ROZWÓJ RELIGIJNY DZIECKA EWA KAPŁOŃSKA

Transkrypt

1 WEJHEROWO R. ROZWÓJ RELIGIJNY DZIECKA EWA KAPŁOŃSKA 1

2 Religia towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Zarówno u ludów pierwotnych poprzez nieco bardziej rozwinięte cywilizacje, aż do dzisiejszych czasów odnajdujemy w życiu elementy religii (mniej lub bardziej uwydatnione). Istnieje wiele definicji religii, wydaje mi się, że najtrafniejsze jest określenie Waltersa i Bradleya nazywające religię sumą wierzeń i praktyk tak indywidualnych jak i kolektywnych, dotyczących obiektywnej rzeczywistości (lub przynajmniej pojmowanej jako takiej), od której człowiek w taki czy inny sposób uznaje swoją zależność i z którą pragnie utrzymać relację. 1 Co właściwie jest źródłem religijności u człowieka? Psychologowie podają kilka źródeł tego nadzwyczajnego zjawiska, które występuje od samych początków cywilizacji ludzkiej, niezależnie od ras, zamieszkiwanego rejonu, czy stopnia rozwinięcia. Wykazano, że w człowieku występuje tak zwany instynkt religijny, bierze się też pod uwagę kilka innych czynników takich jak: poczucie absolutnej zależności, uczucie nic nie wartości wobec tego co jest wartością najwyższą itd. 2 Całe życie człowieka jest integralnie powiązanym ciągiem ewolucyjnych przemian i faz wzrostu. W rozwoju człowieka nie ma okresu, który można by pominąć. Przedstawienie przemian zachodzących w dzieciństwie jest ze względu na jego wielowymiarowość bardzo trudne, a staje się jeszcze trudniejsze, jeśli chcemy je rozpatrzyć w niezwykle zawikłanym i indywidualnym aspekcie religijnym. Autorzy (m. in. Walesa, s. 150; Walesa 1978, s. 29; Prężyna 1971, s.1572) dzielą okresy rozwojowe w zakresie religijnym na: 1. Okres areligijny (1 rok życia) 2. Okres początków religijności dziecka (2 i 3 rok życia) 3. Okres religijnośc magicznej(od4dook.7r.życia) 4. Okres religijności autorytarno-moralnej (od 7 lub 8 lat do ok. 12) 5. Okres kształtowania się religijności autonomicznej (od ok. 12 do 16 lub17lat) 6. Okres kształtowania się religijności autentycznej (od ok. 18 do ok. 25 lat) 7. Okres stabilności religijnej (od ok. 25 r. życia do ok. 40) 1 Stanisław Kuczkowski SJ, Psychologia religii, Kraków 1993, str Stanisław Kuczkowski SJ, Psychologia religii, Kraków 1993, str

