KRĘGOWCE- CZĘŚCI ZEWNĘTRZNE WPROWADZENIE

Transkrypt

1 Materiały: KRĘGOWCE- CZĘŚCI ZEWNĘTRZNE WPROWADZENIE Karty (rysunek zwierzęcia z pokolorowaną odpowiednią częścią ciała i podpisaną, osobno rysunek i podpis, definicja tej części ciała) dla ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Zbiór informacji dla poszczególnych klas zwierząt: tablice ścienne, zdjęcia, etykiety, broszury o poszczególnych częściach ciała kręgowców. Żywe okazy zwierząt. Prezentacja ustna: 1. Zaproś dzieci do kręgu i pozwól wziąć do ręki i dokładnie obejrzeć żywy okaz lub model odpowiedniego przedstawiciela klasy kręgowców. 2. Spytaj, co wiedzą na temat tego rodzaju zwierzęcia; np. co to za ryba? 3. Jak nazwiemy tę część ryby, na której znajdują się oczy i usta? Dzieci odpowiedzą: Głowa. 4. Jak nazywa się część ciała ryby służącą do poruszania się i wyrastają z jej tułowia? Dzieci odpowiedzą: Płetwy. 5. Powiedz, że Ryby nie posiadają nóg, poruszają się dzięki płetwom. Płetwy po spodniej stronie głowy nazywamy piersiowymi, służą rybie do stabilizacji ciała i manewrowania w wodzie. Po spodniej stronie brzucha znajdują się płetwy brzuszne. W okolicy natomiast odbytu - płetwy odbytowe. Na grzbiecie ryby znajduje się pojedyncza płetwa grzbietowa. Służy rybie stabilizacji ciała. Do pojedynczych płetw zaliczamy również płetwę ogonową wprawiającą rybę w ruch falowy, czyli dzięki tej płetwie ryba jest świetnym pływakiem. Rolę poszczególnych płetw świetnie widać, kiedy obserwujemy płynącą rybę od góry. 6. Prosimy by spojrzeli na rybę z boku, wzdłuż ciała biegnie linia. Ta linia nazywa się linią boczna i jest jakby siódmym zmysłem ryby. Wychwytuje falowanie wody, wywołane przez przeszkody, inne zwierzęta. 7. Przeprowadź lekcję trójstopniową. 8. Pokaż karty z rysunkami i nazwami poszczególnych części ciała ryby, definicjami, etykiety i rysunki. Poproś o dopasowanie odpowiednich nazw do części ciała. Wiek: 6+ Kontrola błędów: Obrazki, karty, etykiety. Cel: Identyfikacja podstawowych części zewnętrznych kręgowców Wyostrzenie świadomości i umiejętności obserwacji niezbędnej do nauki klasyfikacji Podanie większej ilości wiedzy o kręgowcach Ćwiczenie umiejętności czytania ze zrozumieniem Ćwiczenie umiejętności organizacji wiedzy i przekazywania jej pisemnie i ustnie 86

2 Rozwinięcia Zaproś dzieci do wyłożenia kart z nazewnictwem części ciała odpowiednich klas kręgowców, np. ryby w przypadkowej kolejności. Daj etykiety i poproś o dopasowanie do kart. Stwórz broszury dla dzieci. Powinny zawierać dużo więcej informacji niż w kartach z definicjami. Zachęć dzieci, aby znalazły więcej wiedzy niż w kartach o danej klasie kręgowców. Uwaga: Pozostałe klasy kręgowców, wprowadź według powyższej procedury. 87

