dla rządu lub zastosowania instytucji konstruktywnego wotum nieufności, prezydent rozwiązuje parlament. Mała Konstytucja wymóg zasięgnięcia przez premiera opinii prezydenta, przed wnioskami dotyczącymi powołania trzech ministrów (Spraw Wewnętrznych, Obrony Narodowej oraz Spraw Zagranicznych). Brak jednoznacznych ram formalnych dla tych konsultacji. Odwoływanie rządu: Przesłanki dymisji /5/: 1. Ukonstytuowania się nowo wybranego sejmu, 2. Rezygnacja RM lub jej Prezesa z dalszego pełnienia funkcji, 3. Nieuchwalenie przez sejm wotum zaufania RM, 4. Uchwalenie przez sejm wotum nieufności /tylko konstruktywne/, 5. Nieudzielenie przez sejm absolutorium dla gabinetu z wykonania ustawy budŝetowej lub innych planów finansowych państwa. 4

5 Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Uproszczenie w powoływaniu gabinetu Trzy tryby powoływania rządu I Tryb Inicjatywa tworzenia rządu naleŝy do prezydenta desygnowanie premiera polityk reprezentujący największą formację w Sejmie lub reprezentant zwycięskiej koalicji. Przypadki niepowodzenia misji: 1990 r. (J. Olszewski) 1991r. (B. Geremek), 1992 r. W. Pawlak powołany przez Sejm. I Tryb Powołanie przez głowę państwa Prezesa Rady Ministrów Przedstawienie prezydentowi skład rządu. /14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego gabinetu, prezydent powołuje premiera oraz przyjmuje przysięgę od członków Rady Ministrów/. 14 dni ma szef rządu na przedstawienie Sejmowi expose wraz z wnioskiem o wotum zaufania / większości bezwzględnej w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/. II Tryb inicjatywa w rękach Sejmu Kandydata na premiera zgłasza 46 posłów w terminie 14 dni. Sejm wybiera premiera oraz proponowany przezeń skład Rady Ministrów /większość bezwzględna, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/. Od powołanego rządu, prezydent przyjmuje przysięgę i wręcza nominacje. Wyraźne ograniczenie uprawnień prezydenta. III Tryb inicjatywa w rękach Prezydenta Prezydent 14 dni powołanie premiera i na jego wniosek pozostałych członków rządu i odbiera od nich przysięgę. Sejm /14 dni/, udziela rządowi wotum zaufania, przy zwykłej większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku niepowodzenia zgodnie z art. 155 ust. 2 prezydent skraca kadencję parlamentu i zarządza wybory. Konstytucja dwa przypadki, w których inicjatywa tworzenia rządu naleŝy do prezydenta i jeden, w którym stroną aktywną jest parlament. Wzrost uprawnień premiera w formowaniu i zmianach składu gabinetu. Premier nie musi zasięgać opinii prezydenta w sprawie kandydatów do RM. Premier otrzymał moŝliwość inicjowania zmian w składzie rządu, poprzez złoŝenie do prezydenta odpowiedniego wniosku w tej sprawie. 5

