ECCLESIA. STUDIA Z DZIEJÓW WIELKOPOLSKI TOM 4, 2009

Transkrypt

1 DZIA ALNOŒÆ SPO ECZNA KSIÊDZA ANTONIEGO STYCHLA 245 ECCLESIA. STUDIA Z DZIEJÓW WIELKOPOLSKI TOM 4, 2009 ANDRZEJ KWILECKI Stablewscy herbu Oksza. Miêdzy dworem i Koœcio³em The Stablewski Family of the Oksza Coat of Arms. Between the Manor and the Church I Stablewscy s¹ przyk³adem doœæ typowego rodu szlacheckiego, w którego dziejach obok jednostek wybitnych wystêpowa³y przeciêtne, a osi¹gniêcia przeplata³y siê z niepowodzeniami. Niektóre maj¹tki kwit³y, a w tym samym czasie inne upada³y. Ksi¹dz Kazimierz Œmigiel, profesor w Prymasowskim Wy szym Seminarium Duchownym w GnieŸnie, w ksi¹ ce poœwiêconej arcybiskupowi gnieÿnieñskiemu i poznañskiemu Florianowi Stablewskiemu, kreœli podstawowe dane dotycz¹ce pochodzenia rodu Stablewskich 1. Autor ten podaje, e wywodz¹ siê z miejscowoœci Stablewice w Ziemi Che³miñskiej. Stwierdzi³ te, e prze³omowe znaczenie dla dziejów rodziny mia³o sprowadzenie siê Jerzego Stablewskiego w 1660 r. do Wielkopolski. Mia³ on dwóch synów: Adama i Jakuba. Ten drugi, Jakub, o eniony z Dorpowsk¹, mia³ tak e syna Jakuba, który w ma³ eñstwie z Teres¹ Chociszewsk¹ zmar³ bezpotomnie. Zatem protoplast¹ rodu sta³ siê Adam Stablewski onaty z Ann¹ Dobrzyck¹. Niemal niczego nie wiemy o posiadanych w tych wczeœniejszych czasach przez Stablewskich maj¹tkach. Wa n¹ rolê odegra³ w tym zakresie dopiero Jan Stablewski (syn Adama i Anny), który w 1717 r. naby³ od Miaskowskich dobra Trzek w powiecie œredzkim. W XVIII w. Trzek nale a³ do trzech kolejnych pokoleñ Stablewskich: Jana onatego z Katarzyn¹ Miaskowsk¹, ich syna Wawrzyñ- 1 K. Œmigiel, Florian Stablewski. Arcybiskup gnieÿnieñski i poznañski ( ), Gniezno 1993, s

2 246 ANDRZEJ KWILECKI ca onatego z Franciszk¹ Mierzejewsk¹ i ich potomka urodzonego w 1757 r. w Trzeku Kajetana. Przy Kajetanie Stablewskim ( ) musimy siê nieco d³u ej zatrzymaæ, poniewa od niego zaczyna siê kolejny, nowy rozdzia³ historii tej rodziny. Przebieg poszczególnych wydarzeñ i dzia³alnoœæ panów i pañ Stablewskich znajduje od tego czasu pe³niejsz¹ dokumentacjê. Wiêcej jest ma³- eñstw wielodzietnych. Stan maj¹tkowy ulega permanentnym zmianom, ale tradycja rodzinna obejmuje tak e te dobra, które tylko przez krótki czas znajdowa- ³y siê w rêkach Stablewskich. Trzeba wspomnieæ, e Kajetan mia³ brata Józefa Stablewskiego, który by³ w okresie Ksiêstwa Warszawskiego prezesem Trybuna³u Cywilnego Departamentu Poznañskiego, a przez onê Praksedê z D¹mbskich wspó³w³aœcicielem maj¹tku Ko³aczkowo w powiecie wrzesiñskim. Po ich bezpotomnej œmierci maj¹tek ten wróci³ do rodziny D¹mbskich. Kajetan Stablewski o eni³ siê z Rozali¹ (Ró ¹) Korytowsk¹. Oboje urodzili siê jeszcze w czasach królów elekcyjnych, yli wiêc w kilku epokach. Ma³ eñstwo przenios³o g³ówn¹ siedzibê Stablewskich: w 1808 r. osiad³o w Zalesiu pod Gostyniem (ówczesny powiat krobski), majêtnoœci zakupionej od Józefa Nieœwiastowskiego. W Zalesiu rozwin¹³ siê g³ówny oœrodek Stablewskich. W sk³ad tych dóbr wchodzi³a jeszcze D¹brówka i czêœæ Drogoszewa. Natomiast majêtnoœæ Trzek wysz³a z r¹k Stablewskich i zosta³a skolonizowana przez Niemców. Stefan Florian Stablewski ( ), kronikarz, historyk, archiwista rodzinny, który po II wojnie œwiatowej przekaza³ Acta Stablewsciana do wroc³awskiego Ossolineum, czyni³ starania, by zdobyæ jakieœ dok³adniejsze materia³y dotycz¹ce Stablewskich w Trzeku. Wyniki by³y niezadowalaj¹ce. Tak napisa³: Maj¹tek vel po dawnemu wieœ Trzek by³ w ci¹gu XVIII wieku siedzib¹ trzech pokoleñ naszej rodziny. Le y ona w powiecie œredzkim, a nale y do parafii Czerlejno, dekanatu Kostrzyñskiego. W XIX wieku maj¹tek taki ju nie istnia³, grunta by³y czêœciowo skolonizowane przez Niemców. W Trzeku urodzi³ siê Kajetan Stablewski, ale nie wiadomo kiedy Trzek wyszed³ z r¹k rodziny, zapewne ju przed 1800 r. Nabycie dóbr Zalesia w 1808 r. przez Kajetana Stablewskiego stanowi³o o znalezieniu nowej i to piêknej siedziby dla dalszych pokoleñ, niemniej szkoda, e stulecie na Trzeku nie pozostawi³o w tradycji rodzinnej nieomal adnego œladu, ani nawzajem rodzina nie pozostawi³a ich tam [ ] W 1891 r. adwokat Ludwik ó³towski jako ostatni w³aœciciel sprzeda³ Trzek 253 ha niemieckiej Komisji Kolonizacyjnej za cenê marek. St¹d Trzek nosi na sobie wybitne piêtno osad niemieckich kolonistów 2. Rozalia urodzi³a dziewiêcioro dzieci. Zmar³a wczeœnie, w 1812 r., w wieku 45 lat. Ma nagrobek w koœciele w Lesznie, na którym umieszczono napis: 2 Fragment pióra Stefana Floriana Stablewskiego w Acta Stablewsciana, Ossolineum, Wroc³aw.

