Antropologiczne inspiracje. Księga jubileuszowa dla Profesor Ewy Nowickiej

Transkrypt

1 Antropologiczne inspiracje Księga jubileuszowa dla Profesor Ewy Nowickiej

2 Antropologiczne inspiracje

3

4 Antropologiczne inspiracje Księga jubileuszowa dla Profesor Ewy Nowickiej Redakcja naukowa Barbara Bossak-Herbst Małgorzata Głowacka-Grajper Michał Kowalski Warszawa 2013

5 Redaktor prowadzący Anna Kędziorek Kaja Kojder-Demska Redakcja Ewa Pajestka-Kojder Kaja Kojder-Demska Korekta Anna Parcheta Projekt okładki i stron tytułowych Anna Gogolewska Skład i łamanie Marcin Szcześniak Zamieszczone fotografie dokumentują badania terenowe Profesor Ewy Nowickiej i jej uczniów Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013 Publikacja dofinansowana przez Instytut Socjologii UW, Wydział Filozofii i Socjologii UW oraz Rektora UW Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa, ul. Nowy Świat wuw@uw.edu.pl Dział Handlowy WUW: tel. ( ) ; dz.handlowy@uw.edu.pl Księgarnia internetowa: Wydanie 1

6 Spis treści Małgorzata Głowacka-Grajper Hermes północnej półkuli. O fascynacji ludźmi działalność naukowa Profesor Ewy Nowickiej Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej (opracowała Barbara Bossak-Herbst) Część I Dylematy uprawiania antropologii Mariola Flis Claude a Lèvi-Straussa myśl oswojona Iwona Kabzińska Babska etnologia Michał W. Kowalski Antropologia japońska i Ruth Benedict (ze szczególnym uwzględnieniem okresu drugiej wojny światowej) Grażyna Kubica Z punktu widzenia skryby. Historia antropologii okiem jej praktyków. Rozmowy z Andre Gingrichem, Géraldem Gaillardem, Sydel Silverman, Adamem Kuperem, Anną Engelking i Zbigniewem Jasiewiczem Wojciech Połeć, Ewa Szczecińska-Musielak Obrzędy przejścia. Badania terenowe jako forma kształcenia antropologów Część II Działania etniczne, działania wobec etniczności Grzegorz Babiński Przezwyciężenie konfliktów etnicznych czy nowe ich formy? Sukcesy i porażki integracji imigrantów Agnieszka Halemba Ilość ma znaczenie. O wpływie ilościowego aspektu regulacji państwowych na politykę narodowościową wśród Ałtajczyków Sławomir Łodziński Etniczność i jej miary. Przypadek pytań etnicznych w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności w Polsce w 2011 roku Ewa Michna Strategie walki o uznanie grup nieposiadających własnego państwa. Analiza porównawcza sytuacji Rusinów Karpackich na Ukrainie i Ślązaków w Polsce Cezary Obracht-Prondzyński Kaszubska kultura popularna: tożsamość na sprzedaż czy przyjemność wyróżniania się?

7 6 Spis treści Część III Pogranicza grup i tożsamości Irena Borowik Wspólnotowo i biograficznie. Polacy na tle zróżnicowania etniczno- -religijnego współczesnego Krymu Halina Grzymała-Moszczyńska Dystans kulturowy a adaptacja kulturowa: Polacy i Amerykanie w Japonii Zbigniew Kurcz Pogranicze polsko-niemieckie i jego mieszkańcy. W świetle teorii, wyników badań i wyzwań współczesności Włodzimierz Pawluczuk Religia a tożsamość etniczna na przykładzie Łemków Andrzej Sadowski Pogranicze narodowo-etniczne czy pogranicze cywilizacyjne? Na przykładzie pogranicza polsko-białoruskiego Robert Wyszyński Tożsamość jednostki poza kulturą grupy własnej, czyli o nieadekwatności wskaźników kulturowych w określaniu identyfikacji narodowej przy próbach powrotu jednostek do grupy własnej po upadku ZSRR Część IV Pamięć i historia Elżbieta Hałas Pamięć podzielana i pamięć podzielona: symbolizacja i neutralizacja traumy Marcin Kula Prace różnych narodów Izabella Rusinowa Wojna wietnamska i Martin Luther King, Jr Część V Urządzanie współczesnego zróżnicowania kulturowego Wojciech Józef Burszta Zawsze my, zawsze oni Bożena Domagała Wielokulturowość w Polsce i doświadczenia prowincji (na przykładzie Olsztyna) Małgorzata Głowacka-Grajper Wielokulturowość czy wielogrupowość? Idea zachowania kultury we współczesnym świecie oczami antropologa Andrzej Waśkiewicz Reprezentacja grupowa i funkcje instytucji przedstawicielskich Marcin Lubaś Dalej niż konstruktywizm. Nieco inaczej o społecznym tworzeniu rzeczywistości

8 Małgorzata Głowacka-Grajper Hermes północnej półkuli. O fascynacji ludźmi działalność naukowa Profesor Ewy Nowickiej Wszyscy więcej lub mniej podróżują, ale tylko niektórzy rzucają się w świat za specjalną pasją. To właśnie czyni kogoś antropologiem twierdził Bronisław Malinowski. Wszyscy rozmawiają z innymi ludźmi, z większą lub mniejszą ich liczbą, ale tylko niektórzy fascynują się tym, co i jak mówią ludzie. Połączenie tych dwóch pasji stanowi punkt wyjścia do antropologicznej pracy terenowej i refleksji nad ludzkim zróżnicowaniem. Godzinami zadawać pytania i słuchać ludzi w rozmaitych miejscach świata, a potem po powrocie do domu kolejne godziny poświęcać na przemyślenie i zrozumienie tego, co się usłyszało tak wygląda praca antropologa. A przecież i samego antropologa można godzinami z fascynacją słuchać. Swą książkę o greckich repatriantach z Polski Ewa Nowicka zatytułowała Hermes, Odyseusz i greckie powroty do ojczyzny. Mityczne postaci Hermesa i Odyseusza są pomocne nie tylko w oddaniu specyfiki przeżyć greckich repatriantów. Mogą określać także antropologa. To właśnie Hermes jako posłaniec Zeusa jest dziś postacią symboliczną dla tłumaczy, a także dla wszystkich tych, którzy przemyślenia i słowa jednych muszą tłumaczyć drugim. Hermes krąży po całym świecie, a jego pojawianie się w różnych miejscach ma służyć porozumieniu się osób mówiących odmiennymi językami i o odmiennych sposobach myślenia. Z taką metaforą można pójść jeszcze dalej. Bo równie trudno jak przełożyć myśli z jednego języka na drugi, jest przełożyć ludzki świat na język nauki. Wyobraźnia ludzi z odmiennych kultur i zróżnicowane sposoby patrzenia na świat uparcie nie dają się przykroić do schematów stworzonych przez ludzi z innej kultury, choćby tych najświatlejszych. Nie tylko jednak Hermes, ale i podróżujący Odyseusz stanowi pociągającą metaforę. Nie trzeba być aż tak długo poza Domem, by podróż zmieniła kogoś tak bardzo, że swoi go nie poznają. Wystarczy być może sam kontakt z dziwnymi ludźmi, zwyczajami i miejscami, by osiągnąć ten sam efekt. A to poczucie po powrocie, że w Domu sprawy nie układają się tak, jak powinny? Czyż to nie jedno z często opisywanych przeżyć antropologów, którzy zetknęli się z innymi kulturami,