6 Odwołanie rządu: przypadki dymisji premiera (rezygnacja premiera oznacza ustąpienie całego rządu): na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, gdy Sejm nie uchwali wotum zaufania, w przypadku uchwalenia przez Sejm wotum nieufności, w wyniku nieudzielenia rządowi absolutorium, rezygnacja premiera. Odwołanie rządu: Tylko konstruktywne wotum nieufności Gabinety koalicyjne w Polsce w latach r. W trakcie transformacji Sejm powołał trzynastu premierów, z czego jeden (W. Pawlak) złoŝył rezygnację po 33 dniach nieudanej misji. Jedenastu z nich było szefami gabinetów koalicyjnych, Trzech (J. Buzek, L. Miller, J. Kaczyński), najpierw szefowie rządu koalicyjnego, a następnie gabinetu mniejszościowego. Jeden (K. Marcinkiewicz) najpierw szef gabinetu mniejszościowego, a następnie rządu koalicyjnego. Gabinety koalicyjne w Polsce w latach r. Dwie pierwsze koalicje (T. Mazowiecki i J. K. Bielecki) miały charakter ponadpartyjny. Pozostałe koalicje gabinetowe liczyły od dwóch (W. Pawlak, J. Oleksy, W. Cimoszewicz, J. Buzek) do siedmiu ugrupowań politycznych (H. Suchocka). Dwie koalicje od momentu powstania były mniejszościowe (J. Olszewski, H. Suchocka), Trzy nabrały takiego charakteru w trakcie trwania gabinetu (J. Buzek, L. Miller, J. Kaczyński). Gabinet T. Mazowieckiego ( ) gabinet szerokiej koalicji ponadpartyjnej. 1 polityk niezaleŝny, 11 członków KO "Solidarność", po 4 z ZSL i PZPR, 3 z SD. Po samorozwiązaniu PZPR / r./ lipiec 1990 rekonstrukcja gabinetu usunięcie komunistów. Wysoka sprawność rządu /wiosna Ostry konflikt z L. Wałęsą kampania prezydencka/. PoraŜka T.Mazowieckiego i r. dymisja. Gabinet koalicyjny T. Mazowieckiego działał przez 15 miesięcy. Podział mandatów w wyborach do Sejmu RP 25 września 2005 Mandaty stan Komitet Wyborczy Głosy Procent (zmiana) Mandaty (zmiana) % mandatów ]]] PiS ,99% +17,49% ,7% 151 PO RP ,14% +11,44% ,9% 130 Samoobrona RP ,41% +1,31% ,2% 43 SLDj ,31% 29,73% % 55 LPR ,97% +0,10% ,4% 29 PSL ,96% 1,86% ,96% 27 Mniejszość Niemiecka ,29% 0,06% 2 0,4% 2 Ruch LudowoNarodowy Narodowyy 7 Prawica Rzeczpospolitejj 6 Bezpartyjni i niezrzeszeni 9 Nieobsadzony Razem % źródło: 6

7 Gabinet K. Marcinkiewicza ( ) początkowo gabinet mniejszościowy PiS, po fiasku rozmów koalicyjnych z PO, złoŝony z polityków PiS i niezaleŝnych (Z. Gilowska, Z. Religa),powołany i zaprzysięŝony przez A. Kwaśniewskiego, r. W dniu r. rząd po wygłoszeniu przez premiera expose otrzymuje od Sejmu wotum zaufania, stosunkiem głosów 272:0:187 (większość bezwzględna 231). Poparcia udzieliły mu kluby parlamentarne: ZA 154 (PiS), 56 (SRP), 32 (LPR), 25 (PSL) i 5 niezrzeszonych PRZECIW: PO (132), SLD (54) i 1 niezrzeszony Gabinet K. Marcinkiewicza ( ) Umowa koalicyjna PiS z Samoobroną i Narodowym Kołem Parlamentarnym ( ) i LPR ( ) nowy rząd uzyskuje ( ) większość parlamentarną. Pod koniec działalności (wraz z premierem 11 ministrów z PiS, 5 bezpartyjnych, 3 ministrów z SRP, 2 z LPR K. Marcinkiewicz informuje Komitet Polityczny PiS o zamiarze podania się do dymisji a ten rekomenduje J. Kaczyńskiego na stanowisko prezesa RM. Odwołanie gabinetu przez L. Kaczyńskiego (10 lipca) i po złoŝeniu dymisji przez premiera rząd pełni konstytucyjne obowiązki do Gabinet J. Kaczyńskiego ( ) początkowo gabinet większościowy PiS, SRP i LPR po perturbacjach koalicyjnych pod koniec swej aktywności mniejszościowy rząd PiS i niezaleŝnych (Z. Gilowska, Z. Religa), powołany i zaprzysięŝony przez L. Kaczyńskiego, r. Dymisja (przyjęta) i odwołanie rządu K. Marcinkiewicza przez prezydenta. W tym samym dniu prezydent powołuje na stanowisko premiera J. Kaczyńskiego, powierzając mu misję stworzenia nowego rządu zmiana na stanowisku m. finansów /S.Kluza/ i szef St. Komitetu RM /P. E. Gosiewski/ ZaprzysięŜenie rządu przez Prezydenta RP Gabinet J. Kaczyńskiego ( ) Wotum zaufania w parlamencie Za: PiS+SRP+LPR+NKP 240 posłów, Przeciwko: PO+SLD+PSL 205. Nikt się nie wstrzymał. Większość konieczna do uzyskania wotum zaufania 231 głosów bezwględna. Dwa kryzysy koalicyjnogabinetowe 1. wrzesień po spotkaniu z radą polityczną PiS premier złoŝył do prezydenta wniosek o odwołanie ze stanowiska wiceprezesa RM i ministra rolnictwa i rozwoju wsi A. Leppera. Odwołanie ze ze składu rządu. SRP w opozycji???. Taśmy R. Beger. Gabinet J. Kaczyńskiego ( ) 2. Lipiec sierpień prezydent RP dymisjonuje A. Leppera z funkcji wicepremiera, ministra rolnictwa i rozwoju wsi w związku z aferą korupcyjną wykrytą przez CBA. Decyzje i wachania SRP i LPR co do wyjścia z koalicji (sprzeczne decyzje prezydium partii, klubu parlamentarnego i A.Leppera). Rozmowy z LPR powołanie wspólnej partii o nazwie "Liga i Samoobrona" (LiS) LiS występuje z Ŝądaniami wobec PiS (powołanie K. Sikory na ministra rolnictwa i rozwoju wsi, przywrócenie D. Pawlowca na stanowisko wiceszefa UKIE i powołania komisji śledczej ds. akcji CBA). Negatywna reakcja P. Gosiewskiego Gabinet J. Kaczyńskiego ( ) 31.07prezydent powołuje posła PiS, W. Mojzesowicza na ministra rolnictwa i rozwoju wsi. Uchwała RK SRP, o zerwaniu koalicji przez PiS, Partii nie wiąŝe juŝ umowa koalicyjna i zobowiązała swoich ministrów do oddania się do dyspozycji premiera. LPR postuluje zmianę na stanowisku premiera oraz złoŝenie wniosku o odwołanie marszałka Sejmu L. Dorna i poparcie wniosków PO o wyraŝenie przez Sejm wotum nieufności dla ministrów rekomendowanych przez PiS wniosek SLD o samorozwiązanie Sejmu. PO wniosek o samorozwiązanie i 9 wniosków o wotum nieufności dla wszystkich ministrów rządu J. Kaczyńskiego. 7