3 STABLEWSCY HERBU OKSZA 247 Rozalia z Korytowskich Stablewska Dziedziczka dóbr Zalesie odesz³a z tego œwiata ufna w Mi³osierdzie Bo e, 30 lipca 1812-go roku maj¹c lat 45. Religijnym uczuciem przejêta, wychowa³a bogobojnie liczne swe dziatki. Prosi przechodz¹cych o pobo ne westchnienie. Odnowiono staraniem wnuczki Melanii Stablewskiej w roku W roku œmierci ony, Kajetan Stablewski dla celów s¹dowych oœwiadczy³, e sp³odzi³ z ni¹ nastêpuj¹co potomstwo: 1. Melchiora, 2. Józefa, 3. Onufrego, 4. Tadeusza, 5. Karola, 6. Eleonorê zamê n¹ ychliñsk¹, 7. Antoniego ur. 27 I 1801, 8. Erazma ur. 2 VI 1802, 9. Teklê Klarê ur. 4 VIII Ma³oletnimi by³o troje ostatnich, a kuratorem ich s¹d ziemiañski wschowski wyznaczy³ Wincentego Bu³awieckiego z Godurowa. Kajetana Stablewskiego nazwano odnowicielem rodziny. Do II wojny œwiatowej Zalesie znajdowa³o siê w rêkach jego potomków i, co warto podkreœliæ, w XIX i XX w. wszyscy Stablewscy yj¹cy w Wielkopolsce byli potomkami Kajetana i Rozalii Stablewskich. Kajetan zmar³ w 1838 r. w wieku 81 lat. Pochowany w Ko³aczkowicach, ma nagrobek w tamtejszym koœciele. Z synów Kajetana, dwaj wybili siê w Wielkopolsce: Karol ( ) i Erazm ( ). Obaj dzia³ali w g³ównych instytucjach organicznikowskich: Kasynie Gostyñskim, poznañskim Bazarze, Towarzystwie Naukowej Pomocy. Nazwiska ich ³¹czono z tak popularnymi postaciami z plejady przywódców politycznych Wielkopolski lat trzydziestych, czterdziestych i piêædziesi¹tych XIX w., jak Dezydery Ch³apowski, Maciej Miel- yñski, Gustaw Potworowski, Józef Szu³drzyñski i inni. Obaj mieli uniwersyteckie wykszta³cenie, poprzedzone nauk¹ w poznañskim Gimnazjum œw. Marii Magdaleny. Karol uczêszcza³ na uniwersytet w Heidelbergu. W 1826 r. o eni³ siê z Kordul¹ Sczanieck¹ ( ), siostr¹ Emilii Sczanieckiej (wed³ug ówczesnej pisowni Szczanieckiej). Wed³ug metryki œlubu, by³ w³aœcicielem Tarnowa (nie jest bli ej okreœlone, o któr¹ wieœ o tej nazwie chodzi), nastêpnie w 1829 r. naby³ od ojca zapewne dziêki dobrze uposa onej onie dobra Zaleskie. Dwór w Zalesiu by³ stary, ale zamieszkanie w nim Karola i Korduli Stablewskich sprawi³o, e sta³ siê czêsto odwiedzanym miejscem nie tylko spotkañ rodzinno-towarzyskich, ale i powa nych dyskusji politycznych. Od czasu klêski powstania listopadowego g³ównym problemem by³o znalezienie dróg i wypracowanie metod dzia³alnoœci nie naruszaj¹cej porz¹dku prawnego pañstwa pruskiego, a zatem nie wywo³uj¹cej represji ze strony w³adz. Zalesie odwiedzali zaprzyjaÿnieni z Karolem Stablewskim dzia³acze: Karol Marcinkowski, Dezydery Ch³apowski, Maciej Miel yñski, Gustaw Potworowski, Józef Szu³drzyñski, Tertulian Koczorowski. Bywa³a tam Emilia Sczaniecka, rodzona sio-

4 248 ANDRZEJ KWILECKI stra Korduli. Karol mia³ zainteresowania humanistyczne, wyniesione zapewne z nauki w gimnazjum i uniwersytecie. Œledzi³ rozwój talentu poetyckiego Adama Mickiewicza, którego osobiœcie pozna³ w 1831 r. w DreŸnie. Sprowadza³ jego utwory do Zalesia, daj¹c pocz¹tki bibliotece dworskiej. W³aœciciel Zalesia czyni³ wysi³ki, aby podnieœæ kulturê roln¹ i wyniki pracy swego maj¹tku. Przez ca³e dziesiêciolecia sta³a w Zalesiu zakupiona przez niego lokomobila, jedna z pierwszych w Wielkopolsce dowód modernizacyjnych zabiegów Karola Stablewskiego w gospodarstwie. Zale a³o mu na podnoszeniu poziomu gospodarczego Ziemi Gostyñskiej i, szerzej, Poznañskiego, o czym œwiadczy³ udzia³ w pracach komitetu Redakcyjnego Przewodnika Rolniczo- Przemys³owego za³o onego w 1836 r. i wydawanego w Lesznie. W kronice ycia spo³eczno-politycznego i w dzia³alnoœci patriotycznej Karola Stablewskiego odnotowany jest jego udzia³ w korporacjach studenckich, w Towarzystwie Patriotycznym w Poznaniu (za co by³ w 1825 r. na krótko aresztowany), wspieranie finansowe powstania listopadowego (sam z powodów zdrowotnych nie wzi¹³ w nim udzia³u), pos³owanie do sejmu prowincjonalnego w Poznaniu (w 1841 r. jednog³oœnie wybrany z powiatu krobskiego). Szczêœliwe ycie tej rodziny i dzia³alnoœæ Karola Stablewskiego zosta³y przerwane przez wczesn¹ œmieræ w wieku 46 lat. Zmar³ w Poznaniu w maju 1843 r., mimo starañ przyjaciela rodziny, lekarza dr. Karola Marcinkowskiego. Prawnuk Karola, cytowany powy ej Stefan Florian Stablewski, zastanawia siê nad tym dramatycznym wydarzeniem: Cieñ hipotezy lekarskiej nad t¹ œmierci¹ unosi siê, z³owrogo oparty na stracie dwóch pierwszych synów w wieku niemowlêcym, oraz na z³owrogiej chorobie œw. Wita ujawnionej u dwojga jego dzieci w póÿniejszym wieku, a z kolei u kilku wnuczek 3. Kiedy umiera³ Karol Stablewski, z yj¹cych jego dzieci najstarszy syn, Stefan ukasz, liczy³ niespe³na 14 lat, Stanis³aw 11, najm³odszy Maciej 2. Decydowaæ o ich przysz³oœci mia³a licz¹ca 36 lat matka, Kordula ze Sczanieckich, córka ukasza i Weroniki z Zakrzewskich, wnuczka starosty œredzkiego Sylwestra Sczanieckiego i Anastazji ze Skórzewskich. Dziêki otrzymanemu posagowi; dziedziczeniu po mê u; do ywociu na rozleg³ych dobrach po zmar³ych przodkach (w tym babce Anastazji ze Skórzewskich Sczanieckiej i odziedziczeniu po niej maj¹tku Œliwno ko³o Opalenicy), Kordula zapewni³a dzieciom pe³en dobrobyt. ycie i dzia³alnoœæ najm³odszego brata Karola (najm³odszego syna Kajetana i Rozalii), Erazma Stablewskiego, s¹ dobrze znane miêdzy innymi dziêki litera- 3 Ibidem.

