Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych

Transkrypt

1 Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych Innowacje i implikacje interdyscyplinarne redakcja ZBIGNIEW E. ZIELIŃSKI TOM 1 Recenzja naukowa prof. zw. dr hab. Tadeusz Grabiński Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej Kielce 2010

2 Publikacja wydrukowana została zgodnie z materiałem dostarczonym przez Autorów. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść, formę i styl artykułów. Komitet Naukowy prof. dr hab. Janusz Lewandowski dr hab. Krzysztof Grysa, prof. WSH dr hab. Wiesław Dziubdziela, prof. WSH Redaktor Naczelny prof. zw. dr hab. Tadeusz Grabiński Redaktor Recenzji prof. zw. dr hab. Tadeusz Grabiński Recenzenci prof. zw. dr hab. Tadeusz Grabiński prof. nadzw. dr hab. Agnieszka Izabela Baruk prof. nadzw. dr hab. Wacław Gierulski prof. dr hab. inż. Andrzej Dąbkowski prof. dr hab. Janusz Lewandowski prof. dr hab. Wasyl Lipczuk dr hab. Dariusz Adamczyk, prof. UJK dr hab. Ewa Grzegorzewska-Ramocka, prof. WSEiP dr hab. Grzegorz Kończak, prof. AE dr hab. inż. Józef Frąś, prof. US dr hab. Krzysztof Grysa, prof. WSH dr hab. Mirosława Kwiecień, prof. UE dr hab. Wiesław Dziubdziela, prof. WSH dr hab. Marian Srebrny, prof. WSH doc. dr inż. Zbigniew Lis dr Michał Adam Leśniewski dr Danuta Mokrosińska dr Małgorzata Paszkowska Redakcja dr Zbigniew E. Zieliński mgr inż. Jarosław Kościelecki mgr inż. Artur Janus mgr Katarzyna Baziuk mgr Anna Kukla mgr Piotr Sidor Urszula Słowik Wydawca publikacji Wyższa Szkoła Handlowa im. B. Markowskiego w Kielcach Projekt PITWIN Portal innowacyjnego Transferu Wiedzy w Nauce ul. Peryferyjna Kielce biuro@pitwin.edu.pl Copyright by Wyższa Szkoła Handlowa, Kielce 2010 ISBN Nakład 150 egz. Publikacja została wydana w ramach realizacji projektu PITWIN Portal Innowacyjnego Transferu Wiedzy w Nauce. Publikacja jest współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie, dla osób które zarejestrują się na stronie internetowej projektu

3 Spis treści...3 Wstęp...5 Introduction...7 I. INFORMATYKA JAKO CZYNNIK ROZWOJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO Grzegorz Wilk-Jakubowski Wpływ technologii informatyczno-komunikacyjnych na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw...11 Weronika Możyłowska, Piotr Możyłowski Wpływ globalizacji i technologii informatycznych na rozwój współczesnych stosunków międzynarodowych. Unia Europejska a Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej studium przypadku...19 Przemysław Jatkiewicz Ocena funkcjonalności gminnych portali informacyjnych...28 Bruno Jacobfeuerborn The Impact of Mobile Networking on the Society...36 Paweł Kupczak Internet jako innowacyjne narzędzie promocji miast i gmin...43 Paweł Grzegrzółka Zwrot z Inwestycji w Zarządzaniu Konfiguracją Oprogramowania...50 Natalia Michałek Rola wirtualizacji w dynamicznej infrastrukturze IT...58 Piotr Siuda Jak bydgoszczanie posługują się Internetem badanie umiejętności, celów i sposobów używania Internetu w Bydgoszczy...65 Rafał Guzowski Różne drogi prowadzące do aktywizacji społeczeństwa przyszłości. Rozwój E-government oraz lokalnych serwisów internetowych a poziom aktywności społeczności lokalnej...79 Adam Stecyk Społeczeństwo informacyjne a wykorzystanie technologii teleinformatycznych w świetle raportu Światowego Forum Ekonomicznego w latach Gabriela Gurgul Struktura rynku elektronicznych instrumentów płatniczych w latach Olga Łodyga Usługi internetowe a rozwój społeczeństwa informacyjnego II. ROLA INFORMATYKI W INNOWACYJNYM PODEJŚCIU DO NAUK SPOŁECZNYCH, HUMANISTYCZNYCH I TECHNICZNYCH Szczepan Paszkiel Kognitywistyka, jako nauka mutidyscyplinarna Małgorzata Paszkowska Fora internetowe wybrana problematyka prawna Witold Czudec Inwestycje w badania i rozwój determinantą przewagi konkurencyjnej Unii Europejskiej Łukasz Tomczyk O wykluczeniu cyfrowym seniorów w zinformatyzowanym świecie Jerzy Baruk Istota innowacji i ich wpływ na rozwój podmiotów gospodarczych Magdalena Niewczas Zarządzanie jakością w warunkach globalizacji III. INFORMATYZACJA I HUMANIZACJA: POJĘCIA SPRZECZNE CZY KOMPLEMENTARNE? Iwona Klama-Jania Problem wypalenia zawodowego - perspektywa zarządzania Monika Niemczyk Wpływ eksportu oraz wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów na efektywność i rozwój przedsiębiorstwa Bogdan Sadecki Technologie agentowe kierunki rozwoju, obszary wykorzystania

4 Teresa Lewandowska-Kidoń Internet - między nienawiścią a tolerancją Dariusz Żak Społeczeństwo informacyjne w aspekcie elektronicznego obrotu prawnego IV. NARZĘDZIA INFORMATYCZNE A EFEKTYWNOŚĆ ZARZĄDZANIA ORGANIZACJĄ Janusz Myszczyszyn Rola systemów informatycznych w tworzeniu organizacji procesowej na przykładzie systemu great plains dynamics Władysław Hoffmann Model regułowego systemu oceny kredytobiorców Józef Frąś Wspomagany komputerowo system zarządzania obsługą i naprawą stacjonarnych urządzeń transportowych Bruno Jacobfeuerborn A Generic Informational Model of Innovation for a High-Tech Company Jakub Swacha Webowe systemy zarządzania treścią jako narzędzia komunikacji w firmie Monika Cywka Bezpieczna informacja gwarancją sprawnego funkcjonowania łańcucha dostaw Wojciech Argasiński Rola Internetu w prowadzeniu działalności usługowej obiektów noclegowych na Podhalu Joanna Żukowska, Mikołaj Pindelski Coaching As A Tool Supporting Teamwork In Organizations, Including Virtual Ones Maciej Jagódka Wykorzystanie i znaczenie Internetu w promocji regionu Krystyna Celarek Informacja i informatyka jako środek doskonalenia relacji urząd obywatel Katarzyna Mańkowska Wykorzystanie systemów Business Intelligence w przedsiębiorstwie Andrzej Dąbkowski Innowacyjne strategie przedsiębiorstw w latach kryzysu Michał Rynkiewicz Telepraca, a bezpieczeństwo danych Agnieszka Bukowska-Piestrzyńska Dostępność do Internetu w Polsce a ezdrowie V. SYSTEMY INFORMACYJNE W ZARZĄDZANIU Beata Iwasieczko Narzędzia informatyczne a IT Governance a ład korporacyjny Katarzyna Zioło Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie przy wykorzystaniu systemów informacyjnych Małgorzata Smolska System Informacji Personalnej jako narzędzie wspierania procesów kadrowych w przedsiębiorstwie Arkadiusz Harasimiuk SOA jako podstawa modelu referencyjnego dla obsługi procesów finansowych Sylwia Wiśniewska Systemy informacyjne a innowacyjność przedsiębiorstw Anna Kanabrocka Systemy informacyjne a sterowanie wydarzeniami turystyki biznesowej Barbara Buzowska Administracja elektroniczna w praktyce funkcjonowania jednostek administracji samorządowej studium przypadku Katarzyna Kiliańska, Bartosz Bugajski Rola podpisu elektronicznego w gospodarce Eryk Szwarc, Grzegorz Bocewicz, Krzysztof Bzdyra Kompetencje i cechy osobowościowe w kształtowaniu zespołów projektowych Łukasz Kołodziejczyk, Mariusz Wasiak Outsourcing w gospodarce opartej na wiedzy