9 8 Małgorzata Głowacka-Grajper a dla niektórych także zachęta do działania? Ale mit o Odyseuszu to także opowieść o niedającym się zagłuszyć pragnieniu, by wrócić do Domu i zająć przeznaczone sobie miejsce. Tak i antropolog z czasem wraca do akademickiego Domu i przekuwa swą podróż na miejsce wśród swoich na Dzieło. A myśl o konieczności powrotu i odnalezienia się w świecie obowiązujących tam teorii towarzyszy mu stale podczas badań wyznacza jego sposób poruszania się po urzekających, ale czasem też zdradliwych morzach zróżnicowania kulturowego. Nie sądzę, by można było wskazać źródło czyichś pasji, ani nawet, że dana osoba może je w sobie całkowicie, bez luk i wątpliwości odkryć. Musi się zapewne na to składać i psychiczna predyspozycja, i wpływ najbliższych, i wydarzenia dziejące się wokół, i spotkani ludzie, i cały szereg mniej lub bardziej przypadkowych spotkań, wrażeń, doświadczeń. Ale wpływ wzrastania wśród niezliczonych słów układających się w historie z różnych czasów i różnych miejsc niewątpliwie ma znaczenie. Wśród tych historii pojawia się dziadek Węgier, walczący o niepodległość swej ojczyzny z cesarstwem. Przez tę właśnie działalność musiał uciekać na ziemie polskie, ratując życie. I tu już został do końca życia, w nowej, z czasem niepodległej ojczyźnie. Jest i ojciec, wywieziony wraz z rodzicami na zesłanie w głąb Rosji, do Orenburga. Są opowieści o życiu rodziców w II Rzeczypospolitej, o wrześniu 1939 roku, o okupowanej Warszawie i powstaniu, o wysiedleniu z miasta i tułaczce po Polsce w poszukiwaniu dachu nad głową. Są też opowieści o powrocie do odmienionego miasta. Poszukiwania Ewy Nowickiej zawsze były wielowątkowe. Był więc powrót do korzeni uczenie się języka węgierskiego i poznawanie kultury węgierskiej. Do dzisiaj Pani Profesor utrzymuje kontakt z Kolonią Węgierską w Polsce. W Jej życiu stale była obecna muzyka w szkole muzycznej w klasie fortepianu i w zarzuconej z czasem myśli, by specjalizować się w etnomuzykologii. Jej wielką pasją były, są i zapewne będą góry i oczywiście Górale, u których zatrzymywała się w czasie kolejnych wyjazdów. Byli wreszcie Indianie: dla powojennego pokolenia klasyczny przykład egzotyki i tęsknoty za tym, co inne, ale też dawne, tradycyjne i prawdziwe. Indianie byli ciekawi, skomplikowani, godni uznania i szacunku. To między innymi im poświęciła doktorat Ewa Nowicka. Wcześniej były jednak egzaminy wstępne na Wydział Filozoficzny UW. Kandydatce Nowickiej postawiono wówczas pytanie: Co określa świadomość? Zapytana nie wiedziała jednak, że na tak skomplikowane pytanie może odpowiedzieć, posługując się jednym terminem: byt. Zaczęła się więc intensywnie zastanawiać, co może wpływać na świadomość człowieka w społeczeństwie i podawać coraz więcej czynników. Komisja była zachwycona i kandydatka, już jako studentka pierwszego roku, wkroczyła w zupełnie nowy świat. Świat, oferujący poznanie masy spraw, które jawiły się jako rzeczywiście prawdziwe i istotne w przeciwieństwie do szeregu podobnych do siebie lekcji szkolnych. Tu wreszcie zyskała dostęp do ciekawych książek o świecie, do ciekawych

10 Hermes północnej półkuli. O fascynacji ludźmi działalność naukowa Profesor Ewy Nowickiej 9 tematów i, co najważniejsze ciekawych ludzi. A pytanie: Co myślą ludzie z poszczególnych grup i co określa ich świadomość? stało się Jej podstawowym pytaniem badawczym. Stawiała je przez kolejne lata w różnych miejscach świata: od Stanów Zjednoczonych przez kraje europejskie Hiszpanię, Niemcy, Grecję, Albanię, Macedonię, Rumunię, Bułgarię, Węgry, Czechy, Słowację, Polskę, Litwę, Białoruś, Ukrainę, Rosję aż po Syberię i Daleki Wschód, a w Azji także Mongolię, Chiny, Nepal i Wietnam. W 1965 roku Ewa Nowicka uzyskała tytuł magistra, broniąc pracę Wzór osobowy świętego na podstawie «Złotej Legendy» Jakuba z Voraginy, napisaną pod kierunkiem Marii Ossowskiej, i już na stałe związała się z socjologią na Uniwersytecie Warszawskim. Promotorem Jej pracy doktorskiej została Nina Assorodobraj-Kula, uczennica Stefana Czarnowskiego, która zajmowała się między innymi badaniami świadomości społecznej, w tym także świadomości historycznej. Na tym etapie studiów Ewa Nowicka do zainteresowań kwestiami religii w życiu społecznym dołączyła wcześniejsze fascynacje egzotycznymi ludami, zwłaszcza Indianami. Pracę doktorską Ruchy społeczne wśród Melanezyjczyków oraz Indian Ameryki Północnej jako reakcja na polityczną dominację i kontakt kulturowy. Analiza porównawcza i typologia obroniła w 1969 roku. W pracy tej (opublikowanej później jako książka Bunt i ucieczka) podejmowała problematykę akulturacji, zmiany kulturowej oraz zderzenia kultur, którą zajmowała się przez całą swoją karierę badawczą i w której specjalizuje się do dziś. Badania Ewy Nowickiej początkowo koncentrowały się na grupach kulturowo odległych od Polski, takich jak ludy Melanezji, Indianie północnoamerykańscy czy Afroamerykanie, i w stosunkowo małym stopniu opierały się na badaniach terenowych, bardziej na analizie literatury antropologicznej, socjologicznej i historycznej. Jednak już w przypadku badań nad ruchami społecznymi wśród Afroamerykanów badaczka stwierdziła, że kontakt z terenem i rozmowy z ludźmi na miejscu są niezbędne. Zaowocowało to pobytem na uniwersytetach Stanów Zjednoczonych i powstaniem książki Afryka w świadomości Murzynów amerykańskich. Stała się ona w 1978 roku podstawą habilitacji Autorki. Stopniowo Ewa Nowicka zaczęła w coraz większym stopniu kłaść nacisk na kwestie etniczne jako wyraz zróżnicowania kulturowego. Badania podziałów etnicznych pozwalały pokazywać wyraźne związki między społecznymi konstrukcjami swojskości i obcości a strukturą społeczną i instytucjami społecznymi. Zainteresowania te zaowocowały słynnymi zajęciami akademickimi. W Instytucie Socjologii UW w latach akademickich 1975/1976 i 1976/1977 Ewa Nowicka prowadziła pierwsze w czasach PRL i jedyne takie na Uniwersytecie Warszawskim seminarium poświęcone mniejszościom narodowym i etnicznym żyjącym na terenie Polski. Zajęcia te wywołały ogromne zainteresowanie także wśród studentów spoza socjologii. Niektórzy z nich sami byli przedstawicielami grup mniejszościowych i po raz pierwszy mogli usłyszeć o swoich społecznościach w trakcie zajęć. Seminarium to jest pamiętane