5 STABLEWSCY HERBU OKSZA 249 Arcybiskup Florian Oksza Stablewski

6 250 ANDRZEJ KWILECKI turze epoki zaboru, opublikowanym wyst¹pieniom publicznym i biogramowi opracowanemu przez Marka Rezlera w Polskim S³owniku Biograficznym (T. XLI 2002). Erazm uczy³ siê w Gimnazjum œw. Marii Magdaleny w Poznaniu, od 1821 r. studiowa³ filozofiê na uniwersytecie w Berlinie. Dzia³a³ w tajnym studenckim Zwi¹zku Polskim, któremu przewodniczy³ Karol Marcinkowski. W³adze pruskie wykry³y istnienie Zwi¹zku, aresztowa³y Erazma w Zalesiu i razem z jego bratem Antonim skaza³y go na trzy miesi¹ce twierdzy. Po odbyciu kary, studiowa³ prawo i administracjê w Getyndze. Erazma Stablewskiego zaliczano nie tylko do czo³owych organizatorów ycia spo³ecznego poza wspomnianymi wy ej Kasynem Gostyñskim, Bazarem i Towarzystwem Naukowej Pomocy, których by³ wspó³twórc¹, dzia³a³ w towarzystwach rolniczych w Gostyniu, Wschowie i Krobi. Mia³ opiniê jednego z najlepszych rolników i ogrodników. W 1825 r. o eni³ siê z posa n¹ Melani¹ Wilkoñsk¹, która mu wnios³a dobra: D³oñ (tu powsta³a cukrownia), Smolice, Czeluœcin, Ko³aczkowice, Raszewy, do których dokupi³ dziêki dobrej gospodarce D³ug¹ Golinê, Wilkowo Niemieckie oraz pod koniec ycia Linie i Morkowo. Mniej wiêcej od 1848 r. rozpocz¹³ siê okres najwiêkszej aktywnoœci politycznej Erazma Stablewskiego. By³ cz³onkiem Ligi Polskiej w Poznaniu i dyrektorem Ligi Polskiej na powiat wschowski. By³ trzykrotnie wybierany do sejmu pruskiego w latach 1849 i 1858 do izby ni szej, w latach zasiada³ w izbie wy szej jako przedstawiciel wielkiej w³asnoœci ziemskiej. Opublikowano szereg jego mów sejmowych, w których broni³ miêdzy innymi praw ludnoœci polskiej. Gdy Erazmowi zdrowie przesta³o dopisywaæ, w 1862 r. wycofa³ siê z ycia publicznego, osiad³ w Wilkowie i zaj¹³ siê losem maj¹tków. Mia³ trzech synów: W³adys³awa, Tadeusza, Witolda oraz dwie córki Mariê (zmar³¹ w niemowlêctwie) i Melaniê. Decyzje Erazma, polegaj¹ce na podziale maj¹tków miêdzy synów, okaza³y siê w skutkach fatalne: ci, yj¹c ponad stan, sprzedali je b¹dÿ zad³u yli i stracili na licytacjach. Tak e Melania, zamê na za lekarzem Ludwikiem Rekowskim, straci³a zapisany jej maj¹tek Wilkowo, sprzedany przez Rekowskiego niemieckiej Komisji Kolonizacyjnej. W rezultacie, po Erazmie Stablewskim i jego du ych, licz¹cych ³¹cznie oko³o szeœæ tysiêcy hektarów, maj¹tkach, nie pozosta³a w rodzinie ani jedna morga ziemi! Trzeci syn Kajetana i Rozalii Stablewskich, brat Karola i Erazma, Onufry Stablewski (ok ), o³nierz napoleoñski, bra³ udzia³ w wyprawie na Moskwê. Dos³u y³ siê stopnia pu³kownika. onaty z Emili¹ z Kurowskich ( ), by³ dziedzicem Duszna pod Trzemesznem. Utraci³ ten maj¹tek i potem utrzymywa³ siê z dzier aw. Jeden z jego synów, Hipolit Kajetan, zgin¹³ w powstaniu styczniowym, drugi Boles³aw ( ) uczestniczy³ te w tym po-