5 Wstęp Współczesna gospodarka i edukacja wymaga wykształconych pracowników, którzy nie mogą się obyć bez nowoczesnych środków technologicznych, wspomagających ich pracę. Postęp informatyczny nie zakończył się jedynie na sporządzeniu nowych narzędzi pracy czy form komunikacji pozwolił także na stworzenie działalności internetowej i przeniesienia firm w rejony wirtualnych przedsięwzięć. Miarą tej aktywności mogą być ubiegłoroczne łączne obroty z działalności internetowej najważniejszych polskich firm i przedsiębiorstw z branży e-biznes, które wyniosły blisko 15 mld zł (Raport Internet 2k10 wykonany przez InternetStandard z czerwca 2010 r.). Nowoczesne systemy i technologie informatyczne stały się niezbędne podczas realizacji zaawansowanych projektów jak i w życiu codziennym. Niniejsza 2-tomowa publikacja, którą oddajemy do rąk Czytelników, jest wynikiem prezentacji autorskich poglądów i doświadczeń praktycznych zaprezentowanych w ramach II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt.: Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych. Innowacje i implikacje interdyscyplinarne, która odbyła się 9 września 2010 roku w Wyższej Szkole Handlowej im. Bolesława Markowskiego w Kielcach w ramach projektu PITWIN Portal Innowacyjnego Transferu Wiedzy w Nauce. Tematy przewodnie tegorocznej publikacji konferencyjnej zostały sformułowane w postaci następującej listy: I. Informatyka jako czynnik rozwoju społeczno gospodarczego dział z 12 artykułami, II. Rola informatyki w innowacyjnym podejściu do nauk społecznych, humanistycznych i technicznych z 6 artykułami, III. Informatyzacja i humanizacja: pojęcia sprzeczne czy komplementarne? zawierający 5 artykułów, IV. Narzędzia informatyczne a efektywność zarządzania organizacją największy dział z 14 artykułami, V. Systemy informacyjne w zarządzaniu z zamieszczonymi 10 referatami, VI. Wykorzystanie Internetu w nowoczesnym nauczaniu z 8 pracami, VII. Informatyzacja a rozwój marketingu zawierający 12 artykułów, VIII. Analizy ilościowe w naukach ekonomicznych i społecznych z 11 artykułami, IX. Analizy społeczno ekonomiczne z 11 artykułami, w ramach której opublikowano łącznie 89 recenzowanych prac. Każda z sekcji tematycznych porusza ważkie i żywotne problemy oraz zagadnienia, z jakimi stykają się obecnie naukowcy wykorzystujący nowoczesne technologie w swojej pracy i badaniach naukowych. Dział otwierający wydawnictwo zatytułowany Informatyka jako czynnik rozwoju społeczno gospodarczego został poświęcony problematyce ICT. Koncepcja gospodarki opartej na wiedzy, jest uważana za paradygmat rozwoju nowoczesnego społeczeństwa, w którym wiedza determinuje tempo i poziom rozwoju gospodarczego. Materiały zawarte w rozdziale Rola informatyki w innowacyjnym podejściu do nauk społecznych, humanistycznych i technicznych oraz kolejnym, trzecim pt.: Informatyzacja i humanizacja: pojęcia sprzeczne czy komplementarne? dotykają spraw kluczowych dla rozwoju społeczeństwa: zarządzania informacją oraz metod komunikowania się co jest obecnie traktowane jako nerw nowoczesnego społeczeństwa. 5

6 Prace zawarte w ramach rozdziałów Narzędzia informatyczne a efektywność zarządzania organizacją oraz Systemy informacyjne w zarządzaniu to próby odpowiedzi na sposoby wykorzystania informacji w przedsiębiorstwie, a także spojrzenia na organizację poprzez pryzmat jej systemów informatycznych, tak by wskazać ich wymiar efektywności. E-learning oraz problematyka nauczania przez Internet to problematyka działu Wykorzystanie Internetu w nowoczesnym nauczaniu. Materiały zawarte w tym rozdziale kompleksowo ujmują zagadnienia nowoczesnego kształcenia i wynikają z dążenia do budowania gospodarki opartej na wiedzy, gdzie rozwój systemu edukacyjnego jest kreatorem wysokiego poziomu postaw i świadomości obywateli. Skuteczne prowadzenie działalności gospodarczej wymaga dostępu do najbardziej aktualnych i istotnych danych. Blok tematyczny Informatyzacja a rozwój marketingu koncentruje się na działaniach marketingowych takich jak planowanie strategii marketingowych czy wyłowienie wartościowych faktów z masy informacji pozyskiwanych z mediów, Internetu, własnych badań i doświadczeń firmy. Metody ilościowe, jakościowe i ich klasyfikacja w badaniach to zagadnienia poruszane w rozdziale Analizy ilościowe w naukach ekonomicznych i społecznych. Cechą dominującą artykułów są własne analizy i badania wyrażające przejawy życia społecznego, struktur rynków elektronicznych, gospodarki czy komunikacji społeczeństwa. Artykuły zamieszczone w ostatnim dziale publikacji pt. Analizy społeczno ekonomiczne koncentrują się na spostrzeżeniach, doświadczeniach i studiach naukowców, analizujących zjawiska społeczne, ekonomiczne, na które mają wpływ media, nowe technologie oraz zastosowanie informatyki. Chciałbym szczerze zachęcić do lektury artykułów składających się na obecne wydanie. Artykuły zamieszczone w publikacji są próbą podsumowania bieżących dokonań i zainteresowań naukowców z zakresu zastosowań informatyki. Mam nadzieję, że wiedza, dokonania i zadania, jakimi obecnie zajmują się badacze zawarte w tym opracowaniu staną się dobrą sposobnością do podjęcia własnych badań, poszukiwań przez naukowców oraz praktyków. Większość Czytelników naszych publikacji to internauci co dobitnie wskazują statystyki odwiedzin serwisu PITWIN, liczone w dziesiątkach tysięcy miesięcznie. Dlatego też, dodatkowym aspektem propagującym treści niniejszego wydawnictwa jest jego wydanie elektroniczne dostępne na stronie internetowej projektu PITWIN Portal Innowacyjnego Transferu Wiedzy w Nauce ( do której odwiedzenia serdecznie zapraszam. Zbigniew E. Zieliński 6

