Znaczenie szkolenia onkologicznego lekarzy rodzinnych w profilaktyce nowotworów złośliwych w POZ

Transkrypt

1 Sesja tematyczna XXV 151 Znaczenie szkolenia onkologicznego lekarzy rodzinnych w profilaktyce nowotworów złośliwych w POZ Relevance of oncological training of general practitioners in malignant neoplasms prophylaxis within general health care Teresa B. Kulik, Anna Pacian, Agnieszka Dyduch, Dorota Żołnierczuk-Kieliszek Katedra Zdrowia Publicznego z Zakładem Medycyny Katastrof Akademii Medycznej im. Prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie, Lublin, ul. Chodźki 1 For effective prevention and early cancer detection, general practitioners should constantly complete their oncological education by reading professional literature and attending specialist trainings. National Program against Neoplastic Diseases, which is currently implemented in Poland, assumes systematic trainings of general practitioners executed as a one-day oncological minimum. The aim of the study was to verify if participation in such trainings has a positive influence on a level of neoplasms prophylaxis in general practices. Range and frequency of prophylactic examination towards neoplastic diseases within general health care are specified by the ordinance of the Ministry of Health from 2004 (Dz. U. Nr 276, poz. 2740). The survey was conducted among 176 general practitioners working in 70 randomly selected general practices in the Lublin region. Over a half of the respondents (60,2%) confirmed they had participated in oncological training and almost 40% admitted they had never taken part in such a training. Basing on the survey s results we stated that the physicians who had attended the trainings were more involved in primary prophylaxis of neoplastic diseases (i.e. they more often educated patients by advising on questions of life style and nutrition, took wider range of actions against smoking and more willingly instructed women on breast self-examination) compared to the physicians who had not participated in oncological training. There were also some statistically significant differences within secondary prophylaxis. General practitioners who had attended oncological training significantly more often examined their female patients breasts and more frequently referred women to systematic gynecological examinations. Statistical analysis of the results showed that programs of malignant neoplasms prophylaxis were significantly more often implemented in these general health care practices where working there physicians had taken part in oncological trainings. Aby skutecznie podejmować działania z zakresu prewencji i wczesnego wykrywania nowotworów, lekarze pierwszego kontaktu powinni stale uzupełniać swoją wiedzę onkologiczną, śledząc fachowe piśmiennictwo i uczestnicząc w szkoleniach. Realizowany obecnie w Polsce Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych zakłada systematyczne szkolenia lekarzy POZ w formie jednodniowego minimum onkologicznego. Celem pracy była próba sprawdzenia, czy fakt uczestnictwa w takich szkoleniach wpływa pozytywnie na poziom realizacji profilaktyki nowotworowej w praktykach lekarza rodzinnego. Zakres i częstotliwość badań przeprowadzanych w celu profilaktyki chorób nowotworowych w POZ są określone rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 2004 roku (Dz. U. Nr 276, poz. 2740). Badanie, metodą sondażu diagnostycznego, przeprowadzono w 70 losowo wybranych placówkach POZ na terenie regionu lubelskiego wśród 176 lekarzy pierwszego kontaktu pracujących w tych przychodniach. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety. Udział w szkoleniu onkologicznym potwierdziła ponad połowa respondentów (60,2%), a blisko 40% przyznało, że nigdy nie uczestniczyło w takim szkoleniu. Na podstawie uzyskanych wyników badań stwierdzono, że lekarze uczestniczący w szkoleniach są bardziej zaangażowani w realizację profilaktyki pierwotnej chorób nowotworowych, tzn. częściej edukują pacjentów, udzielając im porad dotyczących stylu życia i diety, w większym stopniu podejmują działania z zakresu zwalczania palenia tytoniu oraz znacznie chętniej z własnej inicjatywy udzielają instruktażu samobadania piersi w porównaniu z lekarzami, którzy nie uczestniczyli w szkoleniu onkologicznym. Zaobserwowano również częstsze podejmowanie niektórych działań z zakresu profilaktyki wtórnej. Lekarze POZ, którzy brali udział w szkoleniu onkologicznym, znacząco częściej badają piersi swoim pacjentkom i częściej kierują kobiety na regularne badania ginekologiczne. Analiza wyników badań wykazała, że w placówkach POZ, w których pracują lekarze biorący udział w szkoleniach onkologicznych, istotnie częściej realizowane są programy z zakresu profilaktyki nowotworów złośliwych.

