RAPORT KOŃCOWY. Badanie pt.

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY Badanie pt. Ocena wsparcia udzielonego w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego w kontekście przyszłej perspektywy finansowej Wykonawca: Konsorcjum EGO Evaluation for Government Organizations s.c. oraz Fundacja Idea Rozwoju Warszawa, 9 grudnia 2013

2 SPIS TREŚCI 1. STRESZCZENIE WPROWADZENIE METODOLOGIA Organizacje Pozarządowe jako beneficjent wsparcia w ramach komponentu regionalnego POKL Sytuacja Organizacji Pozarządowych w woj. pomorskim Zakres wsparcia oferowanego dla NGO w ramach komponentu regionalnego POKL w woj. pomorskim Zakres faktycznie udzielonego wsparcia dla NGO w ramach komponentu regionalnego POKL w woj. Pomorskim Wdrażanie projektów przez NGO Partnerstwo i współpraca z innymi podmiotami Analiza przystawalności wsparcia w kontekście celów strategii szczebla lokalnego Wpływ POKL na zmianę potencjału NGO w woj. Pomorskim Uczestnicy wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL Zakres tematyczny projektów realizowanych przez NGO Uczestnicy wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL w woj. pomorskim Ocena efektów projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL Efekty realizacji projektów przez NGO Porównanie efektów realizacji projektów przez NGO i przedsiębiorstwa Możliwości prowadzenia działań dla organizacji pozarządowych w ramach perspektywy finansowej w województwie pomorskim Rola organizacji pozarządowych w świetle dokumentów strategicznych Ocena potencjału organizacji pozarządowych do realizacji projektów w ramach przyszłej perspektywy finansowej Możliwe rozwiązania prawno-organizacyjne w kontekście RPO WP

3 7.4 Możliwe modyfikacje zakresu wsparcia oferowanego NGO w ramach RPO WP REKOMENDACJE Załączniki - Opisy studiów przypadku Bibliografia

4 1. STRESZCZENIE Niniejsze badanie zrealizowane zostało na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego (dalej UMWP) przez konsorcjum złożone z Fundacji IDEA Rozwoju i Spółki EGO Evaluation. Badanie prowadzone było w okresie sierpień-listopad 2013 r. Celem głównym, zakreślonym przez Zamawiającego było dokonanie oceny skuteczności, użyteczności, trafności, efektywności i trwałości wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe realizujące projekty w ramach komponentu regionalnego POKL oraz czynników mających wpływ na wskazane aspekty. Celem badania było również określenie wyzwań i potrzeb sektora pomorskich organizacji pozarządowych w zakresie realizacji projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w perspektywie finansowej Poniżej przedstawiono najważniejsze wyniki badania: 1. 70% beneficjentów odpowiedziało, że nie prowadzi żadnych innych projektów ze środków unijnych. Jeśli organizacja realizuje inne projekty, to w większości są to projekty realizowane w ramach komponentu centralnego PO KL. Jedna trzecia Beneficjentów odpowiedziała, że jak dotąd ich organizacja realizowała jedynie projekty współfinansowane z EFS. Świadczyć to może o pewnym uzależnieniu organizacji pozarządowych od tego funduszu. Z badań CAWI wynika także, że większość beneficjentów (67%), uzależnia zakres działania instytucji od dalszego finansowania projektów ze środków unijnych, w tym EFS. Z drugiej strony jedynie niespełna 5% Beneficjentów przyznało, ze środki z projektu zastąpiły dotychczasowe przychody organizacji, a 10% respondentów przyznało, że mieli trudności z płynnością finansową w trakcie realizacji projektu. 2. Realizowane projekty były najczęściej komplementarne z dotychczasowymi działaniami organizacji, rozszerzające jednak dotychczasowy zakres działań o nowe świadczenia. W większości przypadków projekty nie wykraczały poza dotychczasowy obszar geograficzny działalności organizacji. 3. Prawie 70% beneficjentów deklarowało współpracę z innymi podmiotami w ramach realizacji projektu - formalną bądź nieformalną. Najczęściej decydowano się na 4

5 współpracę z JST albo innymi organizacjami pozarządowymi. Głównym czynnikiem decydującym o nawiązaniu współpracy były wcześniejsze dobre doświadczenia. W ocenie beneficjentów we współpracy pojawiało się niewiele problemów, a te które się pojawiły były szybko rozwiązywane. Współpraca między podmiotami przebiegała pomyślnie, kiedy kontakt był intensywny i można było w sposób otwarty informować o problemach czy brakach, a lider projektu był w stanie dostarczyć lub wspomóc jakieś rozwiązania na bieżąco, w trakcie wdrażania projektu. 4. Organizacje najbardziej aktywne w aplikowaniu o środki w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego charakteryzują się bogatymi doświadczeniami we wdrażaniu projektów wyniesionymi jeszcze z poprzedniej perspektywy finansowania. Są to organizacje, które funkcjonują już jakiś czas, są stabilne i mają określone zaplecze instytucjonalno-techniczne. Przeciętny wiek organizacji beneficjentów, ustalony w badaniu CAWI, wynosi około 16 lat. Najbardziej aktywne organizacje chętnie i aktywnie współpracują z otoczeniem lokalnym. 5. Beneficjenci wskazują na różne trudności na etapie wnioskowania o wsparcie: problemy z brakiem przejrzystych zasad oceny projektów, zbyt wysoką biurokrację, problemy ze zbyt małą dopuszczalną liczbą znaków w szczegółowych opisach projektów, niewłaściwą metodykę oceny. Na etapie realizacji projektu barierą dla działania organizacji pozarządowej w trakcie realizacji projektu jest występujący w niektórych przypadkach brak współpracy z innymi podmiotami, realizującymi działania pomocowe. Na etapie rozliczenia projektu największym problemem jest według organizacji obawa przed niekwalifikowalnością środków i nieosiągnięciem wskaźników rezultatu. 6. Program Operacyjny Kapitał Ludzki, w związku z rozbudowanym i wieloszczeblowym systemem zarządzania i wdrażania, stał się nadmiernie zbiurokratyzowany. Przełożyło się to na zakres i sposób wdrażania komponentem regionalnym POKL w województwie pomorskim. Analiza innych systemów grantowych pokazuje 5

6 jednocześnie, że możliwa jest zupełnie inna filozofia działań, dająca możliwość znacznie skuteczniejszego ukierunkowania na rezultaty. 7. Dominującą formą wsparcia w projektach realizowanych przez NGO były szkolenia/ warsztaty/ kursy lub ich kombinacja z doradztwem, w tym opracowywaniem Indywidualnych Planów Działania oraz poradnictwem zawodowym. Zarówno beneficjenci jak i uczestnicy zauważali potencjalne możliwości modyfikacji zakresu wsparcia. Dwie trzecie przedstawicieli NGO wskazało, że gdyby dostępne były dodatkowe środki finansowe, to podjęliby dodatkowe działania, które miałby na celu wspomóc w bardziej kompleksowy sposób poszczególnych uczestników projektów. Wśród wymienianych działań padają m.in. propozycje uzupełnienia form wsparcia o elementy mentoringu, czy też tzw. jobshadowing (trening pod okiem doświadczonych pracowników z danej branży), wsparcie socjalno-bytowe, wyjazdy studyjne i edukacyjne, czy też dodatkowe elementy staży, praktyk oraz doradztwa. Jednocześnie niemal co drugi uczestnik zgłosił potrzebę uzupełnienia realizowanych projektów o dodatkowe elementy, które mogłyby uczynić projekt bardziej przydatnym. Przy czym w przypadku uczestników tylko jedna trzecia potrafiła wskazać owe elementy, wymieniając przede wszystkim potrzebę większej liczby elementów praktycznych. 8. Głównym oczekiwaniem zgłaszanym przez uczestników projektów prowadzonych przez NGO, było zdobycie nowych kwalifikacji zawodowych (71%). Kolejne oczekiwania względem projektów, to: znalezienie pracy (28%), znalezienie pracy w lepszym miejscu (12%), założenie własnej działalności gospodarczej (5%), czy też awansowanie w dotychczasowym miejscu pracy. Biorąc pod uwagę deklaracje uczestników, najskuteczniej udało się zrealizować oczekiwanie, dotyczące zdobycia nowych kwalifikacji zawodowych. Fakt ich nabycia w ramach projektu zgłosiło 82% uczestników (w grupie osób, dla których był to cel). Pozostałe oczekiwania udało się zrealizować na niższym poziomie około 38% uczestników zadeklarowało, że dzięki udziałowi w projekcie udało im się znaleźć pracę (w grupie tych, którzy zgłaszali takie oczekiwanie). W grupie osób liczących na to, że udział umożliwi im założenie działalności gospodarczej, cel ten osiągnęło wg deklaracji około 35% uczestników. 6

7 Założenia dot. awansu spełnione zostały w przypadku 39% uczestników, natomiast zmiana miejsca pracy udała się co czwartej osobie, która takie oczekiwanie zgłaszała. 9. Analiza sytuacji zawodowej uczestników projektów wskazuje, że możemy mówić o jej poprawie względem sytuacji poprzedzającej przystąpienie do projektu. Na poziomie badanej grupy obserwujemy przyrost osób zatrudnionych o 10%. Łącznie w momencie badania zatrudnionych było 73% uczestników. W grupie tej 61% stanowiły osoby pracujące, ale nie we własnej firmie, kolejne 10% prowadziło własną działalność gospodarczą. Pozostałe 2% uczestników deklarowało prowadzenie obu form aktywności zawodowej. Biorąc pod uwagę generalny wzrost bezrobocia w okresie realizacji programu w województwie pomorskim (skutek kryzysu gospodarczego) jest to pozytywna informacja. 10. W ramach badania wydzielona została osobna warstwa uczestników projektów EFS, którzy korzystali zarówno ze wsparcia projektów prowadzonych przez organizacje pozarządowe, jak i firmy prywatne. Zestawienie obu projektów w trzech wymiarach: (1) uzyskania przydatnej wiedzy (2) dopasowania do potrzeb oraz (3) strony organizacyjnej projektu, wskazuje, że w każdym z nich, uczestnicy lepiej ocenili projekty prowadzone prze NGO. Szczególnie na ich korzyść wypada kwestia przekazywania przydatnej wiedzy z punktu widzenia kwalifikacji zawodowych. 43% uczestników skłania się ku opinii, że w tym wymiarze projekty prowadzone przez NGO okazały się lepsze. Natomiast najbardziej porównywalne okazały się projekty pod względem kwestii organizacyjnych, tutaj 55% uczestników jest zdania, że oba projekty były, patrząc na ten wymiar, mniej więcej takie same. 11. Skuteczność organizacji pozarządowych na polu aktywizacji zawodowej uczestników jest niemal taka sama jak w przypadku podmiotów prywatnych. Z analiz wykorzystujących schemat kontrfaktyczny wynika, że uczestnicy projektów prowadzonych przez oba typy podmiotów poprawili swoją sytuację zawodową w podobnej skali. 7

8 Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT/TOWS podsumowującej całościowe wyniki badania. Analiza SWOT wsparcia udzielonego w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego w kontekście przyszłej perspektywy finansowej. MOCNE STRONY NGO jako beneficjenci POKL są stosunkowo silnie ukierunkowane na rezultaty (w kontekście poprawy rzeczywistej sytuacji społeczno-ekonomicznej uczestników) Stosunkowo duże doświadczenie NGO w realizacji projektów z POKL (sprawdzony beneficjent) Realizowane przez NGO projekty obejmowały wsparcie dla osób w wyjątkowo trudnej sytuacji społecznej i zawodowej (były dobrze dostosowane do potrzeb trudnych uczestników) Dostępność szerokiego wachlarza środków na projekty w ramach EFS (pozwalający na wykorzystanie potencjału NGO w różnych polach) Znaczna część NGO działa dla idei nie dla zysku SŁABE STRONY Sztywność i nieprzejrzystość systemu wdrażania projektów EFS narzucona rozwiązaniami MRR Sposób, kryteria wyboru projektów i rozliczania dotacji z POKL skłaniające do aplikowania o standardowe, a nie innowacyjnych przedsięwzięcia Niewystarczająca współpraca UMWP z organizacjami pozarządowymi Uzależnienie niektórych organizacji od środków EFSu Trudna współpraca i nieufność publicznych instytucji pomocowych w stosunku do organizacji pozarządowych SZANSE W przyszłej perspektywie UMWP stanie się Instytucją Zarządzającą również w ramach EFS (możliwość istotnej zmiany/uproszczenia procedur wdrażania) Możliwość alokowania znacznych środków finansowych z EFS na różnego rodzaju przedsięwzięcia w perspektywie (np. budowę zdolności instytucjonalnej NGO, preferencje dla NGO w dostępie do pewnych grup uczestników itd.) Fundusz pożyczkowy, po odpowiednich usprawnieniach, ma szansę być dużym wsparciem dla organizacji pozarządowych w województwie (m.in. w kontekście zapewnienia wkładu własnego) Większy nacisk na projekty partnerskie może być wsparciem dla budowania potencjału trzeciego sektora, jak i łatwiejszego zapewnienia wkładu własnego w projektach Odpowiednia promocja różnych funduszy na projekty trzeciego sektora może ograniczyć uzależnienie NGOs od EFSu ZAGROŻENIA Zbyt duże skoncentrowanie na wskaźnikach rezultatu może z czasem wykluczyć realizację projektów wspierających najtrudniejsze grupy społeczne (dodatkowe wprowadzenie mechanizmu ram wykonania - nieosiągnięcie wskaźnika na poziomie programu może oznaczać utratę pieniędzy z UE - spowodować może presję na osiągniecie wskaźnika "za wszelką cenę") Brak określenia roli, jaką pełnić powinny NGO z punktu widzenia celów rozwojowych woj. pomorskiego (zwłaszcza w kontekście funduszy UE) Brak możliwości wniesienia wkładu własnego przez NGO Systematycznie narastające procedury i biurokracja związane z realizacją programów EFS (zagrożenie przeniesienia dotychczasowych rozwiązań na system RPO i dołożenia kolejnych wymagań specyficznych dla woj. pomorskiego) 8

9 Naturalny opór przed zmianą procedur wewnątrz administracji (niechęć do wprowadzenia zmian w systemie, który sprawdził się jako sprawna maszynka do wydawania pieniędzy przy minimalnym poziomie błędów) Następnie przypisane zostały wagi do każdego z elementów w oparciu o zdobytą wiedzę o przedmiocie badania w odniesieniu do informacji pochodzących ze wszystkich źródeł danych, które zostały wykorzystane w tym badaniu. Konkluzją analizy SWOT/TOWS jest propozycja zastosowania poprzez Zlecającego strategii defensywnej, czyli najpierw walki ze słabymi stronami i niwelacja istniejących zagrożeń. Wynika to z wielości problemów (w szczególności dot. obciążenie proceduralnego beneficjentów wsparcia), które przez ostanie dziesięć lat kumulowały się w ramach systemu EFS zarządzanego centralnie. Wyniki badania znalazły swoje odzwierciedlenie w propozycji rozwiązań mogących podnieść jakość realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego na lata : Rekomendacja 1: Stworzenie przyjaznego beneficjentom i nastawionego na rezultaty systemu wdrażania EFS w okresie Działania: Konieczne jest opracowanie na nowo procedur dot. wdrażania priorytetów EFS ograniczając je do niezbędnego minimum 1. Pozwoli to na uniknięcie sytuacji polegającej na przeniesieniu dotychczasowego, nadmiernie zbiurokratyzowanego, systemu wdrażania POKL na system RPO WP Nowy system można np. oprzeć na dobrych praktykach Fundacji Batorego. Adresowane problemy: Program Operacyjny Kapitał Ludzki, w związku z rozbudowanym i wieloszczeblowym systemem zrządzania i wdrażania, stał się nadmiernie zbiurokratyzowany. Systematycznie narastające procedury spowodowały jego daleko idące odhumanizowanie spychając człowieka na dalszy plan. Analiza innych systemów grantowych pokazuje jednocześnie, że możliwa jest zupełnie inna filozofia działań, dająca możliwość znacznie skuteczniejszego ukierunkowania na rezultaty. W chwili obecnej Urząd Marszałkowski znajduje się w sytuacji, w której jest zmuszony do podporządkowania się rozwiązaniom zaprojektowanym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, natomiast w kolejnej perspektywie finansowej większość kompetencji w zakresie zarządzania 1 Należy przy tym uwzględnić wymagania poziomu krajowego i europejskiego wynikające z treści przyszłych rozporządzeń (np. dodatkowe wymagania dot. tzw. ram wykonania) 9

10 i wdrażania EFS na poziomie regionalnym zostanie przeniesionych na poziom Urzędu Marszałkowskiego. Adresaci: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Horyzont czasowy: czerwiec 2014 r. Rekomendacja 2: Zapewnienia wkładu własnego w projektach NGO współfinansowanych z EFS w latach Działania: Wprowadzając wymóg zapewnienia wkładu własnego do projektów EFS należy: 1) zapewnić możliwość wnoszenia wkładu rzeczowego (w przypadku pracy wolontariuszy - skalkulowanie stawek w oparciu o stawki rynkowe, które są znacznie wyższe od tych funkcjonujących nieformalnie w POKL. Wysokość stawek maksymalnych lub widełki powinna znaleźć się w wytycznych Urzędu Marszałkowskiego) 2) zapewnić możliwość uzyskania dofinansowania części wkładu własnego ze źródeł UMWP - w postaci grantu w przypadku organizacji młodych, niewielkich lub nie prowadzących działalności gospodarczej/odpłatnej - w postaci preferencyjnej pożyczki w pozostałych przypadkach (można w tym celu wykorzystać pomorski fundusz pożyczkowy starając się wcześniej wyeliminować istniejące w tym systemie problemy proceduralne) 3) rozważyć zróżnicowanie wysokości wkładu własnego w zależności od obszaru wsparcia (najniższy w przypadku projektów służących integracji społecznej grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji) 4) promować ideę partnerstwa (NGO a JST, NGO a przedsiębiorstwa). W przypadku partnerstwa z JST, które wnosiły by wkład finansowy wskazane jest opracowanie Wytycznych/zaleceń dla JST w jaki sposób zapewnić czystość proceduralną przekazywania środków NGO. Adresowane problemy: W przyszłym okresie programowania rozważane jest zwiększenie obowiązku zapewnienia wkładu własnego przez beneficjentów EFS, w tym organizacje pozarządowe. Mimo negatywnej oceny tego pomysłu przez same NGO zdaniem zespołu ewaluacyjnego istnieją argumenty, by taki wymóg wprowadzić, gdyż : - w taki sposób skutecznie funkcjonują inne systemy grantowe, - wkład własny prawdopodobnie przekieruje też popyt na projekty POKL w stronę organizacji z misją. 10