7 Introduction Contemporary economy and education demand well-educated employees that cannot go without modern technological means facilitating their work. The information technology progress did not finish with the development of new work tools or communication forms it also enabled the Internet activity and transfer of companies to the areas of virtual enterprises. A measure of this activity may be last year s total turnover value of Internet activity of the most important Polish e-business companies and enterprises, which amounted to nearly 15 billion zloty (Internet Report 2010 conducted by Internet Standard, June 2010). Up-to-date systems and information technologies became indispensable for the realization of both advanced projects and for daily life use. The following two-volume publication, which we offer to our readers, is a result of authors views and practical experiments presentations, that were given as a part of the 2 nd All-Poland Scientific Conference on The Role of Informatics in Economic and Social Sciences. Innovations and Interdisciplinary Implications, which took place on 9 th September 2010 at the Bolesław Markowski University of Trade in Kielce as a part of the PITWIN Portal of Innovative Knowledge Transfer in Science. Thematic scope of this year s conference publication was contained in the following list: I. Informatics as a factor of the social-economic development with 12 articles, II. The role of computer science in an innovative approach to social, humane and technical sciences with 6 articles, III. Informatisation and humanization: contradictory or complementary terms? containing 5 articles, IV. Informatics tools and effectiveness of organisation management the biggest section with 14 articles, V. Information systems in management- 10 papers admitted, VI. Utilization of the Internet in modern education with 8 reports, VII. Informatisation and marketing development including 12 articles, VIII. Quantitative analyses in economic and social sciences with 11 papers, IX. Social-economic analyses 11 reports contained, within which, 89 reviewed articles were printed in total. Each of the thematic sections deals with weighty and vital problems and issues that are nowadays encountered by scientists employing new technologies in their work and scientific research. The opening section entitled: Informatics as a factor of the social-economic development was devoted to the ICT issues. Knowledge-based economy is believed to be the paradigm of a modern society development in which, a pace and a level of economic development are determined by knowledge. Materials enclosed in the chapter titled: The role of computer science in an innovative approach to social, humane and technical sciences and consecutive, the third entitled: Informatisation and humanization: contradictory or complementary terms? touch on key issues for society development: information management and communication methods which are currently believed to be the nerve of the contemporary society. The articles contained in sections: Informatics tools and effectiveness of organisation management and Information systems in management are answer attempts to the ways of information utilization in an enterprise, and also an attempt at seeing an organisation from the angle of its computer systems in order to indicate the dimension of their effectiveness. 7

8 E-learning and Distance Learning via Internet are the issues addressed in the chapter Utilization of the Internet in modern education. Materials contained in this section present issues concerning contemporary education comprehensively. They arise from an aspiration to build a knowledgebased economy, where the development of education system is the creator of a high level of attitudes as well as a consciousness of citizens. An effective running of a business activity requires an access to essential and up-to-date data. The thematic block Informatisation and marketing development concentrates on marketing activities such as planning of the marketing strategies or identifying the quality facts from masses of information acquired from the media, the Internet, own research and company s experiences. Furthermore, quantitative, qualitative methods and their research classification are the subjects raised in the chapter Quantitative analyses in economic and social sciences. The authors research and analyses expressing manifestations of social life, the structures of electronic markets, economy or society communications are a characteristic feature of the enclosed papers. The articles included in the last section titled: Social-economic analyses focus on scientists insights, experiments and studies analysing social and economic phenomena which are influenced by the media, the new technologies and the application of informatics. I honestly would like to encourage you to read the articles comprising the present publication. The papers enclosed in the monograph are an attempt at summarizing the current achievements and interests of the scientists on the applications of informatics. I hope that the knowledge, the accomplishments and the tasks which are currently being studied by researchers, and which are included in this publication, will create an excellent opportunity for undertaking own research and surveys by scientists and practitioners. Majority of our Readers are the Internet users what is distinctly indicated by the visiting statistics of the PITWIN website, counted monthly in tens of thousands. Therefore, an additional aspect propagating the contents of the following monograph is its electronic publication, available on the project website PITWIN Portal of Innovative Knowledge Transfer in Science ( which I cordially invite you to visit. Zbigniew E. Zieliński 8

9 I. INFORMATYKA JAKO CZYNNIK ROZWOJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO

10

11 Grzegorz Wilk-Jakubowski Grzegorz Wilk-Jakubowski Wpływ technologii informatyczno-komunikacyjnych na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw Streszczenie: Jednym z istotnych przejawów postępu technicznego jest szybki rozwój narzędzi komunikacji. Współczesne społeczeństwa w przeważającej mierze wykorzystują technikę do pokonania bariery czasu i (lub) przestrzeni. Procesy komunikacyjne i informacyjne aktualnie przenikają wszystkie wymiary ludzkiego życia. Początek trzeciego tysiąclecia już został uznany za wiek komunikacji. To właśnie dlatego niektórzy badacze jak np. Marian Filipiak twierdzą, że na naszych oczach dokonuje się przejście od homo sapiens do homo communicans. Powszechny charakter komunikacji masowej, elektronicznej, audiowizualnej i multimedialnej przyniósł reorganizację sposobu widzenia świata, podstawowych wartości oraz struktur społecznych i politycznych. Celem niniejszego artykułu jest analiza wpływu technologii informatycznokomunikacyjnych na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw. Słowa kluczowe: cywilizacja medialna, informacja, komunikacja Wprowadzenie Peter Drucker dostrzegł, że reorganizacja sposobu widzenia świata, podstawowych wartości oraz struktur społecznych dokonuje się w społeczeństwie co kilka dekad. Po upływie pięćdziesięciu lat, jest to już inny świat, a ludzie wówczas żyjący nawet nie mogą sobie wyobrazić świata, w którym żyli ich dziadkowie i w którym przychodzili na świat ich rodzice 1. Takie właśnie przemiany nastąpiły m.in. w drugiej połowie XX wieku, kiedy to popularność uzyskała teza Marshalla McLuhana określająca świat jako globalną wioskę. Powyższa metafora została entuzjastycznie przyjęta jako trafne ujęcie zbiorowego doświadczenia ludzi, poznawania i odczuwania wydarzeń odległych od miejsc zamieszkania każdego członka światowej społeczności. Odbicie dokonujących się przemian miał obrazowo ukazać termin społeczeństwo informacyjne. Niemniej jednak informacja nie stanowi cechy specyficznej wyróżniającej współczesne społeczeństwo. Od zarania dziejów towarzyszyła ona bowiem ludzkości w aspekcie biologicznym (struktura DNA) i społecznym (kultura). W kształtowaniu poznania współczesnego świata zasadnicze znaczenie odgrywają natomiast media. Faktem jest, że informacja istnieje od zawsze w przeciwieństwie do mediów rozumianych jako środki techniczne, które pojawiły się stosunkowo późno. Współczesne społeczeństwa w przeważającej mierze wykorzystują technikę do pokonania bariery czasu i (lub) przestrzeni w celu utrzymywania kontaktów zapośredniczonych. Przejawia się to w zastępowaniu komunikacji typu face to face komunikacją zmediatyzowaną typu interface-to-interface 2. Skoro McLuhan traktował współczesny mu świat jako teleświat celne wydaje się określanie współczesnego 1 Drucker P., Społeczeństwo pokapitalistyczne, tłum. G. Karnas, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s J. B. Thompson wyróżnił dwa typy interakcji społecznych z udziałem mediów: 1. pośrednie mediatyzowane (m.in. e, rozmowy telefoniczne) w których następuje wymiana informacji między konkretnymi osobami, które dzieli dystans czasowy i (lub) przestrzenny; 2. pośrednie zmediatyzowane quasi-interakcje (np. reklama), w których uczestnicy nie są zorientowani na komunikację z konkretnymi osobami (ten typ interakcji ma charakter jednokierunkowy); por. Thompson J. B., Media i nowoczesność, Astrum, Wrocław 2001, s