11 10 Małgorzata Głowacka-Grajper do dziś przez jego uczestników, niekiedy aktywnych współcześnie działaczy mniejszościowych, podobnie jak pierwsze seminarium socjologiczne poświęcone konfliktom etnicznym w Europie prowadzone przez Nowicką w roku akademickim 1978/1979. Źródła intelektualne działalności badawczej Profesor Nowickiej sięgają z jednej strony problematyki świadomości społecznej, czyli obrazu świata tworzonego w umysłach jego uczestników, a z drugiej problemów więzi społecznych, a także stereotypów, uprzedzeń i postaw międzyetnicznych. Wykrystalizował się z nich podstawowy przedmiot badań, dzięki któremu (od czasu wydania we współpracy ze Sławomirem Łodzińskim i innymi badaczami z IS UW pracy Swoi i obcy w 1990 roku oraz kolejnych prac z tego zakresu) Ewa Nowicka, a z nią warszawska antropologia społeczna, jest rozpoznawalna w polskim świecie naukowym. Przedmiotem tym są sposoby społecznego konstruowania swojskości i obcości. Badania swojskości i obcości w społeczeństwie polskim początkowo były prowadzone wyłącznie metodami socjologii ankietowej, a następnie rozbudowano je przez zastosowanie metod jakościowych. Kilkuletnie dociekania dotyczyły wielu sfer społecznych, w których przejawia się obcość stosunku Polaków do odmienności: rasowej, narodowej czy religijnej. Uchwyceniu wymiaru swojskości służyły badania nad sposobem definiowania polskości. Stworzona na ich potrzeby w 1988 roku przez Ewę Nowicką lista kryteriów polskości jest uznawana za klasyczną i ciągle stosowana w polskich badaniach społecznych. Logiczną konsekwencją podejmowania tej problematyki w odniesieniu do społeczeństwa polskiego było rozdzielenie badań na dwie zasadnicze ścieżki. Pierwszą z nich było podjęcie badań stosunku Polaków do cudzoziemców prowadzonych od końca lat osiemdziesiątych XX wieku aż do dnia dzisiejszego, drugą zaś badanie polskości, tak w warunkach państwa polskiego, jak i w sytuacji mniejszościowej, w krajach powstałych po rozpadzie ZSRR. Badania tożsamości narodowej Polaków oraz mniejszości narodowych i etnicznych żyjących w Polsce stały się z czasem ważnym elementem badań socjologicznych i antropologicznych prowadzonych na warszawskiej socjologii. W latach dziewięćdziesiątych Ewa Nowicka rozpoczęła badania dotyczące kwestii mniejszości etnicznych i przetrwania małych grup etnicznych w warunkach współczesnego państwa. Po rozpadzie systemu komunistycznego znacznie zwiększyły się możliwości prowadzenia badań jeśli chodzi nie tylko o dobór tematyki, lecz także o możliwość podróżowania za granicę. Ewa Nowicka zawsze powtarzała, że ma duszę koczownika. Chyba w poprzednim wcieleniu musiałam należeć do jakichś koczowników mawiała. Ta podróżnicza dusza dała o sobie znać, kiedy nadarzyła się okazja, by ruszyć w nieznane. Zaczęło się od niespodziewanej propozycji. Profesor Stanisław Zapaśnik szukał badacza społecznego, który chciałby nawiązać kontakt z Uniwersytetem Buriackim (wtedy mającym jeszcze status wyższej szkoły pedagogicznej) w Ułan-Ude w Republice Buriacji, w syberyjskiej części Rosji, i przeprowadzić

12 Hermes północnej półkuli. O fascynacji ludźmi działalność naukowa Profesor Ewy Nowickiej tam badania. Zwrócił się do Ewy Nowickiej z propozycją rozpoczęcia współpracy z buriackimi naukowcami, która kontynuowana jest do dziś. Pierwszy wyjazd odbył się w 1993 roku, a kolejny rok później. Pokłosiem badań była książka Lamowie i sekretarze, napisana wraz z Robertem Wyszyńskim, który towarzyszył Profesor Nowickiej w tych wyprawach. W tym czasie Syberia i Daleki Wschód za sprawą absolwenta warszawskiej etnologii, Pawła Trzcińskiego, odkryły przed badaczką kolejne nowe możliwości. Prowadził on własne badania w Jakucji, do których Ewa Nowicka dołączyła. Potem zapragnęła udać się jeszcze dalej i dotarła na Kamczatkę, gdzie prowadziła badania wśród Koriaków. Powrót do badań wśród Buriatów nastąpił w roku 2000, a kolejne wyprawy naukowe to lata 2010 i Inne, nieco bliższe wyprawy na tereny dawnego Związku Radzieckiego wiązały się z badaniami wśród Polaków na Litwie i Białorusi. Materiały z nich wraz z tymi pozyskanymi w trakcie wypraw syberyjskich (wszak na tych terenach wciąż spotyka się potomków kolejnych fal zesłańców) złożyły się na książkę Polacy czy cudzoziemcy? Polacy za wschodnią granicą wydaną w 2000 roku. Problematyka polskości i jej wyróżników została w niej przeniesiona z ram kontekstu większościowego (znanego z wcześniejszych badań) w ramy mniejszościowego, co pozwoliło pogłębić refleksje nad typami polskiej tożsamości. Cechą charakterystyczną dorobku Profesor Nowickiej jest socjologiczne opracowywanie (z punktu widzenia więzi społecznej i świadomości społecznej) tematów tradycyjnie przypisywanych etnografii. Polska socjologia skupiała się przede wszystkim na społeczeństwie polskim, czasami w celu porównania zestawiając je z innymi społeczeństwami Europy Środkowo-Wschodniej. Socjologowie do końca lat osiemdziesiątych rzadko zajmowali się grupami mniejszościowymi lub badaniami nad kulturowymi aspektami migracji. W przerwach między wyjazdami na Daleki Wschód Profesor Nowicka poświęcała się badaniom odkrywanego właśnie na nowo przez badaczy zróżnicowania kulturowego Polski i krajów ościennych. Najdłużej (od 1991 roku) prowadziła badania wśród Romów w Polsce, a później także na Litwie, Słowacji, w Czechach i Rumunii. Zaczynając je, była jednym z pierwszych socjologów, który podjął się opracowania tego, zarezerwowanego wcześniej prawie wyłącznie dla etnografów, tematu. Dzisiaj podobnymi dociekaniami zajmują się w Polsce dziesiątki naukowców, także tych wywodzących się ze środowiska romskiego. Podobnie pionierski charakter miały badania nad społecznością Wietnamczyków w Polsce, które rozpoczęła pod koniec lat dziewięćdziesiątych wraz z wietnamistką z Uniwersytetu Warszawskiego, Teresą Halik. Zwieńczeniem pracy był wyjazd do Wietnamu. Trudno się dziwić, że kultura Romów do niedawna koczowników, a jeszcze dzisiaj ludzi często podróżujących po całym świecie tak zainteresowała Profesor Nowicką. Ta fascynacja koczownikami dawała o sobie znać wielokrotnie nie tylko w badaniach romskich, buriackich (gdyż Buriaci też tradycyjnie byli koczownikami), lecz także w wyprawie badawczej do Mongolii w roku

