RAPORT KOŃCOWY. dla badania ewaluacyjnego pn. Wpływ usług turystycznych na rozwój gospodarczy regionu

Transkrypt

1 Projekt finansowany jest przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach pomocy technicznej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata RAPORT KOŃCOWY dla badania ewaluacyjnego pn. Wpływ usług turystycznych na rozwój gospodarczy regionu Badanie zrealizowane przez Fundeko Sp. J. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego Warszawa 2012

2 SPIS TREŚCI 1 STRESZCZENIE WPROWADZENIE METODOLOGIA I PODEJŚCIE BADAWCZE Metody i techniki badawcze WYNIKI BADANIA Ocena efektów i oddziaływania realizowanych projektów, ocena trwałości oraz... komplementarności Charakterystyka oraz rozkład przestrzenny projektów Stopień realizacji wskaźników projektów turystycznych Wpływ projektów na standard infrastruktury turystycznej, kulturowej i sportowo- rekreacyjnej oraz ich wpływ na znaczenie turystyki, kultury, rekreacji i sportu w regionie Wpływ projektów na rozwój społeczeństwa informacyjnego Komplementarność projektów Wpływ projektów na poprawę jakości usług oraz poszerzenie oferty turystycznej Współpraca z innymi podmiotami Trwałość efektów oraz losy projektów w przypadku braku dofinansowania Ocena stopnia wykorzystania zasobów środowiskowych, kulturowych oraz potencjału.. położenia województwa Stopień wykorzystania potencjału kulturowego Stopień wykorzystania potencjału środowiska naturalnego Wpływ projektów na środowisko naturalne Stopień wykorzystania potencjału turystycznego Stopień wykorzystania infrastruktury technicznej Wpływ projektów na wizerunek miejsc oraz rozpoznawalność atrakcji turystycznych Ocena oddziaływania na gospodarkę, kształtowanie trwałych podstaw rozwoju oraz ocena... zasadności inwestycji w kontekście społeczno-gospodarczym Wpływ projektów na ruch turystyczny oraz długość pobytu turystów Wpływ projektów na efektywnośc ekonomiczną, atrakcyjność oraz konkurencyjność beneficjentów Wpływ społeczny projektów oraz stopień wykorzystania potencjału ludzkiego Wpływ gospodarczy projektów Wpływ realizacji projektów na konkurencyjność województwa opolskiego w stosunku do sąsiednich województw oraz sąsiadujących regionów czeskich Wpływ projektów turystycznych realizowanych w ramach RPO WO na stopień. realizacji celów wynikających z dokumentów strategicznych Strona 2

3 4.4 Wskazanie przyszłych działań w obszarze turystyki, zarys trendów i rozpoznanych tendencji,.. identyfikacja sfer rozwoju turystyki, rekomendacje Kierunki rozowoju turystyki oraz typy projektów, których realizacja przyczyni się do rozwoju społeczno-gospodarczego Efektywność oraz skuteczność realizowanych projektów Bariery rozwoju turystyki Dziedziny jakie należy wspierać w celu wzmocnienia atrakcyjności turystycznej Możliwość zastosowania instrumentów inżynierii finansowej w przyszłej perspektywie... finansowej REKOMENDACJE SPIS LITERATURY, OBIEKTÓW, ZAŁĄCZNIKÓW Strona 3

4 Wykaz skrótów BDL GUS CAWI CATI DKS EFRR EFS EUROSTAT FGI FS GIS GUS IDI IP II RPO WO IZ RPO WO Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego Ankieta internetowa (Computer Assisted Web Interview) Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (Computer Assisted Telephone Interview) Departament Kultury i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Urząd Statystyczny (ang. European Statistical Office) Wywiad grupowy (Focused Group Interview) Fundusz Spójności System Informacji Geograficznej (Geographic Information System) Główny Urząd Statystyczny Indywidualny wywiad pogłębiony (Individual In-Depth Interview) Instytucja Pośrednicząca II stopnia Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata Instytucja Zarządzająca Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Opolskiego na lata KK NSRO Komitet Koordynacyjny Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata KOLOT Kluczborsko-Oleska Lokalna Organizacja Turystyczna NSRO Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata OPZ PO WT RCz-RP Opis Przedmiotu Zamówienia Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska-Rzeczpospolita Polska PO IG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka PO IiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko POKL Program Operacyjny Kapitał Ludzki PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RPO WO SP (CS) SRWO UNWTO WTTC Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata Studium Przypadku (Case Study) Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego Światowa Organizacja Turystyki Światowa Rada Turystyki i Podróży Strona 4

5 Słownik podstawowych pojęć bariery nowe trendy w turystyce potencjał turystyczny produkt turystyczny projekty turystyczne usługi turystyczne walory turystyczne zachowanie dziedzictwa kulturowego i naturalnego zasoby turystyczne czynniki zewnętrzne (niezależne od wskazanych podmiotów) jak również czynniki wewnętrzne (zależne od wskazanych podmiotów), których występowanie utrudnia bądź uniemożliwia osiągnięcie założonych celów. następujące w sposób ciągły lub skokowy zmiany społeczne, gospodarcze bądź związane z trybem życia (obejmujące m.in. demografię, zdrowie, technologie informatyczne) wpływające na przyszły kształt/charakter turystyki. kompleks komplementarnych, wzajemnie się uzupełniających zasobów turystycznych, którego funkcją jest zapewnienie warunków do zaspokojenia potrzeb turystycznych występujących na danym terenie. Obejmuje on poszukiwane przez turystów walory turystyczne będące turystycznym potencjałem naturalnym i turystycznym potencjałem kulturowym, a także służące turystom urządzenia, czyli potencjał techniczny (na podstawie def. wg K. Naumowicz, Potencjał turystyczny i regionalizacja turystyczna Polski, Rozprawy i Studia T. (CCX) 136, Wyd. naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1993). dostępny na rynku pakiet materialnych i niematerialnych składników, umożliwiających realizację celu wyjazdu turystycznego. Produkt ten stanowią naturalne i stworzone przez człowieka dobra turystyczne, towary i usługi umożliwiające przybycie, pobyt i korzystanie z walorów turystycznych oraz atrakcyjne spędzanie czasu (definicja produktu turystycznego wg Polskiej Organizacji Turystycznej). projekty z zakresu turystyki, sportu i rekreacji, projekty z zakresu kultury oraz wybrane projekty dot. rewitalizacji obszarów miejskich i zagospodarowania terenów zdegradowanych, które mogą mieć wpływ na wzrost znaczenia turystyki w regionie oraz wzmocnienie atrakcyjności turystycznej regionu i które są realizowane w ramach RPO WO usługi przewodnickie, usługi hotelarskie oraz wszystkie inne usługi świadczone turystom lub odwiedzającym (Ustawa o Usługach Turystycznych z 29 lipca 1997 r. z późn. zm). zespół elementów środowiska naturalnego oraz elementów pozaprzyrodniczych, które są wspólnie lub każde z osobna przedmiotem zainteresowania turysty. działania zmierzające do ochrony historycznych i zabytkowych obiektów, zapobiegania ich niszczeniu i dewastacji oraz ich pełnego wykorzystania do prowadzenia działalności kulturalnej (więcej w dokumencie RPO WO i uszczegółowieniu). występujące obiektywnie atrybuty środowiska przyrodniczego i społecznego, które dopiero po dokonaniu przez turystę odpowiedniej oceny mogą stać się walorami. Strona 5

6 RESUME Turystyka jest jednym z najbardziej dynamicznych sektorów gospodarki. Jest instrumentem polityki regionalnej, aktywizacji społeczeństw lokalnych oraz budowy trwałych podstaw rozwoju gospodarczego. Od jej funkcjonowania zależy istnienie wielu gałęzi gospodarki, ale także budowa świadomości społecznej, identyfikacji regionalnej ludności, budowa korzystnych postaw społecznych. Biorąc pod uwagę rozproszenie wsparcia i działań wpływających bezpośrednio i pośrednio na sektor turystyczny konieczna stała się weryfikacja, w jakim stopniu interwencje w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego wpłynęły na rozwój turystyki w województwie opolskim. Niniejsze badanie pozwoliło dokonać oceny oddziaływań poszczególnych typów projektów, jak również zarysować trendy oraz ocenić konkurencyjność powstałych efektów, w odniesieniu do sąsiednich województw oraz Czech. W wyniku realizacji badania stwierdzono, iż projekty z zakresu turystyki mają bardzo istotny wpływ zarówno na rozwój społeczny jak i gospodarczy. Niezwykle istotne w zakresie tworzenia miejsc pracy odgrywają projekty z zakresu rozwoju bazy noclegowej i gastronomicznej, a największy wpływ na lokalny rynek pracy zachodzi w powiatach, gdzie zlokalizowanych jest najwięcej projektów tego typu. Projekty z zakresu rewitalizacji przestrzeni miejskiej, kultury oraz sportu i rekreacji poprzez poprawę estetyki otoczenia oraz wzrost jego atrakcyjności kreują potencjał turystyczny, który przyciąga turystów zarówno z kraju jak i z zagranicy. Projekty realizowane w gminach o wysokim potencjale kulturowym, naturalnym oraz turystycznym wpływają istotnie na zwiększenie liczby turystów, a tym samym przyczyniają się do wzrostu dochodów przedsiębiorców oraz dochodów gmin. Projekty z zakresu turystyki pozwalają neutralizować takie czynniki jak spadek jakości życia, degradacja przestrzeni życia, spadek spójności terytorialnej województwa, ponadto niebagatelny jest wpływ projektów na kreowanie pozytywnego wizerunku województwa jako miejsca do życia i prowadzenia działalności gospodarczej. Czynnikami decydującymi o pozytywnym oddziaływaniu projektów turystycznych na sytuację społecznogospodarczą są: komplementarność danego projektu z innymi działaniami (niezależnie od typu prowadzonych inwestycji); koncentracja przestrzenna pozwalająca kumulować wsparcie i osiągać wysokie efekty na zasadzie synergii działań; spójna, niezmienna i konsekwentna polityka samorządu-regionalna i lokalna. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym pozytywnym oddziaływaniom, jest obecność walorów kulturowych i przyrodniczych lub specyficzne zasoby danego obszaru lub jego sąsiedztwa. Zdecydowanie łatwiej jest wykształcić funkcję turystyczną w oparciu o atut regionalny lub nawet wykorzystując zasoby sąsiednich regionów, niż budować ofertę od zera. To podejście jest motywem przewodnim większości inwestycji. Wspieranie walorów, dialog z partnerami społecznymi i z innymi regionami, wykorzystanie popytu sąsiednich województw daje bardzo dobre rezultaty, potwierdzone niniejszym badaniem. Strona 6

7 1 STRESZCZENIE Badanie przeprowadzono w okresie od czerwca do listopada 2012 roku. Analizą objęto 181 projektów turystycznych realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata , na które zostały podpisane umowy w ramach Poddziałania (Wsparcie usług turystycznych i rekreacyjno-sportowych świadczonych przez przedsiębiorstwa) i (Usługi turystyczne i rekreacyjno-sportowe świadczone przez sektor publiczny) oraz wybrane projekty w ramach Działań 5.3 (Rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego), 6.1 (Rewitalizacja obszarów miejskich) i 6.2 (Zagospodarowanie terenów zdegradowanych). Celem głównym badania ewaluacyjnego było określenie wpływu projektów turystycznych realizowanych w ramach RPO WO na rozwój województwa opolskiego wraz ze wskazaniem przyszłych kierunków rozwoju turystyki. W wyniku realizacji badania stwierdzono, iż projekty z zakresu turystyki mają bardzo istotny wpływ zarówno na rozwój społeczny jak i gospodarczy. Wpływają pozytywnie na tworzenie nowych miejsc pracy, poprawę estetyki otoczenia oraz wzrost jego atrakcyjności, kreują potencjał turystyczny, który przyciąga turystów zarówno z kraju jak i z zagranicy, a tym samym przyczyniają się do wzrostu dochodów przedsiębiorców oraz dochodów gmin. W ramach badania wykorzystano następujące metody i narzędzia badawcze: Analiza danych zastanych W tym 181 projektów turystycznych realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata , na które zostały podpisane umowy w ramach Poddziałania (Wsparcie usług turystycznych i rekreacyjnosportowych świadczonych przez przedsiębiorstwa) i RPO WO (Usługi turystyczne i rekreacyjno-sportowe świadczone przez sektor publiczny) oraz wybrane projekty w ramach Działań 5.3 (Rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego), 6.1 (Rewitalizacja obszarów miejskich) i 6.2 (Zagospodarowanie terenów zdegradowanych) Indywidualne wywiady pogłębione wywiad z Członkiem Zarządu Województwa Opolskiego wywiad z przedstawicielem Instytucji Zarządzającej wywiad z przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej II stopnia wywiad z przedstawicielem Departamentu Kultury i Sportu Urzędu Marszałkowskiego 2 wywiady z przedstawicielami regionalnych organizacji turystycznych z województwa śląskiego i dolnośląskiego 5 wywiadów z beneficjentami realizującymi projekty turystyczne Ankiety telefoniczne 126 ankiet z beneficjentami 34 ankiety z przedstawicielami hoteli Ankiety internetowe 9 ankiet z przedstawicielami powiatowych urzędów pracy 66 ankiet z przedstawicielami JST Strona 7

8 Studia przypadku Panel dyskusyjny Wywiady focusowe 5 studiów przypadku projektów turystycznych Panel z przedstawicielami organizacji turystycznych w Czechach 2 wywiady z przedstawicielami instytucji/organizacji wspierającymi rozwój gospodarczy województwa opolskiego, przedstawicielami instytucji rynku pracy, przedstawicielami instytucji/organizacji odpowiedzialnych za realizację zadań związanych z rozwojem turystyki/o profilu turystycznym w województwie opolskim, ekspertami z zakresu turystyki, liderami Lokalnych Grup Działania OCENA EFEKTÓW I ODDZIAŁYWANIA ZREALIZOWANYCH PROJEKTÓW, OCENA TRWAŁOŚCI I KOMPLEMENTARNOŚCI Najczęściej podejmowanym typem przedsięwzięć służących rozwojowi turystyki na terenie województwa opolskiego jest rozwój bazy noclegowej (86 projektów), liczną grupę stanowiły projekty z zakresu kultury (np. budowa/rozbudowa domów kultury, tworzenie izb regionalnych), usług gastronomicznych oraz działania rewitalizacyjne (rewitalizacja obiektów zabytkowych, parków, układów komunikacyjnych). Dzięki dofinansowaniu ze środków UE wybudowanych/przebudowanych zostanie 37 obiektów hotelowych. Wpływ realizacji tych projektów na ilość miejsc noclegowych będzie niezwykle istotny dla rozwoju turystyki w regionie. W ramach dokumentacji przewiduje się wzrost liczby miejsc noclegowych w hotelach o 1533 miejsca noclegowe, natomiast w innych obiektach zbiorowego zakwaterowania o 1700 miejsc noclegowych. W ramach analizowanych projektów zidentyfikowano 65 projektów rekreacyjno-sportowych oraz 28 projektów z zakresu kultury. W grupie projektów rekreacyjno-sportowych znalazły się inwestycje dotyczące kompleksów rekreacyjno-sportowych, w tym kompleksów basenowych, fitness klubów, kręgielni, ośrodków wypoczynkowych oraz odnowy przestrzeni miejskiej lub tworzenia stref aktywnego wypoczynku. W ramach projektów z zakresu kultury przeprowadzono budowę/modernizację domów kultury, bibliotek, sal widowiskowych, miejsc sakralnych, izb tradycji oraz przestrzeni miejskich. Realizowane projekty przyczyniają się w sposób istotny do podniesienia standardu zarówno bazy noclegowej, gastronomicznej, jak również rekreacyjno-sportowej i kulturowej. Ponad 40% projektów będzie dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, a ponad 70% projektów ma wpływ na rozwój społeczeństwa informacyjnego. W ramach badania zidentyfikowano szereg projektów komplementarnych z projektami realizowanymi w ramach RPO WO Bezpośrednią przyczyną koncentracji projektów komplementarnych jest potencjał kulturowy i turystyczny obszarów, jakość kapitału ludzkiego, w szczególności lokalnych władz samorządowych, jakość dokumentów strategicznych obowiązujących na poziomie gmin oraz konsekwencja we wdrażaniu przyjętych planów rozwojowych, jak również spontaniczne mechanizmy rynkowe i kreatywni przedsiębiorcy. OCENA STOPNIA WYKORZYSTANIA ZASOBÓW ŚRODOWISKOWYCH, KULTUROWYCH ORAZ POTENCJAŁU POŁOŻENIA WOJEWÓDZTWA Województwo opolskie posiada szereg istotnych walorów turystycznych, do najważniejszych należą: zabytki, dziedzictwo kulturowe oraz potencjał zbiorników wodnych. Zasobność Opolszczyzny w dziedzictwo kulturowe jest bardzo bogate, a tożsamość regionalna i oryginalna kultura łącząca Strona 8

9 tradycję śląska, kresową i innych regionów jest unikatowa. Na terenie województwa znajduje się wiele jezior oraz zbiorników wodnych, które mogą służyć turystom w okresie letnim, ale także są dobrym miejscem służącym sportom rekreacyjnym: żeglarstwu, sportom motorowym. Duży potencjał posiada również rzeka Odra, której możliwości obecnie nie są wykorzystywane. Badanie wykazało, że znaczna część analizowanych projektów wykorzystuje wysokie walory obszarów naturalnych oraz kulturowych. Projekty wykorzystujące wysokie walory obszarów naturalnych to przede wszystkim projekty realizowane w ramach Działania 1.4 RPO WO Do takich projektów należą JuraPark w Krasiejowie, Regionalne Centrum Turystycznego "Dolina Małej Panwi oraz szereg projektów zakładających budowę bazy noclegowej oraz gastronomicznej. Szczególnie widoczne jest to na terenie Parku Krajobrazowego Gór Opawskich oraz Góry Św. Anny. Wszystkie projekty o znaczeniu kulturowym realizowane w ramach RPO WO były zlokalizowane w gminach o wysokim potencjale kulturowym. Największą grupę projektów stanowiły projekty dotyczące rewitalizacji zabytkowej przestrzeni miejskiej, w tym murów obronnych. Projekty te bardzo często były realizowane w zabytkowych układach urbanistycznych wpisanych do rejestru zabytków. Realizacja tych projektów jest niezwykle istotna dla eksponowania regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz poprawy atrakcyjności turystycznej regionu. W wyniku realizacji badania ustalono, iż w kontekście rozwoju potencjału turystycznego województwa opolskiego, najistotniejsze są działania z zakresu dziedzictwa historycznego i architektonicznego, rewitalizacji i kultury oraz sportu i rekreacji, ze szczególnym uwzględnieniem projektów wykorzystujących potencjał rzek w tym Odry. W celu wykorzystania ww. potencjału turystycznego niezbędne jest dalsze zapewnienie odpowiedniej infrastruktury noclegowej oraz gastronomicznej, turystom odwiedzającym atrakcje kulturowe oraz przyrodnicze. Projekty zlokalizowane na terenie obszarów o wysokim potencjale kulturowym oraz przyrodniczym niewątpliwie wpływają na promocję walorów turystycznych województwa opolskiego. Realizowane projekty turystyczne przyczyniają się do tworzenia bardziej atrakcyjnego wizerunku miejsc jednakże tylko sztandarowe projekty przyczyniają się do promocji i rozpoznawalności województwa opolskiego w kraju i za granicą. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA GOSPODARKĘ, KSZTAŁTOWANIE TRWAŁYCH PODSTAW ROZWOJU ORAZ OCENA ZASADNOŚCI INWESTYCJI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM Największym problemem branży turystycznej jest sezonowość. Z doświadczenia ankietowanych przedstawicieli hoteli wynika, że turyści pozostają na Opolszczyźnie przede wszystkim od 1 2 dni (turystyka weekendowa).utrzymanie ruchu turystycznego poza sezonem zapewniają inwestycje atrakcyjne dla potencjalnego turysty przez cały rok. Projektami, które w sposób istotny wpływają na wydłużenie sezonu turystycznego są projekty z zakresu rewitalizacji, sportu i rekreacji oraz inwestycje wzbogacające infrastrukturę obiektów hotelowych: SPA, kręgle, baseny, kryte korty tenisowe. W wyniku realizacji badania ustalono, iż projekty z zakresu turystyki mają bardzo istotny wpływ na zarówno na rozwój społeczny jak i gospodarczy. Poprzez poprawę estetyki otoczenia oraz wzrost atrakcyjności otoczenia kreują one potencjał turystyczny, który przyciąga turystów zarówno z kraju jak i z zagranicy. Projekty realizowane w gminach o wysokim potencjale kulturowym, naturalnym oraz turystycznym wpływają istotnie na zwiększenie liczby turystów (bardzo dobrym przykładem jest Leśnica), a tym samym przyczyniają się do wzrostu dochodów przedsiębiorców oraz dochodów gmin. Strona 9

10 Realizowane inwestycje mają dwojaki charakter: bezpośrednie podniesienie atrakcyjności turystycznej (np. Moszna, Krasiejów, Nysa) oraz poprawa infrastruktury turystycznej poprzez powstanie obiektów gastronomicznych, miejsc noclegowych o zróżnicowanym standardzie, infrastruktura sportowa i rekreacyjna. Pierwszy rodzaj projektów w stopniu zauważalnym podnosi rozpoznawalność ponadregionalną Opolszczyzny oraz wyraźnie poprawia atrakcyjność turystyczną. Projekty tego typu dają również wymierny i obecnie zauważalny efekt społeczno-ekonomiczny: pojawiają się turyści, rośnie zainteresowanie inwestorów, powstają obiekty usługowe, następuje wzrost gospodarczy. Oddziaływanie drugiego rodzaju projektów nie daje mierzalnych efektów pozagospodarczych, jednak należy oceniać tego typu inwestycje nie w kategorii atrakcji turystycznej, gdyż same hotele i gastronomia, rzadko generują ruch turystyczny. Wyjątkiem jest jednak turystyka biznesowa i rodzinna, o czym świadczy przykład projektów realizowanych w Kędzierzynie-Koźlu czy w obszarze Góry Św. Anny. Stanowią one jednak elementarną, niezbędną część systemu turystycznego, którego dotychczas brakowało w ofercie turystycznej Opolszczyzny. Zrealizowane inwestycje zasadniczo wpisują sie w strategiczne cele ujęte w dokumentach programowych i strategicznych. Realizowane inwestycje, jakkolwiek dotyczące głównie turystyki są istotne oraz użyteczne pod kątem zapisanych potrzeb oraz wyzwań regionalnych. WSKAZANIE PRZYSZŁYCH DZIAŁAŃ W OBSZARZE TURYSTYKI, ZARYS TRENDÓW I ROZPOZNANYCH TENDENCJI, IDENTYFIKACJA SFER ROZWOJU TURYSTYKI, REKOMENDACJE Nie można jednoznacznie zaobserwować jednego konkretnego trendu w turystyce. Niewątpliwie jednak przedsiębiorca jest świadomy luk na rynku usług turystycznych i jeśli taką zaobserwuje, stara się w nią wpasować. Można zaobserwować, iż zmieniające się trendy w turystyce np. moda na SPA&Wellnes mają istotne znaczenie przy podejmowaniu przez beneficjentów decyzji dotyczących rodzaju realizowanego projektu. W obecnym okresie programowania pojawiał się również niekorzystny z punktu widzenia wydatkowania środków RPO WO trend, polegający na budowie sal weselnych. Inwestycje te skonsumowały pewną pulę pieniędzy, jednakże ze względu na swoją specyfikę nie przyczyniły się do wzrostu atrakcyjności turystycznej oraz wzrostu liczby turystów, choć niewątpliwie mają pewien wpływ na lokalny rozwój społeczno-gospodarczy. Projekty te nie są zazwyczaj powiązane z potencjałem turystycznym, co w przyszłości może powodować pewne problemy z trwałością i użytecznością projektów. Zarówno projekty w zakresie rozbudowy bazy noclegowej, kultury, bazy sportowo-rekreacyjnej rewitalizacji realizowane w ramach RPO WO w dużej mierze wpisuje się w przyszłe trendy w turystyce. Można również jednoznacznie stwierdzić, iż województwo opolskie posiada duży potencjał turystyczny, który stymuluje rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Elementem warunkującym powodzenie jest przede wszystkim powiązanie projektów z istniejącym potencjałem turystycznym poszczególnych obszarów oraz intensywna i skuteczna promocja zarówno poszczególnych przedsięwzięć jak również samego województwa. W celu lepszego stymulowania rozwoju społeczno-gospodarczego jest wspieranie takich projektów, które mają realny potencjał na to, by istotnie przyczynić się do wzrostu ruchu turystycznego lub rozwoju odpłatnych usług kulturalnych, a w konsekwencji wygenerować największe efekty mnożnikowe w postaci rozwoju bazy gastronomicznej i hotelowej, produkcji oraz innych usług dla turystów (np. transportowych, przewodnickich itp.). Ponadto należy skoncentrować Strona 10

11 się na realizacji projektów sieciowych w oparciu o obszar związany z określoną dziedziną, tematem, który będzie identyfikowany z określonym produktem. Najistotniejszą barierą rozwoju turystyki, wskazywaną przez wszystkie ankietowane grupy okazał się brak promocji zarówno województwa opolskiego jak również poszczególnych gmin i projektów. Rozwiązaniem problemu może być świadoma i przemyślana strategia promocji, zarówno województwa jak również poszczególnych atrakcji turystycznych regionu. Ponadto należy stworzyć zbiorczą ogólnodostępną informację nt. tego co się dzieje w regionie, stworzyć pakiety pobytowe zróżnicowane ze względu na długość pobytu, stworzyć promocyjną ofertę dla osób zwiedzających różne zabytki województwa, oznakować odpowiednio szlaki turystyczne dla pieszych oraz zmotoryzowanych. KLUCZOWE REKOMENDACJE wypracowanie skutecznych mechanizmów stymulujących większą spójność działań, podejmowanych na poziomie gmin jak również na poziomie regionów; wypracowanie skutecznych mechanizmów koncentracji środków; większa koncentracja tematyczna, jak i przestrzenna ze szczególnym uwzględnieniem projektów sieciowych; stymulowanie kompleksowości oraz komplementarności działań podejmowanych na poziomie gmin, zarówno przez jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorców, jak i organizacje społeczne; tworzenie zintegrowanych programów na poziomie regionów, ukierunkowane na rozwiązywanie konkretnych problemów rozwojowych, w tym przypadku turystyki; skoncentrowanie się na działaniach wspierających rewitalizację zabytków, ze szczególnym uwzględnieniem zabytkowych drewnianych kościółków, które mogą stanowić w przyszłości markowy produkt sieciowy województwa opolskiego; realizacja projektów z zakresu infrastruktury sportowo-rekreacyjnej; wspieranie przedsięwzięć które są istotne z punktu widzenia rozwoju całego regionu; przeprowadzenie szeroko zakrojonej kampanii promocyjnej zarówno na zewnątrz jak i do wewnątrz województwa. Strona 11

12 SUMMARY The study was conducted in the period from June 2012 to November The analysis included 181 tourism projects implemented under the Regional Operational Programme for the Opole Province (ROP OP ) for which contracts had been signed under Sub-measures (Support for tourist and sports-recreational services of enterprises) and (Tourist services and sports and recreation services provided by the public sector) and selected projects under Measures 5.3 (Culture and cultural heritage protection), 6.1 (Revitalisation of Urban areas) and 6.2 (Development of degraded areas). The main objectives of the evaluation study was to determine the impact of tourism projects implemented (or being implemented) under the ROP OP on the development of the Opole Province and assess the future direction of tourism development. The study showed that tourism projects stimulate both social and economic growth. They encourage the creation of new jobs, improve landscape quality, and generate tourism potential, attracting both home and international tourists, thus contributing to the development of business and income growth in communes. The study used the following methods and research tools: Analysis of existing data Individual in-depth interviews including: 181 tourism projects implemented under the Regional Operational Programme for the Opole Province (ROP OP ) for which contracts had been signed under Sub-measures (Support for tourist and sportsrecreational services of enterprises) and (Tourist services and sports and recreation services provided by the public sector) of the ROP OP and selected projects under Measures 5.3 (Culture and cultural heritage protection), 6.1 (Revitalisation of Urban areas) and 6.2 (Development of degraded areas). an interview with a member of the Regional Board of Opole an interview with a representative of the Managing Authority an interview with a representative of the 2nd level Intermediate Body an interview with a representative of the Department of Culture and Sports of the Marshal's Office two interviews with representatives of regional tourism organisations in Silesia and Lower Silesia 5 interviews with beneficiaries implementing tourism projects Telephone surveys 126 surveys of beneficiaries 34 surveys of hotel representatives On-line surveys 9 surveys of District Labour Offices 66 surveys of representatives of local government units Case studies 5 case studies of tourism projects Strona 12

13 A panel discussion Focus interviews a panel discussion with representatives of tourism organisations in Czech Republic 2 interviews with representatives of institutions/organizations that support the economic development of the Opole province, representatives of labour market institutions, representatives of institutions/organizations responsible for carrying out tasks related to the development of tourism/tourism oriented activities in the Opole province, experts in the field of tourism, leaders of Local Action Groups EVALUATION OF THE EFFECTS AND IMPACT OF IMPLEMENTED PROJECTS, EVALUATION OF SUSTAINABILITY AND COMPLEMENTARITY The most common tourism projects (86 projects) in the province of Opole have been those supporting the development of accommodation establishments. Projects for cultural purposes (e.g. the construction/development of community centers, creation of regional chambers), catering services (the construction/development of catering facilities) and revitalization activities (revitalization of historic buildings, parks, traffic routes) also constituted a large group. 37 hotel facilities have been built/rebuilt with EU support. The impact of these projects on the number of bed places will be extremely important for the development of tourism in the region. The number of bed places in hotels is expected to increase by 1,533, while in other collective accommodation establishments by 1,700 beds. 65 sports and recreation projects and 28 cultural projects have been identified within the analyzed group of tourism projects. Within the sports and recreation projects, sports and recreation centers (including swimming pools, fitness clubs, bowling alleys or holiday centers) have been constructed, urban areas renovated and active leisure areas created, whereas the cultural projects resulted in the construction/restoration of community centers, libraries, entertainment halls, places of worship, chambers of tradition and urban areas. The implemented projects contribute significantly to the raising of standards in accommodation and catering, sports and recreation, as well as culture. More than 40% of the projects will be tailored to the needs of disabled people and over 70% of them support the development of the information society. The study identified a number of projects from other programmes complementary to those implemented in the framework of the ROP OP The concentration of complementary projects is directly related to the potential of cultural and tourist areas, the quality of human capital, in particular local authorities, the quality of the existing strategic documents at the municipal level and a consistency in implementing the adopted development plans, as well as spontaneous market mechanisms and the creativity of entrepreneurs. EVALUATION OF THE USE OF ENVIRONMENTAL, SOCIAL AND CULTURAL RESOURCES AND THE POTENTIAL OF THE REGION'S LOCATION The Opole province has a number of tourist attractions of which the most important are: monuments, its cultural heritage in general and the untapped potential of its water reservoirs. The province is culturally very rich. Its strong regional identity, as well as unique culture, which combines the traditions of Silesia with those of other borderland regions, are exceptional. There are many lakes and areas suitable for water-related summer tourism and recreational sports, such as sailing or motor sports. The river Odra has also got high potential which is not currently used. Strona 13

14 The study showed that a significant share of the analyzed projects make use of the high natural and cultural values of the area. Projects which base on high natural values are primarily those implemented under Measure 1.4 of the ROP OP Examples of such projects are JuraPark in Krasiejów, Regional Tourist Center "Dolina Malej Panwi" and a number of accommodation and catering infrastructure projects. It is especially visible in the landscape park of the Opava Mountains and in the area of Góra Św. Anny. The cultural potential of the province is used in particular within Measures 5.3, 6.1 and 6.2 of the ROP OP All culturally significant projects implemented within the ROP OP were located in communes with high cultural potential. The largest group consisted of projects for the revitalization of historic urban landscape, including city walls. These projects are very often carried out in historic urban systems registered as monuments. The implementation of such projects is vital if the regional cultural heritage is to be exposed and the attractiveness of the region improved. The study found that, from the point of view of developing the tourist potential of the Opole province, the most important are measures supporting architectural and historical heritage, rehabilitation and culture, as well as sports and recreation, with particular emphasis on projects that use the potential of rivers, including the Oder. In order to use the described tourism potential it is also necessary to provide adequate accommodation and catering infrastructure for tourists visiting the cultural and natural attractions. Projects located in areas of high cultural and natural value undoubtedly support the promotion of tourism in the Opole province. Current tourism projects contribute to creating a more attractive image of individual sites but only flagship projects contribute to the promotion and recognition of in the Opole province in the country and abroad. ASSESSMENT OF THE IMPACT ON ECONOMY, SHAPING SUSTAINABLE BASIS FOR DEVELOPMENT AND EVALUATION OF THE VALIDITY OF INVESTMENTS IN THE SOCIO-ECONOMIC CONTEXT. The surveyed representatives of hotels have observed that tourists generally stay in the Opole region for 1-2 days (weekend tourism), less frequently 3-7 days. Projects attractive for potential tourists throughout the year help maintain off-season tourism. A significant impact on the extension of the tourism season is caused by rehabilitation projects, sport and recreation projects, as well as by the those aiming at enriching the infrastructure of hotel facilities: spa, bowling, swimming pools, indoor tennis courts. The study found that tourism projects have a major impact on both social development and economic growth. By increasing the attractiveness of the environment they build tourism potential which attracts tourists from both home and abroad. Projects in communes of high cultural, natural and tourism value have a significant effect on the increase in the number of tourists (Leśnica is a good example), and thereby contribute to the growth of business and revenue of communes. The implemented investments serve a twofold purpose: they directly increase attractiveness (e.g. Moszna, Krasiejów, Nysa) or improve tourism infrastructure through the creation of catering facilities, accommodation of varying standards, and sports and recreation facilities. The first type of projects raise interregional recognisability of the province and significantly improve its attractiveness for tourism. Projects of this type also have a measurable and currently noticeable socio-economic effect: tourists and potential investors turn up, service objects are being created and economic growth is observed. The second kind of projects do not give measurable economic effects, but such investments shouldn t be assessed as a tourist attraction, as hotels and restaurants rarely generate tourist traffic. An exception, however, is family and business tourism, as evidenced by projects implemented in Kędzierzyn-Koźle or the area of Góra Św. Anny. They constitute an crucial element of the tourist industry, so far missing from the tourist offer of the Opole province. Generally Strona 14

15 speaking, the hitherto completed projects fit into the strategic objectives included in the strategic and programming documents. The implemented projects, although mostly focused on tourism, meet the needs and challenges recorded in the region. SUGGESTIONS FOR FUTURE ACTIVITIES, AN OUTLINE OF TRENDS, IDENTIFICATION OF AREAS OF TOURISM DEVELOPMENT, RECOMMENDATIONS It's impossible to identify one particular trend in tourism. It s doubtless, however, that entrepreneurs are aware of gaps in the market of tourism services and if they observe one, they try to fit into it. It can be observed that changing trends in tourism, such as the popularity of SPA & Wellness centres, are crucial for the beneficiaries decisions concerning the nature of the projects they launch. An unfavourable trend from the point of view of the ROP OP resource allocation has also been observed in the current programming period and that is the building of wedding halls. These investments consumed a certain pool of money, but because of their special nature they haven t contributed to an increase in tourism attractiveness and the number of tourists (although they certainly have some impact on local socio-economic development). These projects are not normally associated with tourist potential, which in the future may cause problems with their durability and usability. The vast majority of projects under the ROP OP are generally in line with new trends in tourism. It can also be reasonably stated that the Opole province has got considerable tourist values, which trigger socio-economic growth in the region. A condition for the success of a particular project consists in a linkage between the project and the existing tourist potential of particular areas, as well as an intensive and effective promotion of both individual projects and the region itself. To encourage socio-economic growth, it's worthwhile supporting projects that have real potential to contribute significantly to the development of tourism and paid cultural services and thus generate the highest multiplier effects in the form of the development of catering facilities and hotels, souvenir production and sales and other tourist services (e.g. transportation, tour guiding, etc.). In addition, focus should be on the implementation of network projects based on an area associated with a particular field, a topic that will be identified with a particular product. The most significant barrier to the development of tourism, mentioned by all groups of respondents was the lack of promotion of both in the Opole province and particular communes and projects. A solution may be to develop a well thought-out strategy to promote both the region and its tourist attractions. In addition, information on what is going on in the region should be made available to the public, accommodation packages varied according to duration of stay should be created, a promotional offer for visitors to different attractions the region should be given, and trails for pedestrians and motorists marked properly. KEY RECOMMENDATIONS: to develop effective mechanisms that encourage greater cohesion of activities undertaken at the local level as well as at the level of regions. There is also a need to develop effective mechanisms for the concentration of resources; greater thematic and spatial concentration with particular emphasis on network and linear projects; Strona 15

16 to stimulate the complexity and complementarity of actions taken at the local level, either by local governments, businesses or community organizations; to create integrated programmes at the regional level aimed at solving specific developmental problems, in this case related to tourism; to focus on activities supporting the revitalization of monuments, with particular emphasis on historic wooden churches, which in the future may become a branded network product of the Opole province; to implement sports and recreation infrastructure projects trails, paths, facilities; to support projects important from the point of view of the development of the whole region; to conduct a wide-ranging promotion campaign both outside and inside the region. Strona 16

17 2 WPROWADZENIE Zgodnie z opracowaniami UNWTO 1, WTTC 2 oraz innych organizacji turystyka jest jednym z najbardziej dynamicznych sektorów gospodarek, coraz częściej stając się instrumentem polityki regionalnej, aktywizacji społeczeństw lokalnych oraz budowy trwałych podstaw rozwoju gospodarczego. Od funkcjonowania turystyki zależy istnienie wielu gałęzi gospodarki, ale także budowa świadomości społecznej, identyfikacji regionalnej ludności, budowa korzystnych postaw społecznych. Nie do przecenienia jest znaczenie turystyki dla zrównoważonego rozwoju, podwyższania konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej regionów 3. W świetle zapisów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata oraz Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego 4 rozwój turystyki i działalności sportowo-rekreacyjnej w regionie posiada dwie główne cechy. Turystyka uznawana jest z jednej strony za szansę na zachowanie i wykorzystanie różnorodności krajobrazu i dziedzictwa kulturowego województwa, z drugiej daje możliwość poprawy sytuacji gospodarczej regionu, co w szczególności dotyczy rynku pracy (atrakcyjne miejsca pracy). Ponadto rozbudowa bazy sportowo-rekreacyjnej pozwala nie tylko na podniesienie jakości życia mieszkańców, ale przekłada się również na atrakcyjność inwestycyjną województwa. Wsparcie sektora turystycznego w ramach RPO WO zostało skierowane do instytucji prywatnych oraz publicznych (działania związane z infrastrukturą sportowo-rekreacyjną) Oś Priorytetowa 1. Wsparcie dla równie istotnych dla oferty turystycznej regionu projektów związanych z instytucjami kultury oraz dziedzictwa kulturowego i naturalnego przypisano do Osi Priorytetowej 5, natomiast wsparcie w zakresie rewitalizacji obszarów miejskich i zagospodarowania terenów zdegradowanych, a w tym poprawy wizerunku miejsc i ich zwiększenie atrakcyjności przypisano do Osi Priorytetowej 6. Biorąc pod uwagę rozproszenie wsparcia i działań wpływających bezpośrednio i pośrednio na sektor turystyczny konieczna wydaje się weryfikacja, w jakim stopniu interwencje w ramach RPO WO wpłynęły na rozwój turystyki w województwie opolskim 5. Ponadto, na podstawie danych z monitoringu oraz sprawozdań dot. pozostałych programów operacyjnych realizowanych na terenie województwa opolskiego ustalono, iż sektor turystyki był objęty wsparciem również w ramach programów tj. PROW, PO IiŚ, PO IG, PO WT RCz-RP, PO KL. W związku z powyższym aby poznać jaki jest rzeczywisty wpływ projektów z zakresu turystyki (z)realizowanych w ramach RPO WO niezbędna jest realizacja przedmiotowego badania. Jednocześnie z uwagi na trwające obecnie prace w zakresie przygotowania nowej strategii rozwoju województwa 1 Zgodnie z przewidywaniami Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO) w 2020 roku liczba podróży na świecie wyniesie 1560 milionów, natomiast poziom wpływów przekroczy 2 biliony dolarów. Wg UNWTO Europa pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata z udziałem w rynku w wysokości 46%. Liczba turystów ulegnie podwojeniu i wyniesie 717 milionów. Najbardziej pożądanymi kierunkami ruchu turystycznego w Europie staną się kraje Europy Środkowej i Wschodniej, Zobacz: Tourism Vision 2020, vol.4 Europe, s. 7-8: 2 Szacunki WTTC na 2012 r. wskazują iż zatrudnienie w turystyce wyniesie 9,7% światowego zatrudnienia (dane dla UE27 i Polski, odpowiednio: 7,2% i 3,2%), a jej wkład w światowy PKB wzrośnie do poziomu 11,9% (dane dla UE27 i Polski, odpowiednio: 7,0% i 5,5%). Ponadto turystyka w 2012r. wygeneruje 7,0% światowego eksportu (dane dla UE27 i Polski, odpowiednio: 5,7% i 5,7%), 7,5% wydatków konsumenckich (dane dla UE27 i Polski, odpowiednio: 3,1% i 3,7%) i 8,4% światowych inwestycji (dane dla UE27 i Polski, odpowiednio: 3,9% i 8,8%). Światowa Rada Turystyki i Podróży (WTTC) szacuje, iż każda złotówka zarobiona przez przemysł turystyczny generuje 3 złote dochodu w innych sektorach. Zobacz: Tourism Research, Economic Data Search: 3 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, opracowana w ramach procesu aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, 2012 (wersja aktualna). 4 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, dokument przyjęty uchwałą Nr XXXIX/350/2005 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 11 października Na podstawie rekomendacji ewaluatora z przeprowadzonego badania ewaluacyjnego pn. Ocena jakości projektów i ich wpływu na skuteczną i efektywną realizację celów RPO WO wraz ze wskazaniem obszarów wymagających dalszego wsparcia, badanie Strona 17

18 opolskiego oraz w związku z rozpoczęciem procesu planowania nowego okresu programowania na lata bardzo istotne jest wskazanie kierunków rozwoju turystyki oraz obszarów, których wsparcie w najlepszym możliwym stopniu przyczyni się do wzrostu atrakcyjności turystycznej regionu i w konsekwencji do rozwoju społeczno-gospodarczego województwa opolskiego 6. 3 METODOLOGIA I PODEJŚCIE BADAWCZE CEL GŁÓWNY BADANIA Celem głównym badania ewaluacyjnego pn. Wpływ usług turystycznych na rozwój gospodarczy regionu realizowanego przez firmę Fundeko Korbel, Krok Baściuk Spółka Jawna w miesiącach czerwiec-wrzesień 2012 roku było określenie wpływu projektów turystycznych (z)realizowanych w ramach RPO WO na rozwój województwa opolskiego wraz ze wskazaniem przyszłych kierunków rozwoju turystyki. ZAKRES BADANIA Niniejsze badanie objęło swoim zakresem dokumentację projektów turystycznych wspartych w ramach RPO WO tj. wszystkie projekty, na które zostały podpisane umowy w ramach Poddziałania i RPO WO oraz wybrane projekty w ramach Działań 5.3, 6.1 i 6.2 RPO WO , które bezpośrednio lub pośrednio związane są z rozwojem turystyki w województwie opolskim i dotyczą m.in. rozwoju kultury oraz rewitalizacji obszarów miejskich i zagospodarowania terenów zdegradowanych. Badanie ewaluacyjne objęło swoim zakresem okres od 1 stycznia 2007 roku do 31 marca 2012 roku. W badaniu skupiono się na obszarze województwa opolskiego. Tabela 1. Wykaz projektów turystycznych poddanych analizie Nr i nazwa Poddziałania/Działania Liczba zawartych umów w ramach projektów z zakresu turystyki Działanie 1.4 Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjno-sportowej 136 Poddziałanie Wsparcie usług turystycznych i rekreacyjnosportowych świadczonych przez przedsiębiorstwa Poddziałanie Usługi turystyczne i rekreacyjno-sportowe świadczone przez sektor publiczny Działanie 5.3 Rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego 23 Działanie 6.1 Rewitalizacja obszarów miejskich 16 Działanie 6.2 Zagospodarowanie terenów zdegradowanych 6 RAZEM 181 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z n= Rada Unii Europejskiej zachęca państwa członkowskie do zapewnienia skutecznego wdrażania projektów turystycznych oraz utrzymywania długoterminowej stabilności ich wyników, a także zaleca wspieranie projektów turystycznych z myślą o zastosowaniu zintegrowanego podejścia do kwestii rozwoju, dając pierwszeństwo projektom o najwyższej wartości dodanej dla wydatkowania środków na rozwój społeczno-gospodarczy i atrakcyjność regionów. Strona 18