11 Adresaci: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Horyzont czasowy: czerwiec 2014 r. Rekomendacja 3. Wprowadzenie preferencji w dostępie do środków RPO WP dla NGO Działania: Należy brać pod uwagę, że niektóre projekty obejmują najtrudniejsze przypadki osób z problemami, co prowadzi do efektu kwaszenia, a więc może obniżać poziom osiągniętych wskaźników rezultatu. Dla samych uczestników jest jednak często bezcenną wartością i jedynym w swoim rodzaju wsparciem. W ramach RPO WP rekomenduje się wprowadzenie preferencji w zakresie dostępu do środków organizacjom pozarządowym działającym w obszarze integracji społecznej. Preferencje takie powinny być brane pod uwagę w szczególności w przypadku: 1) pewnych grup beneficjentów (np. bezdomni, społeczności romskie i inne grupy do których trudno jest dotrzeć urzędnikom/przedsiębiorcom) 2) w przypadku niektórych konkursów (skierowanych do szczególnie trudnych grup beneficjentów) istotną rolę powinno odgrywać doświadczenie (sprecyzowane nie tylko w kontekście konkretnego beneficjenta lecz również kompetencji i doświadczenia zespołu wdrażającego projekt inspiracją mogą być tu kryteria stosowane w Prawie Zamówień Publicznych dotyczące ewaluacji) Adresowane problemy: W przypadku udzielania pomocy osobom w szczególnie trudnej sytuacji życiowej koniecznej jest bardzo dogłębne poznanie problemów przyszłych uczestników. Jednocześnie zaproponowanie odpowiedniego, szytego na miarę zestawu działań wymaga wieloletniej praktyki i doświadczenia. Przeprowadzone badania wskazują, że często taką wiedzę posiadają niemal wyłącznie organizacje pozarządowe. Organizacje pozarządowe mają bardziej indywidualne podejście do uczestników projektu i są bardziej zaangażowane w pomoc, identyfikując się z ich potrzebami. Przeprowadzone badania wskazują również silne ukierunkowanie NGO na osiąganie długotrwałych rezultatów projektów (postrzegają problem przez pryzmat sytuacji konkretnego człowieka, a nie procedur projektu - prowadząc przykładowo na własną rękę monitoring losów uczestników nawet po zakończeniu projektu). Adresaci: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Horyzont czasowy: czerwiec 2014 r. 11

12 Rekomendacja 4: Wypracowanie modelu współpracy między Urzędem Marszałkowskim a organizacjami pozarządowymi w województwie pomorskim Działania: Wskazane jest wypracowanie nowego modelu współpracy Urzędu Marszałkowskiego z sektorem organizacji pozarządowych, w szczególności w zakresie roli jaką NGO mają pełnić w systemie realizacji RPO WP Opracowując model należy mieć na uwadze, że z jednej strony RPO wymagał będzie kompetentnych beneficjentów (a takimi, jak pokazuje to badanie, są organizacje pozarządowe - szczególnie w niektórych obszarach interwencji), równocześnie, przy deficycie innych źródeł, RPO będzie istotnym źródłem finansowania sektora pozarządowego (działał będzie więc stymulująco poprzez generowanie popytu na określone działania). Opracowując model wskazane jest: 1) Biorąc pod uwagę deficyt innych środków finansowych służących rozwojowi instytucjonalnemu NGO, należy rozważyć włączenie komponentu budowy potencjału w przypadku skutecznych grantobiorców 2. Dzięki temu UMWP będzie stymulował rozwój przede wszystkim tych podmiotów, które optymalnie realizują zadania samorządu, jednocześnie motywując NGO do aktywności aplikacyjnej. Dobrym przykładem może tu być Program Obywatele dla demokracji realizowany przez Fundację Batorego. 2) Biorąc pod uwagę obecny zakres i sposób współpracy UMWP z organizacjami pozarządowymi, wskazana jest jego istotna modyfikacja. Możliwe jest tu kilka scenariuszy (powołanie zespołu złożonego z przedstawicieli różnych departamentów, delegację współpracy z poziomu UM, na poziom poszczególnych departamentów). Niezależnie od przyjętego podejścia kluczowe jest zaangażowanie do tego zadania najbardziej otwartych i rozumiejących specyfikę III sektor pracowników UM. Pozwoli to na przełamanie istniejących barier we współpracy. Adresowane problemy: Przeprowadzone badania wskazują, że wewnątrz UMWP brakuje spójnej wizji znaczenia i roli organizacji pozarządowych dla rozwoju społeczno-gospodarczego województwa. Brak jest świadomości potencjału jaki tkwi w organizacjach pozarządowych, a który może być wykorzystany do realizacji zadań publicznych (niekiedy organizacje pozarządowe postrzegane są wręcz jako konkurencja dla administracji). Do pewnego stopnia rolę organizacji stara się określić Program Aktywni Pomorzanie (jednocześnie bardzo wąsko traktując zakres oferowanego wsparcia, przeznaczając na ten cel zaledwie 2% środków - najmniej spośród wszystkich priorytetów w programie). Dodatkowo, biorąc pod uwagę obecny kształt dokumentów strategicznych na lata zakres wsparcia służącego stymulowaniu rozwoju sektora na terenie woj. Pomorskiego będzie bardzo ograniczony. 2 Byłaby to forma pośredniego wspierania NGO np. poprzez wyższy udział i szerszy katalog kosztów organizacyjno-administracyjnych 12

13 Adresaci: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Horyzont czasowy: czerwiec 2014 Rekomendacja 5: Promowanie zasady partnerstwa pomiędzy organizacjami pozarządowymi w województwie pomorskim oraz między instytucjami pomocowymi sektora publicznego a organizacjami pozarządowymi Działania: Należy zapobiegać procesowi wykluczenia nowych i niedoświadczonych organizacji z aplikowania o środki unijne w przyszłej perspektywie finansowej. Trzeba rozważyć wsparcie różnych form partnerstwa organizacji, tak, aby nowe organizacje mogły korzystać z doświadczenia organizacji działających od jakiegoś czasu na terenie województwa. Należy też instytucjonalizować formy współpracy organizacji pozarządowych z podmiotami sektora publicznego prowadzącymi działalność pomocową. Należy rozważyć wprowadzenie do procedury konkursowej preferencji dla projektów realizowanych przez partnerstwo kilku organizacji pozarządowych lub/i partnerstwo NGO z instytucjami sektora publicznego. Adresowane problemy: Mimo pewnych problemów, projekty partnerskie można uznać za sukces woj. pomorskiego. Jakość współpracy zależy od wielu czynników indywidualnych i instytucjonalnych partnerów. Partnerstwo pozwala jednak na rozłożenie ciężaru organizacji działań, zastosowanie szerszego wachlarza kompetencji, sprawniejsze wdrażanie i rozliczanie projektu oraz lepsze rozpowszechnienie rezultatów. Organizacje, które są najbardziej aktywne w realizowaniu projektów w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego i mają wcześniejsze doświadczenia w aplikowaniu o dofinansowanie unijne należy traktować jako jeden z najsilniejszych elementów potencjału sektora organizacji pozarządowych. Łącząc siły organizacje małe i niedoświadczone mogłyby uczyć się od dużych organizacji tego, w jaki sposób skutecznie aplikować o środki komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego. W przypadku współpracy organizacji pozarządowych z innymi podmiotami sektora finansów publicznych (mimo, że w wielu przypadkach współpraca się udaje) zdarzają się negatywne sytuacje. Sektor publiczny traktuje NGO jako konkurencję. Ogranicza to możliwość osiągania efektu synergii działań różnych jednostek pomocowych w regionie. Jednocześnie projekty realizowane wspólnie z instytucjami publicznymi pozwalają na lepszy dostęp do grup docelowych, łatwiejszy dostęp do infrastruktury i danych. Oprócz wzajemnej pomocy w budowaniu potencjału trzeciego sektora, partnerstwo wspomaga: - budowanie sieci kontaktów i stałej współpracy, większe zrozumienie realiów działania różnych instytucji, - wzajemnie uzupełnianie kompetencji i doświadczenia, 13

14 - efekty synergiczne dotarcie na większym terenie, do szerszej grupy docelowej (zmniejsza to ryzyko powtarzania się projektów), Adresaci: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Horyzont czasowy: czerwiec 2014 Rekomendacja 6: Wprowadzenie dwustopniowego systemu oceny wniosków nastawionego na rzetelną diagnozę potrzeb Działania: Wprowadzenie dwustopniowego systemu aplikowania do projektów. Na pierwszym etapie powinna zostać przeprowadzona szczegółowa diagnoza potrzeb beneficjentów końcowych uwzględniająca zarówno indywidualne preferencje i możliwości przyszłych uczestników projektu, jak również możliwości uzyskania wsparcia z innych źródeł. Dobrym przykładem takiego dwustopniowego systemu aplikowania jest Program Równać Szanse prowadzony przez Polską Fundację Dzieci i Młodzieży ze środków Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności Adresowane problemy: Wprowadzenie diagnozy potrzeb jest niezbędne jeżeli projekty mają być wpisane w otaczającą rzeczywistość i dawać wsparcie najlepiej dostosowane do potrzeb i możliwości beneficjentów. Aby wsparcie miało jakikolwiek sens i mogło doprowadzić do trwałych zmian powinno być kompleksowe (obejmować wiele aspektów rozwoju), różnorodne (np: możliwość wyboru z kilku szkoleń w trakcie jednego projektu) oraz komplementarne z innymi działaniami wnioskodawcy. Wprowadzenie diagnozy pozwoli też wnioskodawcom dobrze poznać swoje otoczenie, ofertę innych instytucji, a co za tym idzie wydać środki uzyskane z projektu na rzeczywiście potrzebne działania. Ponadto uniknięcie szczegółowego rozpisywania projektów (np. szczegółowego budżetu) już na pierwszym etapie opracowania wniosku oszczędzi znaczną ilość pracy a pozwoli się skupić na meritum problemu. Adresaci: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Horyzont czasowy: czerwiec 2014 r. 14

15 2. WPROWADZENIE Niniejsze badanie zrealizowane zostało na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego (dalej UMWP) przez konsorcjum złożone z Fundacji IDEA Rozwoju i Spółki EGO Evaluation. Badanie prowadzone było w okresie sierpień-listopad 2013 r. Celem głównym, zakreślonym przez Zamawiającego było dokonanie oceny skuteczności, użyteczności, trafności, efektywności i trwałości wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe realizujące projekty w ramach komponentu regionalnego POKL oraz czynników mających wpływ na wskazane aspekty. Celem badania było również określenie wyzwań i potrzeb sektora pomorskich organizacji pozarządowych w zakresie realizacji projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w perspektywie finansowej Cele te zostały sprecyzowane przez zamawiającego w postaci czterech celów szczegółowych w opisie przedmiotu zamówienia: 1. Cel szczegółowy I Pogłębiona analiza rodzajów wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe w projektach POKL realizowanych w województwie pomorskim, a także grup adresatów tych inicjatyw, 2. Cel szczegółowy II - Ocena projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL w wymiarze skuteczności, użyteczności, trafności i efektywności podjętych działań oraz trwałości osiągniętych efektów, z uwzględnieniem determinantów wskazanych aspektów 3. Cel szczegółowy III Ocena potencjału organizacji pozarządowych zaangażowanego w realizację projektów w ramach komponentu regionalnego POKL w kontekście merytorycznej i finansowej specyfiki wdrażania tych projektów, 4. Cel szczegółowy IV Ocena zdolności absorpcyjnych, identyfikacja potrzeb i możliwości organizacji pozarządowych w kontekście wdrażania przyszłej perspektywy finansowej w latach oraz szeregu szczegółowych pytań badawczych. W związku ze zbliżającym się uruchomieniem nowej perspektywy finansowej, w której zadania i odpowiedzialność UMWP w zakresie programowania działań współfinansowanych z EFS ulegnie istotnemu zwiększeniu, dążono do zapewnienia maksymalnej użyteczności wniosków i rekomendacji w kontekście opracowania RPO dla Województwa Pomorskiego

16 Wyniki badania przedstawione zostały w ramach kolejnych rozdziałów. W rozdziale 3 przedstawione zostały główne elementy metodologii badania oraz informacje dotyczące zrealizowanych prób badawczych. W rozdziale 4 przedstawiono organizacje pozarządowe jako beneficjenta wsparcia POKL w województwie pomorskim, w tym w szczególności sytuację sektora III, zakres dostępnego i faktycznie udzielonego wsparcia w ramach komponentu regionalnego POKL, jego przystawalność do dokumentów strategicznych szczebla lokalnego, rolę i zakres partnerstwa na etapie realizacji projektów oraz wpływ POKL na zmianę potencjału sektora pozarządowego. W rozdziale 5 scharakteryzowany został zakres i uczestnicy wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe. W rozdziale 6 dokonana została pogłębiona analiza efektów wsparcia ze szczególnym uwzględnieniem zmiany sytuacji uczestników z punktu widzenia rynku pracy. W celu rzetelnej oceny efektów przeprowadzono analizę z wykorzystaniem schematu kontrfaktycznego porównując rezultaty projektów realizowanych przez NGO z efektami projektów wdrażanych przez przedsiębiorców. Rozdział 7 rozpoczyna się diagnozą sytuacji i planowanych rozwiązań w kontekście przyszłej perspektywy finansowej. Następnie podsumowując poprzednie rozdziały dokonana została ocena potencjału organizacji pozarządowych do realizacji projektów w ramach przyszłej perspektywy finansowej. Następnie, na bazie analizy różnych systemów grantowych, jak i oceny obecnie funkcjonujących rozwiązań wskazano możliwe rozwiązania służące podniesieniu skuteczności i efektywności Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego Całość raportu zamykają sformułowane w toku analizy wnioski i rekomendacje. Dodatkowo, jako załącznik do raportu przedstawione zostało dziesięć studiów przypadków projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL

17 3. METODOLOGIA Realizując badanie wykorzystaliśmy dwa uzupełniające się i promowane obecnie przez Komisję Europejską podejścia badawcze: ewaluację wspieraną teorią (theory based evaluation) oraz ewaluację opartą na podejściu kontrfaktycznym (counterfactual impact evaluation). Jednocześnie tworząc szczegółowy zestaw metod wykorzystano podejście mixed method research. Miało to na celu zwiększenie trafności wyników i wniosków względem celów badania. Na wszystkich etapach (zbieranie danych, analiza danych, wyciąganie wniosków z danych) zastosowano zarówno podejście ilościowe, jak i jakościowe. Przewagą tego podejścia jest to, że korzystanie z obu podejść do badań (ilościowe, jakościowe) jednocześnie, można przezwyciężyć ograniczenia każdego z nich z osobna (Creswell i Plano Clark, 2011). Celem odpowiedzi na postawione pytania badawcze skorzystano z następujących metod badawczych: I. JAKOŚCIOWE METODY BADAWCZE 1. Analiza danych zastanych: analiza istniejących badań ewaluacyjnych i opracowań naukowych dot. wsparcia Ważnym elementem badania była analiza dostępnych materiałów dot. funkcjonowania organizacji pozarządowych, w tym w szczególności istniejących badań ewaluacyjnych, badań empirycznych. Analizie poddano 7 raportów z badań 3 dotyczących funkcjonowania organizacji pozarządowych ze szczególnym uwzględnieniem barier i problemów napotykanych przez organizacje. Z raportów uzyskano wiedzę o tych zagadnieniach na poziomie całego kraju i województwa pomorskiego. 3 Raport z konsultacji społecznych projektu Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata, Diagnoza problemów funkcjonowania organizacji pożytku publicznego, Trzeci sektor w Polsce i UE źródła pozyskiwania danych oraz metodologia porównywania kondycji sektora pozarządowego w Polsce i UE w kontekście implementacji Polityki Spójności w perspektywie finansowej , Drugi raport z badania aktywności reprezentantów organizacji pozarządowych w Komitetach Monitorujących Programy Operacyjne perspektywy finansowej , Opinie uczestników IV OFIP na temat dostępności środków Europejskiego Funduszu Społecznego dla organizacji pozarządowych. (Suplement do raportu: Bariery ograniczające aktywność organizacji pozarządowych w wykorzystywaniu środków Europejskiego Funduszu Społecznego), Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych Najważniejsze wyniki i wnioski z badania, KONDYCJA III SEKTORA W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM 17