3 KARTY ROZWIJAJĄCE SŁOWNICTWO - RYBA Uwaga: Przygotuj wiele zestawów kart rozwijających słownictwo o wspólnych tematach, np. ryby Ameryki Północnej, ryby słodkowodne, ryby morskie itp. Materiały: Zestaw kart rozwijających słownictwo Zestaw kart kontrolnych 14x 14 cm. z etykietami (opis z tyłu) Zestaw kart obrazkowych Zestaw podpisów Prezentacja: 1. Zaproś małą grupę dzieci, by dołączyły do Ciebie na dywaniku. 2. Otwórz karty rozwijające słownictwo, nazwij określony zestaw kart, np. ryby rafy koralowej. 3. Włącz dziecko do rozmowy o rybach, np. Czy masz ryby w domu? Czy widziałaś ryby w ZOO? 4. Zapewnij dodatkowe interesujące informacje na temat ryb na obrazku. 5. Przeprowadź lekcję trójstopniową. Uwaga: Z tyłu każdej karty umieść krótki opis, jak również zapisz ciekawe informacje, których możesz użyć podczas prezentacji. Cel: Zapoznanie dziecka z nowym słownictwem. Kontrola błędu: Nauczyciel/nauczycielka Wiek: 6 lat i więcej 88

4 ORGANY ZEWNĘTRZNE KRĘGOWCÓW RYBY Uwaga: Aby dzieciom pokazać ewolucję kręgowców i kolejność ich pojawiania się na Ziemi, ważne jest wprowadzanie klas w kolejności: ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki. Materiał: żywe lub martwe okazy ryby komplet zdjęć, ilustracji model ryby karty, etykiety i definicję opisujące części ryby i ich funkcje broszury opisujące odpowiednie części ciała historie, opowiadania o rybach tablice ścienne Prezentacja na żywym okazie: 1. Daj dzieciom do rąk okaz ryby i pozwól im na obserwacje. 2. Niech wskażą poszczególne części ryby: głowę, oczy, otwarte skrzela, płetwy, linie boczną. Aby dziecko doświadczyło funkcję poszczególnych płetw, nich zaobserwują rybę pływającą, np. w akwarium, najlepiej od góry. Preznetacja na modelu 1. Poproś dzieci, aby podzieliły się obserwacjami ryby. 2. Niech powtórzą obserwacje na modelu ryby. 3. Podaj nazwy i funkcję poszczególnych części ryby: głowa, oczy, skrzela, płetwy odbytowe, piersiowe, brzuszne, płetwa grzbietowa i ogonowa, linia boczna. 4. Niech przyłożą etykiety do odpowiednich części ryby na modelu. Prezentacja ustna 1. Podaj nazwę łacińską ryb: pis cis 2. Zapytaj dzieci, co wiedzą o rybach. Możesz podzielić się z nimi następującymi informacjami: Ryby to zwierzęta wodne, które są pokryte łuskami i używają płetw do poruszania się. Wszystkie ryby posiadają szkielet wewnętrzny i obecnie na świecie żyje tysiące gatunków ryb. Prezentacja na obrazkach: 1. Daj dzieciom komplet kart pokazujących części zewnętrzne ryby. 89