2 152 Środowisko człowieka a jego zdrowie Poziom wiedzy kobiet na temat profilaktyki i wczesnego wykrywania raka piersi jako zmienna różnicująca efektywność programu edukacyjnego w zakresie samobadania piersi Level of knowledge amongst women about prophylaxis and early detection of breast cancer as a variable differentiating effectiveness of the educational programme concerning breast self-evaluation Nina Gozdek Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa, Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Akademia Medyczna im. prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie The aim of the study was to present the relations between the levels of preand post- educational programme knowledge and the introduction of breast self-evaluation. Methods. 1) the initial level of knowledge was determined using the true-false test; 2) knowledge immediately after the programme was assessed using the 0-3 point questionnaire; 3/ introduction of breast self-evaluation as a form of health-promoting behaviour was determined on history taking n=544 (71.58%). The study involved 760 women above the age of 40 years. The results were analysed using the rank ANOVA Kruskal-Wallis and Mann-Whitney U tests as well as descriptive statistics. Results. 1) the initial level of knowledge was found to be higher in the group of women who did not start breast self-evaluation after the programme (p=0.04); 2) an increase in knowledge resulting from the programme was significantly higher in the group of women who introduced breast self-evaluation compared to those who did not start such examinations (p= ). Key words: breast self-evaluation, educational programme, programme s effectiveness Celem pracy jest zaprezentowanie relacji między poziomem wiedzy przed i po realizacji programu edukacyjnego a wprowadzeniem praktyki samobadania piersi. Metody: 1) do ustalenia wstępnego poziomu wiedzy na temat profilaktyki i wczesnego wykrywania raka piersi zastosowano test prawda- fałsz ; 2) poziom wiedzy bezpośrednio po realizacji programu edukacyjnego ustalono na podstawie kwestionariusza zaopatrzonego w skalę punktową 0-3; 3)wprowadzenie samobadania piersi pod wpływem realizowanego programu, określono w drodze wywiadu. Opracowanie statystyczne wyników badań wskazuje na istotne zróżnicowanie efektywności programu w zależności od poziomu wiedzy przed programem, przyrostu wiedzy pod wpływem realizowanego programu oraz poziomu osiągnięć kobiet w sferze afektywnej. Słowa kluczowe: samobadanie piersi, program edukacyjny, efektywność programu

3 Profilaktyka chorób nowotworowych 153 Trudności diagnostyczne stanów przednowotworowych na przykładzie przypadku zapalenia warg Manganottiego Jarosław Drobnik 1), Radosław Jadach 2), Aleksandra Sender-Janeczek 2), Katarzyna Siwek-Jadach 3) Robert Susło 4) 1) Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej Akademii Medycznej we Wrocławiu, ul. Syrokomli 1; Wrocław 2) Katedra Periodontologii Akademii Medycznej we Wrocławiu, ul. Krakowska 26; Wrocław 3) 4 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką we Wrocławiu, ul. Weigla 5; Wrocław 4) Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Akademii Medycznej we Wrocławiu, ul. Mikulicza-Radeckiego 4; Wrocław Różnica pomiędzy obrazem tkanek zdrowych a objętych wczesnymi zmianami prowadzącymi do powstania nowotworu jest często nieuchwytna bez zastosowania specjalistycznych i inwazyjnych, często także drogich metod diagnostycznych. Jednocześnie w wypadku wielu rzadko występujących zmian przednowotworowych duże rozpowszechnienie w populacji stanów łudząco je przypominających w obrazie klinicznym czyni szerokie badania przesiewowe nieakceptowalnie nieefektywnym sposobem