12 Wpływ technologii informatyczno-komunikacyjnych na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw społeczeństwa mianem medialnego. Termin ten łączy w sobie bowiem zarówno pojęcie społeczeństwa informacyjnego (w zakresie treści), jak i społeczeństwa sieciowego (w zakresie formy), przy czym istotniejsze znaczenie ma aspekt formalny. Globalizacja komunikacji i telekomunikacji w stronę globalnej wioski Globalizacja dokonuje się w wielu sektorach, ale najdynamiczniej postępuje w sferze komunikacji i telekomunikacji. Egzemplifikację w dziedzinie komunikacji stanowić może transport lotniczy, który umożliwia przenoszenie ludzi i towarów pomiędzy kontynentami w czasie krótszym niż doba. Z punktu widzenia funkcjonowania współczesnego świata o wiele ważniejszą rolę odgrywają jednak nowe środki telekomunikacji. Intensyfikacja ich rozwoju nastąpiła w latach siedemdziesiątych XX wieku, kiedy to seria wynalazków w zakresie przetwarzania i przesyłania informacji wzbogaciła możliwości społecznego porozumiewania się. Pierwszy mikroprocesor, kluczowy element nowej epoki, został skonstruowany w roku 1971, pierwsze mikrokomputery, podobnie jak i system operacyjny DOS, pojawiły się w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. System Xerox Alto, wzorzec systemu operacyjnego Windows, został stworzony w 1973 roku. Cyfrowe przełączniki telefoniczne i komercyjne wykorzystanie połączeń światłowodowych również należy łączyć z połową lat siedemdziesiątych. W tym czasie firma Sony zapoczątkowała produkcję magnetowidów w systemie VHS. I wreszcie kończąc wyliczanie sieć ARPANET, istniejąca od 1969 roku, uzyskała w 1974 roku protokół łącznościowy TCP/IP, tworząc nowy rodzaj sieci Internet. Konsekwencje tych wynalazków stały się oczywiste w następnej dekadzie, która zapoczątkowała nowy świat. Jak stwierdził Krzysztof Mroziewicz: w wiosce globalnej wiadomość dostarczana przez dziennikarzy wcześniej trafia do odbiorcy masowego niż wiadomość sekretna do swego adresata na najwyższych piętrach władzy 3. Przestrzeń lokalizacji i tradycyjnych tożsamości została zatem zdominowana przez przestrzeń przepływów informacji. Lokalne i globalne massmedia przekazują treści odległe od życia konkretnych grup zwykłych ludzi. W rezultacie potwierdzenie uzyskuje teza Georga Simmela, niemieckiego socjologa żyjącego na przełomie XIX i XX wieku, mówiąca o tym, że relacje współczesnego człowieka do jego otoczenia rozwijają się zwykle w taki sposób, że odsuwa się od grup mu najbliższych po to, by przybliżyć się do tych, które są bardziej odległe 4. Właśnie dlatego mimo że współczesne centra handlowe wypełniają tłumy ludzi to jednak brakuje w nich więzi o charakterze społecznym. Celem zabiegów marketingowych jest bowiem stworzenie atmosfery do zakupów (podziwiania wielości towarów, dokonania selekcji i nabywania najatrakcyjniejszych). Można w nich zauważyć wiele par i rodzin, ale nie ma wśród nich szerszego poczucia wspólnoty brakuje interakcji społecznych. Wokół człowieka znajduje się wprawdzie tłum ludzi, ale są to jedynie obce osoby odwiedzające w tym samym czasie daną część sklepu. Toteż współczesny rynek konsumpcji, choć nieporównywalnie bogatszy i ciekawszy, jest ułomny w społecznym sensie. Izolacja społeczna a więź medialna Utracone poczucie wspólnej więzi przywracają jednak programy telewizyjne, które angażują niemal całe społeczeństwo w proces współprzeżywania wydarzenia. W taki właśnie sposób oddziałują relacje na żywo z wielkich imprez sportowych, olimpiad i mistrzostw piłkarskich. Jeśli zatem globalne społeczeństwo medialne ma swoją arenę podobnie jak miały swoje areny greckie państwa-miasta to jest to arena wirtualna, tworzona zarówno na stadionach i boiskach, jak też przy stołach montażowych sieci telewizyjnych. Mediatyzacja sportu powoduje, że atrakcyjniejsze staje się pośrednie współuczestnictwo w wydarzeniach sportowych. Dlatego też telewidzowie pozbawiają się przyjemności bezpośredniego, zbiorowego przeżywania w tłumie rezygnują z zajmowania miejsca na stadionie. Telewizja oferuje im bowiem w zamian rozszerzenie 3 Mroziewicz K., Dziennikarz w globalnej wiosce, WSiP, Warszawa 2004, s Cyt. za: Krzysztofek K., Szczepański M., Zrozumieć rozwój, UŚ, Katowice 2002, s

13 Grzegorz Wilk-Jakubowski i pogłębienie przeżyć sportowych. Z wieloma kamerami, powtórkami, zwolnieniami oraz słownymi komentarzami. Reżyserzy telewizyjni konstruują dramatyczne widowiska, które są niedostępne dla kibiców na stadionie. Wyżej opisana sytuacja przekłada się na wydłużenie czasu spędzanego w mieszkaniach. Dodać należy, że w ich wnętrzu znajduje się duża ilość elektronicznych wynalazków umożliwiających zarówno zrobienie zakupów (upowszechnienie kart kredytowych umożliwiło zapłatę), jak i wykonywanie pracy zarobkowej. Ludzie, których głównym zajęciem jest przetwarzanie informacji (m.in. pracownicy naukowi, pisarze, czy menażerowie) wykonują znaczną część czynności zawodowych bez wychodzenia z domu, przekazując wyniki pracy Siecią do swojej firmy. Mieszkanie zaczyna zatem stanowić elektroniczną zagrodę. Obok tendencji do izolacji współczesne media równolegle przyczyniają się do wytworzenia poczucia wspólnej więzi. Procesowi umacniania spójności i potwierdzania istnienia wartości społecznych służyły transmisje pielgrzymek Jana Pawła II. Wprowadziły one do telewizji czas odświętny. Poprzez dostarczenie podniosłych wrażeń integrowały społeczeństwo wokół identycznych wartości. Problem w tym, że poczucie wspólnoty nadzwyczaj często było i jest wytwarzane przez wydarzenia tragiczne. Egzemplifikację mogą tu stanowić relacje z ataku terrorystycznego na World Trade Center, czy też z żałoby po katastrofie smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 roku (taka telewizja określana jest mianem celebracyjnej, gdyż przyczynia się ona do umocnienia spójności i potwierdzania wartości społecznych). W świetle powyższych zjawisk trafne wydaje się połączenie przez Rolanda Robertsona procesu kompresji (kurczenia się) świata w następstwie rozwoju środków komunikacji i komunikowania z intensyfikacją poczucia jedności globu jako całości 5. Przykładem wzmocnienia więzi między ludźmi mieszkającymi w odległych zakątkach świata jest emocjonalnie uczestnictwo młodego pokolenia w międzynarodowych koncertach charytatywnych. Pierwszą tego typu akcją była rozpoczęta w 1984 roku przez Boba Geldofa Pomoc dla Afryki 6, natomiast jedną z ostatnich solidarność świata z dotkniętymi skutkami tsunami obszarami Azji. Intensywność wykorzystania Internetu do tego typu ponadnarodowych ruchów społecznych zdaniem socjologów będzie ciągle wzrastała. W opinii Anthony ego Giddensa świadomość globalna oznacza, iż ludzie coraz częściej sięgają do innych niż narodowe wyznaczników w formowaniu poczucia własnej tożsamości 7. Ludzkość przestała być zatem tworem abstrakcyjnym, stając się zbiorowością odległych terytorialnie bliźnich połączonych więzami sieci. Przejawy globalizacji w sferze kultury najwidoczniejsze są w upowszechnianiu amerykańskiej kultury masowej. Zetknięcie się z obcymi wzorcami, a także podleganie tym samym kulturowym doświadczeniom stało się możliwe głównie dzięki środkom masowego przekazu (zwłaszcza telewizji). Jednakże to nie telewizja, lecz film jako pierwsze medium w historii ludzkości skutecznie pokonał bariery językowe i kulturowe, tworząc uniwersalne i ogólnoludzkie narzędzie porozumiewania się. Wielkie konglomeraty medialne kształtują wzory konsumpcji zarówno pośrednio poprzez sprzedaż wytworzonych produktów, jak i bezpośrednio wykorzystując przekazy medialne. To właśnie dlatego japoński koncern Sony kupił studia filmowe Columbia Pictures Entertainment i MGM. Towarzyszące globalizacji zmniejszenie znaczenia barier geograficznych i temporalnych nie zmieniło przestrzennego aspektu egzystencji. Skoro życie realne jest zawsze lokalne związane z konkretnym miejscem, Robertson uzupełnił swą teorię o pojęcie glokalizacji tzn. adaptacji idei i działań o zasięgu światowym do lokalnych warunków. W sytuacji, gdy wiele osób i społeczności poszukuje czasoprzestrzennego zakorzenienia, w różnych częściach globu następuje odrodzenie 5 Por. Akteruzzaman Md., Globalization: Issues and Challenges for Trade Union Movement, The Social Science 2006, nr 1, s Zob. dostęp z r. 7 Giddens A., Socjologia, PWN, Warszawa 2004, s