7 STABLEWSCY HERBU OKSZA 251 wstaniu. Prowadzi³ ksiêgarniê w P³ocku. Po bankructwie ksiêgarni przeniós³ siê do Wiednia. Trzeci syn Onufrego, Florian Stablewski ( ), po nauce w gimnazjach Poznania (œw. Marii Magdaleny) i Trzemeszna, wybra³ stan duchowny. Stryj Erazm pomaga³ mu finansowo. Dziêki intensywnej pracy duszpasterskiej, zdolnoœciom oratorskim i pisarskim, w³¹czaniu siê do ycia politycznego i zabieraniu g³osu w sprawach jêzykowo-narodowych, przy zachowaniu pewnej lojalnoœci wobec pañstwa pruskiego, i jednoczesnym krytykowaniu germanizacji, utrzymuj¹c œcis³¹ wiêÿ ze Stolic¹ Apostolsk¹, przyj¹³ sakrê biskupi¹ i odby³ uroczysty ingres do katedry najpierw w GnieŸnie, nastêpnie w Poznaniu. Mimo niedomagañ zdrowotnych w tym chronicznej bezsennoœci rozwin¹³ w Koœciele dzia³alnoœæ w stylu organicznikowskim na polach budowlanym, oœwiatowym, wydawniczym. Inicjowa³ za³o enie Przewodnika Katolickiego oraz Drukarni i Wydawnictwa Œwiêtego Wojciecha. Utrzymywa³ kontakty ze œrodowiskiem ziemiañskim, uczestniczy³ w uroczystoœciach rodzinnych, wyg³asza³ przemówienia na œlubach i pogrzebach. Zak³adaj¹c rezydencjê letni¹ w Krobi, spêdza³ czêœæ wakacji i czasu œwi¹tecznego w pobli u Zalesia. W Krobi odwiedzali go krewni, okoliczni ziemianie, duchowni. Przyje d ali na rozmowy dygnitarze koœcielni i œwieccy. Osoba arcybiskupa Floriana Stablewskiego bardzo podnios³a presti rodu Stablewskich w Poznañskiem. Ga³¹Ÿ tego rodu po Onufrym jednak wygas³a. Ciekawe s¹ losy dwóch dalszych synów Kajetana i Rozalii Stablewskich. Antoni zosta³ ukarany za udzia³ w powstaniu 1848 r. uwiêzieniem w fortecy. Po uwolnieniu przeniós³ siê do bardziej polskiego Krakowa, ale w³adze austriackie, podejrzewaj¹c go o popieranie powstania styczniowego, wydali³y go z Krakowa; wróci³ do Poznania i tu zmar³ w 1870 r. Z kolei Józef Stablewski (zm. równie w 1870 r.) walczy³ w powstaniu listopadowym, by³ oficerem w 1831 r., zosta³ odznaczony Krzy em Virtuti Militari. Ksi¹dz Œmigiel pisze o nim jako o wzorze dobrego syna ojczyzny, pracowitym, dobrym obywatelu, wzorowym katoliku. Interesuj¹cy jest przypadek nastêpnego z synów Kajetana i Rozalii Stablewskich, Tadeusza, równie oficera wojsk polskich, w³aœciciela D¹brówki pod Mogilnem, onatego z Kamil¹ z Bojanowskich. Mieli dwóch synów i córkê, ale ich potomkowie oderwali siê od pozosta³ych ga³êzi rodziny i yli w³asnym yciem, w przeciwieñstwie do innych ga³êzi, których cz³onkowie byli silnie powi¹zani nie tylko stosunkami rodzinnymi, towarzyskimi i s¹siedzkimi, ale równie wêz³ami przyjaÿni. Szczególnie bliskie kontakty ³¹czy³y Stablewskich ze Sczanieckimi: Karol Stablewski mia³ za onê Kordulê Sczanieck¹ (o czym ju pisa³em), ich syn Stanis³aw, dziedzic Zalesia, o eni³ siê za dyspens¹ papiesk¹ z cioteczn¹ siostr¹ Stanis³aw¹ Sczanieck¹, córka Emilia wysz³a za m¹ za Zygmunta Sczanieckiego.

8 252 ANDRZEJ KWILECKI II Wróæmy zatem do g³ównej siedziby rodzinnej, Zalesia, któr¹ odziedziczy³ syn Karola i Korduli (wnuk Kajetana i Rozalii), Stanis³aw Stablewski ( ); w 1855 r. o eni³ siê ze swoj¹ kuzynk¹, bardzo blisk¹ Stanis³aw¹ Sczanieck¹, która mu wnios³a maj¹tki G³uponie ko³o Buku i Moœciejewo w pobli u Sierakowa. Stanis³aw Stablewski nale a³ do pokolenia arcybiskupa Floriana, którego by³ bratem stryjecznym i wybi³ siê w Wielkopolsce w yciu spo³ecznym w drugiej po³owie XIX w. By³ wykszta³conym ziemianinem (gimnazjum katolickie we Wroc³awiu i studia prawnicze nieukoñczone na uniwersytetach w Berlinie i Wroc³awiu). Od 1857 r. nale a³ do Towarzystwa Przyjació³ Nauk Poznañskiego. By³ czynny w yciu finansowym i gospodarczym jako dyrektor Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Poznaniu w latach , uczestnik zgromadzenia Centralnego Towarzystwa Gospodarczego i cz³onek Towarzystwa Rolniczo-Przemys³owego w Gostyniu. Udziela³ siê w yciu spo³eczno-politycznym, w którym zdoby³ autorytet: by³ dwukrotnie wybierany do parlamentu pruskiego, a w 1891 r. w zgromadzeniu prowincji poznañskiej wybrano go wicemarsza³kiem. Modernizuj¹c gospodarkê w swoich dobrach, rozwijaj¹c hodowlê, okaza³ siê dobrym, zapobiegliwym gospodarzem. Na wystawie rolniczej zorganizowanej w Gostyniu 1862 r. przyznano mu srebrny medal w dziale hodowli owiec. Urodzony w Zalesiu, przywi¹zany do rodzinnego gniazda, Stanis³aw Stablewski przys³u y³ siê mu, buduj¹c nowy, œliczny pa³ac na ma³ym wzgórzu. Dziêki liczbie 1875 umieszczonej na elewacji budynku, znamy datê jego powstania. Natomiast nie jest znane nazwisko architekta. Marcin i Piotr Libiccy w ksi¹ ce Dwory i pa³ace wiejskie w Wielkopolsce pisz¹ tak o pa³acu Stablewskich: Byæ mo e przez Stanis³awa Hebanowskiego, twórcê miêdzy innymi Zimnowody, wzniesiony zosta³ dla Stanis³awa Stablewskiego w 1875 roku pa³ac w Zalesiu. Mo liwe te, e wzniós³ go inny budowniczy, ale niew¹tpliwie czerpi¹cy wzór z o kilka lat starszego pa³acu zimnowodzkiego. Podobnie trzy wydatne ryzality zwieñczone trójk¹tnymi frontonami w obu fasadach stwarzaj¹ wra enie trzech oddzielnych korpusów po³¹czonych jedynie ³¹cznikami jak w Zimnowodzie. Detal architektoniczny, choæ ozdobny, jest jednak mniej subtelny. Wejœcie g³ówne poprzedzone gankiem o czterech kolumnach podtrzymuj¹cych taras pierwszego piêtra. Pa³ac piêtrowy, nakryty niemal p³askimi dachami 4. Z wiekiem zdrowie Stanis³awa Stablewskiego pogarsza³o siê. Powali³a go choroba œw. Wita (paralysis agitans). Przez ostatnie 10 lat wymaga³ opieki ze strony rodziny, udziela³y jej troskliwie ona i córki. Ostatnie miesi¹ce ycia by³y bardzo 4 M. Libicki, P. Libicki, Dwory i pa³ace wiejskie w Wielkopolsce, Poznañ 2003, s. 442.