prewencji występowania nowotworów. Jednakże w znacznej części przypadków obraz kliniczny zmiany i jej ewolucja w czasie może nasuwać prawidłowe podejrzenie występowania zmiany przednowotworowej i nowotworu dając możliwość wczesnego wdrożenia odpowiedniego leczenia. Znajomość cech klinicznych nasuwających podejrzenie transformacji nowotworowej jest powinnością każdego lekarza, jednakże umiejętność stosowania tej wiedzy w praktyce wymaga ustawicznego doskonalenia. Prewencja występowania i zwiększanie efektywności leczenia nowotworów są kluczowym problemem współczesnych społeczeństw. Zapalenie warg może stanowić punkt wyjścia dla transformacji nowotworowej, która zwykle początkowo prowadzi do powstania zmiany przednowotworowej, z kolei na podłożu której najczęściej rozwija się rak jamy ustnej. Zapalenie warg Manganottiego to postać nadżerkowa powierzchownego zapalenia warg będąca stanem przednowotworowym. W postaci tej obraz kliniczny odpowiada odsłonecznemu zapaleniu warg (cheilitis actinic), w którym zmiany mają najczęściej charakter nadżerek lub erozji zlokalizowanych w obrębie wargi dolnej. Zwykle zmiany te cechuje przewlekły, nawracający charakter, gdzie po wygojeniu się jednej powstają kolejne nie gojące się przez długi czas i trudno podające się leczeniu zmiany, co sprzyja transformacji nowotworowej najczęściej w raka kolczystokomórkowego Celem pracy jest zwrócenie uwagi na konieczność weryfikacji histopatologicznej niegojących się dłużej niż 14 dni i opornych na leczenie zapaleń szczelinowatych wargi dolnej i/lub górnej. Autorzy opisują przypadek zapalenia wargi Manganottiego, gdzie po radykalnym wycięciu niegojącej się rany na wardze dolnej z marginesem zdrowych tkanek w preparatach histopatologicznych patomorfolog opisał stan przedrakowy. Po zastosowanym leczeniu chirurgicznym w warunkach ambulatoryjnych w znieczuleniu miejscowym uzyskano zadowalające wyniki kliniczne i estetyczne Przy niegojących się dłużej niż 14 dni szczelinowatych pęknięć czerwieni wargowej wargi górnej i/lub dolnej należy zawsze rozważyć leczenie chirurgiczne jako wyraz prewencji nowotworowej. Słowa kluczowe: nowotwór, diagnostyka, zdrowie publiczne l

4 154 Środowisko człowieka a jego zdrowie Zachowania zdrowotne kobiet w profilaktyce raka piersi i szyjki macicy w środowisku miejskim i wiejskim Health behaviour of women in the prevention of breast and cervical cancers in urban and rural environments Zofia Kłapa 1), Beata Ogórek-Tęcza 1), Monika Jacek 2) 1) Uniwersytet Jagielloński Collegium Medium, Wydział Ochrony Zdrowia, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Pracownia Teorii i Podstaw Pielęgniarstwa, ul. Michałowskiego 12, Kraków 2) Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie, Zakład Pielęgniarstwa Breast and cervical cancers are the two most common malignant types of cancer among women in Poland and the second most frequent cause of death after the diseases of circulatory system. The reason for such a situation is, among others, the advanced stage of the disease at the moment of diagnosis and limited efficacy of the prevention and health promotion programmes. The fundamental problem and starting point of the preventative actions should be influencing women s health behaviour related to the level of awareness and knowledge about the risk of developing such types of cancer. The purpose of the paper is to present the similarities and differences in health behaviour of women related to the prevention of breast and cervical cancers in urban and rural areas. The conducted research enabled the premilinary analysis of knowledge, abilities and motivation of women for actions preventing cancer as well as the specification of deficiencies