19 3.1 METODY I TECHNIKI BADAWCZE ANALIZA DANYCH ZASTANYCH Głównym źródłem informacji była dokumentacja aplikacyjna beneficjentów projektów turystycznych współfinansowanych ze środków UE w ramach RPO WO Dokumentacja projektu zawierała m.in. wniosek o dofinansowanie, umowę, wnioski o płatność oraz inne dokumenty związane z realizacją danego projektu (łącznie 181 projektów). Cennym źródłem informacji była także analiza literatury, dokumentów programowych, dokumentów strategicznych i inne opracowania, których szczegółowy wykaz znajduje się w spisie literatury. INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI) Na potrzeby badania ewaluacyjnego przeprowadzono 6 indywidualnych wywiadów pogłębionych z przedstawicielem Instytucji Zarządzającej RPO WO , przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej II stopnia RPO WO , przedstawicielem Departamentu Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, przedstawicielami regionalnych organizacji turystycznych z województwa śląskiego i dolnośląskiego oraz z Członkiem Zarządu Województwa Opolskiego. Indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzono także na potrzeby studiów przypadku. WSPOMAGANY KOMPUTEROWO WYWIAD TELEFONICZNY (CATI) Badanie telefoniczne CATI przeprowadzono z 2 grupami: beneficjentami (kierownikami/koordynatorami projektów) realizujących projekty turystyczne w ramach RPO WO (ankiecie poddano respondentów, otrzymano zwrot 126 ankiet telefonicznych); przedsiębiorcami prowadzącymi obiekty hotelarskie, którzy nie realizują/nie realizowali projektów w ramach RPO WO (ankiecie poddano 42 8 respondentów, otrzymano zwrot 34 ankiet telefonicznych). WSPOMAGANY KOMPUTEROWO WYWIAD PRZY POMOCY STRONY WWW (CAWI) Badanie ankietowe CAWI przeprowadzono z następującymi grupami: Powiatowe Urzędy Pracy z terenu województwa opolskiego (ankiecie poddano 11 urzędów, otrzymano zwrot 9 ankiet); Jednostki Samorządu Terytorialnego z terenu województwa opolskiego (gminy i powiaty) (ankiecie poddano 82 JST, otrzymano zwrot 66 ankiet); Lokalne i Regionalne Organizacje Turystyczne z terenu całego kraju (ankiecie poddano 140 organizacji, otrzymano zwrot 57 ankiet) 7 Próba pełna dla niepowtarzalnych beneficjentów przy uwzględnieniu wszystkich projektów realizowanych przez danego beneficjenta. 8 Dobór celowy próby na podstawie wykazu obiektów hotelarskich znajdującego się na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego Zidentyfikowano 42 obiekty hotelarskie, których właściciele nie realizują projektów turystycznych w ramach RPO WO Strona 19

20 STUDIUM PRZYPADKU (CS) Na potrzeby badania ewaluacyjnego zrealizowano 5 studiów przypadku obejmujących wybrane projekty reprezentujące typy współfinansowane w ramach Poddziałania 1.4.1, Poddziałania 1.4.2, Działania 5.3, Działania 6.1 oraz Działania 6.2. RPO WO W ramach każdego ze SP przeprowadzono: analizę dokumentacji projektów, analizę zawartości stron internetowych oraz lokalnej prasy, wywiady pogłębione z beneficjentami wytypowanych projektów, ankieta ad hoc z mieszkańcami i turystami w trakcie wizji lokalnej oraz analizę SWOT projektu. Wynikiem realizacji SP są opracowane matryce znajdujące się w załączeniu. Wykaz studiów przypadków: Podziałanie RPO WO Budowa obiektu turystycznego oraz ścieżki edukacyjnej na terenie odkryć paleontologicznych (JuraParku) w Krasiejowie; Podziałanie RPO WO Usługi turystyczne i rekreacyjno-sportowe świadczone przez sektor publiczny Zwiększenie atrakcyjności turystycznej Miasta Opola poprzez zagospodarowanie terenów wzdłuż Odry; Działanie 5.3. RPO WO Rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego Utworzenie Izby Tradycji Odkrywamy zapomniane karty historii Byczyny; Działanie 6.1 RPO WO Rewitalizacja obszarów miejskich Rewitalizacja zabytkowego parku na Wyspie Bolko w Opolu; Działanie 6.2 RPO WO Zagospodarowanie terenów zdegradowanych Zagospodarowanie forteczne wieży ciśnień. WYWIADY FOKUSOWE W niniejszym badaniu wywiad fokusowy pełnił rolę eksperckiej oceny wyników badania oraz pozwolił postawić tezy i rekomendacje w oparciu o doświadczenie osób zaangażowanych w proces kreowania sfery turystycznej w województwie oraz uchodzących za autorytety w tym temacie uczestników wywiadów. Wywiady fokusowe przeprowadzono w 2 grupach. Pierwsza z nich skupiała przedstawicieli: uczelni wyższych o kierunkach związanych z turystyką, muzeów z województwa opolskiego oraz przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego. W drugim panelu uczestniczyli przedstawiciele Lokalnych Grup Działania z województwa opolskiego. PANEL DYSKUSYJNY Z PRZEDSTAWICIELAMI ORGANIZACJI TURYSTYCZNYCH W CZECHACH Mając na uwadze wagę rozwoju turystyki na pograniczu Polsko Czeskim przeprowadzono panel dyskusyjny z przedstawicielami instytucji odpowiedzialnych za realizację zadań związanych z rozwojem turystyki o profilu turystycznym w Krajach: Ołomunieckim oraz Morawsko-śląskim tj. Stowarzyszenie Ruchu Turystycznego Jeseniky (Jeseníky-Sdružení cestovního ruchu), Stowarzyszenie Ruchu Turystycznego Środkowe Morawy (Střední Morava-Sdružení cestovního ruchu), Morawskośląski Klaster Ruchu Turystycznego (KLACR, o.s., Moravskoslezský klastr cestovního ruchu). ANALIZA PRZESTRZENNA GIS W celu zilustrowania badanych zjawisk i korelacji przedmiotowych i przestrzennych zespół ewaluacyjny opracował 13 map, które wzbogaciły treść raportu ewaluacyjnego. Zbiór map przedstawiony został w załączeniu. Strona 20

21 4 WYNIKI BADANIA 4.1 OCENA EFEKTÓW I ODDZIAŁYWANIA REALIZOWANYCH PROJEKTÓW, OCENA TRWAŁOŚCI ORAZ KOMPLEMENTARNOŚCI CHARAKTERYSTYKA ORAZ ROZKŁAD PRZESTRZENNY PROJEKTÓW DZIAŁANIA, W RAMACH KTÓRYCH MOŻLIWA BYŁA REALIZACJA PROJEKTÓW Z ZAKRESU TURYSTYKI 9 Przedsięwzięcia z zakresu turystki, sportu i rekreacji, będące przedmiotem badania ewaluacyjnego, możliwe były do realizacji przede wszystkim w ramach osi I Wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej regionu, Działanie 1.4 Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjno-sportowej (Poddziałanie Wsparcie usług turystycznych i rekreacyjno-sportowych świadczonych przez przedsiębiorstwa oraz Poddziałanie Usługi turystyczne i rekreacyjno-sportowe świadczone przez sektor publiczny). W obszarze badań znalazły się także projekty podejmowane przez beneficjentów w ramach osi V Infrastruktura społeczna i szkolnictwo wyższe (Działanie 5.3 Rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego), a także osi VI Aktywizacja obszarów miejskich i zdegradowanych (Działanie 6.1 Rewitalizacja obszarów miejskich i Działanie 6.2 Zagospodarowanie terenów zdegradowanych). Celem Poddziałania RPO WO jest wzrost znaczenia usług turystycznych i rekreacyjno-sportowych jako czynnika stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy województwa opolskiego. W ramach Poddziałania możliwe są do dofinansowania przedsięwzięcia m.in. dotyczące: budowy, przebudowy, remontu i wyposażenia obiektów, w których realizowane są usługi turystyczne (w tym infrastruktury noclegowej, gastronomicznej) i rekreacyjno-sportowej; dostosowania istniejącej infrastruktury obiektów wymienionych w pkt. 1 do potrzeb osób niepełnosprawnych. W ramach Poddziałania RPO WO , którego cel jest zbieżny z Poddziałaniem RPO WO , możliwe jest otrzymanie wsparcia m.in. na: budowę, przebudowę, remont oraz wyposażenie obiektów, w których realizowane są usługi turystyczne (w tym infrastruktury noclegowej i gastronomicznej) o charakterze regionalnym; budowę, przebudowę, remont oraz wyposażenie ośrodków sportowo-rekreacyjnych; obiektów sportowych (w tym: hal sportowych, stadionów, basenów / pływalni), ośrodków szkolenia młodzieży w różnych dyscyplinach sportu, centrów rekreacji i wypoczynku oraz wsparcie realizacji systemów monitorowania obiektów w celu dostosowania ich do wymogów Europejskiej Komisji ds. bezpieczeństwa na obiektach sportowych; realizację projektów o oddziaływaniu ponadregionalnym promujących zasoby turystyczne województwa opolskiego; tworzenie i rozbudowę ścieżek i szlaków pieszych, rowerowych, konnych, wodnych oraz tras turystycznych wraz z małą infrastrukturą towarzyszącą. 9 Szczegółowy opis osi priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata ; Opole, lipiec 2012 r. Strona 21

22 Działanie 5.3 RPO WO ukierunkowane jest na wzrost znaczenia jakości świadczonych usług kulturowych skutkujących zwiększeniem uczestnictwa społeczeństwa w życiu kulturalnym regionu oraz zachowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Wsparcie środkami unijnymi można otrzymać na projekty dwojakiego typu: 1. Typ I. Infrastruktura kultury o znaczeniu ponadlokalnym: budowa, przebudowa i remont obiektów kultury, służące podwyższeniu ich standardu technicznego, w tym dostosowanie tych obiektów do wymogów bezpieczeństwa wynikających z aktualnych przepisów prawa (m.in. systemy antywłamaniowe, przeciwpożarowe, wentylacyjno-klimatyzacyjne, odgromowe itp.) 2. Typ II. Ochrona dziedzictwa kulturowego lub naturalnego: odbudowa, przebudowa, konserwacja, remont obiektów historycznych lub zabytkowych (wpisanych do rejestru zabytków) oraz obiektów dziedzictwa naturalnego. Działanie 6.1 RPO WO oraz 6.2 RPO WO ukierunkowane są na inwestycje rewitalizacyjne wpływające na rozwój społeczno-gospodarczy obszarów miejskich oraz poprawę warunków życia mieszkańców miast a także nadanie nowych funkcji terenom zdegradowanym dla zwiększenia ich atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej oraz stworzenia warunków dla wzrostu zatrudnienia na tych terenach np.: zagospodarowanie zdegradowanych przestrzeni w tkance urbanistycznej miast z przeznaczeniem na funkcje publiczne, takie jak: place, ulice, ciągi komunikacji pieszej i rowerowej, parki, skwery, zieleńce, aleje, place zabaw, tereny sportowe, zbiorniki wodne; roboty budowlane w obiektach użyteczności publicznej, w celu przystosowania ich do pełnienia funkcji gospodarczych, szkoleniowych, edukacyjnych, turystycznych, kulturowych, społecznych wraz z zagospodarowaniem terenu funkcjonalnie związanego z obiektem; prace restauratorskie i konserwatorskie budynków ujętych w rejestrze zabytków oraz budynków o potwierdzonej wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym (ujęte w ewidencji zabytków), w tym ich adaptacja na cele: gospodarcze, społeczne, edukacyjne, turystyczne lub kulturalne, przyczyniające się do tworzenia miejsc pracy. CHARAKTERYSTYKA ORAZ ROZKŁAD PRZESTRZENNY PROJEKTÓW Do roku w ramach Poddziałań oraz oraz Działań 5.3 oraz 6.1 i 6.2 RPO WO podpisano umów na dofinansowanie przedsięwzięć związanych z turystyką, rekreacją, sportem, kulturą i rewitalizacją (wykres nr 1). 10 Liczba projektów turystycznych dot. podpisanych umów wg stanu na 31 marca 2012 r. Strona 22

23 Wykres 1. Rozkład projektów turystycznych realizowanych w ramach RPO WO Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z n=181. Największą aktywnością w zakresie realizacji projektów wykazali się beneficjenci z miasta Opola (30 projektów) oraz gmin Kędzierzyn-Koźle (13 projektów), Głuchołazy (łącznie 9 projektów) i Namysłów (łącznie 8 projektów) (mapa nr 1). Strona 23

24 Mapa 1. Rozkład przestrzenny projektów z zakresu turystyki realizowanych w ramach RPO WO Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z n=181. Strona 24

25 Łączna wartość analizowanych projektów wyniosła ,48 PLN, a wartość dofinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) ,46 PLN (wykres nr 2). Wykres 2. Wartość projektów turystycznych realizowanych w ramach RPO WO (mln PLN) , , ,78 92,61 73,72 67,67 49,6 43,07 19,84 14, wartość projektu wartość dofinansowania EFRR Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z ; n=181. Największą liczbę umów zawarto z beneficjentami, którzy aplikowali o wsparcie w ramach Poddziałania RPO WO W ramach Poddziałania (z)realizowanych było/jest 116 projektów o łącznej wartości ,36 PLN (wartość dofinansowania EFRR: ,62 PLN). Najmniejszą liczbą projektów, których przedmiot związany jest z turystyką, sportem, rekreacją i kulturą zidentyfikowano w ramach Działania 6.2 RPO WO projektów o łącznej wartości ,40 PLN (wartość dofinansowania EFRR: ,01 PLN). Wynika to z faktu, iż projekty Poddziałania RPO WO ukierunkowane były ściśle na obszar turystyki, a w Działaniu 6.1 RPO WO jest to oddziaływanie pośrednie. Największą pulę środków wykorzystali beneficjenci z Opola (łącznie zrealizowali projekty o wartości ,00 PLN, a wartość wsparcia EFRR wyniosła ,51 PLN). Spora część środków trafiła również do beneficjentów z gminy Kędzierzyn-Koźle, Brzeg, Kluczbork, Głuchołazy, Prudnik (mapa 2). Strona 25

26 Mapa 2. Rozkład przestrzenny projektów turystycznych realizowanych w ramach RPO WO Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z n=181. Strona 26

27 Średnia wartość projektów uwzględnionych w analizie wynosi ,69 PLN. Rozkład średniej wartości w ramach poszczególnych poddziałań/działań przedstawia wykres nr 3. Wykres 3. Średnia wartość projektów poddanych analizie (mln PLN) 5 4,63 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,8 2,16 2,69 2,44 1,5 1,08 1 0,5 0 ogół Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181. Projekt o największej wartości ogółem wynoszącej ,79 PLN pn. Moszna Zamek- Regionalnym Ośrodkiem Turystyki Rekreacyjnej i Kulturowej realizuje województwo opolskie w ramach Poddziałania RPO WO Tytuł Projektu: Moszna Zamek-Regionalnym Ośrodkiem Turystyki Rekreacyjnej i Kulturowej; Poddziałanie RPO WO ; Beneficjent: Województwo Opolskie; Wartość projektu: ,79 PLN; Dofinansowanie EFRR: ,11 PLN W ramach projektu nastąpi dostosowanie w całości 100 letniego zespołu pałacowo-parkowego do pełnienia nowych funkcji. Pałac zostanie wyremontowany, odrestaurowany i wewnętrznie zmodernizowany, wyposażony w meble, sprzęt i urządzenia niezbędne do świadczenia usług o charakterze hotelowo-gastronomicznym, ze wspólnym dla całego ośrodka centrum SPA, jaskinią solną i basenem wewnętrznym. Stworzone zostanie odpowiednie zaplecze konferencyjne, galeria wystawiennicza, sala koncertowa i kinowo-telewizyjna, biblioteka, gabinet fryzjerski i kosmetyczny oraz zaplecze handlowe. Bezpośrednim efektem projektu, będzie obiekt oferujący kompleksowe usługi o charakterze rekreacyjnym, turystycznym i kulturowym, posiadający zaplecze hotelowe i gastronomiczne. Osiągnięte zostaną również cele w postaci poprawy jakości życia mieszkańców, poprawy wizerunku i atrakcyjności regionu, jako miejsca zamieszkania i inwestowania. Największą liczbę beneficjentów projektów ukierunkowanych na rozwój turystyki stanowili przedsiębiorcy, wśród których dominowali mikroprzedsiębiorcy. Ważną grupę stanowiły jednostki samorządu terytorialnego (głównie gminy). Jako nieliczne aplikowały kościoły i związki wyznaniowe. Pojedyncze wnioski zostały złożone przez organizację turystyczną, bibliotekę, uniwersytet, dom kultury i fundację (wykres nr 4). Strona 27

28 Wykres 4. Typy beneficjentów, którzy aplikowali w ramach RPO WO inne kościoły, związki wyznaniowe 5 5 JST 55 przedsiębiorcy, w tym: 116 średnie 5 małe 33 mikro Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181. Najczęściej podejmowanym typem przedsięwzięć służących rozwojowi turystyki na terenie województwa opolskiego są projekty dotyczące bazy noclegowej aż 86 projektów. Liczną grupę stanowiły projekty z zakresu kultury (np. budowa/rozbudowa domów kultury, tworzenie izb regionalnych), usług gastronomicznych (budowa/rozbudowa lokali gastronomicznych) oraz działania rewitalizacyjne (rewitalizacja obiektów zabytkowych, parków, układów komunikacyjnych) (wykres nr 5). Wykres 5. Typy projektów turystycznych realizowanych w ramach RPO WO baza noclegowa baza noclegowa/usługi gastronomiczne kultura usługi gastronomiczne rewitalizacja sport/rekreacja baza noclegowa/rekreacja baza noclegowa/usługi gastronomiczne/rekreacja rewitalizacja/kultura baza noclegowa/sport usługi gastronomiczne/rekreacja usługi turystyczne rekreacja baza noclegowa/usługi konferencyjne usługi konferencyjne rewitalizacja/sport rewitalizacja/rekreacja inne usługi turystyczne baza noclegowa/zabytki edukacja Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181. Strona 28

29 4.1.2 STOPIEŃ REALIZACJI WSKAŹNIKÓW PROJEKTÓW TURYSTYCZNYCH Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata jest zwiększenie konkurencyjności oraz zapewnienie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej dla podniesienia atrakcyjności województwa opolskiego, jako miejsca do inwestowania, pracy i zamieszkania. RPO WO zakładał finansowanie działań w ramach 7 osi priorytetowych: wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej regionu, społeczeństwo informacyjne, transport, ochrona środowiska, infrastruktura społeczna i szkolnictwo wyższe, aktywizacja obszarów miejskich i zdegradowanych oraz Pomoc Techniczna. Do analizowanych w ramach badania projektów odnoszą się trzy cele: Cel 1. Wzmocnienie gospodarki regionu poprzez rozwój przedsiębiorczości, innowacyjności, sektora B+R oraz infrastruktury turystycznej i rekreacyjno-sportowej na rzecz rozwoju społecznogospodarczego. Cel 5. Wzmocnienie roli edukacji i oświaty, wzrost znaczenia kultury na rzecz zwiększenia atrakcyjności regionu oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego dla zapewnienia efektywności regionalnych zasobów pracy. Cel 6. Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej wybranych obszarów zdegradowanych oraz przeznaczonych do rewitalizacji. W RPO WO określono również wskaźniki: - wskaźniki dla celu głównego (programowe); - wskaźniki dla osi priorytetowych; - wskaźniki kontekstowe. WSKAŹNIKI DLA CELU GŁÓWNEGO Celem wskaźników programowych, określonych na poziomie celu głównego RPO WO (tabela 2), jest wyrażenie za pomocą policzalnych wartości stopnia realizacji Programu jako całości. Wartość docelowa wskaźników programowych dotyczących zmiany w poziomie PKB oraz liczby utworzonych miejsc pracy netto oszacowana jest za pomocą modelu HERMIN 11. Tabela 2. Wskaźniki dla celu głównego RPO WO Nazwa wskaźnika Wartość docelowa 2013 Wartość docelowa 2015 Zmiana w poziomie PKB 12 % 1,46 1,17 Liczba utworzonych miejsc pracy (ogółem netto) 13 szt Model HERMIN dla regionalnych gospodarek służy m.in. do oceny prognozowanego wpływu przewidzianych do realizacji inwestycji współfinansowanych z funduszy unijnych. W celu obliczenia wartości wskaźników programowych RPO WO wykorzystana została wersja z 2011 roku, obejmująca bazę danych z lat Oznacza zmianę w poziomie PKB liczonego w cenach rynkowych stałych (w %) różnica pomiędzy scenariuszami z RPO i bez RPO. Oszacowane na podstawie modelu HERMIN wartości docelowe pokazują skumulowany wpływ RPO w 2013 i 2015 roku. Oszacowania modelu HERMIN bazują na założeniu określonego rozkładu płatności w RPO, według którego największe płatności są realizowane w latach , natomiast w latach następuje ich znacząca redukcja Strona 29

30 produktu Liczba utworzonych miejsc pracy (brutto) w tym: szt mężczyźni szt kobiety szt Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181. Projekty turystyczne w istotnym stopniu przyczyniają się do realizacji wskaźników dla celu głównego, w szczególności w zakresie liczby utworzonych miejsc pracy brutto. Liczba planowanych miejsc pracy w ramach projektów z zakresu turystyki stanowi ponad 35% wszystkich miejsc pracy planowanych do utworzenia w ramach RPO WO W przypadku wskaźnika zmiana w poziomie PKB oraz liczba miejsc pracy utworzonych netto ogółem, zespół badawczy nie ma możliwości jednoznacznego określenia wpływu projektów na zmianę ww. wskaźników. WSKAŹNIKI DLA OSI PRIORYTETOWYCH Wskaźniki zaczerpnięte zostały z obowiązkowej listy Komisji Europejskiej, wymienionej w nocie metodologicznej nt. wskaźników i ewaluacji. Zbiór ten został uzupełniony o wskaźniki rezultatu wymagane przez Instytucję Koordynującą Programy Operacyjne w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego oraz niezbędne zdaniem Instytucji Zarządzającej RPO WO , dla pełnego, ilościowego przedstawienia realizacji celów strategicznych Programu i jego osi priorytetowych. Tabela 3. Stopień realizacji wskaźników docelowych dla Poddziałania RPO WO Nazwa wskaźnika Wartość docelowa 2013 Wartość docelowa 2015 Wartość w ramach projektów turystycznych RPO WO % realizacji wskaźnika 2013 % realizacji wskaźnika 2015 Liczba projektów z zakresu turystyki szt ,3 78,4 Liczba projektów dotyczących bezpośredniego wsparcia inwestycyjnego przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstwa: szt ,3 78,4 mikro: do 9 pracujących, szt ,6 małe: pracujących, szt ,1 82,5 średnie: pracujących, szt ,5 50,0 firmy funkcjonujące nie dłużej niż dwa lata od powstania szt ,4 97,1 13 Oznaczają liczbę dodatkowo pracujących ogółem w efekcie wdrożenia RPO różnica pomiędzy scenariuszami z RPO i bez RPO. Oszacowane na podstawie modelu HERMIN wartości docelowe pokazują stan na koniec 2013 i 2015 roku nie są to wielkości skumulowane Strona 30

31 rezultatu produktu rezultatu Liczba utworzonych miejsc pracy w turystyce, w tym: szt ,1 95,1 kobiety szt ,4 57,6 mężczyźni szt ,7 132,5 na obszarach wiejskich szt ,1 Liczba noclegów udzielonych szt Brak w wyniku realizacji projektu 14 szacunków Brak szacunków Brak szacunków Dodatkowo inwestycje wprowadzone mln EUR 25,36 31,7 33,8 133,3 106,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WO oraz bazy umów RPO WO , stan z , n=116. W ramach Poddziałania RPO WO większość wskaźników zakładanych dla 2013 roku udało się osiągnąć dzięki podejmowanym przedsięwzięciom. Wątpliwości budzi wskaźnik Liczba noclegów udzielonych w wyniku realizacji projektu, beneficjenci w dowolny sposób wpisywali wartości w ramach wskaźnika Liczba noclegów udzielonych w wyniku realizacji projektu oraz Ilość miejsc noclegowych udostępnionych turystom w wyniku realizacji projektu. Wskaźnik ten powinien zostać zweryfikowany i ujednolicony. W opinii zespołu badawczego powinno się korzystać z wskaźnika liczba miejsc noclegowych utworzonych w wyniku realizacji projektu, który również należy zweryfikować pod względem liczbowym. Z obliczeń zespołu badawczego wynika, że wskaźnik ten osiągnie wartość miejsc noclegowych, czyli jego wartość będzie 4 krotnie wyższa niż zakładano (tabela nr 3). Tabela 4. Wskaźniki docelowe dla Poddziałania RPO WO Nazwa wskaźnika Wartość docelowa 2013 Wartość docelowa 2015 Wartość w ramach projektów turystycznych RPO WO % realizacji wskaźnika 2013 % realizacji wskaźnika 2015 Liczba projektów z zakresu turystyki szt ,2 76,9 Liczba utworzonych miejsc pracy w turystyce, w tym: szt ,6 112,0 kobiety szt ,0 90,7 mężczyźni szt ,3 na obszarach wiejskich szt ,0 160,0 14 Wskaźnik: : Liczba noclegów udzielonych w wyniku realizacji projektu jest niemożliwy do oszacowania ze względu na brak jednoznacznej definicji wskaźnika, w wyniku czego był on różnie interpretowany przez poszczególnych beneficjentów. W ocenie zespołu wartość ta będzie wynosić 3023 miejsca noclegowe i będzie 4 krotnie wyższa niż zakładano. Strona 31

32 rezultatu produktu Dodatkowo wprowadzone inwestycje mln EUR 13,92 17,4 25,8 185,3 148,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WO oraz bazy umów RPO WO , stan z , n=20. W związku z faktem, iż w przypadku Podziałania RPO WO nadal trwa nabór wniosków, możemy wnioskować, iż wszystkie wskaźniki produktu i rezultatu w Poddziałaniu RPO WO zostaną osiągnięte (tabela nr 4). Tabela 5.Wskaźniki docelowe dla Działania 5.3 RPO WO Nazwa wskaźnika Wartość docelow a 2013 Wartość docelow a 2015 Wartość w ramach projektów turystycznych RPO WO % realizacji wskaźnik a 2013 % realizacji wskaźnik a 2015 Liczba projektów w zakresie dziedzictwa kulturowego oraz naturalnego szt ,0 81,3 Liczba instytucji kultury objętych wsparciem szt ,6 100,0 Liczba obiektów dziedzictwa kulturowego zapewniających dostęp dla osób niepełnosprawnych szt ,3 114,3 Liczba obiektów instytucji kultury zapewniających dostęp dla osób niepełnosprawnych szt ,0 100,0 Liczba obiektów/zbiorów poddanych konserwacji szt ,6 92,5 Liczba zabezpieczonych obiektów/zbiorów szt ,0 84,6 Liczba osób odwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego objęte wsparciem osoby /rok ,6 76,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WO oraz bazy umów RPO WO , stan z , n=23. W opinii zespołu badawczego w Działaniu 5.3 RPO WO zostaną osiągnięte wszystkie zakładane wskaźniki. Do wsparciem objęto większą niż zakładaną liczbę instytucji kultury. Również liczba obiektów dziedzictwa kulturowego i instytucji kultury, w których zapewniono dostęp dla osób niepełnosprawnych jest wyższy od zakładanych. Konserwacji poddano o 5 więcej obiektów/zbiorów (tabela nr 5). 15 Analiza nie dotyczyła wszystkich wniosków złożonych w ramach Działania 5.3 RPO WO Wartości oszacowano na podstawie części wniosków dotyczącej turystyki. Strona 32

33 produktu rezultatu produktu Tabela 6. Wskaźniki docelowe dla Działania 6.1 RPO WO Nazwa wskaźnika Wartość docelowa 2013 Wartość docelowa 2015 Wartość w ramach projektów turystyczny ch RPO WO % realizacji wskaźnika 2013 % realizacji wskaźnika 2015 Liczba zrewitalizowanych obszarów szt ,7 53,3 Liczba projektów zapewniających zrównoważony rozwój oraz poprawiających atrakcyjność miast szt ,7 53,3 Liczba projektów promujących przedsiębiorczość i zastosowanie nowych technologii szt ,0 100,0 Liczba projektów oferujących usługi promujące równość szans i zapobiegających wykluczeniu społecznemu przedstawicieli mniejszości narodowych i ludzi młodych szt ,0 300,0 km² Powierzchnia obszarów poddanych rewitalizacji i zagospodarowaniu 1,41 1,76 1,47 104,3 83,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WO oraz bazy umów RPO WO , stan z ,.n=16. Inwestycje realizowane przy wsparciu środków w ramach Działania 6.1 RPO WO doprowadzą do zrewitalizowania 16 obszarów o powierzchni 1,47 km 2 zapewniając ich zrównoważony rozwój oraz poprawiając atrakcyjność miast. Tabela 7. Wskaźniki docelowe dla Działania 6.2 RPO WO Nazwa wskaźnika Wartość docelowa 2013 Wartość docelowa 2015 Wartość w ramach projektów turystycznych RPO WO % realizacji wskaźnika 2013 % realizacji wskaźnika 2015 Liczba projektów promujących przedsiębiorczość i zastosowanie nowych technologii (P) szt Liczba projektów oferujących usługi promujące równość szans szt Analiza nie dotyczyła wszystkich wniosków złożonych w ramach Działania 6.1 RPO WO Wartości oszacowano na podstawie tylko części wniosków dotyczących turystyki. 17 Analiza nie dotyczyła wszystkich wniosków złożonych w ramach Działania 6.2 RPO WO Wartości oszacowano na podstawie części wniosków dotyczącej turystyki. Strona 33

34 rezultatu Nazwa wskaźnika Wartość docelowa 2013 Wartość docelowa 2015 Wartość w ramach projektów turystycznych RPO WO % realizacji wskaźnika 2013 % realizacji wskaźnika 2015 i zapobiegających wykluczeniu społecznemu przedstawicieli mniejszości narodowych i ludzi młodych Powierzchnia obszarów poddanych rewitalizacji i zagospodarowaniu km² 0,09 0,11 0,04 44,4 36,4 Liczba miejsc pracy wykreowana na obszarach zdegradowanych 18 szt Brak szacunków Brak szacunków Brak szacunków Źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WO oraz bazy umów RPO WO , stan z , n=6. WSKAŹNIKI KONTEKSTOWE Wskaźniki kontekstowe to dane i informacje pochodzące z systemu oficjalnej statystyki, pozyskiwane przede wszystkim w oparciu o zasoby Głównego Urzędu Statystycznego. Celem tego zbioru wskaźników jest wieloaspektowe przedstawienie tła sytuacji społeczno-gospodarczej regionu, w którym program będzie realizowany. Wskaźniki kontekstowe możliwe będą do przedstawienia po okresie realizacji projektów. W chwili obecnej trudno jest jednoznacznie określić jak intensywny będzie to wpływ, jednakże niewątpliwie projekty z zakresu turystyki będą miały wpływ na te wskaźniki. PODSUMOWANIE Cele założone w programie zostały odpowiednio dobrane w kontekście stymulowania rozwoju turystyki na obszarze oddziaływania projektu, a realizacja projektów turystycznych wpisuje się w cel główny oraz cele strategiczne, odpowiadających realizowanym priorytetom RPO WO Analiza wskaźników produktu i rezultatu poszczególnych projektów turystycznych pozwala stwierdzić, że większość założonych w ramach osi priorytetowych RPO WO wskaźników zostanie osiągniętych. W przyszłej perspektywie finansowej zalecane jest zweryfikowanie wskaźników pod kątem poprawności. Nie wszystkie wskaźniki zapisane w obecnym Uszczegółowieniu RPO WO zostały prawidłowo określone, w związku z powyższym pojawiły się trudności z oszacowaniem tych wskaźników, a tym samym w przyszłości mogą pojawić się problemy z osiągnięciem założonych efektów. W przyszłej perspektywie zalecane jest zrezygnowanie ze wskaźnika liczba noclegów udzielonych w wyniku realizacji projektu i zastąpienie go wskaźnikiem liczba miejsc noclegowych utworzonych w wyniku realizacji projektu. Ponadto wskaźnik liczba utworzonych miejsc pracy w turystyce należy zastąpić wskaźnikiem liczba utworzonych nowych miejsc pracy. 18 Wskaźnik: liczba miejsc pracy wykreowana na obszarach zdegradowanych jest niemożliwy do oszacowania ze względu na brak jednoznacznej definicji wskaźnika, w wyniku czego był on różnie interpretowany przez poszczególnych beneficjentów. Strona 34

35 Możliwość oceny stopnia osiągnięcia efektów jest uzależniona od systemu wskaźników przyjętego na etapie podpisania umowy. Biorąc pod uwagę promowane obecnie podejście, które zakłada koncentrację na efektach, wskazane wydaje się stosowanie bardzo szczegółowego katalogu wskaźników, obejmującego wskaźniki kluczowe, których osiągniecie powinno być obligatoryjne oraz wskaźniki kierunkowe, które określają pożądane efekty projektu i mogą być osiągnięte na wyższym lub niższym poziomie w stosunku do założeń, w zależności od obiektywnych warunków zewnętrznych, które wystąpią na etapie realizacji projektu lub po jego zakończeniu WPŁYW PROJEKTÓW NA STANDARD INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ, KULTUROWEJ I SPORTOWO-REKREACYJNEJ ORAZ ICH WPŁYW NA ZNACZENIE TURYSTYKI, KULTURY, REKREACJI I SPORTU W REGIONIE BAZA NOCLEGOWA ORAZ INFRASTRUKTURA GASTRONOMICZNA W ramach projektów Poddziałania i RPO WO wybudowanych lub przebudowanych zostało/zostanie obiektów turystycznych i rekreacyjnych, wśród których znalazły się m.in. obiekty hotelowe lub inne poszerzające ofertę noclegową województwa, centra turystyczne, sportowo-rekreacyjne. Dużą część obiektów stanowiły wszelkiego rodzaju punkty gastronomiczne: restauracje, bary oraz ośrodki noclegowo-restauracyjne pełniące funkcje sal weselnych. Przedsięwzięcia podejmowane w ramach Działania 6.1 i 6.2 RPO WO dotyczyły przede wszystkim rewitalizacji obiektów i układów turystycznych (zabytkowe budowle, przestrzeń miejska, parki). Dzięki dofinansowaniu ze środków UE wybudowanych/przebudowanych zostało 37 obiektów hotelowych (32 projekty dotyczą powstania nowego obiektu poprzez budowę lub przebudowę obiektów, które nie pełniły dotychczas funkcji hotelowych, a 5projektów dotyczy modernizacji lub zakupu wyposażenia do już istniejących hoteli). Inwestycje te dotyczą samych hoteli, jednak większą część stanowią tzw. inwestycje mieszane łączące w sobie działania w kierunku utworzenia/modernizacji hotelu z restauracją, pubem lub SPA. W 2007 roku wg danych BDL GUS (Kategoria: Turystyka, Grupa: Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania, Podgrupa: hotele, motele i pensjonaty wg kategorii) na terenie województwa opolskiego funkcjonowało łącznie 27 hoteli, co stanowiło tylko 1,97% liczby hoteli na terenie całego kraju. Warto również zaznaczyć, iż nie było żadnego hotelu o najwyższych kategoriach (pięcio i czterogwiazdkowych). Dzięki projektom Poddziałania i RPO WO powstaną 32 nowe obiekty hotelowe, co stanowi wzrost aż o 118,5% wartości z 2004 roku. Jak pokazują dane BDL GUS z 2011 roku odnotowano już wzrost liczby hoteli o 3 obiekty, a więc można wnioskować, iż potencjalnie mogą to być obiekty powstałe przy wsparciu środków RPO WO Realizacja projektów turystycznych w ramach RPO WO trwa nadal, część projektów zostanie zakończona w 2013 roku. Strona 35

36 Tytuł projektu: Hotel Ostrówek-cztery gwiazdki na opolskiej Pasiece 20 ; Poddziałanie RPO WO ; Beneficjent: ATLANT 2 Krzysztof Wójcicki, Mariusz Wójcicki Spółka Jawna; Wartość projektu: ,51 PLN; Dofinansowanie EFRR: ,59 PLN W wyniku realizacji inwestycji dofinansowanej w ramach Podziałania RPO WO nastąpi uruchomienie obiektu hotelowego wraz z restauracją oraz pubem. W części podziemnej powstanie pub, parter zajmie kuchnia i pomieszczenie gospodarcze. Na pierwszym piętrze zaplanowano restaurację z tarasem, a drugie i trzecie piętro zajmą pokoje hotelowe. Hotel dysponować będzie nowoczesnymi 2 osobowymi w pełni klimatyzowanymi pokojami, posiadającymi wysoki standard. Wnętrza mają być utrzymane w stylu art deco (lata ubiegłego wieku), a połączy je panoramiczna winda. Istotnym walorem hotelu będzie otwarta na Odrę restauracja (w pełni przeszklona). W godzinach wieczornych obiekt będzie oferował możliwość spędzenia wolnego czasu w hotelowym pubie. Zgodnie z założeniami twórców, nowoczesną szklaną elewację hotelu uzupełnią drewniane elementy, które jednocześnie będą chronić wnętrze przed słońcem. Całość ma przypominać klawisze fortepianu. Czterogwiazdkowy hotel Ostrówek ma kierować swoją ofertę głównie do klientów biznesowych. Będzie to pierwszy hotel o tak wysokim standardzie na Opolszczyźnie. W 2007 roku wg danych BDL GUS w województwie opolskim było 2455 miejsc noclegowych w hotelach oraz 3569 miejsc noclegowych w innych obiektach zakwaterowania zbiorowego (motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, szkolne schroniska młodzieżowe, ośrodki wczasowe, ośrodki kolonijne, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, domy pracy twórczej, nie uwzględniono pól biwakowych oraz domków kempingowych). W 2011 liczba miejsc noclegowych w hotelach wzrosła o 19,5% do 2923, natomiast zmalała w innych obiektach zakwaterowania zbiorowego do 3361 (spadek o 6%). W tym miejscu należy zauważyć, iż spadek liczby miejsc noclegowych wynika ze zmiany standardu pokoi, zmiany pokoi wieloosobowych na dwu lub trzy osobowe. Ze względu na małą liczbę hoteli oraz miejsc hotelowych, dla rozwoju turystyki w województwie opolskim niezwykle istotny będzie wzrost liczby miejsc noclegowych w hotelach. Wpływ realizacji projektów na ilość miejsc noclegowych będzie niezwykle istotny, w ramach dokumentacji przewiduje się wzrost liczby miejsc noclegowych w hotelach o 1533, natomiast w innych obiektach zbiorowego zakwaterowania o 1700 miejsc noclegowych. Docelowo liczba miejsc noclegowych w hotelach wzrośnie o 62% w stosunku do 2007 roku, natomiast w innych obiektach zakwaterowania zbiorowego o 47,6%. Największy wprost liczby miejsc noclegowych w hotelach w latach miał miejsce w Gogolinie (145), Strzelcach Opolskich (134) oraz Nysie (82), natomiast największy wzrost w obiektach zbiorowego zakwaterowania zbiorowego nastąpił w gminach: Leśnica (397), Popielów (84) oraz Dąbrowa (64). Ze względu na fakt, iż znaczna część projektów nie była jeszcze oddana do użytkowana na koniec 2011 roku, wzrost liczby miejsc noclegowych jest jeszcze niewielki, niewątpliwie jednak widać tendencję wzrostową. Zgodnie z danymi BDL GUS w 2007 roku w województwie opolskim było 6024 miejsca noclegowe, natomiast w 2011 roku liczba miejsc wzrosła do 6284 (wzrost o 4%) (mapa 3). 20 Opracowano na podstawie : Strona 36

37 Mapa 3. Projekty z zakresu bazy noclegowej na tle liczby miejsc noclegowych Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181 oraz danych BDL GUS. Strona 37

38 Wśród projektów zidentyfikowano 48 przedsięwzięć, które łączą w sobie inwestycje z zakresu bazy noclegowej i usług gastronomicznych. W 2007 roku na terenie województwa opolskiego wg danych BDL GUS (Kategoria: Turystyka, Grupa: Placówki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania, Podgrupa: Placówki gastronomiczne) funkcjonowały 162 placówki gastronomiczne w obiektach zbiorowego zakwaterowania (w całym kraju 7196). Do 2011 roku liczba ta zmalała do 136 placówek gastronomicznych dla województwa opolskiego, a w kraju wzrosła do 7408 obiektów. Dzięki projektom RPO WO wzrośnie liczba obiektów turystycznych świadczących usługi gastronomiczne, ponadto wzrośnie ich jakość. W opinii przedstawicieli JST uczestniczących w ankiecie CAWI realizacja projektów z zakresu bazy noclegowej, w tym także gastronomii w ramach RPO WO w zdecydowany sposób wpłynęła na poprawę dostępności do usług i infrastruktury noclegowej oraz gastronomicznej. Prawie 60% ankietowanych deklaruje, że realizacja projektów turystycznych w ramach RPO WO miała duży wpływ na poprawę dostępności infrastruktury turystycznej, w przypadku usług gastronomicznych duży wpływ deklaruje 50% ankietowanych przedstawicieli JST. Jednocześnie blisko 2/3 ankietowanych uważa, że projekty mają duży wpływ na poprawę atrakcyjności i wzrost jakości świadczonych usług turystycznych jak i gastronomicznych. Zwiększenie dostępności do usług i infrastruktury przekłada się bezpośrednio na wzrost liczby odbiorców, którymi są turyści krajowi i zagraniczni a także lokalni mieszkańcy. W opinii przedstawicieli JST wpływ projektów na wzrost liczby turystów z regionu jest średni. Projekty dotyczące bazy noclegowej miały duży wpływ na wzrost liczby turystów spoza regionu, natomiast projekty z zakresu gastronomii oddziaływały na tą grupę średnio. Na turystów zagranicznych w opinii ankietowanych JST projekty z zakresu bazy noclegowej miały minimalny lub średni wpływ. Zwiększenie odsetka ludności miejscowej korzystającej z usług noclegowych i gastronomicznych określony został jako średni. W opinii beneficjentów projekty wpłynęły znacząco na wzrost liczby turystów oraz na jakość oferty (wykres nr 6). Wykres 6. Efekty projektów turystycznych w opinii beneficjentów (wybór wielokrotny) Prosimy określić, jakie cechy można przypisać temu przedsięwzięciu (wybór wielokrotny) w otoczeniu projektu zwiększyła się aktywność przedsiębiorców świadczących usługi związane z turystyką, rekreacją i 19,0% projekt ma duże znaczenie dla możliwości spędzania wolnego czasu przez lokalną społeczność mamy liczne sygnały od odwiedzających, że poprawiła się jakość naszej oferty pojawili się, lub zwiększyła się liczba turystów z odleglejszych obszarów kraju, a nawet z zagranicy projekt spowodował, że naszą ofertą zainteresowane są osoby z całego regionu 38,0% 45,5% 34,7% 47,9% projekt pozwolił znacząco zwiększyć liczbę odwiedzających (klientów/gości) w stosunku do wcześniejszego okresu 60,3% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Ważnym aspektem inwestycji turystycznych podejmowanych w ramach projektów RPO WO było ich dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych. Bazując na zebranych danych pochodzących z wniosków aplikacyjnych i przeglądu stron internetowych projektów można zauważyć, Strona 38

39 iż w przypadku ponad połowy inwestycji wprowadzono rozwiązania ukierunkowane na osoby niepełnosprawne (windy, podjazdy, odpowiednie punkty sanitarne). W 2009 roku na terenie województwa opolskiego wg danych BDL GUS (Kategoria: Turystyka, Grupa: Wyposażenie turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, Podgrupa: Obiekty wyposażone w udogodnienia dla osób niepełnosprawnych ruchowo) tylko 66 obiektów zbiorowego zakwaterowania było przystosowanych dla osób niepełnosprawnych (stanowiło to 38,6% wszystkich funkcjonujących w województwie obiektów). W kraju odsetek ten wynosił 46,8%. INFRASTRUKTURA KULTUROWA W ramach Działania 5.3 RPO WO zidentyfikowano 23 projekty, które dotyczyły budowy/modernizacji domów kultury, bibliotek, sal widowiskowych, miejsc sakralnych oraz izb tradycji. Przedsięwzięcia dotyczące kultury podejmowano także w ramach innych działań np. w ramach Działania 6.1 i 6.2 RPO WO realizowano/realizowane są inwestycje z zakresu tworzenia domów kultury, działania rewitalizacyjne kościołów czy utworzenie multipleksu. Łącznie zidentyfikowano 28 takich projektów (wykres 7). Wykres 7. Rozkład projektów dotyczących kultury w podziale na rodzaj inwestycji stadion sala widowiskowa park obiekt turystyczny kino biblioteka izba kościół dom kultury przestrzeń miejska Działanie 5.3 RPO WO Działanie 6.1 RPO WO Działanie 6.2 RPO WO Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=28. Najwięcej projektów dotyczyło rewitalizacji zabytkowej przestrzeni miejskiej. Wg danych BDL GUS (Kategoria: Kultura i sztuka, Grupa: Biblioteki, Podgrupa: Placówki biblioteczne) w 2007 roku na terenie województwa opolskiego funkcjonowały 322 biblioteki i filie, co stanowiło 3,8% liczby placówek tego typu w Polsce. Do 2010 roku liczba bibliotek i punktów bibliotecznych zmalała odpowiednio do 318 dla województwa opolskiego oraz dla kraju, co stanowi nadal 3,8 %. W ramach Działania 5.3 RPO WO podjęto projekty dotyczące 3 bibliotek (2 z nich dotyczyły modernizacji istniejących obiektów a 1 konserwacji i digitalizacji zbiorów), co stanowi tylko 0,09% obiektów istniejących w 2007 roku. Więcej projektów dotyczyło domów kultury i izb pamięci. Łącznie podjęto 13 projektów w tym zakresie. Dotyczyły one tworzenia nowych ośrodków kulturalnych np. poprzez adaptację istniejących obiektów. 3 projekty polegały na modernizacji i przebudowie już istniejących ośrodków, co stanowi tylko 0,14% wszystkich istniejących w 2007 roku na terenie województwa opolskiego domów, ośrodków kultury, klubów, świetlic (BDL GUS Kategoria: Strona 39