18 analiza dokumentacji projektowej, dokumentów programowych i strategicznych (w obecnej i przyszłej perspektywie) Do analizy zostały włączone zarówno dokumenty programowe i strategiczne wskazane przez Zamawiającego, jak i te zidentyfikowane przez Wykonawcę jako użyteczne w kontekście badania. Badaniem objęte zostały strategiczne dokumenty krajowe dotyczące Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Ponadto przeanalizowano strategiczne dokumenty poziomu regionalnego województwa pomorskiego oraz Plany Działania dla województwa dla wybranych Priorytetów POKL Analizie poddano dokumenty programowe nowej perspektywy ( ) w zakresie wsparcia udzielanego przez samorząd województwa. Danymi najniższego rzędu wchodzącymi do analiz są dane pochodzące z systemu monitorowania projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego POKL w województwie pomorskim, a wdrażanych przez organizacje pozarządowe oraz inne podmioty (w tym wnioski aplikacyjne, sprawozdania końcowe i dane zbiorcze). W celu właściwego przeprowadzenia badań jakościowych, jak i wyciągnięcia dodatkowych, pogłębionych informacji dokonano również pogłębionej analizy przeszło stu wniosków projektowych oraz wniosków o płatność realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL. analiza i ocena systemów grantowych dla NGO służących jako benchmark dla POKL Analizie zostały poddane systemy grantowe funkcjonujące w ramach Instrumentu Szwajcarskiego (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych) 4, Polskiej Pomocy Rozwojowej (MSZ) 5, Funduszu Inicjatyw Obywatelskich 6, Funduszu Wyszehradzkiego 7, Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności (Program Równać Szanse wdrażany przez Polską Fundację Dzieci i Młodzieży) 8 oraz w ramach programu skierowanego dla NGO a wdrażanego przez Fundację Batorego - Obywatele dla demokracji Analiza danych pierwotnych: pochodzących z indywidualnych wywiadów pogłębionych W badaniu przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione (Individual in - Depth Interview, IDI) z 47 respondentami, dobranymi celowo. Zbadanych zostało 7 przedstawicieli beneficjentów

19 (organizacji pozarządowych), dzięki czemu zgromadzone zostały informacje na temat m.in. profilu organizacji aplikujących po środki regionalne POKL, zastosowanych form wsparcia, przebiegu realizacji projektów, wpływu inwestycji środków EFS na potencjał instytucjonalny beneficjentów, problemów we wdrażaniu i efektów projektów. Wśród przedstawicieli instytucji Systemu Realizacji POKL, samorządu województwa oraz przedstawicieli reprezentacji Trzeciego Sektora przeprowadzone zostały 22 wywiady 10. Osobną kategorią respondentów wywiadów indywidualnych są uczestnicy projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe oraz przez inne podmioty (15 wywiadów). W celu uchwycenia szerszego kontekstu, zebrany materiał został uzupełniony o 3 wywiady indywidualne z przedstawicielami partnerów projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL. Analizę danych prowadzono z wykorzystaniem pakietu Maxqda. Treść raportu została wzbogacona o cytaty z wypowiedzi respondentów. Dla ułatwienia wprowadzone zostały następujące oznaczenia: W raporcie posługujemy się następującymi określeniami: Przedstawiciel NGO respondentem był pracownik organizacji pozarządowej, która był beneficjentem wsparcia POKL Przedstawiciel administracji - respondentem był pracownik instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie lub wdrażanie POKL Przedstawiciel partnera projektu - respondentem był pracownik organizacji będącej partnerem w projekcie POKL Uczestnik projektu respondentem był uczestnik projektu wdrażanego przez organizację realizującą projekt POKL pochodzących z grupowych wywiadów pogłębionych 10 W szczególności rozmówcami byli: przedstawiciele Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego UMW, przedstawiciele Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku, przedstawiciele Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej UMW, przedstawiciel Regionalnych Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego, przedstawiciele Departamentu Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego UMW, przedstawiciel Departamentu Edukacji i Sportu, przedstawiciel Pomorskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego, przedstawiciele Pomorskiej Rady Organizacji Pozarządowych, pełnomocnik Marszałka Województwa Pomorskiego ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi, przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, osoby oceniające wnioski aplikacyjne przedkładane przez organizacje pozarządowe 19

20 Głównym celem zastosowania pogłębionych wywiadów grupowych (Focus Group Interview, FGI) była weryfikacja i ocena wstępnych wniosków płynących z badania. Zrealizowano dwa wywiady: z uczestnikami projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego POKL oraz z kadrą zarządzającą organizacji pozarządowych, które realizowały projekty w ramach komponentu regionalnego POKL. Pochodzących ze studiów przypadków (case study) Studia przypadków dotyczyły projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL w województwie pomorskim stanowiące przykłady dobrych i złych praktyk w zakresie realizacji projektów Europejskiego Funduszu Społecznego. Analizie poddanych zostało 10 przypadków. Zgromadzony materiał został dodatkowo poddany analizie przekrojowej, co pozwoliło znacznie wzbogacić w wymiarze jakościowym wnioski sformułowane w finalnym w raporcie. II. ILOŚCIOWE METODY BADAWCZE 1. Analiza danych zastanych: analiza przestrzenna wsparcia realizowanego przez NGO Analiza przestrzenna wsparcia realizowanego przez organizacje pozarządowe miała charakter opisowy. Wskazała ona przestrzenny rozkład projektów realizowanych z w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego. Analizy były prowadzone na poziomie powiatu w ramach województwa pomorskiego i pozwoliły zrozumieć strukturę wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego. Analizy prowadzono z wykorzystaniem programu Microsoft Excel Analiza danych pierwotnych: pochodzących z CATI Ankieta CATI objęła dwie populację - tzw. próbę zasadniczą i kontrolną. Podstawową analizowaną grupę stanowili uczestnicy projektów realizowanych przez NGO. Grupę kontrolną, która miała pokazywać poziom skuteczności realizowanych przez organizacje pozarządowe działań, stanowili uczestnicy projektów realizowanych przed podmioty prywatne. Wykonawca zrealizował z przedstawicielami każdej grupy po 900 wywiadów. Wykorzystanie grupy kontrolnej, w ramach tzw. schematu kontrfaktycznego, umożliwiło udzielenie odpowiedzi na pytanie o to, które instytucje lepiej rozwiązują zdiagnozowane i podjęte w komponencie regionalnym POKL problemy społeczne. 20

21 Grupa kontrolna dobierana była z wykorzystaniem techniki propensity score matching, tak aby uzyskać możliwie podobne dwie podgrupy. Źródłem danych dla wszystkich analiz wykonanych w tej części, były dane pochodzące z Systemu Informatycznego PEFS. pochodzących z CAWI Ankieta internetowa została przeprowadzona z kadrą zarządzającą projektów organizacji pozarządowej, które realizowały projekty w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego. Badanie objęło pełną populację beneficjentów NGO (148 podmiotów), którzy realizowali łącznie ponad 320 projektów. Przedstawiciele 72 Beneficjentów wypełnili 155 ankiet dot. 155 różnych projektów. Stopa zwrotu w badaniu osiągnęła więc blisko 50%. III. Metody wspierające proces budowy wniosków i rekomendacji: matryca przystawalności Metodą oceny trafności wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe w ramach POKL względem zróżnicowanych problemów, potrzeb, wyzwań charakterystycznych dla poszczególnych obszarów województwa jest analiza przystawalności. Do pogłębionej analizy w tym względzie wybrano największe ośrodki: Trójmiasto, Słupsk, Chojnice. W samej ocenie wykorzystano macierz, w której pokazano, jak poszczególne formy wsparcia oferowane przez organizacje pozarządowe w ramach POKL korespondują z potrzebami i wyzwaniami sformułowanymi w strategiach na poziomie powiatowym w szczególności strategiach rozwoju oraz strategiach rozwiązywania problemów społecznych. analiza SWOT/TOWS Narzędziem, które umożliwiło podsumowanie i hierarchizację zaobserwowanych w toku badania czynników wpływających na realizację projektów wdrażanych w ramach komponentu regionalnego POKL jest analiza SWOT/TOWS. Pozwoliła ona na sklasyfikowanie tych elementów w ramach 4 kategorii: mocne strony, słabe strony, szanse, zagrożenia. 21

22 4. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE JAKO BENEFICJENT WSPARCIA W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO POKL W tym rozdziale udzielona zostanie odpowiedź na ogólne pytania: 1. Jaka jest charakterystyka sektora NGO w województwie pomorskim? 2. W jakim zakresie NGO korzystają ze wsparcia oferowanego przez POKL i jak je oceniają? 3. Czy realizacja projektów POKL wpłynęła na podniesienie potencjału NGO? W kontekście szczegółowych pytań badawczych: Ile organizacji pozarządowych (w rozumieniu SzOP POKL) funkcjonuje obecnie na obszarze województwa pomorskiego, jaka jest ich struktura organizacyjno prawna? Jaka część z nich realizuje obecnie lub realizowała dotychczas projekty współfinansowane ze środków POKL, w tym w zakresie komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego? Czy, a jeżeli tak to w jaki sposób zmieniał się w czasie udział organizacji pozarządowych w ogóle beneficjentów wsparcia w ramach regionalnego komponentu POKL wdrażanego w województwie pomorskim? Jakie rodzaje organizacji pozarządowych realizowały projekty w ramach komponentu regionalnego POKL w województwie pomorskim (w odniesieniu do ich wielkości, miejsca pochodzenia, obszarów działalności takich jak np. pomoc społeczna, ochrona zdrowia, kultura, oświata, edukacja i ekologia, obszaru terytorialnego na jakim działają)? Na ile ich bieżący zakres działalności odpowiadał rodzajom przedsięwzięć podejmowanych w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego? Jaka jest charakterystyka organizacji pozarządowych, które aplikowały o środki w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego (np. wielkość, obszar geograficzny, zasięg działania, rodzaj działalności, główne obszary zainteresowania)? Czym charakteryzują się organizacje, które są najbardziej aktywne pod tym względem? Jakie są przesłanki dla realizacji przez daną organizację więcej niż jednego projektu w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego (np. czy takie projekty są w jakiś sposób powiązane i komplementarne)? Jakie są przyczyny aktywności aplikacyjnej organizacji pozarządowych jako beneficjentów wsparcia w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego? Czy organizacje pozarządowe realizujące wsparcie w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego zaangażowane są również (jako lider lub partner) w realizację projektów w ramach komponentu regionalnego POKL w innych województwach / komponentu centralnego POKL? Jakie są przesłanki dla realizacji projektów finansowanych ze źródeł innych niż komponent regionalny POKL dla województwa pomorskiego (np. czy projekty takie są w jakiś sposób powiązane i komplementarne?). 22

23 Czy terytorialny obszar działania organizacji pozarządowych, które uzyskały dofinansowanie na realizację projektów ze środków komponentu regionalnego POKL w województwie pomorskim odpowiada dotychczasowemu obszarowi geograficznemu działania tych organizacji? Jeżeli nie to w jakiej mierze uległ on zmianie? Jakie problemy napotykały organizacje pozarządowe w trakcie realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego i jakie podejmowały środki zaradcze? Czy organizacje pozarządowe realizując projekty w ramach komponentu regionalnego POKL miały problemy z zachowaniem płynności finansowej (z czego to wynikało)? Czy wśród organizacji pozarządowych realizujących projekty w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego występują organizacje pozarządowe, uzależniające swoje funkcjonowanie od dalszego uzyskiwania środków EFS? Jeżeli tak to jaki odsetek ogólnej liczby organizacji pozarządowych w województwie pomorskim one stanowią? Z czego wynika ta sytuacja? Czy potencjał organizacji pozarządowych był wystarczający - w kontekście założeń projektów realizowanych przez nie w ramach komponentu regionalnego dla województwa pomorskiego (zakresu merytorycznego udzielanego wsparcia, wybranych grup docelowych, wymagań logistycznych, administracyjnych i finansowych) - do optymalnej realizacji projektu i osiągnięcia założonych celów? Czy istnieje związek między poszczególnymi elementami potencjału organizacji, a założeniami i efektami projektów realizowanych przez te podmioty? Jeśli tak, na czym polega ta zależność? Czy uzyskanie dofinansowania na realizację projektów ze środków komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego skutkowało zmianą (zwiększeniem lub zmniejszeniem) zakresu działalności (rozumianego jako wachlarz świadczeń) organizacji pozarządowych i/lub jakości oferowanych usług? Czy uzyskane dofinansowanie stanowiło dodatkowe źródło finansowania działalności, czy też zastąpiło dotychczasowe źródła finansowania (w szczególności w odniesieniu do sytuacji utrzymania lub zmniejszenia rodzaju i jakości oferowanych świadczeń)? Z jakimi podmiotami organizacje pozarządowe współpracowały (formalnie, nieformalnie) w trakcie realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego? Jakie przesłanki decydowały o podjęciu tej współpracy? Jaka była forma podjętej współpracy organizacji pozarządowych realizujących projekty w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego z innymi podmiotami (w czym się przejawiała) oraz jaka była jej intensywność? Czego dotyczyła współpraca organizacji pozarządowych realizujących projekty w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego z innymi podmiotami i jakie były jej efekty (czy planowane efekty zostały osiągnięte, czy pojawiły się jakieś dodatkowe efekty)? Czy we współpracy organizacji pozarządowych realizujących projekty w ramach komponentu regionalnego POKL 23

24 dla województwa pomorskiego z innymi podmiotami pojawiały się jakieś problemy? Jeśli tak, to czego dotyczyły, jak były rozwiązywane? Czy, a jeżeli tak to w jakim stopniu dzięki realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego POKL, NGO wdrażające projekty zwiększyły stan swojego zatrudnienia i jakość kadr? Czy, a jeżeli tak to w jakim stopniu zatrudnienie osób przy realizacji projektów POKL było kontynuowane przy okazji kolejnych działań organizacji? Czy istnieją przesłanki by twierdzić, że organizacje pozarządowe są trudniejszymi beneficjentami wsparcia niż firmy prywatne? Czy/na ile wsparcie oferowane przez organizacje pozarządowe w ramach projektów realizowanych w komponencie regionalnym POKL dla województwa pomorskiego było zróżnicowane w zależności od obszaru realizacji, odpowiadało na problemy regionu oraz uwzględniało specyficzne potrzeby zidentyfikowane na poziomie lokalnym (np. w doniesieniu do lokalnych strategii rozwoju i lokalnych programów sektorowych)? zapotrzebowanie adresaci tego wsparcia, uczestnicy projektów? 4.1 SYTUACJA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W WOJ. POMORSKIM W 2012 roku w Polsce zarejestrowanych było 11 tys. fundacji i 72 tys. stowarzyszeń (plus 16 tys. Ochotniczych Straży Pożarnych) spośród których aktywnie działa około 60 tys. Najświeższe, dokładne dane dotyczące samego województwa pomorskiego zbierane przez Bank Danych Lokalnych 11 pochodzą z roku 2010, kiedy zarejestrowanych było 4,2 tys. organizacji. Z tego największą część stanowiły stowarzyszenia i organizacje społeczne - 3,8 tys., organizacji pożytku publicznego było 600 a fundacji Badanie ewaluacyjne na temat funkcjonowania organizacji w województwie pomorskim 13 szacuje, że w 2012 roku ok. 84% organizacji województwa pomorskiego stanowiły stowarzyszenia. Badanie to wskazuje, że 2/3 organizacji prowadziło działalność projektową 14 w ciągu ostatnich 2 lat, z czego połowa realizowała nie więcej niż 3 projekty. Jeśli chodzi o obszar działalności organizacji pozarządowych działających w województwie pomorskim to generalnie pokrywają się one z tymi charakterystycznymi dla całego kraju. Najwięcej organizacji zarówno w kraju, jak i na Pomorzu działa w obszarze: sport, turystyka, rekreacja, hobby. Kolejnymi dwoma najpopularniejszymi w województwie pomorskim obszarami działalności są: edukacja i wychowanie oraz kultura i sztuka. Głównym obszarem działania organizacji jest teren 11 Stan na , 12 GUS w ramach BDL sprawozdaje liczbę aktywnych organizacji w podziale na: organizacje pożytku publicznego, fundacje oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne. 13 Fundacja RC. (2012). Kondycja III sektora w Województwie Pomorskim. Raport z badania. Regionalne Centrum Informacji i Wspomagania Organizacji Pozarządowych, Gdańsk. 14 Chodzi o ogólną działalność projektową, bez rozróżnienia na finansowanie z EFS i innych źródeł zewnętrznych. 24

25 gminy/powiatu. Trzecia część organizacji deklaruje działania na obszarze mniejszym osiedla/dzielnicy. Głównym odbiorcą działań organizacji pozarządowych jest beneficjent indywidualny (w 80% organizacji). Zakres pomocy jest bardzo duży i waha się do udzielenia wsparcia beneficjentom indywidualnym rocznie. Jeśli chodzi o tempo rozwoju województwa pomorskiego pod kątem powstawania nowych organizacji pozarządowych to można powiedzieć, że jest ono średnie w odniesieniu do innych regionów. Wskazuje to poniższy wykres prezentujący dynamikę tych zmian w latach Mapa 1. Przyrost liczby stowarzyszeń (poza OSP) i fundacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w latach , według województw Źródło: Stowarzyszenie Klon Jawor, 2013 Na siłę sektora pozarządowego w województwie pomorskim wskazują też wypowiedzi przedstawicieli administracji publicznej, udzielone w toku wywiadów pogłębionych. Regionalny Program Strategiczny w zakresie aktywności zawodowej i społecznej Aktywni Pomorzanie pokazuje NGO jako kluczowych partnerów w obszarze edukacji, zatrudnienia, i podnoszenia tożsamości regionalnej mieszkańców, aktywizacji społecznej, aktywizacji zawodowej. NGO są dobrym partnerem do realizacji pewnych zadań i mogą odciążać instytucje w zakresie aktywizowania społeczeństwa. Zauważa się, że sektor ten dojrzewa i dokumenty strategiczne przewidują wzmocnienie potencjału organizacji w najbliższych latach. 15 Stowarzyszenie Klon Jawor. (2013). Podstawowe fakty o organizacjach społecznych. Stowarzyszenie Klon Jawor, Warszawa. 25