8 Gabinet J. Kaczyńskiego ( ) spotkanie R. Giertycha z premierem: J.Kaczyński zerwał umowę koalicyjną Rada Polityczna PiS podejmuje uchwałę, o zerwaniu koalicji, prezydent L. Kaczyński dymisjonuje na wniosek premiera ministrów z LPR: Giertycha, Wiecheckiego i SRP, debata i decyzja o skróceniem kadencji Sejmu RP. Za wnioskiem: 377 posłów, przeciw 54, 20 wstrzymało się od głosu. Gabinet J. Kaczyńskiego ( ) odwołanie i decyzja o powołaniu na stanowiska ministrów w rządzie RP zaprzysięŝenie członków RM CZY TEN SPOSÓB POWOŁANIA RZĄDU NIE NARUSZA ART. 161 KONSTYTUCJI RP? Prezydent RP na wniosek Prezesa RM dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. Podział mandatów w wyborach do Sejmu RP 21 października 2007 Mandaty stan Komitet Wyborczy Głosy Procent (zmiana) Mandaty (zmiana) % mandatów aktualny Gabinet D. Tuska ( )??? PO RP ,51% +17,37% PiS ,11% + 5,12% LiDj ,15% 53 PSL ,91% +1,95 % Mniejszość Niemiecka ,20% 0,09% 1 1 LPR ,30% 6,67% 0 34 Samoobrona RP ,53% 9,88% 0 56 Razem , źródło: httdaddane PKW Gabinet D. Tuska ( ) Rząd J. Kaczyńskiego podaje się do dymisji Premier złoŝył ją na ręce prezydenta RP i przed Sejmem. Rząd pełnił obowiązki do czasu powstania nowego gabinetu D. Tusk otrzymuje z rąk J. Kaczyńskiego dokument powierzenia mu misji utworzenia rządu Rada Krajowa PO podejmuje decyzję o utworzeniu koalicji z PSL Rada Naczelna PSL decyduje o utworzeniu koalicji z PO. Jednogłośne przyjęcie "Deklaracji Koalicyjnej", w której ludowcy zdecydowali o utworzeniu parlamentarnorządowej koalicji z Platformą. Gabinet D. Tuska ( ) "Deklaracja Koalicyjna "Razem tworzymy lepszą przyszłość By Ŝyło się lepiej. Wszystkim" 8