14 Wpływ technologii informatyczno-komunikacyjnych na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw regionalnych świadomości kulturowych 8. Glokalizacja oznacza zatem wzmocniony nacisk na uwzględnianie autonomii lokalnej i regionalnej tożsamości kulturowej. Media a demokracja rola mediów w społeczeństwie medialnym Jeżeli społeczeństwo medialne rzeczywiście stanowi nową formę społeczeństwa, wówczas aktualne stają się podstawowe pytania dotyczące natury państwa, jego ustroju, struktury społecznej, kryteriów przynależności, uprawnień i obowiązków obywateli. Środki masowego przekazu bez wątpienia wpłynęły również na ewolucję systemu demokratycznego 9. A zatem jaki typ systemu politycznego będzie właściwy dla społeczeństwa medialnego? Nie podlega wątpliwości, że demokracja... Aktualnie z konieczności musi to być demokracja reprezentacyjna, realizowana przez wybieranych co kilka lat przedstawicieli narodu. W przyszłości natomiast całkiem prawdopodobne jest, że ukształtuje się demokracja deliberacyjna zakładająca wykorzystanie nowych interakcyjnych technologii teleinformacyjnych w tym Internetu dla stałego dialogu władzy i obywateli. Już dziś wdrażane są programy e-administracja. Automatyzacja i informatyzacja większości procedur ułatwi obywatelom dostęp do urzędu. Dodatkowym rezultatem będzie większa przejrzystość działania urzędu, jego struktur oraz wykonywanych zadań. Realizacja programu nie wymagająca wzrostu zatrudnienia w znaczny sposób poprawi zarządzanie finansami państwa i nadzór nad wydatkowaniem środków publicznych. Warto w tym miejscu postawić pytanie o to jaka będzie rola mediów w nowym ustroju społeczno-politycznym? Już dziś, zarówno massmedia, jak i dziennikarzy określa się symbolicznie jako czwartą władzę 10. Środki masowego przekazu pozostają bowiem poza tradycyjnym trójpodziałem na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Skoro obywatele nie mogą liczyć na to, że współczesne partie polityczne i rządy będą w stanie rzetelnie spełniać funkcję informacyjną (te pierwsze rozpowszechniają bowiem jedynie wiadomości korzystne dla swojej linii politycznej, a te drugie ukrywają porażki eksponując sukcesy) rola niezależnych, obiektywnych i bezinteresownych informatorów przypada mediom. To one będą spełniać funkcję kontrolerów władzy. System komunikowania masowego stał się funkcjonalnym warunkiem działania innych systemów i podsystemów 11. Granice władzy społecznej przesunęły się zatem niezaprzeczenie na korzyść komunikowania masowego. W tych okolicznościach czwarta władza staje się powoli nieformalnie pierwszą. Dalszy rozwój technologii teleinformacyjnych stworzyć powinien platformę do stałego dialogu władzy i obywateli (istotną rolę może tu odegrać instytucja referendów internetowych). Technologie informatyczno-komunikacyjne a charakter stosunków społecznych Technologia elektroniczna, medium naszych czasów, w istoty sposób przekształca również charakter stosunków społecznych oraz wpływa na wszystkie sfery ludzkiego życia. Człowiek żyjący w światowej wiosce poszukuje wszelkich nowych form interakcji zarówno w świecie realnym, jak i w wirtualnym. Manuel Castells w drugim tomie trylogii Age of Information pisał o napięciu między Osobowością a Siecią (Internetem). Już wcześniej wskazywał, że kształtują się zalążki nowych form uczestnictwa, które odnawiają znaczenie społeczności (np. czaty, fora 8 Tamże, s Masowe media przyczyniły się do osłabienia funkcjonowania systemów partyjnych. Partie masowe ustąpiły miejsca partiom kadrowym, gdyż liczba członków przestała być istotna (zasadnicze znaczenie ma natomiast mobilizacja elektoratu). Charakter spadkowy ma też identyfikacja wyborców z partiami politycznymi. 10 Paczkowski A., Czwarta władza: prasa dawniej i dziś, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s Kepplinger H. M., W kierunku systemowej teorii komunikowania politycznego, [w:] Media masowe w systemach demokratycznych, B. Dobek-Ostrowska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, s

