MoŜliwości kształtowania i przyszłość wielofunkcyjnej gospodarki leśnej w siedliskach leśnych chronionych w ramach sieci Natura 2000

Transkrypt

1 MoŜliwości kształtowania i przyszłość wielofunkcyjnej gospodarki leśnej w siedliskach leśnych chronionych w ramach sieci Natura 2000 Instytut Badawczy Leśnictwa Zakład Hodowli Lasu Zakład Lasów Naturalnych dr inŝ. Jan Łukaszewicz dr inŝ. Rafał Paluch Zimowa Szkoła Leśna IBL, marca 2009 r.

2 Geneza tematu Nie wiemy z całą pewnością jakie będą zasady zagospodarowania obszarów Natura 2000, czy i jaki będzie zakres ograniczenia działalności hodowlanej, jakie będą potrzeby modyfikacji postępowania hodowlanego, Rozpoczęcie opracowywania tematu badawczego Stan ochrony i monitoring leśnego siedliska przyrodniczego (dr J. Czerepko)

3 Cele referatu przedstawienie i przedyskutowanie niektórych propozycji dotyczących zagospodarowania chronionych siedlisk leśnych próba zarysowania przyszłości wielofunkcyjnej gospodarki leśnej w wybranych leśnych siedliskach naturowych.

4 Wstęp Europejska sieć Natura 2000 jest podstawowym systemem ochrony przyrody obowiązującym w krajach Unii Europejskiej, który obejmuje zarówno ochronę poszczególnych gatunków, jak i cennych siedlisk przyrodniczych. W skład sieci wchodzą, na podstawie Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG), tzw. specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) oraz na podstawie Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409/EWG) tzw. obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO).

5 Dyrektywa siedliskowa właściwy stan ochrony naturalny zasięg siedliska przyrodniczego nie zmniejszy się; zachowa ono specyficzną strukturę i swoje funkcje ekologiczne; stan zachowania typowych dla niego gatunków pozostanie właściwy. PowyŜsze kryteria właściwego stanu ochrony siedlisk są ogólne, ale jednocześnie bardzo wygórowane. KaŜde siedlisko przyrodnicze będzie ocenione wg pewnych kryteriów.

6 Właściwa struktura i funkcja siedliska przyrodniczego wg Klubu Przyrodników Gospodarka leśna powinna być tak zaplanowana, aby w skali jednostki kontrolnej (nadleśnictwo i kaŝdy obszar Natura 2000 z osobna) struktura stanów siedlisk nawet chwilowo się nie pogarszała.

7 poniewaŝ struktura i funkcje ekosystemu (siedliska przyrodniczego) w pełni wykształcają się i wyraŝają dopiero w starszych drzewostanach (orientacyjnie ponad 100 letnich) wymóg niepogarszania struktury i funkcji naleŝy teŝ przełoŝyć na wymóg niepogarszania struktury wiekowej drzewostanów (takiego planowania, by udział zwartych drzewostanów ponad 100-letnich nie zaliczając do nich drzewostanów KO i KDO w okresie urządzeniowym nie zmniejszył się).

8 Naturalny cykl rozwoju lasu a właściwy stan ochrony siedlisk przyrodniczych KaŜda faza rozwojowa drzewostanu ma swoją typową strukturę, Las ulega naturalnym zaburzeniom, z czasem tworzą się luki, następuje rozpad i odnowienie drzewostanu, Nie da się procesów naturalnych zatrzymać na fazie optymalnej lub terminalnej, Las musi być traktowany jako dynamiczna i stale zmieniająca się struktura (prof. Leibundgut 1981),

9 ZaleŜności naturalnych procesów Ŝyciowych lasu (Leibundgut 1981, tłumacz. Bernadzki 2007)

10 Stopień pokrycia przez górną warstwę drzew w drzewostanach w poszczególnych naturalnych fazach rozwojowych (Miścicki 1994) O optymalna, T- terminalna, RG regeneracyjna, IN inicjalna, ML młodociana, DR- drągowina, DJ- drzewostan dojrzewający

11 Stopień zwarcia górnej warstwy drzew w poszczególnych naturalnych fazach rozwojowych (Miścicki 1994) 0- przegęszczone, 1- pełne, 2- umiarkowane, 3- przerywane, 4- luźne

12 Procent pokrycia powierzchni przez odnowienie i jego średnia wysokość w drzewostanach w naturalnych fazach rozwojowych (Miścicki 1994)