13 12 Małgorzata Głowacka-Grajper i wreszcie w odkryciu najstarszych koczowników Europy Arumunów, zwanych w Polsce Wołochami. Profesor Nowicka okazała się pionierką badań nad zachowaniem kultury przez tę rozrzuconą po całych Bałkanach grupę. W trakcie tych poszukiwań odwiedziła Albanię, Macedonię, Grecję, Rumunię i Bułgarię. Projekty badawcze dotyczące kwestii tożsamości, relacji międzyetnicznych, migracji oraz problematyki zachowania kultur tradycyjnych we współczesnym świecie prowadziła Ewa Nowicka wraz ze swoimi współpracownikami także w innych miejscach: na pograniczu polsko-litewskim, polsko-ukraińskim, wśród repatriantów przybyłych z Polski do Grecji, w Chinach, Nepalu czy Katalonii. Ze wszystkich tych aktywności wykrystalizował się pomysł podjęcia głębszej refleksji nad zachowywaniem ginących języków etnicznych. Wątkiem stale obecnym w badaniach prowadzonych przez Profesor Nowicką jest stosunek do odmienności etnicznej, religijnej, rasowej. Od ponad 20 lat zajmuje się tym problemem w różnych relacjach międzygrupowych. W kręgu jej zainteresowań znaleźli się studenci cudzoziemscy w Polsce i polscy ewangelicy, repatrianci z Kazachstanu i cudzoziemcy mieszkający czasowo lub na stałe w Polsce, odwiedzający nasz kraj turyści i dzieci z mieszanych małżeństw (zarówno pod względem narodowym, religijnym, jak i rasowym). Profesor Nowicka nie tylko skupia się na pokazaniu pewnych grupowych mechanizmów, wskazujących dychotomię swoi obcy, ale także zgłębia mechanizmy powstawania stereotypów, uprzedzeń i rasizmu. Profesor Nowicka jest nie tylko praktykiem antropologii i socjologii, lecz także dydaktykiem. Jej podręcznik do antropologii Świat człowieka świat kultury z roku 1991 jest stale używany na wyższych uczelniach w Polsce i doczekał się już siedmiu wydań. To właśnie działalność Ewy Nowickiej sprawiła, że refleksja nad zróżnicowaniem kulturowym życia społecznego przerodziła się w Instytucie Socjologii UW w formułę antropologii społecznej i została zinstytucjonalizowana. W 1993 roku Ewa Nowicka uzyskała tytuł profesora, a osiem lat później została kierownikiem własnego zakładu w ramach Instytutu Socjologii UW. Zakład Antropologii Społecznej jest najmłodszym w strukturze IS UW. Powstał w maju 2001 roku, wyodrębniony z Zakładu Historii Myśli Socjologicznej. Historia myśli antropologicznej i idei związanych z różnorodnością kulturową stanowi zresztą jeden z istotnych wątków działalności naukowej Zakładu. Wszyscy antropologowie IS UW są uczniami Ewy Nowickiej. Od 1994 roku doktoraty pod jej kierunkiem obroniło 15 osób, w tym wszyscy czterej pracownicy Zakładu Antropologii Społecznej. Z pozostałych osób dziewięć także wybrało karierę naukową i pracuje obecnie na Uniwersytecie Warszawskim (IS i ISNS) oraz takich uczelniach, jak Politechnika Warszawska, Uniwersytet Łódzki, SGGW i Uczelnia Łazarskiego. Profesor Nowicka pracowała także w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie oraz w Studium Stosunków Międzykulturowych przy Wydziale Orientalistycznym UW. W latach była przewodniczącą Sekcji Antropologii Społecznej Polskiego Towarzystwa Socjologicznego.

14 Hermes północnej półkuli. O fascynacji ludźmi działalność naukowa Profesor Ewy Nowickiej Jej badania antropologiczne koncentrują się obecnie na kwestiach etnicznych i narodowych utrzymywania granic, społecznego konstruowania swojskości i obcości, pamięci społecznej oraz przetrwania i przemiany tradycji etnicznych, narodowych i regionalnych we współczesnym świecie. W zdecydowanej większości odwołują się one do założeń metodologicznych sformułowanych przez Bronisława Malinowskiego, rozwijanych przez kolejne pokolenia antropologów, od osobistego zetknięcia się z przedstawicielami badanej kultury na ich gruncie do pokazania ich jako ludzi odmiennych, ale możliwych do zrozumienia dzięki stworzeniu całościowego obrazu ich życia społecznego. Ewa Nowicka powtarza często, że odziedziczyła po ojcu pęd do nowości, pasję odkrywania wszystkiego wokół i całkowity brak strachu przed spotkaniami z nowymi ludźmi. Swoją pogonią za tym, by nie nudzić się i zagłębiać w coraz to nowe ludzkie historie, potrafi zarażać innych. Jej współpracownicy mówią niekiedy o metodologii Nowickiej, która polega na intensywnym przebywaniu w terenie rozmawianiu ze wszystkimi (bo wszak ludzie nieciekawi się nie zdarzają) i przyglądaniu się każdemu aspektowi miejscowego życia. Chyba nikt nie ma wątpliwości, że nadchodzące lata to odkrywanie przez Profesor Nowicką nowych tematów, ludzi i miejsc. I że słuchanie o tym będzie fascynujące. 13 Małgorzata Głowacka-Grajper

