SKRYPTY BECKA. Prawo w medycynie

Transkrypt

1

2 SKRYPTY BECKA Prawo w medycynie

3 W sprzedaży: R. Kubiak Tajemnica medyczna Monografie Prawnicze R. Kubiak Prawo medyczne, wyd. 2 Monografie Prawnicze L. Ogiegło Prawo farmaceutyczne. komentarz, wyd. 2 Duże Komentarze Becka Kodeks cywilny, wyd. 42 Twoje Prawo

4 Prawo w medycynie 4. wydanie dr Agnieszka Fiutak WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... XI XIII Część I. Wiadomości ogólne Rozdział I. Pojęcie i źródła prawa medycznego Pojęcie prawa medycznego... 3 Rozdział II. Wykonywanie zawodu medycznego Pojęcie zawodu Zawód lekarza i lekarza dentysty Zawód pielęgniarki i położnej Ratownik medyczny i ratownik Zawód diagnosty laboratoryjnego Zawód felczera Rozdział III. Formy wykonywania zawodu Uwagi ogólne Umowa o pracę Umowa cywilnoprawna Indywidualna praktyka, indywidualna specjalistyczna praktyka I. Uwagi ogólne II. Praktyka bez gabinetu Grupowa praktyka I. Spółka cywilna II. Spółka jawna III. Spółka partnerska IV. Inne formy działalności podmiotów wykonujących działalność leczniczą Spółka akcyjna Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Rozdział IV. Podstawowe obowiązki pracownika medycznego wynikające z wykonywania zawodu Obowiązek udzielania pomocy... 41

7 VI Spis treści 14. Informowanie pacjenta o stanie zdrowia Prowadzenie i udostępnianie pacjentowi dokumentacji medycznej Obowiązek zachowania tajemnicy Poszanowanie intymności i godności osobistej pacjenta Zakaz sprzedaży środków medycznych Obowiązek ubezpieczenia Obowiązek wykonywania zleceń lekarskich Regulaminy porządkowe szpitali Rozdział V. Prawa personelu medycznego Odstąpienie od leczenia Uzyskanie pełnej informacji o celowości wykonania zleceń lekarskich Odmowa wykonania zlecenia lekarskiego Ordynowanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych Lekarz i pielęgniarka jako funkcjonariusze publiczni Rozdział VI. Zgoda pacjenta Uwagi ogólne Podstawowe pojęcia Charakterystyka instytucji zgody pacjenta I. Definicja zgody II. Przedmiot zgody III. Rodzaje zgody i podmioty uprawnione do jej wyrażenia Zgoda pacjenta (właściwa) Zgoda zastępcza (substytucyjna) Zgoda przedstawiciela ustawowego Zgoda sądu opiekuńczego Zgoda kumulatywna IV. Ważność zgody V. Forma zgody Rozdział VII. Definicja i klasyfikacja błędów medycznych Uwagi ogólne Klasyfikacja błędów I. Błąd diagnostyczny II. Błąd terapeutyczny III. Błąd techniczny IV. Błąd organizacyjny Część II. Odpowiedzialność osób wykonujących zawody medyczne Rozdział VIII. Rozwój odpowiedzialności lekarza za błąd w sztuce Rozdział IX. Pojęcie i rodzaje odpowiedzialności Uwagi ogólne Rodzaje odpowiedzialności... 99