40 Kultura i sztuka, Grupa: Działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic, Podgrupa: Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice). Dzięki inwestycjom RPO WO objętym przedmiotem badania, powstanie 10 nowych obiektów, co stanowi 4,5% liczby domów i ośrodków kultury, klubów i świetlic z 2007 roku. Ma to szczególne znaczenie ponieważ liczba obiektów tego typu spada (z 220 w 2007 roku do 213 w 2011 roku). Dobra praktyka Tytuł projektu: Odkrywamy zapomniane karty historii Byczyny; Działanie 5.3 RPO WO ; Beneficjent: gmina Byczyna; Wartość projektu: ,60 PLN; Dofinansowanie EFRR: ,18 PLN 21 Celem ogólnym projektu zrealizowanego w 2010 roku była poprawa stanu infrastruktury kulturowej na terenie gminy Byczyna oraz wzrost znaczenia kultury w regionie poprzez poprawę warunków i jakości świadczonych usług kulturowych, prowadzący do zachowania regionalnego dziedzictwa kulturowego. Ponadto projekt przewidywał podniesienie poziomu życia mieszkańców gminy i zapewnienie funkcjonowania dobrze wyposażonego oraz spełniającego normy i standardy miejsca, w których znajdowałaby się Izba Tradycji. Wyposażenie Izby Tradycji tworzą eksponaty związane z byczyńską historią zgromadzone z istniejącej na początku lat 90-tych Izby Tradycji Narodowej oraz z pamiątek przekazanych przez mieszkańców. Dzięki realizacji projektu ułatwiony został dostęp do atrakcji, obiektów turystycznych i kulturalnych. Nastąpiło wydłużenie sezonu turystycznego, zapewniono całoroczne atrakcje i możliwości kształtowania świadomości kulturowej osób, korzystających z dóbr stworzonych w ramach projektu. W godzinach funkcjonowania Izby Tradycji możliwa jest edukacja historyczna dzieci i młodzieży szkolnej oraz uczestnictwo w zajęciach patriotyzmu lokalnego. Izba Tradycji jest idealnym miejscem do organizowania Europejskich Dni Dziedzictwa i wszelkiego rodzaju wystaw związanych z życiem gminy Byczyna. Izba Tradycji wyposażona jest w zestaw multimedialny oraz stół konferencyjny umożliwiające prowadzenie atrakcyjnych zajęć i spotkań dla mieszkańców i turystów gminy Byczyna. Szerzej w załączniku SP W opinii 76,2% przedstawicieli JST projekty dotyczące kultury, dziedzictwa kulturowego i historycznego oraz rewitalizacji, będą miały wpływ na poprawę dostępności do usług i infrastruktury w tym zakresie, jednak w opinii tylko 42,9% będzie to duży wpływ. Ponad połowa ankietowanych JST uważa, że dzięki projektom podejmowanym w ramach RPO WO nastąpi duża poprawa atrakcyjności i wzrost jakości świadczonych usług. Tylko 14,3% przedstawicieli samorządów z województwa opolskiego uznało, iż projekty te nie będą miały żadnego wpływu. Przedstawiciele samorządów wskazywali również na zwiększenie liczby rodzajów i szacunkowej liczby organizowanych w ciągu roku wydarzeń, festiwali, wystaw, wernisaży, koncertów związanych z projektem realizowanym/zrealizowanych przy wsparciu środków RPO WO Z informacji przekazanych przez ankietowanych wynika, że liczba wydarzeń kulturalnych wzrosła od 1 do aż 60 w zależności od gminy. Są to przeglądy muzyczne, występy teatralne, festyny, spotkania z poezją, turnieje i zabawy dla dzieci i młodzieży oraz szkolenia i konferencje. Do 83,3% beneficjentów realizujących projekty z zakresu kultury docierają sygnały od użytkowników, iż poprawiła się jakość świadczonych usług kulturalnych. Przede wszystkim zauważalny jest wpływ projektów z zakresu kultury na lokalną społeczność, co przekłada się na poprawę uczestnictwa ludności w szeroko rozumianej kulturze (po 83,3%). Organizowane wydarzenia kulturalne w opinii 44,4% beneficjentów wpływa na wzrost zainteresowania lokalna kulturą przez pasjonatów z odległych obszarów kraju i zagranicy (wykres nr 8). 21 Opis na podstawie dokumentacji pozyskanej do SP Strona 40

41 Wykres 8. Cechy przedsięwzięć z zakresu kultury w opinii beneficjentów [wybór wielokrotny] odnotowaliśmy, że w otoczeniu projekty zwiększyła się aktywność przedsiębiorców świadczących usługi związane z turystyką, rekreacją i wypoczynkiem 11,1% projekt ma duże znaczenie dla lokalnej społeczności 83,3% mamy liczne sygnały, że poprawiła się jakość świadczonych usług kulturalnych 44,4% projekt spowodował, że kulturą w naszej gminie zainteresowali się pasjonaci z odległych obszarów kraju a nawet z zagranicy 44,4% projekt znacząco poprawił uczestnictwo ludności w szeroko rozumianej kulturze 83,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Dzięki inwestycjom zwiększył się dostęp osób niepełnosprawnych do ośrodków i instytucji kulturalnych. Na 28 analizowanych projektów 18 jest przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Jednocześnie zaznaczyć należy, iż z dużym prawdopodobieństwem także pozostałe projekty zawierają elementy likwidacji barier, jednak nie znaleziono informacji na ten temat w dokumentacji projektowej. INFRASTRUKTURA REKREACYJNO-SPORTOWA W ramach analizowanych projektów turystycznych zidentyfikowano 65 projektów, które bezpośrednio lub pośrednio można zakwalifikować jako rekreacyjno -sportowe. W grupie tej znalazły się inwestycje dotyczące kompleksów rekreacyjno-sportowych, w tym kompleksów basenowych, fitness klubów, kręgielni, ośrodków wypoczynkowych. Rekreacji służą również inwestycje rewitalizacyjne podejmowane na terenie województwa opolskiego, szczególnie w kierunku odnowy przestrzeni miejskiej lub tworzenia stref aktywnego wypoczynku. Poddziałaniem ukierunkowanym na projekty sportowo-rekreacyjne było Poddziałanie RPO WO , jednakże w ramach Poddziałania RPO WO zidentyfikowano aż 31 projektów z zakresu rekreacji, w ramach których beneficjenci przy okazji budowy/rozbudowy kompleksów noclegowogastronomicznych uruchamiali korty tenisowe, kręgielnie, baseny a nawet tor saneczkowy. W ramach Działań 5.3, 6.1, 6.2 RPO WO zidentyfikowano łącznie 21 projektów dotyczących rekreacji, w tym zagospodarowania parków miejskich, budowy placów zabaw dla dzieci, zagospodarowania przestrzeni miejskiej na cele rekreacyjne. Szczegółowy rozkład przestrzenny realizowanych projektów z zakresu infrastruktury rekreacyjno-sportowej na tle istniejących obiektów sportowo rekreacyjnych przedstawia mapa nr 4. Strona 41

42 Mapa 4. Projekty z zakresu sportu i rekreacji na tle istniejącej infrastruktury sportowej i rekreacyjnej Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=65 Strona 42

43 Ciekawym projektem, który można traktować jako dobrą praktykę jest wojewódzki kampus sportowo-rekreacyjny Stobrawa, który kompleksowo realizuje cele sportowo-rekreacyjne. Dobra praktyka Tytuł projektu: Wojewódzki kampus sportowo-rekreacyjny "Stobrawa", Działanie: 6.2 RPO WO ; Beneficjent: gmina Kluczbork; Wartość projektu: ,55 PLN; Dofinansowanie EFRR: ,49 PLN 22 Przedmiotem projektu jest utworzenie Kompleksu Sportowo-Rekreacyjnego na obiektach już istniejących, których historia sięga początków XX wieku. W wyniku realizacji projektu powstał kampus obejmujący następujące obiekty: internat sportowy; pawilon sportowy; halę sportową; monitoring wizyjny stadionu piłkarskiego i pozostałych obiektów; stadion miejski. Realizacja projektu przyczyniła się do podniesienia standardu infrastruktury sportowej jak również poprawiła dostęp mieszkańców do tych obiektów, w tym przyczynia się do usuwania barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych. Cały kompleks obiektów sportowych położony jest w parku oraz w bezpośrednim sąsiedztwie lasów miejskich. Kampus STOBRAWA dzięki bogatej infrastrukturze tworzy doskonałe warunki do trenowania, wypoczynku i rekreacji zarówno w sezonie letnim, jak i zimowym. Obiekt zapewnia kompleksową obsługę zgrupowań sportowych poprzez zakwaterowanie, wyżywienie i zapewnienie bazy sportowej. Baza ta spełnia wymogi sportu wyczynowego i charakteryzuje się wysokim standardem. W ramach zidentyfikowanych przedsięwzięć powstało/powstanie lub zostało/zostanie zmodernizowanych: 4 stadiony (w 2010 roku w województwie opolskim wg danych BDL GUS funkcjonowało 109 stadionów); 4 kryte pływalnie (w 2010 roku w województwie opolskim wg danych BDL GUS funkcjonowały 13 krytych pływalni); 2 otwarte pływalnie (w 2010 roku w województwie opolskim wg danych BDL GUS funkcjonowało 17 otwartych pływalni) oraz 2 baseny w ramach ośrodków wypoczynkowych; 2 hale sportowe (w 2010 roku w województwie opolskim wg danych BDL GUS funkcjonowały 32 hale); 4 kręgielnie, w tym 2 w ramach ośrodków; a także pole mini-golfa, skate park, tor saneczkowy, korty tenisowe, plac zabaw dla dzieci, szklaki rowerowe oraz fitness klub. Wiele inwestycji wpływających na sferę sportowo-rekreacyjną realizowano przy okazji budowy lub modernizacji ośrodków wypoczynkowych. Najczęściej powstawały ośrodki SPA, ale także inna infrastruktura sprzyjająca aktywnemu wypoczynkowi: łowiska ryb, szlaki piesze i nordic walking, nauka jazdy konnej. W opinii JST, na terenie których podejmowane były projekty z zakresu sportowo -rekreacyjnego miały duży wpływ na poprawę dostępności do usług i infrastruktury związanej ze sportem i rekreacją. Jest to opinia ponad 65% ankietowanych. Jednocześnie blisko 60% respondentów uważa, że realizowane w ramach RPO WO projekty wpływają w dużym stopniu na poprawę atrakcyjności i wzrost jakości świadczonych usług oraz wniosek aplikacyjny Strona 43

44 Ankietowani beneficjenci deklarują, iż docierają do nich liczne sygnały o poprawie jakości świadczonych usług sportowych i rekreacyjnych, co przekłada się na zwiększenie liczby osób korzystających z ofert sportowo-rekreacyjnych, w tym osób z kraju i zagranicy. Projekty mają również duże znaczenie dla lokalnej społeczności, która także staje się odbiorcą oferowanych usług (wykres 9). Wykres 9. Cechy przedsięwzięć z zakresu sportu i rekreacji w opinii beneficjentów projekt spowodował, że znacząco zwiększyła się liczba osób korzystających z naszej oferty projekt ma duże znaczenie dla lokalnej społeczności 73,3% 80,0% mamy liczne sygnały, że poprawiła się jakość świadczonych usług sportowych i rekreacyjnych pojawiają się osoby z całego kraju a nawet z zagranicy 73,3% 73,3% odnotowaliśmy, że w otoczeniu projekty zwiększyła się aktywność przedsiębiorców świadczących usługi 53,3% projekt spowodował, że naszą ofertą zainteresowali się pasjonaci z całego regionu, 33,3% 0% 20% 40% 60% 80% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Spośród 65 zidentyfikowanych projektów sportowo-rekreacyjnych 41 jest przystosowanych do korzystania przez osoby niepełnosprawne. W przypadku 25 nie odnaleziono informacji na ten temat, jednak domniemać można, iż potencjalnie mogą być one pozbawione barier architektonicznych ograniczających dostęp dla ludzi z niepełnosprawnością. Zwiększanie dostępności obiektów sportowych i rekreacyjnych dla osób niepełnosprawnych jest niezbędne. W 2010 roku w kraju tylko 35,4% obiektów sportowych i rekreacyjnych było dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. W województwie opolskim sytuacja ta wyglądała gorzej. Spośród 698 obiektów, tylko 200, co stanowi 28,7%, nie posiadało barier które utrudniają korzystanie z nich przez osoby niepełnosprawne (na podstawie BDL GUS Kategoria: Kultura fizyczna, sport i rekreacja, Grupa: Sport, Podgrupa: Obiekty sportowe). PODSUMOWANIE Realizowane projekty turystyczne przyczyniają się w sposób istotny do podniesienia standardu zarówno bazy noclegowej, gastronomicznej, jak również rekreacyjno-sportowej i kulturowej. Ponad 40% projektów będzie dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, przy czym należy zauważyć, że liczba ta może być większa gdyż w części projektów występował brak danych na temat dostosowania powstałej infrastruktury do osób niepełnosprawnych. W ramach analizowanych projektów turystycznych zidentyfikowano 65 projektów, które dotyczą oferty sportowo-rekreacyjnej. W grupie tej znalazły się inwestycje dotyczące kompleksów rekreacyjno-sportowych, w tym kompleksów basenowych, fitness klubów, kręgielni, ośrodków wypoczynkowych. Projekty te wpływają przede wszystkim na powiększenie liczby i rodzaju Strona 44

45 świadczonych usług, jak również na poprawę ich jakości. Dzięki środkom RPO WO nastąpią bardzo istotne zmiany w ilości oraz jakości pływalni w województwie opolskim. Powstaną aż 4 kryte pływalnie (w 2010 istniało 13 pływalni). Wszystkie realizowane projekty z zakresu infrastruktury sportowo-rekreacyjnej są dostępne zarówno dla turystów jak również dla okolicznej ludności, dzięki czemu możemy spodziewać się w przyszłości zwiększenia uczestnictwa społeczeństwa w życiu rekreacyjnym i sportowym regionu. W ramach RPO WO realizowanych jest 28 projektów z zakresu kultury. Projekty te dotyczą m.in. modernizacji domów kultury, bibliotek, przestrzeni miejskiej. Niewątpliwie projekty te wpływają na poprawę warunków i jakości świadczonych usług kulturowych oraz przyczynią się do wzrostu znaczenia kultury w regionie WPŁYW PROJEKTÓW NA ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W ramach przygotowania wniosków aplikacyjnych o wsparcie przedsięwzięć w ramach RPO WO beneficjenci zobowiązani byli do określenia zgodności planowanego projektu z politykami horyzontalnymi UE w obszarze m.in. społeczeństwa informacyjnego. W większości przeanalizowanych wniosków Poddziałania i RPO WO , Działania 5.3, 6.1 i 6.2 RPO WO wskazywano na neutralny wpływ na rozwój społeczeństwa informacyjnego lub pojawiał się zapis nie dotyczy. Analizując zasoby internetowe zidentyfikowano, iż 128 projektów na 181 posiada stronę internetową lub jak to ma miejsce w przypadku projektów realizowanych przez jednostki publiczne na stronie gminy jest osobna zakładka na temat projektu. Niestety w przypadku projektów realizowanych przez przedsiębiorców w ramach Poddziałania RPO WO zidentyfikowano, iż zaledwie 56% beneficjentów uruchomiło stronę internetową na potrzebę realizacji projektu. Faktem jest, że do lipca 2012 zakończono 88 projektów w ramach Podziałania RPO WO , jednakże nawet przy uwzględnieniu etapu realizacji projektu, nadal aż 25% beneficjentów, którzy powinni świadczyć usługi dla turystów nie posiada stron internetowych. Można ocenić, że działania związane z utworzeniem strony internetowej powinny być priorytetowe w kontekście promocji projektu jak i samego przedmiotu przedsięwzięcia. Analizując zasoby internetowe zauważono, że dość liczną grupę stanowią projekty, o których nie można znaleźć informacji, co może wpłynąć niekorzystnie na reklamę a pośrednio wykorzystanie potencjału obiektu, czy miejsca. W opinii zespołu badawczego taki stan rzeczy może wynikać z faktu, iż część beneficjentów realizowało projekt na potrzeby organizacji imprez okolicznościowych. W opinii respondentów beneficjenci, ci nie mają potrzeby pozyskiwania klientów z zewnątrz, gdyż organizacja imprez okolicznościowych zapewnia im długi okres obłożenia obiektu. Działania związane z upowszechnianiem lub ułatwieniem dostępu do powstałej w wyniku realizacji projektu infrastruktury w opinii beneficjentów na bardzo istotne znaczenie dla potencjalnych odbiorców. Żaden z beneficjentów nie ocenia, iż działania te są nieistotne. Ponad 40% beneficjentów w ramach projektu realizowanego w ramach RPO WO wprowadziło możliwość rezerwacji miejsc, wykupienia biletów/noclegów, rezerwacji wykonania usługi za pośrednictwem Internetu. Ponad 23% planuje wprowadzenie takiej możliwości w przyszłości, a 12,5% ankietowanych wprowadziło taką usługę jeszcze przed realizacją projektu. Strona 45

46 Pomimo stworzenia możliwości korzystania z Internetu przy dokonywaniu rezerwacji, czy też zakupie biletów klienci rzadko korzystają z takich możliwości. Tylko 13,7% ankietowanych beneficjentów oceniło, że przypadki korzystania z Internetu przy rezerwacji są częstsze niż przez telefon. Blisko połowa zaobserwowała że są to sporadyczne, rzadkie przypadki (wykres nr 10). Wykres 10. Wykorzystanie usług rezerwacji miejsc oferowanych drogą Internetową przez odbiorców Jak często klienci korzystają z tej usługi? 47,7% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 13,7% bardzo często - częściej niż z rezerwacji telefonicznej 29,5% tak samo jak z rezerwacji telefonicznej 2,3% 6,8% rzadko w ogóle trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. POSUMOWANIE Ponad 70% projektów posiada stronę internetową lub jak to ma miejsce w przypadku projektów realizowanych przez jednostki publiczne na stronie gminy jest osobna zakładka na temat projektu. Niepokojący jest fakt, iż w ramach Poddziałania RPO WO zidentyfikowano, iż zaledwie 56% beneficjentów uruchomiło stronę internetową na potrzebę realizacji projektu. Usprawiedliwieniem, może być fakt iż nie wszystkie projekty są zakończone, jednakże nawet przy uwzględnieniu etapu realizacji projektu, aż 25% beneficjentów świadczących różnego rodzaju usługi dla turystów nie posiada stron internetowych. Ponad 40% beneficjentów w ramach projektu realizowanego w ramach RPO WO wprowadziło możliwość rezerwacji miejsc, wykupienia biletów/noclegów, rezerwacji wykonania usługi za pośrednictwem Internetu. Realizacja działań związanych z stronami WWW, elektroniczną możliwością rezerwacji usług oraz oferujących dostęp do sieci wi-fi, przyczynia się rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz wpływa niewątpliwie na rozwój turystyki w regionie. Strona 46

47 4.1.5 KOMPLEMENTARNOŚĆ PROJEKTÓW Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia definiują pojęcie komplementarności jako: Programy operacyjne zostały skonstruowane tak, by wzajemnie uzupełniały podejmowane działania. Komplementarność wyklucza dublowanie się przedsięwzięć. Zastosowanie komplementarności przejawia się na dwóch poziomach tj.: programy operacyjne szczebla krajowego a regionalne programy operacyjne oraz komplementarność na poziomie programów operacyjnych 23. Również w dokumentach ustanawiających przepisy ogólne dotyczące programów w ramach EFRR, EFS i FS zwracają uwagę na komplementarność: Komisja i państwa członkowskie zapewniają zachowanie spójności pomocy funduszy z działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty oraz jej komplementarności z innymi wspólnotowymi instrumentami finansowymi. Ta spójność i komplementarność jest przede wszystkim wskazana w strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności, w narodowych strategicznych ramach odniesienia i w programach operacyjnych. 24 W 2012 roku Komitet Koordynacyjny NSRO przyjął wspólną dla wszystkich instytucji zaangażowanych we wdrażanie Funduszy Europejskich definicję komplementarności. Komplementarność polityk, strategii, programów, działań, projektów to ich dopełnianie się prowadzące do realizacji określonego celu. Komplementarność działań turystycznych podejmowanych ramach RPO WO może być rozpatrywana na 3 poziomach: komplementarność funkcjonalna projekty są ukierunkowane na osiągnięcie celu związanego z funkcją jaką projekty mają do spełnienia np. poprawa dostępności turystycznej; komplementarność geograficzna geometryczna bliskość projektów rozumiana w wymiarze przestrzennym jako położenie lub odległość badanych inwestycji w stosunku do siebie, której efektem może być kumulacja lub synergia pozytywnych oddziaływań, powodująca powstanie dodatkowych efektów, np. wzmocnienie oddziaływań; komplementarność przedmiotowa powiązanie projektów z uwzględnieniem ich wzajemnego współistnienia. Szczegółowy opis priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata wskazuje na komplementarność pomiędzy działaniami dotyczącymi turystyki a innymi działaniami programów unijnych podejmowanych w obecnej perspektywie programowej. Przeprowadzona analiza komplementarności na poziomie działań krajowych i regionalnych programów operacyjnych wskazuje, że projektów bezpośrednio komplementarnych z zakresu turystyki, sportu rekreacji i kultury należy poszukiwać przede wszystkim w ramach takich programów jak Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG), Program Operacyjny Współpracy 23 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, maj 2007 r. 24 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 Strona 47

48 Terytorialnej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska (PO WT RCz-RP) oraz ewentualnie Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL, w ramach tzw. działań miękkich 25 ). Ponadto w ramach RPO WO można zidentyfikować działania, które także w pośredni sposób mogą oddziaływać komplementarnie w stosunku do analizowanych typów projektów. W poniższej tabeli przedstawiono zakres działań branych pod uwagę w ramach innych programów, jako potencjalnie mogących oddziaływać komplementarnie z działaniami objętymi badaniem w ramach RPO WO W ramach analiz zidentyfikowano zarówno projekty komplementarne bezpośrednio jak i pośrednio. Do działań bezpośrednio komplementarnych zaliczono te działania, które skupiały się na obszarze turystyki, sportu/rekreacji i kultury, natomiast potencjalnej komplementarności pośredniej należy upatrywać w działaniach ogólnie przyczyniających się do poprawy funkcjonalności terenów, dostępności komunikacyjnej terenów wyposażenia terenów w infrastrukturę ochrony środowiska. Działania te nie są bezpośrednio związane z kulturą czy turystyką, mogą jednak pośrednio przyczyniać się do ogólnego rozwoju gospodarczego, który nie pozostaje bez znaczenia dla rozwoju turystyki. Tabelę należy traktować jako wyjściową do dalszej analizy komplementarności głównie bezpośredniej komplementarności przestrzennej różnego rodzaju realizowanych przedsięwzięć. W dalszej części rozdziału zaprezentowane zostały wyróżniające się na tle województwa obszary, na których można zaobserwować skupienie większej liczby projektów realizowanych ze środków różnych programów operacyjnych (tabela nr 8). 25 Z informacji uzyskanych podczas wywiadu z przedstawicielem Zarządu Województwa Opolskiego wynika, iż celowe działania komplementarne w ramach PO KL nie były dotychczas realizowane, natomiast w ramach krajowej rezerwy planowane jest jeszcze uruchomienie środków na konkretne szkolenia zawodowe dla osób, które pod opieką tzw. mistrza uczyłyby się profesjonalnej obsługi gości hotelowych. Strona 48

49 Tabela 8. Analiza komplementarności na poziomie programów krajowych oraz RPO WO Działanie Liczba projektów komplementarnych Rodzaj komplementarności Liczba gmin na terenie, których wystąpiła komplementarnoś ć Łączna wartość projektów komplementarnyc h w PLN PO IiŚ 5.1. Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym 8 projektów z zakresu ochrony gatunkowej na terenie województwa opolskiego, jednak brak projektów o potencjale turystycznym, sportowym, kulturowym Brak projektów na terenie województwa opolskiego Brak komplementarności Brak komplementarności 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym 2 projekty Potencjalna komplementarność bezpośrednia. Komplementarne do projektów z zakresu kultury Działanie 5.3 RPO WO oraz z zakresu sportu i rekreacji Poddziałanie RPO WO , Infrastruktura szkolnictwa artystycznego PO IG Brak projektów na terenie województwa opolskiego Brak komplementarności 6.3 Promocja turystycznych walorów Polski Brak projektów na terenie województwa opolskiego Brak komplementarności Strona 49

50 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym PROW 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej 312 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 1 projekt Potencjalna komplementarność bezpośrednia Komplementarne do projektów z zakresu kultury Działanie 5.3 RPO WO projektów Potencjalna komplementarność bezpośrednia Komplementarne do projektów z zakresu poszerzenia bazy turystycznej agroturystyka/obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania, Poddziałanie RPO WO projekt Potencjalna komplementarność bezpośrednia Komplementarne do projektów z zakresu poszerzenia bazy turystycznej - agroturystyka/obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania, Poddziałanie RPO WO , , , Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Zidentyfikowano 61 projektów realizowanych głównie przez jednostki samorządu terytorialnego: Zakres budowa i modernizacja wodociągów, kanalizacji, gospodarka Potencjalna komplementarność pośrednia Pośrednio komplementarne do projektów z zakresu rewitalizacji Działanie 6.1 RPO WO ,20 Strona 50

51 odpadami Odnowa i rozwój wsi Zidentyfikowano 121 projektów (z wyłączeniem projektów z zakresu pożarnictwa: zakupu wyposażenia czy remontów budynków OSP) 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju Zidentyfikowano 291 projektów (z wyłączeniem projektów dotyczących budowy placów zabaw, wyposażenia świetlic i domów kultury, ale pozostawiając w analizie projekty polegające na remoncie elewacji budynków lub poszyć dachowych najczęściej na obiektach sakralnych) PO WT RCz-RP Potencjalna komplementarność bezpośrednia Komplementarne do projektów z zakresu kultury Działanie 5.3 RPO WO oraz z zakresu sportu i rekreacji Poddziałanie RPO WO , z zakresu rewitalizacji Działanie 6.1 RPO WO Potencjalna komplementarność bezpośrednia Różnorodność projektów z Działania 413 PROW wskazuje, że można znaleźć projekty komplementarne do wszystkich działań objętych badaniem , , Wspieranie rozwoju turystyki 19 projektów partnerskich Potencjalna komplementarność bezpośrednia Komplementarne do projektów z zakresu kultury Działanie 5.3 RPO WO oraz z zakresu sportu i rekreacji Poddziałanie RPO WO , Wartość szacunkowa na potrzeby analizy dane na temat wartości projektów w Euro przeliczono po kursie 1Euro=4zł, ze względu na różne lata planowanego zakończenia projektów. Strona 51

52 3.2 Wspieranie przedsięwzięć kulturalnych, rekreacyjno-edukacyjnych oraz inicjatyw społecznych 8 projektów partnerskich Potencjalna komplementarność bezpośrednia Komplementarne do projektów z zakresu kultury Działanie 5.3 RPO WO , Fundusz Mikroprojektów 236 projektów partnerskich (z wyłączeniem projektów z zakresu pożarnictwa i ochrony przeciwpowodziowej: zakupu wyposażenia, remontów budynków OSP, seminariów i warsztatów dotyczących wymiany doświadczeń w tym zakresie) RPO WO Potencjalna komplementarność bezpośrednia Komplementarne do projektów z zakresu kultury Działanie 5.3 RPO WO oraz z zakresu sportu i rekreacji Poddziałanie RPO WO ,55 Oś 3 Transport 120 projektów (infrastruktura drogowa lokalna, regionalna oraz transport publiczny) Potencjalna komplementarność pośrednia Pośrednio komplementarne do projektów Działania 1.4, 5.3 RPO WO oraz z zakresu rewitalizacji Działanie 6.1 RPO WO oraz zagospodarowania terenów zdegradowanych Działanie 6.2 RPO WO ,60 Oś 4 Ochrona środowiska 4.1 Infrastruktura wodno-ściekowa i gospodarka odpadami 32 projekty Potencjalna komplementarność pośrednia Pośrednio komplementarne do projektów z zakresu rewitalizacji Działanie 6.1 RPO WO ,00 27 ibidem Strona 52

53 2013 oraz zagospodarowania terenów zdegradowanych Działanie 6.2 RPO WO Oś 4 Ochrona środowiska 4.3 Ochrona powietrza, odnawialne źródła energii Zidentyfikowano 31 projektów Potencjalna komplementarność pośrednia Pośrednio komplementarne do projektów z zakresu rewitalizacji Działanie 6.1 RPO WO oraz zagospodarowania terenów zdegradowanych Działanie 6.2 RPO WO ,14 Źródło: opracowanie własne na podstawie uszczegółowień zapisów programów operacyjnych oraz dostępnych baz projektów. Rozkład przestrzenny projektów komplementarnych w ramach RPO WO przestawia mapa nr 5. Strona 53

54 Mapa 5. Rozkład przestrzenny projektów komplementarnych w ramach RPO WO Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181. Strona 54

55 Realizacja projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej oraz transportu jest niezwykle istotna dla rozwoju turystyki. W badaniach ankietowych beneficjenci oraz przedstawiciele branży hotelarskiej te elementy infrastruktury wskazywali jako najważniejsze dla ich rozwoju. Większość gmin, na terenie których realizowano projekty turystyczne realizowała też projekty z zakresu gospodarki wodno ściekowej oraz z zakresu transportu. Wśród projektów dofinansowanych w ramach Poddziałania RPO WO w zakresie rozwoju bazy noclegowej oraz uzupełniania oferty gastronomicznej kształtuje się tendencja do ich koncentracji wokół większych ośrodków miejskich. Mapa nr 1, na której zobrazowano rozkład przestrzenny projektów oraz ich liczbę, wskazuje, że na terenie województwa można wydzielić kilka stref przestrzeni uznanej przez przedsiębiorców za atrakcyjną do inwestowania w bazę noclegowogastronomiczną. Jest to przede wszystkim obszar gmin otaczających miasto Opole (oraz samej stolicy województwa): Ozimek, Turawa, Łubniany, Dobrzeń Wielki, Dąbrowa, Komprachcice, Prószków, Gogolin i Chrząstowice. Ma to swoje uzasadnienie z racji roli gospodarczej pełnionej przez miasto Opole, co jest częstym atutem podkreślanym przez wnioskodawców. Innym ważnym czynnikiem atrakcyjnym dla beneficjentów tego działania jest z pewnością lokalizacja projektów przy drogach wylotowych miast, gdzie duże natężenie ruchu gwarantuje odpowiednią liczbę klientów. Nagromadzenie projektów z zakresu usług noclegowych i gastronomicznych świadczonych przez przedsiębiorców można więc zauważyć także wokół pozostałych miast Kędzierzyn-Koźle, Leśnica, Kluczbork, Namysłów, Brzeg, a także na terenie gminy Głuchołazy. Do pozostałych terenów skupiających projekty komplementarne na obszarze województwa można zaliczyć: rejon Doliny Małej Panwi wraz z takimi atrakcjami jak JuraPark w Krasiejowie, czy też przebiegający w sąsiedztwie Szlak Cysterski; Górę Św. Anny; Góry Opawskie; okolice Kluczborka i Byczyny; a także zdecydowanie mniej aktywne w zdobywaniu środków w ramach omawianych działań RPO WO Brzeg, Paczków i Otmuchów (mapa nr 6). Strona 55

56 Mapa 6. Rozkład przestrzenny projektów komplementarnych Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181. Strona 56

57 MIASTO OPOLE Opole jako stolica województwa zasługuje na szczególną uwagę w kontekście komplementarności projektów podnoszących atrakcyjność turystyczną. Obszar miasta należy uznać za teren o wysokich walorach turystycznych, choćby z uwagi na obiekty zabytkowe i układ urbanistyczny starego miasta. W ramach działań turystyczno-kulturalnych objętych badaniem ewaluacyjnym można wskazać łącznie 29 projektów realizowanych na terenie miasta. Na wyspie zlokalizowane jest Opolskie Zoo, które powszechnie uważane jest za perełkę wśród polskich ogrodów zoologicznych. Odrestaurowanie zabytkowego, obecnie bardzo zaniedbanego parku na wyspie, będzie stanowiło dopełnienie projektu zagospodarowania terenów wzdłuż Odry, stwarzając warunki do odpoczynku i rekreacji. Tytuł projektu: Rewitalizacja zabytkowego parku na Wyspie Bolko w Opolu, Beneficjent: Miasto Opole; Wartość projektu: ,24 PLN; Dofinansowanie EFRR: ,55 PLN Realizacja projektu przyczyni się do zapewnienia opolanom odpowiedniego miejsca do rekreacji i wypoczynku. Łącznie z zagospodarowanymi obszarami nadodrzańskimi będzie wizytówką turystyczną Opola. Park na Wyspie Bolko jest jednym z najchętniej odwiedzanych przez opolan miejsc. Jest to miejsce rekreacji, wypoczynku i rodzinnego spędzania czasu. Jest to jedna z największych oaz zieleni w naszym mieście. Park charakteryzuje się bogactwem przyrody, historycznym ukształtowaniem krajobrazu oraz rekreacyjnym otoczeniem. Niestety liczne zaniedbania w kwestii jego zagospodarowania wymagają podjęcia kompleksowych działań modernizacyjnych zmierzających do poprawy estetyki i funkcjonalności parku. Jednym z najważniejszych problemów dotykających obszaru zabytkowego parku na Wyspie Bolko jest nieodpowiednia jakość ciągów komunikacyjnych. Zarówno ścieżki spacerowe, jak i rekreacyjne charakteryzują się znacznymi ubytkami w nawierzchni, co znacznie obniża zarówno komfort jak i bezpieczeństwo ich użytkowania. Ponadto elementy małej architektury na terenie całego parku wymagają naprawy lub wymiany ze względu na ich znaczne zużycie lub zniszczenie. W wielu miejscach brakuje ławek czy koszy na śmieci. Także infrastruktura stawu znajdującego się n terenie parku wymaga naprawy. Ponadto na terenie parku nie ma odpowiedniego, spełniającego wszelkie normy placu zabaw dla dzieci, który umożliwiłby bezpieczne spędzanie czasu i zabawę najmłodszym mieszkańcom miasta. Wszystkie powyższe problemy stały się impulsem do realizacji projektu rewitalizacji zabytkowego parku na Wyspie Bolko. Zakres rewitalizacji obejmował będzie m.in.: - naprawę istniejących ścieżek, alei i dróg wewnętrznych; wykonanie nowej nawierzchni ścieżki zdrowia wraz z remontem i doposażeniem urządzeń sportowych; nowe tablice ścieżki przyrodniczej; odtworzenie kładki nad Kanałem Wińskim; utworzenie placu zabaw dla dzieci; montaż monitoringu. Szerzej nt. projektu w załączniku SP. Godny uwagi jest fakt, iż ogród zoologiczny w Opolu podjął współpracę z zarządem Zoo w Ołomuńcu w Czechach, w ramach projektu dofinansowanego z Działania 2.2 PO WT RCz-RP: Współpraca Zoo w Ołomuńcu i Zoo w Opolu w dziedzinie turystyki. Pozostałe projekty realizowane na terenie miasta Opole w ramach współpracy polsko-czeskiej obejmują swym zakresem przede wszystkim dziedzictwo kulturowe oraz rekreację. Jest to łącznie około 20 projektów z zakresu upowszechniania wiedzy na temat wspólnego polsko-czeskiego dziedzictwa kulturowego, organizacja festiwali, seria warsztatów tanecznych w ramach Akademii tańca, turnieje kulinarne, ale również działania zmierzające do zachowania cennych stanowisk geologicznych czy też digitalizacja i internetowa prezentacja archiwalnych zbiorów dotyczących zabytków archeologicznych. Strona 57

58 Ogólna poprawa wizerunku centralnej części miasta stwarza bazę do realizacji kolejnych projektów, tworząc atrakcyjną wizualnie i funkcjonalnie całość, w którą doskonale wpisują się dwa projekty zidentyfikowane w ramach PO IiŚ: Dokończenie modernizacji formy zewnętrznej Filharmonii Opolskiej wraz z elementami usprawnień technicznych oraz Utworzenie Narodowego Centrum Polskiej Piosenki poprzez przebudowę Amfiteatru Tysiąclecia w Opolu (Działanie 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym) W przypadku powyższych projektów zachodzi bezpośrednia przestrzenna komplementarność z wieloma innymi projektami z zakresu kultury oraz turystyki, realizowanymi na terenie miasta. Nie bez znaczenia są projekty realizowane przez przedsiębiorców na terenie miasta Opole (Poddziałanie RPO WO ). Niejednokrotnie stanowią one idealne dopełnienie wizerunku turystycznego miasta. Zidentyfikowano aż 20 projektów dotyczących rozbudowy i modernizacji bazy noclegowej miasta oraz z zakresu gastronomii (modernizacja i zakup wyposażenia do restauracji oraz powstanie nowych obiektów oferujących usługi gastronomiczne). Część tych inwestycji łączy w sobie obie funkcje w postaci kompleksowego obiektu hotelowego-nowo wybudowanego obiektu lub odrestaurowanego budynku na terenie miasta. Projekty te są odpowiedzią na wzrastające zapotrzebowanie na nowoczesną i o wysokich standardach bazę noclegową, ale jednocześnie zaspakajają inne potrzeby, takie jak możliwość zaoferowania usług rekreacyjnych, SPA&Wellness czy też dostępności odpowiednio wyposażonych sal konferencyjnych na potrzeby biznesowe. DINOZAURY W DOLINIE MAŁEJ PANWI Rzeka Mała Panew jest prawobrzeżnym dopływem Odry. Pomimo dość licznych prac regulujący jej koryto, nadal pozostaje rzeką bardzo malowniczą, o niezwykłych walorach przyrody ożywionej i nieożywionej. Jest to atrakcyjne miejsce przede wszystkim dla turystyki kajakowej, ale także rowerowej i pieszej. Projektami wykorzystującym bazowe atuty tego obszaru są: Utworzenie Regionalnego Centrum Turystycznego Dolina Małej Panwi ; Budowa obiektu turystycznego oraz ścieżki edukacyjnej na terenie odkryć paleontologicznych (Jura Parku) w Krasiejowie. Jako projekty bezpośrednio komplementarne przestrzennie, można wskazać projekty realizowane w ramach Poddziałania RPO WO na terenie gminy Ozimek, Kolonowskie, Jemielnica oraz w Turawie i Chrząstowicach. Razem jest to 15 projektów komplementarnych przestrzennie i funkcjonalnie na obszarze kilku sąsiadujących ze sobą gmin charakteryzujących się wysokimi walorami przyrodniczymi. Uzupełnieniem w ramach innych programów operacyjnych jest projekt z zakresu turystyki sakralnej, dofinansowany w ramach PO IG Południowo-zachodni Szlak Cysterski (beneficjent Województwo Dolnośląskie). Dobra praktyka Tytuł projektu: Południowo-zachodni Szlak Cysterski 28, Beneficjent: Województwo Dolnośląskie (Lider Projektu); Wartość projektu: ,48 PLN; Dofinansowanie EFRR: , 50 PLN Projekt został zrealizowany w ramach Działania 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym PO IG Liderem Projektu był Samorząd Województwa Dolnośląskiego w partnerstwie 20 podmiotów. Partnerami inwestycyjnymi w Projekcie były gminy, na terenie których znajdują 28 Źródło: Strona 58

59 się obiekty cysterskie i pocysterskie. W województwo opolskim jest to gmina Jemielnica, która otrzymała 4,92% całkowitej wartości dofinansowania. Unikatowość projektu polegała przede wszystkim na wyjątkowej randze obiektów zlokalizowanych na szlaku cysterskim w czterech województwach. W większości są to obiekty najwyższej klasy perły architektury głównie barokowej. Poza tym w obiektach tych znajdują się tysiące wysokiej klasy zabytków ruchomych. Stworzenie Szlaku Cysterskiego stanowi także element koncepcji zarządzania otoczeniem obiektów, co umożliwia starania o wpisanie wytypowanych obiektów pocysterskich na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Projekt zakładał również stworzenie systemu informacyjno-promocyjnego infokiosków i bazy internetowej oraz spójne oznakowanie trasy, obiektów i elementów infrastruktury turystycznej pod jedną marką. W ramach projektu zostanie uruchomiony system GPS do promowania oraz informowania o szlaku i obiektach. Uzupełnieniem wytworzonej infrastruktury są projekty realizowane w ramach PROW ponad 30 projektów komplementarnych. Projekty pośrednio komplementarne, poprawiające dostępność terenów, to głównie projekty w zakresie budowy kanalizacji sanitarnej. Projekty komplementarne bezpośrednio to remonty boisk sportowych oraz remonty pokrycia dachowego zabytkowych kościołów. Jako ostatnią grupę projektów komplementarnych na terenie omawianych gmin można wskazać projekty z pogranicza kultury i dziedzictwa historycznego: festyny, warsztaty, jarmarki, np.: I jarmark pocysterski w Jemielnicy. GÓRA ŚW. ANNY Góra Św. Anny jest bardzo ważnym ośrodkiem turystyki religijnej i pielgrzymkowej, znajdującym się w gminie Leśnica, niedaleko Kędzierzyna-Koźle. Na ternie gminy Leśnica zrealizowano 8 projektów w ramach RPO WO z zakresu turystyki, kultury i rekreacji: 2 z nich na terenie wsi Góra Św. Anny (Uruchomienie Restauracji "HARCÓWKA" wraz z miejscami noclegowymi w Górze Św. Anny, a także budowa toru saneczkowego w Górze Św. Anny), 3 w Raszowej (budowa pensjonatu, adaptacja barokowego spichlerza na restaurację oraz budowa hotelu z restauracją i pubem), a pozostałe w Leśnicy (urządzenie Parku Miejskiego w Leśnicy, zagospodarowanie Placu Narutowicza i Placu Marka w Leśnicy, budowa sali wielofunkcyjnej Dom Pielgrzyma). Wg opinii jednego z respondentów: Każde przedsięwzięcie turystyczne zlokalizowane w rejonie Góry Św. Anny będzie sukcesem beneficjenta z uwagi na rzesze turystów odwiedzających sanktuarium (IDI, ekspert). Bliskie sąsiedztwo miasta Kędzierzyn-Koźle sprawia, że jest ono dobrą bazą wypadową dla turystów chcących udać się na Górę Św. Anny. W samym Kędzierzynie-Koźlu zrealizowano 14 projektów dofinansowanych w ramach omawianych działań RPO WO : 9 projektów dotyczących poszerzenia bazy noclegowo-gastronomicznej, 5 projektów dotyczących rewitalizacji oraz dziedzictwa kultury. Na szczególna uwagę zasługuje jednak sama oferta kulturalna Góry Św. Anny, czego przykładem jest aż 16 projektów w tym zakresie dofinansowanych w ramach PROW Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju (Leader+). Są to przede wszystkim takie projekty jak organizowane corocznie Święto Młodzieży, organizacja spotkań kulturalnych i rekreacyjnych mieszkańców, restauracja elewacji kaplic kalwaryjskich, turnieje szachowe, festyny rodzinne. Również sąsiednie gminy Zdzieszowice oraz Ujazd 29 zrealizowały wiele projektów dofinansowanych w ramach PROW: Zdzieszowice 10 projektów, Ujazd 13 projektów. Do ciekawszych projektów realizowanych w Zdzieszowicach należą: Rodzinne rajdy rowerowe po Krainie Św. Anny a także wydanie monografii sakralnych. Z kolei gmina Ujazd realizowała projekty z zakresu remontów i modernizacji elewacji 29 Gmina Ujazd nie korzystała ze wsparcia w ramach omawianych działań RPO WO, jednak na jej terenie przebiega szlak wodny wykorzystany w ramach projektu Rejs statkiem po Kanale Gliwickim i Odrze nowa usługa turystyczno-rekreacyjna świadczona przez Canal-Trans Strona 59

60 i pokryć dachowych kościołów, świetlic, zagospodarowania centrów wsi (Olszowa, Niezdrowice, Nogowczyce) lecz najbardziej odznaczającym się produktem turystycznym gminy Ujazd jest przywrócenie w 2010 roku przedwojennej tradycji Targów Panieńskich. Targi Panieńskie 30 organizowane przed wojną pod nazwą Heiratsmarkt, to stara, piękna tradycja, która wyróżniała niegdyś Ujazd spośród innych miejscowości. Pierwsze Targi zorganizowano w Ujeździe 17 maja 1928 r. w Święto Wniebowstąpienia, a ostatnie w 1939 r. Ujazdowski Heiratsmarkt był tak popularny na Opolszczyźnie i Górnym Śląsku, że młodzi przyjeżdżali konno i wędrowali pieszo z odległych wsi i miast. Wszystkich zainteresowanych informowały o tym przydrożne tablice z napisem Fahr nach Ujest zum Heiratsmarkt". Tradycja mówi, że dzień wcześniej przebrana para młodych jeździła po okolicy strojną bryczką i zapraszała mieszkańców na wspólną zabawę. Targi zaczynały się od procesji i mszy świętej w kościółku pątniczym zwanym Studzionką. W dniu Targów już od samego rana na rogatkach miasta czynne były punkty sprzedaży kotylionów oddzielnie dla panien i kawalerów podczas wieczornego tańca kotylionowego zadaniem panien i kawalerów również dziś obowiązkiem jest odnaleźć partnera/partnerkę o takim samym numerze na kotylionie. Parom, które tutaj się poznały i pobrały miejscowi rzemieślnicy w prezencie ślubnym fundowali swoje wyroby często były to meble głównie sypialnie. Również i tę tradycję zamierza przywrócić burmistrz Ujazdu jednak jak do tej pory po trzech latach (w 2010 r. po 70 latach, z inicjatywy Burmistrza Ujazdu i M-G Ośrodka Działalności Kulturalnej powrócono do organizowania w Ujeździe tej unikalnej w skali kraju imprezy), -nie zgłosiła się jeszcze para, która poznałaby się właśnie podczas tańca kotylionów i zawarła związek małżeński. REJON GÓR OPAWSKICH Góry Opawskie położone są na obszarze gmin Prudnik i Głuchołazy. Ze względu na dużą wartość oraz atrakcyjność krajobrazu w roku 1988 został utworzony Park Krajobrazowy ''Góry Opawskie'', wchodzący w skład Opolskich Parków Krajobrazowych, zajmujący powierzchnię 4625 ha, z czego znaczna część leży na terenie gminy Głuchołazy. W ramach analizowanych działań RPO WO na terenie gminy Głuchołazy zrealizowano 9 projektów, a na terenie gminy Prudnik 4. Jako najważniejsze z nich można wskazać: III etap rewitalizacji infrastruktury śródmieścia Prudnika, rewitalizację przestrzeni miejskiej centrum miasta Głuchołazy, 5 projektów zakładających rozwój bazy noclegowej na terenie Pokrzywnej oraz 1 na terenie Prudnika. Na uwagę zasługuje jednak szczególnie ostatni z nich, realizowany na terenie gminy Prudnik. W wyniku tego projektu powstanie 101 miejsc noclegowych. Biorąc pod uwagę fakt, iż gmina bardzo aktywnie zdobywała środki na realizację projektów z zakresu dziedzictwa kultury i aktywnej turystyki rekreacyjnej (w ramach PO WT RCz-RP: 33 projekty Działanie 3.3 Fundusz Mikroprojektów) oraz, że jest położona na bardzo atrakcyjnym turystycznie obszarze Gór Opawskich, należy spodziewać się, iż projekty te wspólnie będą oddziaływać bardzo komplementarnie na wskazanym terenie, uzupełniając kompleksowo zaplecze infrastruktury turystycznej. Najczęściej w ramach Działania 3.3 realizowane były projekty dotyczące wspólnego polsko-czeskiego dziedzictwa kultury, a także liczne projekty z zakresu rekreacji i sportu, jak np.: Transgraniczna ścieżka rowerowa Prudnik-Jindrichov jako element szlaków rowerowych Euroregionu Pradziad. 30 Źródło: Strona 60