9 CECHY PROCESU FORMOWANIA KOALICJI GABINETOWYCH W POLSCE tworzenie dwupartyjnych, minimalnie zwycięskich koalicji, dysponujących szerokim poparciem parlamentarnym tworzenie koalicji w oparciu o wspólną przeszłość spadek znaczenia partii małych maleje udział głowy państwa w procedurze formowana koalicji Wzrost znaczenia rywalizacji wewnątrzpartyjnej Wykład: Administracja publiczna w systemie politycznym Administracja publiczna w systemie politycznym Wykład nr 9 Administracja publiczna jako podsystem systemu politycznego. Proces kształtowania się centrum decyzyjnego w administracji publicznej. Administracja rządowa i mechanizm jej działania. Wymiar normatywny i praktyka. Struktura polityczna gabinetów a ich typologia. Literatura: Antoszewski A., Administracja publiczna w systemie politycznym w: Administracja i polityka. Wprowadzenie, pod red. A. Ferensa, I. Macek, Wrocław Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2000, rozdz. Rada Ministrów i administracja rządowa. Lisicka H./red/, System polityczny Rzeczypospolitej Polskiej, Wrocław 2005, rozdz. 7 i 8. Rydlewski G., Rządowy system decyzyjny w Polsce. Studium politologiczne okresu transformacji, Warszawa Skrzydło W. /red/, Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2006, rozdz. XII i XIII. Jak przebiega proces podejmowania decyzji politycznych w ramach centrum decyzyjnego administracji publicznej? TYPY GABINETÓW WG LAVERA I SHEPSLE: 1. Gabinet biurokratyczny. 2. Gabinet sterowany przez legislatywę. 3. Gabinet oparty na decyzjach kolektywnych. 4. Gabinet kierowany przez premiera. 5. Gabinet zdominowany przez liderów partii politycznych. PROBLEMY DEFINICYJNE: Rząd Gabinet Rada Ministrów Administracja /państwowa, rządowa/ 9

10 DEFINICJE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ: 1. Wykonawcza gałąź /branŝa/ władzy, w istotny sposób powiązane z władzą legislacyjną i sądowniczą. 2. Formułowanie i realizowanie działań publicznych. 3. ZaangaŜowanie w problemy dotyczące ludzkiego zachowania i zbiorowych wysiłków. 4. Dziedzina będąca przeciwieństwem sektora prywatnego. 5. Wytwarzanie dóbr i usług publicznych. [Stillman, 1988, s. 3]. Ustawodawcza Formułowanie polityki Stanowienie prawa Podział władzy Wykonawcza Administracja publiczna Realizacja polityki Wykonywanie prawa Sądownicza Rozstrzyganie kwestii i sporów w związku ze stosowaniem norm prawa powszechnie obowiązującego Część procesu politycznego zorientowana na realizację celów politycznych ustalanych przez strategiczne centra decyzji Administracja publiczna Administracja państwowa Administracja samorządowa Zcentralizowana administracja publiczna Zdecentralizowana administracja publiczna POLITYCZNE UWARUNKOWANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ: REśIM POLITYCZNY SYSTEM PARTYJNY PRZESTRZENNA DYSTRYBUCJA WŁADZY A. Antoszewski, ZASADY BUDOWY STRUKTUR ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ: WG LUTHERA GULICKA ZASADA TERYTORIALNA ZASADA MERYTORYCZNA ZASADA PRZEDMIOTOWA ZASADA FUNKCJONALNA Struktura administracji rządowej /stan na /: Ministerstwa: 16 Urzędy Centralne: 34 Inne jednostki organizacyjne: Kancelaria Prezesa RM Rządowe Centrum Legislacji Rządowe Centrum Studiów Strategicznych Urząd KBN Urząd KIE Urzędy Wojewódzkie