especially in women s knowledge and the attitude to taking responsibility for their health. Key words: health behaviour, prevention, cancers Rak piersi i szyjki macicy, to dwa najczęściej występujące nowotwory złośliwe u kobiet w Polsce i druga pod względem częstości przyczyna zgonów po chorobach układu krążenia. Przyczyną tej sytuacji jest między innymi wysoki poziom zaawansowania choroby w chwili rozpoznania oraz ograniczona skuteczność programów profilaktycznych i promujących zdrowie. Zasadniczym problemem i punktem wyjścia działań profilaktycznych winno być wpływanie na zachowania zdrowotne kobiet związane z poziomem świadomości i wiedzą na temat niebezpieczeństwa zachorowania na tego typu nowotwory. Celem pracy jest przedstawienie różnic i podobieństw zachowań zdrowotnych kobiet związanych z profilaktyką raka piersi i szyjki macicy w środowisku miejskim i wiejskim. Przeprowadzone badania pozwoliły na dokonanie wstępnej analizy wiedzy, umiejętności i motywacji kobiet do działań profilaktycznych w chorobach nowotworowych oraz określenie obszaru deficytów, zwłaszcza w zakresie wiedzy oraz nastawienia do przejmowania odpowiedzialności za swoje zdrowie. Słowa kluczowe: zachowania zdrowotne, profilaktyka, nowotwory

5 Profilaktyka chorób nowotworowych 155 Testy genetyczne w profilaktyce i diagnostyce choroby nowotworowej* Genetic testing in prevention and detection of cancer Agata Wyrębska 1), Maria Constantinou, Monika Banaszkiewicz, Bogdan Kałużewski 2) 1) Międzyuczelniana Katedra Nauk Humanistycznych, Zakład Socjologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Łódź, ul. Lindleya 6 2) Zakład Genetyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Łódź, ul. Sterlinga 1/3 Spectacular progress of the medical knowledge gives the new perspectives and creates public expectations in the field of prevention and the early detection of cancer. The more attention is paid to the genetic origin of cancer. Approximately 5-10% of cancers can be accounted for genetic susceptibility that is inherited in an autosomal-dominant fashion, and further 20-30% is associated with multi-gene susceptibility. It is estimated that in Poland there are about 0,5-1 mln of carriers of mutations in cancer susceptibility genes. Their risk of cancer developing may reach even 90%. Application of the genetic screening allows to find groups having the increased risk of developing cancer. One of the most essential aspect of the genetic testing is the result s interpretation and it s application in the genetic counselling. The result of the test indicates the risk of developing cancer according to the general risk. The mutations in genes do not predict the cancer, neither the absence of the mutation guarantee the health. The awarness of the increased risk allows the application of some prevention or diagnostic steps which help to decrease risk of developing cancer or allow to diagnose it on the early stage. The knowledge of the mutation presence has also clinical importance, having the influence of the treatment methods of patients already diagnosed with cancer. The present study provides an overview of the criteria of performing genetic tests and methods of cancer prevention and early diagnosis according to high-risk groups. The attempt of estimating of the access to genetic testing in Poland with regard to national screening programms will be undertaken. Key words: genetic tests, cancer prevention, BRCA1, hereditary cancer Spektakularne osiągnięcia nauk medycznych stwarzając nowe możliwości, kształtują także społeczne oczekiwania w zakresie profilaktyki i wczesnej diagnostyki choroby nowotworowej. Coraz większą wagę przywiązuje się do dziedzicznego podłoża choroby