61 PODSUMOWANIE Sytuacja społeczno-gospodarcza poszczególnych gmin jest z reguły szczegółowo zdiagnozowana w dokumentach strategicznych, które definiują tym samym szerszy kontekst prowadzenia polityki rozwoju w różnych sferach. Rzeczywiste wpisywanie się realizowanego projektu w zdiagnozowane potrzeby danego obszaru, z pewnością wzmacnia siłę jego oddziaływania w sensie osłabiania deficytów miejsca lub wzmacniania jego mocnych stron. Istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój lokalny oraz regionalny jest komplementarność projektów z innymi inwestycjami zarówno w sensie ich skupienia w określonej lokalizacji komplementarność przestrzenna, wzajemnego uzupełniania się merytorycznego zakresu projektów jak również uzupełniania długofalowego oddziaływania projektu lub logiczna konsekwencja wcześniej zrealizowanych inwestycji komplementarność funkcjonalna oraz przedmiotowa. Zgodnie z przedstawioną analizą na poziomie gmin można zidentyfikować szereg przykładów projektów oraz działań, które w sposób kompleksowy przyczyniają się do rozwoju turystyki i wykazują duży poziom komplementarności. Bezpośrednią przyczyną koncentracji projektów komplementarnych jest potencjał kulturowy i turystyczny obszarów, na których podejmowane były projekty (szczegółowa analiza potencjału w dalszej części opracowania). Kluczowe znaczenie dla komplementarności projektów ma potencjał turystyczny danego obszaru, jakość kapitału ludzkiego, w szczególności lokalnych władz samorządowych, jakość dokumentów strategicznych obowiązujących na poziomie gmin oraz konsekwencja we wdrażaniu przyjętych planów rozwoju, jak również spontaniczne mechanizmy rynkowe i kreatywni przedsiębiorcy WPŁYW PROJEKTÓW NA POPRAWĘ JAKOŚCI USŁUG ORAZ POSZERZENIE OFERTY TURYSTYCZNEJ W wyniku dofinansowania ze środków RPO WO wybudowanych/przebudowanych zostanie 37 obiektów hotelowych (32 projekty dotyczą powstania nowego obiektu poprzez budowę lub przebudowę obiektów, które nie pełniły dotychczas funkcji hotelowych, a 5 modernizacji lub zakupu wyposażenia do już istniejących hoteli). Projekty te dotyczą głównie poprawy jakości usług poprzez modernizację hotelu oraz restauracji oraz utworzenia dodatkowych atrakcji poprzez rozbudowę hotelu i udostępnienie nowych usług takich jak np.: basen, SPA, kręgielnia, korty tenisowe. Ponadto w wyniku realizacji projektów powstanie lub zostanie zmodernizowanych 48 obiektów gastronomicznych,23 domy kultury, biblioteki, sale widowiskowe, miejsca sakralne, izby tradycji oraz 71 obiektów sportowo-rekreacyjnych (kompleksy basenowe, fitness kluby, kręgielnie, ośrodki wypoczynkowe). W wyniku dofinansowania wszystkie wyżej wymienione obiekty poszerzyły swoją ofertę turystyczną oraz oferują nowe lub poszerzone usługi, które cechuje przede wszystkim wysoka jakość. Ankietowani beneficjenci przede wszystkim zaznaczają, iż odbierają sygnały od klientów, że w wyniku realizacji projektu poprawiła się jakość oferowanych usług. Sami zauważają znaczący wpływ projektów na podniesienie standardu i poszerzenie swojej oferty. Przedstawiciele JST przede wszystkim zauważają duży wpływ na poprawę dostępności do usług i infrastruktury noclegowej 78% ankietowanych. Zaznaczają również duży wpływ na poprawę atrakcyjności i wzrost jakości świadczonych usług hotelowych i gastronomicznych. Według ankietowanych beneficjentów w wyniku realizacji projektów przede wszystkim wzrosła atrakcyjność ich ośrodków. Wpływ realizacji na dotychczasową ofertę oraz ilość i jaskość usług przedstawia poniższy wykres. Jak pokazują wyniki ankiet przeprowadzonych z beneficjentami RPO WO zrealizowane projekty w dużym stopniu przyczyniły się do zaproponowania przez podmioty Strona 61

62 całkowicie nowych usług lub produktów turystycznych. Miały również znaczący wpływ na poszerzenie oferty oraz poprawę świadczonych usług (wykres 11). Wykres 11. Wpływ projektów na nowe produkty lub usługi (wybór wielokrotny) zaproponowaliście całkowicie nowe usługi lub produkty turystyczne, poszerzyła się oferta świadczonych dotychczas usług turystycznych poprawiła się jakoś świadczonych usług turystycznych 58,7% 63,6% 78,5% powstały także inne niż objęte projektem produkty lub usługi turystyczne 27,3% nie odnotowaliśmy nic takiego/ trudno powiedzieć 9,1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Wśród usług, które pozwoliły wejść na nowe rynki beneficjenci wymieniają m.in. wypromowanie katalogu produktów turystycznych, wybudowanie nowych budynków (restauracje, hotele), utworzenie gospodarstw agroturystycznych, wybudowanie basenu, wprowadzenie nowej oferty imprez okolicznościowych, imprez integracyjnych, wycieczek zorganizowanych. Wzbogacenie oferty np. o jazdy konne, rejs statkiem, catering, wybudowanie przystani, pola do mini golfa, SPA, kręgielni. itp. Zrealizowane projekty głównie jednak przyczyniły się do wzbogacenia o nowe elementy obecnej oferty i do poszerzenia skali działania. Realizacja projektów turystycznych wpłynęła również na stymulowanie postaw przedsiębiorczych wśród beneficjentów, w tym przyczyniła się do kreowania postaw innowacyjnych, zwianych z umiejętnością kreowania nowych usług i produktów. Beneficjenci po zakończeniu realizacji inwestycji wprowadzali nowe usługi mimo iż nie były one objęte dofinansowaniem w ramach projektu. Beneficjenci często zachęceni powodzeniem dofinansowanego projektu, realizują kolejne często innowacyjne dla danego przedsiębiorcy projekty. Wśród wymienionych w ankiecie znalazły się m.in.: boisko, plac zabaw dla dzieci, sala bankietowokonferencyjna, punkty informacji turystycznej, poszerzenie działalności gastronomicznej i hotelarskiej. W większości badanych projektów w otoczeniu lokalnym nie wystąpiły znaczące nieprzewidziane efekty, zarówno o pozytywnym jak i negatywnych charakterze. Za nieprzewidziany korzystny efekt można uznać wzrost bezpieczeństwa w rewitalizowanych miejscach publicznych. Zmiana wizerunku przestrzeni miejskiej, dodatkowy monitoring może prowadzić m do zmiany typu użytkowników i ich stosunku do miejsca. Zdegradowany, zaniedbany rynek, park czy inna przestrzeń publiczna jest zazwyczaj niepopularna wśród przeciętnych mieszkańców. Zrewitalizowana przestrzeń, może stać się znów miejscem sprzyjającym przebywaniu wszystkich grup społecznych w mieście, dodatkowo zadbane przestrzenie miejskie oraz monitoring zniechęcają w pewnym stopniu do aktów wandalizmu. Istotnym efektem pośrednim wielu projektów jest również ogólne podniesienie estetyki ich otoczenia. Negatywnym, nieprzewidzianym efektem inwestycji w odniesieniu do atrakcji turystycznych może być zastąpienie przez nowości dotychczasowych atrakcji i odciągnięcia od nich turystów. Nowy projekt przedsięwzięcie, może spowodować, iż turyści przestaną odwiedzać dotychczasowe atrakcje turystyczne. Strona 62

63 PODSUMOWANIE Realizowane projekty przyczyniają się zarówno do tworzenia nowych usług lub produktów turystycznych jak również mają istotny wpływ na poszerzenie oraz poprawę jakości już świadczonych usług. Część beneficjentów, którzy zakończyli realizację projektów deklaruje, iż poszerza i doskonali usługi wytworzone w ramach dofinansowanych projektów, dbając tym samym o efektywność i użyteczność powstałej w wyniku dofinansowania infrastruktury. Często nowo podejmowane działania stanowią innowację usługową lub produktową przedsiębiorstwa korzystającego ze wsparcia. W większości badanych projektów nie stwierdzono istotnych nieprzewidzianych korzystnych i niekorzystnych efektów w otoczeniu lokalnym. W przypadku projektów z zakresu rewitalizacji miast dodatkowym korzystnym efektem jest poprawa estetyki, bezpieczeństwa oraz przywrócenie na nowo przestrzeni miejskich mieszkańcom WSPÓŁPRACA Z INNYMI PODMIOTAMI W celu weryfikacji informacji na temat współpracy pomiędzy podmiotami, postawiono pytanie zarówno przedstawicielom hoteli, którzy nie dostali dofinansowania w ramach RPO WO jak również beneficjentom. Beneficjenci najchętniej współpracują z tematycznymi portalami internetowymi i wydawnictwami, jednostkami samorządowymi i administracją publiczną oraz innymi przedsiębiorcami i stowarzyszeniami z branży turystycznej. Korzyści z takiej współpracy to głównie zwiększenie zainteresowania ofertą, lepszy wizerunek i większa rozpoznawalność. Najmniejsze zainteresowanie dotyczy współpracy z doradcami i konsultantami, wspierającymi działalność turystyczną. Beneficjenci nie dostrzegają potrzeby współpracy lub do tej pory nie dotarli do odpowiedniej oferty (wykres 12). Najmniejsze zainteresowanie dotyczy współpracy z doradcami i konsultantami, wspierającymi działalność turystyczną. Beneficjenci nie dostrzegają potrzeby współpracy lub do tej pory nie dotarli do odpowiedniej oferty. Odmiennie przedstawia się sytuacja w przypadku, hoteli. Przedstawiciele hoteli deklarują iż podobnie jak beneficjenci projektów najchętniej współpracują z tematycznymi portalami internetowymi i wydawnictwami, jednostkami samorządowymi i administracją publiczną oraz innymi przedsiębiorcami i stowarzyszeniami z branży turystycznej, jednocześnie deklarują, że zamierzają współpracować z doradcami i konsultantami wspierającymi branże turystyczną, osobami działającymi w branży oraz jednostkami samorządu terytorialnego oraz stowarzyszeniami i organizacjami turystycznymi (wykres 13) Strona 63

64 Wykres 12. Współpraca beneficjentów z innymi podmiotami Czy współpracujecie Państwo z podmiotami w zakresie szeroko rozumianej oferty turystycznej? [wybór wielokrotny] doradcy i konsultanci, wspierający działalność turystyczną indywidualne osoby, działające w branży turystycznej jednostki samorządowe i administracji publicznej 4,96% 7,44% 8,26% 13,22% 5,79% 57,02% stowarzyszenia i organizacje turystyczne pośrednicy usług turystycznych (w tym portale ogłoszeń i pośredniczące) tematyczne portale internetowe, wydawnictwa przedsiębiorcy z branży turystycznej 10,74% 0,83% 10,74% 13,22% 42,98% 36,36% 54,55% 47,11% 0% 20% 40% 60% 80% 100% zamierzamy współpracujemy Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Wykres 13. Współpraca przedsiębiorców branży hotelarskiej z innymi podmiotami Czy współpracujecie Państwo z podmiotami w zakresie szeroko rozumianej oferty turystycznej? [wybór wielokrotny] doradcy i konsultanci, wspierający działalność turystyczną indywidualne osoby, działające w branży turystycznej jednostki samorządowe i administracji publicznej stowarzyszenia i organizacje turystyczne pośrednicy usług turystycznych (w tym portale ogłoszeń i pośredniczące) tematyczne portale internetowe, wydawnictwa przedsiębiorcy z branży turystycznej 2,94% 11,76% 47,06% 50,00% 61,76% 35,29% 55,88% 44,12% 32,35% 67,65% 35,29% 64,71% 97,06% 88,24% zamierzamy współpracujemy 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI hotele, n= 34 Strona 64

65 Struktura odpowiedzi beneficjentów oraz przedstawicieli hoteli jest różna. Beneficjenci znacznie częściej deklarują współpracę z wymienionymi podmiotami, natomiast przedstawiciele hoteli znacznie częściej deklarują chęć współpracy. Różnica w odpowiedziach wynika m.in. z faktu, iż w grupie beneficjentów znajdują się również przedstawiciele JST, którzy realizowali inne typy projektów niż z zakresu zakwaterowania i gastronomii. Nawiązywana jest również obustronna współpraca pomiędzy przedsiębiorcami z branży turystycznej polegająca np. na wzajemnym promowaniu usług poprzez różnego rodzaju zniżki: nasza inwestycja poprawia koniunkturę. Z jednym z ośrodków w Turawie zawarliśmy niepisaną umowę, że odwiedzający ich turysta otrzymuje voucher rabatowy na zwiedzanie naszego Parku. Natomiast jeśli my kierujemy klienta do tego ośrodka, płaci on znacznie obniżoną kwotę. Ta forma współpracy bardzo się sprawdza. Tworzy się tu taka sieć zależności (IDI, beneficjent). Tabela 9. Zakres współpracy pomiędzy podmiotami Podmiot Jednostki samorządowe i administracji publicznej Tematyczne portale internetowe, wydawnictwa Przedsiębiorcy, stowarzyszenia i organizacje z branży turystycznej Pośrednicy usług turystycznych (w tym portale ogłoszeń i pośredniczące) Stowarzyszenia skala o zakresie lokalnym Skala współpracy/zakres współpracy udostępnienie obiektów; współpraca przy organizowaniu imprez kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych; sponsoring; tworzenia produktów turystycznych; reklama i promocja skala o zakresie krajowym i lokalnym promocja na portalach publikujących w językach obcych; rezerwacja miejsc noclegowych; tworzenie produktów turystycznych; wymiana i przekazywanie informacji dot. oferty; promocja i reklama skala o zakresie krajowym i lokalnym poszerzenie oferty; wymiana usług (noclegi, gastronomia, wycieczki, basen, park linowy, catering); pozyskiwanie i przekazywanie klientów. wymiany doświadczeń i informacji; tworzenie nowych produktów turystycznych; tworzenie strategii rozwoju regionu; organizacja imprez sportowo-rekreacyjnych i kulturalno-rozrywkowych skala o zakresie międzynarodowym, krajowym i lokalnym wykorzystanie bazy noclegowej, usługowej, gastronomicznej; wymiana i przekazywanie informacji dot. oferty promocja i reklama; rezerwacja miejsc noclegowych; pozyskiwanie klientów skala o zakresie międzynarodowym, krajowym i lokalnym Strona 65

66 Podmiot i organizacje turystyczne Indywidualne osoby, działające w branży turystycznej Doradcy i konsultanci, wspierający działalność turystyczną Skala współpracy/zakres współpracy wykorzystanie bazy noclegowej; tworzenie produktów turystycznych; stworzenie strategii rozwoju regionu; wymiana i przekaz informacji; wymiana i przekazywanie informacji dot. oferty; organizacja imprez sportowo-rekreacyjnych i kulturalno-rozrywkowych; pozyskiwanie klientów skala o zakresie głownie lokalnym, sporadycznie krajowym i międzynarodowym tworzenie produktów turystycznych; doradztwo; eventy rodzinne, lokalne święta itp.; rezerwacja usług gastronomicznych i miejsc noclegowych; wymiana i przekazywanie informacji dot. oferty skala o zakresie lokalnym informacja Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. W przeprowadzonym wywiadzie przedstawiciel IZ zaznacza, że powiązania między podmiotami z branży turystycznej są zauważalne. Wskazuje jako przykład Dolinę Małej Panwi, obszar Gór Opawskich i JuraPark Krasiejowie. W samym Opolu wskazuje na projekty związane z zagospodarowaniem wybrzeża Odry, odnowiony Amfiteatr, Bibliotekę Miejską, Filharmonię Opolską, które wspólnie pracują na poprawienie wizerunku miasta. Ważną zmianę dostrzega w wywiadzie przedstawiciel gminy Nysa: w nowej edycji środków zmieniają się zasady będzie ważny obszar, podejście funkcjonalne, klastrowe. My stwierdziliśmy, że więcej zyskamy współpracując z Czechami, promując ich jako bazę górską. To tworzy szerszą ofertę dla turysty. Jeśli chcemy pozyskać turystów powyżej 24 godzin i przez cały rok, to musimy szukać możliwości zapewnienia spędzenia czasu wolnego, czy bazy noclegowej na szerszym obszarze. Do tej pory była konkurencja, a teraz nawiązaliśmy współpracę wypracowaliśmy wspólny kalendarz imprez (IDI, beneficjent). Dobra praktyka Tytuł projektu: Utworzenie Regionalnego Centrum Turystycznego Dolina Małej Panwi ; Poddziałanie: RPO WO ; Beneficjent: gmina Zawadzkie; Wartość projektu: ,66 PLN; Dofinansowanie EFRR: ,72 PLN Projekt zakłada utworzenie atrakcyjnego miejsca przy wykorzystaniu potencjału turystycznego i rekreacyjno sportowego trzech sąsiadujących ze sobą gmin: Zawadzkiego, Kolonowskiego i Ozimka. Wspólną oś projektu stanowi wytyczenie 40,3 km nowych szlaków rowerowych, w tym remont 27,9 km istniejących szlaków rowerowych na terenie Gminy Zawadzkie, budowa i modernizacja infrastruktury towarzyszącej na szlakach rowerowych, budowa przystani kajakowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą i uporządkowanie koryta rzeki Mała Panew. Projekt obejmuje także przebudowę budynku kinoteatru w Zawadzkiem na budynek Centrum Informacji Turystycznej poprzez utworzenie: biura Informacji Turystycznej, sali konferencyjno szkoleniowej, zaplecza gastronomicznego, przechowalni i pomieszczeń magazynowych dla rowerów i kajaków, galerii wystawienniczo-artystycznej oraz zagospodarowanie terenu wokół obiektu, Nową koncepcją tworzenia powiązań międzypodmiotowych jest klastering. Twórcą nowoczesnej koncepcji klastrów jako efektywnych powiązań kooperacyjnych jest M. Porter, który zdefiniował je jako geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. Strona 66

67 uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach konkurujących między sobą, ale także współpracujących 31. Klastry turystyczne mogą stać się istotnym elementem w kształtowaniu nowej jakości usług turystycznych tak poszczególnych regionów, jak i całego kraju. W branży turystycznej koncepcja klasteringu budzi coraz większe zainteresowanie, czego wyrazem jest stale rosnąca liczba powiązań kooperacyjnych skupiających różne podmioty w sposób bezpośredni i pośredni zaangażowane w przygotowanie, oferowanie i realizowanie usług oraz produktów turystycznych. Korzyści z funkcjonowania klastrów turystycznych należy rozpatrywać nie tylko z perspektywy uczestników samego powiązania, ale także w szerszym kontekście. Klaster, przyczyniając się do podnoszenia jakości usług turystycznych i standardów obsługi, wzmacnia atrakcyjność turystyczną całego regionu. Co więcej, korzyści wewnętrzne (dla podmiotów tworzących klaster), jak i zewnętrzne (dla całego regionu) są ze sobą wzajemnie powiązane, co stanowi dodatkowy pozytywny stymulator dla dynamicznego rozwoju sektora turystycznego w danym regionie. W województwie opolskim w 2008 roku powstał pierwszy w kraju klaster turystyczny. Obecnie funkcjonują trzy klastry: Kraina Miodem i Mlekiem Płynąca; Klaster Visit Opolskie; Stowarzyszenie dla Gór Opawskich. KRAINA MIODEM I MLEKIEM PŁYNĄCA Firmy z branży turystycznej z woj. opolskiego, Opolski Park Naukowo-Technologiczny, Uniwersytet Opolski oraz powiaty: kluczborski i oleski utworzyły 18 listopada 2008 roku w Kluczborku pierwszy na Opolszczyźnie klaster turystyczny "Kraina miodem i mlekiem płynąca". Powstanie inicjatywy klastrowej zwieńczyło w zasadzie blisko dziesięcioletnie starania władz lokalnych oraz instytucji i podmiotów związanych z działalnością turystyczną o skuteczne wypromowanie walorów Ziemi Kluczborskiej i Oleskiej. Inicjatywa zrzesza 34 członków: firmy z branży turystycznej województwa opolskiego (m.in. właścicieli gospodarstw eko-, agroturystycznych; restauratorów; hotelarzy), jednostki naukowo-badawcze oraz jednostki samorządu terytorialnego. W 2009 roku klaster turystyczny Kraina miodem i mlekiem płynąca zdobył 495 tys. złotych na innowacyjne działania promocyjne. Pieniądze pochodziły z Programu Innovation Express na rozwój międzynarodowej współpracy klastra z partnerami zagranicznymi w zakresie badań, rozwoju technicznego lub innowacji. Dzięki temu członkowie klastra, czyli przedsiębiorcy turystyczni, głównie z powiatów kluczborskiego i oleskiego mogli w innowacyjny sposób promować swoją ofertę. Projekt, który uzyskał dofinansowanie nosił tytuł "Lokalny i regionalny produkt w wirtualnej przestrzeni turystycznej dorzecza Odry był realizowany z partnerskim klastrem z Brandenburgii (Niemcy). W ramach projektu utworzono dla partnerskich klastrów nowoczesny portal internetowy w języku polski i niemieckim, stworzono mobilny przewodnik po obszarach partnerskich klastrów oraz wydano publikację zawierającą oferty członków partnerskich klastrów oraz przepisy lokalnych potraw. KLASTER VISIT OPOLSKIE 5 czerwca 2012 r. podczas konferencji kończącej realizację projektu pn. Współpraca transgraniczna klastrów turystycznych nastąpiło zawiązanie Klastra Turystycznego województwa opolskiego 31 Porter o konkurencji, M. Porter, Warszawa, PWN, 2001 Strona 67

68 VisitOpolskie. Regionalny klaster turystyczny stworzyło 28 firm i instytucji z inicjatywy Opolskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej. Wśród podmiotów, które przystąpiły do klastra, prócz gmin czy Lokalnych Grup Działania są też m.in. dwie uczelnie wyższe z Opola, JuraPark w Krasiejowie, Polskoczeskie Centrum Szkolenia Rycerstwa Gród w Byczynie, hotele, biuro podróży i przewoźnik autokarowy oraz gospodarstwa agroturystyczne. Na stworzenie regionalnego klastra na Opolszczyźnie inicjatorzy otrzymali dofinansowanie z Poddziałania RPO WO Przedsięwzięcie zrealizowane na zlecenie Opolskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej w ramach projektu: "Promocja zasobów turystycznych Opolszczyzny poprzez utworzenie i wyposażenie Opolskiego Centrum Informacji Turystycznej". W ramach projektu powstała wspólna komercyjna oferta turystyczna w postaci katalogu turystycznego, z ofertami stworzonymi pod konkretnych odbiorców. Zaplanowano, że w przyszłości katalog zostanie przetłumaczony np. na język niemiecki oraz czeski i rozprowadzony będzie m.in. zagranicą przez członków klastra. 32 STOWARZYSZENIE DLA GÓR OPAWSKICH Klaster powstał w styczniu 2012 roku, a inicjatorem przedsięwzięcia jest Stowarzyszenie Kopa Biskupia. Klaster skupia 12 przedsiębiorców z powiatów prudnickiego i nyskiego, ale ma otwartą formułę, więc nadal mogą do niego przystępować firmy oraz samorządy lokalne. Głównym celem klastra jest wypromowanie Gór Opawskich jako miejsca całorocznie atrakcyjnego dla grup turystycznych i biznesowych. Klaster dąży do wprowadzenia innowacyjnych rozwiązań z zakresu obsługi ruchu turystycznego i biznesowego oraz zbudowania pozytywnego wizerunku kluczowych miejscowości regionu. PODSUMOWANIE Współcześni turyści stają się coraz bardziej wymagającymi klientami, w dodatku co stanowi poważne wyzwanie dla dostawców turystyki nie tworzą już zwartej, jednorodnej grupy. Następuje wyraźna indywidualizacja postaw i preferencji, potrzeb oraz oczekiwań. Trendom tym muszą sprostać podmioty turystyczne, dla których współpraca często staje się jedyną możliwością rozwoju. Zarówno beneficjenci, jak i przedstawiciele hoteli deklarują, iż współpracują lub zamierzają współpracować z różnymi podmiotami, najchętniej z tematycznymi portalami internetowymi i wydawnictwami, jednostkami samorządowymi i administracją publiczną oraz innymi przedsiębiorcami i stowarzyszeniami z branży turystycznej. Korzyści wynikające z takiej współpracy to głównie zwiększenie zainteresowania ofertą, lepszy wizerunek i większa rozpoznawalność oferowanego produktu lub usługi turystycznej. Część ankietowanych beneficjentów współpracuje również w ramach klastrów, które są obecnie uważane za jedną z lepszych formuł dla takiej kooperacji. Zasadność tworzenia klastrów turystycznych dostrzegają również respondenci badania: W turystyce jest przyszłość dla klastrów turystycznych. Myślę, że przy współpracy wszystkich szczebli samorządu, należy wypracowywać właśnie takie kierunki rozwoju turystycznego, aby wykorzystać potencjał też tych małych miejscowości. One też mają coś do zaoferowania, ale nie są w stanie przebić się swoją ofertą, ale mogą stanowić uzupełnienie oferty. Każda gmina ma swój potencjał i pozyskała środki w mniejszym lub większym stopniu, ale nie zawsze potrafiono połączyć to w jeden produkt. Musi być również wykorzystana współpraca, informacja i stworzona platforma, na której ludzie będą wykorzystywać potencjał i będą myśleli jak w przyszłości uzupełnić braki w infrastrukturze 32 Strona 68

69 turystycznej. Powinno być duże powiązanie między obszarami kultury, turystyki i sportu, bo nie da się, by te dziedziny się nie zazębiały. (IDI, ekspert) TRWAŁOŚĆ EFEKTÓW ORAZ LOSY PROJEKTÓW W PRZYPADKU BRAKU DOFINANSOWANIA Wsparcie środkami bezzwrotnymi pozwoliło beneficjentom na realizację projektów, które w przypadku jego braku byłyby zaniechane. Aż 50,4% ankietowanych w ramach CATI rozmówców uznało, że bez wsparcia ze środków RPO WO nie zdecydowałoby się na podjęcie realizacji projektu. W przypadku 40% projektów wydłużyłby się czas ich realizacji, a 9,1 % zmodyfikowałoby zakres rzeczowy projektu (wykres nr 14). Można spodziewać się, że bez udziału interwencji publicznej w postaci dotacji nie zostałyby osiągnięte efekty rzeczowe i jakościowe jakie można obserwować obecnie, co wpłynęłoby na gałąź turystyki w negatywny sposób. Wykres 14. Działania podejmowane przez beneficjentów w przypadku nieotrzymania dofinansowania ze środków UE Proszę określić co działoby się z projektem, gdyby Państwo nie otrzymali dofinansowania? trudno ocenić 2,5% zrealizowalibyśmy projekt zadłużając się zrealizowalibyśmy projekt ale nie wystarczyłoby na inne inwestycje 9,1% 8,3% nie byłby zrealizowany w ogóle 50,4% czas realizacji 39,7% zakres rzeczowy projektu 9,1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Podobną opinię wyrażają przedstawiciele IZ RPO WO oraz IP II RPO WO , którzy zgodnie określili, iż zakres projektów ani czas ich realizacji bez wsparcia środkami UE uległby zmianie co odbiłoby się na jakości podejmowanych przedsięwzięć. Mówiąc o projektach infrastrukturalnych w dziedzinie kultury i turystyki, z natury rzeczy, materialne efekty danych projektów, przynajmniej w krótkiej perspektywie są trwałe (odnowione i zmodernizowane obiekty kultury, nowopowstałe obiekty oraz elementy infrastruktury rekreacyjnej, etc.), jednakże patrząc z perspektywy zakładanych szerszych skutków projektu kwestia ta jest znacznie bardziej złożona. Trwałość efektów projektu w pespektywie najbliższych lat mogą znacząco wzmocnić lub osłabić czynniki i trendy zewnętrzne wobec projektu w ramach instytucji czy gminy, w której był zrealizowany (np. zmiany kadrowe w obrębie instytucji odejście osób, które od początku dany projekt wdrażały jako znaczący czynnik osłabiający, zatrudnienie nowych osób otwartych na nowe pomysły i sposoby realizacji misji instytucji jako czynnik wzmacniający, sytuacja finansowa gminy powiązana m.in. z wpływami do budżetu gminy z tytułu podatków od firm i osób fizycznych). Również w przypadku przedsiębiorców realizujących działania z zakresu zakwaterowania oraz gastronomii Strona 69

70 możemy mówić o czynnikach zewnętrznych wpływających na realizację projektu, do czynników takich należy, sytuacja gospodarcza w kraju, stan pogody w danym roku, klęski żywiołowe, konkurencja oraz czynniki wewnętrzne czyli jakość kadry zarządzającej oraz pracującej w danym obiekcie. Bardzo istotną sprawą jest także umiejętność stworzenia, wykreowania w oparciu o zmodernizowaną lub nowo wybudowaną infrastrukturę ciekawej, atrakcyjnej oferty programowej odpowiadającej na potrzeby i oczekiwania użytkowników lub tworzącej zupełnie nową jakość (usług kulturalnych i turystycznych) w skali gminy czy subregionu, potrafiących przyciągnąć a następnie utrzymać nowych odbiorców. Czynnikami sprzyjającymi i wzmacniającymi trwałości projektów w dłuższej perspektywie czasowej jest także ich kontynuacja jeśli były częścią szerszego zamierzenia inwestycyjnego lub uzupełnianie, w ramach mniejszych projektów realizowanych ze środków własnych lub wykorzystując inne dostępne fundusze zewnętrzne. PODSUMOWANIE W przypadku projektów dotyczących rozwoju infrastruktury kulturowej oraz sportowo-rekreacyjnej realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego trwałość efektów nie jest zagrożona. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku projektów z zakresu bazy noclegowej i gastronomicznej realizowanych przez przedsiębiorców, gdzie trwałość i efektywność projektów zależy od wielu czynników. W opinii zespołu badawczego problemy z utrzymaniem trwałości mogą wystąpić w projektach realizowanych na terenach o niskim potencjale turystycznym. Ze względu na fakt, iż znaczna część projektów jest jeszcze na etapie realizacji lub dopiero co zostały zakończone nie można jednoznacznie stwierdzić czy stworzony w wyniku realizacji projektów potencjał jest w pełni wykorzystywany. Zgodnie z opinią ankietowanych beneficjentów w przypadku braku dofinansowania aż 50% z nich nie zrealizowałoby projektu w ogóle, a blisko w 40% przypadków czas realizacji uległby zmianie. W opinii respondentów wywiadów indywidualnych bez dofinansowania ze środków RPO WO nie osiągnięto by podobnych do uzyskanych efektów. Zarówno przedsiębiorcy jak i jednostki samorządu terytorialnego nie dysponują wystarczającymi środkami pieniężnymi, aby móc zrealizować projekty turystyczne bez dofinansowania. 4.2 OCENA STOPNIA WYKORZYSTANIA ZASOBÓW ŚRODOWISKOWYCH, KULTUROWYCH ORAZ POTENCJAŁU POŁOŻENIA WOJEWÓDZTWA STOPIEŃ WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU KULTUROWEGO Śląsk Opolski to ziemia pogranicza, miejsce wielokulturowego dziedzictwa, o którym zdecydowała historia. Splot tak wielu różnych tradycji polskich, niemieckich i czeskich uczynił kulturę województwa opolskiego szczególnie bogatą i różnorodną. Czerpiąc z wpływów kultury polskiej, niemieckiej i czeskiej, region opolski zajmuje znaczącą pozycję na kulturowej mapie Polski 33. Województwo opolskie, mimo że jest najmniejszym województwem w kraju, posiada znaczące zasoby dziedzictwa kulturowego. Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są 2824 obiekty. W tym w rejestrze ujętych jest 69 drewnianych kościołów, 214 parków, 190 zabudowań 33 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, opracowana w ramach procesu aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, 2012 (wersja aktualna). Strona 70

71 folwarcznych, 81 zabudowań gospodarczych, 153 pałace i dwory. Zdecydowanie mniejszy procent z ogólnej liczby zabytków rejestrowych dotyczy obiektów wiejskich 34. Dokumentem, w którym ujmuje się główne cele polityki samorządu województwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad nimi jest opracowywany co 4 lata Program Opieki nad Zabytkami Województwa Opolskiego 35. Region opolski należy do jednych z zasobniejszych w Polsce w obiekty zabytkowe. Wizytówką regionu są kompleksy średniowiecznej architektury sakralnej i świeckiej, które znajdują się głównie w stolicy województwa (wieża Piastowska w Opolu, elementy średniowiecznej architektury i wyposażenia w Katedrze Opolskiej, w kościele Franciszkanów kaplica Św. Anny, tzw. Kaplica Piastowska, w kościele Na Górce, Kaplica Św. Wojciecha, Kaplica Św. Aleksego, mury obronne z basztą, Górny Zamek, zbiory średniowiecznej rzeźby w Muzeum Diecezjalnym). Średniowieczne kościoły można obejrzeć w Kałkowie, Grodkowie, Namysłowie, Paczkowie, Głogówku i w Brzegu. Zachowanymi elementami architektury średniowiecznej mogą poszczycić się: Namysłów (ratusz, zamek), Otmuchów (zamek), Głogówek (zamek) oraz Paczków (mury z basztami i Wieża Bramy Wrocławskiej). Perłą architektury zabytkowej Opolszczyzny są zabytkowe zamki i pałace. Do najpiękniejszych należą zespoły pałacowoparkowe w Mosznej, Kamieniu Śląskim, Rogowie Opolskim, Prószkowie, Niewodnikach, Pawłowicach, Kopicach i Tułowicach oraz dzieła architektury i budownictwa obronnego (Zamek Piastów Śląskich w Brzegu, Zamek Biskupów Wrocławskich w Otmuchowie, zamki w Rogowie Opolskim, Namysłowie, Niemodlinie, Głogówku). Na obszarze województwa znajduje się prawie 0,5 tys. murowanych kościołów. Jednym z charakterystycznych elementów wiejskiego pejzażu regionu są drewniane kościoły, umiejscowione głównie w północnej części województwa i włączone w szlak architektury drewnianej Polski Południowej, który jest częścią europejskiego szlaku architektury drewnianej. Do najbardziej znanych należą kościoły w: Bąkowie, Bierdzanach, Brzezinkach, Jakubowicach, Krzyżowicach, Miechowej, Oleśnie, Michalicach, Proślicach, Uszycach, Malni, Baborowie. Ponadto bogate zasoby dziedzictwa kulturowego stanowią historycznie ukształtowane zespoły urbanistyczne (m.in. stare miasta w Brzegu, Paczkowie, Byczynie, Opolu, Nysie, Głogówku) i ruralistyczne (Jemielnica, Pokój, Pilszcz, Księże Pole, Ścinawa Nyska, Grobniki), obiekty użyteczności publicznej (ratusze miejskie, m.in. w Brzegu, Grodkowie, Głogówku, Strzelcach Opolskich, Namysłowie, Głubczycach), dworce kolejowe (w Brzegu, Opolu, Szydłowie, Pokoju, Murowie, Zimnej Wódce, Zalesiu Śląskim i Leśnicy), szpitale, m.in. Zespół im. Św. Aleksego w Opolu, w Głogówku, Kluczborku, Prudniku, Branicach i Namysłowie, szkoły sieć średniowiecznych gimnazjów w Brzegu, Byczynie, Kluczborku i Wołczynie (jedne z najstarszych gimnazjów w Europie), kolegium Carolinum w Nysie, szkoły w Grodkowie, Kałkowie, Nowej Wsi Małej, Opolu, Pogorzeli, Siedlcu), obiekty techniki (m.in. szybowe piece wapiennicze z okolic Gogolina i Górażdży, wieża ciśnień w Opolu, cementownia Odra, fabryka porcelany w Tułowicach, huta szkła w Murowie, huta żelaza w Ozimku i Zagwiździu, papiernia w Krapkowicach, cegielnia w Szydłowie oraz jeden z najstarszych w Europie most żeliwny w Ozimku), zabytkowe parki (w Pokoju, Lipnie i Prószkowie, Nysie, Brzegu, Kędzierzynie-Koźlu, Paczkowie, wyspa Bolko w Opolu, Dobrodzieniu, park zamkowy na Pasiece) oraz cmentarze (wojenny w Łambinowicach oraz podobozowe w Święcicach). Stan techniczny wielu obiektów i zespołów dziedzictwa kulturowego kwalifikuje je do renowacji i rewitalizacji 36. Istotną rolę w rozwoju 34 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego 2010, Załącznik nr 1 do uchwały Nr XLVIII /505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 września 2010 r., w sprawie uchwalenia zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego (Dziennik Urzędowy Województwa Opolskiego Nr 132 poz z dnia 18 listopada 2010 r.) 35 obecnie jest to program na lata przyjętym uchwałą Nr V/76/ 2011 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 29 marca 2011r 36 Program Opieki.., op. cit., s , 66-69; Raport na temat funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po 1989 roku, red. J. Purchla, Kraków 2008 r., s. 86, [w:] Strona 71

72 kulturalnym regionu odgrywa miasto Opole, ze względu na swoją historię, tradycję, przeszłość kulturalną jak i bieżący rozwój instytucji kultury. To tutaj odbywają się najważniejsze imprezy o znaczeniu regionalnym i krajowym. Należą do nich: Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej, Opolskie Konfrontacje Teatralne Klasyka Polska, Ogólnopolski Festiwal Teatrów Lalek, Międzynarodowy Festiwal Perkusyjny, Festiwal Filmowy Opolskie Lamy, Dni Opola, Noc Kultury, Noc Muzeów, Dni Kultury Niemieckiej, Opolskie Dni Kresowe, Dni Muzyki i Kultury Żydowskiej, Wiosna Austriacka, Jarmark Wielkanocny, Mistrzostwa Polski Mażoretek. Swoją siedzibę mają tu również najważniejsze instytucje kultury. Opole jest centrum kulturalnym województwa z Muzeum Śląska Opolskiego, Muzeum Wsi Opolskiej, Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach Opolu i Muzeum Diecezjalnym dokumentującymi wielowiekowe dziedzictwo kultury regionu. W celu zapewnienia optymalnych warunków dla rozwijania działalności kulturalnej w Opolu, a tym samym i w regionie zrealizowane zostały oraz są w trakcie realizacji duże inwestycje w wojewódzkich i miejskich obiektach instytucji kultury. Do najważniejszych należy zakończony w 2011 r. projekt Utworzenie Narodowego Centrum Polskiej Piosenki poprzez przebudowę Amfiteatru Tysiąclecia w Opolu, który został dofinansowany z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Ze środków tego samego programu przeprowadzana jest obecnie również rozbudowa Filharmonii Opolskiej im. J. Elsnera. Instytucje kultury wciąż wymagają remontów i adaptacji do współczesnych wymogów odbiorców kultury i sztuki. Stan ten dotyczy również zabytków i innych obiektów pełniących funkcje kulturalne. Inwestycjom w infrastrukturę kultury w stolicy województwa nie towarzyszy skuteczna promocja przedsięwzięć kulturalnych, co skutkuje zbyt niskim poziomem wiedzy o ofercie kulturalnej miasta oraz obniżone uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych 37. W ramach Działania 5.3 RPO WO dofinansowano 23 projekty na łączną kwotę ok. 49,6 mln PLN. Wśród projektów realizowanych w ramach Działania 5.3. RPO WO , aż 4 projekty są zlokalizowane w Opolu. Projekty te dotyczą konserwacji i digitalizacji zabytkowego zbioru Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu, renowacji Wieży Piastowskiej w Opolu, przebudowy budynku na siedzibę Miejskiej Biblioteki Publicznej w Opolu oraz budowy Studenckiego Centrum Kultury SCK na terenie Uniwersytetu Opolskiego. 37 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, opracowana w ramach procesu aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, 2012 (wersja aktualna). Strona 72

73 Mapa 7. Wpływ projektów na potencjał kulturowy Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181.oraz PZP WO 2010 Strona 73

74 PODSUMOWANIE Wszystkie projekty o znaczeniu kulturowym realizowane w ramach RPO WO były zlokalizowane w gminach o wysokim potencjale kulturowym. Największą grupę projektów stanowiły działania dotyczące rewitalizacji zabytkowej przestrzeni miejskiej, w tym murów obronnych. Projekty te bardzo często były realizowane w zabytkowych układach urbanistycznych wpisanych do rejestru zabytków. Realizacja projektów tego typu jest niezwykle istotna dla eksponowania regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz poprawy atrakcyjności turystycznej regionu. Pomimo inwestycji w rozwój infrastruktury, znaczna część instytucji kulturalnych w regionie funkcjonuje w obiektach, które nie są w stanie sprostać współczesnym funkcjom i standardom, co ma pośredni, a czasami bezpośredni wpływ na satysfakcję potencjalnego odbiorcy. W przypadku instytucji kultury niedostatki widoczne są zwłaszcza na terenach wiejskich. Wiele obiektów nadal wymaga generalnego remontu i doposażenia 38. Województwo opolskie jest obecnie jedynym regionem w Polsce, w którym brakuje regionalnej instytucji kultury, której głównym celem byłoby rozpoznawanie, rozwijanie i zaspakajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych mieszkańców województwa. W 1995 r. podjęta została decyzja o likwidacji Wojewódzkiego Domu Kultury. Część zadań WDK realizuje Departament Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, lecz jest to niewystarczające w obliczu potrzeb kulturalnych regionu. Zgodnie z wypowiedziami respondentów, jak również zgodnie z diagnozą sytuacji społeczno-gospodarczej, zauważalny jest brak instytucji prowadzącej monitoring, szkolenia, nadzorującej działania promocyjne oraz wsparcie finansowe i organizacyjnie przedsięwzięć w dziedzinie kultury, a także koordynującej i wdrażającej najważniejsze projekty kulturalne, co nie służy dynamicznemu rozwojowi kultury w regionie STOPIEŃ WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU ŚRODOWISKA NATURALNEGO System przyrodniczy w województwie opolskim stwarza warunki ochrony wszystkich typowych dla tego obszaru siedlisk i zbiorowisk florystyczno-faunistycznych, które występują na obszarach węzłowych. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronione zajmują około 28% obszaru województwa. Obszary chronionego krajobrazu stanowią ponad 20% powierzchni województwa, natomiast rezerwaty przyrody jedyne 0,08%. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe zajmują powierzchnię ponad 2,5 tys. ha, a użytki ekologiczne prawie 465 ha. 40 W województwie opolskim, w zakresie turystycznych obiektów przyrodniczo krajobrazowych na uwagę zasługują: 1. Zbiorniki wodne duży, ale wciąż jeszcze nie w pełni wykorzystany potencjał turystyczny posiadają występujące w regionie jeziora. Do ulubionych miejsc wypoczynku nad wodą należą Jeziora Turawskie oraz usytuowane w południowo-zachodniej części regionu zbiorniki Jezioro Nyskie i Jezioro Otmuchowskie. Mając na względzie możliwie najlepsze wykorzystanie potencjału tych miejsc do celów turystycznych, konieczne jest podjęcie odpowiednich działań rewitalizacyjnych (np. poprawa jakości wód w zbiornikach wodnych, kanalizacja miejscowości), 38 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, opracowana w ramach procesu aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, 2012 (wersja aktualna). 39 ibidem 40 Plan Zagospodarowania Przestrzennego WO 2010, s 36 Strona 74