9 STABLEWSCY HERBU OKSZA 253 przykre. Ksi¹dz Józef K³os tak je przedstawi³ w Mowie a³obnej wyg³oszonej na pogrzebie w dniu 25 lutego 1904 r. w koœciele w Wielkich Strzelczach: Na pogodnem dawniej niebie szczêœcia domowego w Zalesiu zaleg³y w latach ostatnich ciê kie, o³owiane chmury, z których wypada³y a nazbyt czêsto pioruny, godz¹ce boleœnie serce œ.p. Stanis³awa i czule przywi¹zanej ma³ onki a dzisiaj z³amanej utrat¹ mê a czcigodnej wdowy. Do choroby, która go powali- ³a na ³o e i powoli trawi³a jego si³y, dorzuci³ Pan Bóg ciosy, którym i najhartowniejsze serce nie umia³oby siê oprzeæ. W kwietniu r. z. umiera nagle przywi¹zany ziêæ, m¹ córki Heleny œ.p. Zygmunt Radoñski; w styczniu r. b. traci wielce obiecuj¹cego syna, œ.p. Jana, a w¹t³¹ niæ ywota przecina zupe³nie wiadomoœæ o ciê - kiej niemocy córki Ireny. I przyszed³ ten grom ostatni, k³ad¹cy kres tym dotkliwym doœwiadczeniom yciowym, ale rzucaj¹cy te na mary wybitnego obywatela, pana na Zalesiu, b. generalnego dyrektora Starego Ziemstwa, d³ugoletniego pos³a na sejmy berliñskie oraz na sejmy prowincyonalne, wiernego syna i obroñcê Koœcio³a i spo³eczeñstwa, œ.p. Stanis³awa Stablewskiego. Salomonowe s³owo: Widzia³em wszystko, co siê dzieje pod s³oñcem, a oto wszystko marnoœæ nad marnoœciami i utrapienie ducha (Eccles. 1, 2. 14) staje mi przed oczami jakoby odziane cia³em, gdy wspomnê i rozwa ê, jak w yciu œ.p. Stanis³awa po jasnych latach szczêœcia, zadowolenia, spokoju nast¹pi³y czarne lata smutku, choroby, doœwiadczeñ, boleœci bezbrze nych, a w koñcu jako prawdziwe complementum malorum œmieræ. Takie to ycie! 5 Nastrój pewnej melancholii i zatroskania o przysz³oœæ gniazda rodzinnego panowa³ w Zalesiu na pocz¹tku XX w. Z trzech synów Stanis³awa Stablewskiego, Jan zmar³ jeszcze za ycia ojca, a dwaj pozostali Zygmunt ( ) i Kazimierz ( ) nie mieli potomstwa. Z szeœciu córek trzy pozosta³y niezamê ne. Ziêciami Stanis³awa Stablewskiego byli Jan Nepomucen Sokolnicki, Zygmunt Radoñski i Tadeusz Bronikowski. Po œmierci Stanis³awa, majêtnoœæ Zalesie przej¹³ syn Kazimierz (prawnuk Kajetana i Rozalii), D¹brówka przesz³a na Zygmunta, a po œmierci tego w roku 1926 sta³a siê mas¹ spadkow¹. G³uponie i Moœciejewo zosta³y du o wczeœniej sprzedane, prawdopodobnie na posagi dla córek Stablewskich. Kazimierz Stablewski y³ w wolnym stanie, co by³o wielkim zmartwieniem matki (zmar³ej w 1922 r. w osiemnaœcie lat po mê u), któr¹ niepokoi³o nieuchronne w przysz³oœci zerwanie ci¹g³oœci rodzinnej w Zalesiu. Jako gospodarz w maj¹tku, Kazimierz radzi³ sobie dobrze. Wydana na dziesiêciolecie niepodleg³oœci Polski (1929) Z³ota Ksiêga Ziemiañstwa Polskiego daje nastêpuj¹cy obraz majêtnoœci Zaleskiej: 5 X. J. K³os, Mowa a³obna wyg³oszona na pogrzebie œ.p. Stanis³awa Stablewskiego dnia 25 lutego 1904 roku w koœciele parafialnym w Wielkich Strzelczach, Poznañ 1904, s. 4.

10 254 ANDRZEJ KWILECKI Ogólny obszar Zalesia wynosi 916 ha gleby pszenno-buraczanej, znajduj¹cej siê w wysokiej i intensywnej kulturze. W maj¹tku stosuje siê na wysok¹ skalê u ycie nawozów sztucznych. Maj¹tek prowadzi hodowlê zbó, pszenicy ró nych gatunków, plantacjê buraków cukrowych i nasion buraczanych, ziemniaków itd. Zabudowania gospodarcze s¹ masywne i wyj¹tkowo obszerne: obecny w³aœciciel Zalesia wybudowa³ m.in. ogromne spichlerze, mog¹ce pomieœciæ kilka tysiêcy kwintali zbo a, wzorow¹ stajniê cugow¹, wozowniê, obory dla byd³a, chlewy, stajniê fornalsk¹ oraz domy mieszkalne dla robotników. W pa³acu przeprowadzono równie wspó³czesne ulepszenia, wodoci¹gi, kanalizacjê itd. [ ] Inwentarz ywy Zalesia sk³ada siê z zarodowej obory byd³a mlecznego wysokiej wydajnoœci, rasy nizinnej, czarno-bia³ej, pod kontrol¹ Wielkopolskiej Izby Rolniczej z hodowli konia szlachetnego (70 Ÿrebaków), koni roboczych, owiec i nierogacizny rasy bia³ej wielkiej, podlegaj¹cej równie kontroli WIR. Maj¹tek jest uprzemys³owiony, posiada w³asn¹ cegielniê. 6 Kazimierz Stablewski mia³ szczêœcie do pracowników. Miêdzy innymi zaanga owa³ administratora Stefana Baranowskiego, który do 1939 r. z wielk¹ kompetencj¹ kierowa³ prac¹ maj¹tku. Wspólnie z Kazimierzem mieszka³y w pa³acu Zaleskim jego niezamê ne siostry: Emilia, Gabriela i Irena. Z nich postaci¹ najbardziej znan¹, zaanga owan¹ w ycie wsi, aktywn¹ kulturalnie, by³a Irena Stablewska ( ). Ca³e ycie spêdzi³a w Zalesiu, z przerwami na wyjazdy do Poznania, do krewnych oraz do wód. W rodzinie mówiono, e ma wielki poci¹g do pióra. Pozostawi³a obfity dorobek pisarski (w wiêkszoœci pod pseudonimem Iry ) w formie powieœci dla ludu, opowiadañ historycznych, obrazków z ycia wspó³czesnego i in. Wspó³pracowa³a z wydawnictwami poznañskimi. W prasie og³osi³a kilkadziesi¹t nekrologów. Przez oko³o 55 lat (od 1882 r.) pisa³a Dziennik, zachowany w rêkopisie w czterech tomach w zbiorach Ossolineum. Dziennik jest cennym dokumentem epoki: stanowi wierne odbicie stosunków rodzinnych i problemów œrodowiska ziemiañskiego w ci¹gu pó³wiecza; nici¹ ³¹cz¹c¹ ca³oœæ s¹ komplikacje yciowe niesione przez nieuleczalne choroby, zgony dzieci, nieumiejêtne gospodarowanie, lekkomyœlnoœci yciowe, kryzysy rolnicze; drugim wystêpuj¹cym motywem s¹ uroki ycia na wsi przyroda i zwi¹zek z ni¹, wiêÿ s¹siedzka z innymi rodzinami ziemiañskimi, intensywnoœæ ycia religijnego i kontakty z duchowieñstwem, regularnoœæ cyklów gospodarczych wynikaj¹ca z pór roku. Zmar³a w styczniu 1939 r. egnana przez spo³ecznoœæ powiatu gostyñskiego, z któr¹ by³a silnie zwi¹zana. 6 Z³ota Ksiêga ziemiañstwa polskiego poœwiêcona kulturze i wytwórczoœci rolnej, pod naczeln¹ redakcj¹ S. Sas-Lityñskiego. Tom: Wielkopolska, 1929 (Warszawa-Poznañ, b. numeracji stron).