13 Rozpad naturalnego drzewostanu w Rezerwacie Ścisłym Białowieskiego PN.

14 Wybrane siedliska przyrodnicze chronione w ramach sieci Natura 2000 (Kapuściński 2005) Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Kwaśne buczyny Luzulo-Fagetum LMśw śyzne buczyny 9160 (70) Grądy Asperulo-Fagetum Tilio-Carpinetum, Galio-Carpinetum, Stellario-Carpinetum Typ siedliskowy lasu Lśw, LwyŜ,LG, LMG, Lw Rozmieszczenie geograficzne Pomorze, zachodnia Polska, pas wyŝyn Pomorze, zach. Polska, Karpaty, Sudety, WyŜyny Szacunkowa powierzchnia 100 tys. ha 82 tys. ha Lśw, Lw, LwyŜ, LMśw, LMwyŜ cała Polska 410 tys. ha 91E0-3 (5) 91P0-1 Łegi oszowe i jesionowe Jodłowy bór świętokrzyski Fraxino-Alnetum, Carici-Alnetum OlJ, LłG. LłwyŜ cała Góry Polska 50 tys. ha Świętokrzyskie, BMśw, Roztocze, Abietetum polonicum BMwyŜ, BMw Pogórze 7 tys. ha

15 Przykładowy gospodarczy typ drzewostanu, gatunki domieszkowe i pomocnicze wg ZHL siedlisk przyrodniczych oraz ich skład gatunkowy wg Klubu Przyrodników Kod 9160 (70) 91E0-3 (5) 91P0-1 Nazwa polska Kwaśne buczyny śyzne buczyny Grąd subatlantycki Łegi oszowe i jesionowe Jodłowy bór świętokrzyski Nazwa łacińska Luzulo-Fagetum LMśw Asperulo- Fagetum Typ siedliskowy lasu Lśw, GTD DbBkSo, DbSoBk, LpSoBk DbBk, Bk Stellario- Carpinetum Lśw, BkDb, Fraxino- Alnetum, Carici- OlJ, LłG. Alnetum LłwyŜ OlJs BMśw, Abietetum BMwyŜ, polonicum BMw JdSo Gat. Domiesz kowe Md Dg Św Md, Św, So Dg, Gb Md, Św, So Dg, Gb Gat. Pomocni cze Propono wy skład wg KP Jw. Kl Jb Os Lp Brz Bk Jw. Kl Jb Os Lp Brz Czpt Bk Jw. Kl Jb Os Lp Brz wielogat. Czpt liściaste Brz Św Db Wz Kl Jw. OLJs Dbb, Bk Md,Sw Kl Jw. Lp GbOs Jb Jd

16 Optymalny skład gatunkowy drzewostanów w kwaśnej buczynie (Matuszkiewicz 2008) Typ Siedliskowy lasu Zespół roślinny Gatunek drzewa Pokrycie w drzewostanie docelowym [%pokrycia] LMśw. Luzulo pilosae- Fagetum (kwaśna buczyna) buk sosna dąb bezszyp

17 Obfite odnowienie buka pod starodrzewem sosnowym

18 Wykorzystanie ekspansji buka do realizacji celów hodowlanych

19 Propozycje postępowania hodowlano-ochronnego w kwaśnych buczynach wg Klubu Przyrodników powierzchnie referencyjne w kaŝdym nadleśnictwie o pow. co najmniej ha, zagospodarowanie rębnią częściową pozostałych drzewostanów, ale ze wzmoŝoną troską o zachowanie i odtworzenie zasobów drewna martwego, pozostawiać 5% drzewostanu na przyszłe pokolenie, lecz nie mniej niŝ 0,5 ha w postaci zwartego fragmentu. Pozostawić drzewa zamierające i martwe co najmniej 10% dojrzałego drzewostanu, niepogorszenie stanu ochrony buczyn w skali nadleśnictwa- niezmniejszanie się powierzchni drzewostanów ponad 100-letnich. docelowy skład gatunkowy lita lub prawie lita buczyna z niewielką domieszką dębu bezszypułkowego, nie wprowadzać sosny ani dębu płaty zniekształcone z I piętrem sosny, przebudowywać w kierunku unaturalnienia cięciami trzebieŝowymi lub RbIIa wyprowadzając II piętro (nie stosować natomiast cięcia zupełnego w rębni IIa) zakaz wprowadzania daglezji, dębu czerwonego, modrzewia, świerka i innych geograficznie obcych stopniowo eliminować zniekształcenia np. usuwać sosnę i gatunki geograficznie obce w cięciach trzebieŝowych