15 Grzegorz Wilk-Jakubowski dyskusyjne, gry zespołowe) 12. Problemem komunikacji internetowej jest w tym kontekście niezwykła łatwość maskowania osoby, czasu i miejsca. Skoro każdy może występować w maskach społecznych zakładając wiele kont w różnych domenach pod fałszywymi nazwiskami prawdziwa staje się teza, że Internet odwraca tradycyjny układ medium masowego, w którym nadawca jest powszechnie znany, zaś odbiorca pozostaje anonimowy. Nowe media tworzą również nowe uzależnienia (kino kinomani, telewizja telemani). Młodzi ludzie coraz częściej esemesują, rekordziści wysyłają po kilkaset krótkich przekazów dziennie. Przenośne urządzenie do odtwarzania muzyki, i-pod, zapewnia nabywcy możliwość słuchania muzyki przez dziesiątki godzin bez przerwy. Słuchawki na uszach zapewniają skuteczną izolację od otoczenia tworząc samotnika wśród tłumu ludzi. Jeszcze więcej czasu pochłaniają gry komputerowe i surfowanie w Internecie. Dla pedagogów, nauczycieli akademickich, a także katechetów czy sędziów sądów dla nieletnich oczywisty wydaje się fakt, że dorasta odmienne pokolenie ludzi młodych. Uwidacznia się to w ich wyglądzie, zachowaniu, słownictwie, stylu pracy, nauki i odpoczynku. Niemniej jednak dzisiejsze pokolenie młodych nie jest pierwszym tak wyraźnie odrębnym. Niemal każda grupa wiekowa wykazuje swoje odrębności, które sumarycznie usiłuje wyrazić nadana jej nazwa. Po II wojnie mówiło się o pokoleniu rock and rolla, potem o baby boomers, yuppies, pokoleniu X. Urodzeni po 1980 roku zyskali natomiast określenia: Generacja Y, e-generacja, Video Kids, Net Generation. Za sprawą powszechnego dostępu do telefonów, telewizji i Internetu współcześni licealiści i studenci są określani jako pierwsze pokolenie ekranowe (ang. screeny generation). Obraz traktowany jest przez nich jako przekaz lepszy (uwzględniając jego prostotę i atrakcyjność) niż książka. Dzieci i młodzież przyzwyczajają się do skrótowości, coraz szybszego tempa narracji, zmienności, reguł montażu i kodów dźwiękowych. Będą zatem coraz bardziej znudzone tradycyjnym tempem opowiadania czy wykładu. Ten problem wyraziście przedstawia Kazimierz Krzysztofek: Pokolenia wychowane na mediach wizualnych mają inną strukturę percepcji... mają skrócony zakres skupienia uwagi, co ma poważne konsekwencje w procesie edukacyjnym: 45 minut dla ucznia to w większości czas stracony 13. Młodym ludziom brakuje cierpliwości. Uczeń Marshalla McLuhana, Derrick de Kerckove wyjaśnia, że telewizja wpływa głównie na system nerwowy i emocje, bowiem jej wpływ na intelekt jest niewielki. Ruch na ekranie przyciąga wzrok. Zmienność tego ruchu kieruje naszą uwagą nie pozwalając na refleksję i zrozumienie. Widz staje się jedynie obserwatorem zewnętrznej siły szybkich sekwencji audiowizualnych 14. Nie powinno w tych okolicznościach budzić zdziwienia, że w procesie edukacyjnym uwidoczniła się u uczniów nadpobudliwość i dekoncentracja. Przejawia się ona również w niepokoju i krótkich odpowiedziach na pytania nauczyciela. Nowe pokolenie charakteryzuje się także uboższym słownictwem, ma problemy z akcentowaniem i wymową, co jest konsekwencją rzadszych rozmów z dorosłymi. Opisanym powyżej przemianom towarzyszy brutalizacja języka (będąca m.in. konsekwencją oglądania filmów akcji). Z drugiej jednak strony, młodzi ludzie w znacznym stopniu uodpornili się na siłę perswazyjną przekazu telewizyjnego. Brutalne sceny nie robią na nich większego wrażenia. Jest to zatem pokolenie o bardziej tolerancyjnym spojrzeniu na świat, uznające różnorodność i odmienność. Badania przeprowadzone w Japonii ujawniły, że dla tego pokolenia komunikowanie medialne, zwłaszcza on-line, jest łatwiejszą formą niż komunikowanie osobowe, face-to-face 15. Nic zatem dziwnego, że częściej korzystają z niego do nawiązywania i zrywania znajomości. Dla e-pokolenia wymarzonym medialnym sposobem komunikacji stał się więc telefon komórkowy, a wśród jego rozlicznych funkcji telefoniczne wysyłanie wiadomości tekstowych SMS, Short 12 Castells M., The Power of Identity, The Information Age: Economy, Society and Culture, Blackwell, Cambridge 1997, s Krzysztofek K., Rdzenie kultur a dynamika cywilizacji, Transformacje 1995/1996, nr 3/4, s De Kerckhove D., Powłoka kultury. Odkrywanie nowej elektronicznej rzeczywistości, Wydawnictwo Mikom, Warszawa 1995, s Goban-Klas T., Cywilizacja medialna. Geneza, ewolucja, eksplozja, WSiP, Warszawa 2005, s

16 Wpływ technologii informatyczno-komunikacyjnych na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw Message System (Krótkie Wiadomości Tekstowe). SMS-y z założenia muszą być krótkie, można bowiem wysłać maksymalnie 160 znaków. Dlatego też z Internetu zaczerpnięto tzw. emikony, czyli specjalne znaki wyrażające proste emocje. Stosowanie skrótów to nic nowego. Już Starożytni Rzymianie skracali swe inskrypcje wykuwane w kamieniu, który był drogim materiałem, oszczędzając miejsce i pracę. Na nagrobkach zobaczyć można S.P.Q.R. a nie Senatus Populusque Romanus (Senat Ludu Rzymskiego), COS a nie consul, VV.CC a nie viri clarissimi (mąż wybitny). Do dziś dnia na grobach chrześcijańskich pisze się skrót ś.p. zamiast świętej pamięci. Powyższe zjawisko implikuje wśród młodzieży brak zainteresowania grubą książką, czy też poszukiwaniem źródeł archiwalnych. Zanikają więc biblioteki publiczne, a miejsce papierowych książek zajmują tzw. ebooki oraz Internet pojmowany jako encyklopedia wszechwiedzy. Potęguje to dążenie do fragmentaryzacji i indywidualizacji życia społecznego. U wielu użytkowników nowych mediów pojawia się ogromna fascynacja światem przez nie przedstawianym (tzw. wirtualna rzeczywistość). Powszechnie znane są przykłady spędzania całych dni na oglądaniu programów telewizyjnych czy kaset wideo. Wśród młodzieży zaistniał typ maniaka komputerowego, który spędza wiele godzin wpatrzony w ekran monitora. Nowe techniki multimedialne łączące dźwięk, obraz trójwymiarowy, a nawet dotyk (specjalne hełmofony) dają takie złudzenie rzeczywistości, że problemem staje się powrót do normalnego świata. Ta narkotyzująca funkcja najnowszych mediów zasługuje na czujną uwagę. Kultura w społeczeństwie medialnym Rozwój mediów jest stymulowany w znacznej mierze przez ludzką chęć do zabawy. Społeczeństwo przemysłowe stworzyło bowiem nową kategorię czasu wolnego od żmudnej pracy. Wprowadzanie dodatkowego wolnego dnia soboty stworzyło warunki intensywnego korzystania z kultury głównie masowej. Ludzie od zawsze żyli w dwóch wymiarach: fizycznym (materialnym) oraz symbolicznym (społeczno-kulturowym). W codziennym życiu człowieka dominował wymiar materialny związany na ogół z fizyczną pracą i symboliczny, przejawiający się w bezpośrednim kontakcie z bliskimi, oraz okazjonalnym uczestnictwie w społecznych rytuałach i obrzędach (kultura). W przypadku obu wymiarów konieczne było przygotowanie, które dokonywało się w procesie akulturacji, przyswajania umiejętności kulturowych niezbędnych do życia w danym społeczeństwie. Współczesny świat człowieka uległ jednak znacznym przeobrażeniom. Wymiar materialny został w zdecydowanej mierze zdominowany przez technologie oraz urządzenia techniczne zaprojektowane wg wskazań wymiaru symbolicznego (nauka i kultura). Nastąpiło również odwrócenie tradycyjnych ról. O ile dotychczas osoby starsze były przekazicielami norm i wartości niezbędnych do życia w społeczeństwie o tyle aktualnie to dzieci są nauczycielami rodziców. Powszechna staje się sytuacja, w której syn uczy ojca jak obsługiwać komputer, DVD, czy telefon komórkowy. Wymiar społeczno-kulturowy uległ bowiem tak ogromnemu rozszerzeniu i transformacji, że starsze pokolenia nie są w stanie nadążyć za postępującym rozwojem nowych technologii porozumiewania się ludzi. Dawniej w sferze kultury niezwykle wyraźna była hierarchia układów (dominowała tzw. kultura wysoka, egalitarna, obejmująca zdecydowaną mniejszość społeczeństwa, rozwijana przez teologów, uczonych i artystów, oceniana przez kapłanów, profesorów uniwersyteckich i krytyków; na dole układu znajdowała się natomiast kultura ludowa, mas niewykształconych, w większości niepiśmiennych w szkołach nie tylko była ona nieobecna, ale nawet starano się ją wykorzenić jak np. gwarę). Powstanie i szybki rozwój prasy, książki, a następnie filmu, radia i telewizji, wytworzyło nowy rodzaj kultury określanej jako masowa lub inaczej popularna. Fundament tej kultury stanowią instytucje i środki medialne. W każdym społeczeństwie zajęła ona miejsce centralne, spychając inne rodzaje kultury na margines. Popkultura w znacznym stopniu określa: co człowiek myśli, jak się czuje i zachowuje. Telewizja i inne pokrewne media (wideo, Internet) oparte na przekazie audiowizualnym stały się podstawowymi czynnikami akulturacji w nowoczesnych społeczeństwach, narzucając swoisty styl recepcji i oceny treści oraz form kulturowych. Wyżej wymienione elektroniczne piastunki kulturowo programują umysły dzieci 16

