Integracja Sensoryczna

Transkrypt

1 Integracja Sensoryczna Teoria Integracji Sensorycznej ma swoje podstawy w wiedzy z zakresu: neurofizjologii, neurologii, psychologii klinicznej dziecka, terapii neurorozwojowej. Twórcą integracji sensorycznej jest dr Jane Ayres ( ), psycholog, terapeuta i pracownik naukowy Uniwersytetu Kalifornijskiego w USA. W latach 60-tych XX wieku badaczka sformułowała hipotezy wskazujące na związki procesów integracji sensorycznej z procesami uczenia się. Metoda SI ma w Polsce ponad dwudziestoletnią historię. W 1993 r. w Ośrodku TPD Helenów odbył się pierwszy kurs integracji sensorycznej w Polsce. Współorganizatorem kursu był Zbigniew Przyrowski - prekursor terapii integracji sensorycznej w Polsce. Integracja sensoryczna jest procesem polegającym na odbiorze i interpretacji przez mózg informacji otrzymanych ze wszystkich zmysłów i wykorzystywaniu ich w celowym działaniu. Poznając świat opieramy się na informacjach dostarczanych nam przez nasze zmysły. W każdym momencie życia odbieramy niezliczoną liczbę danych zmysłowych (sensorycznych). Mózg nieustannie je organizuje, gdy się uczymy, odpoczywamy, bawimy, pracujemy. U większości dzieci proces integracji sensorycznej przebiega w sposób naturalny, podczas aktywności typowych dla danego etapu rozwoju. Dziecko poznaje świat eksplorując otoczenie, słuchając, smakując i obserwując. Aby jak najpełniej doświadczać świata i uczyć się nasze zmysły muszą ze sobą współpracować i tworzyć sprawny mechanizm. Nieprawidłowy lub niepełny odbiór bodźców z któregoś ze zmysłów wprowadza chaos, powoduje niepewność i skłania do poszukiwania brakujących wrażeń. W ten sposób mózg dąży do równowagi i próbuje kompensować braki. Zmysł równowagi, propriocepcji oraz dotyk to trzy podstawowe układy sensoryczne ściśle współpracujące ze zmysłami słuchu oraz wzroku. Od współpracy tych układów zależy prawidłowe funkcjonowanie w otaczającym nas świecie. Prawidłowa integracja daje podstawę do rozwoju bardziej złożonych procesów, takich jak: percepcja wzrokowa i słuchowa, koordynacja wzrokowo-ruchowa, mowa, umiejętność czytania i pisania, koncentracja uwagi, a w konsekwencji dojrzałość do podjęcia nauki szkolnej i dobry fundament do właściwych relacji z rodziną i otoczeniem. Integracja sensoryczna rozpoczyna się już w okresie płodowym i trwa do około 7 roku życia. U większości dzieci proces integracji sensorycznej przebiega w sposób naturalny. Sprawne działanie wszystkich systemów sensorycznych i procesów integracji wpływa na prawidłowy rozwój ruchowy, emocjonalny i poznawczy dziecka. Na skutek różnych czynników wpływających na rozwój dziecka podczas ciąży, czynników okołoporodowych i pojawiających się w późniejszym rozwoju może dojść do zaburzeń w procesach integracji sensorycznej. U niektórych dzieci proces integracji nie przebiega w sposób prawidłowy lub też rozwija się w niewystarczającym stopniu. U tej grupy dzieci mogą pojawić się problemy w nauce. Nierozwinięcie określonych umiejętności w kolejnych