26 R: My przeprowadzaliśmy taką analizę dotyczącą NGO w ramach Regionalnego Programu Strategicznego w zakresie aktywności zawodowej i społecznej Aktywni Pomorzanie i tam okazało się, że sektor jest bardzo liczny, ale ta liczba niekoniecznie przekłada się na przejmowanie przez te organizacje zadań publicznych, dlatego jednym z celów Strategii Rozwoju Województwa do roku 2020 było właśnie zwiększenie potencjału organizacji pozarządowych i przygotowania ich do przyjmowania zadań publicznych, tak by były one partnerem samorządu w realizacji tych zadań, ale także, żeby były atrakcyjnym pracodawcą, bo w tej chwili one rzadko zatrudniają na podstawie umowy o pracę. [Przedstawiciel administracji] Problemem może być natomiast oszacowanie liczby aktywnych organizacji spośród wszystkich zarejestrowanych. R: W tym projekcie przeprowadziliśmy badania potencjału organizacji i okazało się, że( ) tych organizacji takich naprawdę proaktywnych w Słupsku nie jest specjalnie dużo, to jest połowa tego, co w rejestrze jest albo i mniej. [Przedstawiciel NGO] Głównym źródłem pozyskiwania funduszy są źródła samorządowe, składki członkowskie oraz darowizny od osób fizycznych i instytucji. Źródła publiczne krajowe oraz fundusze strukturalne z Unii Europejskich stanowią źródło finansowania działalności jedynie dla 12-18% organizacji. Jeżeli chodzi o samą aktywność w zakresie wykorzystania Europejskiego Funduszu Społecznego to dysponujemy tylko wynikami na poziomie ogólnopolskim które wskazują aktywność zaledwie około 6% organizacji (Trzeci sektor w Polsce, GUS, 2013). W województwie pomorskim możemy tę wartość przybliżać liczbą organizacji, które realizują projekty w ramach komponentu regionalnego POKL. Różnych organizacji, które mają podpisaną umowę na realizację projektu wg stanu na było , co stanowi około 4% wszystkich organizacji zarejestrowanych w województwie pomorskim. Uwzględniając dodatkowo organizacje korzystające z komponentu centralnego POKL, zapewne uzyskalibyśmy udział zbliżony do tego wskazanego na poziomie ogólnopolskim. Źródła finansowania organizacji w Polsce prezentuje poniższy wykres. 16 Do niniejszego badania zaproszonych zostało 148 beneficjentów. Wskazana wyżej liczba (168) obejmuje również organizacje, które nie zakończyły projektu w momencie realizacji badania i dlatego, zgodnie z przyjętymi założeniami, nie zostały do niego włączone. 26

27 Wykres 1. Źródła finansowania organizacji pozarządowych Źródło: Fundacja RC, Problem braku aktywności wielu organizacji pozarządowych oraz brak zdolności ubiegania się o środki unijne (przy jednoczesnej dużej liczbie organizacji w regionie) jest dostrzegany przez przedstawicieli administracji publicznej. Stąd wyrażona powyżej konieczność dalszego budowania potencjału organizacji pozarządowych. R: Nasze województwo jest chyba 4 pod względem liczebności NGO, jest tych organizacji około 4 tys. one zatrudniają około 5 tys. osób. Liczbowo to jest dużo, ale mało jest organizacji takich silnych. W większości są to drobne organizacje działające na lokalnych obszarach i zajmujące się lokalnymi problemami, ale to z jednej strony dobrze, z drugiej one mają mały potencjał finansowy. I jeśli chodzi o staranie się o jakieś większe środki europejskie, to muszą to robić albo w partnerstwie z większymi organizacjami czy instytucjami, albo w ogóle nie startują i starają się o środki samorządowe. [Przedstawiciel administracji] 4.2 ZAKRES WSPARCIA OFEROWANEGO DLA NGO W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO POKL W WOJ. POMORSKIM Interwencja Europejskiego Funduszu Społecznego w latach nie pozostanie bez znaczenia dla rozwoju trzeciego sektora w Polsce. Również w regionie pomorskim wpisze się ona na 17 Fundacja RC. (2012). Kondycja III sektora w Województwie Pomorskim. Raport z badania. Regionalne Centrum Informacji i Wspomagania Organizacji Pozarządowych, Gdańsk. 27

28 stałe w historię rozwoju działalności pozarządowej. Zasięg oddziaływania wsparcia w ujęciu przedmiotowym, został zdefiniowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (pełniące funkcję Instytucji Zarządzającej POKL) w dokumentach programowych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W strategicznym opisie celów POKL, rola organizacji pozarządowych jest wskazana wprost w uzasadnieniu Celu: 2 Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego: Oferowane formy wsparcia powinny angażować do współpracy organizacje pozarządowe, działające w obszarze integracji społecznej oraz wspierać rozwój aktywnych i innowacyjnych form przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, powiązanych z wykorzystaniem instrumentów rynku pracy (np. w postaci podmiotów ekonomii społecznej). 18 Podkreśla się znaczenie organizacji pozarządowych w ich działalności w obszarze instytucji rynku pracy 19, wspomnianym systemowym przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu oraz jako suwerennego partnera administracji publicznej w kształtowaniu ładu demokratycznego 20. W komponencie regionalnym, w uzasadnieniu celów, nie odnajdziemy zapisów mówiących wprost o wsparciu sektora i jego potencjału. IZ zdecydowała o koncentracji środków na rozwój potencjału partnerów społecznych i organizacji pozarządowych tylko w Priorytecie V (cel szczegółowy 4). W priorytetach regionalnych natomiast, zadeklarowano wsparcie dla instytucji i organizacji działających na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych (Priorytet VI) oraz dla podmiotów ekonomii społecznej i inicjatyw na rzecz aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnych (Priorytet VII). Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Dokumentem operacyjnym dla Programu, w którym znajduje się uszczegółowienie m.in. grup docelowych i beneficjentów w każdym z działań POKL, jest Szczegółowy Opis Priorytetów POKL (SzOP). Ze względu na zakres badania, przegląd zapisów SzOP dotyczył następujących priorytetów komponentu regionalnego: Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich; Priorytet VII Promocja integracji społecznej; Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki; Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. 18 Program Operacyjny Kapitał Ludzki , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s Ibidem, s Ibidem, s.46 28

29 Organizacje pozarządowe mogą aplikować w każdym naborze projektów przeprowadzanym w trybie konkursowym 21 jako beneficjent wsparcia.. Organizacje mogą być odbiorcą wsparcia w większości Działań i Poddziałań, w zależności od tego, czy dany podmiot wpisuje się w kategorię grup docelowych ujętych w SzOP. Należy przy tym zaznaczyć, że Instytucja Ogłaszająca Konkurs (IOK) w dokumentacji konkursowej może uszczegółowić zapisy SzOP np. poprzez wybranie tylko jednego typu beneficjentów lub grupy docelowej z danego działania. IOK może również położyć akcent na wybrane typy beneficjentów lub formy wsparcia, promując je poprzez kryteria strategiczne 22. Jeśli chodzi o środki finansowe to łączna alokacja w czterech analizowanych priorytetach regionalnych POKL wyniosła 1778,58 mln zł (najwięcej środków przypada na realizację Priorytetu VI). Jeśli chodzi o udział środków wydatkowanych w stosunku do alokowanych to waha się on od 59,65% (dla Priorytetu IX) do 74% (dla Priorytetu VI). Pokazuje to poniższa tabela. Tabela 3. Stopień kontraktacji i wydatkowania komponentu regionalnego w województwie pomorskim Priorytet Alokacja Kontraktacja Wydatkowanie % wydatkowania alokacji Priorytet VI 597,94 mln 567,26 mln 465,63 mln 77,87% Priorytet VII 347,16 mln 322,89 mln 245,05 mln 70,59% Priorytet VIII 393,70 mln 337,69 mln 282,59 mln 71,78% Priorytet IX 439,78 mln 397,38 mln 279,29 mln 63,50% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji przekazanych przez Zamawiającego, stan na 30 września 2013 r. Podsumowując, zgodnie ze stanem na dzień 30 września 2013 r. zakontraktowanych jest ponad 90% środków a faktyczne wydatkowanie przekracza 70%. Biorąc pod uwagę stopień wydatkowania alokacji oraz termin ostateczny zaciągania ostatnich zobowiązań finansowych w obecnej perspektywie tj , można zdecydowanie stwierdzić, że województwo pomorskie jest na właściwej drodze by w pełni wykorzystać dostępne środki EFS. 21 Możliwy tryb systemowy jest kwalifikowany tylko dla instytucji samorządowych, projektów indykatywnych POKL nie przewiduje. 22 Co ma także miejsce w praktyce w województwie pomorskim np. w odniesieniu do Priorytetu VII PO KL. Dla przykładu kryterium strategiczne z konkursu wyglądało następująco: Projekt realizowany w formie międzysektorowego partnerstwa złożonego z co najmniej dwóch z wymienionych kategorii podmiotów, tj. organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, jednostek samorządu terytorialnego, z obligatoryjnym udziałem (jako lidera lub partnera) organizacji pozarządowej. 23 Zasady dotyczące zamknięcia POKL, Instytucja Zarządzająca POKL, Warszawa 2013, s

30 4.3 ZAKRES FAKTYCZNIE UDZIELONEGO WSPARCIA DLA NGO W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO POKL W WOJ. POMORSKIM Organizacje pozarządowe jako Beneficjenci komponentu regionalnego PO KL w województwie pomorskim zrealizowały 322 projekty. Najbardziej aktywne (najwięcej projektów) pod tym względem były powiaty: kartuski, m. Gdańsk, słupski i nowodworski, zaś najmniej: tczewski, m. Sopot i lęborski. Mapa 2. Ilość projektów zrealizowanych przez NGO w województwie pomorskim dofinansowanych z POKL według powiatów z którego pochodzą organizacje pozarządowe. Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy zakończonych projektów POKL Większość z projektów współfinansowanych ze środków POKL została zrealizowana przez stowarzyszenia (214) i fundacje (93), zaś marginalna liczba przez Kościół Katolicki i szkoły. Należy pamiętać, że wszelkie analizy w tej części dotyczą obszarów realizacji projektu, a nie pochodzenia organizacji. Wskazuje to poniższa tabela. 30

31 Tabela 4. Projekty zrealizowane przez organizacje pozarządowe w województwie pomorskim, z dofinansowaniem POKL wg typu instytucji POWIAT CZĘSTOŚĆ typ stowarzyszenie typ fundacja typ Kościół Katolicki typ szkoła WIELOPOWIATOWY REALIZOWANE NA TERENIE CAŁEGO WOJEWÓDZTWA KARTUSKI M. GDAŃSK SŁUPSKI NOWODWORSKI SZTUMSKI KWIDZYŃSKI M. GDYNIA CZŁUCHOWSKI CHOJNICKI KOŚCIERSKI STAROGARDZKI WEJHEROWSKI GDAŃSKI MALBORSKI BYTOWSKI M. SŁUPSK PUCKI LĘBORSKI M. SOPOT TCZEWSKI RAZEM Źródło: opracowanie własne Do końca czerwca 2013 roku organizacje pozarządowe zrealizowały projekty w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego na łączną sumę zł. Największe środki komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego zostały wydatkowane w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe w powiatach: m. Gdańsk, m. Gdynia, słupskim i malborskim. Miasto Sopot i powiat tczewski charakteryzują się najmniejszą łączną wartością projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego. Jeśli weźmiemy pod uwagę wartość projektów oraz ich ilość okazuje się, że organizacje pozarządowe funkcjonujące na terenie powiatu puckiego i M. Gdyni realizują duże projekty, których średnia wartość wynosi ponad 700 tys. zł. Jest szereg powiatów, które realizują głównie małe projekty. 24 Projekty, które były przypisane do więcej niż jednego powiatu. 31

32 Najniższa średnia wartość projektów nie przekracza 150 tys. zł i charakteryzuje powiaty: kartuski, tczewski i sztumski. Mapa 3. Średnia wartość projektów zrealizowanych przez organizacje pozarządowe w województwie pomorskim dofinansowanych z POKL według powiatów (w tys. zł). Opisywane zależności prezentuje poniższa tabela. Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy zakończonych projektów POKL Tabela 5. Częstość, wartość i średnia wartość projektu w podziale na powiaty POWIAT CZ ĘS TO ŚĆ W AR TO ŚĆ ŚREDNIA WARTOŚĆ PROJEKTU REALIZOWANE NA TERENIE CAŁEGO zł zł WOJEWÓDZTWA WIELOPOWIATOWY zł zł PUCKI zł zł M. GDYNIA zł zł MALBORSKI zł zł LĘBORSKI zł zł M. GDAŃSK zł zł 32

33 BYTOWSKI zł zł STAROGARDZKI zł zł GDAŃSKI zł zł KWIDZYŃSKI zł zł CZŁUCHOWSKI zł zł M. SŁUPSK zł zł SŁUPSKI zł zł KOŚCIERSKI zł zł CHOJNICKI zł zł WEJHEROWSKI zł zł M. SOPOT zł zł NOWODWORSKI zł zł KARTUSKI zł zł TCZEWSKI zł zł SZTUMSKI zł zł Źródło: opracowanie własne Warto też przyjrzeć się realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego przez organizacje pozarządowe w porównaniu do projektów realizowanych przez inne podmioty. Organizacje pozarządowe realizują od 8% (w powiatach: puckim, lęborskim i bytowskim) do 72% (w Gdyni) wszystkich projektów w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego. Jeśli chodzi o rozrzut środków z komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego to jest on równie duży. Są powiaty, których tylko 3% czy 4% środków POKL na realizację komponentu regionalnego POKL jest wydatkowanych przez organizacje. Na drugim biegunie znajduje się Gdynia czy powiat malborski, gdzie odpowiednio 76% i 45% wydatkowanych na projekty komponentu regionalnego POKL środki, to wsparcie wykorzystywane przez organizacje. 33

34 Mapa 4. Procentowy udział projektów zrealizowanych przez organizacje pozarządowe w całej liczbie projektów zrealizowanych w województwie pomorskim dofinansowanych z POKL według powiatów. Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy zakończonych projektów POKL Bardziej szczegółowe informacje można pokazuje poniższa tabela. Tabela 6. Projekty realizowane w ramach POKL województwa pomorskiego przez organizacje pozarządowe i inne podmioty (projekty zakończone) w porównaniu do projektów realizowanych przez inne podmioty LICZBA PROJEKTÓW LICZBA P - % NGO W WARTOŚC P % OGÓŁEM OGÓŁEM OGÓŁEM WARTOŚCI P NGO W OGÓŁEM REALIZOWANE NA TERENIE CAŁEGO WOJEWÓDZTWA % zł 19% BYTOWSKI 66 8% zł 6% CHOJNICKI 38 29% zł 17% CZŁUCHOWSKI 44 27% zł 28% GDAŃSKI 40 25% zł 25% KARTUSKI 86 35% zł 15% KOŚCIERSKI 63 17% zł 17% KWIDZYŃSKI 36 36% zł 31% LĘBORSKI 38 8% zł 15% M. GDAŃSK 74 41% zł 37% 34

35 M. GDYNIA 18 72% zł 76% M. SŁUPSK 12 33% zł 18% M. SOPOT 6 50% zł 30% MALBORSKI 39 23% zł 45% NOWODWORSKI 37 49% zł 31% PUCKI 48 8% zł 19% SŁUPSKI % zł 23% STAROGARDZKI 62 18% zł 22% SZTUMSKI 56 25% zł 8% TCZEWSKI 31 10% zł 3% WEJHEROWSKI 54 20% zł 10% WIELOPOWIATOWY % zł 25% Źródło: opracowanie własne Terytorialny obszar działania organizacji pozarządowych, które uzyskały dofinansowanie na realizację projektów ze środków komponentu regionalnego POKL w województwie pomorskim najczęściej odpowiada dotychczasowemu obszarowi geograficznemu działania tych organizacji lub stanowi jego zawężenie. Fakt ten beneficjenci zadeklarowali łącznie w odniesieniu do 89% projektów. Jedynie 11% projektów obejmował szerszy obszar geograficzny (w porównaniu do wcześniejszej działalności organizacji). Wykres 2. Obszar geograficzny projektu Jaki obszar geograficzny obejmował projekt [nazwa], w porównaniu do Państwa wcześniejszej działalności (tj. przed podjęciem realizacji przedmiotowego projektu)? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Większość (89%) organizacji pozarządowych realizuje projekty na sobie dobrze znanym terenie mogąc dzięki temu najlepiej zdiagnozować potrzeby swoich podopiecznych. 35

36 R: My możemy działać w całej Polsce, ale zajmujemy się tym obszarem, bo tu przecież żyjemy, tu mamy doświadczenie, kontakty, tu znamy sytuację. Tego się nie da kupić, to trzeba wypracować przez wiele lat. [Przedstawiciel NGO] Zdarza się też, że organizacje pozarządowe realizujące wsparcie w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego zaangażowane są również, (często jako partner) w realizację komponentu regionalnego POKL w innych województwach lub w komponencie centralnym. Sytuacja ta dotyczy blisko 30% beneficjentów, z czego największy udział beneficjentów deklaruje realizację innych projektów właśnie w ramach komponentu centralnego POKL (19,5%). Co dziesiąty beneficjent realizował projekty w ramach komponentu regionalnego POKL poza województwem pomorskim. Wykres 3. Realizacja innych projektów Czy oprócz projektu realizowanego w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego, zaangażowani byli/ są Państwo również (jako lider lub partner) w realizację projektów w ramach komponentu regionalnego POKL w innych województwach / komponentu centralnego POKL? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=72) Powyższe obserwacje uzupełniają wyniki badań jakościowych: M: Czy realizują Państwo więcej niż jeden projekt w ramach POKL? R: Tak, oprócz tego projektu prawie równolegle z nim realizowaliśmy jeszcze jeden, projekt o podobnej tematyce realizujemy też w województwie lubelskim, i jeszcze jeden projekt w woj. kujawsko-pomorskim, wszędzie jesteśmy partnerami [Partner] Przy realizacji projektów finansowanych ze źródeł innych niż komponent regionalny PO KL dla województwa pomorskiego więcej niż połowa (52,3%) organizacji przyznaje, że były one komplementarne wobec tych realizowanych z komponentu regionalnego PO KL. Co może sugerować, że dla organizacji ważne jest uzyskanie efektu synergii w działalności organizacji. Potwierdzają to analizy prezentowane w dalszej części dokumentu. 36