17 Grzegorz Wilk-Jakubowski i młodzieży dostarczając im schematów postępowania, norm i kryteriów wartościowania oraz sposobu doświadczania rzeczywistości i działania. We współczesnym społeczeństwie medialnym umiejętności niezbędne do skutecznego funkcjonowania, a niekiedy nawet fizycznego przeżycia ulegają rozszerzeniu na całą sferę starych i nowych mediów. O ile w społeczeństwie przemysłowym minimum umiejętności intelektualnych stanowiło czytanie i pisanie, we współczesnym społeczeństwie medialnym jest nim korzystanie z komputera i Sieci, wykorzystanie funkcji telefonu komórkowego, programowanie radioodbiornika, telewizora i magnetowidu, fotografowanie i filmowanie cyfrowe. Chodzi tu jednak nie tylko o nabycie zwykłej sprawności technicznej, ale także o rozumienie działania tych urządzeń i umiejętność posługiwania się nimi dla rozrywki, celów poznawczych i praktycznych. W tej sytuacji zadaniem szkół staje się uczenie żeglowania w miejsce tradycyjnego surfowania po Internecie. Surfing bowiem to jedynie sport polegający na ślizganiu się na desce na falach. Żeglowanie ma zupełnie inny charakter to podróż z wytyczonym celem, wymagająca opanowania sztuki żeglarskiej, w tym używania instrumentów (busole, mapy) i wiedzy. Aktualne staje się zatem nawoływanie Ryszarda Tadeusiewicza, Bądź Kolumbem cyberprzestrzeni 16. Wnioski Technologie informatyczno-komunikacyjne odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu współczesnych społeczeństw. Dzięki nim w procesach komunikacyjnych możliwe stało się pokonanie bariery czasu i (lub) przestrzeni przejawiające się to m.in. w zastępowaniu komunikacji bezpośredniej komunikacją zmediatyzowaną. Mediatyzacja życia społecznego przyczyniła się zatem do entropii więzi społecznych. Niemniej jednak środki masowego przekazu obok tendencji izolacyjnych równolegle przyczyniają się do wytworzenia poczucia wspólnej więzi. Procesowi kompresji (kurczenia się) świata w następstwie rozwoju środków komunikacji i komunikowania towarzyszy więc intensyfikacja poczucia jedności globu jako całości. Technologie informatyczno-komunikacyjne wpływają nie tylko na ewolucję systemu demokratycznego, ale też przekształcają charakter stosunków społecznych oraz wpływają na wszystkie sfery ludzkiego życia (wygląd, zachowanie, słownictwo, styl pracy, nauki i odpoczynku). Bibliografia 1. Akteruzzaman Md., Globalization: Issues and Challenges for Trade Union Movement, The Social Science 2006, nr Castells M., The Power of Identity, The Information Age: Economy, Society and Culture, Blackwell, Cambridge De Kerckhove D., Powłoka kultury. Odkrywanie nowej elektronicznej rzeczywistości, Wydawnictwo Mikom, Warszawa Giddens A., Socjologia, PWN, Warszawa Goban-Klas T., Cywilizacja medialna. Geneza, ewolucja, eksplozja, WSiP, Warszawa Thompson J. B., Media i nowoczesność, Astrum, Wrocław Krzysztofek K., Rdzenie kultur a dynamika cywilizacji, Transformacje 1995/1996, nr 3/4. 8. Krzysztofek K., Szczepański M., Zrozumieć rozwój, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice Media masowe w systemach demokratycznych, Dobek-Ostrowska B. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław Mroziewicz K., Dziennikarz w globalnej wiosce, WSiP, Warszawa Tadeusiewicz R., Społeczność Internetu, Wydawnictwo Exit, Warszawa 2002, s

18 Wpływ technologii informatyczno-komunikacyjnych na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw 11. Drucker P., Społeczeństwo pokapitalistyczne, tłum. G. Karnas, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Paczkowski A., Czwarta władza: prasa dawniej i dziś, Wiedza Powszechna, Warszawa Tadeusiewicz R., Społeczność Internetu, Wydawnictwo Exit, Warszawa The Impact of Information and Communication Technologies on the Functioning of Modern Societies. One of the important manifestations of technological progress is rapid development of communication tools. Modern societies predominantly use the technique to overcome the barriers of time and (or) space. Processes of communication and information currently permeate every dimension of human life. The beginning of the third millennium has been recognized as "age of communications". This is why some scholars - like Marian Filipiak - say, that today we are witnessing the transition from homo sapiens to homo communicans. The universal nature of mass communication (electronic, audiovisual and multimedia) brought a reorganization of the way of seeing the world, the core values and the social and political structures. The main purpose of this article is to analyze the impact of ICT on the functioning of modern societies. Keywords: media civilization, information, communication mgr Grzegorz Wilk-Jakubowski - politolog i historyk, pracownik Zakładu Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Wyższej Szkoły Handlowej im. B. Markowskiego, doktorant Wydziału Politologii Uniwersytetu Marii- Curie Skłodowskiej w Lublinie. 18