5 2. Poproś o rozłożenie obrazków z poszczególnymi częściami. 3. Przeprowadź lekcje trójstopniową utrwalająca nazwy: głowa, tułów, ogon, pokrywa skrzelowa, oczy, płetwy piersiowe, odbytowe, brzuszne, płetwa grzbietowa i ogonowa, linia boczna. 4. Rozdaj etykiety pasujące do obrazków.` 5. Rozdaj definicje pasujące do obrazków. Prezentacja broszur: 1. Pokaż przygotowane broszury o częściach zewnętrznych ryby i odpowiadające do nich definicje. 2. Omów funkcje poszczególne części ryb: Głowa - ma wydłużony, opływowy kształt umożliwiający przecinanie wody. Ryby nie posiadają szyi, ich głowa bezpośrednio jest połączona z tułowiem. Rzadko zdarza się, że ryby nie maja oczu. Większość ryb posiada oczy, niezależnie widzące pod różnym kątem. Skrzela to organ pozwalający oddychać rybom pod wodą; działają jak płuca. Skrzela pobierają tlen z wody. Ryby posiadają kilka rodzajów płetw: dwie płetwy piersiowe, znajdujące się za skrzelami, używane są do sterowania i stabilizacji ciała ryby (ryby latające używają ich do unoszenia się nad wodą), dwie płetwy brzuszne, znajdujące się na spodniej stronie ryby, pomagają rybie w spowalnianiu płynięcia. Płetwy grzbietowe stabilizują ciało ryby i zachowują je w pionowej pozycji. Służą również do szybkiego płynięcia i skakania. Płetwa ogonowa i odbytowa służą rybom jako ster do balansowania i do szybkich, gwałtownych ruchów pod wodą. Linia boczna znajduje się wzdłuż całego ciała ryby. Linia ta odbiera wszystkie wibracje wody wywołane innymi zwierzętami czy przedmiotami w wodzie. 3. Zachęć dzieci do powtórzenia funkcji części ciała ryby. Prezentacja tablic ściennych: 1. Pokaż dzieciom tablice ścienne. 2. Zaproś dzieci do dopasowania obrazków, etykiet i definicji. 3. Zachęć je do tworzenia modeli z poszczególnymi częściami zewnętrznymi ryby, rysowania etykiet. 4. Zachęć dzieci do tworzenia własnych broszur o rybach. 5. Pokieruj starsze dzieci do prowadzenia badań o rybach i tworzenia wypowiedzi do kręgu podsumowującego prace własną. 90

6 Wszystkie ryby dzielimy na chrzęstnoszkieletowe i kostnoszkieletowe. Ryby chrzęstnoszkieletowe Jako pierwsze ryby pojawiły się ryby chrzęstnoszkieletowe w dewonie i zamieszkiwały morza. Ich budowa zewnętrzna i wewnętrzna przez te miliony lat nie zmieniła się i rekiny czy płaszczki są prawie takie same, jak w dewonie. Cechą charakterystyczną tych ryb jest szkielet z chrząstki, która przez całe życie ryby nie zmienia się w kość (ta przemiana szkieletu z chrzęstnego w kostny jest powszechna u wszystkich pozostałych typów kręgowców). Szkielet tych ryb często jedynie zostaje wzmocniony wraz z wiekiem solami wapnia. Wszystkie ryby z tej rodziny mają: dwie szczęki dwie pary płetw ich ciało pokryte jest łuskami plakoidalnymi. Każda taka łuska składa się z ząbka zbudowanego z zewnętrznej warstwy szkliwa i z wewnętrznej warstwy zębiny. Wyrastają one ze skóry np.. rekina wszystkie w jednym kierunku ( można to porównać do ułożenia nitek w aksamicie lub sztruksie). Jak głaszczemy taką skórę to z włosem nie sprawia nam to trudności, a pod włos tak. Pozwala to rybie szybciej i z mniejszym nakładem energii pływać. Patent ten zastosowali producenci odzieży dla pływaków i nurków. We wnętrzu gęby rekina znajdują się większe, ale podobnie zbudowane łuski, pełniące rolę zębów. Tkwią one w skórze i nie są one przyrośnięte do szczęk i wciąż są wymieniane. Rekin w ciągu życia może wymienić parę tysięcy zębów. Mają od 5 do 7 par skrzeli. Omywająca je woda z tlenem dostaje się przez otwór gębowy ryby i wychodzi przez otwory. Rekiny nie posiadają natomiast specjalnego mechanizmu kierującego wodę do skrzeli i dlatego musi być w ciągłym ruchu, aby woda wciąż opływała skrzela. Zdarza się, że rekin pozbawiony możliwości ruchu - dusi się. Ryby chrzęstnoszkieletowe mogą utonąć, jeśli przestają płynąć aktywnie. Nie potrafią unosić się w toni wodnej jak np. karpie. Jest to wynikiem większej gęstości ciała niż otaczająca woda. Ciągły ruch ułatwiają im szerokie wielkie płetwy piersiowe i śrubowaty ruch ogona. Układ pokarmowy jest bardzo prosty, ale działa podobnie jak nasz. Zaczyna się jamą gębowa, następnie jest długa gardziel, która prowadzi do żołądka (w kształcie litery J); za nim jelito, kloaka (stek) - odbyt. Rekin posiada też trzustkę i wątrobę produkujące soki trawienne. Co ciekawe do kloaki oprócz niestrawionych resztek pokarmu, trafia u samca - sperma. Rekiny posiadają bardzo skomplikowany mózg i układ nerwowy. Dobrze rozwinięte narządy zmysłów (wzroku, smaku, czucia) pozwalają mu łatwo wyczuć ofiarę (rekin potrafi z odległości kilku kilometrów wyczuć parę kropli krwi). Za zmysł czucia odpowiada 91