37 Wykres 4. Komplementarność z projektu innymi projektami realizowanymi w ramach POKL Czy projekty te są lub były w jakimś stopniu komplementarne z Państwa projektem? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=21) Aktywność organizacji pozarządowych w zakresie aplikowania o środki w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego Organizacje pozarządowe, które są najbardziej aktywne pod kątem aplikowania o środki w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego mają określone charakterystyki. Po pierwsze organizacje te charakteryzują się bogatymi doświadczeniami w aplikowaniu o wsparcie unijne w podobnym typie projektów, jeszcze w poprzedniej perspektywie finansowania ( ). Są również bardzo aktywne na polu realizacji projektów z obecnej perspektywy ( ). R: Był nasz trzeci z kolei [projekt], teraz czwarty, wcześniej realizowaliśmy w ramach 2.5 dwa projekty takie. M: Jeszcze ze ZPORR-u. R: Jeszcze ze ZPORR-u. Dwa podobne projekty, tylko dotacje były tam niższe, wówczas po 20 tysięcy ( ) M: A jakie to są fundusze? ( ) R: FIO, jakieś tam Phare wcześniej [Przedstawiciel NGO] W badaniu CAWI Beneficjenci deklarują, że w ramach perspektywy finansowej realizowali średnio 5 projektów finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (jako lider lub partner). Po drugie organizacje najaktywniejsze w aplikowaniu o środki w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego to te, które funkcjonują już jakiś czas, są stabilne i mają określone zaplecze instytucjonalno-techniczne. Przeciętny wiek organizacji beneficjentów, ustalony w badaniu CAWI, wynosi około 16 lat. Trzecim czynnikiem jest współpraca organizacji pozarządowych z innymi instytucjami te najbardziej aktywne współpracują z otoczeniem lokalnym. 37

38 Przyczyny aktywności aplikacyjnej organizacji pozarządowych jako beneficjentów wsparcia w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego można podzielić na dwie grupy: finansowe i pozafinansowe (strategiczne/rozwojowe). Dla znacznej części organizacji pozarządowych aktywnych na polu POKL finansowanie ze środków unijnych jest istotnym źródłem umożliwiającym dalsze funkcjonowanie organizacji. Potwierdzają to zarówno beneficjenci wsparcia, jak i przedstawiciele administracji publicznej. M: Czy POKL jest ważnym źródłem finansowania działalności organizacji w województwie pomorskim? R1: Bardzo ważnym. R2: Myślę, że w przypadku niektórych, jedynym. R1: Kluczowym, tak. R2: Kluczowym i jakby to też jest widać, że niektóre organizacje pozarządowe zaczęły działać wtedy, kiedy pojawiły się pieniądze z EFS-u. [Przedstawiciel administracji] *** R: Uważam tylko, że POKL zabija kapitał społeczny w organizacjach pozarządowych. Zrobiliśmy badanie kapitału społecznego dla woj. pomorskiego (dla urzędu marszałkowskiego), w którym wyszło, że organizacje z wieloletnim kapitałem, robiące świetne rzeczy nagle przez POKL zaczynają chorować na grantozjad. Starają się ustawić i działać już tylko po to, aby wyciągnąć jak najwięcej kasy z POKL (1 2 mln) ( ) Pojawiają się sami profesjonaliści i duże pieniądze a zanika działalność stricte obywatelska i społeczna. [Beneficjent] *** R: Natomiast jest masa NGOsów, które się uzależniły od wsparcia z Europejskiego Funduszu Społecznego. [Przedstawiciel administracji] Jednocześnie w badaniu CAWI około 62% organizacji wskazało, że projekty finansowane z EFS odpowiadały wszystkim lub większości realizowanych projektów przez daną organizację. Kolejne 17% beneficjentów przyznało, że połowa realizowanych projektów w analizowanym czasie była finansowana z EFS. Mniej więcej co piąty podmiot wskazał, że projekty finansowane z EFS stanowiły mniejszość w koszyku realizowanych działań. Wykres 5. Udział projektów finansowanych z EFS we wszystkich projektach realizowanych przez beneficjentów komponentu regionalnego POKL dla woj. pomorskiego Jaki mniej więcej udział stanowiły projekty finansowane z EFS, w ramach perspektywy , we wszystkich projektach zrealizowanych przez Państwa w tym samym czasie? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=72) 38

39 W kontekście powyższego warto zauważyć, że o ile finansowanie działalności organizacji z EFS jest w tym momencie bardzo ważne, to jednak nie jest ono warunkiem koniecznym dla dalszego funkcjonowania organizacji pozarządowych. W pytaniu o możliwe skutki wstrzymania dalszego finansowania projektów ze środków unijnych, w tym EFS, żaden z beneficjentów nie wskazał, że mogłoby to oznaczać zakończenie działalności organizacji. Większość przyznała natomiast (65%), że wiązałoby się to z ograniczeniem zakresu działalności, wyrażanym najczęściej w mniejszej liczbie wspartych osób, realizacji projektów mniej kompleksowych lub ukierunkowaniu działalności w stronę realizacji projektów o charakterze bardziej komercyjnym (usługi częściowo odpłatne). Nie ulega więc wątpliwości, że środki pochodzące z EFS pozwoliły powiększyć budżet, jakim dysponują organizacje pozarządowe i tym samym dały im możliwość realizacji dodatkowych przedsięwzięć. Brak tych środków, dla znacznej części organizacji, oznaczałby powrót do realizacji zadań w zakresie i skali odpowiadającej sytuacji poprzedzającej finansowanie z EFS. Potwierdzeniem tego mogą być deklaracje beneficjentów, którzy w większości przyznają (67,7%), że środki pozyskane na realizację projektu realizowanego w ramach komponentu regionalnego POKL, stanowiły całkowicie dodatkowe źródło finansowania (nie zastąpiła wcześniejszych źródeł). Podobny odsetek (68,4%) beneficjentów wskazuje, że uzyskane dofinansowanie było impulsem do zwiększenia zakresu działalności organizacji. Wykres 6. Wsparcie w ramach projektu, a inne źródła finansowania organizacji Czy realizacja projektu stanowiła w Państwa przypadku dodatkowe źródło finansowania, czy też zastąpiła źródła finansowania, z których korzystali Państwo przed przystąpieniem do realizacji przedmiotowego projektu? Środki pozyskane w ramach projektu Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Drugą grupą motywów kierujących organizacjami pozarządowymi było ukierunkowanie na osiąganie celów strategicznych organizacji. Dany konkurs w ramach komponentu regionalnego POKL był 39

40 traktowany jako zbieżny z dotychczasową działalnością organizacji i zapewniający możliwość rozwoju organizacji. R: Ale też cały czas nie idziemy takim kierunkiem na co dają i co mogłybyśmy zrobić tylko co my robimy i w jaki sposób ich cele zintegrować z naszą potrzebą. [Przedstawiciel NGO] Przedsięwzięcia podejmowane przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego odpowiadały bieżącemu zakresowi tematycznemu działania organizacji (32%) lub go rozszerzały (68%). Przesłanką dla realizacji przez daną organizację więcej niż jednego projektu w ramach komponentu regionalnego POKL w województwie pomorskim była często chęć uzyskania efektu synergii, więc o kolejnych projektach myślano jako o kompleksowych względem innych obszarów działalności. Beneficjenci, którzy w ramach komponentu regionalnego zrealizowali więcej niż jeden projekt wskazali, że 61% z nich było komplementarne w jakimś stopniu z projektem, będącym przedmiotem oceny w danej ankiecie. Wykres 7. Komplementarność projektów w ramach komponentu regionalnego POKL woj. pomorskiego W ramach komponentu regionalnego PO KL dla województwa Pomorskiego zrealizowali Państwo łącznie [liczba zrealizowanych projektów] projektów. Czy projekty te są lub były w jakimś stopniu komplementarne z projektem [nazwa projektu]? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=126) Motyw kompleksowego uzupełniania działań organizacji pojawia się m.in. w Gdańskiej Fundacji Innowacji Społecznej: prowadząc rodzinne Domy dla Dzieci, wprowadza kompleksowe programy usamodzielniania się. Z innych źródeł niż dotacja miejska pozyskuje środki na inwestycje w rozwój kompetencji swoich wychowanków. Szczególną uwagę poświęcają podopiecznym przygotowującym się do matury, którzy jednocześnie mogą podjąć pierwszą, wakacyjną pracę. Taką inicjatywą był projekt Wsparcie na starcie wyrównywanie szans edukacyjnych i społecznych Wychowanków 40

41 Domów dla Dzieci GFIS, składający się z dwóch zasadniczych komponentów: wsparcia edukacyjnego i zawodowego wychowanków i ich rodzin oraz adaptacji mieszkania treningowego służącej usamodzielnieniu się czwórki osób wkraczających w dorosłość. Poza tym, projekt był kontynuacją innej inicjatywy: Inkubator dobrych szans, który był realizowany wcześniej: R: realizacja projektu inkubator pokazała nam, że wsparcie projektowe jest dla nas i dla naszych dzieci szansą na to, żeby zwiększać dla naszych dzieci możliwości edukacyjne i zawodowe. [case study] Podobnie w przypadku projektu Instytutu Inicjatyw Europejskich: Nowodworskie forum na rzecz przeciwdziałania wykluczenia społecznego Europejski Fundusz Społeczny stworzył szansę na kontynuację wcześniejszej inicjatywy: R: w 2009 prowadziliśmy Akcję na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. W oparciu o ankiety z seminarium zidentyfikowaliśmy potrzebę kontynuacji projektu i dlatego napisaliśmy wniosek. [case study] Nowodworski projekt miał na celu stworzenie partnerstwa instytucji publicznych i pozarządowych, które swoje działania kierują do grup wykluczonych społecznie. Jest to przykład na to jak akcja może przerodzić się w forum dialogu. Bez środków z Europejskiego Funduszu Społecznego, nie byłyby możliwe szkolenia i zaangażowanie ekspertów moderujących proces tworzenia trwałego partnerstwa. Jednym z efektów współpracy jest skuteczniejsze wykorzystanie środków pomocowych i zwiększenie efektywności ich wykorzystania w sferze wykluczenia społecznego. Okazało się bowiem, że instytucje zaangażowane w tym obszarze pomimo formalnego obowiązku współpracy w rzeczywistości wzajemnie niewiele wiedzą o swojej działalności. Brakowało także współpracy między instytucjami publicznymi a organizacjami pozarządowymi. Realizacja projektu zniosła bariery komunikacyjne między interesariuszami, a przez to przyczyniła się nie tylko do poprawy atmosfery i usprawnienia kontaktów między nimi, ale również umożliwiła realizację bardziej skutecznych działań wobec uczestników wsparcia. Podsumowując, często w przypadku organizacji pozarządowych kolejne projekty stanowią logiczne dopełnienie poprzednich inicjatyw. Dzięki tej komplementarności możliwe jest uzyskanie pozytywnych efektów synergii działań. W ramach ukierunkowania organizacji na osiąganie celów strategicznych można wskazać, że kierując się pobudkami ideowymi stawiają człowieka na pierwszym miejscu. Te motywy potwierdzają dane uzyskane dzięki studiom przypadku. Respondenci z kadry zarządzającej projektami POKL w organizacjach, pytani o powody, dla których przygotowywali projekty, odwoływali się do barier i 41

42 potrzeb zdiagnozowanych wśród potencjalnych beneficjentów, które wymagały reakcji 25. Źródłem wiedzy o niezaspokojonej potrzebie mogli być sami beneficjenci organizacji, jak było w przypadku projektu Włącznik - Kompleksowe wsparcie młodzieży tczewskiej we wchodzeniu na rynek pracy Fundacji Pokolenia: R: właściwie pomysł podpowiedzieli nam nasi wolontariusze, którzy już jakiś czas z nami pracowali. Zwrócili naszą uwagę na fakt, że nie ma oferty spędzenia czasu wolnego dla młodzieży w tym wieku. [case study] *** Również uczestnicy wywiadu zogniskowanego wysoko ocenili możliwość generowania pomysłów, które potem były wykorzystywane przez osoby prowadzące projekt. Jeszcze innym przykładem jest brak usługi, której nie zaoferował potencjalnym beneficjentom np. sektor publiczny. Tego typu sytuację zidentyfikowano w Zrzeszeniu Kaszubsko Pomorskim w przypadku kształcenia nauczycieli uczących języka kaszubskiego: R: Projekt powstał w odpowiedzi na potrzebę zapewnienia nauczycieli do nauki tego języka, ponieważ na rynku brak profesjonalnej kadry w tej dziedzinie. W Polsce nie ma żadnego uniwersytetu, który przygotowywałby nauczycieli do nauki języka regionalnego. W szkole języka kaszubskiego uczą osoby nieposiadające do tego kwalifikacji (wykształcenia w tej dziedzinie). W ciągu ostatnich pięciu lat czterokrotnie wzrosła ilość uczniów uczących się języka kaszubskiego. [case study] 4.4 WDRAŻANIE PROJEKTÓW PRZEZ NGO Wśród problemów i barier, jakie napotkały organizacje pozarządowe w trakcie realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego można wyróżnić kilka czynników. Zostały one przedstawione w podziale na problemy pojawiające się na określonych etapach realizacji projektów: aplikacji o środki, wdrożenia projektu oraz zakończenia i rozliczenia projektu. Etap aplikacji o środki w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego Beneficjenci nie wskazują wprost na trudności na etapie wnioskowania o wsparcie. W zdecydowanej większości projektów, bo aż 96,8%, beneficjenci deklarują, że starając się o środki ich organizacja nie napotkała na trudności. Nie oznacza to jednak, że etap ten nie budził wątpliwości wnioskodawców. Wręcz przeciwnie, w kontekście doświadczeń z realizacji aż 45,8% projektów, beneficjenci zgłosili 25 W badaniu nie dysponujemy natomiast porównywalnym danymi dot. jst lub firm prywatnych będących beneficjentami POKL 42

43 potrzebę dokonania zmian w procesie aplikowania o środki pochodzące z EFS w ramach kolejnej perspektywy finansowej Wykres 8. Potrzeba dokonania zmian w procesie aplikowania o środki pochodzące z EFS Czy biorąc pod uwagę Państwa doświadczenia w aplikowaniu o środki na realizację projektu [nazwa projektu], widzą Państwo potrzebę dokonania zmian w procesie aplikowania o środki pochodzące z EFS, w ramach kolejnej perspektywy finansowej ? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) W proponowanych zmianach wyróżnić można rozmaite problemy i ich rozwiązania. Wśród problemów beneficjenci wskazywali m.in. problemy z brakiem przejrzystych zasad oceny projektów, zbyt wysoką biurokrację, problemy ze zbyt małą dopuszczalną liczbą znaków w szczegółowych opisach projektów, generalnie niewłaściwą metodykę oceny, jak również inne, pojedyncze problemy. Wagę poszczególnych kwestii i proponowane rozwiązania zgłaszane przez samych beneficjentów zawiera tabela poniżej. Szczególną uwagę zwracają komentarze dotyczące przejrzystości oceny, oraz kwestie związane z techniczną konstrukcją wniosku o dofinansowanie, który w zbyt restrykcyjny sposób ograniczał liczbę dopuszczalnych znaków. Są to kwestie, które powinny być niewątpliwie wzięte pod uwagę podczas projektowania nowego systemu i procedur związanych z oceną wniosków o dofinansowanie. Nie mniej istotne (mimo że nie tak liczne) pozostają propozycje dotyczące modyfikacji filozofii, czy też metodyki oceny projektów. Sytuacja, w której akcent położony jest na ocenę poprawności wniosku, a nie samego projektu i jego jakości, powinny być wyeliminowane w kolejnej perspektywie wydatkowania funduszy unijnych. Kwestia to była również podnoszona w badaniach jakościowych, o czym dalej. 43

44 Tabela 7. Problemy na etapie aplikacji o środki EFS i propozycje ich rozwiązania zgłaszane przez beneficjentów L.p. Problem Liczba Propozycje zmian wskazań 1. Angażowanie asesorów/ek do oceny wniosków spoza IP; ograniczenie wpływu kadry instytucji pośredniczących, czy władz samorządu województwa na sposób oceny wniosków; 2. Ujednolicenie sposobu oceniania przez ekspertów - obecnie różnice w ocenach 2 ekspertów potrafia wynosić 30* i więcej 1 punktów, co oznacza brak jednoznacznych kryteriów oceny i dużą Niska przejrzystość oceny i 13 subiektywność w punktowaniu; wyborów projektu 3. Weryfikacja kryteriów; 4. Proste, czytelne zasady, jednolite, ogólnie dostępne interpretacje przepisów; 5. Wnioski powinny być sprawdzane przez osoby, które mają doświadczenie i wiedzę z obszaru,w ramach którego został złożony wniosek. 2 Wysoka biurokracja Uproszczenie procedur aplikacji, zmniejszenie liczby informacji (opisów, uzasadnień, odwołań do prawa unijnego i polskiego nie wnoszących nic do wniosku) wymaganych zgodnie z instrukcją do uwzględnienia w formularzu wniosku o dofinansowanie; 2. Uproszczenie procedur wszelkich i większe zaufanie do beneficjenta pomocy. 3 Niewystarczająca dopuszczalna liczba znaków w opisach szczegółowych (limity znaków, które uniemożliwiają szczegółowy opis zagadnień, co skutkuje tym, że osoby oceniające uznają opis za niewystarczający) 6 Zmiany w obrębie wniosku o dofinansowanie; zwiększenie ilości znaków na opisanie części merytorycznej projektu - w chwili obecnej z jednej strony wymaga się bardzo precyzyjnych odpowiedzi na pytania w części opisowej, uwzględniających wiele aspektów planowanego przedsięwzięcia, z drugiej daje mocno ograniczoną liczbę znaków aby tego dokonać (jeden z beneficjentów wspomniał o minimum 25 tys. znaków). 4 Niewłaściwa metodyka oceny wniosków 2 1. Uważamy, że co do zasady powinny być oceniane w większej mierze projekty i konkretne pomysły, a w mniejszej mierze wnioski, jak ma to miejsce obecnie. Obecna procedura promuje po prostu dobrze napisane wnioski, zamiast promować ciekawe pomysły. 2. Możliwość prezentacji projektu, działalności beneficjneta np. w siedzibie beneficjenta podczas bezpośredniego spotkania beneficjenta z oceniającymi wniosek aplikacyjny. 5 Inne Jednoznaczne określenie, czy konieczne są procedury zapytania o cenę przy udokumentowanej wieloletniej współpracy z wykładowcami. 2. W generatorze wniosków o dofinansowanie procentowy wkład własny powinien być wyliczany automatycznie. 3. Zmiany w zakresie procentowego zmniejszenia osiągnięcia wskaźników efektywności zatrudnieniowej; w przypadku grupy osób niepełnosprawnych dotkniętych autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi niemożliwe jest osiągnięcie tego wskaźnika na poziomie 20%. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=43) * W kontekście uwagi beneficjenta należy zauważyć, że przy różnicy 30 punktów wprowadzana jest ocena trzeciego eksperta. Ocenę procesu wnioskowania w rozbiciu na mniejsze komponenty przedstawiają wykresy poniżej, na których ujęte zostały takie elementy jak ocena przejrzystości dokumentacji konkursowej, dostępności 44