19 Weronika Katarzyna Możyłowska, Piotr Możyłowski Weronika Katarzyna Możyłowska Piotr Możyłowski Wpływ globalizacji i technologii informatycznych na rozwój współczesnych stosunków międzynarodowych. Unia Europejska a Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej studium przypadku Streszczenie: W obecnym zglobalizowanym świecie ciężko jest człowiekowi obyć się bez środków masowego przekazu. Rozwój nowych technologii wpływa znacząco na kształtowanie się relacji między ludźmi, a także między państwami czy organizacjami o charakterze ponadnarodowym. Niniejsza praca ujmuje stosunki, głównie dyplomatyczne Unii Europejskiej ze Stowarzyszeniem Państw Azji Południowo Wschodniej ich początki i rozwój z uwzględnieniem takich pojęć jak globalizacja i związany z nią rozwój technologiczny. Słowa kluczowe: globalizacja, technologie informatyczne, stosunki międzynarodowe, informatyka, Unia Europejska, ASEAN Wstęp Polityka zagraniczna jest jedną z najstarszych dziedzin działalności międzynarodowej, która sięga już początków cywilizacji ludzkiej. Zrodziła się ona z konieczności obrony interesów, praw i pokojowego współżycia między państwami. 1 Metody, formy i instytucjonalna organizacja ewoluowały wraz z rozwojem państw i środowiska międzynarodowego. Aktywne uczestnictwo w polityce międzynarodowej wymaga prowadzenia zręcznej, taktowej dyplomacji bazującej zwłaszcza na budowaniu sojuszy. 2 Dawniej uczestnikami stosunków międzynarodowych były same państwa, obecnie do nowych uczestników należą organizacje ponadnarodowe. Najważniejszą rolę odgrywa Unia Europejska, która stała się autonomicznym podmiotem globalnej dyplomacji. Dysponując korpusem dyplomatycznym, Unia Europejska zyskała odrębny międzynarodowy status prawny, który jest odzwierciedleniem jej ponadnarodowego charakteru. 3 W chwili obecnej technologie informatyczne wypierają tradycyjne formy komunikowania się, stają się nie tyle dziedziną nauki i techniki zajmującą się przetwarzaniem informacji, jak częścią życia politycznego. Obecnie zakres działań informatyki, jej narzędzia, a przede wszystkim Internet, oddziałuje na dziedzinę gospodarki, administracji publicznej, edukacji czy ekologii. Nowa epoka, zwana także epoką globalizacji, wkracza w życie mieszkańców poszczególnych państw bez względu na ich poziom zaawansowania technologicznego czy organizacyjnego. ASEAN jako organizacja polityczno gospodarcza a polityka zagraniczna UE W regionie Azji i Pacyfiku, gdzie wiele gospodarek rozwija się dynamicznie, działają istotne organizacje regionalne. Najważniejszą rolę odgrywa tam ASEAN (Association of South East Asian Nations). Stanowi ona przykład regionalnego współdziałania państw rozwijających się, ze względu na zaawansowanie współpracy gospodarczej i politycznej. 4 1 Molendowski E., Polan W.,Dyplomacja gospodarcza; Wolters Kluwer Polska; Kraków 2007, s Patrz: Gradziuk A., Stosunki Unii Europejskiej z Azją Wschodnią..., biuletyn seria Z numer , s Molendowski E., Polan W., Dyplomacja gospodarcza; Wolters Kluwer Polska; Kraków 2007, s Patrz: Haliżak E., Kuźniar R., Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika; Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

20 Wpływ globalizacji i technologii informatycznych na rozwój współczesnych stosunków międzynarodowych ( ) Stowarzyszenie Państw Południowo Wschodniej Azji powstało 8 sierpnia 1967 roku z inicjatywy Indonezji, Malezji, Filipin, Tajlandii i Singapuru 5. W skład ASEAN wchodzą m.in. państwa, które w przeszłości były koloniami Francji (Kambodża, Laos, Wietnam), Wielkiej Brytanii (Brunei, Malezja, Singapur) i Holandii (Indonezja) oraz Hiszpanii (Filipiny, aż do końca XIX wieku). Timor Wschodni był z kolei kolonią portugalską do 1975 roku, a Królestwo Tajlandii było jedynym państwem regionu, które zachowało niepodległość. Dane stowarzyszenie nabrało mocy prawnej po podpisaniu w Bangkoku Deklaracji, w której określono cele powołanej w ten sposób organizacji. Celem tej organizacji jest promowanie pokoju i stabilności oraz współpraca na rzecz wzrostu gospodarczego, postępu społecznego i rozwoju kulturowego. Istotnym wydarzeniem było powołanie w 1993 roku Regionalnego Forum ASEAN, jako formy tzw. dyplomacji konferencyjnej. Forum to traktowane jest jako środek i instrument strategii politycznej ASEAN w stosunkach wewnątrz-regionalnych. Obecnie w Forum uczestniczą państwa regionu takie jak: Kanada, Australia, ChRL, Indie, Japonia, Republika Korei, Koreańska Republika Ludowo Demokratyczna, Mongolia, Nowa Zelandia, Pakistan, Rosja, Papua Nowa Gwinea, USA oraz Unia Europejska. Stowarzyszenie Państw Azji Południowo Wschodniej postawiło sobie wiele celów jakie powinno osiągnąć poprzez wspólną pracę państw członkowskich. W tej długiej liście za najważniejsze można uznać chociażby promowanie rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego regionu, stabilność polityczną i ekonomiczną, powołanie forum do rozwiązywania problemów wewnątrz-regionalnych. W chwili obecnej Unia Europejska pragnie odgrywać na arenie międzynarodowej rolę adekwatną do jej potencjału gospodarczego, politycznego czy dyplomatycznego, na który składa się polityka 27 państw członkowskich. Unia Europejska oraz utrzymywane przez nią stosunki międzynarodowe, są doskonałym przykładem ewolucji klasycznie pojmowanej sztuki dyplomacji. Teoria i praktyka procesu integracji europejskiej wpływała od samego początku na elastyczne interpretowanie treści umów międzynarodowych zawieranych w zakresie wąsko rozumianej dyplomacji, tj. prawa dyplomatycznego i konsularnego. 6 Artykuł 2 Traktatu o UE (TUE) potwierdził tym samym tożsamość Unii na płaszczyźnie międzynarodowej oraz zdefiniowano w nim założenia integracji. Unia Europejska nakreśliła główne cele Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, do których zaliczono m.in. zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego oraz wspieranie współpracy na arenie międzynarodowej. W ten ogólnie zarysowany sposób, ramy WPZiB nie stanowiły o pełnym obrazie ani samej polityki zagranicznej prowadzonej przez UE, ani dyplomacji unijnej. Dla odpowiedniego zrozumienia czym jest i jak funkcjonuje dyplomacja unijna należy zastosować podejście bardziej horyzontalne i odnieść się m.in. do terminu stosunków zewnętrznych, a więc szeroko pojmowanej strefy wspólnotowej polityki handlowej skierowanej do państw trzecich. 7 Nawet na obecny stan prawny, po wejściu w życie Traktatu z Lizbony i zniesieniu trzech filarów Unii Europejskiej 8 pozostała instytucja WPZIB dodatkowo wzmocniona urzędem Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB 9. 5 Patrz: Gradziuk A., Stosunki Unii Europejskiej z Azja Wschodnią i konsekwencje dla Polski; Biuletyn, seria Z, nr ; Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, s Konwencje Wiedeńskie o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku oraz o stosunkach konsularnych z 1963 roku z czasem zostały uzupełnione o konwencję genewską (o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze uniwersalnym) z 1975 r. 7 Wilk M., Dyplomacja; Wydawnictwo Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych; Łódź 2002, s Fundamenty współczesnej Unii Europejskiej zostały ustalone na konferencji w Maastricht (Holandia) w grudniu 1991 r. Podpisany w dwa miesiące później dokument - Traktat o Unii Europejskiej (TUE) wszedł w życie w listopadzie 1993 r. Nazywany także "Traktatem z Maastricht", zawiera 19 oznaczonych od A do S artykułów, określających architekturę wspólnego europejskiego "domu". Obrazowo mówi się, że "dom" ten opiera się na trzech filarach, odpowiadających zakresowi spraw i kompetencji Unii Europejskiej. Są to: 20