8 Spis treści VII Rozdział X. Odpowiedzialność cywilna Uwagi ogólne Odpowiedzialność kontraktowa (ex contractu) Odpowiedzialność deliktowa (ex delicto) Zbieg odpowiedzialności Charakter odpowiedzialności Przesłanki odpowiedzialności I. Szkoda II. Wina III. Związek przyczynowy IV. Ciężar dowodu Rodzje odpowiedzialności w zależności od łączącego stosunku pracownika medycznego z pacjentem I. Umowa o pracę II. Kontrakt III. Praktyka prywatna IV. Grupowa praktyka V. Nagłe przypadki VI. Legitymacja procesowa, przypozwanie Wynagrodzenie szkody I. Zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej lub przywrócenie stanu sprzed powstania szkody II. Jednorazowy zwrot kosztów III. Renta IV. Jednorazowe świadczenie pieniężne tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę V. Zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dobra osobistego Termny przedawnień Wybrane przypadki odpowiedzialności cywilnej I. Działanie bez zgody II. Nieinformowanie pacjenta o skutkach i ryzyku zabiegu III. Odmowa udzielenia świadczenia IV. Niezachowanie tajemnicy V. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone pacjentom w związku z użyciem niesprawnego sprzętu medycznego VI. Odpowiedzialność za wyrządzenie szkody nasciturusowi (dziecku poczętemu) VII. Odpowiedzialność za błąd w sztuce VIII. Podsumowanie odpowiedzialności cywilnej Rozdział XI. Odpowiedzialność pracownicza Odpowiedzialność porządkowa Odpowiedzialność materialna

9 VIII Spis treści Rozdział XII. Odpowiedzialność zawodowa Odpowiedzialność zawodowa lekarza i lekarza dentysty I. Strony postępowania II. Kary III. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej IV. Okręgowy sąd lekarski oraz Naczelny Sąd Lekarski V. Postępowanie przed sądem lekarskim VI. Postępowanie mediacyjne VII. Terminy przedawnień VIII. Zatarcie skazania Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarki, położnej I. Kary II. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej III. Okręgowy sąd pielęgniarek i położnych oraz Naczelny Sąd Pielęgniarek i Położnych IV. Postępowanie przed sądem pielęgniarskim V. Przedawnienie VI. Zatarcie VII. Roszczenie odszkodowawcze Odpowiedzialność dyscyplinarna diagnosty laboratoryjnego I. Sąd dyscyplinarny, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, sąd polubowny, Rzecznik Dyscyplinarny II. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej III. Kary dyscyplinarne IV. Przedawnienie V. Zatarcie ukarania Odpowiedzialność zawodowa fachowych pracowników służby zdrowia I. Katalog kar II. Postępowanie w kwestii odpowiedzialności zawodowej Wnioski odnośnie do odpowiedzialności zawodowej pracowników służby zdrowia Rozdział XIII. Odpowiedzialność karna Podstawy odpowiedzialności karnej I. Popełnienie czynu zabronionego II. Elementy przestępstwa Rodzaje przestępstw I. Narażenie na niebezpieczeństwo II. Nieudzielenie pomocy III. Nieumyślne spowodowanie śmierci IV. Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Okresy przedawnień i zatarcie skazania I. Przedawnienie karalności II. Przedawnienie wykonania kary III. Zatarcie skazania

10 Spis treści IX 54. Zaniechanie udzielenia świadczenia zdrowotnego a odpowiedzialność karna Niepowodzenie w leczeniu a odpowiedzialność karna pracownika medycznego Odpowiedzialność karna związana z nieterapeutycznymi czynnościami lekarskimi I. Eksperyment II. Transplantacje III. Przerwanie ciąży IV. Klonowanie V. Zabiegi kosmetyczne Zgoda pacjenta a odpowiedzialność karna lekarza I. Wprowadzenie do instytucji zgody II. Zakres informacji udzielanej pacjentowi jako przesłanka udzielenia zgody III. Charakterystyka przestępstwa z art. 192 KK IV. Przekroczenie zakresu zgody V. Zgoda pro futuro Eutanazja i pomoc w samobójstwie Odpowiedzialność za ujawnienie tajemnicy zawodowej Odpowiedzialność za fałsz intelektualny Rozdział XIV. Zdarzenia medyczne Część III. Inne ustawy z zakresu prawa medycznego Rozdział XV. Ustawa o działalności leczniczej Rozdział XVI. Ustawa o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych Rozdział XVII. Ustawa o systemie informacji w ochronie zdrowia Indeks rzeczowy