75 a także rozbudowa, modernizacja istniejącej lub budowa nowej infrastruktury (np. przystanie jachtowe) 41. Wsparciem należałoby również objąć wszelkie działania związane z uatrakcyjnieniem tych miejsc dla szerszego grona turystów. Rewitalizacji wymagają istniejące plaże, kąpieliska, parkingi a także towarzysząca im infrastruktura. Skoncentrowanie tak licznych funkcji na niewielkim obszarze wokół jezior, a w szczególności Jeziora Turawskiego, pozwoliłoby stworzyć ciekawą ofertę rekreacji i turystyki wodnej. Odpowiedzią na ww. potrzeby jest projekt "Trias Opolski Poprawa jakości wody w Opolu" oraz jego kontynuacja Trias Opolski ochrona zbiornika wód podziemnych dla aglomeracji Opole, Prószków i Tarnów Opolski". Do realizacji projektu przystawiły gminy leżące wokół Jeziora Turawskiego oraz w zlewni Małej Panwi w celu skanalizowania miejscowości. 2. Odra i rzeki w regionie rzeki przy odpowiednim zagospodarowaniu, stanowią atrakcyjne miejsca turystyczne. Niewykorzystaną w województwie opolskim atrakcją turystyczną jest Odra. Modernizacja i rozbudowa odpowiedniej infrastruktury wodnej (np. przystanie żeglugi śródlądowej w Brzegu, Opolu, Kędzierzynie-Koźlu, Krapkowicach czy szlaki kajakowe z przystaniami kajakowymi) pozwoliłyby na pełniejsze wykorzystanie jej walorów (np. organizacja rejsów wycieczkowych, spływów kajakowych itp.). Turystyka wodna na rzece Odrze nie odpowiada w pełni potrzebom społeczności lokalnej i turystów. W skali regionalnej brakuje również odpowiedniego zagospodarowania turystycznego nadbrzeży rzeki Odry. Na uwagę zasługuje fakt realizacji przez Opole projektu Odra urzeka, mającego na celu zagospodarowanie terenu wzdłuż nadbrzeży Odry na rzecz zwiększenia atrakcyjności stolicy regionu. Rozwój turystyki na opolskich rzekach, w tym na Odrze, jest niewspółmierny w stosunku do potencjału, a działania zmierzające do dostosowania infrastruktury do potrzeb turystyki żeglugowej mają charakter ograniczony i nie kompleksowy. Obserwowany jest spadek gospodarczego znaczenia rzeki Odry. Wykorzystanie rzeki Odry jako międzynarodowej trasy żeglugi śródlądowej ma szansę przyczynić się do rozwoju międzynarodowej turystyki na obszarach całego dorzecza. Oprócz Odry, potencjał do rozwoju turystyki wodnej, w mniejszym bądź większym stopniu (w zależności od ich udrożnienia), posiadają inne rzeki, m.in.: Mała Panew, Osobłoga, górne odcinki Nysy Kłodzkiej, Kłodnica oraz Biała Głuchołaska Parki krajobrazowe atrakcyjnymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi charakteryzują się, objęte konserwatorską ochroną przyrody, obszary leśne, w tym 3 parki krajobrazowe: Góra Św. Anny (miejsce szczególne w krajobrazie Śląska Opolskiego, posiadające znaczny potencjał w zakresie pełnienia funkcji centrum turystyczno-rekreacyjno-pielgrzymkowego), która również zawiera liczne obiekty o wysokich walorach geologicznych wartościowe dla geoturystyki i szeroko pojętej edukacji, Góry Opawskie, Stobrawski Park Krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu w postaci m.in.: Lasów Stobrawsko-Turawskich i Borów Niemodlińskich, a także liczne rezerwaty przyrody (35 obiektów o zróżnicowanej reprezentacji typologicznej: leśne, leśno-torfowiskowe, florystyczne, stepowe, przyrody nieożywionej). Występująca na tych obszarach duża różnorodność fauny i flory, pomniki przyrody, zabytkowe aleje i parki oraz czystość środowiska naturalnego to duża atrakcja dla turysty. Brakuje promocji i informacji dla turystów, dlatego wymagana jest realizacja inwestycji w zakresie rozbudowy, modernizacji i rozwoju infrastruktury (np. oznakowanie szlaków pieszych, rozwój systemu tras rowerowych, 41 Program opieki nad zabytkami województwa opolskiego na lata Załącznik do uchwały Nr V/76/2011 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 29 marca 2011r., s Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa, s. 197; Strategia rozwoju turystyki w województwie opolskim na lata , Opole-Kraków 2005, s Strona 75

76 ścieżki przyrodniczo-edukacyjne, parkingi leśne) 43. Na terenach górzystych województwa opolskiego brakuje kompleksowej infrastruktury do uprawiania sportów narciarskich (np. tras zjazdowych i biegowych) w szczególności na terenie Gór Opawskich (turyści z Polski i Republiki Czeskiej). 4. JuraPark Krasiejów atrakcję turystyczną stanowi unikatowe w skali europejskiej stanowisko dokumentacyjne (paleontologiczne) przyrody nieożywionej Trias w Krasiejowie (około 40 ha). JuraPark to markowy produkt turystyczny związany utworzeniem jednego z największych w Europie parków tematycznych poświęconych dinozaurom. To również przestrzeń do organizacji wizyt studyjnych, wydarzeń kulturalnych, pokazów, koncertów, kongresów i konferencji dla grona zainteresowanych z kraju i ze świata. 5. Ogród zoologiczny ogród zoologiczny w Opolu jest jednym z obiektów o najwyższej liczbie odwiedzających w regionie: około tysięcy osób rocznie. Otaczające ogród tereny na wyspie Bolko należą do najcenniejszych przyrodniczo i wypoczynkowo w stolicy województwa, są one predysponowane do roli parkowo rekreacyjnej oraz do zaplecza dla rekreacji oraz sportów aktywnych 44. Powyższa diagnoza została potwierdzona przez respondentów, według których: województwo opolskie ma bardzo wiele atutów pomimo, że jest bardzo małe, ale posiada spore zasoby wody, zajmuje pod tym względem 4 miejsce w kraju. Zbiorniki te mogą służyć turystyce i wypoczynkowi. Na terenie województwa znajduje się wiele jezior, sporo mniejszych obszarów wodnych, które służą turystom w okresie letnim, ale także są dobrym miejscem służącym sportom rekreacyjnym: żeglarstwo, sporty motorowe. Duży potencjał posiada również rzeka Odra, która jest drugą rzeką w kraju, mamy tutaj możliwość pływania nią na duże odległości ponieważ posiada ona szeroką europejską sieć wodną. Na przykład z Kędzierzyn-Koźle do Szczecina, a później jeszcze kanałami przez Berlin do Paryża. Drugim atutem są tutaj na pewno małe Góry Opawskie z ciekawą infrastrukturą może niekoniecznie do sportów zimowych typu narciarstwo z pewnością można uprawiać tutaj narciarstwo biegowe, ponieważ mimo braku szlaków, są miejsca do tego wyznaczone. W lecie natomiast jest to wspaniały teren dla turystyki kwalifikowanej, dla młodzieży, dla osób które chodzą po górach i jeżdżą na rowerach. Są tutaj organizowane obozy. Możliwy również jest połów pstrąga. Góry Opawskie otoczone są parkiem krajobrazowym położonym na terenie nizinnym, który oferuje wszystko to, co może zaoferować turystom las, czyli grzyby, ryby, siedliska zwierząt, wystawy poświęcone przyrodzie przy izbach leśnych czy lokalnych muzeach. Jest również park krajobrazowy, Góra Św. Anny czyli miejsce kultowe, pielgrzymkowe, które od kilku lat odwiedza spora ilość osób, jak i również miejsce w którym znajduje się drugi w Polsce Geopark Krajowy w którym jest Muzeum Powstań Śląskich, wiele rezerwatów, bardzo dobre warunki do jazdy na rowerach. Oferuje ono agroekoturystykę, turystykę związaną z lasami szczególnie ciekawą dla myśliwych, jak i również dziedzictwo ze względu na bogatą historię zarówno z I jak i II wojny światowej, czy historię Rodów Śląskich (IDI, ekspert). Niecała połowa (63) projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 RPO WO zlokalizowane są na terenach sąsiadujących bezpośrednio z parkami krajobrazowymi, rezerwatami 43 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego, Załącznik nr 1 do uchwały Nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa z dnia 28 września 2010 roku w sprawie uchwalenia zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego (Dziennik Urzędowy Województwa Opolskiego Nr 132 poz z dnia 18 listopada 2010r.), s Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, opracowana w ramach procesu aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, 2012 (wersja aktualna). Strona 76

77 przyrody lub obszarami chronionego krajobrazu. Projekty te wykorzystują zlokalizowany w sąsiedztwie potencjał turystyczny. Rozkład przestrzenny potencjału przyrodniczego oraz rozmieszczenie projektów z Działania 1.4 RPO WO przedstawia mapa nr 8. Na mapie nie przedstawiono projektów z zakresu kultury i rewitalizacji, gdyż są one usytuowane głównie w ośrodkach miejskich i dotyczą infrastruktury i przestrzeni miejskich. Wykorzystywanie przez turystykę elementów środowiska przyrodniczego w formie walorów turystycznych warunkuje kształtowanie środowiska przyrodniczego. Konieczność udostępnienia turystom korzystania z walorów przyrodniczych wymusza, nie tylko działania związane z jej udostępnieniem, ale także racjonalnego wykorzystania zasobów przyrodniczych, w przeciwnym wypadku mogą stracić swoją wartość. Stan środowiska i walorów przyrodniczych jest niezwykle ważnym czynnikiem, warunkującym funkcjonowanie turystyki, która wymaga obszarów czystych i mało zdegradowanych. Część projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 RPO WO jest zlokalizowana na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych. Projekty te wykorzystują wysokie walory obszarów naturalnych. Do takich projektów należą opisywany już JuraPark w Krasiejowie oraz Regionalne Centrum Turystycznego "Dolina Małej Panwi oraz szereg projektów zakładających budowę bazy noclegowej oraz gastronomicznej. Szczególnie widoczne jest to na terenie parku krajobrazowego Gór Opawskich oraz Góry Św. Anny, gdzie w każdej z lokalizacji zrealizowano aż 6 projektów rozwijających bazę noclegową oraz gastronomiczną. Na terenie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego nie zrealizowano żadnego projektu w ramach RPO WO Obszar Stobrawskiego Parku Krajobrazowego to obszar o dużym nasyceniu terenami lesistymi, który posiada bardzo duży potencjał lasów i rzek. Na tym terenie wskazane jest rozwijanie turystyki aktywnej w oparciu o tereny zielone oraz o potencjał rzeczny. Zlokalizowanych jest to bardzo dużo podmiotów agroturystycznych, gdyż z założenia nie może oczekiwać rozwoju turystyki masowej. Są to doskonałe obszary do rozwoju turystyki przyrodniczej, edukacyjnej realizowanej w małych grupach nastawionych na podziwianie krajobrazu, na odnajdywanie tych elementów środowiska przyrodniczego, które są najbardziej unikalne. Znajdują się tam wydmy porośnięte lasem jedne z największych obszarów śródlądowych wydm na terenie Polski. Strona 77

78 Mapa 8. Projekty turystyczne na tle potencjału środowiska naturalnego Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181.oraz PZP WO Strona 78

79 Duży potencjał przyrodniczy posiada również Odra i inne rzeki w regionie. W ramach projektów z zakresu turystyki i kultury zrealizowano trzy projekty uwzględniające potencjał rzek zagospodarowanie terenów wzdłuż Odry, projekt zakładający rejsy statkiem po Kanale Gliwickim i Odrze oraz wspomniany już wcześniej projekt regionalnego Centrum Turystycznego "Dolina Małej Panwi. Dobra praktyka Tytuł: Rejs statkiem po Kanale Gliwickim i Odrze nowa usługa turystyczno-rekreacyjna; Poddziałanie: RPO WO ; Beneficjent: Canal Trans; Wartość projektu: ,89PLN; Dofinansowanie EFRR: ,56PLN Planowana do realizacji inwestycja polega na wprowadzeniu zupełnie nowej na terenie województwa opolskiego usługi związanej z turystyka przybrzeżna na rzece Odrze i Kanale Gliwickim. Obecnie siec rzeczna naszego regionu z punktu widzenia turystyki specjalistycznej jest mało wykorzystana. Od końca lat 80-tych po Kanale Gliwickim nie pływała żadna jednostka pasażerska. Postrzeganie Kędzierzyna-Koźla jako miejsca o potencjale turystycznym. W ramach projektu zostanie wprowadzona nowa oferta firmy polegająca na organizacji rejsów statkiem po Kanale Gliwickim i rzece Odrze jak również możliwości wzięcia udziału w wykładach na temat historii Kanału Gliwickiego i okolic. Realizacja projektu wpłynie przede wszystkim na rozwój turystyki w regionie oraz wykorzystanie potencjału rzeki Odry. Zamiarem wnioskodawcy jest powrót do odbierania miasta Kędzierzyn- Koźle jako miejsca na stałe związanego z turystyka wodna. Rejs będzie okazją do poznania historii związanej z rozrzuconymi wzdłuż Kanału w czasie II wojny światowej obozami jenieckimi, historia budowy fabryki IG Farben Industrie jak również atrakcja związana z przepłynięciem przez 7 śluz. Obiekt przystosowany zostanie do korzystania przez osoby niepełnosprawne. Przedstawiciele JST zapytani w jakim stopniu projekty realizowane na ich terenie w ramach RPO WO uwzględniły lub uwzględniają wykorzystanie potencjału środowiska naturalnego w szczególności zasobów przyrodniczych i krajobrazowych, w tym wykorzystania potencjału rzeki Odry i jej dopływów w regionie, najczęściej wskazywali iż potencjał środowiska jest istotny, jednakże ma podobne znaczenie jak inne aspekty i walory gminy oraz że trudno jest ocenić rolę środowiska w realizowanych projektach (wykres 15). Wykres 15. Wpływ potencjału środowiska naturalnego na realizację projektów z zakresu turystyki mniej więcej połowa projektów jest realizowana w powiązaniu z walorami przyrodniczymi środowisko naturalne nie ma dużego znaczenia, o inwestycjach decydują inne walory naszej Gminy/Powiatu walory przyrodnicze są głównym powodem realizacji wybitnej większości projektów 9,1% 10,6% 13,6% potencjał środowiska, jakkolwiek istotny, ma podobne znaczenie jak inne aspekty i walory gminy trudno ocenić rolę środowiska w realizowanych projektach 33,3% 33,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI z JST, n=66. Strona 79

80 Stan środowiska i walorów przyrodniczych jest niezwykle ważnym czynnikiem, warunkującym funkcjonowanie turystyki, która wymaga obszarów czystych i mało zdegradowanych 45. Niejednokrotnie chęć turystycznego wykorzystania konkretnych walorów turystycznych wymusza podejmowanie działań o charakterze ochronnym. Wzrastająca świadomość ekologiczna sprawia, że turystyka staje się często czynnikiem inicjującym działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Na płaszczyźnie ekologicznej negatywny wpływ turystyki jest wyraźnie widoczny we wszystkich sferach budujących środowisko. Turystyka przyczynia się do zaburzenia bilansu wodnego przez nadmierny pobór wody, generuje emisję ścieków. Ilość wody zużywanej w turystyce jest coraz bardziej zbliżona do ilości wody zużywanej w przemyśle, woda niezbędna jest do obsługi ruchu turystycznego, ale równie obiektów bazy towarzyszącej jak baseny, pola golfowe. Zanieczyszczenia emituje transport drogowy jak również wodny, a także sami turyści wyrzucając śmieci w miejscach niedozwolonych. Należy brać jednak pod uwagę, że obszary o wysokich walorach przyrodniczych charakteryzują się również wysoką wrażliwością ekologiczną tereny te są szczególnie narażone na nadmierną presję ze strony ruchu turystycznego, jeżeli rozwój turystyki odbywa się w sposób niekontrolowany. Realizacja pewnych działań, np. intensyfikacja zabudowy mieszkaniowej, lokowanie uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych lub niewłaściwe kształtowanie infrastruktury turystycznej mogą stanowić zagrożenie dla zasobów przyrodniczych, a co za tym idzie walorów turystycznych tego rodzaju obszarów. Zmiany, które zachodzą w wyniku realizacji niektórych typów działań infrastrukturalnych, mają charakter nieodwracalny lub trudno odwracalny. PODSUMOWANIE Obszary o wysokich walorach turystycznych, wynikających z występujących zasobów przyrodniczych, powinny stanowić jeden z obszarów koncentracji środków. Należy brać pod uwagę, że w przypadku rozwoju ekoturystyki zagadnienia rozwoju gospodarczego oraz ochrony przyrody i krajobrazu są ze sobą nierozerwalnie związane tworzą system naczyń połączonych. Ze względu na ryzyko nieodwracalnego zaburzenia równowagi pomiędzy działalnością gospodarczą, a utrzymaniem wysokiej jakości zasobów przyrodniczych i krajobrazu, konieczne jest zastosowanie odrębnego podejścia w stosunku do rozwoju tego rodzaju obszarów. Wyniki analiz prowadzą również do konkluzji, że silny wpływ na zwiększenie liczby turystów mogą mieć działania, które w sposób pośredni przyczyniają się do wzmocnienia potencjału turystycznego. Do grupy tej zaliczono projekty dotyczące rozwoju infrastruktury ochrony środowiska, poprawy estetyki przestrzeni publicznej, ochrony przyrody, jak również rozwoju dróg oraz infrastruktury sportowo-rekreacyjnej WPŁYW PROJEKTÓW NA ŚRODOWISKO NATURALNE W kontekście oceny wpływu projektów turystycznych podejmowanych w ramach RPO WO na środowisko naturalne można stwierdzić, zgonie z opinią przedstawicieli JST, iż jest to oddziaływanie neutralne (wykres 16). 45 Ekonomika turystyki i rekreacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej na rozwój obszarów wiejskich, Fundeko Sp. J. Warszawa 2011 Strona 80

81 Wykres 16. Oddziaływanie projektów turystycznych na środowisko naturalne Czy może Pan/Pani dokonać bilansu oddziaływania na środowisko wszystkich tych projektów? myślę, że można mówić o negatywnym wpływie na środowisko naturalne 6,1% oddziaływanie jest raczej neutralne 40,9% wydaje mi się, że projekty wpłynęły ogólnie pozytywnie na środowisko naturalne nie potrafię tego ocenić 22,7% 30,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI JST, n= 66. Około 1/3 ankietowanych przedstawicieli JST dostrzega pozytywny wpływ na środowisko naturalne. Potwierdzają to wskazania beneficjentów projektów turystycznych. Aż 45,8% wskazało, że w ramach swoich projektów wprowadziło rozwiązania pozwalające zmniejszyć energochłonność energetyczną budynków, wśród których znalazły się również działania termomodernizacyjne. Blisko 40% beneficjentów wprowadziło rozwiązania wykorzystujące energię odnawialną (energię słoneczną). Zainstalowano kolektory słoneczne lub inne systemy wykorzystujące energię słoneczną przede wszystkim do ogrzewania wody. Mniej popularne wśród beneficjentów były rozwiązania dotyczące odzysku ciepła poprzez rekuperatory powietrza, systemu zbiórki odpadów, odprowadzania ścieków, czy też działania informacyjne dotyczące tematyki szeroko rozumianej ekologii (wykres 17). Wykres 17. Typy działań o charakterze ekologicznym wprowadzone przez beneficjentów projektów turystycznych Jakiego typu działania o charakterze ekologicznym wprowadziliście Państwo w ramach realizacji projektu? wprowadziliśmy rozwiązania pozwalające zmniejszyć energochłonność energetyczną obiektów 45,8% wprowadziliśmy kolektory i systemy solarne 38,5% konieczne było zadbanie o własny system zbiórki odpadów oraz odprowadzania ścieków, nie mogliśmy 14,6% prowadzimy zorganizowane akcje informacyjne promujące ekologię, stale angażujemy środki finansowe 7,3% żadne 35,4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Strona 81

82 Ciekawym przykładem przedsięwzięcia wykorzystującym różne rozwiązania proekologiczne jest projekt budowy hotelu SPA w Kluczborku realizowane go w ramach Poddziałania RPO WO : Dobra praktyka Tytuł projektu: Hotel SPA-Spałka w Kluczborku; Poddziałanie: RPO WO ; Beneficjent: Spałka Paweł Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowo-Produkcyjne; Wartość projektu: ,62 PLN; Dofinansowanie EFRR: ,67 PLN W ramach projektu nastąpi przebudowa zabytkowego obiektu z przełomu XIX/XX wieku. Powstanie w nim kompleks turystyczno rekreacyjny obejmujący centrum SPA, bazę noclegową z 55 miejscami noclegowymi w pokojach gościnnych, centrum konferencyjne z salą oraz restauracja. Beneficjent założył również wykorzystanie w jak największym stopniu odnawialnych źródeł energii. W ramach projektu przewidziany jest montaż 12 paneli słonecznych, pompy ciepła ora rekuperatora odzyskującego ciepło. Dzięki tym elementom powstający obiekt turystyczno rekreacyjny ograniczy swoje negatywne oddziaływania na środowisko poprzez zmniejszenie wykorzystania paliw kopalnych. Przełoży się to również na aspekty ekonomiczne eksploatacja obiektu będzie tańsza. Osobną grupę projektów stanowią te, których celem jest promowanie zdrowego i ekologicznego trybu spędzania wolnego czasu. Zaliczyć można do nich wszelkie projekty związane z wytyczaniem nowych szlaków rowerowych, nordic-walking, tras do jazdy konnej, mini-siłowni na świeżym powietrzu, czy też projektu z zakresu rewitalizacji parków miejskich. PODSUMOWANIE Inwestycje turystyczne z zasady lokalizowane są w otoczeniu, lub jego pobliżu, wyróżniającym się szczególnymi walorami przyrodniczymi. Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych, w tym budowlanych jak ma to miejsce w przypadku projektów turystycznych, może potencjalnie powodować negatywne oddziaływanie na środowisko, stąd niezwykle istotne jest aby podejmowane działania wywierały jak najmniejszą presję na środowisko naturalne. W opinii przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego same inwestycje mają raczej oddziaływanie neutralne, a nawet pozytywne. Wielu beneficjentów w ramach swoich projektów wdrożyło rozwiązania proekologiczne, w szczególności pozwalające zmniejszyć energochłonność energetyczną budynków STOPIEŃ WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO Walory turystyczne tworzą zarówno zasoby środowiska naturalnego jak również przejawy działalności człowieka, które są bezpośrednim przedmiotem zainteresowania turystów. Tak więc zarówno zabytki, dziedzictwo kulturowe baza sportowa, rekreacyjna, noclegowa jak i walory przyrodnicze stanowią potencjał turystyczny. Województwo o opolskie posiada zarówno bogatą ofertę kulturową, historyczną jak również przyrodniczą. Województwo opolskie to miejsce, gdzie wysycenie Zamków i Pałaców jest najwyższe w Polsce. Przy tych miejscach dobrze rozwinięta jest sieć wodna: liczne jeziorka, rozlewiska, kanały. Część z tych obiektów jest zdewastowana i zniszczona, jednak część tych terenów które są po renowacji jaka miała miejsce w ostatnich latach przez osoby prywatne czy publiczne, odzyskała swój blask, świetność i dzisiaj świadczy usługi turystyczne. Zdaniem Respondenta stanowi to duży potencjał i mocną stronę (Respondent wskazuje tutaj obiekty flagowe: Pałac w Mosznej, Zamek w Rogowie, Pałac w Kamieniu Śląskim, Zamek Piastów Śląskich w Brzegu, pozostałości średniowieczne, obronne). Wokół tych obiektów tworzy się szereg ciekawostek jak np. Polsko-Czeskie Centrum Szkolenia Rycerstwa w Byczynie, gdzie prężnie działa Bractwo Rycerskie. Jak Strona 82

83 na tak małe województwo bardzo dobrze rozwinięta jest tutaj również baza kulturalna, jest tutaj sporo muzeów o szerokiej tematyce, ponad 80 obiektów architektury drewnianej zgromadzonej w skansenie, około 69 obiektów sakralnych czyli kościółków na terenie województwa, bazyliki, szlaki murowane, gotyckie, szlaki kulturowe typu szlak Św. Anny, który łączy ośrodki Kultu Maryjnego itp. Na terenie województwa znajduje się również ogród zoologiczny, odwiedzany co roku przez kilkaset tysięcy osób, JuraPark, który powstał na bazie unikatowych odkryć prehistorycznych znalezisk i funkcjonujących stanowisk paleontologicznych. Dzięki zagospodarowaniu terenu wykopalisk powstał park rozrywki, nauki i zabawy oparty na tematyce dinozaurów (IDI, ekspert) Zdaniem rozmówców największy potencjał mają: małe, ruchliwe miasteczka z historyczną nutą. Zdecydowanie przyciąga to turystykę samochodową. Ciężko jest znaleźć wyróżnik, który świadczyłby o tym, że jest to wyjątkowe miejsce ponieważ na tę jego wyjątkowość składa się bardzo wiele czynników same obiekty agroturystyczne nie są wystarczające i nie byłyby konkurencją w skali kraju, ponieważ oferta ta jest bogata również na innych terenach Polski chociażby na terenie województwa dolnośląskiego. Zdecydowanie zamki i pałace są wyjątkowe, ponieważ każdy z osobna ma niepowtarzalną architekturę i ofertę, która jest związana z określoną historią, która się z tymi obiektami wiąże. Poza tym są takie obiekty jak wcześniej wspomniany JuraPark czy Opole jako Stolica Polskiej Piosenki, które z pewnością są unikatowe i niepowtarzalne w skali kraju. (IDI, ekspert) Szczególne znaczenie dla rozwoju turystyki mają projekty realizowane w ramach Poddziałania RPO WO Projekty te mają na celu kreowanie usług rekreacyjno -sportowych. Polegają one głównie na poszerzeniu oferty turystycznej i rekreacyjnej co ma niewątpliwie bardzo istotne znaczenie dla poprawy atrakcyjności miejsc turystycznych. Wszystkie projekty realizowane w ramach Poddziałania RPO WO mają wpływ na rozwój turystyki. Strona 83

84 Mapa 9. Projekty turystyczne na tle potencjału turystycznego Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181.oraz PZP WO 2010 Strona 84

85 Jak można zauważyć na mapie (mapa nr 9) część projektów z zakresu usług turystycznych jest zlokalizowanych na terenie obszarów o potencjale turystycznym jednakże nie wszystkie. Część projektów z zakresu rozwoju bazy noclegowej oraz gastronomii wygenerował pas autostrady, który nie posiada potencjału turystycznego, jednakże wymaga powiększenia i poszerzenia usług zarówno hotelowych jak i gastronomicznych. PODSUMOWANIE Województwo opolskie posiada szereg istotnych walorów turystycznych, do najważniejszych należą: zabytki, dziedzictwo kulturowe oraz niewykorzystany potencjał zbiorników wodnych. W kontekście rozwoju potencjału turystycznego województwa opolskiego istotne są działania z zakresu dziedzictwa historycznego i architektonicznego, rewitalizacji, kultury oraz sportu i rekreacji, ze szczególnym uwzględnieniem projektów wykorzystujących potencjał rzek, w tym Odry. W celu wykorzystania ww. potencjału turystycznego niezbędne jest również zapewnienie turystom odwiedzającym atrakcje kulturowe oraz przyrodnicze odpowiedniej infrastruktury noclegowej oraz gastronomicznej. Projekty zlokalizowane na terenie obszarów o wysokim potencjale kulturowym oraz przyrodniczym niewątpliwie wpływają na promocję walorów turystycznych województwa opolskiego. Ze względu na zbyt krótki czas od zakończenia realizacji projektów, trudno jest jednoznacznie określić jaki będzie ostateczny wpływ projektów, które nie są realizowane na terenach o jakimkolwiek potencjale turystycznym. Jednakże zgodnie z badaniem Wpływ wspólnej polityki rolnej na rozwój obszarów wiejskich 47, podczas którego badaniu poddano wszystkie projekty dofinansowane ze środków Unii Europejskiej w okresie od 2000 do 2010 roku, wynika iż z punktu widzenia rzeczywistego wzmocnienia potencjału endogenicznego, projekty rozdrobnione i wyizolowane, zlokalizowane poza obszarami o potencjale turystycznym będą miały znikomy wpływ, a środki przeznaczone na ich realizację są inwestycją mało efektywną. Projekty realizowane w gminach o bardzo niskim potencjale turystycznym oraz niewielkiej wartości i skali oddziaływania, mają mały wpływ na rozwój turystyki w regionie. Można uznać, że z punktu widzenia rzeczywistego wzmocnienia potencjału endogenicznego, rozdrobnione i wyizolowane działania będą miały znikome oddziaływanie STOPIEŃ WYKORZYSTANIA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ Podejście beneficjentów ankietowanych w ramach CATI w stosunku do wpływu istnienia infrastruktury towarzyszącej na podjęcie decyzji o realizacji przedsięwzięcia jest zróżnicowane (wykres nr 18). Najistotniejszy z punktu widzenia beneficjentów jest dostęp do infrastruktury transportowej (aż 63,6% ankietowanych brało ten aspekt pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o przystąpieniu do realizacji projektu). Zapewnienie dogodnego dojazdu do miejsca czy obiektu turystycznego warunkuje powodzenie jego funkcjonowania. Interesujący wydaje się fakt, że beneficjanci przedsięwzięć turystycznych nie brali pod uwagę istnienia lotnisk, czy sieci kolejowej, które także stanowią drogi komunikacyjne do miejsc przeznaczenia. Wynikać to może z faktu mniejszej popularności tych środków komunikacji wśród potencjalnych odwiedzających ich obiekty. 47 Wpływ wspólnej polityki rolnej na rozwój obszarów wiejskich, Fundeko Sp. J. Warszawa 2011, na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Strona 85

86 Równie istotna jak drogi dojazdowe jest infrastruktura sanitarna. Dostęp do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w opinii połowy ankietowanych przesądza decyzję o realizacji inwestycji. Istotny jest także dostęp do Internetu, który wyprzedza potrzebę dostępu do sieci telefonii stacjonarnej. Wykres 18. Infrastruktura techniczna warunkująca podjęcie decyzji o realizacji projektu z zakresu turystyki Proszę określić, jaką rolę w podjęciu decyzji o przeprowadzeniu inwestycji miały dla Państwa następujące elementy infrastruktury technicznej: 80,0% 70,0% 63,6% 64,5% 71,9% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 52,1% 52,1% 38,8% 9,1% 9,9% 10,7% 0,0% 35,5% 2,5% 2,5% wodociąg kanalizacja drogi dojazdowe 48,8% 28,1% 23,1% 23,1% Internet 36,4% 33,1% 29,8% telefonia stacjonarna 6,6% 28,1% lotnisko 8,3% 19,0% 0,0% 0,8% 0,8% 0,8% kolej b.ważna m.ważna nie braliśmy tego pod uwagę trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Także respondenci udzielający indywidualnych wywiadów pogłębionych zwracali uwagę na drogi dojazdowe, które w ich opinii warunkują rozwój infrastruktury turystycznej i na odwrót. Jako przykład odwrotnej zależności przytoczono JuraPark w Krasiejowie, który w dużym stopniu wpłynął na podjęcie przez gminę decyzji o poprawie nawierzchni drogowej stanowiącej dojazd do tego miejsca. Dodatkowo przy wsparciu inwestycji drogowych podejmowanych np. przy wykorzystaniu środków z Działania 321 PROW na ocenie wniosków aplikacyjnych punktowana była poprawa dostępu do obiektów o największych walorach turystycznych. Uwagę zwrócono również na potrzebę modernizacji linii kolejowej, taboru kolejowego oraz zwiększenia liczby bezpośrednich połączeń, które są alternatywnym środkiem transportu dla osób nieposiadających samochodu. Województwo opolskie posiada dobre regionalne powiązania drogowe z województwami ościennymi, które poza połączeniem pomiędzy ważnymi ośrodkami miejskimi i gminnymi, zapewniają dogodne powiązanie z głównymi trasami komunikacji drogowej, jak i rozprowadzają ruch z części węzłów autostrady A4. Wzrastające natężenie ruchu na drogach wojewódzkich wskazuje na ich intensywne wykorzystanie, co z kolei wpływa na szybszą degradację techniczną przedmiotowych dróg. Sieć dróg wojewódzkich województwa opolskiego jest właściwie rozwinięta ze względów powiązań komunikacyjnych, jednak stan techniczny tych jest niezadowalający Diagnozy Sytuacji Społeczno-Gospodarczej Województwa Opolskiego, styczeń 2012 Strona 86

87 Zgodnie z deklaracjami beneficjentów znaczna większość projektów turystycznych została zlokalizowana w dogodnym położeniu w stosunku do istniejącej infrastruktury drogowej. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że pas autostrady wygenerował szereg projektów z zakresu infrastruktury turystycznej, aż 17 projektów z Poddziałania RPO WO zostało zlokalizowanych wzdłuż autostrady A4 (mapa nr 10). Mapa 10. Rozmieszenie projektów na tle istniejącej infrastruktury drogowej Strona 87 Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181.

88 PODSUMOWANIE Beneficjenci realizujący działania turystyczne deklarowali, iż najważniejszymi elementami, które decydowały o lokalizacji przestrzennej projektu były drogi dojazdowe, infrastruktura wodnokanalizacyjna oraz Internet. Rozkład przestrzenny projektów potwierdza, iż podczas wyboru lokalizacji projektów priorytetowa była infrastruktura komunikacyjna WPŁYW PROJEKTÓW NA WIZERUNEK MIEJSC ORAZ ROZPOZNAWALNOŚĆ ATRAKCJI TURYSTYCZNCH WPŁYW NA WIZERUNEK MIEJSC Projekty turystyczne realizowane na ternie województwa opolskiego w opinii ponad połowy ankietowanych beneficjentów zdecydowanie wpłynęły na poprawę atrakcyjności inwestycyjnej w najbliższej okolicy (wykres 19). Wśród beneficjentów, którzy deklarowali istotny wpływ projektów na atrakcyjności inwestycyjną najbliższej okolicy są przedsiębiorcy gmin, o wysokim potencjale turystycznym, gdzie realizowano więcej niż jeden projekt np. Pokrzywna, Opole czy Leśnica. Jest to jeden z efektów jaki był możliwy do osiągnięcia dzięki wsparciu w ramach RPO WO Zaledwie 5% ankietowanych beneficjentów nie dostrzega pozytywnych efektów podejmowanych inwestycji w tym zakresie. Wykres 19. Wpływ projektów z zakresu turystyki na atrakcyjność inwestycyjną najbliższej okolicy Czy Państwa zdaniem przeprowadzone przedsięwzięcie wpływa na atrakcyjność inwestycyjną w najbliższej okolicy? 60% 52,9% 50% 40% 33,9% 30% 20% 8,3% 10% 2,5% 2,5% 0% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie mam zdania Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Opinię beneficjentów potwierdzają ankietowane organizacje turystyczne z obszaru całego kraju. Zdaniem, aż 80% przedstawicieli lokalnych i regionalnych organizacji turystycznych województwo opolskie stanowi ciekawą propozycję dla turystów i organizacji, a pozostałe 20% uważa, iż przeprowadzone przedsięwzięcia stanowią dopełnienie oferty turystycznej w skali całej Opolszczyzny Także przedstawiciel regionalnej organizacji turystycznej sąsiadującego województwa dolnośląskiego dostrzega pozytywne przemiany w zakresie turystyki w województwie opolskim, ale zaznaczył jednocześnie, iż zmiany te mogłyby być większe ponieważ Opolszczyzna stanowi dogodne miejsce do wypoczynku biorąc pod uwagę takie walory jak cisza i spokój. Przedstawiciel organizacji turystycznej zwrócił również uwagę na jakość promocji oferty turystycznej nie odbiegającej w jego opinii od tej Strona 88

89 jaka miała miejsce przed laty. Kampania promocyjna jest głównym źródłem informacji o walorach i atrakcjach turystycznych Opolszczyzny, które dzięki niej będą zauważalne w skali ponadlokalnej tj. w skali regionu i kraju. Teraz dla inwestorów nie jest tylko ważna powierzchnia inwestycyjna w odpowiedni sposób uzbrojona, ale również ważne jest co w otoczeniu danej inwestycji się dzieje, również turystycznie i kulturowo (IDI; Ekspert) ROZPOZNAWALNOŚĆ ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH Analiza prowadzonych w ramach RPO WO projektów daje jednoznaczną ocenę, iż walor promocji jest w wielu przypadkach zaniedbywany. O problemie świadczy już sam fakt braku aktywności beneficjentów dla zaistnienia w Internecie: jedynie 57% beneficjentów Poddziałania RPO WO utworzyło lub przebudowało swoje strony internetowe. Co ciekawe, wszystkie te działania podejmuje stała aktywna grupa beneficjentów, pozostałe podmioty nie podejmują wysiłku promocji w ramach dofinansowania. Efekty braku aktywności są widoczne: zarówno w opinii organizacji turystycznych, jak i samorządów dostęp do informacji turystycznej jest trudny, brakuje także informacji (w formie przewodnika, spójnej mapki obiektów) w sieci informacji turystycznych w regionie, nie mówiąc o informacji poza regionem. Niska aktywność jest widoczna w ocenach organizacji turystycznych z całego kraju: jedynie 30% organizacji ma wiedzę na temat jakichkolwiek walorów turystycznych Opolszczyzny, jednak wiedza ta jest ogólna i nie ma związku z prowadzonymi inwestycjami. Region jest rozpoznawalny w kilku aspektach, najczęściej wskazywane są walory przyrodnicze, następnie festiwale i wydarzenia kulturalne, baza gastronomiczna, zamki i pałace oraz dobry układ komunikacyjny, czyli te elementy, które są zakorzenione w świadomości przeciętnego respondenta. Wiedza na temat jakichkolwiek inwestycji turystycznych w badanych organizacjach jest minimalna, 85% nie potrafiło wskazać przynajmniej jednej takiej inwestycji. Rozpoznawalne są jedynie dobrze wypromowane obiekty: Moszna, Krasiejów, Byczyna. W chwili obecnej tylko trzy inwestycje powodują, że zdaniem respondentów jest szansa na zmianę wizerunku Opolszczyzny, co więcej, jest szansa, by region stał się celem ruchu turystycznego (co de facto jest już obserwowane). Dodać należy, że tylko te trzy obiekty są traktowane jako ciekawa propozycja dla turystów i organizacji turystycznych. U podstawy takiej oceny może stać niski poziom promocji. W opinii organizacji turystycznych niewystarczająca jest obecność województwa na targach turystycznych, konieczne jest docieranie bezpośrednie do odbiorcy. Przedstawiciele gminy, z którymi prowadzone były wywiady narzekali, iż są pozostawieni sami sobie w zakresie promocji, co po pierwsze osłabia możliwość dotarcia do szerszego odbiorcy, a po drugie powoduje chaos i rozdrobnienie informacji, przez co brakuje jednoznacznego przekazu. Jaka powinna być zatem wizja rozwoju promocji? W opinii przedstawicieli organizacji turystycznych z województw ościennych jak również z Czech należy wzorować się na skutecznych i sprawdzonych metodach: skuteczna i egzekwowalna strategia rozwoju turystyki przykładem mogą być Czechy. Region Jesenika prowadzi spójną politykę turystyczną, jednoznacznie typując obszary o ściśle określonym przeznaczeniu, narciarstwo zimą i turystyka piesza latem (Masyw Pradziada, Masyw Keprnika), turystyka rowerowa, piesza, militarna w Masywie Śnieżnika, Gór Bialskich i Zlatych Hor, agroturystyka w bezpośrednim otoczeniu masywów Górskich, jako baza noclegowa jednocześnie pozwalająca zachować unikalny krajobraz wsi, uzdrowiska, SPA, wellness, na obszarach miejskich, o dużym potencjale kulturowym. W ten sposób tworzy się kilka zróżnicowanych stref dla turysty Strona 89

90 o odmiennych preferencjach. Unika się w ten sposób rozdrobnienia oferty, niweczenia walorów krajobrazów podgórskich (przez wprowadzanie kompleksów hotelarskich), niezdrowej konkurencji pomiędzy obszarami regionu. Promocja jest łatwiejsza, powstaje jednolity produkt turystyczny. Warto tutaj wspomnieć, że lokalne władze nie mają całkowitej dowolności kształtowania swojej oferty, jeśli nie wpisuje się ona w ogólny trend i priorytety regionu; obecność promocji (szczebla lokalnego i regionalnego) w uznanych i tłumnie odwiedzanych ośrodkach ruchu turystycznego w kraju i za granicą. Pewną wytyczną winna być praktyka organizowania Dni Opolszczyzny, na wzór organizowanych cyklicznie imprez w Kraju Ołomunieckim. Takie imprezy przyciągają turystów, jednak należy im oferować sprawdzony i zgodny z oczekiwaniami cel podróży (choćby jeden) tak, aby nie powodować rozczarowania i negatywnego marketingu szeptanego. Bardzo jest jednak istotne właściwe i rzetelne rozpoznanie preferencji turysty i odpowiednie dopasowanie oferty; koordynacja kształtowania wizerunku działanie powinno być realizowane na szczeblu wojewódzkim, a o jego skuteczności świadczy przykład Dolnego Śląska czy województwa śląskiego. Kampania ma na celu dotarcie do świadomości odbiorcy, iż region jako całość jest atrakcyjny, a przez to zachęcić go do poszukiwań oferty turystycznej, odpowiedniej dla siebie; promocja lokalna należy wspierać poszczególnych inwestorów w promowaniu swojej oferty, choćby w Internecie, doskonałym przykładem jest Byczyna, która zaistniała szeroko na specjalistycznych forach internetowych (grupy odtworzeniowe), co spowodowało, że jest miejscem rozpoznawalnym w skali kraju i Europy. Warto także docenić rolę instytucji niezależnych, takich jak stowarzyszenia i fundacje w roli promocji: zarówno Byczyna jak i Krasiejów korzystają ze współpracy z takimi podmiotami. Doświadczenie wykazuje, że fundacje i stowarzyszenia są bardzo aktywne i skuteczne w promocji, warto zatem korzystać z ich doświadczeń; współpraca ponadregionalna jako oczywiste narzędzie promocji, dające niemal zawsze dobre efekty promocyjne. Na przykład współpraca Nysy z kilkoma ośrodkami związanymi z militariami i fortyfikacjami pozwoliło wypracować model promocji, polegający na organizacji cyklu skoordynowanych imprez, na których zwykle pojawiają się stali bywalcy (w tym przypadku miłośnicy rekonstrukcji wydarzeń historycznych). W tym przypadku można mówić o tzw. marketingu szeptanym, to znaczy, że w promocję angażują się osoby prywatne namawiające swoich przyjaciół i rodziny do wspólnego spędzania czasu. Współpraca ponadregionalna bardzo dobrze sprawdza się także w przypadku obiektów hotelarskich, gdzie prowadzona jest odpowiednia polityka cenowa ( przyjedź z kimś a dostaniesz zniżkę lub zrzeszanie się w kartele turystyczne oferując zniżki z tytułu zmiany obiektu wypoczynku). Przykładem jest zrzeszenie się operatorów obiektów turystycznych w Górach Sowich i Górach Złotych (Dolny Śląsk) a na Opolszczyźnie Krasiejów. W tym ostatnim przypadku wybranym, osobom przydziela się kartę wstępu VIP uprawniającą do bezpłatnego wejścia. Ze statystyk wynika, że osoby te wracają do JuraParku z rodzinami i przyjaciółmi; 1. informacja 2. informacja 3. informacja niezbędne jest działanie na rzecz informacji turystycznej obecnej w różnych źródłach. Polski turysta w chwili obecnej preferuje Internet i poszukiwanie ofert na własną rękę. Czesi i Niemcy udają się do punktów informacji w swoich krajach i oczekują gotowego produktu na określony czas pobytu (z reguły 3-5 dni), jednocześnie chcą wydać określoną kwotę pieniędzy (Czesi przykładowo euro, dzienne). Konieczna jest zatem informacja na temat dojazdu, cen usług, cen gastronomii, sposobu przemieszczania się i pozyskiwanie tematycznych mapek papierowych i elektronicznych, związanych z regionem. Czesi Strona 90

91 preferują aktywne formy wypoczynku, z reguły rowery i sporty wodne, Niemcy koncentrują się na zabytkach i dziedzictwie ich narodu na Opolszczyźnie, Polacy preferują wyjazdy rodzinne i służbowe. Te wszystkie informacje winny stać u podstaw konstruowania polityki informacyjnej. Brak wymienionych powyżej działań ma odzwierciedlenie w wynikach badania: niemal 60% organizacji turystycznych nie dostrzega żadnej zmiany wizerunku na skutek podejmowanych działań marketingowych lub ciągle ocenia województwo opolskie jako region całkowicie nie związany z turystyką. Jednak zmiany w zakresie promocji w świadomości beneficjentów, JST oraz przedstawicieli hoteli zachodzą. 30% respondentów ma świadomość podejmowanych działań informacyjnych i promocyjnych, jednak ocenia zmiany jako powolne. PODSUMOWANIE Realizowane projekty turystyczne przyczyniają się do tworzenia bardziej atrakcyjnego wizerunku miejsc. Zmiany takie są dostrzegalne przez przedstawicieli władz lokalnych oraz przedstawicieli hoteli, jednakże w niewielkim stopniu przez przedstawicieli organizacji turystycznych. Tylko sztandarowe projekty przyczyniają się do promocji i rozpoznawalności województwa opolskiego w kraju i za granicą. Analiza prowadzonych w ramach RPO WO projektów daje jednoznaczną ocenę, iż walor promocji jest w wielu przypadkach zaniedbywany. Niestety, co potwierdzają zarówno eksperci jak i beneficjenci, w obecnym okresie programowania zabrakło promocji walorów turystycznych województwa opolskiego. Rozdrobnienie i rozproszenie lokalizacyjne projektów powoduje brak wspólnej promocji. Także poszczególne miasta i gminy mają problem z promocją w obrębie swoich granic, a samorządy gminne nie są w stanie udźwignąć kosztów promocji. Beneficjenci oraz przedstawiciele władz gminnych mają świadomość, iż nie są w stanie samodzielnie wypromować swojego projektu czy też gminy, jako miejsca atrakcyjnego turystycznie, stąd jak to już wspomniano wcześniej, przedsiębiorcy nawiązują mniej lub bardziej formalną współpracę z innymi przedsiębiorcami w celu promocji projektów. W przyszłości ważną formą współpracy w zakresie promocji regionu będą klastry, które już w chwili obecnej pozyskują dofinansowanie i realizują projekty w zakresie promocji turystycznej. Strona 91

92 4.3 OCENA ODDZIAŁYWANIA NA GOSPODARKĘ, KSZTAŁTOWANIE TRWAŁYCH PODSTAW ROZWOJU ORAZ OCENA ZASADNOŚCI INWESTYCJI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM WPŁYW PROJEKTÓW NA RUCH TURYSTYCZNY ORAZ DŁUGOŚĆ POBYTU TURYSTÓW Ruch turystyczny można oceniać w kontekście 3 grup odbiorców: turystów z regionu, spoza regionu (krajowych) oraz z zagranicy a także w związku z rodzajem inwestycji, która ma przyczynić się do wzrostu liczby turystów (inwestycje z zakresu bazy noclegowej, gastronomii, sportu i rekreacji oraz kultury, dziedzictwa historycznego, architektonicznego i rewitalizacji). W opinii przedstawicieli JST największy wpływ na turystów z regionu mają projekty dotyczące sportu i rekreacji oraz kultury i rewitalizacji (wykres 20). Wykres 20. Oddziaływanie projektów na wzrost liczby turystów z regionu 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 10,5% 57,9% 58,3% 26,3% 5,3% 8,3% 33,4% 0,0% 26,9% 38,5% 26,9% 7,7% 19,2% 46,2% 23,1% Baza noclegowa Gastronomia Sport i rekreacja Kultura, dziedzictwo historyczne i architektoniczne oraz rewitalizacja 11,5% duży wpływ średni wpływ minimalny wpływ brak wpływu Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI JST, n= 66. Turystów spoza regionu w opinii przedstawicieli władz samorządowych przyciąga atrakcyjna baza noclegowa. Duży, ale nieco mniejsze oddziaływanie mają projekty z zakresu sportu i rekreacji oraz dziedzictwa kulturowego, architektonicznego i rewitalizacji (wykres 21). Strona 92