11 STABLEWSCY HERBU OKSZA 255

12 256 ANDRZEJ KWILECKI Wyj¹tkowe by³y losy Stablewskich w czasie II wojny œwiatowej. W 1939 r. Kazimierz Stablewski mia³ 74 lata, by³ ju schorowany i rzadko opuszcza³ swój pokój. Sprawami maj¹tku zajmowa³ siê administrator. W pa³acu mieszka³y jeszcze niezamê ne siostry Emilia i Gabriela Stablewskie oraz przebywa³a czasowo trzecia siostra, zamê na Julia Bronikowska. Wszyscy znajdowali siê w podesz³ym wieku. Byæ mo e to, a mo e czyjeœ wstawiennictwo, lub po prostu osoba narzuconego administratora niemieckiego (Treuhändera), a wkrótce nabywcy tego maj¹tku, barona Engelhardta z Kurlandii, spowodowa³a, e Niemcy nie wysiedlili Stablewskich z Zalesia. Pozostawiono ich w pa³acu, w dotychczasowych pokojach, czêœciowo z dotychczasow¹ s³u b¹, co nie znaczy, e miêdzy Stablewskimi a Engelhardtem i jego rodzin¹ zawi¹za³y siê jakieœ bli sze kontakty. O charakterze wzajemnych stosunków mo e œwiadczyæ jedyny zachowany dokument tego czasu (który pokazywa³ mi w Krakowie Stefan Florian Stablewski) oficjalna korespondencja w jêzyku niemieckim: Kazimierz Stablewski zwróci³ siê do Engelhardta z proœb¹ o przekazanie mu z kasy dominialnej 50 marek w celu sp³aty drobnych d³ugów, na co Engelhardt odpowiedzia³ odmownie, stwierdzaj¹c, e maj¹tek zosta³ skonfiskowany przez Rzeszê Niemieck¹ i przeszed³ na jego w³asnoœæ, w zwi¹zku z czym wyp³aty na rzecz poprzedniego w³aœciciela nie mog¹ byæ dokonywane. Kazimierz Stablewski i Julia Bronikowska zmarli w czasie okupacji. W tym przypadku Engelhardt post¹pi³ jak na warunki okupacyjne przyzwoicie: pokry³ koszta pogrzebu i zezwoli³ na pochowanie ich w grobowcu rodzinnym w Wielkim Strzelczu. Siostry Emilia i Gabriela doczeka³y koñca wojny i prze y- ³y rabunek wojska. Ustawodawstwo Polski Ludowej przewidywa³o wyw³aszczenie maj¹tków bez odszkodowania i zabrania³o dotychczasowym w³aœcicielom zamieszkiwaæ w rodzinnej wsi i okolicy. Zalesie przesz³o na skarb pañstwa. Natomiast dwie siostry, Emilia i Gabriela Stablewskie, nie zosta³y usuniête z pa³acu i mog³y nadal pozostawaæ pod rodzinnym dachem, otoczone opiek¹ oddanych osób ze s³u by i yczliwoœci¹ mieszkañców wsi. By³ to jeden z niewielu takich przypadków w Polsce po II wojnie œwiatowej. III Lektura materia³ów z³o onych we wroc³awskim Ossolineum pod wspóln¹ nazw¹ Acta Stablewsciana oraz wspomnianej ju ksi¹ ki ks. K. Œmigla poœwiêconej arcybiskupowi Florianowi Stablewskiemu, podsuwa charakterystyczne dla rodziny Stablewskich zagadnienie uczestnictwa w yciu religijnym. W ci¹gu XIX i XX w. utrzymywali yw¹ ³¹cznoœæ z Koœcio³em. Œwiadectwem mog¹ byæ nastêpuj¹ce, wybrane fragmenty z dziejów tej rodziny.

13 STABLEWSCY HERBU OKSZA 257 Dzia³alnoœæ ks. Floriana wype³niaj¹cego kilka wa nych ról spo³ecznych: najpierw duszpasterza w Œremie, nastêpnie we Wrzeœni, w po³¹czeniu z pos³owaniem do sejmu pruskiego z okrêgu wyborczego wrzesiñsko-œredzko-œremskiego i sta³ym wystêpowaniem w obronie jêzyka polskiego, wreszcie objêcie godnoœci arcybiskupa, wp³ynê³a na znaczne o ywienie stosunku cz³onków rodziny Stablewskich do spraw Koœcio³a. Za³o enie pisma Przewodnik Katolicki oraz Drukarni i Ksiêgarni œw. Wojciecha, a tak e prace modernizacyjne podnosz¹ce estetykê katedry w Poznaniu przedstawiano niekiedy w rodzinie Stablewskich jako jej wk³ad do ycia kulturalnego i religijnego w Wielkopolsce; podobnie osobê samego arcybiskupa i jego dzia³alnoœæ traktowano jako wk³ad rodziny do dziejów Koœcio³a w Wielkopolsce i Polsce. W drugiej po³owie XIX w. potomkowie Karola i Korduli Stablewskich zainstalowali siê w maj¹tku Szlachcin w powiecie œredzkim i tam zrobili du o dobrego dla Koœcio³a 7. Szlachcin przez d³ugi czas by³ w³asnoœci¹ Sczanieckiech, nastêpnie ¹ckich, poczym dziêki ma³ eñstwu (za dyspens¹ papiesk¹) Tertuliana Stablewskiego (syna Karola i Korduli) z siostr¹ cioteczn¹ Kazimier¹ ¹ck¹, znalaz³ siê w rêkach Stablewskich. Rozwój gospodarczy Szlachcina i organizacyjny parafii Nietrzanowo nast¹pi³ w wyniku dzia³alnoœci syna Tertuliana, Stanis³awa Kajetana Stablewskiego ( ), o enionego z Emili¹ z Ch³apowskich oraz córki El biety. W³aœciciel maj¹tku Stanis³aw Kajetan w 1898 r. przebudowa³ i powiêkszy³ koœció³ parafialny w Nietrzanowie, którego by³ kolatorem; jego siostra, El bieta Stablewska, ufundowa³a wie ê Matki Boskiej przy koœciele oraz klasztorek ss. El bietanek w Nietrzanowie, który prowadzi³ jednoczeœnie izbê chorych dla mieszkañców wsi i dlatego nazywano go szpitalikiem. Aktywne zwi¹zki z Koœcio³em utrzymywali te potomkowie Stanis³awa i Stanis³awy Stablewskich w Zalesiu. W 1922 r. syn ich, Kazimierz, wybudowa³ w Zalesiu kaplicê, której o³tarz wykonano na wzór g³ównego o³tarza w katedrze poznañskiej. Do ozdobienia wnêtrza kaplicy zaanga owano znanego artystê malarza, witra ystê, Henryka Jackowskiego, wspó³w³aœciciela zak³adu malarstwa koœcielnego i witra y artystycznych Polichromia w Poznaniu. Kaplicê wizytowa³ ks. kardyna³ Edmund Dalbor. Wspomniana uprzednio siostra Kazimierza, pisarka Irena Stablewska (pseud. Iry), utrzymywa³a sta³e kontakty z wydawnictwami katolickimi. Publikowa³a felietony w Przewodniku Katolickim, które rozszerza³a nastêpnie lub przedrukowywa³a jako literaturê dla ludu. Odwiedza³a Drukarniê i Ksiêgarniê œw. Wojciecha celem omawiania planów wydawniczych. Motywy religijne by³y silnie obecne w jej twórczoœci. 7 Ibidem.