15 14 Małgorzata Głowacka-Grajper Aneks 1 Doktorzy wypromowani przez Profesor Ewę Nowicką Kowalczyk-Grzenkowicz Jolanta, 1994, Przemiany zasad samookreślenia polskiej ludności śląska cieszyńskiego. Granosik Mariusz, 2000, Społeczna organizacja pracy socjalnej studium interakcyjne. Wyszyński Robert, 2001, Narodziny czy odrodzenie. Przemiany kultury i świadomości narodowej w byłych republikach ZSRR po upadku komunizmu: przypadek Buriatów i Białorusinów. Ibrahim Mahdi Ibrahim, 2002, Women generation gap. University female students and generation of their mothers attitudes towards women status in Libyan society. Kochanowski Jacek, 2003, Przemiany tożsamości gejów. Analiza genealogiczno-dekonstrukcyjna. Głowacka-Grajper Małgorzata, 2004, Szkolnictwo mniejszościowe. Przekaz kulturowy a więź etniczna. Kowalski Michał, 2004, Różnorodna jedność. Przemiany współczesnej tożsamości Kaszubów. Trzciński Paweł, 2004, Rdzenność jako narzędzie ideologiczne w kształtowaniu się narodu na przykładzie Republiki Sacha (Jakucja), Federacja Rosyjska. Jura Jarosław, 2006, Rola zachowań interakcyjnych związanych z jedzeniem i piciem. Studium antropologiczne współczesnego Pekinu. Ostrowski Łukasz, 2006, Kategoria rasizmu w polskim dyskursie publicznym. Bossak-Herbst Barbara, 2007, Współczesne miasto w wymiarze symbolicznym. Przykład Gdańska, Gdyni i Sopotu. Szczecińska-Musielak Ewa, 2007, Pozanaukowe fascynacje innością kulturową. Polski Ruch Przyjaciół Indian. Połeć Wojciech, 2008, Wartość różnicy. Reemigranci z Francji na Dolnym Śląsku. Szymańska-Matusiewicz Grażyna, 2011, Co się dzieje z tradycyjną rodziną wietnamską? Antropologiczne studium Wietnamczyków z Hanoi i z Warszawy. Winiarska Aleksandra, 2012, Drzwi w drzwi z obcym. Międzyetniczne sąsiedztwo w Warszawie. Aneks 2 Ważniejsze nagrody i wyróżnienia Profesor Ewy Nowickiej Nagroda Ministra Edukacji Narodowej za rozprawę doktorską 1970 Nagroda Ministra Edukacji Narodowej za rozprawę habilitacyjną 1979 Nagroda Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za najlepszą książkę roku napisaną przez pracownika Uniwersytetu Warszawskiego 1989 Nagroda Ministra Edukacji Narodowej za podręcznik antropologii Świat człowieka świat kultury 1992 Subsydium profesorskie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej 1998 Nagroda Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za stworzenie środowiska naukowego Zakładu Antropologii Społecznej 2005 Złoty Krzyż Zasługi 2007 Nagroda indywidualna II stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia naukowe i wieloletnią pracę na rzecz rozwoju nauk społecznych 2011

16 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej (opracowała Barbara Bossak-Herbst) 2012 Świat człowieka świat kultury: systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, wyd. 7 zmienione i poszerzone, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. Cultural diversity in action. Small and large, old and new nations, w: Ewa Nowicka (red.), The Politics of Culture: Perspectives of Stateless Nationalities/Ethnic Groups, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s Miejsce i tożsamość wśród współczesnych Arumunów, w: Ewa Nowicka, Aleksandra Bilewicz (red.), Pamięć utraconych ojczyzn, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s Nierozwiązane kwestie w twórczości Clifforda Geertza, w: Adam Szafrański (red.), Geertz. Dziedzictwo interpretacje dylematy, Lublin, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s Walka o przetrwanie. Tożsamość etniczna wśród Arumunów XXI wieku, w: Ewa Nowicka, Michał Kowalski (red.), Problemy etniczne współczesnej Europy, Kraków, Nomos, s wraz z Aleksandrą Bilewicz, Posłowie, w: tychże (red.), Pamięć utraconych ojczyzn, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s wraz z Aleksandrą Bilewicz, Wprowadzenie, w: tychże (red.), Pamięć utraconych ojczyzn, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s wraz z Michałem Kowalskim, Wprowadzenie, w: tychże (red.), Problemy etniczne współczesnej Europy, Kraków, Nomos, s (red.), The Politics of Culture: Perspectives of Stateless Nationalities/Ethnic Groups, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. wraz z Aleksandrą Bilewicz (red.), Pamięć utraconych ojczyzn, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. wraz z Michałem Kowalskim (red.), Problemy etniczne współczesnej Europy, Kraków, Nomos Nasz język rozumieją Aniołowie. Arumuni we współczesnym świecie, Kraków, Nomos. O rasizmie raz jeszcze. Nasze myślenie o ludziach jak o zwierzętach, w: Adriana Mica, Paweł Juszczenko (red.), Ludzie i nie-ludzie. Perspektywa socjologiczno-antropologiczna, Pszczółki, Wydawnictwo Orbis Exterior, s Obcy wśród nas. Afrykanie w Polsce, w: Polska po 20 latach wolności, Marta Bucholc i in. (red.), Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s Pasterze w mieście. Rola miasta w konstrukcji tożsamości bałkańskich Arumunów, w: Metropolie mniejszości, mniejszości w metropoliach, Bohdan Jałowiecki, Elżbieta Sekuła (red.), Warszawa, Scholar, s

17 16 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej Polskość niejedno ma imię. Polacy za wschodnią granicą państwa polskiego, w: Małgorzata Głowacka-Grajper, Robert Wyszyński (red.), Inteligencja Polska na Wschodzie. Teraźniejszość i Perspektywy, Warszawa, Wydawnictwo ProLog, s Romowie i kontrola społeczna. Co zrobić z Romami?, w: Jarosław Utrat-Milecki (red.), Prawo i ład społeczny. Integralnokulturowa analiza racjonalności. Artykuły i szkice, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s Szkoła, rodzina i dzieci romskie, w: Barbara Weigl, Małgorzata Różycka (red.), Romowie Życie na pograniczu, Warszawa, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, s Wprowadzenie. Problemy do badania i problemy badane, czyli o cudzoziemcach w Polsce raz jeszcze, w: Ewa Nowicka (red.), Blaski i cienie imigracji. Problemy cudzoziemców w Polsce, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s Związki żywe i zaskakujące. Europejscy Romowie i społeczeństwo Nepalu, w: Piotr Borek (red.), Zapomniani sąsiedzi. Studia o Romach w Polsce i w Europie, Kraków, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s (red.), Blaski i cienie imigracji. Problemy cudzoziemców w Polsce, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Badacz i badany w relacjach polsko-romskich. Wątpliwości etyczne, w: Piotr Borek (red.), O Romach w Polsce i w Europie. Tożsamość, historia, kultura, edukacja, Kraków, Collegium Columbinum, s Co my robimy tym ludziom? Wpływ trekkingu w Himalajach na społeczeństwo Nepalu, w: Dorota Rancew-Sikora (red.), Podróż i miejsce w perspektywie antropologicznej, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s Corlu Mari czyli o tradycji arumuńskiej i jej użytkowaniu w budowaniu więzi, w: Dorota Rancew- -Sikora, Grażyna Woroniecka, Cezary Obracht-Prondzyński (red.), Kreacje i Nostalgie. Antropologiczne spojrzenie na tradycje w nowoczesnych kontekstach, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s Dylematy pracy antropologa we współczesnym świecie, w: Jadwiga Królikowska (red.), Integralnokulturowe badanie kontaktu kulturowego. Wybrane problemy społeczne i prawne, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s Kara w perspektywie antropologii społecznej, w: Jarosław Utrat-Milecki (red.), Kara w nauce i kulturze Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s Kulturowa odmienność w działaniu. Narody duże i małe, stare i młode, w: Ewa Nowicka (red.), Kulturowa odmienność w działaniu. Kultury i narody bez państwa, Kraków, Nomos, s Szkoła i tożsamość: oświata Romów jako problem społeczny, Dialog Pheniben, nr 12, s Wojna jako element opowieści biograficznej greckich repatriantów z Polski, w: Andrzej Szpociński (red.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów, Warszawa, Scholar, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper, Słowo wstępne, w: tychże (red.), Świat człowieka świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii, wyd. 2, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper (red.), Świat człowieka świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii, wyd. 2, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. (red.), Kulturowa odmienność w działaniu. Kultury i narody bez państwa, Kraków, Nomos Hermes, Odyseusz i greckie powroty do ojczyzny, Kraków, Nomos. Identity of Greek repatriates from Poland. Return home or new migration?, w: Ewa Nowicka, Homa Firouzbakhch (red.), Homecoming. An Anthropology of Return Migrations, Kraków, Nomos, s

