3. kafli - Rafmagn og segulmagn Elektryczno i magnetyzm

Transkrypt

1 - Rafmagn og segulmagn Elektryczno i magnetyzm KAFLAHLUTAR 3-1 Rafhleðsla Elektryzowanie cia 3-2 Stöðurafmagn adunek stacjonarny 3-3 Streymi rafmagns Przepyw adunków elektrycznych 3-4 Straumrásir Fale elektryczne 3-5 Segulmagn Magnetyzm 3-6 Segulmagn úr rafmagni Pole magnetyczne z 3-7 Rafmagn úr segulmagni Pole elektryczne z magnetycznego Markmiðið kaflans: Powiniene umie: 3-1 Útskýrt hvernig rafhleðsla tengist gerð frumeinda (atóma) Wyjani, w jaki sposób elektryzowanie cia ma zwizek z budow atomu 3-1 Borið sama samspil líkra og ólíkra rafhleðslna Porówna zachowanie adunków podobnych i przeciwnych 3-2 Skilgreint stöðurafmagn Wyjani poj"cie prdu stacjonarnego 3-3 Sett fram lögmál Ohms Przedstawi prawo Ohma 3-4 Lýst straumrás og borið saman raðtengdar og hlíðtengdar straumrásir Opisa obwód elektryczny i porówna poczenia szeregowe i równolege 3-4 Geit grein fyrir helstu öryggisreglum sem hafa þar í huga í tengslum við rafmagn Przedstawi gówne zasady bezpiecze$stwa, które nale%y bra pod uwag", gdy mamy do czynienia z elektrycznoci 3-5 Lýst tengslum segulmagns við hreyfingu rafeinda Opisa zwizek magnetyzmu z ruchem elektronów 3-6 Lýst hvernig rafstraumur skapar segulsvið Opisa, w jaki sposób prd elektryczny wytwarza pole magnetyczne 3-7 Lýst hvernig hætt er að mynda rafstraum með því að hreyfa vír í segulsviði Opisa, w jaki sposób mo%na wytworzy prd elektryczny poprzez ruch przewodu w polu magnetycznym. Orðaforði hugtak merking termin polski definicja eind cz'steczka drobina, molekua, najmniejsza trwaa cz*+, substancji (pierwiastka lub zwi'zku chem.) maj'ca wa+ciwo+ci chem. tej substancji - 1 -

2 frumefni pierwiastek substancja zawieraj'ca atomy o jednakowej liczbie elementarnych adunków dodatnich w j'drze atomowym smæsta eind najmniejsza cz'stka kjarni j'dro centralna cz*+, atomu skupiaj'ca niemal ca' jego mas*, zo3ona z protonów i neutronów Orðaforði bls. 81 hugtak merking termin polski definicja aðdráttakraftur afhleðsla amper einangrari elding fráhrindikraftur kraftur sem dregur hluti hvern að öðrum. Slíkur kraftur verkar milli allra hluta sem hafa massa og bera gagnstæðar hleðslur það að rafhleðsla á hlut minkar eining notuð til þess að mæla rafstraumur. Amper er mælikvarði á rafhleðslu sem fer fram hjá tilteknum punkti á sekúndu (tákn A) efni sem leiðir rafmagn illa. Einnig haft um efni sem leiða varma illa lofteldur, rafmagnsneisti milli skýja eða skýs og jarðar kraftur sem ýtir hlutum hverjum frá öðrum, slíkur kraftur verkar milli einda sem bera sams konar hleðslur - - eða ++ przyci'ganie rozadowanie amper izolator piorun odpychanie si* cia sia przyci'gaj'ca do siebie ciaa; dziaa pomi*dzy ciaami wówczas, gdy posiadaj' one mas* i s' naadowane adunkami ró3noimiennymi podstawowa jednostka nat*3enia pr'du (skrót: A) materia izoluj'cy, nie przewodz'cy ciepa, pr'du gwatowne wyadowanie elektryczno+ci pomi*dzy dwiema chmurami albo pomi*dzy chmur' a ziemi', któremu towarzyszy huk i byskawica sia odpychaj'c' od siebie ciaa (gdy adunki elektryczne s' takie same tzn. + + lub - -) - 2 -

3 frumeind (atóm) frumeindarkjartni hliðtengd straumrás jafnstraumur jákvætt skaut leiðari minnsta eining efnis sem býr yfir öllum eiginleikum tiltekins frumefnis straumrás þar sem rafeindirnar eiga ávalt um mismunandi leiðir að velja rafstraumur sem einkennist af því að rafeindirnar hreyfast ávallt í sömu stefnu það sem leiðir, einkum hita eða rafmagn atom j'dro atomu po'czenie równolege pr'd stay biegun dodatni (elektrody dodatnie) przewodnik najmniejsza cz'stka pierwiastka chem. maj'ca jeszcze wasno+ci chem. tego pierwiastka centralna cz*+, atomu skupiaj'ca niemal ca' jego mas*, zo3ona z protonów i neutronów» pr'd, który nie zmienia swego kierunku i nat*3enia w urz'dzeniu elektrycznym miejsce, w którym wyst*puje najwi*kszy potencja» ciao zdolne do przewodzenia ciepa lub pr'du ; tak3e ciao dobrze, atwo przewodz'ce pr'd elektryczny w warunkach normalnych (np. metale, niektóre elektrolity oraz gazy przy odpowiednio niskich ci+nieniach leiðing przewodnictwo zjawisko przewodzenia ciepa lub pr'du wa+ciwe niektórym ciaom, substancjom neikvætt skaut biegun ujemny miejsce w urz'dzeniu elektrycznym, w którym wyst*puje najmniejszy potencja nifteind norðursegulskaut óhlaðin öreind í frumeindarkjarna sem ásamt rót eind myndar meginhluta af massa frumeinda neutron biegun pónocny nietrwaa, ci*3ka cz'stka elementarna wchodz'ca w skad j'dra atomowego, pozbawiona adunku