20 Hipotetyczna struktura klas wieku buczyn w nadleśnictwie X powierzchnia (ha) I II III IV V VI i starsze klasy wieku

21 Skutki realizacji postulatów Znaczne zakłócenie procesu odnowienia, Ograniczenie lub uniemoŝliwienie uŝytkowania rębnego drzewostanów, Ograniczenie roli gatunków wczesnych faz sukcesyjnych sosny, brzozy, osiki i innych, Zbyt duŝa ilość pozostawionego w lesie martwego drewna znaczny procent ilości stwierdzanej w lasach naturalnych, Drastyczne ograniczenie funkcji produkcyjnej, Zaburzenie ładu przestrzennego i czasowego drzewostanów mogące skutkować większa ich podatnością na działanie czynników abiotycznych,

22 Propozycje zagospodarowania Powierzchnie referencyjne proponuje się zakładać w istniejących juŝ rezerwatach przyrody, wydzielając ich część dla ochrony procesów naturalnych, Stosowanie sprawdzonych metod odnawiania, głównie naturalnego, gatunków dopasowanych do warunków siedliskowych i składu zbiorowisk, Dopuszcza się moŝliwość udziału w odnowieniach gatunków wczesnosukcesyjnych (brzozy, osiki, sosny, iwy i innych), Pozostawianie na powierzchniach odnowieniowych nienaruszonych kęp starodrzewu o powierzchni ok. 30 arów, Pozostawienie do naturalnej śmierci przestojów przede wszystkim liściastych w liczbie kilku drzew ha,

23 Celowe zagospodarowanie lasu a ochrona siedlisk przyrodniczych Stosowane w lasach sposoby odnawiania mają swoje źródło w obserwacji zjawisk naturalnych, Nieprzypadkowe analogie- tworzenie się luk gniazda, przerzedzeń - cięcia odnowieniowe (np. przygotowawcze) wyprzedzenie wydzielania się drzew, zminimalizowanie ryzyka rozpadu drzewostanów (kształtowanie trwałości i stabilności lasu)

24 Nieprzypadkowe podobieństwo między rębnią brzegowosmugową a lasami naturalnymi (Bolibok 2003)

25 Poprzez stymulowane przez człowieka odnowienie drzewostanu w odpowiednim czasie, o odpowiednim składzie gatunkowym (zbliŝonym do naturalnych wzorców) unika się mniej lub bardziej gwałtownego rozpadu drzewostanu, chroniąc siedlisko przyrodnicze. Kontrola procesu odnawiania (zainicjowanie procesu odnawiania, dopuszczenie odpowiedniej ilości światła do odnowień) jest wskazana z uwagi na to, ze procesy naturalne nie zawsze prowadzą do odtworzenia tego samego zbiorowiska będącego przecieŝ przedmiotem ochrony.

26 Zmiany składu gatunkowego drzewostanów naturalnych w Białowieskim PN (Brzeziecki 2005)

27 Prognoza rozwoju drzewostanu w Rez. Ścisłym Białowieskiego PN w BMśw (Brzeziecki 2005)

28 Podsumowanie wielofunkcyjna gospodarka leśna oparta na ciągle rozwijanych ekologicznych podstawach (Zasady hodowli lasu) nie pogarsza stanu chronionych siedlisk, podnosi trwałość ekosystemów leśnych i wzmacnia ich odporność na działanie czynników destrukcyjnych (abiotycznych i biotycznych), przyczynia się do zrównowaŝonej w czasie ochrony siedlisk przyrodniczych, w wielu wypadkach celowa działalność człowieka sprzyja trwaniu zanikających siedlisk

29 Przyszłość wielofunkcyjnej gospodarki leśnej w chronionych siedliskach Natura 2000 Niepewna i niejasna, zaleŝeć będzie m.in. od kryteriów oceny właściwego stanu ochrony siedliska, Wzrost znaczenia funkcji ochrony siedlisk naturowych kosztem innych funkcji pełnionych przez lasy MoŜliwe znaczne ograniczenie funkcji produkcyjnej Model wielofunkcyjnej gospodarki leśnej powinien być nadal realizowany NaleŜałoby dokonać oceny wpływu zmian metod hodowlanego zagospodarowania lasu na rozwój ekosystemów leśnych na obszarach Natura 2000.

30 Dziękuję za uwagę