18 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej 17 Introduction. The study of return migrations, w: tychże (red.), Homecoming. An Anthropology of Return Migrations, Kraków, Nomos, s Powroty Greków do ojczyzny, w: Elżbietra Zakrzewska-Manterys, Wojciech Pawlik (red.), O społeczeństwie, moralności i nauce, Warszawa, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, s Powrót do domu czy emigracja? Co się dzieje z tożsamością?, w: Marian Kempny, Grażyna Woroniecka, Paweł Załęcki (red.), Tożsamość i przynależność. O współczesnych przemianach identyfikacji kulturowych w Polsce i w Europie, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s Tradycja i nowoczesność. Przekaz kulturowy a system oświaty we współczesnej Mongolii, w: Maria Szmeja (red.), Etniczność: o przemianach społeczeństw narodowych, Kraków, Nomos. Tradycyjna kultura romska kapitał czy obciążenie?, w: Tadeusz Paleczny, Joanna Talewicz-Kwiatkowska (red.), Tożsamość kulturowa Romów w procesach globalizacji, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s wraz z Homą Firouzbakhch (red.), Homecoming. An Anthropology of Return Migrations, Kraków, Nomos Czy prawdziwych Indian już nie ma?, w: praca zbiorowa, Pióropusze i krawaty. Od zbrojnego oporu po współpracę z ONZ Indianie w walce o swoje prawa, Wielichowo, Tipi, s Konflikt społeczny czy konflikt kultur? Romowie we współczesnej Polsce, w: Krystyna Skarżyńska, Urszula Jakubowska, Jacek Wasilewski (red.), Konflikty międzygrupowe. Przejawy, źródła i metody rozwiązywania, Warszawa, Academica, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, s Migracje powrotne jako przedmiot badań, Przegląd Polonijny, nr 33, z. 2, s Odmienność kulturowa jako wartość? Wymiar etniczny społeczeństwa polskiego, w: Andrzej Kojder (red.), Jedna Polska? Dawne i nowe zróżnicowania społeczne, Kraków, Wydawnictwo PAN, s Podwójna tożsamość. Dzieci małżeństw mieszanych, w: Irena Borowik, Katarzyna Leszczyńska (red.), Wokół tożsamości: teorie, wymiary, ekspresje, Kraków, Nomos, s Romowie i świat współczesny, w: Piotr Borek (red.), Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, Kraków, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, s Stara i nowa kaszubskość. Kaszubskość jako etniczność i jako regionalizm, w: Cezary Obracht-Prondzyński (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk, Instytut Kaszubski, s Zawsze osobno zawsze razem. Społeczne aspekty sposobu mieszkania Romów w Polsce, w: Grażyna Woroniecka (red.), Co znaczy mieszkać. Szkice antropologiczne, Warszawa, Trio, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper, Słowo wstępne, w: tychże (red.), Świat człowieka świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper, Wprowadzenie. Co nas dzieli i co nas łączy: spojrzenie antropologa, w: tychże (red.), Jak się dzielimy i co nas łączy? Przemiany wartości i więzi we współczesnym społeczeństwie polskim, Kraków, Nomos, s wraz ze Sławomirem Łodzińskim, Zmieniający się stosunek Polaków do obcych: czy w stronę otwartego świata?, w: Ireneusz Krzemiński, Jacek Raciborski (red.), Oswajanie wielkiej zmiany. Instytut Socjologii UW o polskiej transformacji, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper (red.), Jak się dzielimy i co nas łączy? Przemiany wartości i więzi we współczesnym społeczeństwie polskim, Kraków, Nomos. wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper (red.), Świat człowieka świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

19 18 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej 2006 Świat człowieka świat kultury: systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, wyd. 6 zmienione i poszerzone, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. Dwa oblicza ksenofobii w Polsce, w: Michael Minkenberg, Dagmar Sucker, Agnieszka Wenninger (red.), Prawicowy radykalizm i ksenofobia w Polsce i w Niemczech. Nacjonalne i europejskie perspektywy, Bonn, Informationszentrum Sozialwissenschaften, s Identity and socio-cultural capital: duality of transnational people in Poland, Ethnic and Racial Studies, t. 29, nr 6, s Identity dilemmas and identity strategiest children of transnational marriages in Poland, w: Barbara Waldis, Reginald Byron (red.), Migration and Marriage Heterogamy and Homogamy in a Changing World, Münster, Lit Verlag, s Obrębskiego wspólnoty wyobrażone, Sprawy Narodowościowe, t. 29, s Polskość niejedno ma imię. Kto jest Polakiem?, Kwartalnik Polonicum, t. 1, s Przyjaźń jako narzędzie pracy antropologa. Wątpliwości etyczne, w: Krystyna Zamiara (red.), Etyczne aspekty badań społecznych, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, s wraz z Teresą Halik i Wojciechem Połeciem, Dziecko wietnamskie w polskiej szkole. Zmiana kulturowa i strategie przekazu kultury rodzimej w zbiorowości Wietnamczyków w Polsce, Warszawa, Wydawnictwo ProLog. wraz ze Sławomirem Łodzińskim, Uczniowie wietnamscy w oczach nauczycieli szkół podstawowych, w: tychże (red.), Kulturowe wymiary imigracji do Polski. Studia socjologiczne, Warszawa, Wydawnictwo ProLog, s wraz ze Sławomirem Łodzińskim, Wprowadzenie, w: tychże (red.), Kulturowe wymiary imigracji do Polski. Studia socjologiczne, Warszawa, Wydawnictwo ProLog, s wraz z Izabelą Osińską, Wspólnota sytuacji i odmienność korzeni? Muzułmańscy imigranci w Polsce, w: Ewa Nowicka, Sławomir Łodziński, Kulturowe wymiary imigracji do Polski. Studia socjologiczne, Warszawa, Wydawnictwo ProLog, s wraz z Łukaszem Ostrowskim, Zwei Gesichter der Fremddenfeindlichkeit in Polen, w: Michael Minkenberg, Dagmar Sucker, Agnieszka Wenninger (red.), Radikale Rechte und Fremdenfeindlichkeit in Deutschland und Polen. Nationale und europäische Perspektiven, Bonn, Informationzentrum Sozialwissenschaften, s wraz ze Sławomirem Łodzińskim (red.), Kulturowe wymiary imigracji do Polski. Studia socjologiczne, Warszawa, Wydawnictwo ProLog Antropologiczne badania amerykanistyczne w Polsce (Ameryka Północna), w: Andrzej Dembicz, Zbigniew Lewicki (red.), Polskie badania nad Amerykami, Warszawa, Centrum Studiów Latynoamerykańskich, s Identity, Adaptation, Integration: Africans in Warsaw, w: Krystyna Slany (red.), International Migration. A Multidimensional Analysis, Kraków, AGH, University of Science and Technology Press, s Nauka Marii Ossowskiej a współczesna antropologia, Etyka, t. 38, s Romowie: pierwsi Europejczycy, w: Ewa Nowicka, Barbara Cieślińska (red.), Wędrowcy i migranci. Pomiędzy marginalizacją a integracją, Kraków, Nomos, s Rozdroże tożsamościowe. Dylematy potomków małżeństw narodowo mieszanych, Kultura Współczesna, t. 3, s Szansa czy zagrożenie. Uczeń cudzoziemiec w szkole polskiej, w: Jerzy Nikitorowicz, Dorota Misiejuk, Mirosław Sobecki (red.), Region, tożsamość, edukacja, Białystok, Trans Humana, s Szkoła jako miejsce kontaktu kulturowego: uczniowie cudzoziemscy w warszawskich liceach, w: Adam Koseski, Andrzej Stawarz (red.), Przestrzenie dialogu międzykulturowego we współczesnych miastach polskich, Warszawa, Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Gieysztora i Muzeum Niepodległości, s