2 stadiach rozwoju powoduje powstawanie trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka. Zaburzenia te mogą mieć różne nasilenie od łagodnego po znaczne i przejawiać się w różny sposób. Nie u wszystkich dzieci przyczyną problemów w nauce, rozwoju lub zachowania jest zaburzona integracja sensoryczna. Co może wskazywać na zaburzenie integracji sensorycznej? Wskaźniki zaburzeń u niemowląt i małych dzieci: trudności ze spaniem (trudności w zasypianiu, częste wybudzenia w nocy i kłopoty z ponownym zaśnięciem), trudności z jedzeniem (trudności ze ssaniem, gryzieniem, preferowanie ograniczonych typów pokarmów), nie lubi być przytulane, jest nadmiernie aktywne, wciąż w ruchu lub też jest letargiczne, ospałe występują opóźnienia w rozwoju w zakresie kamieni milowych : dziecko późno siada, późno raczkuje (lub pomija ten etap), późno stawia pierwsze kroki, późno wypowiada pierwsze słowa lub wypowiada całe zdania pomijając okres gaworzenia, wokalizacji, unika manipulacji zabawkami/przedmiotami, nie umie się samo uspokoić np. poprzez ssanie smoczka, patrzenie na zabawkę, słuchanie głosu opiekuna Wskaźniki zaburzeń u dzieci w wieku przedszkolnym: trudności z opanowaniem treningu czystości, potyka się, obija o przedmioty, ma słabą równowagę, jest niezgrabne ruchowo, jest nadwrażliwe na hałas (często zatyka uszy, samo hałasuje mruczy, śpiewa pod nosem), nadwrażliwe na pewne zapachy, nie lubi pewnych typów ubrań, narzeka na metki, bardzo źle znosi mycie głowy, mycie twarzy, obcinanie paznokci, ma kłopoty z nauką jazdy na rowerze, jest nadmiernie aktywne, wciąż w ruchu lub też jest letargiczne, ospałe, trudności z opanowaniem lub unika czynności takich jak: zapinanie ubrań, zdejmowanie butów, wiązanie butów, rysowanie, wycinanie, opóźnienia w rozwoju mowy, kłopoty z artykulacją, dziecku trudno skupić się na jednej czynności Wskaźniki zaburzeń dzieci w wieku szkolnym: jest nadwrażliwe na hałas (często zatyka uszy, samo hałasuje mruczy, śpiewa pod nosem), nadwrażliwe na pewne zapachy, nie lubi być przytulane, nie lubi pewnych typów ubrań, narzeka na metki, nie może usiedzieć w miejscu, jest wciąż w ruchu, wierci się w ławce, wstaje podczas lekcji lub też dziecko jest ospałe, prowadzi siedzący tryb życia, trudności z czytaniem zwłaszcza na głos,

3 kłopoty z pisaniem, pisze wolno, nie mieści się w liniach, nieprawidłowo trzyma długopis, jest niezdarne, często potyka się, przyjmuje nieprawidłową postawę przy biurku, myli słowa dźwiękowo podobne, mowa dziecka jest niewyraźna, występuje nieprawidłowa artykulacja, trudności z koncentracją uwagi Metoda integracji sensorycznej to jedna z ważniejszych metod wykorzystywanych w pracy z dziećmi z problemami w rozwoju. W pierwszej kolejności kierowana jest do dzieci z trudnościami w uczeniu się, ale z powodzeniem można stosować ją w przypadku niepełnosprawności intelektualnej, ruchowej, autyzmu, uszkodzeń analizatorów. Może być także wykorzystana jako forma profilaktyki ewentualnych trudności w uczeniu się oraz stymulacja rozwoju dzieci prawidłowo rozwijających się. Rozpoczęcie terapii integracji sensorycznej (SI) poprzedzone jest dokładną diagnozą dziecka opartą na standaryzowanych technikach. Na podstawie przeprowadzonych badań i obserwacji klinicznych zostają opracowywane indywidualne plany terapii. Rodzice otrzymują wskazówki, które powinni realizować w domu. Terapia integracji sensorycznej ma postać ukierunkowanej zabawy. Polega na takim stymulowaniu układu nerwowego, aby dać mu możliwość właściwej pracy, czyli prawidłowego odbierania, przetwarzania i odpowiedzi na bodźce płynące z otoczenia, jak i z naszego ciała. Integracja sensoryczna jest pomocna i efektywna, zwłaszcza w przypadku małych dzieci i w młodszym wieku szkolnym. Układ nerwowy kształtuje się i jest najbardziej podatny na zmiany szczególnie w pierwszej dekadzie życia. Terapia SI odbywa się w pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym i wyposażonym w odpowiednie przyrządy. Wyposażenie sali terapeutycznej musi przede wszystkim obejmować wiele urządzeń do stymulacji systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego, ale również wzrokowego, słuchowego i węchowego.

