Teorie starości a sytuacja materialna gospodarstw domowych emerytów

Transkrypt

1 Teorie starości a sytuacja materialna gospodarstw domowych emerytów dr Kamila Bielawska Uniwersytet Gdański dr Krzysztof Łyskawa Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Cel i metodologia badania - Ryzyko emerytalne jako pojęcie osadzone w kontekście zabezpieczenia emerytalnego Starość jest zjawiskiem heterogenicznym Prowadzone badania naukowe tylko w części odpowiadają na potrzeby systemu emerytalnego w zakresie kształtowania wysokości świadczeń Baza do rozważań: Obecnie występuje pewność świadczeń emerytalnych - prawdopodobieństwo dożycia wieku emerytalnego jest bliskie 1, więc najważniejszym pytaniem jest to ile powinna wynosić emerytura 2 1

2 Ryzyko emerytalne (indywidualne, postrzegane jako konstrukt) Definicja: Pojęciem ryzyka emerytalnego należy określać sytuację nieuzyskania środków wystarczających na sfinansowanie indywidualnego zapotrzebowania, a definiowaną jako różnicę pomiędzy zapotrzebowaniem osób przebywających na emeryturze a świadczeniami otrzymywanymi z części obowiązkowej systemu zabezpieczenia emerytalnego. Gwarantowanie świadczenia w przypadku realizacji ryzyka socjalnego 3 Z A P O T R Z E B O W A N I E Projektowanie ryzyka ryzyko jako konstrukt Osak, M., 2008, Ryzyko zdrowotne jako podstawa wyodrębniania ubezpieczeń zdrowotnych, w: Handschke, J. (red.), Studia z Ubezpieczeń Gospodarczych i Społecznych, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu nr 97, s

3 Ryzyko a zagrożenie odniesienie do systemu emerytalnego Posiadanie środków wystarczają na pokrycie przewidywanego zapotrzebowania = jako (1) wartość autoteliczna oraz (2) wartość instrumentalna Zagrożenia Ryzyko Skutki realizacji ryzyka Brak pracy Unikanie obciążenia wynagrodzenia składką Decyzja administracyjna o zmianie wysokości składek Niekorzystny rozwój stopy zwrotu z inwestycji ( ) Przejście na emeryturę w system emerytalnym który nie pozwala na osiągnięcie wysokich świadczeń emerytalnych Możliwy, będący następstwem występowania określonych zagrożeń stan prawny lub finansowy nieakceptowany przez dany podmiot świadczenie emerytalne z części obligatoryjnej nie pokrywa XX% ostatniego lub średniego wynagrodzenia brak sposobów na uzupełnienie posiadanych środków w okresie emerytalnym brak dochodów z innych instrumentów rynki finansowe, prawa majątkowe itp ( ) Brak środków na pokrycie wydatków na żywność, zakwaterowanie itp.. Trudności z zachowaniem istniejącego stanu majątkowego konieczność sprzedaży lub innych umów Brak możliwości funkcjonowania na założonym poziomie (wg. teorii starości: aktywności, wycofania, kontynuacji) Ograniczona możliwość kreowania zachowań Decyzja emerytalna Pragnienie dalszej pracy Poszukiwania pracy POWODZENIE Kontynuacja zatrudnienia Nacisk systemu gospodarczego i środowiska do przejścia na emeryturę Bezrobocie Przymusowa emerytura Praca zastępcza ze względu na stan zdrowia Nacisk rówieśników Nacisk ze strony pracodawcy Pragnienie przejścia na emeryturę NIE NIEPOWODZENIE Brak przejścia na emery turę Informacja Łatwość uzyskania dostępu Ważność informacji Precyzja informacji Osobowość Nastawienie na planowanie Charakterystyczny rodzaj zachowań Precyzja informacji Czy nniki społeczno-psy chologiczne Nastawienie na zakończenie pracy Inne ważne osobiste nastawienia / przekonania Dostrzegany efekt wzrostu znaczenia emeryta Efekt zatrudnienia Wy nagrodzenie Poziom saty sfakcji z pracy Społeczne zanczenie pracy Fizyczne i umysłowe wymagania pracy w stosunku do posiadany ch zdolności Brak przejścia na emery turę Rozważanie przejścia na emeryturę Porównanie oczekiwanych potrzeb finansowych z oczekiwanymi dochodami Trade-offs Porównanie zadowolenia i wysiłków w obecnej sytuacji z sytuacją po przejści na emeryturę Decyzja o przejściu na emeryturę 3