3 8. Okres dojrzałości religijnej (od ok. 40 do ok. 60 lub 70) 9. Okres religijności eschatologicznej (od ok. 60 lub 70 lat) 1 W wieku niemowlęcym (0-1 rok życia) o dziecinnej religijności nie możebyć mowy. Nawyki, takie jak skłanianie głowy, zginanie rączek są wykonywane przez dziecko na zasadzie naśladowania rodziców. Drugi rok życia jest charakteryzowany jako religijność za matką. W tym okresie dziecko ucząc się od matki umie powtórzyć modlitwy słowne, jednak znaczenie słów, które wypowiada jest dla niego niezrozumiałe. 2 W 3 roku życia u dziecka zaczyna kształtować się religijność indywidualna. W umyśle małego dzieciaka zaczyna budzić się zainteresowanie Bogiem i religią. Zaczyna zadawać bardzo jeszcze prymitywne, jednakże nie pozbawione sensu pytania. Właściwa dziecięca religijność obejmuje okres od 4 do 7 roku życia i jest definiowana jako religijność magiczna. Bardzo zauważalne jest podobieństwo tej formy religijności u dziecka do religii ludów pierwotnych. Właściwości tego stopnia pobożności: Ożywienie wszystkiego co dziecko otacza Całkowite utożsamianie się z otoczeniem Wyobraźnia dziecka uważa wszystkozamożliwe Wyobrażają sobie Boga jako czarodzieja Nadziemski charakter idei Boga istnieje tylko w zarodku Modlitwa dziecka w tym okresie zazwyczaj jest bardzo interesowna, chcą po prostu poprzez swoją modlitwę wyprosić u Boga bądź rzeczy przez siebie pożądane, bądź też pomoc w nie zawsze uczciwej sprawie. Pobożność na tym stopniu ma całkowicie charakter magiczny, to znaczy, że Bóg jest tu przede wszystkim pojęty jako czarodziej. Jest to właściwie religia niechrześcijańska (mimo chrześcijańskich form), a raczej pogańska. 1 Lata 7/8-12 określa się jako czas religijności autorytarno moralnej. Dziecko kształtując swoją religię opiera się na autorytecie ludzi znaczących w swoim życiu. Do najważniejszych należy zaliczyć: rodziców, ale także wychowawców. Powinność religijna 1 Stanisław Kuczkowski SJ, Psychologia religii, Kraków 1993, str Stanisław Kuczkowski SJ, Psychologia religii, Kraków 1993, str Werner Gruehn, Religijność współczesnego człowieka, Instytut Wydawniczy Pax 1966, str

4 jest ujmowana jako obowiązek i posłuszeństwo ze względu na starszych,abóg jakostróż tej powinności 2. Bardzo wyraźna w tym okresie staje się chęć podporządkowania obowiązującym regułom, narzucenia samemu sobie pewnej dyscypliny. Nieprzestrzeganie tych zasad zarówno u siebie jak i u rówieśników wiążesię zostrą krytyka, bądź silnym poczuciem winy. Wiek 12 do 16/17 to etap tak zwanej autonomicznej religijności. W tym okresie religia staje się bardziej autentyczna, a wyobrażenie Boga staje się dużo bardziej uduchowione. W tych latach intensywnie rozwija się sumienie młodego człowieka. Podejmuje także coraz większą odpowiedzialność za swoje czyny. Szczególny skok rozwojowy następuje w okresie młodzieńczej religijności. Wszystkie przemiany dokonują się tutaj bardzo gwałtownie. Młody człowiek przechodzi przez zjawisko tak zwanego młodocianego przebudzenia, jest to rozprawienie się ze swoją osobą,zśrodowiskiem, w którym żyje, z innymi ludźmi. Musi zająć stosunek wobec Boga. To właśnie ten okres ma decydujący głos w przyszłej postawie religijnej człowieka. Zazwyczaj w tym okresie większość ludzi niewierzących odrzuciła wiarę. Ci jednak, którzy zostają przy swojej wierze zajmują osobistą postawę wobec Boga, jest to związane z większym niż w poprzednich okresach poczuciem samodzielności. Praktykowanie religii staje się na tym etapie osobistym przekonaniem, a nie nakazem, wydanym przez rodziców, czy też rutyną. Poprzednio opisywane etapy rozwoju religijności mają miejsce w życiu przeciętnego, normalnego dziecka. Jednak, żeby młody człowiek rozwijał swoją religię należy stworzyć mu ku temu odpowiednie warunki. Dzieci coraz częściej padają ofiarą postępującego rozkładu rodziny. Konsekwencja stale rosnącej liczby rozwodów jest dzieciństwo pozbawione obecności któregoś z rodziców. Tymczasem bez rodziny trudno mówić o wychowaniu religijnym. Friedrich Schweitzer pisze, że: Żyjemy w czasach sekularyzacji rozumianej jako zanik religijności oraz wartości chrześcijańskich. Tam, gdzie dawniej religia wydawała się być czymś oczywistym, dzisiaj spotykamy się zczymś całkowicie przeciwnym 1. 2 Walesa 1982, s Friedrich Schweitzer, Współzależności między rozwojem i religijnością dziecka, 2001, str. 21 4