11 Struktura administracji rządowej /stan na /: Ministerstwa: 14 Urzędy Centralne: 32 Inne jednostki organizacyjne: Kancelaria Prezesa RM Rządowe Centrum Legislacji Urząd KIE Urzędy Wojewódzkie 16. Struktura administracji rządowej /stan na /: Ministerstwa: 19 Urzędy Centralne: 32 Inne jednostki organizacyjne: Kancelaria Prezesa RM Rządowe Centrum Legislacji Urząd KIE Urzędy Wojewódzkie 16. Fazy rządowego procesu decyzyjnego: 1. Prace ministerialne. 2. Uzgodnienie międzyministerialne 3. Komitety Rady Ministrów 4. Rada Ministrów Fazy rządowego procesu decyzyjnego: 1. Generowanie inicjatyw 2. Analiza i selekcja inicjatyw 3. Przekształcanie projektów w inicjatywy 4. Wyjaśnianie i usuwanie rozbieŝności i rozstrzyganie sporów 5. Ocena prawna projektów 6. Decydowanie przez Radę Ministrów 7. Procedury informowania o decyzjach 8. Realizacja i ocena decyzji Tendencje zmian administracji publicznej: 1. Generowanie inicjatyw 2. Analiza i selekcja inicjatyw 3. Przekształcanie projektów w inicjatywy 4. Wyjaśnianie i usuwanie rozbieŝności i rozstrzyganie sporów 5. Ocena prawna projektów 6. Decydowanie przez Radę Ministrów 7. Procedury informowania o decyzjach 8. Realizacja i ocena decyzji WYKŁAD POZYCJA PREZYDENTA W SYSTEMIE POLITYCZNYM RP 11

12 Kompetencje i pozycja polityczna Prezydenta RP. WYKŁAD NR 10. Kompetencje i pozycja polityczna Prezydenta RP. Geneza roli prezydenta w systemie politycznym. Prezydent RP wobec Sejmu i Senatu. Normatywna a faktyczna pozycja prezydenta w systemie. Prezydent jako arbiter polityczny. Weto prezydenckie i jego znaczenie. Ewolucja stylu polskiej prezydentury. Literatura: Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2000, rozdz. Prezydent. Lisicka H./red/, System polityczny Rzeczypospolitej Polskiej, Wrocław 2005, cz. II, rozdz. II pkt 2. Ustrój konstytucyjny RP, pod red. W. Skrzydły, Lublin 2001, rozdz. XII. Wyznaczniki roli prezydenta w systemie politycznym Charakter reŝimu politycznego Mechanizm wyboru Konstytucyjny zakres zadań i kompetencji Konfiguracja sił politycznych system partyjny. Czy koabitacja? Tradycja historyczna Styl sprawowania prezydentury Geneza roli prezydenta w systemie politycznym RP. ustanowienie urzędu prezydenta uzasadnione zostało potrzebą utrzymania stabilności państwa oraz podejmowania decyzji w przypadku zablokowania prac w sejmie i Senacie lub przewlekłego kryzysu rządowego. stanowisko w sprawie reform politycznych w trakcie Okrągłego Stołu Geneza i ewolucja prezydentury w systemie politycznym RP. 1. Nowelizacja konstytucji PRL Wybór pośredni, kadencja 6 lat. 2. Wybór W. Jaruzelskiego r. jako konsekwencja kontraktu politycznego. 3. Polaryzacja w łonie elity solidarnościowej wojna na górze 4. Nowelizacja konstytucji Pierwsze bezpośrednie wybory głowy państwa /II tury 25.XI i 9.XII, 6 kandydatów/. Geneza i ewolucja prezydentury w systemie politycznym RP. 6. Wybór i zaprzysięŝenie L. Wałęsy. Prezydent w warunkach prowizorium konstytucyjnego. 7. Wybory prezydenckie z listopada 1995 r. /19 kandydatów/. 8. Wybór A. Kwaśniewskiego r. Prezydentura w warunkach faktycznego i konstytucyjnego parlamentaryzmu 9. Wybory głowy państwa w I turze 8.X /13 kandydatów/. Geneza i ewolucja prezydentury w systemie politycznym RP. 10. Wybór L. Kaczyńskiego r. /II tura/. Prezydentura w warunkach faktycznego i konstytucyjnego parlamentaryzmu /14 kandydatów/. 12