20 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej 19 Uczniowie-cudzoziemcy w polskiej szkole. Warszawska młodzież licealna, w: Jan Zamojski (red.), Kobiety i młodzież w migracjach, Warszawa, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk i Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna w Łowiczu, Neriton, s Wprowadzenie: wędrowanie i migracje, w: Ewa Nowicka, Barbara Cieślińska (red.), Wędrowcy i migranci. Pomiędzy marginalizacją a integracją, Kraków, Nomos, s wraz z Wojciechem Połeciem, Sukces w szkole czy wbrew szkole. Dzieci romskie i wietnamskie w oczach nauczycieli polskich, Etnografia Polska, t. 49, z. 1 2, s wraz z Barbarą Cieślińską (red.), Wędrowcy i migranci. Pomiędzy marginalizacją a integracją, Kraków, Nomos Adaptacja, asymilacja i izolacja Wietnamczyków w Warszawie, w: Agnieszka Borowiak, Piotr Szarota (red.), Tolerancja i wielokulturowość, Warszawa, Academica, s Egzotyczni goście: Wietnamczycy w Polsce, w: Krzysztof Gorlach, Marian Niezgoda, Zygmunt Seręga (red.), Władza, naród, tożsamość. Studia dedykowane prof. Hieronimowi Kubiakowi, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s Etniczność w procesie przemian, Przegląd Polonijny, t. 3, s Marginalizacja czy adaptacja? Współczesna sytuacja Romów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Przegląd Polonijny, t. 4, s Refleksje kaszubskie. Więź etniczna/regionalna wśród współczesnych Kaszubów, w: Irena Borowik, Henryk Hoffmann (red.), Światopogląd: między transcendencją a codziennością, Kraków, Nomos, s Wierszyna. Antropologiczny opis czy antropologiczna wizja, Przegląd Polonijny, t. 1, s wraz z Marianem Kempnym, Przedmowa, w: tychże (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej kontynuacje, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s wraz z Marianem Kempnym (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej Kontynuacje, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. Rokicki Jarosław, 2004, Kolor, pochodzenie, kultura: rasa i grupa etniczna w społeczeństwie Stanów Zjednoczonych Ameryki, Kraków, Universitas, recenzja, Lud, t. 88, s Romowie o sobie i dla siebie: nowe wyzwania i perspektywy, w: Ewa Nowicka (red.), Romowie o sobie i dla siebie: nowe problemy i nowe działania w pięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, s Romowie w Polsce. Tradycja i nowoczesność w oczach liderów, w: Ewa Nowicka (red.), Romowie o sobie i dla siebie: nowe problemy i nowe działania w pięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper, Polskość zastygła. Spojrzenie antropologa na Wierszynę, w: tychże (red.), Wierszyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, Nomos, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper, Posłowie, w: tychże (red.), Wierszyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, Nomos, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper, Teoretyczne inspiracje i praktyka badawcza, w: tychże (red.), Wierszyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, Nomos, s wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper, Wprowadzenie. Wierszyna jako pole badań, w: tychże (red.), Wierszyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, Nomos, s wraz z Marianem Kempnym, Elementy teorii antropologicznej wprowadzenie, w: tychże (red.) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s wraz ze Sławomirem Łodzińskim, Otwarte drzwi. Opinie i postawy mieszkańców Polski wobec cudzoziemców w świetle badania Polacy i inni, w: Jan Zamojski (red.), Upadek imperiów i rozwój migracji. Migracje i społeczeństwo, Warszawa, Neriton, s

21 20 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej wraz ze Sławomirem Łodzińskim, Zmiana czy stabilność? Polacy wobec siebie i innych w latach 90. XX wieku, w: Wojciech Burszta, Jacek Serwański (red.), Migracje Europa Polska, Poznań, Zakład Badań Narodowościowych PAN, Instytut Nauk Politycznych i Dziennikarskich Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, s wraz z Pawłem Trzcińskim, Wspólnota narodowa i religijna wśród rdzennych mieszkańców Syberii, w: Aleksander Posern-Zieliński (red.), Etniczność a religia, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie. (red.), Romowie o sobie i dla siebie: nowe problemy i nowe działania w pięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. wraz z Małgorzatą Głowacką-Grajper (red.), Wierszyna z bliska i z oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, Kraków, Nomos. wraz z Marianem Kempnym (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN wraz z Teresą Halik, Wietnamczycy w Polsce. Integracja czy izolacja?, Warszawa, Uniwersytet Warszawski, Wydział Neofilologii, Instytut Orientalistyczny Opozycja swój obcy w przekonaniach Polaków. Dynamika zjawiska, w: Jan Białocerkiewicz (red.), Wschodnia granica RP zewnętrzną granicą Unii Europejskiej, Kętrzyn, Centrum Szkolenia Straży Granicznej, CSSG, s Rom jako swój i obcy. Zbiorowość Romów w świadomości społeczności wiejskiej, w: Aleksandra Jasińska-Kania (red.), Trudne sąsiedztwa. Z socjologii konfliktów narodowościowych, Warszawa, Scholar, s wraz ze Sławomirem Łodzińskim, U progu otwartego świata: Poczucie polskości i nastawienie Polaków wobec cudzoziemców w latach , Kraków, Nomos Dystans wobec Rosjan w społeczeństwie polskim, w: Michał Bohun, Janusz Goćkowski (red.), Zagadnienia rosyjskie. Myślenie o Rosji: oglądy i obrazy spraw rosyjskich, Kraków, Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, s Posłowie. Naród i narody na Syberii, w: Ewa Nowicka (red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków, Nomos, s Swój i obcy wśród współczesnych Buriatów, w: Ewa Nowicka (red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków, Nomos, s Świat człowieka świat kultury: systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, wyd. 5, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. wraz z Łukaszem Smyrskim i Pawłem Trzcińskim, Wprowadzenie. Odrodzenie czy narodziny?, w: Ewa Nowicka (red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków, Nomos, s wraz z Robertem Wyszyńskim i Iwoną Kabzińską, Polacy czy cudzoziemcy? Polacy za wschodnią granicą, Kraków, Nomos. (red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków, Nomos U nas dole i niedole: sytuacja Romów w Polsce, Kraków, Nomos. Długie trwanie narodu: sens polskości w dziesięć lat później, Przegląd Socjologiczny, t. 48, z. 2, s Ojczyzna. Naród. Ewolucja. Sens więzi narodowej w badaniach antropologicznych, w: Ewa Nowicka, Mirosław Chałubiński (red.), Idee a urządzanie świata społecznego. Księga jubileuszowa dla Jerzego Szackiego: zbiór rozpraw, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s