4 Jednostka terapeutyczna trwa minut. Częstotliwość uczestniczenia w zajęciach jest zależna od rodzaju i głębokości zaburzeń integracji sensorycznej. Na częstotliwość i długość terapii mają również wpływ inne choroby i współwystępujące zaburzenia /autyzm, upośledzenie umysłowe, inne/. Terapia integracji jest długofalową terapią i średnio /jak wskazują statystyki prowadzone przez terapeutów/ obejmuje około sesji. Terapia Integracji Sensorycznej jest to system ćwiczeń, zabaw i aktywności proponowanych dziecku, który ma prowokować i wyzwalać odpowiednie reakcje sensoryczne. Celem jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców w postaci różnorodnych aktywności, które terapeuta dobiera indywidualnie, tak by stały się wyzwaniem dla dziecka, a przede wszystkim by były stymulujące dla jego rozwoju. Tylko taka ukierunkowana stymulacja wpływa znacząco na zmianę zachowania dziecka w sferze emocjonalnej, motorycznej, poprawę funkcji językowych i poznawczych, a przede wszystkim przejawia się lepszą efektywnością uczenia się. Dla dziecka terapia jest zabawą i może się taką wydawać się dorosłym. Nic bardziej mylnego! Jest to ciężka praca pod kierunkiem terapeuty, pod okiem którego dziecko jest w stanie osiągnąć sukces, który prawdopodobnie byłby niemożliwy w całkowicie spontanicznej zabawie. Podczas intensywnej terapii dzieci świetnie się bawią czując, że odnoszą sukcesy w coraz bardziej skomplikowanych zadaniach. Dzięki temu podnoszą swoją samoocenę i chętnie uczestniczą w zajęciach. Często zaczynają lepiej odbierać otaczający je świat. Takie doświadczenia w kierowaniu swoim zachowaniem zaczynają przenosić również na inne sytuacje życiowe już poza salą terapeutyczną, co zauważają rodzice i nauczyciele. Zmienia się obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku, staje się pewniejsze siebie, bardziej otwarte, łatwiej nawiązuje relacje z innymi.

5 Kwestionariusz sensomotoryczny /Copyright Zbigniew Przyrowski/ I. DOTYK Przesadnie reaguje na niewielki ból Nie zwraca uwagi na drobne skaleczenia Lubi aktywności związane z brudzeniem się (malowanie palcami) Unika aktywności związanych z brudzeniem (lepienie w plastelinie) Nie lubi być niespodziewanie dotykany (lekko) Lubi być dotykany (uwielbia to, poszukuje tego) Poszukuje fizycznie agresywnego kontaktu (uderza w ludzi, ściany) Jest szczególnie łaskotliwy Unika używania dłoni do eksploracji dotykowej obiektów

6 Preferuje pewne ubrania i/lub narzeka na metki, mówi że niektóre ubrania drapią są za sztywne k? II. RÓWNOWAGA I RUCH Pierwsza część pytań odnosi się do podwrażliwości, a druga do nadwrażliwości. Ma słabą równowagę Ma lub miał duże problemy z nauką jazdy na rowerze Podpiera głowę podczas rysowania pisania Lubi kręcić się na karuzeli, krześle obrotowym Często huśta się na krześle lub przyjmuje pozycję głową do dołu Uwielbia huśtanie się na huśtawkach Uwielbia szybki ruch Wygląda na przerażone w przestrzeni (nie huśta się itp.) Unika szybkiego ruchu Ma chorobę lokomocyjną Lubi ruch który sam inicjuje nie lubi gdy ktoś nim porusz, huśta Nie lubi próbować nowych zadań ruchowych Nie lubi wysokości, boi się wspinać III. KOORDYNACJA Ma problemy z manipulacją (cięcie, rysowanie, zapinanie) Jest niezgrabne ruchowo, często przewraca się