93 Wykres 21. Oddziaływanie projektów na wzrost liczby turystów spoza regionu 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 57,6% 26,3% 10,4% 5,7% 0,0% 58,3% 41,7% 0,0% 34,6% 30,8% 30,8% 30,8% 26,9% 23,1% 11,5% 11,5% Baza noclegowa Gastronomia Sport i rekreacja Kultura, dziedzictwo historyczne i architektoniczne oraz rewitalizacja duży wpływ średni wpływ minimalny wpływ brak wpływu Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI JST, n= 66. Opinia o oddziaływaniu projektów turystycznych różnego typu na turystów zagranicznych nie jest jednoznaczna. Zdaniem największego odsetka przedstawicieli JST (15,4%) duży wpływ na tą grupę odbiorców mają projekty dotyczące kultury, architektury i rewitalizacji. Jednocześnie należy zaznaczyć, że aż 23,1% wskazań dotyczy braku wpływu projektów z tego zakresu na turystów zagranicznych. Jedynie w przypadku bazy gastronomicznej jej wpływ zdecydowaną większością opinii oceniono jako średni (wykres 22). Wykres 22. Oddziaływanie projektów na wzrost liczby turystów z zagranicy 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 10,5% 42,1% 42,1% 5,3% 0,0% 58,3% 41,7% 0,0% 11,5% 34,6% 34,6% 26,9% 26,9% 26,9% 23,1% 15,4% Baza noclegowa Gastronomia Sport i rekreacja Kultura, dziedzictwo historyczne i architektoniczne oraz rewitalizacja duży wpływ średni wpływ minimalny wpływ brak wpływu Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI JST, n= 66 W opinii 1/3 beneficjentów realizujących projekty dotyczące turystyki, dzięki realizacji projektów zwiększyła się liczba zainteresowanych danych obiektem, w tym także ze strony turystów z odległych krańców Polski jak i z zagranicy (wykres 23). Realizowane projekty w opinii beneficjentów w największym oddziaływały w skali gminy i regionu, gdzie dość istotnie wpływały na ofertę turystyczną. Wpływ w skali kraju został oceniony jako raczej mały. Strona 93

94 Wykres 23. Wpływ projektów turystycznych na ofertę turystyczną w skali gminy, regionu i kraju 80% 70% 60% 65,0% 62,0% 70,0% 50% 40% 42,0% 42,0% 30% 20% 13,0% 27,0% 25,0% 21,0% 16,0% 14,0% 10% 0% 3,0% gmina region kraj jest dość istotny ma podstawowe znaczenie dla turystyki raczej mały wpływ trudno to ocenić Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Przedstawiciele branży hotelowej, którzy nie podejmowali działań związanych turystyką w ramach RPO WO w większości nie mają zdania lub uważają, że projekty nie oddziałują na zwiększenie liczby turystów odwiedzających. Jednakże, wg danych GUS liczba turystów odwiedzających województwo opolskie wzrasta o 10,5% z osób w 2007 roku do w 2011 roku 49. Obserwuje się jednak spadek liczby turystów zagranicznych odwiedzających Opolszczyznę. W 2007 roku województwo odwiedziło turystów zagranicznych a w 2011 roku już tylko (mapa 11). Największy wzrost turystów odnotowano w Leśnicy (12 057), Strzelcach Opolskich (4855) oraz Gogolinie (3770), natomiast największy spadek liczby turystów odnotowano w Kluczborku (2309), Dobrzeniu Wielkim (2983) oraz Głuchołazach (1860). W gminach, w których realizowano projekty można dostrzec zarówno wzrost jak spadek turystów. Taka sytuacja wynika z faktu, iż część projektów jest nadal realizowanych. Z doświadczenia ankietowanych przedstawicieli hoteli wynika, że turyści pozostają na Opolszczyźnie przede wszystkim od 1 2 dni (turystyka weekendowa), rzadziej od 3 do 7 dni. Nie pojawiły się wskazania na pobyt dłuższy, trwający powyżej 1 tygodnia. Informacje przedstawicieli hoteli potwierdzają również dane BDL GUS. Średni czas pobytu turysty krajowego w województwie opolskim w 2011 roku wyniósł 2,2 dnia, a turysty zagranicznego 3,3 dnia. Opolszczyzna jest postrzegana jako miejsce wypoczynku na weekend za wyjątkiem obszaru Nysy. Co robić aby zatrzymać turystę na dłużej? Należy stworzyć ofertę dla turysty. Zaplecze rekreacyjne połączyć z potencjałem kulturowym. Jezioro Turawskie ma olbrzymi potencjał, ale też jest olbrzymim problemem, zwłaszcza w zakresie skanalizowania okalających je gmin. Opolszczyźnie brakuje promocji, zarówno samego miasta Opola jak również całego województwa. Rozwiązaniem byłoby 49 Opracowanie GUS Turystyka w 2007 r. i Turystyka w 2011 r., Turyści korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według miesięcy i województw 50 ibidem Strona 94

95 znalezienie tzw. oczek, perełek i stworzenie oferty, która zaintryguje i zainteresuje turystę. Opolszczyzna posiada olbrzymie zasoby kulturowe oraz przyrodnicze: pozostałość wulkanów na Górze Św. Anny, które warto wyeksponować, fantastyczne pałace i zamki, które popadają w ruinę, ogrody i parki (Panel Dyskusyjny, Eksperci) Miejscami, które przyciągają turystów na dłużej, powyżej średniej dla województwa są gminy: Głuchołazy, Leśnica i Otmuchów. Wynika to przede wszystkim z potencjału środowiska naturalnego, które posiadają gminy: Góry Opawskie, Park Krajobrazowy Góra Św. Anny, Jezioro Otmuchowskie. Strona 95

96 Mapa 11. Projekty turystyczne na tle zmiany zachodzących w zakresie liczby turystów w województwie opolskim Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181 oraz danych BDL GUS. Strona 96

97 Ważnym aspektem z punktu widzenia turystyki jest wydłużenie sezonu turystycznego przypadającego najczęściej na okres wakacji letnich i zimowych. Utrzymanie ruchu turystycznego poza sezonem, zapewniającego ciągły dochód branży turystycznej w opinii przedstawicieli JST zapewniają inwestycje atrakcyjne dla potencjalnego turysty przez cały rok: bogata baza noclegowa z dodatkowymi atrakcjami np. baseny, gabinety odnowy biologicznej oraz gastronomiczna, ośrodki rekreacyjne. W mniejszym stopniu obserwowany jest wpływ przedsięwzięć z zakresu kultury, dziedzictwa historycznego i architektonicznego oraz rewitalizacji (wykres 24). Wykres 24. Oddziaływanie projektów turystycznych na wydłużenie sezonu turystycznego Jak można ocenić oddziaływanie tych projektów na wydłużenie sezonu turystycznego? 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 5,3% 57,9% 10,5% 26,3% 33,3% 50,0% 16,7% 0,0% 11,5% 34,7% 26,9% 26,9% 26,9% 19,2% 19,2% Baza noclegowa Gastronomia Sport i rekreacja Kultura, dziedzictwo historyczne i architektoniczne oraz rewitalizacja 34,7% duży wpływ średni wplyw minimalny wpływ brak wplywu Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI JST, n= 66. Podobną opinię wyrazili rozmówcy w trakcie indywidualnych wywiadów pogłębionych. Ich zdaniem każdy z projektów indywidualnie oddziałuje na wydłużenie sezonu turystycznego, lecz skala tego oddziaływania jest różna. Ponad 66% ankietowanych beneficjentów uważa, że dzięki projektom które zrealizowali/zrealizują zwiększy się liczba turystów odwiedzających ich obiekty także poza sezonem turystycznym. Ponad 1/3 uważa, że będzie to zdecydowany wzrost ściśle związany z realizacją przedsięwzięcia, a niespełna 30% spodziewa się wzrostu odwiedzających poza sezonem, ale nie dostrzega wyraźnej prawidłowości. Opinię beneficjentów potwierdzają przedstawiciele branży hotelowej niekorzystający ze wsparcia na realizację projektów turystycznych ze środków RPO WO Z ich obserwacji wynika, iż w ostatnich latach obserwowany jest wzrost ruchu turystycznego poza sezonem (opinia 61,8% ankietowanych, z których 47,1% dostrzega wyraźną prawidłowość). PODSUMOWANIE Największym problemem branży turystycznej jest sezonowość. Utrzymanie ruchu turystycznego poza sezonem zapewniają inwestycje atrakcyjne dla potencjalnego turysty przez cały rok. Projektami, które w sposób istotny wpływają na wydłużenie sezonu turystycznego są projekty z zakresu rewitalizacji oraz sportu i rekreacji oraz inwestycje wzbogacające infrastrukturę obiektów hotelowych: bilard, kręgle, SPA, baseny, kryte korty tenisowe. Atrakcje te są dostępne przez cały sezon, niezależnie od panującej pogody: bezsprzecznie ten stopień jest wysoki i znacznie wydłuża Strona 97

98 sezon turystyczny w regionie sprawiając, że dana osoba nie skupia się tylko na walorach podstawowych ale ma do wyboru wachlarz zajęć również poza sezonem (IDI, ekspert). W województwie opolskim w latach odnotowano 10% wzrost liczby turystów, przy czym zmiana ta jest zauważalna w grupie turystów krajowych. Zmniejszenie liczby turystów zagranicznych w województwie opolskim może wynikać z trudnej sytuacji gospodarczej w krajach Unii Europejskiej. W części gmin, w których były realizowane projekty turystyczne już odnotowano bardzo wysoki wzrost liczby turystów. Projekty realizowane w ramach RPO WO mają niewątpliwie bardzo istotny wpływ na wydłużenie sezonu turystycznego, a tym samym na wzrost liczby turystów odwiedzających województwo opolskie WPŁYW PROJEKTÓW NA EFEKTYWNOŚC EKONOMICZNĄ, ATRAKCYJNOŚĆ ORAZ KONKURENCYJNOŚĆ BENEFICJENTÓW Przedstawiciele samorządów ankietowani w ramach badania CAWI dostrzegają wpływ przedsięwzięć z zakresu turystyki na atrakcyjność inwestycyjną na obszarze ich oddziaływania (wykres 25). 62,8% dostrzega ten wpływ, w tym 22,7% ocenia go jako zdecydowany. Wykres 25. Wpływ projektów turystycznych na atrakcyjność inwestycyjną na obszarze oddziaływania projektu Czy Państwa zdaniem, przeprowadzone przedsięwzięcia wpływają na atrakcyjność inwestycyjną na obszarze oddziaływania projektu/ów? 50% 45,5% 40% 30% 20% 22,7% 15,2% 16,7% 10% 0,0% 0% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie mam zdania Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI JST, n= 66. W opinii beneficjentów realizujących projekty przy wykorzystaniu funduszy UE projekty z zakresu ochrony dziedzictwa architektonicznego oraz sportu i rekreacji w największym stopniu oddziaływają na zwiększenie aktywności innych przedsiębiorców świadczących usługi turystyczne. Projekty związane z obiektami kultury i rozwoju bazy noclegowej w opinii beneficjentów mają niewielki wpływ na zwiększenie aktywności innych przedsiębiorców w obrębie oddziaływania projektu (wykres 26). Strona 98

99 Wykres 26. Wpływ projektów na zwiększenie aktywności przedsiębiorców świadczących usługi związane z turystyką, rekreacją i wypoczynkiem sport i aktywne spędzanie czasu 53,3% ochrona dziedzictwa architektonicznego i układu zabudowy, podniesienie walorów przestrzennych 66,7% kultura, krzewienie wiedzy, ochrona dziedzictwa kulturowego 11,1% baza noclegowa i gastronomiczne 28,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Przedstawiciele JST ankietowani w ramach CAWI nie stwierdzili jednoznacznie w jaki sposób można określić wpływ projektów z zakresu turystyki na wzrost obrotów firm znajdujących się na terenie ich jednostek administracyjnych (wykres 27). Odpowiedzi w zakresie wzrostu obrotów w efekcie realizacji projektu są podzielone. Wykres 27. Wpływ projektów turystycznych na wzrost obrotów firm Czy w Państwa opinii w efekcie realizacji omawianego projektu/ów wzrosły obroty firm w Państwa Gminie/Powiecie? 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 0,0% 38,9% 36,1% 5,6% 19,4% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie wiem/ trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI JST, n= 66. Według beneficjentów realizujących przedsięwzięcia turystyczne mają one wpływ na rentowność prowadzonej przez nich działalności. 48,8% wskazań potwierdza, iż dochody te wzrosły, najczęściej do około 20% (wykres 28). Nieco mniej wskazuje na co najmniej podwojenie dochodów, a po około 10% wskazań przypada na wzrost dochodów o około połowę oraz wzrost w granicach 20 50%. Spora grupa beneficjentów wskazała jednak, że ich przedsiębiorstwo nie odnotowało wzrostu dochodów lub nie potrafiła tego ocenić, jednak odsetek wskazań nie przekroczył 34%. Strona 99

100 Wykres 28. Wpływ projektów turystycznych na rentowność prowadzonej działalności Czy realizacja projektu wpłynęła na rentowność prowadzonej przez Państwa działalności? trudno powiedzieć 18,2% nie odnotowaliśmy znaczącego wzrostu dochodów 15,7% dochody wzrosły do 20% 17,4% dochody wzrosły w granicach 20-50% 9,9% dochody wzrosły nam około o połowę 9,9% dochody co najmniej podwoiły się 11,6% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Według ankietowanych beneficjentów realizacja przedsięwzięć turystycznych jest impulsem dla realizacji kolejnych inwestycji w sferze turystyki. 44% ankietowanych uważa, że bezpośrednim wynikiem realizacji ich projektu jest powstanie nowych inicjatyw lub działalności gospodarczej także u podmiotów zewnętrznych. Wymieniają tu głównie powstawanie nowych hoteli i restauracji, ośrodków agroturystycznych oraz pojawienie się nowych atrakcji turystycznych takich jak spływy kajakowe, rajdy rowerowe, usługi świadczone przez stadninę koni, tworzenie prywatnych szkół nurkowania i pływania itp. Branża hotelarska oraz gastronomiczna prowadząc swoją działalność, jest świadoma wpływu efektów wsparcia RPO WO na atrakcyjność oferty turystycznej. Poprawa jakości usług jest widoczna, a szczególnie podkreślana przez inwestorów. Ponad 72% beneficjentów z branży hotelarskiej i gastronomicznej deklaruje, że ich oferta może konkurować z innymi regionami, jedynie 8% deklaruje, że nie. Najpowszechniej możliwość konkurowania beneficjenci upatrują w wysokim standardzie noclegów, unikalnej ofercie kulinarnej, nowym wyposażeniem, niższą ceną usług i łatwym dojazdem. Znacznie rzadziej stawiane są takie atuty jak atrakcje turystyczne, szczególne walory otoczenia obiektu (wykres 29). Strona 100

101 Wykres 29. Elementy przewagi konkurencyjnej w opinii beneficjentów mamy lepsze warunki do uprawiania turystyki udostępniamy pakiety usług unikatowym stylem naszej ofert nowe wyposażeniem możliwością negocjowania rabatów przy dłuższym pobycie łatwym dojazdem indywidualnym traktowaniem klienta bliskością atrakcji turystycznych szczególnymi walorami otoczenia obiektu możliwością lepszego wypoczynku i relaksu w obiekcie unikalną oferta kulinarna wyższym standardem noclegów niższą ceną usług 11,6% 13,2% 15,7% 19,0% 28,1% 26,4% 21,5% 20,7% 24,0% 22,3% 30,6% 30,6% 27,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126. Taka diagnoza jest zbieżna z wynikiem badania przedstawicieli branży którzy nie realizowali żadnych projektów unijnych. Również tutaj dominuje pogląd, że istnieje możliwość konkurowania, jednak na pierwszy plan wybija się walor niskich cen oraz indywidualnego traktowaniem klienta. Niestety żaden respondent nie uznał, że atrakcje turystyczne dają możliwość konkurowania, a zaledwie kilku dopatruje się potencjału w walorach przyrody i otoczenia. Wykres 30. Elementy przewagi konkurencyjnej w opinii przedstawicieli hoteli nowe wyposażenie możliwość negocjowania rabatów przy dłuższym pobycie łatwy dojazd indywidualne traktowanie klienta bliskość atrakcji turystycznych zczególne walory otoczenia obiektu możliwość wypoczynku i relaksu w obiekcie specyficzna oferta kulinarna wysoki standard noclegów możliwie niska cena usług 0,0% 0,0% 2,9% 2,9% 5,9% 8,8% 14,7% 17,6% 23,5% 23,5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI, hotele n= 34. Przedstawiciele hoteli deklarują, iż elementami ich przewagi konkurencyjnej są niskie ceny usług, indywidualne negocjowanie rabatów przy dłuższym pobycie, indywidualne traktowanie klienta oraz wysoki standard noclegów. Porównując grupę beneficjentów realizujących projekty gastronomiczne i hotelarskie możemy dostrzec, iż zdecydowanie większa grupa beneficjentów deklaruje, iż może konkurować wyższym standardem noclegów, unikalną ofertą kulinarną, nowym wyposażeniem oraz łatwym dojazdem. Taka struktura odpowiedzi może świadczyć o potencjalnej przewadze konkurencyjnej nowych obiektów hotelowych oraz gastronomicznych nad funkcjonującymi już obiektami gastronomicznymi i hotelowymi. Istotnym elementem przewagi konkurencyjnej Strona 101

102 szczególnie w branży hotelarskiej, będzie nowe wyposażenie i wysoki standard noclegów. Innym istotnym elementem przewagi konkurencyjnej może być innowacyjny charakter projektu. Taką innowacją niewątpliwie może być SPA&Wellnes w nowo budowanym czy też modernizowanym hotelu. Jest to usługa, która może w dużej mierze decydować o wyborze danego obiektu prze turystę. PODSUMOWANIE Dzięki dofinansowaniu z RPO WO nowo budowane oraz modernizowane obiekty hotelowe oraz gastronomiczne będą posiadać dużo wyższy standard wyposażenia, a także lepszy oraz szerszy zakres usług. Może to przyczynić się do przewagi konkurencyjnej projektów realizowanych w ramach RPO WO , jednak należy mieć świadomość, iż doskonale wyposażone obiekty, bez wykwalifikowanej kadry nie będą stanowiły konkurencji dla istniejących już obiektów. Projekty z zakresu turystyki realizowane w ramach RPO WO wpływają zarówno na rentowność oraz obroty przedsiębiorstw beneficjentów, jak również przyczyniają się do powstawania kolejnych inwestycji turystycznych i poza turystycznych. W wywiadzie pogłębionym zauważone zostało, że świetnym przykładem jest JuraPark, gdzie nie istnieje jeszcze duży obiekt hotelowy udzielający noclegów gościom parku, ale już teraz lokalnie widać, jak okoliczni mieszkańcy przedsiębiorczo reklamują noclegi u siebie, działa prywatna linia busów. To tylko kwestia czasu, kiedy powstanie tu duży obiekt hotelowy (IDI, ekspert).to oddziaływanie potwierdza sam beneficjent, twierdząc iż: w 2009 roku nie było tu w ogóle agroturystyki. W chwili obecnej dużo ludzi żyje już z agroturystyki, nie tylko w Krasiejowie. (IDI, beneficjent) Realizowane projekty mają wpływ m.in. na poprawę estetyki bezpośredniego otoczenia, wzrost atrakcyjności oferty turystycznej, wzrost liczby odwiedzających oraz wzrost obrotów innych firm w otoczeniu projektu WPŁYW SPOŁECZNY PROJEKTÓW ORAZ STOPIEŃ WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU LUDZKIEGO W ramach 149 projektów beneficjenci zadeklarowali utworzenie 913 nowych miejsc pracy. Największą ilość planowanych miejsc pracy 749 założono w Poddziałaniu RPO WO (tabela nr 10). Natomiast najmniejszą ilość zaplanowano w Działaniu 5.3 RPO WO szt. Wynika to bezpośrednio z charakteru realizowanych w ramach tych działań projektów. Tabela 10. Liczba planowanych miejsc pracy w ramach projektów z zakresu turystyki Działanie Poddziałanie Wsparcie usług turystycznych i rekreacyjno-sportowych świadczonych przez przedsiębiorstwa Poddziałanie Usługi turystyczne i rekreacyjno-sportowe świadczone przez sektor publiczny Liczba planowanych miejsc pracy Działanie 5.3 Rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego 10 Działanie 6.1 Rewitalizacja obszarów miejskich 18 Działanie 6.2 Zagospodarowanie terenów zdegradowanych 15 RAZEM 913 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=18. Strona 102

103 Największą ilość nowych miejsc pracy zadeklarowali beneficjenci realizujący projekty związane z branżą hotelowo-gastronomiczną. Na szczególną uwagę zasługuje projekt Stowarzyszenia Delta Budowa obiektu turystycznego oraz ścieżki edukacyjnej na terenie odkryć paleontologicznych (Jura Parku) w Krasiejowie nie tylko ze względu na ilość utworzonych miejsc pracy (20), ale również ze względu na jego ważny wpływ na turystykę w gminie. Projekt ten przyciąga do Krasiejowa dużą liczbę zwiedzających. W wywiadzie przedstawiciel Stowarzyszenia zaznacza: w 2009 roku nie było w ogóle agroturystyki. W chwili obecnej dużo ludzi żyje już z agroturystyki, nie tylko w Krasiejowie (IDI, beneficjent). Przykładem są dwa projekty wpływające na poprawę bazy hotelowej w gminie Ozimek, które otrzymały dofinansowanie z RPO WO , które łącznie zakładały stworzenie 13 nowych miejsc pracy. Niektóre urzędy również potwierdziły wzrost ofert pracy w sektorze gastronomii w ciągu ostatnich trzech lat, jednak zdecydowana większość ankietowanych urzędów nie dysponowała szczegółowymi danymi w tym zakresie. Według ankietowanych PUP w branży turystycznej przeważają oferty pracy sezonowej. Natomiast wyniki ankiet CATI zrealizowanej z beneficjentami projektów turystycznych RPO WO pokazują, że powstały głównie stałe miejsca pracy, które nie są zależne od sezonowości. Ze 126 przebadanych beneficjentów 50,4% bezpośrednio po zrealizowaniu inwestycji utworzyło miejsca pracy. Przeważały etaty dla osób o niskich kwalifikacjach, do obsługi działalności i szeregowych zadań (kelnerzy, kasjerzy, ochrona, osoby sprzątające, itp.) oraz wykształconych kierunkowo specjalistów do ściśle określonych zadań (księgowy, szef kuchni, osoba do marketingu, inżynier biurowy, przewodnik, opiekun grupy, konserwator itp.) jak również dla wykwalifikowanych menadżerów/dyrektorów/kierowników. PUP w Krapkowicach oraz Nysie potwierdził zauważalny wzrost. W ciągu ostatnich trzech lat szacunkowa ilość ofert pracy w branży turystycznej w Krapkowicach wyniosła 125 w tym 53 w gastronomii, natomiast największą szacunkową liczbę ofert pracy w branży turystycznej potwierdził PUP w Nysie 338 w tym 180 w gastronomii. Potwierdzeniem zauważalnego wpływu w powiecie krapkowickim, jest realizowane 10 projektów. 7 z nich dotyczyło polepszenia infrastruktury hotelowo-restauracyjnej w gminach Krapkowice, Zdzieszowice, Gogolin, Strzeleczki. Pozostałe 3 dotyczyły przebudowy basenu w Zdzieszowicach, remontu domu kultury w Krapkowicach i rewitalizacji centrum miasta w Gogolinie. W powiecie nyskim podpisano 19 umów na realizację projektów, 9 z nich dotyczyło polepszenia bazy gastronomiczno-noclegowej. Pozostałe dotyczyły rewitalizacji m.in. centrum Głuchołaz, murów obronnych w Paczkowie, domów kultury, terenów rekreacyjno-sportowych itp. W projektach tych założono utworzenie 88 miejsc pracy. Zgodnie z dokumentacją projektową najwięcej miejsc pracy powstanie w powiecie opolskim i strzeleckim, natomiast jeśli popatrzymy na gminy, to najwięcej miejsc pracy powstanie w Opolu oraz Kędzierzynie-Koźlu. Jednakże ze względu na wielkość tych miast, należy spodziewać iż większe oddziaływanie nowych miejsc pracy na lokalny rynek pracy będzie w gminach mniejszych takich jak Głuchołazy, Dąbrowa, Leśnica (tabela nr 11). Strona 103

104 Tabela 11. Rozkład planowanych miejsc pracy w ramach projektów w podziale na gminy Powiat Liczba planowanych miejsc pracy w powiecie Liczba podpisanych umów w powiecie Gmina Liczba planowanych miejsc pracy Liczba podpisanych umów Brzeg 17 5 brzeski głubczycki 23 6 kędzierzyńskokozielski kluczborski Grodków 9 4 Lubsza 5 2 Skarbimierz 7 2 Branice 1 2 Głubczyce 7 3 Kietrz 15 1 Bierawa 3 2 Kędzierzyn-Koźle Polska Cerekiew 15 1 Pawłowiczki 10 2 Reńska Wieś 5 1 Kluczbork 51 7 Byczyna 14 2 Wołczyn 0 1 Gogolin 24 4 krapkowicki Krapkowice 21 3 Strzeleczki 15 1 Zdzieszowice 10 2 namysłowski 41 8 Namysłów 41 8 Głuchołazy 48 9 Nysa 35 6 nyski Otmuchów 4 1 Paczków 0 2 Korfantów 1 1 Gorzów Śląski 12 2 oleski Olesno 26 5 Praszka 2 2 Rudniki 0 1 Chrząstowice 10 1 opolski Dąbrowa 52 3 Dobrzeń Wielki 7 2 Strona 104

105 Powiat Liczba planowanych miejsc pracy w powiecie Liczba podpisanych umów w powiecie Gmina Liczba planowanych miejsc pracy Liczba podpisanych umów Komprachcice 21 3 Łubniany 7 2 Ozimek 45 4 Prószków 28 3 Niemodlin 9 2 Opole Tarnów Opolski 7 2 Turawa 18 3 Biała 5 3 prudnicki strzelecki Głogówek 0 2 Lubrza 0 1 Prudnik 28 4 Izbicko 9 2 Jemielnica 7 3 Kolonowskie 12 3 Leśnica 45 8 Strzelce Opolskie 29 4 Zawadzkie 4 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181. Zgodnie z danymi GUS w 2011 roku w województwie opolskim w gastronomii oraz zakwaterowaniu (sekcji I) zatrudnionych było łącznie 1531 osób. Zgodnie z dokumentacją projektową w ramach Poddziałania RPO WO beneficjenci zaplanowali utworzyć 749 miejsc pracy (tabela 12). Dzięki projektom zatrudnienie w gastronomii i zakwaterowaniu wzrośnie o blisko 50%. Największy wpływ na zatrudnienie w sekcji nastąpi w powiecie opolskim, kluczborskim i oleskim. Tabela 12. Rozkład planowanych miejsc pracy w ramach Podziałania RPO WO Zatrudnieni w sekcji I w 2011 Liczba planowanych miejsc pracy w ramach Poddziałania RPO WO Zmiana województwo opolskie ,92% brzeski ,68% głubczycki ,94% kędzierzyńsko- kozielski ,79% kluczborski ,67% Strona 105

106 krapkowicki ,11% namysłowski bd bd. nyski ,43% oleski ,96% opolski ,62% prudnicki bd 5 bd. strzelecki ,50% miasto Opole ,91% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz bazy umów RPO WO , stan z , n=116. Ponad połowa z ankietowanych JST stwierdziła, iż można mówić o wzroście zatrudnienia w ich gminie/powiecie, który był efektem realizacji projektów turystycznych. 18% nie zauważa wzrostu, a 8% twierdzi, że zdecydowanie taki wzrost nie wystąpił. W większości przebadanych powiatowych urzędach pracy nie odnotowano w ostatnich trzech latach znaczącego spadku ofert pracy. Niektóre (33,3%) wskazały na branżę hotelową gdzie ten spadek jest zauważalny. W województwie opolskim według danych BDL GUS w 2010 roku w sekcji I Zakwaterowanie i gastronomia oraz R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją zatrudnionych było 5835 osób. Jest to najniższe zatrudnienie w turystyce i rekreacji w Polsce, jednakże biorąc pod uwagę wielkość województwa oraz ogólną liczbę zatrudnionych, to udział osób pracujących w turystyce w stosunku do osób zatrudnionych ogółem jest plasuje województwo w połowie skali (wykres 31). Wynika z tego, iż zatrudnienie w turystyce w województwie opolskim jest istotne, a większy udział osób pracujących w turystyce występuje w województwach o wysokim potencjale turystycznym, które powszechnie kojarzone są z turystyką. 51 dane objęte tajemnicą statystyczną Strona 106

107 Wykres 31. Udział pracujących w turystyce w stosunku do zatrudnienia ogółem WARMIŃSKO-MAZURSKIE POMORSKIE 3,54% 3,33% KUJAWSKO-POMORSKIE 2,62% OPOLSKIE 2,89% DOLNOŚLĄSKIE 3,69% ZACHODNIOPOMORSKIE 4,60% WIELKOPOLSKIE 2,27% LUBUSKIE 2,94% ŚWIĘTOKRZYSKIE 2,77% PODLASKIE 3,10% PODKARPACKIE 2,66% LUBELSKIE 2,73% ŚLĄSKIE 2,95% MAŁOPOLSKIE 4,16% MAZOWIECKIE 3,37% ŁÓDZKIE 2,58% POLSKA 3,17% 0% 1% 1% 2% 2% 3% 3% 4% 4% 5% 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Szacunki dokonane przy zastosowaniu modelu Hermin wskazują, że na rozwój opolskiej gospodarki, istotny wpływ miała realizacja inwestycji finansowanych z funduszy unijnych (NPR i NSRO). Poziom PKB w 2010 roku był wyższy o ok. 2,9% niż miałoby to miejsce w sytuacji, gdyby województwo nie dysponowało środkami UE. Analizując, przy zastosowaniu modelu Hermin, środki wdrażane samodzielnie przez samorząd województwa, tj. RPO WO , ocenia się, że największy wzrost dynamiki PKB nastąpi w latach , kiedy to, wskutek realizacji tych programów, poziom PKB będzie wyższy średniorocznie o ok. 2,7% w porównaniu do scenariusza bez środków UE. Poprawa sytuacji w gospodarce nie pozostaje bez wpływu na rynek pracy i wzrost liczby pracujących. Szacunki modelu Hermin wskazują, że w 2010 roku liczba pracujących w województwie była wyższa o 7,3 tys. osób w wyniku zaangażowania środków UE. Realizacja programów operacyjnych z lat oraz przyczynia się także do obniżenia stopy bezrobocia. Szacunki modelu Hermin pokazują, że stopa bezrobocia w 2010 roku w województwie opolskim była niższa o 1,7 pp dzięki oddziaływaniu funduszy unijnych. Po zakończeniu implementacji NSRO wpływ na stopę bezrobocia będzie się zmniejszał, jednak nadal będzie ona wyraźnie niższa niż w przypadku braku funduszy unijnych Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy Sytuacji Społeczno-Gospodarczej Województwa Opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego (styczeń 2012), str.17 Strona 107

108 PODSUMOWANIE Projekty z zakresu turystyki są niezwykle istotne w zakresie tworzenia miejsc pracy. Szczególne znaczenie odgrywają projekty z zakresu zakwaterowania i gastronomii, które powinny wykreować prawie 750 nowych miejsc pracy. Największy wpływ na lokalny rynek pracy zachodzi w powiatach, w których zlokalizowanych jest najwięcej projektów (efekt synergii). W świetle wcześniejszych badań ewaluacyjnych trwałość miejsc pracy utworzonych w turystyce uzależniona jest od miejsca lokalizacji projektu oraz stopnia kompleksowości kierowanego wsparcia. Rozproszone wsparcie na rzecz wzmocnienia potencjału turystycznego, nie przekłada się na powstanie trwałych miejsc pracy związanych z turystyką. Tylko inwestycje w miejsca o wysokim potencjale turystycznym mogą wykreować trwałe miejsca pracy WPŁYW GOSPODARCZY PROJEKTÓW Z założenia realizowane projekty mają odpowiadać na potrzeby beneficjentów, jednak nie do pominięcia jest aspekt oddziaływania na obszary problemowe. Geograficzne zróżnicowanie projektów jak również nieodległy okres zakończenia projektów powodują, że ocena wpływu na sfery wykluczenia oraz na wzrost spójności regionalnej jest trudna. Można jednak opierając się o doświadczenia JST oraz instytucji wdrażających programy, wnioskować o wpływie na różne sfery życia w skali lokalnej. Istotnym problemem lokalnym, jakiemu mogą przeciwdziałać inwestycje turystyczne jest bezrobocie oraz niska aktywność względnie atrakcyjność gospodarcza na terenach o znaczących zapóźnieniach. Analizując opinie samorządów biorących udział w badaniu, aż 69% stwierdza, że projekty miały minimalny lub żaden wpływ na przyciągnięcie inwestorów z branży, jedynie 9% wskazuje, że wpływ był duży, dodatkowo 69% JST nie widzi wpływu na przyciągnięcie inwestorów spoza branży, jedynie 7% że wpływ jest duży (wykres 32). Wykres 32. Oddziaływanie projektów na kolejnych inwestorów 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 7,7% 23,1% pojawienie się kolejnych inwestorów z branży turystycznej 42,3% 42,3% 26,9% 26,9% 26,9% 3,8% pojawienie się inwestorów z innych branż duży wpływ średni wplyw minimalny wpływ brak wplywu Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI przedstawiciele JST, n= 66. Strona 108

109 Podobnie tą sytuację oceniają beneficjenci, którzy (w zależności od typu projektu) dość rzadko odnotowywali, że w otoczeniu projektu zwiększyła się aktywność przedsiębiorców (projekty hotelarskie i gastronomiczne w 28% wskazań, rewitalizacja 17,4%, sport 53,3 %, kultura 11 %)(wykres 27). Mimo tej realnej oceny nastroje beneficjentów są dobre, deklarują bowiem w 86%, że atrakcyjność inwestycyjna zwiększa się na skutek zrealizowanych projektów. Z tą opinią zderza się obserwacja samych beneficjentów, że nie dostrzegają oni żadnych inwestycji na terenie gminy, które mogą się wiązać z projektem: 71% beneficjentów wskazuję taką odpowiedź. Dodać należy, że znacznie poprawia się sytuacja finansowa inwestorów, deklarują oni w 49%, że ich obroty wzrosły po realizacji projektów, przy czym głównie jest to wzrost do 20% (wykres 28). Należy jednak dokonać rozstrzygnięcia, czy projekty turystyczne powinny być narzędziem eliminowania dysproporcji regionalnych, czy właściwe są inwestycje na terenach o słabym potencjale turystycznym, społecznym i gospodarczym, co zwykle pokrywa się z mapą dysproporcji społeczno-gospodarczych. Należy ocenić, czy przy ograniczonych środkach inwestycyjnych nie zdecydować się na wsparcie obszarów o dużym potencjale, aby maksymalizować efekty. O takim podejściu świadczą doświadczenia JST i samych beneficjentów. Z oceny respondentów jednoznacznie wynika, że o wpływie projektu na aspekt społeczno-gospodarczy decydują po równo dwa elementy: istniejący potencjał (w tym turystyczny), oraz wizja i zaangażowanie inwestora. Nie należy się spodziewać, że bezpośrednie i wymierne efekty pojawią się na obszarach, gdzie nie ma potencjału turystycznego. Bezspornie świadczy o tym struktura odpowiedzi na pytanie o wpływ projektów na sferę przedsiębiorczości, duży wpływ projektów deklarują tylko te gminy, które mają potencjał i weń zainwestowały: Nysa, Byczyna, Prudnik, Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork, Opole. Są one dodatkowo aktywne w pozyskiwaniu funduszy z innych środków, nawiązują współpracą z innymi ośrodkami (także za granicą). Jest zatem w ich przypadku świadoma polityka i zaangażowanie w rozwój sfery turystyki. Jeśli oddziaływanie projektu ma być ponadlokalne (egzogeniczne) musi on wpisywać się w szerszą wizję rozwoju miejsca (być komplementarny z innymi atrakcjami kulturalnymi lub turystycznymi danego miejsca i planowanymi kierunkami jego rozwoju) powodując efekt synergii większej liczby projektów w mniejszej skali lub też, koncentrując środki na dużych przedsięwzięciach, być unikalnym, innowacyjnym, sztandarowym projektem. Przykładem pierwszego typu projektów może być miasto Opole, która realizuje szereg projektów z zakresu rozwoju turystyki oraz dziedzictwa kulturowego, tworząc tym samym miejsce atrakcyjne kulturalnie oraz turystycznie. Natomiast ewidentnym przykładem drugiego typu projektu na Opolszczyźnie jest JuraPark w Krasiejowie oraz Izba Tradycji w Byczynie. W przypadku pierwszego projektu istniejący potencjał paleontologiczny i przyrodniczy został połączony z determinacją i zaangażowaniem ludzi. Te dwa elementy pozwoliły utworzyć markowy produkt turystyczny, który przyciąga turystów z całego kraju. Należy także brać pod uwagę fakt, że chłonność lokalnych centrów turystyki jest ograniczona, rosnący popyt wymusza niejako rozlewanie się ruchu turystycznego po okolicznych miejscowościach i gminach. W wyniku realizacji projektu w krótkim czasie w nieodległym Ozimku zaczęły powstawać kafejki i punkty gastronomiczne, powstaje baza agroturystyki w dolinie Małej Panwi, duży inwestor zdecydował się na budowę zajazdu w Izbicku, nawiązano współpracę z Górą Św. Anny oraz Pałacem w Mosznej, na drogach dojazdowych do JuraParku powstały, w krótkim czasie zajazdy i obiekty gastronomicznohotelowe. Duzy potencjał mają również drewniane kościółki zlokalizowane na terenie województwa opolskiego, które mogą po wyremontowaniu w przyszłości tworzyć szlak dziedzictwa kulturowego. Istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego i regionalnego mają projekty, które mogą zainspirować komplementarne prywatne działalności gospodarcze, zarówno produkcyjne, jak i usługowe oraz takie, w ramach których jest szansa nawiązania współpracy pomiędzy sektorem publicznym a Strona 109

110 prywatnym. Do takich inwestycji należą projekty z zakresu rewitalizacji przestrzeni miejskich, remonty zabytkowych rynków, centrów miast, kościołów. Jak wskazują wyniki niniejszego badania, warunkiem koniecznym powodzenia inwestycji musi być dialog. Chodzi tutaj o dialog na linii samorząd, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe i mieszkańcy. Dobrym przykładem lokalnego dialogu są Krasiejów oraz Byczyna. Partnerska współpraca pomiędzy podmiotami oraz kształtowanie świadomości lokalnej społeczności jest nieformalną dewizą Byczyny. Mała miejscowość o dużym potencjale doskonale łączy interesy stowarzyszeń (Gród Byczyna), prywatnych przedsiębiorców (restauratorzy i przedsiębiorcy) i samorządu (UG Byczyna) 53. Niestety jak przyznają przedstawiciele Byczyny, brakującym ogniwem współpracy jest wola mieszkańców. Niezwykle trudno jest wykształcić w świadomości lokalnej społeczności a także drobnej przedsiębiorczości, że turystyka nie musi być głównym źródłem dochodu, ale dodatkowym, wynikającym z pasji i zaangażowania. W tak małych miejscowościach nie sposób zaangażować wielkich inwestycji hotelarskich, jedynym sposobem na rozwój branży jest lokalna aktywizacja w ramach pokoi gościnnych i agroturystyki. W gminach, które realizują aktywnie wiele projektów oraz dysponują potencjałem turystycznym oraz kadrowym, zauważalna jest względna poprawa sytuowania mieszkańców, nie należy jednak identyfikować poprawy wyłącznie realizacją projektów. Zespół badawczy podjął próbę analizy wpływu projektów turystycznych na wzrost dochodów ogółem w gminach. Ocena ta niestety jest niedoskonała, gdyż GUS obecnie publikuje dane za 2010 rok. W całym województwie tylko trzy gminy w 2010 roku odnotowały spadek dochodów ogółem w stosunku do 2007 roku. Były to gmina Opole, Turawa i Dobrzeń Wielki. Na podstawie danych z 2010 roku możemy znaleźć zależność, iż gminy, które poprawiły swoją sytuację w stosunku do pozostałych gmin, a jednocześnie na ich terenie realizowane były projekty turystyczne są między innymi Nysa (6 projektów), Branice(2), Leśnica (8), Brzeg (6), Niemodlin (2). Co ciekawe w ankiecie im więcej projektów było realizowanych w danej gminie, tym ocena oddziaływania (pozytywnego) na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej była wyższa. Oczywiście można wskazać gminy, które dzięki sporym nakładom odnotowały wprawdzie poprawę (Namysłów 7 projektów), jednak jest ona podobna jak w sąsiednich gminach, nawet tych, na terenie których żadnych projektów nie realizowano. Nie wystąpił zatem efekt netto poprawy sytuacji. W gminie Kluczbork (7 projektów) również zanotowano poprawę, jednak nastąpiło pogorszenie sytuacji na tle sąsiednich. O ile w 2007 roku gminy w tym regionie miały zbliżony poziom dochodów per capita, o tyle w 2010 Kluczbork stał się najbiedniejszą gminą tej części województwa. Jako bardzo trudną należy ocenić sytuację gminy Ozimek, mimo 4 projektów na jej terenie, poziom dochodów nie zmienił się od 2007 roku i gmina jest obecnie najbiedniejszą w województwie i jedyną, która nie przekracza poziomu dochodu 2000 PLN na osobę. Natomiast w gminie Turawa (3 projekty) nastąpił największy w całym województwie spadek dochodów (mapa 12). Najczęściej stosowanym miernikiem produktywności jest wartość dodana brutto. Wartość dodana to według ogólnej definicji 54 różnica między przychodami a kosztami poniesionymi na wytworzenie sprzedanych. Województwo opolskie wytwarza najniższą wartość dodaną brutto w ramach podmiotów związanych z działalnością gastronomiczną i zakwaterowaniem (sekcja I) oraz działalności 53 Należy w tym miejscu podkreślić, że dużym atutem gminy Byczyna jest zaangażowanie, otwartość i świadomość kadry urzędniczej każdego szczebla. W tak małej społeczności istnieje dobry przepływ informacji pomiędzy urzędem a mieszkańcem, dodatkowo pielęgnowany poprzez bezpośredni kontakt z petentem. Wydaje się, że w małych gminach dialog społeczny powinien opierać się na relacji bezpośredniej wszystkich omawianych tutaj stron dialogu. 54 Wikipedia Strona 110

111 związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją (sekcja R). Efekt ten wynika bezpośrednio z faktu, iż województwo opolskie jest najmniejszym województwem w Polsce. Pozytywne wyniki przynosi jednak analiza dynamiki zmian zachodzących pomiędzy 2007 a 2009 rokiem, gdzie nastąpił największy wzrost wartości dodanej brutto w podmiotach związanych z działalnością kulturową, rozrywkową i rekreacyjną (tabela 13). Tabela 13. Wartość dodana brutto dla sekcji I i sekcji R Sekcja I Sekcja R Sekcja I Sekcja R Sekcja I + R Jednostka terytorialna dynamika zmian dynamika zmian dynamika zmian mln zł mln zł mln zł mln zł % % % Polska % 123% 126% Łódzkie % 132% 123% Mazowieckie % 119% 126% Małopolskie % 121% 128% Śląskie % 128% 125% Lubelskie % 122% 130% Podkarpackie % 123% 131% Podlaskie % 127% 126% Świętokrzyskie % 129% 127% Lubuskie % 115% 111% Wielkopolskie % 127% 130% Zachodniopomorskie % 119% 127% Dolnośląskie % 123% 124% Opolskie % 145% 134% Kujawsko-Pomorskie % 121% 125% Pomorskie % 120% 129% Warmińsko-Mazurskie % 124% 121% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL. Strona 111

112 Mapa 12 Zrealizowane projekty turystyczne a zmiany dochodów gmin Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy umów RPO WO , stan z , n=181 oraz danych BDL GUS Strona 112