14 258 ANDRZEJ KWILECKI Brat Stanis³awa, (syn Karola i Korduli), Stefan ukasz Stablewski ( ) dziedzic Œliwna, zwi¹zany by³ z kierunkiem nazywanym w drugiej po³owie XIX w. ultramontañskim. M³odoœæ jego przypad³a na ruchy polityczne lat 1846 i 1848 (przegrane powstanie). a doros³e lata na nacisk germanizacyjny i tzw. walkê kulturn¹ (Kulturkampf) w latach Utratê Ÿle zarz¹dzanego Œliwna czêœciowo zrekompensowa³ posagowy maj¹teczek ony pod Poznaniem, Ceradz Koœcielny; Stefan ukasz o eni³ siê w 1854 r. z Ann¹ z Brezów (inaczej Breziank¹) z pobliskich Wiêckowic. Napiête stosunki polityczne wytworzone przez zaborców, niepowodzenia maj¹tkowe, a równoczeœnie harmonijne po ycie z bardzo religijn¹ on¹, a tak e wczeœnie objawiaj¹ca siê ciê ka choroba serca, zbli y³a Stefana ukasza Stablewskiego do Koœcio³a. Zwi¹zek ten uleg³ zacieœnieniu, gdy ma³ eñstwo zamieszka³o w Poznaniu, w kamienicy odziedziczonej po zmar³ym ojcu Anny, pu³kowniku Józefie Brezie. Przez kilkanaœcie lat Stefan ukasz bra³ udzia³ w zarz¹dzaniu Bazarem: nale a³ do Dyrekcji, pe³ni³ obowi¹zki sekretarza walnych zebrañ. Sta³ siê dzia³aczem bliskim arcybiskupowi Mieczys³awowi Ledóchowskiemu (póÿniejszemu kardyna³owi); wspó³pracowa³ z ks. Janem KoŸmianem, redaktorem i nastêpnie w³aœcicielem Kuriera Poznañskiego, pisma katolicko-konserwatywnego, realizuj¹cego liniê Kurii. Kiedy arcybiskupa uwiêziono w Ostrowie, Stablewski zosta³ ³¹cznikiem miêdzy nim a diecezj¹ (w³adze zezwoli³y na odwiedziny Stablewskiego w wiêzieniu). Po wyjeÿdzie arcybiskupa Ledóchowskiego do Rzymu, Stablewski wykonywa³ polecenia otrzymywane korespondencyjnie, równie dotycz¹ce spraw maj¹tkowych arcybiskupa. Nastêpstwem tej dzia³alnoœci i nagrod¹ by³o odznaczenie Stefana ukasza Stablewskiego przez papie a Piusa IX Komandori¹ Orderu œw. Grzegorza. Nastêpny bardzo interesuj¹cy fragment dziejów tej rodziny dotyczy potomków Stefana ukasza Stablewskiego: syna Karola Antoniego i wnuka Stefana Floriana. Karol Antoni Stablewski urodzi³ siê w 1855 r. W 1890 r. wzi¹³ za onê Annê z domu de Mylo (ur. 1854); sakramentu œlubu udzieli³ im w Krakowie arcybiskup Florian Stablewski, który wyg³osi³ przemówienie, nastêpnie opublikowane. M³odzi zamieszkali w Ceradzu Koœcielnym, dalej na skutek nieumiejêtnej gospodarki Karol musia³ go sprzedaæ. W papierach rodzinnych pamiêæ o tym wydarzeniu przetrwa³a jako katastrofa Ceradza Koœcielnego. Zakupiono resztówkê maj¹tku Antoninek pod Poznaniem, z dworkiem, w którym Karol Antoni Stablewski mieszka³ do koñca ycia. Zmar³ w tym dworku w paÿdzierniku 1941 r., a wiêc w czasie trwania II wojny œwiatowej. Liczy³ wtedy 86 lat. Mieszka³ samotnie, ona Anna zmar³a w 1923 r. Sêdziwy wiek, a tak e yczliwoœæ niemieckiego s¹siada, w³aœciciela Nowego M³yna, A. Schillinga, uchroni³y go od przeœladowañ ze strony okupanta lub wysiedlenia do Generalnego Gubernatorstwa. Kilkadziesi¹t lat wczeœniej (1892 r.) Karol A. Stablewski by³ mianowany przez papie a Leona XIII Tajnym