7 Ma trudności z uczeniem się nowych aktywności ruchowych Ma trudności z różnicowaniem prawo - lewo (powyżej 7 r.ż) Nie trzyma kartki drugą ręką gdy pisze lub rysuje Źle trzyma ołówek Brzydko pisze, nie mieści się w liniach Nie potrafi wiązać sznurowadeł, miał trudności z nauczeniem się Ma trudności z posługiwaniem się sztućcami Ma trudności w łapaniu i/lub kopaniu piłki IV. NAPIĘCIE MIĘŚNI Wygląda na rozluźnione, wiotkie Ma nieprawidłową postawę gdy siedzi lub stoi Zbyt mocno ściska przedmioty (np. ołówek) Zbyt lekko ściska przedmioty (np. ołówek) Szybko się męczy Unika zabaw i gier ruchowych Podpiera głowę podczas rysowania, pisania Raczej prowadzi siedzący tryb życia Jest niezgrabne ruchowo

8 Ma trudności z podnoszeniem cięższych przedmiotów V. SŁUCH Jest zirytowane, pobudzone lub zalęknione w miejscach gdzie jest głośno Jest bardzo wrażliwe na dźwięki Trudno mu skupić uwagę w miejscu hałaśliwym Myli się wykonując polecenia słowne Potrzebuje powtarzania poleceń, wskazówek Myli podobne dźwiękowo słowa Zatyka uszy na niektóre dźwięki Lubi dziwne dźwięki, lubi powtarzać pewne dźwięki Mruczy, śpiewa, mówi do siebie podczas wykonywania zadania Unika zabawek, innych przedmiotów wydających dźwięki VI. WZROK Nadwrażliwe na światło; woli światło rozproszone, półmrok Ma problemy z różnicowaniem kształtów Krótki okres fiksacji wzrokowej (skupienia wzroku na przedmiocie) Z trudnością śledzi poruszający się przedmiot, gubi go Często mruga, ma ból głowy, załzawione oczy po czytaniu

9 Jest bardzo pobudzone gdy ma do czynienia z wieloma bodźcami wzrokowymi Odmawia zasłaniania oczu, ograniczenia widzenia Odwraca litery, sylaby, słowa Ma problemy z przepisywaniem z tablicy, książki Mruży oczy podczas słonecznego dnia VII. WĘCH Nadwrażliwe na pewne zapachy Ignoruje nawet ostre i nieprzyjemne zapachy Ma trudności z różnicowaniem zapachów Często zatyka nos mówiąc, że "śmierdzi" Nie je pokarmów bez wcześniejszego wąchania Nadwrażliwe na zapach perfum, mydła, wody kolońskiej Lubi wąchać różne rzeczy nie służące do jedzenia Lubi mocno doprawione pokarmy Preferuje pokarmy o łagodnym smaku Ma łatwy odruch wymiotny na wiele zapachów ak? VIII. UWAGA I ZACHOWANIE Jest nerwowe, pobudzone Jest impulsywne, wyrywa się zanim zakończymy instrukcję

10 Ma problemy z organizacją zachowania, wykonywanych zadań Nie może dłużej skupić się na zadaniu Bardzo lubi biegać, skakać, jest ciągle w ruchu Szybko i łatwo pobudzone przez dźwięki, światło itd Niespokojne wówczas gdy trzeba być cicho i koncentrować się Łatwo przechodzi od płaczu do śmiechu Szybko się rozprasza Lubi biegać podskakiwać, być w ruchu SKALA DOTYK RÓWNOWAGA I RUCH: Podreaktywność RÓWNOWAGA I RUCH: Nadreaktywność KOORDYNACJA NAPIĘCIE MIĘŚNI SŁUCH WZROK WĘCH NORMA RYZYKO

11 UWAGA I ZACHOWANIE UWAGA! Poniższa lista objawów ma jedynie charakter informacyjny. NIE może służyć do jakiejkolwiek diagnozy i/lub wydawania opinii na temat stanu dziecka! Decyzje związane z diagnozą oraz zaleceniami terapii należą do odpowiedniego specjalisty. Jeśli wynik znajduje się w kolumnie "ryzyko", może wskazywać tylko na możliwość wystąpienia zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego. Więcej informacji o metodzie na stronie