5 W naszych domach poczynają zanikać pradawne tradycje chrześcijańskie kultywowane przez naszych przodków. Coraz częściej otrzymujemy obraz rodziny, w której rodzice już w najmłodszych latach pozwalają dziecku na dokonanie wyboru co do własnej religii. A młody człowiek pod wrażeniem filmowych bohaterów i bajkowych potworów, bez pomocy najbliższych nie kreuje w sobie obrazu Boga. Wręcz przeciwnie wiele filmów i programów nie tylko nie zawiera treści religijnych, ale wręcz przeciwnie - działa destruktywnie w stosunku do kształtującej się dopiero sfery religijnej dziecka. Wina jednak nie leży tylko po stronie mass-mediów. W dzisiejszych czasach można mówić o pewnym kryzysie w przekazywaniu wiary. Na własnej skórze doświadczyłem nudnych, pozbawionych polotu katechez. W wielu szkołach katecheci nie potrafią zachęcić młodego człowieka do wiary w Boga. Często poprzez swoje zachowanie wręcz zniechęcają do religii jako takiej. Warto także zauważyć iż mimo stale malejącej liczby osób uczęszczających do kościoła (szczególnie na zachodzie) różne formy religijności rozwijają się nadal. 1 Ujawnione zostają tutaj różnice pomiędzy uczęszczaniem do kościoła, a rozpowszechnionym wśród młodzieży prywatnym podejmowaniem praktyk religijnych. Często wiara w Boga u młodych sięga głębiej niż ich aktywny udział w życiu Kościoła. Zdaje się, że Kościół katolicki jako instytucja nie potrafi już tak jak dawniej zachęcić do wyznawania wiary w Boga. Nie bez oddźwięku pozostają też zbyt duże aspiracje rodziców w stosunku do osiągnięć swojego dziecka. Młody człowiek musi być najlepszym uczniem, dostać się do najlepszego liceum, później na najbardziej prestiżową uczelnię itd. W natłoku pracy jaki wkłada w naukę i zaspokajanie nadziei rodziców często nie znajduje się miejsca na Boga. Bardzo częstopadamyofiarą samych siebie, modelu życia, który stworzyliśmy, często nie nadążamy za coraz bardziej intensywną pogonią za pieniędzmi, karierą, a zapominamy o tych pierwotnych potrzebach jakie są przecież najważniejsze, wśród nich znajduje się także wiara. Oto kilka z wielu spraw, które szczególnie współcześnie stają na drodze do prawidłowego, przedstawionego w pierwszej części pracy rozwoju religijnego. Każdy człowiek przychodzi na świat z bogactwem pragnień, marzeń idążeń. Na przestrzeni czasu te pragnienia się zmieniają tak 1 Friedrich Schweitzer, Współzależności między rozwojem i religijnością dziecka, 2001, str. 23 5

6 samo jak dzieje się to z naszym sposobem praktykowania wiary i obrazem Boga. Według mnie sfera religijna człowieka jest niezwykle ważna w jego życiu. Z religia wiążą się wzorce postępowania, umiejętność przebaczania, miłości, szacunku do drugiego człowieka i mnóstwo spraw, które w zasadzie decydują, o tym jakimi jesteśmy. Gdyby się nad tym głębiej zastanowić to religia często dla człowieka jest wszystkim co pod koniec swojego życia posiada, czymś, czego nikt mu nie odbierze, pewnego rodzaju pocieszeniem, opoką dla zmęczonego jużżyciem staruszka. Daje nam ona nadzieję, którejtak bardzo przecież każdy z nas potrzebuje i może właśnie dlatego od samych początków swego istnienia rodzaj ludzki jest religijny. LITERATURA: Stanisław Kuczkowski SJ, Psychologia Religii, Kraków 1993 Ks. Marek Dziewiecki, Studia nad rodziną, UKSW 2000 Friedrich Schweitzer, Współzależności między rozwojem i religijnością dziecka, referat 2001 Werner Gruehn, Religijność współczesnego człowieka, Warszawa 1966 Józef Placha, Studia nad rodziną, UKSW