nowotworowej. Stwierdzono, że 5-10% nowotworów złośliwych jest skutkiem predyspozycji dziedzicznej o charakterze autosomalnym dominującym, a u podłoża kolejnych 20-30% nowotworów leży przyczyna wielogenowa. Szacuje się, że w Polsce jest ok. 0,5-1 mln nosicieli zmutowanych genów predysponujących do rozwoju nowotworów dziedzicznych, u których ryzyko zachorowania może wynosić nawet 90%. Aplikacja przesiewowych testów genetycznych umożliwia wyłonienie grupy osób o podwyższonym ryzyku zachorowania na określone nowotwory. Istotnym aspektem aplikacji omawianych testów jest sposób interpretacji wyniku badania i jego wykorzystania w onkologicznym poradnictwie genetycznym. Wynik testu mówi o wielkości ryzyka zachorowania w stosunku do ryzyka populacyjnego. Zmiany (mutacje) w badanych genach nie świadczą o tym, że choroba nowotworowa na pewno wystąpi, jak i z drugiej strony brak mutacji nie jest gwarancją pozostania zdrowym. Wiedza o podwyższeniu ryzyka zachorowania pozwala na podejmowanie odpowiednich działań profilaktycznych prowadzących do jego redukcji, czy też diagnostycznych, mających na celu wczesne wykrycie zmian chorobowych, dających lepsze rokowania na wyleczenie. Informacja o zmianach w wybranych genach ma również znaczenie kliniczne w przypadku występowania nowotworu, może mieć bowiem wpływ na inwazyjność stosowanego leczenia. W pracy przedstawione zostaną kryteria kwalifikacji pacjentów do badań genetycznych predyspozycji do choroby nowotworowej oraz metody postępowania profilaktycznego i diagnostycznego u osób o stwierdzonym podwyższonym ryzyku zachorowania na wybrane nowotwory. Dokonana zostanie także próba oceny dostępności testów genetycznych w Polsce z uwzględnieniem programów profilaktycznych koordynowanych przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. Słowa kluczowe: testy genetyczne, profilaktyka choroby nowotworowej, BRCA1, nowotwory dziedziczne * Praca własna nr

6 156 Środowisko człowieka a jego zdrowie 20 lat po Czarnonobylu. Zachorowalność na raka tarczycy na Podkarpaciu w latach years after Chernobyl. Thyroid cancer incidence in Podkarpacie region in Jan Gawełko, Monika Binkowska-Bury, Małgorzata Marć,Grażyna Hejda. Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa; Rzeszów ul.warzywna 1 The Carpathian endemy region was object of research connected with thyroid diseases, especially with thyroid cancer. The aim of research was incidence of the thyroid cancer in Podkarpacie region in the years The object of analysis was : the absolute number of new cases, crude rate and age-standardised rate, percentage and age-specific (in Podkarpacie and in Poland). In the years the number of new cases of thyroid cancer diagnosed among females and males of Podkarpacie region was 986 It was 6,7% of the general number of Ca Thyroidee diagnosis in Poland. In this group 22,1% cases were recognized in men and 77,8% in woman. In accordance with time generally in Poland 19,7% cases of thyroid cancer were recognized in men and 80,3% in women. The histological research was made in 79,4 % cases but definition of the neoplasm type was completed only in 71,3 %. In histological analysis the incidence of follicular carcinoma was 63,2%, papillary carcinoma 19,6 %, medullar carcinoma 6,1% and anaplastic carcinoma 1,8 %. In 1986 in Podkarpacie the crude rate in men was 0,76 and 1,18 in women ( in Poland 0,6 and 1,8) In 2003 in Podkarpacie crude rate was 2,2 in men and 4,8 in woman (in Poland 1,7 and 7,0). Rejon endemii karpackiej obejmujący w obecnym podziale administracyjnym tereny województw podkarpackiego, małopolskiego i śląskiego był od lat przedmiotem badań w zakresie schorzeń tarczycy a w szczególności jej nowotworów. Katastrofa w Czarnobylu