45 informacji niezbędnych do złożenia wniosków o dofinansowanie, procedura oceny wniosków o dofinansowanie oraz podpisywania umów. Podobnie jak wyżej, relatywnie najgorzej zarysowuje się kwestia oceny (procedury) wniosków o dofinansowanie, która została oceniona pozytywnie w odniesieniu do 62% projektów. Oceny przeciętne dotyczyły 23% projektów, a złe lub bardzo złe 12%. Relatywnie najlepiej, w tym wymiarze wypadła ocena procedury podpisywania umów o dofinansowanie oraz dostępność informacji niezbędnych do złożenia wniosku o dofinansowanie (pozytywne oceny dotyczą, kolejno, 89% i 82% projektów). Wykres 9. Ocena poszczególnych elementów etapu aplikacji o środki EFS Jak oceniają Państwo następujące obszary wdrażania komponentu regionalnego PO KL dla województwa Pomorskiego? Oceny proszę dokonać w tabeli poniżej, biorąc pod uwagę Państwa doświadczenie z realizacji projektu [nazwa projektu]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Zarysowane problemy wskazane w badaniu ilościowym uzupełniają wyniki badań jakościowych. Zgłaszanym problemem jest brak zrozumienia dla specyfiki projektów, specyfiki potrzeb uczestników projektu, przez co często bardziej innowacyjne, kompleksowe projekty stosujące lepsze metody pomocy uczestnikom nie zawsze są dofinansowywane. R: Nie bierze się pod uwagę tego, że organizacje mają niekonwencjonalne metody i to nie jest zauważane. Czasami strach przed niekwalifikowalnością, strach przed zastosowaniem własnej interpretacji bardziej elastycznej do działań, które się zmieniają w trakcie projektu jest takie, że się wycofujemy z tego i to jest z całą pewnością szkoda, więc ten efekt na pewno jest ograniczony. [Przedstawiciel NGO] *** R: Im bardziej skomplikowany, wyrafinowany projekt, tym ma mniejsze szanse, na 100%, bo jest niezrozumiały w takim razie przez tych, którzy oceniają, a jak jest niezrozumiały to zaczyna być groźny. Bo potem będą 45

46 kontrolować, więc wskaźniki pokazać. Przecież są wskaźniki mówiące, że w danej sferze to się tak bada, i takimi wskaźnikami się określa. [Przedstawiciel NGO] Brak zrozumienia specyfiki projektów realizowanych przez organizacje w ramach komponentu regionalnego POKL przekłada się na nieadekwatną konstrukcję kryteriów konkursowych, w tym zarówno merytorycznych, jak i finansowych. Często nie przystają one do rzeczywistości trzeciego sektora i potrzeb grup docelowych. Zdaniem przedstawicieli organizacji pozarządowych również karta oceny merytorycznej pozwala na niejednoznaczne decyzje o dofinansowaniu podnoszone w wynikach badania ilościowego. Drugim aspektem są problemy proceduralne pojawiające się na etapie aplikacji o środki w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego. Wskazywano między innymi pracochłonność przygotowania od razu pełnego wniosku (kiedy szanse na jego dofinansowanie są relatywnie niewielkie), ale też brak powszechnego korzystania z możliwości korespondencyjnego zawarcia umowy o dofinansowanie (co może być praktykowane w celu przyspieszenia procedur). Mimo formalnej takiej możliwości mało organizacji pozarządowych o niej wie lub ją praktykuje: R: bardzo ważnym elementem ( ), jeżeli będą podpisywały umowy [organizacje], żeby nie jeździć specjalnie do Gdańska, żeby była inna, korespondencyjna forma na przykład, podpisywania takich umów na realizację takich projektów, no to są też ogromne koszty, no i strata czasu [Przedstawiciel NGO] Na koniec warto jednak odnotować, że w niektórych projektach (nieco ponad 14%) beneficjenci zauważyli również pewne ułatwienia podczas procesu wnioskowania, które można potraktować, jako wskazówki do kontynuacji w przyszłym okresie. Pojawiają się tu głosy o pozytywnych efektach współpracy z ROEFS, możliwość stałego kontaktu z Departamentem EFS oraz inne możliwości konsultacyjne z punktem informacyjnym Urzędu Marszałkowskiego. Etap realizacji projektu w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego Wybrane etapy realizacji projektów, wśród których wyróżniono w badaniu CAWI kwestie związane z kontrolą projektów, przepływami środków finansowych, oraz bieżące kontakty z UMWP i WUP, zostały ocenione względnie dobrze. Najlepiej beneficjenci projektów oceniają 46

47 zwłaszcza element bieżącego kontaktu z Urzędem Marszałkowskim (łącznie 89% ocen pozytywnych, z czego 47% to ocena bardzo dobra). Wykres 10. Ocena poszczególnych elementów etapu realizacji projektów Jak oceniają Państwo następujące obszary wdrażania komponentu regionalnego PO KL dla województwa Pomorskiego? Oceny proszę dokonać w tabeli poniżej, biorąc pod uwagę Państwa doświadczenie z realizacji projektu [nazwa projektu]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Jednocześnie pewne problemy są podnoszone, zwłaszcza w badaniu jakościowym. Jedną ze wskazywanych barier jest niedostateczny i zawodny kontakt z opiekunami projektów (jednocześnie gdy taki kontakt był poprawny, to był on podkreślany przez beneficjentów jako bardzo istotny dla właściwej realizacji projektów). Kontynuując wyżej już opisany problem, respondenci wywiadów pogłębionych również wskazują, że realizacja projektów w ramach POKL staje się coraz bardziej zbiurokratyzowana. Przeprowadzona analiza przypadku wskazuje, że urzędnicy często obawiają się konsekwencji w sytuacji problemów z rozliczeniem projektów: R: Uzyskać informacje do końca, albo uzyskać informację mailową na telefon tak, ale mail się nie przyjmie, dopiero jak się oficjalną drogą występuje do jednostki nadrzędnej to wtedy się otrzymuje odpowiedzi na piśmie i tak zawsze trzeba z urzędem postępować, wtedy jednoznacznie oceniają daną sytuację, a jak się pytamy opiekuna, to opiekun powie: tak, a to potem na mnie zwalicie przy kontroli, że to ja tak powiedziałem, a kto a skąd my to mamy wiedzieć. Więc po takich próbach, już wieloletnich próbach dogadywania się z opiekunami, w tej chwili wprowadziliśmy procedurę zapytań oficjalnych, bezpośrednich i to wtedy skutkuje. [Przedstawiciel NGO] *** R: największym problemem, choć nie tylko POKL, to jest brak decyzyjności urzędników dzwoni się z konkretnym problemem do opiekuna projektu i te decyzje było bardzo trudno uzyskać. Opiekun projektu nie był 47

48 zbyt pomocny, ale to nie wynikało to z braku chęci, tylko rozwiązań systemowych, oni boją się brać odpowiedzialności, w razie kontroli mogą zostać różnie ocenieni, bo i te procedury nie są jasne, ale w ostateczności godzi to w beneficjentów [case study] Bardzo ważną barierą dla działania organizacji pozarządowej w trakcie realizacji projektu jest występujący w niektórych przypadkach brak współpracy z innymi podmiotami, realizującymi działania pomocowe. Inne organizacje pozarządowe są czasami traktowane jako konkurencja. Podobnie wygląda sytuacja z postrzeganiem działań Jednostek Samorządu Terytorialnego czy Urzędu Marszałkowskiego, gdyż zakres działań tych instytucji może pokrywać się z działaniem organizacji pozarządowych. Może to prowadzić do powielania się działań organizacji pozarządowych i innych podmiotów realizujących działalność pomocową i obniżać szansę osiągnięcia efektu synergii działania, co w dalszej przyszłości może wpływać na obniżenie efektywności działania tych podmiotów. R: No choćby z tego, że organizacje ze sobą konkurują o środki finansowe i to też jest dyskusja, która trwa w łonie organizacji pozarządowych, tak? Że z jednej strony ten EFS powinien być katalizatorem współpracy, a okazało się katalizatorem często jakichś waśni i kłótni, i konkurencji, i to często niezdrowej konkurencji pomiędzy organizacjami. [Przedstawiciel NGO] Badania ankietowe realizowane techniką CAWI wskazują, że problemy z zachowaniem płynności finansowej pojawiły się łącznie w 15 projektach (na 155 wypełnionych ankiet). Wszystkie problemy wynikały z opóźnień w rozliczaniu wniosku o płatność, oraz przekazywaniu kolejnych transz dofinansowania (zwłaszcza na początku roku). Z tego powodu, w niemal wszystkich projektach (poza jednym), w których wystąpił opisywany problem, podjęte zostały zgodnie z deklaracjami beneficjentów środki zaradcze. Polegały one m.in. na finansowaniu działań ze środków własnych (i w dalszej kolejności ich refinansowanie), bądź pochodzących z pożyczek. Innym podjętym działaniem było przesunięcie w czasie, po uzyskaniu odpowiednich pozwoleń, wypłacanych wynagrodzeń, czy też podpisanie klauzuli z podwykonawcami o płatności po otrzymaniu środków z IP oraz wydłużenie terminów płatności. Wykres 11. Czy realizując Projekt, mieli Państwo problemy z zachowaniem płynności finansowej? 48

49 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Ważną kategorią barier w działalności organizacji były kadry, jakimi dysponują organizacje pozarządowe realizujące projekty w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego. Chodzi tu o samą liczebność kadr, która jest niewystarczająca i opiera się głównie o zaangażowanie wolontariuszy. Średnio beneficjenci zatrudniają około 25 pracowników, choć z uwagi na znaczną rozpiętość liczby osób zatrudnionych (poczynając od działalności jednoosobowej, po organizacje liczące po 300 pracowników CARITAS Archidiecezji Gdańskiej i Fundacja Niesiemy Pomoc), bardziej wiarygodną statystyką jest mediana równa 8. Co prawda większość beneficjentów deklaruje, zatrudnienie na potrzeby realizacji projektów dodatkowe osoby (zatrudnienie na potrzeby realizacji projektu zadeklarowano w przypadku 65,8% projektów, deklarując łączne dodatkowe zatrudnienie na poziomie 510 pracowników). Jednak są niewielkie szanse zatrzymania kadry po zakończeniu projektu. Po zakończeniu realizacji projektów, dalej zatrudnionych lub wykonujących pracę dla organizacji jest już około 183 osób, a więc około 35%. Z drugiej strony brakuje odpowiednio wyszkolonych kadr, a więc zapewnienia im odpowiedniego przygotowania merytorycznego, zgodnego ze specyfiką działania organizacji. R :Nie ma możliwości zatrzymania kadry, pomimo tego, że to był, nie wiem najlepszy zespół, który mieliśmy w historii stowarzyszenia. [Przedstawiciel NGO] Ostatnim ważnym i zdiagnozowanym problemem organizacji w toku realizacji projektów finansowanych w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego był proces rekrutacji. Problemy w tym zakresie beneficjenci zgłosili w przypadku około 13% projektów. Trudności były związane z zapewnieniem odpowiedniej liczby uczestników do projektów, co z kolei powodowało problemy organizacji w dopełnieniu formalnych obowiązków wynikających z założeń projektu. Beneficjenci przedstawiali w tym zakresie różne powody: 49

50 R: Wydaje mi się, że organizacje pozarządowe mają trudniej, bo te MOPS-y, PUP-y, gminy, oni jakby już mają tą swoją grupę odbiorców taką sprecyzowaną, bo PUP ma swoich bezrobotnych, MOPS ma swoich tych podopiecznych ( ) No często tak jest, że porywają się trochę tak z motyką na słońce [organizacje] i na etapie rekrutacji okazuje się, że nie ma takiej możliwości, żeby na przykład grupę zrekrutować po prostu. [Przedstawiciel administracji] *** R: Mimo przekazanych danych o bardzo dużej ilości osób właśnie bezrobotnych, spełniających kryteria dostępu do tego projektu, to mimo wszystko bardzo mało osób aplikowało, ( ) to było takie charakterystyczne, to małe zainteresowanie. ( ) w projekcie zakładaliśmy, że wstępne spotkania będą się odbywały dla 180 nawet osób, bo tak zaplanowaliśmy, a trudno nam było zebrać 120 nawet do wstępnych spotkań informacyjnych. [Przedstawiciel NGO] W toku realizacji ankiet metodą CAWI okazało się, że problemem jest dodatkowo wypadanie uczestników w trakcie trwania projektów 26. Etap zakończenia i rozliczenia projektu w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego Największą zmorą organizacji pozarządowych jest strach przed niekwalifikowalnością środków. Występuje on, zdaniem respondentów, również wśród departamentów administracji, których decyzje, zdaniem Beneficjentów, często zapadają na podstawie indywidualnych interpretacji osób odpowiedzialnych za kontrole i finanse. R: Wszelkie interpretacje, które znamy na poziomie szczególnie Marszałka są jeszcze dalej idące niż my wyczytujemy to z wytycznych unijnych i to jeśli miałbym porównać centralne projekty, bo tam też realizujemy i tam mimo tych kłopotów z Ministerstwami, to procedury i sposób współpracy jest tam o niebo lepsze niż tutaj na miejscu. To jest paranoja w ogóle, bo tu się zna, możemy się spotkać codziennie rozmawiać, 20 lat funkcjonujemy tutaj, jesteśmy wiarygodną instytucją i kawał tego sektora, to są organizacje, które wzrastały przez te kilkanaście lat i, dwadzieścia lat i to jest jeszcze trudniejsze niż, gdzieś tam z Warszawą korespondencyjnie, to jest zadziwiające. [Beneficjent] *** R: Niekwalifikowalność, która jest zmorą i potwornie się wszyscy boją, wolą trzy razy więcej procedur zrobić, my też zaczęliśmy tak robić, bo potem ktoś przychodzi i kwestionuje. To, żeby nie pojawił się ten element niekwalifikowalności, bo jedyna instancja to jest Sąd potem, a za nim do Sądu dotrze znowu miesiące mijają całe miesiące ( ) Co to oznacza? Brak zwrotu pieniędzy, brak dalszych decyzji, zawieszenie, można też podejrzewać 26 Poza problemem odpływu beneficjentów, w ankiecie wskazano też inne problemy w toku realizacji projektu, takie jak: trudność w pozyskiwaniu numeru PESEL od uczestników projektu, czy problem z interpretacją wytycznych niezgodną z interpretacją organów kontrolujących projekt. Problemy te wystąpiły w 10% projektów (łącznie trzynaście przypadków). We wszystkich przypadkach podjęto działania zaradcze, które w 10 na 13 przypadków, okazały się wg beneficjentów skuteczne. 50

51 zawieszenie decyzji co do naszych przyszłych projektów, no bo jeśli jesteśmy w sporze ( ) Nawet jeżeli eksperci ocenią to jakoś tam pozytywnie, to i tak w sensie finansowym jesteśmy zakładnikami. [Przedstawiciel NGO] Jest to wprost powiązane z niespełnieniem wskaźników realizacji projektu, które nie są odpowiednio zaprojektowane. W wywiadach pogłębionych zauważono, że często na poziomie regionalnym są jeszcze bardziej wyśrubowane niż te z poziomu unijnego. Nie zawsze jest możliwe ich wypełnienie i wiele projektów upada. R: My musimy w tych projektach które są kierowane dla osób bezrobotnych i bez zatrudnienia osiągnąć 45% zatrudnienia, w UE ten wskaźnik jest niższy, nie wiem, dlaczego my mamy taką wysoka efektywność założoną. To powoduje, że znacznie trudniej te projekty realizować. Dzięki temu jednak eliminujemy te projekty bardzo miękkie a skupiamy się na takich bardziej praktycznych. [Przedstawiciel administracji] Jeśli chodzi o problemy, które mogłyby być generowane przez organizacje, to należy podkreślić, że przedstawiciele administracji publicznej nie prezentują opinii, jakoby organizacje pozarządowe były trudniejszymi beneficjentami wsparcia niż firmy prywatne (jeżeli już to wskazują, iż NGO mają niekiedy trudności z wypełnieniem niektórych procedur nadrabiają to jednak zaangażowaniem i ukierunkowaniem na beneficjentów). Potencjał organizacji pozarządowych realizujących projekty w ramach komponentu regionalnego POKL województwa pomorskiego Organizacje pozarządowe i ich partnerzy w projektach realizowanych w ramach komponentu regionalnego województwa pomorskiego oceniają swój potencjał jako wystarczający do optymalnej realizacji projektów i osiągnięcia założonych celów. R: W województwie pomorskim są tak bardzo zróżnicowane te organizacje pozarządowe, że są te, które owszem, mają wystarczający potencjał, miały teraz, teraz się jeszcze wzmocniły i na pewno wejdą w tą nową perspektywę.( ) tak generalnie rzecz ujmując, wydaje mi się, że mają potencjał i są przygotowane. [Przedstawiciel administracji] Jeśli pojawiają się problemy z potencjałem organizacji to dotyczą one braków kadrowych (problem zarysowany powyżej). Przygotowanie merytoryczne pracowników organizacji jest oceniane pozytywnie przez uczestników projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe i raczej negatywnie przez przedstawicieli administracji publicznej. Również biorąc pod uwagę wyniki badań ilościowych (deklarację uczestników poszczególnych projektów), należy zauważyć, że potencjał poszczególnych organizacji pozarządowych w zakresie dysponowania odpowiednim zapleczem lokalowym, jak również dysponowania wykwalifikowaną kadrą, nie budzi zastrzeżeń. Pozytywnie oba wymiary ocenia odpowiednio 96% i 98% uczestników. 51