4 óm eining SI- kerfisins fyrir raf við nám om jednostka oporu w systemie SI raðtengd straumrás straumrás þar sem allur rafstraumurinn fer sömu leið po'czenie szeregowe rafeind neikvætt hlaðin öreind sem er á sveimi umhverfis frumeindar kjarna elektron cz'stki o ujemnym adunku elektrycznym kr'3'ce wokó atomowego j'dra rafhlaða hylki þar sem efnaorka breytist í raforku ogniwo galwaniczne urz'dzenie zamieniaj'ce energi* chemiczn' na energi* elektryczn' rafhleðsla það að hlaða e-ð rafmagni elektryzowanie cia gromadzenie w danym ciele nadmiaru adunków elektrycznych rafhrif endurröðun rafhleðsla í óhlöðnum hlut sem verður þegar annar rafhlaðinn hlutur nálgast hann indukcja elektrostatyczna czyli wpyw polega na zbli3eniu ciaa naelektryzowanego do ciaa elektrycznie oboj*tnego rafmagn sérstök orka sem myndast við flutning rafeinda, t.d. framleidd við núning elektryczno+, forma energii w postaci adunków i pól elektrycznych; tak3e zjawiska zwi'zane z wzajemnym oddziaywaniem pól elektrycznych i magnetycznych raforka orka sem er fólgin í rafhleðslum sem hreyfast úr stað eða hafa færst úr stað energia elektryczna energia ukadu adunków elektrycznych nieruchomych (energia elektrostatyczna) lub znajduj'cych si* w ruchu (energia elektrodynamiczna); potocznie: energia pr'du, przemieniaj'ca si* w energi* ciepln' lub mechaniczn' rafsegull járnkjarni umvafinn vír. Járnið segulmagnast þegar rafstraumur fer um vírinn elektromagnes cewka ze znajduj'cym si* w niej mi*kkim 3elazem, który podczas przepywu przez ni' pr'du elektr. uzyskuje wa+ciwo+ci magnesu - 4 -

5 rafsegulmagn hvers kyns fyrirbæri sem tengjast raf hleðslum, rafstraumum og seglum en öll þessi fyrirbæri hafa reynst vera nátengt elektromagnetyzm rafsjá tæki til að sýna tilvist rafmagns eða rafspennu elektroskop przyrz'd su3'cy do wykrywania istnienia i wielko+ci adunków elektrycznych rafspenna mælikvarði á orku sem myndast við það að rafhleðslur fara milli tveggja staða napi*cie elektryczne ró3nica potencjau elektrostatycznego pomi*dzy dwoma punktami obwodu lub pola rafstraumur streymi rafhleðslu (rafeinda) eftir vír nat*3enie pr'du przepyw adunków elektrycznych przez przewód elektryczny rafsvið svið umhverfis rafhleðslu pole elektrostatyczne przestrzeg, w której istnieje stan elektryczny mog'cy przejawi, si* w postaci si riðstraumur rafstraumur sem einkennist af því að rafeindirnar breyta stefnu sinni á reglubundinn hátt pr'd zmienny róteind hlaðin öreind í frumeindarkjarna sem ásamt nifteind myndar meginhluta af massa frumeinda proton trwaa cz'stka elementarna o dodatnim adunku elektrycznym b*d'ca skadnikiem j'dra atomowego segulmagn hvers kyns fyrirbæri sem tengjast seglum og segulsviði og lýsa sér með aðdráttar- eða fráhrindikröftum sem stafa af hreyfingu rafeinda í efni magnetyzm zjawiska i wa+ciwo+ci materii zwi'zane z oddziaywaniem pól magnetycznych, powstaje poprzez siy przyci'gania i odpychania si* elektronów segulsvið svið þar sem segulkrafta gætir pole magnetyczne obszar, którym dziaaj' siy pola magnetycznego sísegull segull sem heldur seglumagni lengi magnes stay skaut biegun - 5 -

6 straumrás hringleið sem rafstraumur getur farið um obwód pr'du zespó elementów po'czonych przewodami ze Iródem energii elektrycznej, tak aby utworzyy zamkni*t' drog* dla pr'du straumrofi áhald, tæki til að rjúfa straum wy'cznik urz'dzenie su3'ce do wy'czania lub w'czania pr'du w instalacji elektrycznej; kontakt» stöðurafmagn rafmagn sem stafar af því að rafhleðslur safnast fyrir í hlut adunek statyczny suðursegulskaut biegun poudniowy var(öryggi) búnaður í raflögnum sem rýfur straumrás ef álag verður of mikið, ýmist sjálfar eða bræðivar bezpiecznik urz'dzenie zabezpieczaj'ce przed skutkami nadmiernego obci'3enia instalacji elektrycznej; pot. korek» vatt eining SI- kerfisins fyrir afl wat jednostka pomiaru mocy w systemie SI viðnám andóf eða mótstaða efnis gegn streymi rafstraums í leiðara opór opór stawiany pr'dowi staemu przez przewodnik volt eining SI kerfisins fyrir rafspennu (tákn V) volt jednostka napi*cia w systemie SI - 6 -