15 STABLEWSCY HERBU OKSZA 259 Szambelanem di Spada e Cappa (godnoœæ tê kolejni papie e odnawiali). onê znano w Wielkopolsce z gor¹cej religijnoœci i spo³ecznikowskiego nastawienia. By³a sta³ym cz³onkiem Rady Stowarzyszenia œw. Jadwigi w Poznaniu (organizacja zajmowa³a siê dziewczêtami) i cz³onkiem Sodalicji Mariañskiej. Wspó³pracowa³a z genera³ow¹ Jadwig¹ Zamojsk¹ przy organizowaniu zak³adu oœwiatowogospodarczego dla dziewcz¹t w Kórniku. Opiniê ziemian wielkopolskich interesowa³o szczególnie pochodzenie Anny z domu de Mylo Karolowej Stablewskiej. Po ojcu Edwardzie de Mylo by³a Belgijk¹, po matce Marii z Enochów wnuczk¹ lekarza-filantropa pochodzenia ydowskiego, bardzo zamo nego Jakuba Enocha, który pod koniec ycia przeszed³ na chrzeœcijañstwo. Ze wzglêdu na odleg³oœæ wsi Antoninek od koœcio³a parafialnego œw. Jana na Komandorii Maltañskiej przy wjeÿdzie do ówczesnego Poznania, Stablewscy uzyskali dla swojej prywatnej kaplicy przydomowej przywilej (status) kaplicy pó³-publicznej, a póÿniej publicznej, co spotka³o siê z wdziêcznoœci¹ mieszkañców. W religijnej atmosferze panuj¹cej w domu, dwie córki Stablewskich poczu³y powo³anie i wst¹pi³y do zakonu: Anna do karmelitanek bosych, Konstancja do Zgromadzenia Sacrè-Coeur (sercanek). Najciekawszy epizod ³¹czy siê z osob¹ syna pañstwa Stablewskich, a brata wymienionych zakonnic Stefana Floriana ( ). Jako oficer w randze rotmistrza i uczestnik w kampanii wrzeœniowej, dosta³ siê do niewoli niemieckiej i wojnê spêdzi³ w obozie jenieckim dla oficerów Oflag II C w ówczesnym Woldenbergu (dzisiejszym Dobiegniewie). Od czasu do czasu otrzymywa³ od swego ojca listy i paczki ywnoœciowe z Antoninka. Gdy dowiedzia³ siê o jego œmierci, postanowi³ zawiadomiæ o niej Stolicê Apostolsk¹. Zwa ywszy na warunki obozowe, zadanie nie by³o ³atwe. Cel swój osi¹gn¹³ dziêki znakomitej znajomoœci jêzyków obcych. Rotmistrz Stefan Florian Stablewski, wspomniany uprzednio kronikarz i archiwista rodu Stablewskich, podobnie jak jego stryj, arcybiskup Florian, mówi³ po niemiecku bez akcentu polskiego i mo na go by³o wzi¹æ za rodowitego Niemca. Równie dobrze mówi³ po francusku. W obu tych jêzykach pisa³ swobodnie, bezb³êdnie, stylem eleganckim, niemal wyszukanym. Mam przed sob¹ kopie korespondencji, jak¹ jeniec Woldenbergu prowadzi³ w powy szej sprawie. Najpierw zwróci³ siê do komendy obozu z napisanym po niemiecku wnioskiem o zgodê na zawiadomienie Ojca œw. i zredagowanie listu w jêzyku, którym pos³uguje siê dyplomacja watykañska, tj. francuskim. Po uzyskaniu pozwolenia, Stefan Stablewski wys³a³ do Piusa XII list z wiadomoœci¹ o œmierci Tajnego Szambelana Jego Œwi¹tobliwoœci i Jego Œwi¹tobliwoœci Poprzedników oraz z b³agaln¹ proœb¹ o b³ogos³awieñstwo dla siebie, rodziny i kolegów obozowych (t³umaczenie niemieckie przekaza³ w³adzom oflagu). Gdy w latach powojennych odwiedza³em mieszkaj¹cego w Krakowie przy ul. Starowiœlnej 13/15 Stefana F. Stablewskiego ( y³ d³u ej ni jego ojciec przesz³o 90

16 260 ANDRZEJ KWILECKI

17 STABLEWSCY HERBU OKSZA 261 lat), kilkakrotnie wraca³ w rozmowach do tego epizodu. Opowiada³, jak pilnie jeñcy polscy œledzili losy tej korespondencji i czekali na reakcjê papie a Zastanawiano siê, czy list w ogóle dotrze do Watykanu i czy papie zareaguje na pismo wys³ane w tak szczególnych okolicznoœciach. Komenda niemiecka obozu te okazywa³a zainteresowanie. I oto w kilkanaœcie dni póÿniej nadesz³a do Woldenbergu odpowiedÿ z watykañskiego Sekretariatu Stanu, datowana 19 listopada 1941 roku i podpisana przez kardyna³a Maglione. List skierowano na rêce kapitana Stefana Stablewskiego, jeñca Oflagu II C numer Poza serdecznymi wyrazami wspó³czucia i s³owami otuchy, pismo przekazywa³o papieskie b³ogos³awieñstwo dla polskiego oficera, jego rodziny i katolickiech kolegów w niewoli. Ku radoœci jeñców, zosta³o og³oszone w obozowym rozkazie dziennym. LITERATURA UZUPE NIAJ CA J. K³os, Arcybiskup Floryan Oksza Stablewski, Poznañ 1907; A. Kwilecki, Stefan Florian Stablewski ( ). Wielki orygina³, w: ten e: Silva rerum. Ludzie-instytucje-wydarzenia. Zapiski i wspomnienia, Poznañ 2007, s ; Mowa a³obna wyg³oszona przez X. Dr. Lewickiego na nabo eñstwie a³obnem odprawionem za spokój duszy œ.p. Stefana Stablewskiego w koœciele œw. Wojciecha w Poznaniu w dniu 16. stycznia 1894, Poznañ 1894; Stablewska Irena ( Iry ), Powieœci dla ludu, Poznañ 1912; Stablewska Irena ( Iry ), Na stra y. Powieœæ na tle wielkopolskich stosunków, Poznañ 1937; F. Stablewski, Przemowa miana na uroczystoœci œlubnej Karola i Anny Stablewskich w dniu 5 lutego 1890 r. w Krakowie w koœciele Felicyanek, Poznañ SUMMARY The Stablewski family were typical of the Polish nobility, whose history included outstanding personages as well as mediocre ones, was marked with achievements but also failures. The Stablewski family settled in Wielkopolska in the second half of the 17 th century. They maintained lively contacts with the Church. One representative of the family, Florian Stablewski, was the archbishop of Poznañ in the years Irena Stablewski actively cooperated with Catholic publishers. Key words Stablewski. A noble family. Wielkopolska. Nobility. Poznañ. Church. Poznañ archdiocese. Florian Stablewski the archbishop of Poznañ 8 Treœæ pisma w jêzyku francuskim wys³anego 19 listopada 1941 r. z Watykanu do jenieckiego obozu oficerów polskich w Dobiegniewie (wówczas Oflag II C w Woldenbergu); list podpisa³, z upowa nienia papie a Piusa XII, kardyna³ L. Maglione. Adresatem by³ Stefan Florian Stablewski.

18 262 ANDRZEJ KWILECKI.