13 Konstytucyjny zakres zadań i kompetencji a) Uprawnienia w procesie ustawodawczym, b) Uprawnienia w stosunku do parlamentu, c) Uprawnienia w zakresie władzy wykonawczej, d) Uprawnienia w zakresie władzy sądowniczej, e) Kompetencje związane z pełnieniem funkcji głowy państwa. Konstytucyjny zakres zadań i kompetencji Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straŝy suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium(art. 126 ust. 2, konstytucji). Uprawnienia w procesie ustawodawczym: Uprawnienia w stosunku do parlamentu: 1. inicjatywa ustawodawcza. 2. prawo podpisywania i ogłaszania ustaw, 3. Prawo odmowy jej podpisania (weto prezydenckie) oraz jej zaskarŝenia do Trybunału Konstytucyjnego. 1. zarządzanie wyborów do parlamentu, 2. zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu, 3. zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego (art. 140 Konstytucji). Uprawnienia w zakresie władz wykonawczej: 1. Uczestniczy w powoływaniu rządu, 2. W zakresie stosunków międzynarodowych ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, 3. Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Prezydent przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej moŝe zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. Uprawnienia w zakresie władz wykonawczej: 4. W zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem. 5. Prezydent jest najwyŝszym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców Sił Zbrojnych. 6. W czasie wojny na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje lub odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. Na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje stopnie wojskowe. 13

14 Uprawnienia w zakresie władz wykonawczej: 8. W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagroŝenia państwa Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i uŝycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Organem doradczym Prezydenta w/w zakresie jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Uprawnienia w zakresie władzy sądowniczej: powołuje: 1. Sędziów, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (na czas nieoznaczony), 2. Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego (6letnia kadencja), 3. Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego (^letnia kadencja) 3. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Uprawnienia głowy państwa: nadaje obywatelstwo polskie i wyraŝa zgodę na jego zrzeczenie się, nadaje ordery i odznaczenia, stosuje prawo łaski (którego nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu). W sprawach szczególnej wagi Prezydent moŝe zwołać Radę Gabinetową. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod jego przewodnictwem, nie przysługują jednak jej kompetencje Rady Ministrów. Uprawnienia głowy państwa: Prezydent wydaje akty urzędowe. Wymagają dla swojej waŝności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpis ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, nie dotyczy to: zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu, skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji, inicjatywy ustawodawczej, zarządzania referendum ogólnokrajowego, podpisywania albo odmowy podpisania ustawy, zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Uprawnienia głowy państwa: zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego, wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, wniosku o przeprowadzenie kontroli przez NajwyŜszą Izbę Kontroli, desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów, przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków, wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów, odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności, zwoływania Rady Gabinetowej, nadawania orderów i odznaczeń, powoływania sędziów, Uprawnienia głowy państwa: stosowania prawa łaski, nadawania obywatelstwa polskiego i wyraŝania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, powoływania Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego, powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, powoływania prezesów Sądu NajwyŜszego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, powoływania członków Rady Polityki PienięŜnej, powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, 14

15 Uprawnienia głowy państwa: powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej. Prezydent nie kieruje bezpośrednio władzą wykonawczą, gdyŝ uprawnienia te pozostawiono w gestii premiera. Ponadto prezydent utracił wpływ na nominowanie ministrów odpowiedzialnych za obronę narodową, sprawy wewnętrzne i politykę zagraniczną. Uprawnienia głowy państwa: Elementem wyznaczającym rzeczywistą rolę prezydenta jest siła mandatu uzyskanego w wyborach. Wybór w głosowaniu powszechnym ma zwiększyć jego autorytet i uniezaleŝnić go od większości parlamentarnej. Jednak dla jego pozycji nie bez znaczenia jest stopień poparcia w parlamencie. Kolejne konstytucje r., Mała Konstytucja z 1992 r. i 1997 r. ograniczają kompetencje głowy państwa, szczególnie, w zakresie skracania kadencji parlamentu. 15