4 Pytanie podstawowe jaka powinna być wartość emerytury? Teorie starości według gerontologii społecznej interdyscyplinarność badań: wycofania się, aktywności oraz kontynuacji Jak to wygląda w naszym kraju? Raport PolSenior (feminizacja, singularyzacja i długowieczność) Obserwacje Centrum Inicjatyw Senioralnych Oczekiwania względem świadczeń emerytalnych World Bank 1994 European Commission Zróżnicowanie aktywności w momencie przejścia na emeryturę wg płci Maria Sitarska - Centrum Inicjatyw Senioralnych Panie Inaczej przechodzą na emeryturę kobiety, a inaczej mężczyźni - Paniom jest jednak łatwiej. One już w trakcie pracy zawodowej realizują się poza swoim miejscem zatrudnienia. Spotykają się z koleżankami, mają swoje hobby, zainteresowania, poświęcają się rodzinie. Są multizadaniowe. I to właśnie panie są najbardziej zainteresowane naszymi ofertami. Panie wręcz przeciwnie - rozkwitają. - Dzieci wyszły z domu, wnuków często jeszcze nie ma i można wreszcie rozwinąć skrzydła. To wynika z naszej kultury. Przez lata kobiety miały w swoim codziennym życiu do wykonania więcej zadań poza pracą. Dlatego na emeryturze wiele z nich staje się bardzo zaangażowanych społecznie i towarzysko. Panowie Mężczyźni często poza pracą nie dbają o swoje zainteresowania. - Po przejściu na emeryturę czują się bardzo zagubieni. Na szczęście pomału się to zmienia i panowie, choć nieśmiało, też zaczynają uczęszczać na nasze zajęcia J. Leśniewska, Emerytura: koniec świata czy początek nowego życia?, Gazeta Wyborcza,

5 Oczekiwania co do wysokości świadczeń emerytalnych Emerytura jako procent: Oczekiwania gospodarstw domowych Oczekiwany poziom dla gospodarstw o dochodach: niskich średnich wysokich przeciętnego wynagrodzenia netto z okresu całej aktywności zawodowej przeciętnego wynagrodzenia brutto z okresu całej aktywności zawodowej wynagrodzenia netto z ostatniego roku pracy wynagrodzenia brutto z ostatniego roku pracy przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej nie dotyczy Averting the Old Age Crisis, World Bank, Oxford, 1994, s. 294 Prognozowana Teoretyczna stopa zastąpienia netto Przypadek 1 Przypadek 2 Wzrost SPA Ustawowy wiek wiek 25 lat do emerytalny wiek 25 lat do 65 wiek 25 lat do SPA Członek EU SPA (SPA) w 2053r. LV EE SE PL SK RO 41.1/ / / /63.0 The 2015 Pension Adequacy Report: current and future income adequacy in old age in the EU, s Rzeczywistość emerytów w świetle Badań Budżetów Gospodarstw Domowych (1) Relacja: Przeciętne miesięczne rozchody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Towary i usługi konsumpcyjne [zł] Przeciętne miesięczne przychody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Przychody netto [zł] 72,00% 70,00% 68,00% 66,00% 64,00% 62,00% 60,00% 58,00% 56,00% Ogólnie Emeryci ogólnie Emeryci 1-osobowe Emeryci 2-osobowe Emeryci 3-osobowe Emeryci 4-osobowe Emeryci 5-osobowe Emeryci 6-osobowe 54,00% Badanie BGD - warunki materialne ludności według grup społeczno-ekonomicznych i wielkości gospodarstwa Dane pozyskane z SWAID 10 5

6 Rzeczywistość emerytów w świetle Badań Budżetów Gospodarstw Domowych (2) Relacja: Przeciętne miesięczne rozchody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Użytkowanie mieszkania i nośniki energii [zł Przeciętne miesięczne przychody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Przychody netto [zł] 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% Ogólnie Emeryci ogólnie Emeryci 1-osobowe Emeryci 2-osobowe Emeryci 3-osobowe Emeryci 4-osobowe Emeryci 5-osobowe Emeryci 6-osobowe 0,00% Badanie BGD - warunki materialne ludności według grup społeczno-ekonomicznych i wielkości gospodarstwa Dane pozyskane z SWAID 11 Rzeczywistość emerytów w świetle Badań Budżetów Gospodarstw Domowych (3) Relacja: Przeciętne miesięczne rozchody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Zdrowie [zł] Przeciętne miesięczne przychody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Przychody netto [zł] 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% Ogólnie Emeryci ogólnie Emeryci 1-osobowe Emeryci 2-osobowe Emeryci 3-osobowe Emeryci 4-osobowe Emeryci 5-osobowe Emeryci 6-osobowe 0,00% Badanie BGD - warunki materialne ludności według grup społeczno-ekonomicznych i wielkości gospodarstwa Dane pozyskane z SWAID 12 6

7 Rzeczywistość emerytów w świetle Badań Budżetów Gospodarstw Domowych (4) Relacja: Przeciętne miesięczne rozchody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Rekreacja i kultura [zł] Przeciętne miesięczne przychody netto na 1 osobę w gospodarstwach domowych; Przychody netto [zł] 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% Ogólnie Emeryci ogólnie Emeryci 1-osobowe Emeryci 2-osobowe Emeryci 3-osobowe Emeryci 4-osobowe Emeryci 5-osobowe Emeryci 6-osobowe 0,00% Badanie BGD - warunki materialne ludności według grup społeczno-ekonomicznych i wielkości gospodarstwa Dane pozyskane z SWAID 13 Wnioski Ryzyko emerytalne i decyzja o zakończeniu aktywności zawodowej są ze sobą ściśle powiązane Teorie starości, oparte na gerontologii społecznej, mogą pomóc w określaniu poziomu ryzyka emerytalnego Heterogeniczność okresu starczego wymusza adekwatne działania w zakresie kształtowania świadczeń emerytalnych 14 7

8 Dziękujemy za uwagę Kamila Bielawska, Uniwersytet Gdański, Al. Armii Krajowej 101, Sopot Krzysztof Łyskawa, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Al. Niepodleglosci 10, Poznan 15 8