113 PODSUMOWANIE Projekty z zakresu turystyki mają bardzo istotny wpływ zarówno na rozwój społeczny jak i gospodarczy. Poprzez poprawę estetyki otoczenia oraz wzrost jego atrakcyjności kreują one potencjał turystyczny, który przyciąga turystów zarówno z kraju jak i z zagranicy. Projekty realizowane w gminach o wysokim potencjale kulturowym, naturalnym oraz turystycznym wpływają istotnie na zwiększenie liczby turystów (bardzo dobrym przykładem jest Leśnica), a tym samym przyczyniają się do wzrostu dochodów przedsiębiorców oraz wpływów do budżetów gmin. Warunkiem ponadlokalnego (egzogenicznego) oddziaływania projektu jest wpisywanie się jego założeń w szerszą wizję rozwoju miejsca, wzmacnianie i stymulowanie tych walorów kulturowych, przyrodniczych i turystycznych, które już są zauważalne i tkwią w świadomości szerokiego odbiorcy lub jego unikalność, innowacyjność i swoista marka jak np. JuraPark w Krasiejowie. Należy mieć jednak świadomość, iż nie można realizować jedynie projektów wyjątkowych, o egzogenicznym charakterze, gdyż równie istotna jest realizacja projektów infrastrukturalnych o lokalnym znaczeniu, które mogą mieć wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą danej gminy oraz wpływają na wyrównywanie szans oraz poprawę tych aspektów, w których odnotowuje się zapóźnienia. To właśnie infrastruktura stopnia podstawowego jest bazą do realizacji na dobrym poziomie działalności programowej gminnych instytucji kultury, sportu i rekreacji pomagającej społeczności lokalnej w zdobywaniu kompetencji społecznych i kulturowych, niezbędnych nie tylko w konsumpcji dóbr i usług kultury ale także do ogólnego funkcjonowania we współczesnym społeczeństwie i radzenia na rynku pracy. Na tak wczesnym etapie realizacji projektów widać ogólne tendencje rozwojowe, jednakże nie są one dostrzegalne we wszystkich gminach województwa. Aby jednoznacznie określić wpływ projektów z zakresu turystyki na wzrost gospodarczy wskazana jest realizacja badania nt. efektów społecznogospodarczych w okresie około 1-2 lat po zakończeniu realizacji projektów. Wówczas efekty podejmowanych projektów turystycznych przełożą się na dane statystyczne WPŁYW REALIZACJI PROJEKTÓW NA KONKURENCYJNOŚĆ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W STOSUNKU DO SĄSIEDNICH WOJEWÓDZTW ORAZ SĄSIADUJĄCYCH REGIONÓW CZESKICH Beneficjenci programu RPO WO w sposób jednoznaczny ale racjonalny identyfikują pojęcie konkurencyjności regionu. Wyróżnić można dwa podejścia: jakość usługi taki pogląd prezentuje branża hotelarska i gastronomiczna. W tym przypadku można mówić o próbie przejęcia ruchu turystycznego z innych regionów; dopełnienie oferty innych regionów, poprzez zaproponowanie pewnej unikatowej oferty lub oferty współistniejącej z podobną w innych regionach, jednak stanowiącej wspólny (ponadregionalny) produkt. Takie podejście prezentują zwykle samorządy oraz organizacje pozarządowe. Różnice wynikają najprawdopodobniej z podejścia do zagadnienia produktu turystycznego w obu grupach, jednostki samorządu terytorialnego dążą do maksymalizacji efektów w połączeniu z możliwie szerokim wachlarzem atrakcji i potencjału regionu, podczas gdy przedstawiciele hoteli swoje działania realizują punktowo, można powiedzieć w granicach nieruchomości, niezależnie od interesów zasobów i potencjału otoczenia. Takie podejście tłumaczy fakt, że przedsiębiorcy nie są Strona 113

114 zainteresowani podstawowymi walorami województwa, o czym wspomniano wcześniej, ale dostrzegają wpływ bezpośredniego otoczenia (budynki, obszary miast) na swoją działalność. W badaniu ankietowym okazało się, że branża hotelarska najchętniej widziałaby w swoim sąsiedztwie zrewitalizowaną starówkę lub wyremontowane obiekty sąsiadujące z hotelem (wykres 33). Drugim istotnym elementem pozytywnie ocenianym przez przedstawicieli hoteli jest obecność w sąsiedztwie parków rozrywki, aquaparków i obiektów sportowych i rekreacyjnych, a zatem tego typu obiekty mają potencjał podnoszenia jakości i atrakcyjności oferty turystycznej. Praktycznie nie ma zainteresowania w branży takimi atutami województwa jak: wieś opolska, obszary chronione, akweny wodne, zamki i pałace, te sztandarowe atuty są z reguły w kręgu zainteresowania maksimum 3% respondentów. Wykres 33. Preferencje w zakresie atrakcji turystycznych znajdujących się w sąsiedztwie hotelu Jaki typy atrakcji turystycznej chcielibyście mieć Państwo w swoim sąsiedztwie? (wybór wielokrotny) zamek lub pałac ośrodek SPA lub sanatorium rzekę, na której wytyczono szlaki kajakowe akwen wodny obiekt przyrodniczy, obszary górskie park ze ścieżkami spacerowymi obiekty sportowe, boiska, korty itp. park rozrywki, aquapark itp. place zabaw i rekreacji dla dzieci dobrą drogę dojazdową porządny parking trasy i ścieżki konne, rowerowe i piesze malowniczą opolską wieś zrewitalizowane centrum małego miasta wyremontowane budynki w otoczeniu mamy świetną lokalizację nic nam nie potrzeba 0,0% 2,9% 2,9% 2,9% 5,9% 5,9% 8,8% 8,8% 8,8% 8,8% 8,8% 11,8% 11,8% 14,7% 20,6% 20,6% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI przedstawiciele hoteli, n= 34. Także w badaniu JST dominuje pogląd, że walory przyrodnicze co najwyżej mają takie same znaczenie w kreowaniu funkcji turystycznej regionu ja inne. Żywotne jest jednak pytanie, czy przedsiębiorcy branży turystycznej i hotelarskiej trafnie oceniają potrzeby turystów w kontekście potencjału turystycznego i kulturowego oraz czy wychodzą naprzeciw oczekiwaniom ze swoją ofertą. Odpowiedź jest złożona, zależy bowiem od właściwego odczytania trendów i profilu ruchu turystycznego. W niniejszym badaniu dokonano diagnozy, jakie są cele turystów przebywających w obiektach hotelarskich. Aż 82 procent przedstawicieli hoteli deklaruje, że najważniejszym powodem, dla którego klienci przyjeżdżają do hotelu są podrożę służbowe, natomiast w opinii beneficjentów najważniejszy jest wypoczynek i relaks oraz aktywne spędzanie wolnego czasu. Strona 114

115 Wykres 34. Powody, jakimi kierują się turyści przyjeżdżając na Opolszczyznę (wybór wielokrotny) wypoczynek na rowerach, kajakach, łódkach 2,9% 8,3% militaria, obiekty wojskowe i stare poprzemysłowe budowle 0,0% 0,0% clubbing, rozrywka, wydarzenia kulturalne 2,9% 2,5% podróże służbowe, spotkania korporacyjne i kongresowe 11,6% 82,4% powody religijne 2,9% 3,3% głównie spotkania rodzinne z różnych okazji 26,5% 17,4% chęć objechania regionu, turystyka samochodowa i motocyklowa poczucie luksusu, wyjątkowości atmosfery, dobrze dobranej oferty wypoczynek, relaks, spokojne spędzanie czasu 2,9% 2,5% 5,8% 17,6% 17,6% 47,1% chęć poprawienia zdrowia, usługi medyczne i SPA 0,0% 9,1% edukacja, cele poznawcze, zapoznanie się z historią i dziedzictwem 5,9% 9,1% chęć zapewnienia bezpiecznego wypoczynku bliskim 8,8% 33,9% aktywne spędzanie wolnego czasu 23,5% 55,4% chęć poznaniu specyficznej kultury regionu oraz jego mieszkańców 5,9% 24,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% hotele beneficjenci Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI, beneficjenci n= 126, hotele n=34. Podjęte w ramach RPO WO inwestycje, wyraźnie wpisują się w potrzeby turystów korzystających z obiektów hotelowych i gastronomicznych. Wydaje się, że na Opolszczyźnie wyraźnie ukształtował się profil usług polegających na obsłudze turystyki kongresowej, korporacyjnej i służbowej. Taka sytuacja wyraźnie oznacza, że przedsiębiorcy uchwycili kształtującą się niszę rynkową oraz (co godne zauważenia) potencjał popytowy województwa dolnośląskiego i śląskiego. Drugim dominującym powodem korzystania z usług jest turystyka rodzinna a trzecim aktywne spędzanie czasu. W świetle tych badań jednoznacznie odnajduje się geneza tego, że przedsiębiorcy tej branży głównie zainteresowani są sąsiedztwem obiektów sportowych i rekreacyjnych, jak również rewitalizacją otoczenia, co wyraźnie sprzyja poprawie wizerunku samego obiektu hotelowego jak również podnosi jego prestiż. Podsumowując, w zakresie turystyki biznesowej i rodzinnej Opolszczyzna ma potencjał konkurowania z innymi regionami. Czy wzmocniony dofinansowaniem potencjał oferty branży hotelarskiej i gastronomicznej oraz pozostałe inwestycje są wystarczające aby wzmocnić branżę turystyczną regionu jako całości? Tylko częściowo, świadczą o tym wyniki badania ilościowego i jakościowego na gronie organizacji turystycznych oraz z partnerami z Czech. Z całą pewnością Opolszczyzna nie ma potencjału konkurowania na zasadzie współzawodnictwa pomiędzy regionami, ten oczywisty fakt jest dobrze rozpoznany przez samorządy województwa jak i niezależne, zewnętrzne organizacje turystyczne. Region jest postrzegany raczej jako partner niż konkurent jednak Strona 115

116 tylko 17% organizacji współpracuje z jakimś partnerem z województwa opolskiego, zatem możliwość współpracy jest raczej w sferze deklaracji, za którą nie idą żadne działania. Wykres 35. Ocena możliwości konkurowania województwa opolskiego z innymi regionami Jak oceniacie Państwo możliwość konkurowania województwa opolskiego w zakresie turystyki z Państwa regionem? brak odpowiedzi/nie mam zdania 7,0% naszym zdaniem Opolszczyzna jest pełnoprawnym graczem na rynku turystycznym 49,1% naszym zdaniem Opolszczyzna jest pełnoprawnym graczem na rynku turystycznym konkurencja jest możliwa 8,8% 8,8% w pewnym niewielkim stopniu konkurencja jest możliwa, jednak będzie dla regionu trudna opolskie praktycznie jest na przegranej pozycji, jeśli chodzi o konkurowanie na rynku turystycznym 1,8% 0,0% woj. opolskie to specyficzny region, nie dostrzegamy konieczności konkurowania z Opolszczyzną 24,6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI organizacje turystyczne, n=57. W świetle opinii organizacji turystycznych spoza regionu, które można traktować jako swego rodzaju arbitra, ale także w opinii samorządów województwa opolskiego, projekty realizowane na terenach o uznanych walorach turystycznych lub inicjatywy kreujące gotowy, pełny produkt, dają możliwość zaistnienia na szerszym rynku turystycznym. W świetle wyników badań można wymienić następujące regiony wraz z ich potencjałem, które są postrzegane jako atrakcyjne turystyczne tak w Kraju jak i w Czechach: region Nyski z pograniczem, Opole, Krasiejów, Moszna, Byczyna (doskonale rozpoznawalna w Czechach). Paradoksalnie peryferyjne obiekty są postrzegane przez partnerów Czeskich jak i ościenne województwa jako najatrakcyjniejsze, ze względu na łatwość dojazdu. Popularność tych obszarów bierze się jednak w głównej mierze z faktu, że są one stale aktywne w promocji i współpracy, a co szczególnie ważne, informacje o nich są dostępne w punktach informacyjnych, księgarniach turystycznych i internetowych, aktywnie promują współpracę i wymianę elit. W wymienionych powyżej miastach ruch turystyczny w głównej mierze związany jest z istniejącymi obiektami zabytkowymi i dziedzictwa kultury i techniki, obiektami militarnymi, walorami przyrody unikatowymi w skali ponadregionalnej (Jeziora Nyskie), oraz jak to już wspomniano, możliwością pobytu krótkoterminowego z łatwym dojazdem i powrotem. Szczególnie istotne są takie atrakcje jak: cykliczne imprezy weekendowe : Festiwal Światła w Nysie, turnieje rycerskie i odtworzenie bitew, dalej trans-graniczne oznakowane i omapowane trasy rowerowe, możliwość uprawiania sportów wodnych, festiwale i imprezy kulturalne. Dlatego można wysnuć tezę, że inwestycje realizowane przez, ogólnie to ujmując, samorządy lub organizacje pozarządowe zwiększają potencjał konkurencyjny turystyki, dodatkowo potencjał zwiększa się obszarowo, a nie punktowo. Inna ocena jest w przypadku turystycznej oferty branży hotelarskiej i gastronomicznej Opolszczyzny, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę dążenie do podnoszenia standardów (a co za tym idzie cen usługi). Strona 116

117 Zdaniem organizacji turystycznych zarówno województw ościennych jak i strony czeskiej, jak również specjalistów biorących udział w badaniach focusowych, oferta ta nie spełnia oczekiwań przeciętnego turysty w kilku wymiarach: cena noclegów; przeciętni turyści zwykle poszukują taniego ale schludnego noclegu (średni standard), adekwatnego do poziomu usługi. Niestety, co zaznacza się szczególnie po stronie czeskiej, jakość oferty nie odpowiada cenie, lub oferta jest zbyt droga. Ponadto całkowicie brakuje informacji o cenach, turyści często są rozczarowani długim poszukiwaniem odpowiedniego noclegu i zrażeni doświadczeniami nie powracają na Opolszczyznę; brak odpowiedniej opieki dla dzieci w obiektach zakwaterowania; standardem w obiektach po stronie czeskiej a coraz bardziej oczekiwana dla polskich rodzin, jest oferta family friendly, gdzie nie tylko znajdzie się plac zabaw, ale jest odpowiednia opieka dla dzieci (darmowa ale i odpłatna) organizowana przez obsługę obiektu, rodzice mogą się oddać własnym rozrywkom. Dodatkowo w Polsce płatność za dzieci jest pełna, podczas gdy w innych krajach zależna od wieku dziecka. To co w Czechach jest standardem, po polskiej stronie uznawane jest za kuriozum; koszt i jakość gastronomii dla Czechów, w mniejszym stopniu dla Polaków, relacja ceny i jakości usług gastronomicznych jest nie do przyjęcia, obiad dla 4-osobowej rodziny po stronie czeskiej, bogaty w dodatki i produkty lokalne kosztuje do 25 EUR, w Polsce podobna usługa zwykle przekracza 40 EUR (całodniową kwotę, jaką czeski turysta jest gotowy wydać). Zdaniem osób biorących udział w badaniu, gastronomia i hotele nie są magnesem przyciągającym czeskiego turystę na Opolszczyznę; profil usług turystycznych turyści masowi nie poszukują usług luksusowych, wyjątkowych, lecz takiej oferty, która pozwoli zwyczajnie odpocząć ciesząc oko przyrodą lub zabytkami, jednak zawsze decydować będzie relacja cena/atrakcyjność/jakość. PODSUMOWANIE Zrealizowane inwestycje turystyczne mają dwojaki charakter: bezpośrednie podniesienie atrakcyjności turystycznej (np. Moszna, Krasiejów, Nysa) oraz poprawa infrastruktury turystycznej poprzez powstanie obiektów gastronomicznych, miejsc noclegowych o zróżnicowanym standardzie, infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. Pierwszy rodzaj projektów w stopniu zauważalnym podnosi rozpoznawalność ponadregionalną Opolszczyzny oraz wyraźnie poprawia atrakcyjność turystyczną. Projekty tego typu dają również wymierny i obecnie zauważalny efekt społeczno-ekonomiczny: napływ turystów, wzrost aktywizacji społecznej, wzrost zainteresowania inwestorów, powstawanie obiektów usługowych. Oddziaływanie drugiego rodzaju projektów nie daje mierzalnych efektów pozagospodarczych, jednak należy oceniać tego typu inwestycje nie w kategorii atrakcji turystycznej, gdyż same hotele i gastronomia, rzadko generują ruch turystyczny. Wyjątkiem jest jednak turystyka biznesowa i rodzinna, o czym świadczy przykład projektów realizowanych w Kędzierzynie-Koźlu czy w obszarze Góry Św. Anny. Stanowią one elementarną, niezbędną część systemu turystycznego, którego dotychczas brakowało w ofercie turystycznej Opolszczyzny. Trudno mówić tutaj o wykreowaniu produktu turystycznego w sytuacji niezaspokojenia podstawowych potrzeb przyjezdnych: nocleg i gastronomia. Społeczne oddziaływanie projektów tego typu nie jest wyraźnie, jednak w skali lokalnej wyłania się bardzo pozytywny wpływ na sytuację na rynku pracy. Opolszczyzna w świetle zrealizowanych badań ankietowych na organizacjach turystycznych nie stanowi atrakcji turystycznej na tle kraju. Mimo stosunkowo niskiego potencjału w ocenie organizacji Strona 117

118 turystycznych i badań Instytutu Turystyki zaznacza się bardzo ciekawy wynik niniejszego badania: turystyka w województwie opolskim rozwija się zaskakująco szybko. Badanie branży hotelarskogastronomicznej pokazuje, że sytuacja finansowa tych przedsiębiorstw jest dobra lub bardzo dobra, rośnie liczba korzystających z miejsc noclegowych, realizowane są ambitne inwestycje których efekty okazują się dużym sukcesem. Wielu respondentów badania branży turystycznej deklaruje, że sukces działalności hotelarskiej jest zaskoczeniem nawet wśród hotelarzy. Okazuje się zatem, że popyt na usługi turystyczne rośnie, a dodatkowo jest niezależny od trudnej sytuacji gospodarczej w Europie. Ważne jest, że branża odnalazła swoistą niszę rynkową w turystyce rodzinnej, sentymentalnej i biznesowej, uniezależniając się od walorów turystycznych i przyrodniczych województwa. Zrealizowane projekty turystyczne nie stanowią żadnej konkurencji z punktu widzenia organizacji turystycznych zarówno w skali regionalnej, krajowej jak i międzynarodowej. Inwestycje są traktowane raczej jako poszerzenie oferty regionalnej i możliwość wykorzystania ich w zgodzie z własnymi walorami. Dotyczy to szczególnie terenów sąsiadujących z innymi regionami (w tym z Czechami), gdzie oferta turystyczna Opolszczyzny ma szansę stania się w pewnym stopniu integralną częścią sąsiednich regionów. W analizie podkreślić należy także negatywny aspekt: powstałe hotele oraz oferta gastronomiczna nie stanowią konkurencji w sensie rynkowym z ofertą innych regionów. Oferta Opolszczyzny jest zbyt droga w porównaniu na przykład do analogicznych usług oferowanych w Czechach czy na Dolnym Śląsku, nie zapewnia jednocześnie adekwatnej jakości do ceny. Wnioskować można, że branża hotelarska i gastronomiczna województwa opolskiego nie osiągnęła jeszcze odpowiedniego poziomu rozwoju (wysokie ceny wynikają z nierównowagi popytu i podaży) oraz nasycenia rynku adekwatnego do sąsiednich regionów, spodziewać należy się zatem dalszych inwestycji w tym kierunku WPŁYW PROJEKTÓW TURYSTYCZNYCH REALIZOWANYCH W RAMACH RPO WO NA STOPIEŃ REALIZACJI CELÓW WYNIKAJĄCYCH Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH STRATEGIA ROZWOJU KRAJU Podjęte w ramach projektów RPO WO działania wykazują spójność ze Strategią Rozwoju Kraju. Stopień przystawalności jest zróżnicowany, jednak można wykazać spójność z następującymi priorytetami omawianego programu: Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej. Szczególnie projekty dotyczące wsparcia remontów i rewitalizacji substancji miejskiej odpowiadają na ten priorytet. Efekty projektów oddziałują bezpośrednio na wszystkich potencjalnych odbiorców niezależnie od ich statusu. Do tego typu projektów zaliczyć należy remonty lub odbudowy ratusza (Byczyna), rewitalizacje śródmieścia w Prudniku, mury obronne w Paczkowie, izby pamięci, izby regionalne itd. Również projekty sportowe i rekreacyjne wpisują się w ten priorytet, jednak ze względu na odpłatny charakter nie można mówić o powszechnym dostępie, lecz o wzroście potencjału. Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości przez zrealizowane projekty należy oceniać w odpowiedniej skali. W przypadku skali wojewódzkiej oddziaływanie jest zauważalne i kształtuje się na poziomie około 1,58% potrzeb, należy w tym wypadku raczej mówić o potencjale oddziaływania, to znaczy możliwy jest ponad dwukrotny wzrost liczby miejsc pracy. Najbardziej znaczące oddziaływanie odnotowuje się w gminach, gdzie realizowano więcej niż jeden projekt. Strona 118

119 W tym przypadku oddziaływanie jest wyraźnie i ma wpływ na sytuację na rynku pracy. Rozwój obszarów wiejskich. Duża liczba projektów została zrealizowana na obszarach wiejskich. Już sam fakt lokalizacji powoduje korzystne, choć w skali mikro, oddziaływania: wprowadzenie nowego, lub bardziej atrakcyjnego profilu działalności pozarolniczej, przepływ usług około -turystycznych na obszary wiejskie, w pewnym stopniu skierowanie ruchu turystycznego na obszary o mniejszym potencjale. W ramach niniejszego badania, w kilku przypadkach gmin (o czym dalej) uwidacznia się korzystne oddziaływanie, wyrażające się wzrostem zainteresowania daną gminą, liczbą turystów, wzrostem małej przedsiębiorczości usługowej. Oddziaływania w tych przypadkach sprzyjają rozwojowi gmin, jednak w przypadku większości projektów, będących jeszcze w trakcie realizacji, lub tych, które zostały zakończone stosunkowo niedawno, należy wstrzymać się z oceną oddziaływań. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. Oddziaływanie na spójność terytorialną należy oceniać odrębnie dla dwóch typów obszarów: typowo wiejskich oraz miejskich i przejściowych. Na obszarach wiejskich zrealizowane projekty nie wykazują waloru podniesienia spójności terytorialnej. Takiego oddziaływania nie dostrzegają przedstawiciele gmin wiejskich, a w ograniczonym stopniu beneficjenci. W pewnym zakresie istnieje możliwość oddziaływania na rynek pracy jednak nie ma pewności, że pracownicy będą pozyskiwani właśnie z obszarów wiejskich. Wyniki ankiety wskazują, że w znacznej mierze występuje zapotrzebowanie na pracowników o określonych kompetencjach w zakresie obsługi turystycznej (personel zaplecza obsługi oraz kadra zarządzająca). Inwestycje są dodatkowo rozproszone na obszarach wiejskich, dlatego ich potencjalne oddziaływanie na zasadzie synergii jest znacząco osłabione. Istnieją jednak obszary wiejskie, które w krótkim czasie mogą znacząco poprawić swoją sytuację i wykreować rozpoznawalny produkt turystyczny w skali kraju. JuraPark w Krasiejowie, gdzie efekty projektu silnie oddziałują na obszar gminy (inwestycje w Ozimku) jak i na sąsiednie gminy (na przykład w Turawie) stymulując przedsiębiorczość i przyciągając inwestycje turystyczne. Pałac w Mosznej, który znacząco wpływa na rozpoznawalność regionu i ma potencjał powstania produktu turystycznego. Te dwie inwestycje są jednak specyficzne ze względu na punktowy charakter projektu. Inaczej należy oceniać ten aspekt na obszarach miejskich oraz im przyległych. Na Opolszczyźnie dominującym obszarem miejskim jest Opole, pozostałe miasta charakteryzuje duży stopień zapóźnienia, co znajduje odzwierciedlenie na przykład w poziomie życia, dostępie do miejsc pracy, jakości infrastruktury a w konsekwencji w procesach demograficznych i gospodarczych itd. Większość projektów realizowanych na terenach miejskich wykazuje zauważalne oddziaływanie, jednak należy podkreślić, że w badaniu jakościowym oddziaływanie projektów wynika z efektu synergii z innymi inwestycjami, często infrastrukturalnymi lub społecznymi. Trudno wskazać jeden projekt na obszarze miejskim, który oddziaływałby bezpośrednio na podniesienie spójności terytorialnej. Zrealizowane projekty są raczej elementem wieloetapowego procesu stymulowanego przez miasta, a przez to wpływają na określone sfery. Dostrzegalne efekty można zidentyfikować w projekcie rewitalizacji fortecznej wieży ciśnień, który obok innych projektów realizowanych przy fortyfikacjach nyskich i w połączeniu z rewitalizacją miasta, poprawą dostępności do Jeziora Nyskiego, inwestycjami hotelarskimi (rozbudowa i wyposażenie obiektu hotelowo-gastronomicznego w Nysie), gastronomicznymi, rekreacyjnymi i kulturalnymi (Nyski Dom Kultury), mogą stanowić ważny etap budowy spójnego produktu turystycznego z pomysłem. Innym przykładem mogą być inwestycje w Brzegu, ukierunkowane na rewitalizację miasta i zamku, w połączeniu z inwestycjami w miejsca noclegowe. Bardzo dużą aktywnością w pozyskiwaniu funduszy europejskich wykazują się podmioty z Głuchołaz i okolic. Strona 119

120 Sześć projektów udostępniających miejsca noclegowe, cztery projekty gastronomiczne, intensywne prace rewitalizacyjne z pewnością będą przynosiły w krótkim czasie efekty, w postaci poprawy jakości turystyki. Kolejne przykłady to Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork, Namysłów, Leśnica. Wspólny mianownik wszystkich tych obszarów, to istniejący potencjał turystyczny oraz koncentracja działań obejmujących różne sfery (rewitalizacja, gastronomia, hotelarstwo, infrastruktura oraz działania promocyjne i społeczne). NARODOWE STRATEGICZNE RAMY ODNIESIENIA Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski. Podobnie jak dla Strategii Rozwoju Kraju, tak i w tym przypadku można wskazać wiele projektów wpisujących się niniejszy priorytet. Sytuacja rynku turystycznego na Opolszczyźnie jest trudna, gdyż sfera ta na skutek różnorakich procesów ostatniego ćwierćwiecza została całkowicie zmarginalizowana. Trudo wskazać inwestycje, za wyjątkiem kilku: JuraPark w Krasiejowie oraz inwestycje w Opolu czy polityka rozwoju turystyki w Nysie, które znacząco wpływać będą na poprawę konkurencyjności Opolszczyzny. Większość projektów to elementarne działania u podstaw, które turystykę nie tyle czynią konkurencyjną, co możliwą do realizacji przez przeciętnych odwiedzających. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług oraz Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W obu priorytetach nie ma wątpliwości, iż przeprowadzone inwestycje w sektorze hotelarskim oraz gastronomicznym, w znaczącym stopniu podnoszą jakość i konkurencyjność oferty. Wydaje się, że korzystny jest także fakt znacznego rozproszenia obiektów i inwestycji, w przyszłości istnieje szansa na to, aby na terenie województwa powstała jednolita, wystarczająco gęsta sieć usług hotelarskich i gastronomicznych, stanowiąca jednocześnie elementarną bazę dla obsługi ruchu turystycznego. Za powstałą infrastrukturą podniosła się jakość usług turystycznych, jednak, jak już wspomniano, należy oceniać oddziaływanie jako przeciwdziałanie marginalizacji. Wyrównanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Pożądany kierunek zmiany strukturalnych obszarów wiejskich można określić jako proces dywersyfikacji profilu produkcyjnego obszarów wiejskich, poprzez wprowadzenie nowych, nieobecnych dotychczas funkcji i profilu produkcji i działalności. W tym sensie niemal każdy projekt o charakterze turystycznym wpisuje się w tą ideę poprzez kształtowanie lub wzmacnianie działalności pozarolniczej. Jednocześnie kształtuje się pewien potencjał do dalej idących zmian, choćby w działalności około turystycznej. Ten drugi aspekt (kreowania potencjału) w chwili obecnej nie przynosi jednak widocznych efektów. Zarówno w opinii beneficjentów projektów turystycznych jak i przedstawicieli gmin rośnie atrakcyjność inwestycyjna terenów, na których realizowano projekty. KIERUNKI ROZWOJU TURYSTYKI DO 2015 Wykorzystanie potencjału turystycznego kraju wymaga miedzy innymi stworzenia warunków prawnych, instytucjonalnych, finansowych i kadrowych rozwoju turystyki, sprzyjających rozwojowi społeczno-gospodarczemu Polski oraz podniesieniu konkurencyjności regionów i kraju, przy jednoczesnym zachowaniu walorów kulturowych i przyrodniczych. Dokument wyznacza 4 obszary priorytetowe z szeregiem celów operacyjnych: Strona 120

121 1. Obszar priorytetowy I Produkt turystyczny o wysokiej konkurencyjności: Kreowanie i rozwój konkurencyjnych produktów turystycznych, Rozwój infrastruktury turystycznej, Integracja produktów i oferty turystycznej regionów, Rozwój przedsiębiorczości i działalności organizacji w dziedzinie turystyki Rozwój wiodących typów turystyki (np. Welles, pielgrzymkowa i etniczna, wiejska, przygraniczna, biznesowa i kongresowa) 2. Obszar priorytetowy II Rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju turystyki Przygotowanie kadr operacyjnych gospodarki turystycznej, Rozwój edukacji turystycznej i turystyki społecznej, Monitorowanie potrzeb branży turystycznej w zakresie kadr zawodowych 3. Obszar priorytetowy III Wsparcie marketingowe Usprawnienie systemu informacji turystycznej Zwiększenie efektywności działań marketingowych w turystyce 4. Obszar tematyczny IV Kształtowanie przestrzeni turystycznej Kształtowanie rozwoju turystyki w sposób zachowujący i podnoszący wartość przestrzeni Zwiększenie dostępności turystycznej regionów przez rozwój transportu Działania turystyczne podejmowane w ramach RPO WO ze względu na swoją specyfikę inwestycyjną wpisują się przede wszystkim w realizację obszaru priorytetowego I. W ramach Programu wsparto liczne przedsięwzięcia turystyczne w kierunku turystyki Welles i SPA, turystyki kongresowej i biznesowej, a także sprzyjającej aktywnemu wypoczynkowi oraz wzmacnianiu potencjału turystyki przygranicznej baza noclegowa i gastronomiczna. Dzięki wsparciu rozwija się przedsiębiorczość (dominującą grupą beneficjentów analizowanych projektów turystycznych stanowili opolscy przedsiębiorcy). MARKETINGOWA STRATEGIA POLSKI W SEKTORZE TURYSTYKI NA LATA ORAZ KONTYNUACJA MARKETINGOWA STRATEGIA POLSKI W SEKTORZE TURYSTYKI NA LATA Dokument przygotowany i przyjęty przez Polską Organizację Turystyczną diagnozuje 5 głównych potencjałów produktowych: turystyka w miastach i kulturowa, turystyka biznesowa, turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna, turystyka na terenach wiejskich oraz turystyka przygraniczna i tranzytowa. Wśród słabych stron turystyki w Polsce wymieniono m.in.: słabe wskaźniki stanu bazy hotelowej; przekonanie cudzoziemców i krajowców o niskiej jakości usług w Polsce; zwłaszcza usług wymagających wysokich kwalifikacji i profesjonalizmu; brak spójnej i konsekwentnej (długofalowej) kampanii promocyjnej nie tylko marki Polska, ale także marek produktowych (niezależnie od tego, jak oceniany jest ich dobór); brak tworzonych z odpowiednim wyprzedzeniem kalendarzy wydarzeń (imprez kulturalnych i sportowych); zbyt słaba i mało agresywna promocja tych kalendarzy. Cele operacyjne Strategii skupiają się na: poprawie pozycji konkurencyjnej na rynkach zagranicznych i krajowym (w tym m.in. współpraca międzynarodowa np. projekty turystyczne podejmowane w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska 2007 Strona 121

122 2013, oparcie komunikacji marketingowej na ważnych wydarzeniach o skali międzynarodowej którym potencjalnie może być Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej); rozszerzeniu atrakcyjnego wizerunku produktów turystycznych przez działania marketingowe (w tym m.in. wsparcie promocyjne powstałych produktów sieciowych, szkolenia i prezentacja dobrych praktyk, certyfikacja produktów regionalnych i lokalnych); stworzeniu sprawnego i efektywnego systemu informacji turystycznej w celu poprawy jakości komunikacji i obsługi turystów (m.in. poszerzanie sieci punktów IT, budowanie z branżą programów lojalnościowych, budowa platformy e-learning); transferze wiedzy (badania wizerunkowe, projekt partnerstwa z uczelniami, promocja przedsiębiorczości turystycznej). Działania wpisane w Marketingową Strategię Polski w sektorze turystyki swoim zakresem nie odpowiadają specyfice działań współfinansowanych w ramach RPO WO w związku z czym ocena wpływu projektów turystycznych na realizację tego dokumentu jest niemożliwa. STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM 55 Rozwój turystyki biznesowej, obejmującej kongresy, wystawy (targi), spotkania biznesowe, zbiorowe imprezy oraz podróże motywacyjne. Ten sektor turystyki obejmuje specyficzny segment rynku, jakim są firmy i przedsiębiorstwa. W ramach RPO WO zostały zrealizowane projekty, ściśle wpisujące się w rozwój turystyki biznesowej. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj region Kędzierzyna-Koźla i otaczających obszarów, gdzie wyraźnie kształtuje się profil turystyki biznesowej. Wydaje się, że efekty działań będą trwałe, gdyż wykorzystany jest tutaj rosnący popyt kształtujący się w województwie śląskim, na tego typu usługi, doskonałe położenie komunikacyjne oraz liczne atrakcje mogące stanowić dopełnienie oferty. W szczególności działania te wpisują się w cele Strategii rozwoju krajowego produktu turystycznego: wykorzystanie licznych już przyjazdów do Polski motywowanych biznesem do integrowania ofert typowo turystycznych z pakietami obejmującymi usługi hotelarskie i wszelkie usługi wykorzystywane przez osoby podróżujące w interesach; promocja Polski jako kraju docelowego dla turystyki motywacyjnej. Turystyka w miastach o wartości kulturowej obejmującej wycieczki zorganizowane i indywidualne podróże w celu zwiedzania miast, muzeów, obiektów zabytkowych (historycznych i kulturowych) oraz uczestnictwo w imprezach kulturalnych. Projekty RPO WO nie oddziałują bezpośrednio (w zamierzeniu beneficjentów) na kształtowanie rynku krótkookresowych pobytów w miastach, jednak kształtują potencjał umożliwiający funkcjonowanie takiej oferty turystycznej. Turystyka rekreacyjna, jako forma turystyki aktywnej i specjalistycznej, obejmującej szeroki zakres rekreacji przy wykorzystaniu walorów środowiska naturalnego (góry, jeziora, rzeki, wybrzeże), specjalne imprezy z bogatej polskiej oferty turystyki specjalistycznej (latanie/lotniarstwo, instruktaż sportowy itp.); na pojezierzach i w innych regionach, także w uzdrowiskach. i sanatoriach wykorzystujących naturalne warunki lecznicze oraz uwzględniającej wszystkie rodzaje specjalistycznych zainteresowań, tj. pielgrzymki, powrót do korzeni itd. Potencjał 55 Dokument analityczny wydany przez Opolską Regionalną Organizację Turystyczną oraz Instytut Turystyki w Krakowie Sp. z o.o. Opole -Kraków Strona 122

123 województwa, umożliwiający rozwój tej sfery turystyki jest wprawdzie ubogi, jednak zaznacza się umiejętne kształtowanie i wykorzystanie atutów sąsiednich regionów. Turystyka przygraniczna i tranzytowa, obejmująca jednodniową turystykę przygraniczną w celu zrobienia zakupów, wzięcia udziału w imprezach lub krótkiej wizyty; wiąże się ona z wykorzystaniem istniejącej i przyszłej infrastruktury (motele, zajazdy, stacje obsługi samochodów itp.) usytuowanej wzdłuż głównych tras tranzytowych oraz w obrębie 50 -km strefy przygranicznej. Zrealizowane projekty w bardzo wysokim stopniu są spójne z rozwojem turystyki przygranicznej i tranzytowej. Na pierwszy plan wybijają się tutaj projekty realizowanie w osi autostrady A4 oraz w pasie komunikacyjnym Nysa Kędzierzyn-Koźle. W szczególności projekty polegające na polepszeniu przydrożnych usług gastronomicznych oraz polepszeniu bazy noclegowej w sąsiedztwie znaczących ciągów komunikacyjnych wypełniają te wymogi. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO NA LATA Strategia jest jednym z najważniejszych dokumentów kształtujących koncepcję rozwoju województwa do roku Realizacja projektów RPO WO w sferze turystyki w różnym stopniu wpisuje się w cele strategiczne, jednak w większości przypadków odpowiedź na zidentyfikowane w SRWO potrzeby jest wyraźna i jednoznaczna. Zrealizowane projekty należy w chwili obecnej traktować jako wzrost potencjału i kreowanie sprzyjających warunków dla dalszej poprawy jakości życia, infrastruktury i gospodarki województwa. Całość zrealizowanych działań wpływa na następujące sfery wskazane w SRWO: zapewnienie dogodnych warunków życia w regionie; aktywizacja gospodarcza regionu, z zachowaniem zasady zrównoważonego rozwoju; rozwój funkcji metropolitalnych aglomeracji opolskiej; wielofunkcyjne, różnorodne oraz atrakcyjne dla inwestycji i zamieszkania obszary wiejskie; rozwój wielokulturowej tożsamości oraz międzynarodowej i krajowej współpracy regionalnej. W chwili obecnej trwają prace nad nową Strategią Rozwoju Województw Opolskiego do 2020 Zrealizowano między innymi część diagnostyczną oraz postulatywną dokumentu, zostały także rozpoczęte konsultacje społeczne i środowiskowe dokumentu. STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM Najważniejsze sfery, jakie w świetle analizowanych w niniejszym dokumencie projektów, stawiane są w SRTWO to stworzenie warunków do trwałego wzrostu zatrudnienia w branży turystycznej i około -turystycznej, podniesienie standardu obiektów wypoczynkowych i rekreacyjnych, poprawę jakości gastronomii i miejsc noclegowych. W dalszej kolejności wymienić należy rozbudowę i modernizację infrastruktury turystycznej, około turystycznej oraz zwiększenie zaangażowania władz samorządowych w tworzenie dogodnej infrastruktury komunikacyjnej (parkingi, drogi dojazdowe, oznakowanie miejsc). Biorąc pod uwagę liczbę i przeznaczone środki, o wymiernych, znaczących efektach można mówić w przypadku poprawy jakości gastronomii i bazy noclegowej. Tego typu inwestycje zdecydowanie podniosły liczbę i jakość oferowanych usług gastronomiczno-hotelarskich. Trudny do jednoznacznej oceny jest wpływ inwestycji na konkurencyjność infrastruktury sportoworekreacyjnej. Jeśli oceniać to, czy na skutek prowadzonych inwestycji Opolszczyzna stała się regionem konkurencyjnym, przynajmniej w pewnym stopniu dla innych regionów w tym Pogranicza Czech, Dolnego Śląska i śląska, wydaje się, że jest jeszcze wiele do zrobienia w tym zakresie, zwłaszcza, że przedstawiciele tych regionów, jak również izb turystycznych z całej Polski nie dostrzegają tego, by Strona 123

124 Opolszczyzna na skutek inwestycji mogła stanowić w jakimkolwiek zakresie konkurencję. Z drugiej jednak strony, uwzględniając tzw. efekt bazy, czyli porównując efekty inwestycji do stanu przedinwestycyjnego, realizacja dofinansowanych projektów dała bardzo wyraźne, pozytywne oddziaływania w odniesieniu do sportów wodnych, szlaków turystycznych, sportów rekreacyjnych itd. Należy podkreślić, że powstanie nowych obiektów nie tylko zwiększa dostępność ale przede wszystkim podnosi jakość oferowanych usług. W tym sensie wpływ projektów o charakterze sportowym i rekreacyjnym należy oceniać zdecydowanie pozytywnie. Wydaje się, że nie udało się osiągnąć takich efektów jak integracja oferty turystycznej, na co wskazują sami beneficjenci programu. Nie udało się także utworzyć zintegrowanej sieci atrakcji turystycznych o znaczeniu regionalnym. W pewnym stopniu poprawiła się możliwość uprawiania turystyki wodnej, jednak oddziaływanie jest w skali lokalnej (Opole, Kędzierzyn-Koźle). Projekty wpisują się w wybrane cele strategii jednak w nielicznych przypadkach można mówić o wyraźnym i bezpośrednim przystawaniu i oddziaływaniu cel strategiczny. Niemniej jednak należy stwierdzić, że całość przeprowadzonych inwestycji jest podstawą dla dalszego rozwoju oferty turystycznej, jednak w przyszłości winna ona być skierowana na tworzenie konkretnych produktów turystycznych, a nie jedynie poprawy zaniedbanych sfer turystyki. Najważniejsze cele strategiczne w jakie wpisują się projekty przedstawia poniższa lista: 1. Cel strategiczny: Rozwój produktu markowego turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna; 2. Cel strategiczny: Rozwój produktu markowego turystyka miejska i kulturowa; 3. Cel strategiczny: Rozwój produktu markowego turystyka na terenach wiejskich; 5. Cel strategiczny: Rozwój produktu markowego turystyka tranzytowa i przygraniczna. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO NA LATA W istotnej części (kwotowo ponad 13%) zrealizowanych projektów turystycznych wpisuje się Program opieki nad zabytkami. Projekty ściśle dotyczą chronionych prawem obiektów lub bezpośredniego ich otoczenia (parki, przestrzenie, place otaczające zabytkowy obiekt). Część projektów dotyczy szerszych założeń rewitalizacyjnych, gównie ścisłego centrum miast. Również projekty, które nie zaliczają się do ogólnie pojętej rewitalizacji, są realizowane w budynkach cennych kulturowo i architektonicznie, co daje walor przywracania im funkcjonalności, nadania nowego przeznaczenia, a w konsekwencji prowadzi to do zwiększenia dbałości i opieki nad obiektami. Wskazane typy projektów ściśle wpisują się w założenia programu: odnowa wsi w kontekście poprawy stanu zachowania krajobrazu i dziedzictwa regionalnego; rewaloryzacja miast i wspieranie działań w zakresie rewitalizacji miast historycznych przeprowadzanych na podstawie kompleksowych programów; wspieranie działań w zakresie rewaloryzacji miast historycznych; wspieranie działań ułatwiających eliminację ze struktur miejskich obszarów niezagospodarowanych, które dezintegrują strukturę przestrzenną; ochrona dziedzictwa archeologicznego; 56 Załącznik do uchwały Nr V/76/ 2011 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 29 marca 2011r. Strona 124

125 wstrzymanie procesu degradacji założeń pałacowo-parkowych. LOKALNE STRATEGIE ROZWOJU LOKALNYCH GRUP DZIAŁANIA W ramach badania analizie poddano 12 Strategii Rozwoju Lokalnych Grup Działania funkcjonujących na terenie województwa opolskiego. Każda z LGD, mając świadomość walorów i potencjału turystycznego, przyrodniczego i kulturowego obszaru działania wyznacza sobie jako cel rozwój turystyki w zgodzie z przyrodą i jednoczesnym rozwojem gospodarczym. LGD skupiają się w swoich planach przede wszystkim na rozwoju nowoczesnej bazy noclegowej, stwarzania warunków do uprawiania turystyki aktywnej, rozwoju agroturystyki. Warte uwagi są działania ukierunkowane na promocję turystyczną Opolszczyzny a także na działania zmierzające do stworzenia markowego produktu turystycznego w oparciu o lokalne tradycje i dziedzictwo (tradycje kulinarne, rzemiosło, zwyczaje). Projekty turystyczne realizowane przy wsparciu środków RPO WO wpisują się przede wszystkim w cele dotyczące rozwijania bazy noclegowej, gastronomicznej oraz budowy infrastruktury aktywnej turystyki. W mniejszym stopniu projekty oddziałują na stworzenie lokalnego markowego produktu turystycznego. Szerzej o walorach turystycznych, przyrodniczych i kulturowych LGD oraz planowanych działaniach w kierunku rozwoju turystyki w załączniku 3. PODSUMOWANIE Zrealizowane inwestycje zasadniczo wpisują się w strategiczne cele ujęte w dokumentach programowych i strategicznych. Bez wątpienia dostrzegalna jest także spójność jeśli chodzi o wskazane kierunki rozwoju Opolszczyzny i kraju. Naturalnie oddziaływanie jest zróżnicowane i zależy głównie od punktu odniesienia, najbardziej wyraźnie zaznacza się w takich aspektach jak poprawa sytuacji na rynku pracy w skali lokalnej, podniesienie standardu i jakości uprawiania turystyki, podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw, zmniejszanie dysproporcji i przeciwdziałanie marginalizacji terenów peryferyjnych kosztem aglomeracji i dużych miast. W przypadku niektórych projektów wyraźny jest również wpływ na kreowanie postaw społecznych. Opolszczyzna boryka się głównie z problemem niewykorzystania potencjału kulturowego i społecznego, zwłaszcza w odniesieniu do obszarów peryferyjnych. Czynnik ten implikuje takie zjawiska jak migracje, niskie zainteresowanie inwestorów, odwiedzających, spadek jakości życia, niekorzystna sytuacja na rynku pracy. Celem głównym województwa opolskiego zapisanym w RPO WO jest zwiększenie konkurencyjności oraz zapewnienie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej dla podniesienia atrakcyjności województwa opolskiego jako miejsca do inwestowania, pracy i zamieszkania. Realizowane inwestycje, jakkolwiek dotyczące głównie turystyki, są istotne oraz użyteczne pod kątem zapisanych potrzeb oraz wyzwań regionalnych. Realizowane projekty w wielu przypadkach mają bardzo duże, pozytywne oddziaływanie w skali lokalnej. Kilka dużych projektów oddziałuje także w skali regionalnej, a nawet międzynarodowej. Inwestycje w istotnym stopniu przyczyniają się do przezwyciężania problemów wskazanych w dokumentach programowych i strategicznych takich jak: pogarszająca się jakość usług turystycznych, spadek atrakcyjności oferty hotelarskiej, spadek atrakcyjności prowadzenia działalności gospodarczej. Projekty o charakterze rewitalizacji oraz inwestycji w infrastrukturę turystyczną i rekreacyjną pozwalają neutralizować negatywne czynniki wśród których jest spadek jakości życia, degradacja przestrzeni życia, spadek spójności terytorialnej województwa. Niebagatelny jest wpływ projektów na kreowanie pozytywnego wizerunku województwa jako miejsca życia i prowadzenia działalności gospodarczej, wyrażane przez samorządy i przedsiębiorców. Zauważalna jest także pozytywna ocena inwestycji artykułowana przez przedstawicieli ościennych województw i Czech. Strona 125