7 (u wszystkich ryb) linia boczna, która wychwytuje o szybkości i kierunku prądów wody. Na głowie rekina znajdują się elektroreceptory. Za ich pomocą rekin wyczuwa słabe pole elektryczne generowane przez ruch mięśni innego zwierzęcia, dzięki czemu wie o obecności ofiary zanim ją zobaczy, czy poczuje. Ryby chrzęstnoszkieletowe są rozdzielnopłciowe. Zaplemnienie jest wewnętrzne w kloace samicy. Nieliczne płaszczki czy rekiny są jajorodne, czasami żyworodne. Większość jest jajożyworodna, czyli rozwój zapłodnionych jaj odbywa się w ciele samicy, które opuszczają dopiero młode rekiny. Większość rekinów to drapieżniki. Jednak te największe z nich (największa ryba to rekin wielorybi do 12m długości) żywią się odfiltrowanym z wody planktonem. Wbrew temu co pokazują filmy, rekiny nie polują celowo na człowieka. Zdarza się to przez przypadek, albo człowiek z deską od dołu przypomina fokę, albo rekin wyczuł zapach skaleczonego pływaka. Płaszczki to również ryby chrzęstnoszkieletowe. Posiadają spłaszczenie ciało i większość życia spędzają na dnie zbiorników. Odżywiają się głównie małżami. Bywają płaszczki jadowite z kolcem jadowym (..). Są też płaszczki-drętwy, które wytwarzają prąd elektryczny, nawet do 2500 W, w ten sposób obezwładniają duże ryby. Wielu gatunkom tych ryb grozi wyginięcie a ludzie łowią je ze względu na walory smakowe, dla skóry lub z ich wątroby produkują preparaty z dużą ilością witaminy A. Ryby kostnoszkieletowe (osteichtybyes) Do gromady tych ryb zaliczamy 24 tys. różnych gatunków. Posiadają rozmaite kształty, ubarwienie czy wielkość (od 10 mm babki filipińskiej do 1-tonowego samogłowa). Zamieszkują zarówno słodkie, jak i słone wody. Podobnie jak chrzęstnoszkieletowe pojawiły się w dewonie. Do cech różniących je należą : posiadanie pęcherza pławnego, który pełni funkcję hydrostatyczne ( pozwala rybie unosić się na określonej głębokości w toni, nurkować czy wynurzać bez użycia mięśni). Może też magazynować tlen. Posiadanie szkieletu osiowego zbudowanych z wielu kręgów kostnych. Pokrycie ciała dachówkowo ułożonymi łuskami Posiadanie zarówno parzystych, jak i nieparzystych płetw Trzony tych płetw zbudowane są z kości lub chrząstki Są jajorodne. Produkują dużą ilość jaj, które zapładniane są w wodzie. Rekordzistą w ilości składanych jaj jest samogłów mln jaj. Oczywiście ogromna ilość tych jaj jest zjadana przez inne zwierzęta. Skrzela chronione są pokrywami skrzelowymi leżącymi w tylnej części głowy. 92