była dodatkowym impulsem do licznych analiz zachorowań na nowotwory tarczycy po 1986 r. Celem pracy była ocena występowania nowotworów tarczycy na terenie województwa Podkarpackiego w latach Metodą retrospektywnej analizy oceniano zapadalność na raka tarczycy na Podkarpaciu oraz opracowano współczynniki zachorowalności surowe i standaryzowane oraz wskaźniki struktury zachorowań. Analizie poddano również strukturę histopatologiczną nowotworów tarczycy oraz strukturę wiekową chorych. Uzyskane dane odniesiono do analogicznych wskaźników dotyczących obszaru Polski. W latach zarejestrowano na Podkarpaciu 986 nowotworów tarczycy co stanowiło 6,7 % wszystkich nowotworów tarczycy w Polsce. Na Podkarpaciu u mężczyzn zarejestrowano występowanie 22,2% a u kobiet 77,8% nowotworów tarczycy, podczas gdy w Polsce w analogicznym okresie zarejestrowano odpowiednio 19,7% i 80,3%. W badanej grupie rozpoznanie histopatologiczne uzyskano u 79,4% przy czym wynik umożliwiający określenie typu nowotworu uzyskano w 71,3%. W tej liczbie chorych w obrazie histopatologicznym dominował rak pęcherzykowy kojarzony z niedoborem jodu -63,2% a rak brodawkowaty występował 3 krotnie rzadziej u 19,6%, rak rdzeniasty stwierdzono u 6,1 % a rak anaplastyczny u 1,8%. W zakresie współczynników surowych zachorowań stwierdzono: w 1986 r. dla Podkarpacia wynosił on 0,76 u mężczyzn i 1,18 u kobiet a dla Polski 0,6 i 1,8. W 2003 r. współczynnik surowy wynosił na Podkarpaciu 2,2 u mężczyzn i 4,8 u kobiet a dla Polski 1,7 u mężczyzn i 7,0 u kobiet. Słowa kluczowe: rak tarczycy, epidemiologia

7 Profilaktyka chorób nowotworowych 157 Zachorowalność na nowotwory złośliwe okrężnicy na Podkarpaciu w latach Colon cancer incidence in Podkarpacie Region Jan Gawełko, Monika Binkowska-Bury, Małgorzata Marć,Grażyna Hejda Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa; Rzeszów ul.warzywna 1 The aim of research was incidence of the colon cancer in Podkarpacie region in the years In this period there were 3443 colon cancer new cases in men and 2583 in women. The object of particular analysis was : the absolute number of new cases, crude rate and age-standardised rate, percentage and age-specific (in Podkarpacie and in Poland). In the years the number of new cases of colon cancer diagnosed among females and males of Podkarpacie region increased but the general number of Colon cancer diagnosis in Poland was higher. Key words: colon cancer, large bowel cancer, epidemiology W latach zarejestrowano w Polsce 57,255 nowotworów okrężnicy u mężczyzn i 63,018 u kobiet. Oznaczało to wzrost zachorowalności od 1963 r. przeszło 9 razy u mężczyzn oraz ponad 7-krotny u kobiet. Celem pracy była retrospektywna analiza 3443 zachorowań u mężczyzn i 2583 u kobiet w latach zarejestrowanych w latach na Podkarpaciu. Obliczono współczynniki surowe, standaryzowane i wskaźniki struktury dla Podkarpacia oraz odniesiono je do analogicznych danych dla Polski. Przeanalizowano również w dostępnym zakresie - strukturę histopatologiczną nowotworów okrężnicy w badanej grupie 5026 kobiet i mężczyzn. Wykonano również analizę struktury wiekowej dla tejże grupy w poszczególnych przedziałach czasowych. W latach wskaźnik zachorowań na Podkarpaciu u mężczyzn wzrósł ponad 7-krotnie a dla kobiet ponad 5 krotnie, a więc były to wskaźniki niższe niż wykazywane dla ludności Polski. Stwierdzono również na Podkarpaciu niższy wzrost współczynników surowych zachorowań u mężczyzn od 2,76 w 1963 r. do 16,6 w 2003 r. - wobec 2,8 do 18,4 w Polsce. W tych samych latach współczynniki zachorowań u kobiet wynosiły od 3,49 do 15,0 na Podkarpaciu wobec 3,1 do 18,4 u kobiet w Polsce. Słowa kluczowe: rak okrężnicy, rak jelita grubego, epidemiologia.