126 4.4 WSKAZANIE PRZYSZŁYCH DZIAŁAŃ W OBSZARZE TURYSTYKI, ZARYS TRENDÓW I ROZPOZNANYCH TENDENCJI, IDENTYFIKACJA SFER ROZWOJU TURYSTYKI, REKOMENDACJE KIERUNKI ROZOWOJU TURYSTYKI ORAZ TYPY PROJEKTÓW, KTÓRYCH REALIZACJA PRZYCZYNI SIĘ DO ROZOWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO Zmieniające się potrzeby współczesnego turysty uruchamiają nowe tendencje wpływające na kształt turystyki oraz jej strukturę. Mowa tutaj o zjawiskach gospodarczych, społecznych i kulturowych. W literaturze określone zostały trendy rozwojowe turystyki oraz zmiany w popycie turystycznym, mówiące o: implikacjach dla rozwoju turystyki w obrębie zmian demograficznych; pogłębionej wiedzy na temat zdrowotnych aspektów turystyki; zainteresowaniu ekoturystyką oraz jej produktami; kreowaniu nowych zagadnień oraz ulepszanie turystyki edukacyjnej, poznawczej i kulturowej; zaawansowanych formach reklamowania usług turystycznych poprzez technologie informatyczne oraz masowym dostępie gospodarstw domowych do Internetu. 57 W literaturze występuje również klasyfikacja zmian w popycie turystycznym 58. Kierunek tych tendencji jest opisywany w postaci 59 : odchodzenia od turystyki masowej na korzyść turystyki indywidualnej; większym zainteresowaniu zieloną turystyką; renesansem turystyki krajowej; tendencją wyjazdów krótszych, lecz częstszych; wzrostu znaczenia aktywnych form wypoczynku o charakterze turystycznym. Ponadto plany rozwoju i zwiększenia popytu w sektorze turystycznym są skierowane głównie na luksus oraz wyjazdy do miast. Oferty turystyczne stają się co raz bardziej rozbudowane, ze względu na zmieniające się wymagania turysty. Istotną tendencją jest również tworzenie sztucznych atrakcji, które stanowią alternatywę dla tradycyjnych regionów turystycznych. Kreowanie atrakcji turystycznych wyznacza nowe nurty takie jak adaptacja obiektów i miejsc historycznych na potrzeby turystyki (zamki, stare uniwersytety), historyczne inscenizacje oraz zjawiska przyrodnicze. Obszernie opisywanym trendem jest również ekoturystyka oraz turystyka wiejska, opierająca się głównie na odpoczynku na łonie natury, poszukiwaniu ciszy, dbaniu o czystość i ochronę środowiska. Głównym konsumentem na rynku turystycznym i rekreacyjnym jest gospodarstwo domowe czyli rodzina. Podsumowując, nurty stają się wyznacznikami, które decydują o dywersyfikacji oferty rynkowej. Generowane przez turystykę nastawione są na intensywność doznań, aktywność, spontaniczność i kreatywność. W świetle opisanych powyżej trendów, można z całą stanowczością stwierdzić iż województwo opolskie ma bardzo duży potencjał turystyczny, który doskonale wpisuje się w zachodzące zmiany w trendach w turystyce. 57 Turystyka międzynarodowa w warunkach globalizacji, J. Wysokiński, Zeszyty Dydaktyczno Naukowe WSHiGT, nr 2, Warszawa Wielość zapotrzebowania za strony aktualnych turystów na produkt turystyczny przy danej cenie i w danym okresie 59 Syntetyczne podstawy rekreacji i turystki, M. Duricek, K.Obodyński, Rzeszów 2006 Strona 126

127 TURYSTYKA EDUKACYJNA, POZNAWCZA I KULTUROWA; Opolszczyzna to wiele wybitnych pomników dziedzictwa kulturowego, Opole to głównie kultura oraz zabytki, Byczyna dla przykładu to turystyka rekonstrukcyjna, Krasiejów turystyka edukacyjna i poznawcza, Góra Św. Anny to miejsce turystyki religijnej, natomiast Nysa to turystyka związana z fortyfikacjami. Zasoby są liczne jednak rozproszone na mapie województwa. Brakuje zatem koncepcji wykorzystania tych obiektów jako sieci stanowiącej jeden, ciekawy produkt turystyczny, choćby związany z turystyką rowerową czy samochodową. Takiej formie sprzyja bardzo dobrze rozwinięta sieć dróg oraz niewielkie odległości pomiędzy atrakcyjnymi turystyczne obiektami. W przyszłości należy dążyć do przygotowywania gotowych ofert obejmujących atrakcje kulturalne i historyczne oraz usługi hotelarskie. Współdziałanie z właściwymi organizatorami poszczególnych imprez, w celu przygotowania z odpowiednim wyprzedzeniem kalendarzy imprez, aby mogły być one włączone do programów touroperatorów. TENDENCJA WYJAZDÓW KRÓTSZYCH, LECZ CZĘSTSZYCH Należy stwierdzić jednoznacznie (co potwierdzają także opinie specjalistów zaproszonych do udziału w badaniu, jak również badania ankietowe), że atrakcje kulturowe oraz potencjał turystyczny województwa opolskiego stanowią idealną bazę do wyjazdów kilkudniowych. Takie miasta jak Opole, Nysa, Krasiejów czy Byczyna, stają się celem krótkookresowych pobytów. W opinii przedstawicieli organizacji z województw ościennych województwo opolskie jest przeznaczone dla osób nielubiących turystyki masowej, ale też nie dysponujących zbytnio czasem lub preferującym krótkie wyjazdy weekendowe (wypady kilku dniowe, 2-3 dni). Należy zauważyć potencjał i umieć go skorelować stworzyć prawdziwy produkt turystyczny, wpisując się w takie trendy, które zostały zauważone i zdiagnozowane w ruchu turystycznym. Zauważa i podkreśla, że ludzie wyjeżdżają częściej i na krócej. Drugi trend teraz potencjalny turysta oczekuje bardziej zindywidualizowanej oferty. Produkty turystyczne muszą dawać możliwość korzystania z nich ludziom o różnych gustach i różnych grubościach portfela. Te inwestycje, które do tej pory zostały wykonane, dają ku temu bazę. Należy jednak w przyszłej strategii skoordynować wszystkie zadania, aby stworzyć takie sztandarowe produkty turystyczne, żeby bez względu na zasobność portfela i czas, każdy mógł znaleźć miejsce w województwie opolskim miejsce, do którego będzie mógł przyjechać, będzie chciał o nim mówić i będzie go reklamował (IDI, ekspert) WIĘKSZE ZAINTERESOWANIE ZIELONĄ TURYSTYKĄ Nowe trendy, które pojawiły się w turystyce oraz wzrost świadomości ekologicznej powodują, że turyści wybierają do spędzania wolnego czasu miejsca czyste środowiskowo. W województwie opolskim takim miejscem są okolice Stobrawskiego Parku Krajobrazowego. Gdzie oprócz czystych, zielonych terenów mamy zlokalizowany szlak 69 drewnianych kościółków, które stanowią olbrzymi potencjał kulturowy. Należy mieć jednak na względzie, że potrzeby w zakresie renowacji obiektów zabytkowych (ruchomych i nieruchomych) nadal pozostają niezaspokojone, co pogarsza istniejący stan zachowania i przyczynia się do postępującego procesu degradacji. Z uwagi na swój obecny stan, często obiekty te nie są praktycznie dostępne ani dla lokalnych społeczności (co skutkuje jej niską świadomością historyczną), ani dla ruchu turystycznego (przez co nie są wykorzystywane poważne szanse rozwojowe), jak i dla naukowców i badaczy. Często udostępnienie zabytków zwiedzającym nie Strona 127

128 jest także możliwe z powodu braku koniecznych elementów infrastruktury towarzyszącej.(idi, ekspert). WZROST ZNACZENIA AKTYWNYCH FORM WYPOCZYNKU O CHARAKTERZE TURYSTYCZNYM Przykładem jest Nysa, gdzie widoczne są wysiłki, pozwalające wykorzystać region Jesenika (góry) w połączeniu z rekreacją wodną, Góry Opawskie oraz Dolina Małej Panwi. Należy podkreślić, że Opolszczyzna nie wykorzystuje potencjału rekreacyjnego na północnym obszarze województwa, gdzie zdaniem specjalistów możliwe jest efektywne kształtowanie wielu gałęzi turystyki w tym wodnej, kajakowej, rowerowej, sportów ekstremalnych. Potencjał ten może jednak być niewykorzystany ze względu na ubogą infrastrukturę turystyczną, oraz (w przypadku turystyki wodnej) bardzo niską jakość ochrony środowiska naturalnego. Dla rodzin odpowiednim miejscem wypoczynku może być Otmuchów albo Nysa. TURYSTYKA LUKSUSOWA Turystyka podlega mechanizmom modowym. Od jakiegoś czasu modne stało się SPA&Wellness, wówczas powstaje sporo takich obiektów i pieniądze są inwestowane właśnie w tego typu usługi.(idi, ekspert) Beneficjenci Podziałania RPO WO doskonale zdają sobie sprawę z tego trendu, gdyż w ramach obecnego okresu programowania zaplanowano do realizacji kilka takich obiektów. Przedsiębiorcy doskonale wyczuwają zmieniające się trendy Prowadzenie działalności wymusza kreatywność. Przedsiębiorcy są czujni. Ten kto pierwszy odkryje istniejącą niszę w branży, może dużo zyskać (IDI, ekspert). PODSUMOWANIE Nie można jednoznacznie zaobserwować jednego konkretnego trendu. Niewątpliwie jednak przedsiębiorca jest świadomy luk na rynku usług turystycznych i stara się w nią wpasować. Trendy co roku się zmieniają, jednak nie wygasają. Można zaobserwować, iż zmieniające się trendy w turystyce np. moda na SPA&Wellnes mają istotne znaczenie przy podejmowaniu przez beneficjentów decyzji dotyczących rodzaju realizowanego projektu. W obecnym okresie programowania pojawiał się również niekorzystny z punktu widzenia wydatkowania środków RPO WO trend, polegający na budowie sal weselnych. Inwestycje te skonsumowały pewną pulę pieniędzy, jednakże ze względu na swoją specyfikę, nie przyczyniły się do wzrostu atrakcyjności turystycznej oraz wzrostu liczby turystów, choć niewątpliwie mają wpływ na lokalny rozwój społeczno-gospodarczy. Projekty te nie są zazwyczaj powiązane z potencjałem turystycznym, co w przyszłości może powodować problemy z trwałością i użytecznością projektów. Odmienność oraz bogactwo tradycyjnej kultury w odpowiedni sposób chronione i jednocześnie promowane, może stać się istotnym elementem rozwoju województwa opolskiego, wpływając na zasobność jej mieszkańców i przyczyniając się do rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich. Promocja materialnej i niematerialnej kultury ludowej, tradycyjnych wyrobów sztuki kulinarnej, tradycyjnej opolskiej architektury może stanowić ważny element rozwoju turystyki kulturalnej i poznawczej. Opolszczyzna to także scena wielu wydarzeń kulturalnych o znaczeniu krajowym (Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu) oraz regionalnym, a niektóre z nich mają charakter unikatowy (np. Byczyna). Znaczna większość projektów realizowanych w ramach RPO WO w dużej mierze wpisuje się w przyszłe trendy w turystyce. Można również jednoznacznie stwierdzić, iż województwo opolskie Strona 128

129 posiada duży potencjał turystyczny, który stymuluje rozwój społeczno-gospodarczy regionu, jednakże elementem warunkującym powodzenie jest przede wszystkim powiązanie tych projektów z istniejącym potencjałem turystycznym poszczególnych obszarów oraz intensywna i skuteczna promocja zarówno poszczególnych przedsięwzięć, jak również samego województwa EFEKTYWNOŚĆ ORAZ SKUTECZNOŚĆ REALIZOWANYCH PROJEKTÓW Każdy z typów realizowanych w ramach RPO WO projektów ma potencjał poprawy dostępności do usług turystycznych jednak najwyższy potencjał wykazują projekty angażujące się w rewitalizację, kulturę i ochronę dziedzictwa, duże znaczenie, co zrozumiałe mają także projekty w bazę noclegową. Inwestycje w miejsca noclegowe mają bardzo mały wpływ na wewnętrzny ruch turystyczny (co zrozumiałe jeśli brać pod uwagę dogodny dojazd i stosunkowo mały obszar województwa) jednak mają bardzo wysoki potencjał kreowania ruchu pozaregionalnego. Dość znaczący jest wynik badania dla branży gastronomicznej. Ten sektor, mimo pokładanych nadziei w dokumentach strategicznych, praktycznie nie wpływa na generowanie turystyki regionalnej i w niewielkim stopniu ma wpływ na ponadregionalny ruch turystyczny. Najwyższy potencjał w kreowaniu lokalnego a częściowo i ponadregionalnego ruchu turystycznego mają inwestycje w zakresie kultury i dziedzictwa. Największy wpływ na wydłużenie sezonu mają projekty zakresu rewitalizacji i inwestycji w kulturę, a także sport i rekreacja. Niezwykle istotne są również działania w zakresie bazy noclegowej, jednakże bazy noclegowej z różnego rodzaju atrakcjami, które pozwolą zatrzymać turystę na dłużej (SPA&Wellnes). Duży potencjał tkwi tkwi również w gastronomii, którą jednak nie należy wiązać z turystyką rekreacyjną ale z turystyką rodzinną (wesela) oraz kongresową i korporacyjną. Czy istnieje zatem możliwość wskazania jednego, optymalnego profilu działań turystycznych, pozwalający stymulować sferę turystyki? Tak, należy jednak odwołać się do pojęcia produktu turystycznego czyli zespołu powiązanych formalnie lub nieformalnie usług, obiektów i wydarzeń, pozwalających turyście spędzić określony czas, zapewniając jednocześnie wyżywienie, odpowiednie atrakcje, możliwość wypoczynku i rekreacji. Wielokrotnie w niniejszym raporcie pojawia się stwierdzenie, iż o efektach (w różnych sferach) można mówić w zasadzie tylko w przypadku obszarów o ustalonym, relatywnie wysokim potencjale (niekoniecznie turystycznym). Oznacza to, że nie należy rozdrabniać projektów geograficznie, lecz podejmować skoordynowaną akcję budowania produktu turystycznego. Oddziaływania nie zaistnieją, jeśli projekty są realizowane w izolacji, lub co gorsza, na obszarach bez potencjału. Złotym środkiem byłoby koncentrować, z różnym natężeniem, wszystkie z wymienianych typów projektów na jednym obszarze. Taki wniosek pokrywa się zresztą z praktyką Dolnego Śląska oraz strony czeskiej. Należy podkreślić, że wyraźnie zarysowuje się tutaj łańcuch zależności i oddziaływań pomiędzy typami projektów: inwestycje rewitalizacji obszarów miast, projekty markowe jak JuraPark czy Byczyna są ważnym elementem w działalności hoteli jak również w decyzjach o przyjeździe turystów na dany obszar. Powodują one w pierwszej kolejności wzrost liczby lokalnych turystów oraz wzrost atrakcyjności inwestycyjnej dla branży hotelarskiej (ta ostatnia nie jest zainteresowana walorami przyrody, o czym w dalszej części opracowania), powstają korzystne warunki dla działalności hotelarskiej, kongresowej i rodzinnej. Wprowadzenie hoteli na zrewitalizowany (i atrakcyjny turystycznie) obszar powoduje wzrost liczby turystów spoza regionu, to zaś powoduje, Strona 129

130 że powstaje zapotrzebowanie na obiekty gastronomiczne, a w dalszej kolejności na obiekty rekreacyjne i sportowe. Powstają doskonałe warunki dla dalszego rozwoju gastronomii, wydłuża się sezon turystyczny, następuje efekt synergii, a pozytywne oddziaływania kumulują się. Zatem nie należy oceniać jakie projekty należy wspierać by dały największy zysk, lecz w jakiej kolejności wspierać określone działania. Opisana tutaj kolejność inwestycji: rewitalizacja i kultura, hotelarstwo, gastronomia, sport i rekreacja nie wynika ze specyfiki regionu Opolszczyzny, ale z typowego mechanizmu kreowania funkcji turystycznych. Wspólną cechą kształtujących się funkcji turystycznych jest jednak istniejący potencjał turystyczny. Zdaniem specjalistów z branży turystycznej, hotel czy choćby najlepszy punkt gastronomiczny nigdy nie będą celem masowej turystyki, są jednak ważnym elementem kształtowania obszarów atrakcyjnych turystycznie. Potencjał turystyczny jest warunkiem koniecznym, obok wizji inwestorów, pozytywnego oddziaływania projektów na sferę turystyki. Dobitnie świadczy o tym przykład Byczyny i miasta Nysy na Opolszczyźnie czy Kowar lub Srebrnej Góry na Dolnym Śląsku, na turystycznej pustyni podjęto, oparty wizją i potencjałem, wysiłek rewitalizacji istniejących obiektów (rynki, obiekty średniowieczne, forty), niejednokrotnie borykając się z niechęcią mieszkańców, doprowadzając obecnie do coraz większej rozpoznawalności najpierw w skali regionu, a obecnie w skali ponadregionalnej i międzynarodowej. W chwili obecnej trwają prace nad założeniami do przyszłego okresu programowania na lata Nie stworzono jeszcze żadnych wiążących rozporządzeń w zakresie przyszłej perspektywy, jednakże ze wstępnych informacji pozyskanych podczas posiedzeń zespołów ds. programowania, wynik iż w perspektywie nie będzie funduszy przeznaczonych stricte na turystykę. Komisja Europejska chce realizować działania ukierunkowane na środowisko naturalne, kulturę oraz ochronę dziedzictwa narodowego. Ponadto coraz głośniej mówi się nt. odejścia od finansowania bezzwrotnego dla przedsiębiorców na rzecz finansowania zwrotnego. W przypadku instytucji publicznych nadal pozostanie dotacyjna forma wsparcia. W związku z powyższym w przyszłej perspektywie działania w zakresie turystyki powinny polegać na tzw. kanalizowaniu ruchu turystycznego, poprawie stanu środowiska naturalnego, zwiększeniu bezpieczeństwa ekologicznego na obszarach o wysokim potencjale środowiska naturalnego oraz na ochronie dziedzictwa kulturowego i narodowego. W świetle przyszłego okresu programowania bardziej świadoma polityka kreowania usług turystycznych jest potrzebna, środki powinny być alokowane tam gdzie jest to konieczne oraz tam gdzie jest największy potencjał endogeniczny. W związku z powyższym wydaje się, że w świetle badań sensowność wsparcia działalności przedsiębiorstw w obecnej formie nie jest celowe. Zdecydowanie wzrost potencjału i wzmocnienie walorów turystycznych wybranych regionów przyniesie w sektorze przedsiębiorstw podobne, albo i wyższe efekty niż dotychczas. Istnieje bowiem szansa, że przedsiębiorcy oceniając rynek (czego jasnym przykładem jest lista inwestycji podjętych w tym sektorze w ramach RPO WO ) dostosują swoją ofertę do oczekiwań coraz liczniejszych przedsiębiorstw. Czy wspomagać ich budową i remontem obiektów? Wydaje się że nie, raczej należałoby powiązać dofinansowanie z działaniem, dającym bezpośredni wpływ na jakość turystyki. Na przykład inwestor chcący wyremontować obiekt hotelowy może uzyskać dofinansowanie na utworzenie ogólnodostępnej przystani żaglówek lub kajaków, plaży lub placu zabaw dla dzieci. Inwestor planujący budowę obiektu sportowo-rekreacyjnego winien uzyskać dofinansowanie na stworzenie atrakcyjnej przestrzeni dla matek z dziećmi, rowerzystów (prysznic, szatnia, odpowiednie miejsce na przechowywanie sprzętu) albo na zatrudnienie wykwalifikowanej opieki i animatorów aktywności dziecięcej. Strona 130

131 PODSUMOWANIE W celu lepszego stymulowania rozwoju społeczno-gospodarczego wskazane jest wspieranie takich projektów, których potencjał może istotnie przyczynić się do wzrostu ruchu turystycznego lub rozwoju odpłatnych usług kulturalnych, a w konsekwencji wygenerować największe efekty mnożnikowe w postaci rozwoju bazy gastronomicznej i hotelowej, produkcji i sprzedaży pamiątek oraz innych usług dla turystów (np. transportowych, przewodnickich itp.). Do takich projektów należą wspomniane inwestycje z zakresu rewitalizacji przestrzeni miejskich oraz projekty markowe jak JuraPark czy Byczyna. Projekty te przyczyniają się w pierwszej kolejności do wzrostu liczby lokalnych turystów, a następnie wzrostu liczy turystów spoza regionu czy też z zagranicy. Rozwój bazy hotelowej na obszarach atrakcyjnych turystycznie rodzi zapotrzebowanie na obiekty gastronomiczne, a w dalszej kolejności na obiekty rekreacyjne i sportowe. Powstają doskonałe warunki dla dalszego rozwoju gastronomii, wydłuża się sezon turystyczny. Obserwowany jest efekt synergii, a pozytywne oddziaływania kumulują się. Nie należy oceniać jakie projekty należy wspierać by dały jak największy zysk, lecz w jakiej kolejności podejmować określone działania. Opisana tutaj kolejność inwestycji: rewitalizacja i kultura, hotelarstwo, gastronomia, sport i rekreacja nie wynika ze specyfiki regionu Opolszczyzny, ale z typowego mechanizmu kreowania funkcji turystycznych. Ponadto należy skoncentrować się na realizacji projektów sieciowych w oparciu o obszar związany z określoną dziedziną, tematem, który będzie identyfikowany z określonym produktem. Należy stymulować projekty, które są realizowane w oparciu o współpracę kilku podmiotów tzw. zintegrowane działania, które będą dotyczyły np. jednego obszaru, produktu. Ponadto zalecany jest większy udział urzędów wszystkich szczebli w tworzeniu, kreowaniu sieci powiązań pomiędzy beneficjentami, w celu realizacji projektów kompleksowych BARIERY ROZWOJU TURYSTYKI BRAK PROMOCJI Wydaje się, że pierwszoplanowym problemem w sferze turystyki Opolszczyzny jest brak promocji oraz brak informacji. Problem ten był identyfikowany na każdym etapie badania, niezależnie wskazywali go zarówno przedstawiciele przedsiębiorców, samorządów jak i organizacji turystycznych działających poza regionami województwa, nawet przedstawiciele Czech podnosili wielokrotnie ten problem. Analiza prowadzonych dotychczas w ramach RPO WO działań daje jednoznaczną ocenę, iż walor promocji jest w wielu przypadkach zaniedbywany. Trudno wskazać genezę tego problemu, choć bardzo niski poziom promocji, jak również niewłaściwy sposób kształtowania polityki marketingu wynikać mogą głównie z niewłaściwej struktury procesu promocji. Samorządy lokalne są pozostawione sobie w kwestii promocji, nie dysponują jednocześnie odpowiednimi środkami i co gorsza poza kilkoma przypadkami nie podejmują skoordynowanych akcji z sąsiadami, w celu promocji szerszego geograficznie obszaru. Druga, niemal izolowana płaszczyzna to promocja województwa jako całości, wydaje się, że w obecnym czasie niewystarczająca jest obecność województwa na targach turystycznych, konieczne jest docieranie bezpośrednie do odbiorcy, do konsumenta, czego wyraźnie brakuje. Ta sytuacja po pierwsze osłabia możliwość dotarcia do szerszego odbiorcy z jasnym przekazem turystycznym, a po drugie powoduje swoisty chaos Strona 131

132 informacyjny, rozdrobnienie i małą siłę przebicia do świadomości potencjalnego odbiorcy. Problem promocji jest pogarszany także rozdrobnieniem geograficznym większości inwestycji, przez co trudne jest wykreowanie jednego, spójnego organizacyjnie, ofertowo i komunikacyjnie produktu turystycznego. Główne problemy wskazują jednoznacznie jakie działania należy podjąć, aby przeciwdziałać zaistniałym problemom: brakuje zbiorczej, ogólnodostępnej informacji nt. tego co się dzieje w regionie (kalendarz i mapa imprez, nie ma informacji w języku angielskim, czeskim, niemieckim, rosyjskim; brak synchronizacji informacji turystycznej z możliwością dojazdu (choćby w postaci linku do przewoźników) brakuje skojarzenia informacji z możliwością noclegu, innych rozrywek, gastronomii; brak polityki cenowej stymulującej korzystanie z więcej niż jednego obiektu, brakuje kart miejskich lub innych ofert pozwalających na jednym bilecie zwiedzić więcej niż jeden obiekt. poważnym problemem są bariery infrastrukturalne w postaci odpowiedniej informacji turystycznej, oznakowań, pieszych szlaków miejskich, turystycznych szlaków samochodowych, informacji o parkingach, opłatach, możliwości dojazdu we własnym zakresie; brak możliwości pozyskania informacji o kooperacji obiektów, wspólnym produkcie obiektów, dającej wymierne korzyści odwiedzającym. Rozwiązaniem problemu jest świadoma i przemyślana strategii promocji, zarówno województwa jak również poszczególnych atrakcji turystycznych regionu. Patrz punkt BRAK ŚRODKÓW NA FINANSOWANIE PROJEKTÓW Niewystarczające zasoby finansowe na realizację projektów turystycznych są szczególnym problemem dla JST, które realizują projekty nie dochodowe takie jak rewitalizacja przestrzeni miejskiej czy projekty z zakresu kultury. Gminy czy też inne podmioty publiczne nie posiadają odpowiednich środków na samodzielną realizację projektów. Często mają również problemy z zagwarantowaniem wkładu własnego, czy też finansowanie projektu do momentu przekazania dofinansowania za zrealizowany projekt. CELE LOKALNE A PONADLOKALNE Niebezpośrednim, lecz zauważalnym problemem związanym z realizacją projektów w ramach RPO WO jest niska koordynacja celów i strategii na poziomie międzygminnym, jak również nieprzystawanie operacyjne lokalnych strategii i regionalnych. Owszem, cele są zbieżne a kierunki podobne, jednak za dość powszechnymi sformułowaniami nie stoi żadna realna współpraca lub spójność operacyjna. W skrócie nie istnieje polityka wspierania atutów i potencjału każdej gminy w odniesieniu do jej szerszego otoczenia lecz kilkadziesiąt podobnie brzmiących, izolowanych strategii, niejednokrotnie prowadzących do konfliktu interesów. Taki stan rzeczy powoduje, że powszechne jest myślenie (...)każdemu po trochę co prowadzi do rozdrobnienia, braku koordynacji, braku spójnego celu. Nie można oczywiście negatywnie oceniać tego, że samorządy starają się pozyskać jak najwięcej dla swojej gminy nawet kosztem sąsiadów, lecz to, że nie istnieje konkurencja idei i pomysłów, jak również to, że samorząd województwa niedostatecznie zdecydowanie wciela się w rolę arbitra i implementatora spójnej polityki rozwoju. Strona 132

133 SPÓJNA POLITYKA ROZWOJOWA PROWADZONA NA POZIOMEJ GMIN Wnioski, które płyną z realizowanych studiów przypadku wskazują jednoznacznie, że czynnikiem warunkującym efektywność działań, jest spójna i długofalowa polityka rozwoju prowadzona przez władze gmin. W analizowanych gminach odzwierciedleniem spójnej polityki rozwojowej jest poprawnie skonstruowana strategia rozwoju gminy, która we właściwy, tzn. trafny i realistyczny sposób, identyfikuje potencjały endogeniczne i możliwości rozwojowe gminy, jak również trafnie określa priorytety rozwojowe 60. Wśród jednostek objętych pogłębioną analizą za modelowy przykład wdrażania spójnej i długofalowej polityki rozwoju można uznać gminę Byczyna czy też Nysę. Projekty realizowane na terenie gmin w kompleksowy sposób przyczyniają się do poprawy warunków życia oraz wzmocnienia potencjału rozwojowego gminy. Przemyślana polityka rozwojowa, pomimo ograniczonych środków własnych, przynosi zauważalne efekty. W przypadku części gmin, przyjęty model wydatkowania środków, w którym lokalne strategie rozwoju oraz wieloletnie plany inwestycyjne odgrywają istotną rolę, wydaje się skutecznym narzędziem stymulowania spójnego i długofalowego modelu rozwoju. JAKOŚĆ ZASOBÓW LUDZKICH, W SZCZEGÓLNOŚCI KADR ZARZĄDZAJĄCYCH JEDNOSTKAMI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Kluczową rolę z punktu widzenia skutecznego kształtowania polityki rozwoju odgrywają zasoby ludzkie. Często o aktywności pozyskania środków UE, jak również spójności prowadzonej polityki rozwoju, decyduje poziom świadomości oraz aktywność osób zarządzających gminą. Istotne znaczenie odgrywa wzmocnienie poziomu wiedzy osób zarządzających w gminach np. poprzez realizację praktycznych warsztatów oraz szerokie promowanie i rozpowszechnianie dobrych praktyk w tym zakresie (np. poprzez wizyty studyjne) wśród osób wchodzących w skład kadry zarządzającej gmin. Bardzo pożądane wydaje się wspieranie zdolności instytucjonalnej w zakresie strategicznego programowania i zarządzania na poziomie lokalnym. Na etapie tworzenia założeń lokalnych dokumentów strategicznych, a także ich realizacji, bardzo istotne jest wprowadzenie skutecznych mechanizmów (szerszych od wymaganych prawem konsultacji społecznych, które często traktowane są dość instrumentalnie) partnerskiego zaangażowania przedstawicieli lokalnych społeczności. MECHANIZMY FINANSOWANIA Znaczącym problemem zgłaszanym przez beneficjentów jest skomplikowana procedura aplikowania, niejednokrotnie wprowadzająca sprzeczne z istniejącym prawem uregulowania i wymogi oraz trudność z dochowaniem harmonogramu realizacji inwestycji. Przedsiębiorcy planując inwestycje na konkretny czas, nie byli w stanie synchronizować swoich przepływów finansowych z harmonogramem programu. To spowodowało, że wielu przedsiębiorców wycofało się z aplikowania. Przedsiębiorcy obawiają się ponadto, że inwestycja z powodów niezależnych nie przyniesie deklarowanych efektów, a otrzymując środki unijne, mają na uwadze okres trwałości inwestycji. Procedury powinny być zatem uproszczone oraz dokonany przegląd zgodności zapisów wymogów, na przykład z prawem budowlanym. Problem mogą rozwiązać konsultacje z przedsiębiorstwami zainteresowanymi aplikacją (na przykład na podstawie listu intencyjnego) przybliżające tematykę funduszy. Powinno się prowadzić z beneficjentami dialog, a nie jak dotychczas 60 Wadą wielu analizowanych strategii rozwoju gmin jest formułowanie bardzo wielu celów rozwojowych bez wyraźnego określenia hierarchii ważności poszczególnych celów. Strona 133

134 komunikować się w formie przekazu na stronie www. Nie można mieć wpływu na czynniki zewnętrzne, ale powinno się na nie odpowiednio reagować, a możliwość takiej reakcji musi być wpisany w mechanizm aplikowania. Wszyscy uczestnicy procesu inwestycyjnego samorząd, przedsiębiorcy, powinni rozmawiać ze sobą i mieć świadomość tych wszystkich barier. PROBLEMY WŁASNOŚCIOWE Poważnym problemem, niejednokrotnie blokującym na wiele la kreowanie funkcji turystycznych jest konflikt interesów właścicieli nieruchomości, brak dialogu i zgodności celu. Wielokrotnie winne są samorządy, które wyprzedając podstawowe obiekty o wysokich walorach turystycznych, nie są w stanie zapewnić ich odpowiedniej funkcji po zmianie właściciela. Częstym przypadkiem jest, gdy odsprzedany obiekt podupada lub obraca się w ruinę, obszar bezpowrotnie traci swoje pierwotne walory. Przedsiębiorcy w niniejszym badaniu podawali jako przeszkodę sąsiedztwo zabytków, które ograniczają możliwość rozbudowy lub ekspansji działalności. Niestety w chwili obecnej nie ma możliwości przeciwdziałania tej sytuacji. Pewną szansą przy prywatyzacji byłoby partnerstwo publiczno-prywatne, gdzie do ważnych obiektów wprowadza się spółkę gminno-prywatną. Niestety ta forma współpracy jest ciągle negatywnie postrzegana w Polsce. ZŁY STAN INFRASTRUKTURY TRANSPORTOWEJ Kolejne dużym ograniczeniem dla rozwoju turystyki jest zła kondycja infrastruktury drogowej, parkingowej, nieodpowiednia przepustowość i przestarzały układ komunikacyjny, złe oznakowanie dróg. Zdarza się, że potencjalni turyści mają problem ze zjazdem z autostrady i trafieniem do celu przeznaczenia. Rozwiązaniem mógłby być sprawny lobbing samorządu województwa w kwestii inwestycji drogowych jak również kreowanie przychylnej atmosfery dla inicjatyw odpowiedniego znakowania dróg dojazdowych. PODSUMOWANIE Najistotniejszą barierą rozwoju turystyki, wskazywaną przez wszystkie ankietowane grupy okazał się brak promocji zarówno województwa opolskiego jak również poszczególnych gmin i projektów. Rozwiązaniem problemu może być świadoma i przemyślana strategia promocji, zarówno województwa jak również poszczególnych atrakcji turystycznych regionu. Ponadto należy stworzyć zbiorczą ogólnodostępną informację nt. tego co się dzieje w regionie, stworzyć pakiety pobytowe zróżnicowane ze względu na długość pobytu, stworzyć promocyjną ofertę dla osób zwiedzających różne zabytki województwa, oznakować odpowiednio szlaki turystyczne dla pieszych oraz zmotoryzowanych. Kolejną barierą rozwojową jest niska koordynacja celów i strategii na poziomie międzygminnym, jak również nieprzystawanie operacyjne strategii lokalnych i regionalnych do zmieniających się potrzeb. Obecna polityka prowadzi do konfliktu i niekorzystnej atmosfery dla współpracy pomiędzy samorządami, brakuje mechanizmu zachęcającego do współdziałania. Dodatkowo w opinii aktywnych inwestycyjnie samorządów zasada po równo prowadzi do tego, że fundusze są marnotrawione, a mało aktywne podmioty otrzymują pieniądze na inwestycje, które dałyby w innych gminach wielokrotnie wyższe efekty. Ponadto częstym problemem w gminach jest niska jakość dokumentów lokalnych oraz brak przemyślanej i spójnej koncepcji rozwoju gminy. Niska jakość dokumentów strategicznych jest skorelowana często z niską jakością i dynamiką procesów rozwojowych. Ponadto jakość polityki rozwoju jest ściśle uzależniona od jakości zasobów ludzkich. Kluczowe wydaje się Strona 134

135 wzmocnienie poziomu wiedzy osób zarządzających w gminach na temat znaczenia zrównoważonej, długofalowej i kompleksowej polityki rozwoju, jak również zasad, metod i narzędzi umożliwiających właściwe kształtowanie polityki rozwoju na poziomie gmin. Problemem jest również skomplikowana procedura aplikowania o środki UE, niewystarczająca ilość środków na dofinansowanie oraz problem z zagwarantowaniem wkładu własnego przez beneficjentów DZIEDZINY JAKIE NALEŻY WSPIERAĆ W CELU WZMOCNIENIA ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ Pytanie na temat dziedzin życia jakie należy wspierać, aby wzmocnić atrakcyjność turystyczną zadano prawie wszystkim grupom respondentów. W opinii przedstawicieli JST najważniejsze jest wspomaganie mieszkańców w kreowaniu funkcji wypoczynkowej takich jak agroturystyka, pokoje gościnne, usługi gastronomiczne. Są to działania wpierające tworzenia bazy noclegowej oraz rozwój turystyki. Kolejną niezwykle ważną dziedziną jaką należy wspierać są remonty dróg i infrastruktury drogowej oraz inwestycje w infrastrukturę turystyki aktywnej oraz promocję walorów kulturalnych (wykres 36). Wykres 36. Działania jakie należy wspierać, aby maksymalnie wzmocnić potencjał turystyczny regionu podejmować działania w kierunku ułatwienia rozpoczęcia działalności gospodarczej z zakresu usług /produktów 40,9% nie ma konieczności wspierania funkcji turystycznych, 4,5% wspierać tworzenie łatwej w dostępie internetowej bazy turystycznej koncentrować się na ochronie architektury i układu osiedleńczego, chronić walory krajobrazu miejskiego 31,8% 31,8% wspomagać mieszkańców w kreowaniu funkcji wypoczynkowej (agroturystyka, pokoje gościnne, usługi gastronomiczne, usługi 84,0% promować walory kulturalne (promocja festiwali, koncertów, wydarzeń kulturalnych) 56,1% wspomagać ochronę środowiska, 36,4% infrastrukturę turystyki aktywnej: kajakowej i wodnej, rowerowej, konnej remonty dróg i infrastruktury drogowej 68,2% 71,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety CAWI JST, n=66. Zarówno w opinii beneficjentów jak również w opinii przedstawicieli hoteli najważniejszym działaniem jakie należy realizować w celu wzmocnienia potencjału turystycznego są inwestycje w infrastrukturę drogową oraz koniecznie remontować oraz rewitalizować obiekty architektoniczne i zabytki. Stopień ważności dla beneficjentów i przedstawicieli hoteli przedstawia wykres 37. Strona 135

136 Wykres 37. Działania jakie należy wspierać, aby maksymalnie wzmocnić potencjał turystyczny regionu przejąć rolę promotora turystyki w mediach, powinien zająć się szeroko rozumianą promocją i reklamą wspierać inicjatywy utworzenia sieci parków rozrywki, aquaparków, ogólnodostępnych ośrodków sportowych i treningowych zaadoptować rzeki i akweny wodne do wypoczynku i turystyki wodnej tworzyć parki krajobrazowe, obejmować ochroną ważne elementy środowiska, jednocześnie organizując na tych obszarach ruch turystyczny wspierać doradztwem i szkoleniami dla prowadzących działalność oraz chcących wejść na ten rynek 8,3% 5,8% 5,9% 9,1% 5,9% 8,3% 17,6% 26,5% 22,3% 20,6% utworzyć fundusze wsparcia dla przedsiębiorców 29,4% 27,3% inwestować w kanalizację, wodociągi, gospodarkę odpadami 5,9% 33,1% inwestować w remonty dróg i infrastruktury drogowej 61,8% 72,7% koniecznie remontować i rewitalizować obiekty architektoniczne i zabytki 47,1% 61,2% 0% 20% 40% 60% 80% hotele beneficjenci Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety CATI beneficjenci, n=126, hotele n=34. Postrzeganie dziedzin jakie należy wspierać w przyszłości z perspektywy JST oraz przedstawicieli hoteli i beneficjentów RPO WO różni się nieznacznie miedzy sobą. Wspólnym, najważniejszym elementem dla wszystkich grup są inwestycje w remonty dróg i infrastruktury drogowej. Beneficjenci oraz przedstawiciele hoteli szansę na rozwój upatrują w inwestycjach z zakresu rewitalizacji oraz remontów obiektów architektonicznych oraz zabytków, natomiast przedstawiciele JST uważają że największą szansą są inwestycje w infrastrukturę turystyki aktywnej. Zarówno opinia przedstawicieli JST, przedstawicieli beneficjentów oraz hoteli jest zbieżna z przyszłymi trendami oraz wynikami przedmiotowego badania. Potwierdzeniem badań ilościowych są wywiady z beneficjentami. Zdaniem jednego z respondentów: należy wesprzeć rozwój komunikacji międzygminnej w kontekście aglomeracji aby jak najlepiej połączyć ze sobą gminy i ułatwić mieszkańcom dostęp do miasta. Jak rozmówca zdążył zauważyć, w mieście jest potencjał na tramwaje wodne, może niekoniecznie w kwestii komunikacji ale z pewnością jako atrakcja turystyczna. W kwestii komunikacji publicznej zwraca uwagę na zły stan kolei (IDI, beneficjent). Strona 136

137 PODSUMOWANIE W celu wzmocnienia atrakcyjności turystycznej Opolszczyzny należy skupić się na działaniach wykorzystujących istniejący potencjał, przede wszystkim kulturowy, przyrodniczy oraz techniczny. Wskazane jest prowadzenie działań inwestycyjnych w zakresie remontów dróg i infrastruktury drogowej oraz remontów i rewitalizacji obiektów architektonicznych i zabytków, a także inwestycji w infrastrukturę turystyki aktywnej. Bardzo ważny jest wspomniany wcześniej łańcuch zależności i oddziaływań pomiędzy typami projektów: inwestycje rewitalizacji obszarów miasta są ważnym elementem w działalności hoteli jak również w decyzjach o przyjeździe turystów na dany obszar. Powodują one w pierwszej kolejności wzrost liczby lokalnych turystów oraz wzrost atrakcyjności inwestycyjnej dla branży hotelarskiej (ta ostatnia nie jest zainteresowana walorami przyrodniczymi, o czym w dalszej części opracowania), powstają korzystne warunki dla działalności hotelarskiej, kongresowej i rodzinnej. Wprowadzenie hoteli na zrewitalizowany i atrakcyjny turystycznie obszar powoduje wzrost liczby turystów spoza regionu, to zaś generuje zapotrzebowanie na obiekty gastronomiczne, a w dalszej kolejności na obiekty rekreacyjne i sportowe. W pierwszej kolejności należy stworzyć potencjał rozwojowy, wykorzystując istniejące zasoby przyrodnicze oraz kulturowe tj. wspierać projekty z zakresu rewitalizacji obiektów kulturowych oraz architektonicznych, wpierać projekty z zakresu sportu i rekreacji, tak żeby stworzyć potencjał rozwojowy dla przedsiębiorców z branży hotelarskiej i gastronomicznej a także branży okołoturystycznej MOŻLIWOŚĆ ZASTOSOWANIA INSTRUMENTÓW INŻYNIERII FINANSOWEJ W PRZYSZŁEJ PERSPEKTYWIE FINANSOWEJ ORAZ DOBRE PRAKTYKI Beneficjenci, przyzwyczajeni do dysponowania bezzwrotnym systemem w postaci dotacji niechętnie podchodzą do innych możliwości finansowania projektów. W przyszłości, w której niemożliwe byłoby korzystanie z dotacji, najchętniej sięgnęliby po pożyczkę z możliwością umorzenia części odsetek lub pożyczkę na korzystnych warunkach (wykres 38). Ponad 18% ankietowanych beneficjentów nie jest w ogóle zainteresowanych innymi formami wsparcia niż dotychczasowe. W opinii przedstawiciela instytucji zaangażowanych we wdrażanie RPO WO opartej na rozmowach z wnioskodawcami wynika, iż: wielokrotnie na spotkania z wnioskodawcami podkreślaliśmy jedną rzecz: nie byliby w stanie wykonać tych inwestycji w takim zakresie, jak przy środkach unijnych. Po drugie wskazywali na ważny czynnik że widzą jak rozwija się przedsiębiorstwo turystyczne przy finansowaniu ze środków unijnych i przy finansowaniu ze środków własnych i kredytów. Ich zdaniem jest to ogromna różnica (IDI, beneficjent). Strona 137

138 Wykres 38. Preferowane formy wsparcia inwestycji turystycznych po wykluczeniu systemu dotacji Przypuśćmy, że w przyszłości nie będzie możliwe pozyskanie dotacji, jakie instrumenty finansowe byłyby dla Państwa w takiej sytuacji najodpowiedniejsze, do finansowania inwestycji turystycznych: pożyczka, z możliwością umorzenia części odsetek 34,4% pożyczka na korzystnych warunkach 23,4% nie interesują nas takie formy finansowania 18,8% gwarancje dla podjętych pożyczek lub kredytów 12,5% sfinansowanie nam wkładu własnego do pożyczki, który zostanie zwrócony na określonych warunkach możliwość odsprzedania udziałów w inwestycji, w zamian za wsparcie finansowe chcielibyśmy uczestniczyć w inwestycjach, które realizuje samorząd, w zamian za udział w dochodach z tych inwestycji 0,8% 2,3% 7,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Źródło: opracowanie własne na podstawie CATI beneficjenci, n= 126 Niewątpliwie największą zachętą przyczyniającą się do realizacji projektów w obecnej perspektywie oraz w przyszłej perspektywie jest możliwość dofinansowania projektu w ramach funduszy unijnych. W opinii respondentów turystyka to gałąź gospodarki zyskowna, ale trudna. Branża turystyczna jest specyficzna, w przypadku projektów z zakresu hotelarstwa oraz gastronomii mamy do czynienia ze skupiskiem małych firm, które potrzebują wsparcia w postaci linii kredytowych na rozwój usług turystycznych, natomiast w przypadku rewitalizacji przestrzeni miejskich, kultury oraz sportu i rekreacji mamy doczynienia przede wszystkim z jednostkami samorządu terytorialnego, które bez wysokiego dofinansowania nie są w stenie zrealizować projektów. Zgodnie z opisanymi trendami i potrzeby turysty są inne niż kiedyś. Na pytanie zadane beneficjentom czy istnieje jakaś zachęta, która może spowodować, że podejmą decyzję o zaplanowaniu kolejnej inwestycji, ponad 90% ankietowych wskazało możliwość uzyskania dofinansowania w przyszłej perspektywie finansowej, jednocześnie zarówno żaden z ankietowych w ramach badania CATI nie potrafił wskazać dobrych praktyk w zakresie zachęty do inwestowania w turystykę. DOBRE PRAKTYKI Zwiększenie roli samorządów oraz spójna polityka rozwojowa prowadzona na poziomie gmin Wnioski, które płyną z realizowanych studiów przypadku wskazują jednoznacznie, że czynnikiem warunkującym efektywność działań, jest spójna i długofalowa polityka rozwoju prowadzona przez władze gmin. W analizowanych gminach odzwierciedleniem spójnej polityki rozwojowej jest poprawnie skonstruowana strategia rozwoju gminy, która we właściwy, tzn. trafny i realistyczny sposób, identyfikuje potencjały endogeniczne i możliwości rozwojowe gminy, jak również trafnie określa priorytety rozwojowe. Odpowiednie zaprogramowanie działań turystycznych, w tym staranność w sferze diagnozowania potrzeb oraz określenia strategicznych celów, poprzez swoją wieloletnią stabilność i trafność oceny potrzeb, angażuje w procesy rozwojowe różne podmioty zewnętrzne, takie programy powinny obejmować zarówno działania planowane do realizacji przez Strona 138