52 Wykres 12. Ocena potencjału beneficjentów, dokonana przez uczestników Odczytam teraz kilka opinii dotyczących projektu. Proszę powiedzieć czy się Pan(i) z nim zgadza, czy też nie: Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=900) 4.5 PARTNERSTWO I WSPÓŁPRACA Z INNYMI PODMIOTAMI Partnerstwo i współpraca z innymi podmiotami w województwie pomorskim w ramach wsparcia udzielonego w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe w komponencie regionalnym POKL wypada bardzo dobrze. W badaniach internetowych aż 68% beneficjentów zadeklarowało nawiązywanie współpracy z innymi podmiotami. Współpraca ta miała charakter zarówno formalny jak i nieformalny. Najczęściej wskazywanym typem podmiotów, z którym współpracowały organizacje pozarządowe, były jednostki administracji samorządowej (30% wskazań), w dalszej kolejności wymieniane były inne organizacje typu NGO (20% wskazań) oraz instytucje pomocy społecznej (15%). W kategorii inne pojawiły się pojedyncze przypadki takich instytucji jak PUP, Policja, Straż Miejska, parafie, Państwowa Straż Pożarna, Kościoły i związki wyznaniowe, jednostki kultury i sportu (kino, muzeum, ośrodek kultury), dom dziecka, Centrum Integracji Społecznej, Agencje zatrudnienia. Wykres 13. Podmioty, z którymi nawiązana została współpraca. 52

53 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Wśród powodów, dla których ta współpraca została nawiązana wskazywane są przede wszystkim wcześniejsze pozytywne doświadczenia przy realizacji innych projektów z daną jednostką, kwestie związane z brakiem odpowiedniej infrastruktury posiadanej przez beneficjenta oraz na trzecim miejscu brak odpowiedniej wiedzy, tzw. know how. Wykres 14. Przesłanki decydujące o współpracy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Na wcześniejsze dobre doświadczenia we współpracy wskazywali również respondenci wywiadów pogłębionych. Poprzednia wspólna praca rodzi często pomysły na kolejne projekty. M: Dlaczego właśnie Państwo podjęli współpracę właśnie z tym podmiotem? 53

54 R: Z tym partnerem zrealizowaliśmy już 3 projekty, mamy już z nimi ułożone ścieżki współpracy, a współpraca została nawiązana w wyniku wcześniejszej znajomości. Znaliśmy się i podczas różnych rozmów wykluł się pomysł na projekt, i napisałyśmy wniosek. [Przedstawiciel Partnera projektu] Pobudką do współpracy jest również w ramach partnerstwa łączenie dobrych pomysłów małych organizacji z doświadczeniem w aplikowaniu o środki zewnętrzne większych organizacji. Współpraca przebiega pomyślnie, kiedy kontakt jest intensywny i można w sposób otwarty informować o problemach czy brakach, a lider projektu jest w stanie dostarczyć lub wspomóc jakieś rozwiązania na bieżąco, w trakcie wdrażania projektu. R: To była bardzo dobra współpraca, czego dowodem jest fakt, że realizujemy wspólnie dwa kolejne projekty. W projekcie każdy był odpowiedzialny za swoją działkę, ale lider nam pomaga, gdy mamy jakieś trudności np. braki kadrowe, bo ktoś pójdzie na zwolnienie, to lider jest w stanie podesłać nam jakąś osobę. ( ) Mamy codzienny kontakt, intensywny mailowy i telefoniczny, spotykamy się raz w tygodniu, kanały komunikacji są jasne, wiemy do kogo się zwrócić o czym mówimy. Także lider wie, z kim mówić na konkretne tematy dotyczące projektu, radzi się nas jak dostosować działania do klienta. [Przedstawiciel partnera projektu] Dobra współpraca zależy też w dużej mierze od zaangażowania obu stron w projekt. Kiedy obu stronom zależy na trwałych i użytecznych efektach projektu, obie instytucje działają synergicznie. R: Współpracę oceniam jako bardzo dobrą, duże zaangażowanie obu stron w realizację projektu, bardzo dobry bieżący kontakt, mailowy, telefoniczny, spotkania robocze w razie potrzeby, wszelkie formy kontaktu jakie są potrzebne, obu stronom zależy na trwałości efektów projektu, prowadzimy szerokie działania, aby ten produkt projektu został wdrożony. Nasze badania wewnętrzne także potwierdzają, że współpraca przebiega pomyślnie. Na razie prowadzimy wspólnie ten jeden projekt, a co będzie dalej to zobaczymy. [Przedstawiciel partnera projektu] Analiza studiów przypadków wybranych do badania projektów, wskazuje, że organizacje pozarządowe poszukują partnerstwa z jednostkami samorządowymi z obszaru działania, w którym pracują i realizują projekty POKL. Wśród najczęściej wymienianych są: Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Gminy, Gminny Ośrodek Kultury, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, gminne Centrum Integracji Społecznej, Urząd Miasta oraz rzadziej Lokalne Grupy Działania i Lokalne Grupy Rybackie. Dużą zaletą partnerstw z instytucjami publicznymi jest łatwiejsza możliwość rekrutacji grupy docelowej ze względu na dostęp do danych, współpraca przy informowaniu i promocji projektu oraz upowszechnianie rezultatów projektów w postaci trwałych rozwiązań. Jak wynika z wywiadów pogłębionych, częściej współpraca organizacji pozarządowych z instytucjami publicznymi była bardziej sformalizowana. Instytucje publiczne starały się wspomagać projekty organizacyjnie, bazą kontaktową, swoim autorytetem, rzadziej chciały angażować się w nie finansowo. Czasami, udział w projekcie pracowników sektora publicznego był też dla nich dodatkowym, nieopłacanym oddzielnie, obowiązkiem. 54

55 Uzyskaliśmy pomoc w rekrutacji, organizacji i realizacji spotkań, prowadzenia spotkań, ustalaniu tematyki spotkań, tworzenia publikacji, akcji informacyjnej (w GOPSach, MOPSach, Urzędzie Pracy w N.D.G.) Urzędy pomagały także w ten sposób, że pozwalały swoim pracownikom na uczestniczenie w spotkaniach w godzinach pracy, chociaż w Nowym Dworze pracownicy nie dostali delegacji... [Przedstawiciel NGO] W takich sytuacjach czasami decydowało to o podejściu indywidualnych pracowników, którzy rzadziej niż wolontariusze organizacji pozarządowych angażowali się w działania nieodpłatnie. Czasami także problematyczne było partnerstwo z instytucjami publicznymi, gdzie kontakt był bardziej sformalizowany, a organizacje traktowane były wyłącznie jako wykonawca zleconych zadań. Dlatego zdaniem przedstawicieli trzeciego sektora, to NGO powinno być liderem partnerstwa z instytucjami publicznymi. R: Partnerstwo nienarzucane przez administrację, bo wtedy zaczynają się ogromne schody. Administracja mówi: tak bądźcie moim małym partnerem. Liderem zawsze powinien być podmiot pozarządowy, preferowane partnerstwo z administracją publiczną, może w niektórych przypadkach absolutnie konieczne. Ale jednak w sprawach społecznych nie stawiałbym na równi z organizacjami pozarządowymi. [Przedstawiciel NGO] W większości przypadków jednak współpraca opierała się na jasnym podziale zadań w ramach procesu wdrażania projektów. Beneficjenci byli zadowoleni z efektów projektów realizowanych we współpracy, a poczucie współodpowiedzialności za efekty jest wysokie. R: Zdecydowanie tak, tym bardziej, że cała aktywizacja zawodowa leżała po naszej stronie. Wszystkie wskaźniki, które zostały osiągnięte zgodnie z założeniami, są naszą wspólną zasługą. Efekt, zatem zależał od tego, że wyszukaliśmy tego klienta, że go zaktywizowaliśmy, przetrenowaliśmy, posłaliśmy na staż i w zatrudnienie. Cała ta machina to jest zasługa tych wszystkich ludzi, którzy pracowali z tym klientem, bo to nie tylko ja, ale przecież doradca, zawodowy, trener pracy, pracodawcy, u których były te staże realizowane i którzy ich później zatrudniali, oczywiście przy wsparciu lidera. [Przedstawiciel partnera projektu ] Również w ankiecie internetowej beneficjenci deklarowali, że w zdecydowanej większości projektów (99%), w których zaangażowani byli partnerzy, udało się zrealizować przyjęte założenia współpracy. Dodatkowo, w przypadku 39% projektów beneficjenci wskazali, że pojawiły się niezaplanowane, dodatkowe efekty współpracy z partnerami, zaangażowanymi w realizację projektu. Głównym z nich była kontynuacja współpracy, w ramach kolejnych przedsięwzięć i projektów. Jednocześnie, w badaniu ilościowym beneficjenci jedynie w pięciu przypadkach (4,7%) wskazali na pojawienie się problemów w ramach nawiązanej współpracy (m.in. konflikt ról, różnice wynikające ze specyfiki instytucji, w tym elastyczności, w przypadku współpracy z JST, rozbieżność interesów). W każdym z przypadków podjęto skuteczne działania zaradcze, polegające m.in. na zwolnieniu osób, przedefiniowaniu zakresu odpowiedzialności, czy też podjęciu dialogu, służącego lepszemu poznaniu się współpracujących instytucji. Dlatego można uznać, że problemy w dotychczas zrealizowanych 55

56 partnerskich projektach w województwie pomorskim występowały rzadko i znajdowały rozwiązanie. 4.6 ANALIZA PRZYSTAWALNOŚCI WSPARCIA W KONTEKŚCIE CELÓW STRATEGII SZCZEBLA LOKALNEGO Zgodnie z wytycznymi Zamawiającego, analiza interwencji dotyczyła Powiatu Chojnickiego, oraz czterech miast na prawach powiatu: Gdańska, Sopotu, Słupska i Gdyni. Materiałem źródłowym wykorzystanym w metodzie oceny była treść wniosków organizacji pozarządowych o dofinansowanie projektów, które zakończyły swoją realizację do 30 czerwca br., oraz strategie i programy powiatowe: Gdański Program na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gdańska do roku 2015 Powiatowy Program na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej miasta Sopotu Strategia Integracji i Polityki Społecznej Sopotu Powiatowy Program na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej dla Powiatu Chojnickiego Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Powiecie Chojnickim na lata Słupski Powiatowy Program na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej. Aktualizacja na lata Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Powiatu Słupskiego na lata Gdyński Powiatowy Program na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej Gdyńska Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Wyniki analizy przedstawione w poniższej tabeli, wskazują, w których polach interwencje realizowane przez organizacje były najintensywniejsze, a tym samym, które potrzeby sformułowane w strategiach i programach odnajdywały odpowiednie formy wsparcia dostępne w POKL. Poziom szczegółowości potrzeb i wyzwań w wymienianych w dokumentach, został na potrzeby analizy uspójniony, tak, aby koncentrować się na najistotniejszych kwestiach. Formy wsparcia oferowane przez organizacje pozarządowe w projektach POKL zostały wymienione blokowo w pierwszej kolumnie, natomiast pod tabelą znajduje się rozwinięcie pojęć. Tabela 7. Analiza przystawalności wsparcia w kontekście celów strategii szczebla lokalnego. 56

57 Kluczowe wyzwania i potrzeby zdefiniowane w ramach Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych i Powiatowych Programów na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej Formy wsparcia organizacji pozarządowyc h w ramach komponentu regionalnego zwalczanie wykluczenia społecznego tworzenie nowoczesnego rynku pracy oraz przeciwdziałani e skutkom bezrobocia wsparcie przedsiębiorcz ości i samozatrudni enia wzrost poziomu edukacji aktywne formy pomocy bezrobotnym i dostosowywanie ich do indywidualnych potrzeb dostęp do edukacji w każdym wieku POKL Integracja społeczna (40 projektów) Aktywizacja zawodowa (50 projektów) wsparcie przedsiębiorcz ości (28 projektów) rozwój wykształcenia (16 projektów) Zwalczanie wykluczenia społecznego rozumiane jako temat grupujący kluczowe wyzwania i potrzeby powiatów opisane w strategiach i programach. W tym obszarze zaklasyfikowaliśmy m.in. przeciwdziałanie ubóstwu, aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych marginalizacją, profilaktyka rodzin z grupy wykluczonych społecznie. Tworzenie nowoczesnego rynku pracy oraz przeciwdziałanie skutkom bezrobocia rozumiane jako aktywna polityka gospodarcza stwarzająca warunki do tworzenia nowych miejsc pracy oraz pełnego wykorzystania zasobów kapitału ludzkiego wśród osób w wieku produkcyjnym. Wsparcie przedsiębiorczości i samozatrudnienia rozumiane jako stworzenie klimatu sprzyjającego rozwoju przedsiębiorczości w tym ekonomii społecznej, dostęp do instrumentów finansowych dotujących zakładanie lub rozwój działalności gospodarczej. Wzrost poziomu edukacji rozumiane jako podnoszenie jakości edukacji na każdym poziomie edukacji powszechnej. Aktywne formy pomocy bezrobotnym i dostosowywanie ich do indywidualnych potrzeb rozumiane jako wsparcie osób bezrobotnych w samodzielnym powrocie na rynek pracy, poprzez wzmacnianie ich indywidualnego potencjału 57

58 zawodowego. Dostęp do edukacji w każdym wieku oznacza rozwój edukacji pozaformalnej zapewnionej od wczesnej edukacji przedszkolnej po uniwersytety trzeciego wieku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy zakończonych projektów do 30 czerwca 2013 Wielkość kół odzwierciedla intensywność interwencji w danym polu (wyrażony liczbą projektów, w której oferowane było dane wsparcie). Puste pola natomiast oznaczają brak przedmiotowej interwencji. Na podstawie tak zdefiniowanych potrzeb i wyzwań, zidentyfikowano kilkadziesiąt projektów organizacji, które realizowane były na terenie Trójmiasta, Chojnic i Słupska. Ten sam projekt mógł być liczony podwójnie w kolumnie formy wsparcia, ze względu na kompleksowość wsparcia kierowanego do tej samej grupy docelowej. Zdarzało się to najczęściej w przypadku Poddziałania i , gdzie grupą beneficjentów były osoby bezrobotne, wymagające aktywizacji zarówno zawodowej jak i integracji społecznej. Wysnuwanie daleko idących wniosków na podstawie niniejszej matrycy obarczone jest ryzykiem wynikającym ze sposobu formułowania dokumentów strategicznych na szczeblu lokalnym. Potrzeby i bariery powiatu były formułowane w dokumentach na dużym poziomie ogólności i nie było w nich w sposób rzetelny wskazane, które z problemów w kontekście lokalnego rynku pracy są rzeczywiście istotne. Zidentyfikowane w dokumentach strategicznych potrzeby spotkały się z największą reakcją w obszarze podnoszenia integracji społecznej oraz w następnej kolejności: tworzenia nowoczesnego rynku pracy oraz przeciwdziałaniu skutkom bezrobocia. Większość projektów organizacji pozarządowych, które były kierowane do mieszkańców badanych powiatów, oferowała instrumenty aktywnej integracji społecznej i zawodowej. Projekty takie kierowane były do grupy zagrożonych wykluczeniem społecznym, osób bezrobotnych. Najmniejsze zaangażowanie NGO miało miejsce w kontekście interwencji adresujących potrzeby i wyzwania związane z rozwojem wykształcenia i wzrostem jakości kształcenia. Uczestnicy wywiadu grupowego, pytani o niską aktywność organizacji w obszarze edukacji, podali dwa powody tej sytuacji: projekty skierowane do uczniów i dzieci wymagają odpowiedniej infrastruktury zgodnej z przepisami. Tego typu budynki posiadają głównie samorządy i to w ich gestii, w opinii przedstawicieli organizacji, jest dbałość o dofinansowanie projektów szkolnych. Ponadto w tych projektach najczęściej wymagany by wkład własny, który najłatwiej jest wnieść przez lokalną administrację. 58