22 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej 21 wraz z Mirosławem Chałubińskim (red.), Idee a urządzanie świata społecznego. Księga jubileuszowa dla Jerzego Szackiego: zbiór rozpraw, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN Świat człowieka świat kultury: systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, wyd. 4, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. Biedni w pałacu bogaci w chatynce: o biedzie i bogactwie Romów w Polsce, Res Publica Nowa, nr 4, s Jak być Polakiem, Więź, nr 11, s Polacy wobec obcych: badanie struktury przekonań, Przegląd Polonijny, z. 3, s Swój i obcy wśród współczesnych Buriatów, Kultura i Społeczeństwo, nr 3, s wraz z Haliną Grzymałą-Moszczyńska, Goście i gospodarze: problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społeczności lokalnych, Kraków, Nomos. (red.), Religia a obcość, Kraków, Nomos Świat człowieka świat kultury: systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, wyd. 3, Łódź, Drukarnia Wydawnictw Naukowych. Erotyzm i seks w różnych kulturach, Problemy Rodziny, nr 1/2, s Maria Ossowska jako antropolog i badacz kultury, Kultura i Społeczeństwo, nr 2, s Pluralizm kulturowy czy integracja? Polityka oświatowa wobec osiadłych Romów w Polsce, Lud, t. 81, s Bukraba-Rylska Izabella, 1994, Samowiedza kulturowa i artystyczna twórców ludowych, recenzja, Lud, t. 81, s Kaczyński Grzegorz, 1994, Czarny chrystianizm: ze studiów nad ruchami afrochrześcijańskimi, recenzja, Lud, t. 81, s Czy Buriaci są Rosjanami?, Społeczeństwo Otwarte, nr 4, s Obcy etnicznie w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, w: Ewa Nowicka, Jan Nawrocki (red.), Inny obcy wróg: swoi i obcy w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Warszawa, Oficyna Naukowa. Polskość w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, w: Ewa Nowicka, Jan Nawrocki (red.), Inny obcy wróg: swoi i obcy w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Warszawa, Oficyna Naukowa. Postawy mieszkańców Śląska i centralnej Polski. Tożsamość narodowa i stosunek do obcych w dwóch regionach Polski, w: Ewa Nowicka, Jan Nawrocki (red.), Inny obcy wróg: swoi i obcy w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Warszawa, Oficyna Naukowa. Wprowadzenie. Poznawanie swojskości i obcości, w: Ewa Nowicka, Jan Nawrocki (red.), Inny obcy wróg: swoi i obcy w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Warszawa, Oficyna Naukowa. wraz z Przemysławem Szydlakiem, Swoi i obcy. Granice jawne i ukryte, w: Ewa Nowicka, Jan Nawrocki (red.), Inny obcy wróg: swoi i obcy w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Warszawa, Oficyna Naukowa. wraz z Robertem Wyszyńskim, Lamowie i sekretarze: poziomy więzi społecznej we współczesnej Buriacji, Warszawa, Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. wraz z Janem Nawrockim (red.), Inny obcy wróg: swoi i obcy w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Warszawa, Oficyna Naukowa Antropologia potrzebna, Społeczeństwo Otwarte, nr 5, s

23 22 Bibliografia prac Profesor Ewy Nowickiej Ewangelicyzm a polskość: kryterium wyznaniowe i narodowe w świadomości społeczeństwa polskiego, Przegląd Polonijny, z. 2, s Mniejszość i większość wyznaniowa wobec nauczania religii w szkole, w: Szkoła czy parafia? Nauka religii w szkole w świetle badań socjologicznych, Krzysztof Kiciński, Krzysztof Koseła, Wojciech Pawlik (red.), Kraków, Nomos, s Obcy we wsi, obcy w szkole, Społeczeństwo Otwarte, nr 3 s Rom jako swój i jako obcy: zbiorowość Romów w świadomości społeczności wiejskiej, Lud, t. 78, s Kempny Marian, 1994, Antropologia bez dogmatów teoria społeczna bez iluzji, Warszawa, IFiS PAN, recenzja, Kultura i Społeczeństwo, nr 4, s Mniejszości wyznaniowe wobec religii w szkole, Społeczeństwo Otwarte, nr 4, s Łęcki Krzysztof, 1992, Świat społeczny Ślązaków. Rekonstrukcja treści świadomości potocznej, Katowice, Uniwersytet Śląski, recenzja, Przegląd Polonijny, z. 2, s Obraz Polaków. Osobiste doświadczenia z pobytu w Polsce, w: Ewa Nowicka, Sławomir Łodziński (red.), Gość w dom. Studenci z krajów Trzeciego Świata w Polsce, (red.) Ewa Nowicka i Sławomir Łodziński, Warszawa, Oficyna Naukowa s Polskość w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Przegląd Polonijny, z. 1, s Wprowadzenie, w: Ewa Nowicka, Sławomir Łodziński (red.), Gość w dom. Studenci z krajów Trzeciego Świata w Polsce, Warszawa, Oficyna Naukowa, s wraz z Magdaleną Majewską, Obcy u siebie: luteranie warszawscy, Warszawa, Oficyna Naukowa. wraz ze Sławomirem Łodzińskim, Wstęp, w: Ewa Nowicka, Sławomir Łodziński (red.), Gość w dom. Studenci z krajów Trzeciego Świata w Polsce, Warszawa, Oficyna Naukowa, s wraz ze Sławomirwm Łodzińskim, Zakończenie, w: tychże (red.), Gość w dom. Studenci z krajów Trzeciego Świata w Polsce, Warszawa, Oficyna Naukowa, s wraz ze Sławomirem Łodzińskim (red.), Gość w dom. Studenci z krajów Trzeciego Świata w Polsce, Warszawa, Oficyna Naukowa. Sadowski Andrzej, 1991, Społeczne problemy wschodniego pogranicza, Białystok, Dział Wydawnictw Filii UW, recenzja, Kultura i Społeczeństwo, nr 1, s Elementy tożsamości społecznej polskiej młodzieży, Kultura i Społeczeństwo, nr 4, s Konferencja Ameryka indiańska spotkanie kultur, Kultura i Społeczeństwo, nr 3, s Kto jest Polakiem. Tożsamość społeczna, Społeczeństwo Otwarte, nr 9, s Oczami Indian Ameryki Północnej, Problemy, nr 5, s Polak-katolik. O związkach polskości z katolicyzmem w społecznej świadomości Polaków, Nomos, nr 1, s W obcych oczach. Polacy wobec innych ras i narodów, Społeczeństwo Otwarte, nr 3, s wraz ze Sławomirem Łodzińskim, Polacy w cudzych oczach. Doświadczenia zagranicznych studentów w Polsce, Kultura i Społeczeństwo, nr 2, s (tłum.), Barth Fredrik, O analitycznej ważności pojęcia transakcja, w: Marian Kempny, Jacek Szmatka (red.), Współczesne teorie wymiany społecznej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN Świat człowieka świat kultury: systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Dystans polskich katolików wobec innych wyznań, w: Ewa Nowicka (red.), Religia a obcość, Kraków, Nomos, s