11

12 Przedmowa Jeśli lekarz obywatelowi operację ciężką nożem z brązu wykonał i spowodował śmierć obywatela lub łuk brwiowy obywatela nożem z brązu otworzył i oka pozbawił, rękę mu utną. Kodeks Hammurabiego, 218 (XVIII w. p.n.e., Babilonia) Historia medycyny to jednocześnie historia popełnianych przez medyków błędów diagnostycznych i terapeutycznych. W efekcie rozwoju medycyny i prawa powstała nowa dziedzina prawo medyczne, którego celem jest z jednej jest strony ochrona pacjenta, a z drugiej personelu medycznego. Prawo medyczne obejmuje wszystkie regulacje dotyczące udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze oraz osoby wykonujące zawody medyczne. Niniejsza publikacja, wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu, przedstawia regulacje prawne obowiązujące w polskich przepisach w odniesieniu do wykonywania zawodów medycznych oraz przybliża poglądy doktryny oraz orzecznictwa na zagadnienia związane z problematyką błędów medycznych i odpowiedzialności osób wykonujących zawody medyczne za ich popełnienie. Pomimo trudności objęcia wszystkich kwestii w sposób wyczerpujący usiłowano wskazać najbardziej istotne. Zatem w ręce Czytelnika trafia już czwarte, zaktualizowane wydanie. Zamiarem Autorki było stworzenie takiego podręcznika, który zbierze w jednym opracowaniu najważniejsze kwestie związane z wykonywaniem zawodów medycznych oraz w jasny i przystępny sposób omówi te zagadnienia. Niniejsza pozycja adresowana jest przede wszystkim do studentów medycyny kierunków lekarskiego, pielęgniarstwa, położnictwa, ratownictwa, studentów prawa, jak również do osób wykonujących zawód lekarza, pielęgniarki, położnej, ratownika medycznego, diagnosty laboratoryjnego, adwokata, radcy prawnego, a także do wszystkich osób zainteresowanych zagadnieniami prawnomedycznymi, chociażby pacjentów, w związku z udzielaniem im świadczeń zdrowotnych i występowaniem błędów medycznych. W przypadku chęci podzielenia się uwagami odnośnie do książki Autorka zachęca do kontaktu mailowego: prawowmedycynie@gmail.com. Wydanie niniejsze uwzględnia stan prawny na dzień czerwiec 2016 r. Warszawa, czerwiec 2016 r. dr Agnieszka Fiutak

13

14 WYKAZ SKRÓTÓW 1. Źródła prawa ChorZakU... ustawa z r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 947 ze zm.) DiagLabU... ustawa z r. o diagnostyce laboratoryjnej (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) DziałLeczU... ustawa z r. o działalności leczniczej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 618 ze zm.) EKPC... Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) FelczerU... ustawa z r. o zawodzie felczera (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 1133) IzbLekU... ustawa z r. o izbach lekarskich (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 522) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.) KEDL... Kodeks Etyki Diagnosty Laboratoryjnego uchwalony na Nadzwyczajnym Krajowym Zjeździe Diagnostów Laboratoryjnych, uchwała Nr 4/2006, Warszawa r. KEL... Kodeks Etyki Lekarskiej z r. wraz ze zmianami uchwalonymi r. przez Nadzwyczajny VII Krajowy Zjazd Lekarzy KEZPiP... Kodeks etyki zawodowej pielęgniarek i położnych, zatwierdzony r. uchwałą Nr 9 IV Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i Położnych KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1932 r.... rozporządzenie Prezydenta RP z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.), obowiązywało do r. Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Konwencja bioetyczna... Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny z r.

15 XIV Wykaz skrótów KP... ustawa z r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) m.kk... tzw. mały kodeks karny, dekret z r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 192 ze zm.), obowiązywał do r. MPPOiP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) OchrInfU... ustawa z r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz ze zm.) OchrPłodU... ustawa z r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) OdpZawFPSZU... ustawa z r. o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia (Dz.U. Nr 36, poz. 332 ze zm.) PobKomU... ustawa z r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 793 ze zm.) PrDzKon... Konwencja o prawach dziecka z r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) PrFarm... ustawa z r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) PrPacjentU... ustawa z r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 186 ze zm.) RatownictwoMU... ustawa z r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 757 ze zm.) RefLekU... ustawa z r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 345 ze zm.) SamPielU... ustawa z r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 174, poz ze zm.) SystInfU... ustawa z r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 636 ze zm.) ŚwiadOpZdrU... ustawa r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 581 ze zm.) ZawLekU... ustawa z r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 464 ze zm.) ZawLekU z 1950 r.... ustawa z r. o zawodzie lekarza (Dz.U. Nr 50, poz. 458 ze zm.) ZawPielU... ustawa z r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) ZdrPsychU... ustawa z r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 546 ze zm.)

16 Wykaz skrótów XV 2. Organy, instytucje i organizacje CBOS... Centrum Badania Opinii Społecznej CEM... Centrum Egzaminów Medycznych CMKP... Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego ETPC... Europejski Trybunał Praw Człowieka KRDL... Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych MZ... Minister Zdrowia MZiOS... Minister Zdrowia i Opieki Społecznej NSA... Naczelny Sąd Administracyjny ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych PKE... Państwowa Komisja Egzaminacyjna RM... Rada Ministrów Rz.D.... Rzecznik Dyscyplinarny SA... Sąd Apelacyjny SD... Sąd Dyscyplinarny SN... Sąd Najwyższy SO... Sąd Okręgowy SR... Sąd Rejonowy TK... Trybunał Konstytucyjny 3. Publikatory Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego CzPKiNP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy EP... Edukacja Prawnicza GL... Gazeta Lekarska GP... Gazeta Prawna KZS... Krakowskie Zeszyty Sądowe M.P.... Monitor Polski MoP... Monitor Prawniczy NP... Nowe Prawo OSA... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN... Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa OSNPG... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratoria Generalna OSNwSK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A Pal.... Palestra PiP... Państwo i Prawo

17 XVI Wykaz skrótów PPH... Przegląd Prawa Handlowego Pr. i Med.... Prawo i Medycyna Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo Prok. i Pr. wkł.... Prokuratura i Prawo wkładka PS... Przegląd Sądowy PUG... Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC... Studia Cywilistyczne SI... Studia Iuridica SIS... Studia Iuridica Silesiana ZNUJ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 4. Inne skróty ang.... angielski art.... artykuł BHP... bezpieczeństwo i higiena pracy cz.... część dl... diagnosta laboratoryjny EKG... elektrokardiografia fr.... francuski godz.... godzina (-y) LDEK... Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Końcowy LEK... Lekarski Egzamin Końcowy lit.... litera nast.... następny (-a,-e) niem.... niemiecki niepubl.... niepublikowany OC... odpowiedzialność cywilna orzecz.... orzeczenie PES... Państwowy Egzamin Specjalizacyjny pkt... punkt por.... porównaj post.... postanowienie przyp.... przypis (-y) pwzdl.... prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego red.... redaktor (-rzy) SOR... Szpitalny Oddział Ratunkowy t.... tom tab.... tabela (-e) tekst jedn.... tekst jednolity tys.... tysiąc (-y) uchw.... uchwała ust.... ustęp w.... wiek (-i) w zb.... w zbiegu w zw.... w związku

18 Wykaz skrótów XVII wprowadz.... wprowadzenie wyr.... wyrok ze zm.... ze zmianami z o.o.... z ograniczoną odpowiedzialnością zob.... zobacz

19

20 Część I Wiadomości ogólne