59 4.7 WPŁYW POKL NA ZMIANĘ POTENCJAŁU NGO W WOJ. POMORSKIM Przedstawiciele kadry zarządzającej organizacji, z którymi były przeprowadzane wywiady w ramach studium przypadku, doceniają wpływ realizacji projektów z POKL na potencjał ich organizacji oraz kondycję sektora. Udzielane odpowiedzi ukazywały świadomość wpływu tego doświadczenia na rozwój organizacji. Jedna z organizacji, argumentowała swoje istnienie źródłami zewnętrznymi podając czytelne proporcje: Nasze stowarzyszenie w 70% finansowane jest z funduszy Unii Europejskiej, pozostałe 30% nasza działalność zarobkowa. [case study] Przede wszystkim dzięki realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego POKL, NGO wdrażające projekty zwiększyły stan swojego zatrudnienia i jakość kadr. W badaniach internetowych, zatrudnienie nowych osób zostało wskazane w przypadku 65,8% projektów. Beneficjenci deklarowali, że łącznie (we wszystkich badanych projektach), zatrudnionych zostało 510 osób, z czego 183 (a więc około 35%) nadal wykonuje pracę dla danej organizacji 27. Często zatrudnienie odbywało się na zasadzie rotacji w zależności od realizowanego projektu i zapotrzebowania na specjalistów z określonymi kompetencjami. R: Oczywiście, realizując te wszystkie projekty potrzebujemy pracowników jak jest realizowany projekt to ich zatrudniamy, całe nasze Biuro funkcjonuje od projektu do projektu, jak nie ma projektów to jest duża rotacja ludzi, ale mamy swoją bazę, do której się zawsze odwołujemy, gdy poszukujemy np. terapeutów czy trenerów. My też jako pracownicy wiele się nauczyliśmy, od lidera projektu. Sam fakt pracowania w ramach POKL zobowiązuje nas do podnoszenia swoich kwalifikacji, więc chodzimy na różne szkolenia. Na tym też skorzystała cała organizacja. [Przedstawiciel partnera projektu Niekiedy jednak zatrudnienie nowych osób okazywało się trwałe i finansowane z innych źródeł po zakończeniu danego projektu. Te osoby nadal pracują, ale ich wynagrodzenia są już finansowane z innych środków. Było dużo wolontariuszy wcześniej, [a teraz] można było zatrudnić pewne osoby. Odejście środków nie powoduje u nas, już teraz, w tym momencie, odejścia osoby /etatu, bo ona jest [nadal] potrzebna. [Beneficjent6] Z drugiej strony, zatrudnienie w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego jest obostrzone wieloma restrykcyjnymi warunkami. Z jednej strony (w perspektywie kilku lat) daje to stabilne 27 Ponieważ niektórzy beneficjenci realizowali kilka projektów w ramach komponentu regionalnego POKL, trudno jest ustalić, na ile zatrudnione osoby się powtarzają, tzn. na ile ich zatrudnienie zostało wykazane jako dodatkowe przy okazji realizacji poszczególnych projektów. Z tego powodu przedstawione wartości należy traktować jako maksymalne. 59

60 wynagrodzenie, to jednocześnie nie można brać udziału w innych projektach: R: Kierownik z [nazwa organizacji], który musi mieć ogromne kwalifikacje, trzy lata doświadczeń, kilka projektów europejskich, takich bardzo wysokich ciężko znaleźć, dostaje 2600 zł na rękę, tak więc gdyby nie to, że z innych powodów Ci ludzie przychodzą, ostatnio mieliśmy taki kłopot, że większość nie spełnia tych kryteriów, którzy by chcieli za te 2600 zł. Czyli jesteśmy zakładnikami chęci uczestniczenia w realizacji zadań, które Europejski Fundusz Społeczny ma finansować i to jest bardzo trudne. [Przedstawiciel NGO] Z kolei efekt profesjonalizacji kadr przejawia się w coraz lepszym przygotowaniu organizacji do pisania i późniejszego realizowania projektów w ramach komponentu regionalnego POKL. Pracownicy organizacji nabyli także wiedzę i doświadczenia w zakresie rozliczania projektów. Miało tutaj znaczenie także doświadczenie zdobyte w poprzedniej perspektywie finansowania. Dodatkowy, pozytywny wpływ programu na rozwój organizacji można odnaleźć także w projektach partnerskich. Z jednej strony, organizacja pozarządowa poznaje realia działalności samorządu, z drugiej jej zespół kształtuje umiejętność facylitacji współpracy z instytucjami innego sektora. Niestety wśród organizacji pozarządowych realizujących projekty w ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa pomorskiego występują organizacje pozarządowe uzależniające swoje funkcjonowanie od dalszego uzyskiwania środków EFS. Informacje takie pochodzą głównie od przedstawicieli administracji publicznej. Respondenci również zwracali uwagę na to, że środki z POKL ograniczyły zdolność kreatywnego myślenia o pozyskiwaniu dofinansowania. R: Jak nie mieli środków EFS-owych to było więcej myślenia skąd zorganizować pieniądze, z najróżniejszych źródeł. ( ) Trochę się kurczę zabiło kreatywność niestety. Kreatywność w pomysłach, to raz, ale to jeszcze jest pół biedy, bo wciąż jest dużo dobrych pomysłów, ale kreatywność taką obrotność finansową, tak? Kombinowanie różnych źródeł. Jest EFS. Bierzemy z EFS-u a to naprawdę nie tędy droga. EFS się skończy i będzie kiepsko. [Przedstawiciel administracji] Również z badań internetowych wynika, że większość beneficjentów (ok. 66,7%), uzależnia zakres działania instytucji od dalszego finansowania projektów ze środków unijnych, w tym EFS. Jedynie przedstawiciele 22,2% organizacji wskazują, że zakres działania organizacji nie uległby zmianie, nawet w przypadku braku środków pochodzących z UE, 11,1% beneficjentów, nie ma w tym względzie zdania. Ci, którzy deklarują potencjalne ograniczenie działalności, wymieniają m.in. mniejszą liczbę realizowanych projektów, ograniczenie zatrudnienia i, w konsekwencji, mniejszą liczbę wspartych bezpłatnie osób, mniejsza liczbę grup docelowych, czy też w ogóle rezygnację z realizacji wybranych typów działań (np. wsparcia w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej, płatnych staży, zatrudnienia wspomaganego i inne). Co istotne część beneficjentów deklaruje, że wskazane ograniczenia dotyczyłyby m.in. osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, osób 60

61 niepełnosprawnych, czy też mieszkańców wsi. W tym kontekście należy rozumieć, że znaczna część beneficjentów nie widzi alternatywnych źródeł finansowania działań, jakie podejmowali w ramach EFS. Wykres 15. Dofinansowanie z EFS a dalsze funkcjonowanie organizacji. Jaki byłby możliwy scenariusz rozwoju dla Państwa instytucji, w przypadku wstrzymania dalszego finansowania projektów ze środków unijnych, w tym EFS? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=72) Równocześnie, dobrą informacją jest to, że dofinansowanie stanowiło dla dwóch trzecich beneficjentów (68,4%) impuls do zwiększenia działalności, wyrażany przez wachlarz realizowanych świadczeń. Tylko, co trzeci beneficjent (31,6% ogółu odpowiedzi) nie zmienił skali i zakresu swojej działalności poprzez wdrożony projekt dofinansowany ze środków EFS. Dodatkowo, istotnym wsparciem realizowanym ze środków POKL w województwie pomorskim, są projekty takie jak Centrum Organizacji Pozarządowych czy Biuro Integracji NGO, które pomagają podmiotom trzeciego sektora w prowadzeniu księgowości, pozyskiwaniu środków czy w szukaniu partnerów do projektów. 61

62 5. UCZESTNICY WSPARCIA OFEROWANEGO PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO POKL W tym rozdziale udzielona zostanie odpowiedź na ogólne pytanie: 1. Jaki był zakres tematyczny wsparcia oferowanego przez NGO w ramach komponentu regionalnego POKL? 2. Kim byli uczestnicy wsparcia oferowanego przez NGO w ramach komponentu regionalnego POKL? W kontekście szczegółowych pytań badawczych: Jakie typy / rodzaje wsparcia oferowane były przez organizacje pozarządowe w ramach projektów komponentu regionalnego PO KL dla województwa pomorskiego (w tym wsparcia towarzyszącego)? Jakie działania były podejmowane najczęściej, a jakie najrzadziej w kontekście specyfiki Priorytetu PO KL w ramach którego organizacje pozarządowe realizowały projekty i dlaczego? Czy można zidentyfikować działania, które powinny zostać podjęte, a nie zostały uwzględnione w procesie wsparcia uczestników? Jeśli tak, jaka była tego przyczyna? Na jakie rodzaje wsparcia (nie oferowanego dotychczas przez organizacje pozarządowe) zgłaszają? Czy oferta organizacji pozarządowych w ramach projektów różniła się od oferty dostępnej na otwartym rynku (ze szczególnym uwzględnieniem oferty organizacji pozarządowych)? Do jakich grup docelowych było kierowane wsparcie oferowane przez organizacje pozarządowe w ramach projektów komponentu regionalnego PO KL dla województwa pomorskiego? Jakie grupy korzystały ze wsparcia najczęściej a jakie najrzadziej w kontekście specyfiki Priorytetu PO KL w ramach którego organizacje pozarządowe realizowały projekty i dlaczego? Czy/na ile działania podjęte w ramach projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w komponencie regionalnym PO KL dla województwa pomorskiego stanowiły kompleksową odpowiedź na potrzeby uczestników projektów? Jakie czynniki determinowały proces rekrutacyjny czy w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego PO KL dla województwa pomorskiego wystąpiło zjawisko creamingu lub souringu? Jeżeli tak, to jaki był zakres tych zjawisk? 62

63 5.1 ZAKRES TEMATYCZNY PROJEKTÓW REALIZOWANYCH PRZEZ NGO Celem sprawdzenia zakresu tematycznego, projekty z bazy projektów zakończonych do 30 czerwca br. zostały podzielone na cztery główne formy wsparcia 28 : Aktywizacja zawodowa Integracja społeczna Rozwój wykształcenia Wsparcie przedsiębiorczości. Okazuje się, że najwięcej projektów dotyczyło integracji społecznej (139 z 322 projektów). Kategoria ta była również najszersza. Znalazły się w niej projekty takie jak tworzenie nowych placówek przedszkolnych, wyrównywanie szans uczniów, wspomaganie partnerstw lokalnych, rozwój regionalny, pomoc osobom wykluczonym, budowanie kompetencji informatycznych wśród osób starszych. Kolejną liczną kategorią był rozwój wykształcenia obejmujący zarówno uczniów, jak i pracowników firm, a także osoby bezrobotne podnoszące swoje kwalifikacje. Takich projektów było 65. Niemalże na równi, bo 64 projekty zostały zrealizowane w ramach aktywizacji zawodowej. Projekty te obejmowały również rozwój kompetencji, ale tylko jeśli miały one bezpośrednio prowadzić do znalezienia nowej pracy. 12 projektów łączyło elementy aktywizacji społecznej i zawodowej, głównie osób chorych i niepełnosprawnych. Jedynie 12 projektów zorientowanych było na wsparcie przedsiębiorczości. Projekty takie dotyczyły głównie rozwoju kadr w pojedynczych firmach, bądź zaproszenia na szkolenia kierowane były przez kontakt z firmą do wybranych przez nie pracowników. Stworzono również ze środków PO KL Pomorskie Obserwatorium Rynku Pracy. Na koniec, wyłącznie 13 projektów było zorientowanych na pomoc organizacjom pozarządowym, z których większość dotyczyła ekonomii społecznej i wspieraniu przedsiębiorczości organizacji pozarządowych. Warto wymienić też takie projekty jak BINGO Biuro Integracji NGO, Centrum Organizacji Pozarządowych czy Gdański Dom NGO. 17 projektów nie zakwalifikowano do żadnej kategorii. Według analizy przeprowadzonej na danych PEFS, zdecydowana większość (blisko 80%) projektów realizowanych w ramach projektów regionalnego komponentu PO KL województwa pomorskiego 28 Istnieje kilka problemów tej analizy danych. Po pierwsze, należy zauważyć, że ze względu na kompleksowość projektów, nie we wszystkich przypadkach kategorie mogły być rozłączne. Po drugie, w bazie nie ma informacji o uczestnikach projektów lub opisu projektów, dlatego klasyfikacja mogła zostać dokonana jedynie na podstawie tytułów projektów i ewentualnie w oparciu o nazwę beneficjenta. Dodatkowo, nie wszystkie projekty udało się sklasyfikować ze względu na niektóre zbyt krótkie tytuły projektów. 63

64 zakładała udzielenie wsparcia określonym grupom uczestników (w odróżnieniu np. od projektów badawczych, czy mających na celu np. wsparcie partnerstw). Analiza danych gromadzonych w PEFS pokazuje, że dominującą formą wsparcia, były szkolenia/warsztaty/kursy oferowane uczestnikom (najczęstsza forma wsparcia, tj. skorzystało z niej najwięcej uczestników, w przypadku 118 projektów) lub ich kombinacja z doradztwem, w tym przygotowywaniem Indywidualnych Planów Działania, oraz poradnictwem zawodowym. Podobny obraz ujawnia się po analizie dostępności poszczególnych rodzajów wsparcia wskazanych przez beneficjentów. Tabela 8. Dostępność poszczególnych rodzajów wsparcia Rodzaj wsparcia Liczba projektów w których Procent wskazana była dostępność danego rodzaju wsparcia Szkolenia warsztaty kursy ,0% Doradztwo 62 15,6% Indywidualne Plany Działań 53 13,4% Poradnictwo zawodowe 41 10,3% Inne, jakie? 38 9,6% Zajęcia dodatkowe dla uczniów 22 5,5% Staże praktyki przygotowanie zawodowe 18 4,5% Środki na rozwój przedsiębiorczości w formie 12 3,0% dotacji Wsparcie pomostowe 11 2,8% Dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca 6 1,5% pracy i zakwat... Pośrednictwo pracy 4 1,0% Zatrudnienie socjalne 2 0,5% Stypendia 2 0,5% Studia podyplomowe 1 0,3% Wsparcie dla pracownika zatrudnionego w 1 0,3% ramach projektu Praca socjalna 1 0,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Szkolenia, które były dominującą formą wsparcia miały charakter merytoryczny, sprofilowany zawodowo. Uzupełniająco prowadzono miękkie szkolenia (lub wprowadzano elementy szkoleń) oraz warsztaty psychologiczne. R: Te warsztaty wewnętrzne raczej są kierowane do osób, które mają większe trudności w odnalezieniu się na otwartym rynku pracy, takie, które potrzebują trochę dłuższego procesu takiej ponownej socjalizacji jakby. A zwłaszcza tego treningu pracy, żeby tam przećwiczyć u nich punktualność, systematyczność. ( ) [Przedstawiciel NGO] Ocena działań prowadzonych w ramach projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego PO KL jest wśród uczestników tych projektów bardzo pozytywna. Respondenci deklarowali, że gdyby mogli ponownie wzięliby udział w tego typu projekcie. Pojawiały się nawet sugestie, aby udział w projektach wydłużyć. 64

65 Co ciekawe, niemal 67% beneficjentów w ramach ankiety internetowej wskazała, że gdyby dostępne były dodatkowe środki finansowe, to podjęliby dodatkowe działania, które miałby na celu wspomóc w bardziej kompleksowy sposób poszczególnych uczestników projektów. Przeciwnego zdania było jedynie 11,6% projektodawców, 21,9% nie miało w tym względzie zdania. Wykres 16. Realizacja dodatkowych działań podczas projektu Biorąc pod uwagę Państwa doświadczenie z realizacji Projektu, czy gdyby były dostępne dodatkowe środki finansowe, to podjęliby Państwo jakieś dodatkowe działania (np. w postaci innych form wsparcia), które pozwoliłyby w jeszcze bardziej kompleksowy sposób wspomóc uczestników Państwa projektu? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=155) Wśród wymienianych działań padają m.in. propozycje uzupełnienia form wsparcia o elementy mentoringu, czy też tzw. jobshadowing (trening pod okiem doświadczonych pracowników z danej branży), wsparcie socjalno-bytowe, wyjazdy studyjne i edukacyjne, dodatkowe elementy staży, praktyk oraz doradztwa. Jeśli chodzi o porównanie oferty i działalności organizacji pozarządowych w ramach projektów oraz firm funkcjonujących na rynku, to respondenci w wywiadach podkreślają, że działania ściśle zależą od celów tych podmiotów. W wywiadach pogłębionych z przedstawicielami administracji zasygnalizowano, że oferta organizacji jest bardziej dostosowana do potrzeb beneficjentów, natomiast oferta firm jest skoncentrowana na tych działaniach, które albo bezpośrednio przynoszą zysk, albo są nakierowane na rozwój przedsiębiorstwa. R: ( ) miałem takie przekonanie, że przedsiębiorcy rzadko kiedy decydują się na projekty, które by ewidentnie nie przynosiły korzyści ich przedsiębiorstw i to w tym jakby zakresie, że albo musiało to przynosić rozwój czy podtrzymanie określonych tam funkcji przedsiębiorstwa, mówię o firmach szkoleniowych, tak, żeby realizowały projekty z myślą o tym żeby podtrzymać dotychczasową kadrę u siebie i móc ją wykorzystywać wtedy, kiedy nie było możliwości, aby komercyjnie funkcjonować [Przedstawiciel administracji] 65

66 Działalność organizacji pozarządowych jest częściej oceniana jako bardziej kompleksowa, uzupełniona o wykształcanie umiejętności miękkich. Ocenia się, że w organizacjach działa się mocniej ideowo, skupiając się przede wszystkim na potrzebach beneficjentów ich działalności. Te motywacje przekładają się na bardziej różnorodne zadania, niż ma to miejsce w pomocowych instytucjach publicznych, np. MOPS, PUP itp. R: ale na pewno w organizacji pozarządowej więcej też oferują takiego jeszcze bardziej miękkiego wsparcia. ( ) Takiego mniej mierzalnego, który gdzieś tam, no bardziej jakby docierają od tej strony do tych ludzi. ( )jakby więcej wysiłku wkładają, bardziej się, że tak powiem, opiekują tymi swoimi uczestnikami, bardziej sprawdzają, czego im potrzeba, żeby też oni się w tych projektach utrzymali( ) PUP-y, czy MOPS-y w pewien sposób też są ograniczone w tej swojej realizacji zadań, że też PUP-y nie mogą jakby na przykład realizować, muszą zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia, o rynku pracy i promocji zatrudnienia, muszą jakby działać a ta też ustawa bardzo ogranicza te możliwości jakby form wsparcia, które PUP może oferować. [Przedstawiciel administracji] 5.2 UCZESTNICY WSPARCIA OFEROWANEGO PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO POKL W WOJ. POMORSKIM Zdecydowana większość projektów realizowanych w ramach PO KL w województwie pomorskim przez organizacje pozarządowe skierowana była do indywidualnych osób. Projekty skierowane były do takich grup jak: Pracownicy firm, do których szkolenia były kierowane za pośrednictwem firm (uczestnicy określali, że te projekty były najmniej trafne względem ich indywidualnych potrzeb) Wykluczeni przede wszystkim osoby niepełnosprawne ruchowo czy umysłowo, które aktywizowane były zatrudnieniowo i społecznie Osoby starsze, do których kierowano projekty podnoszące kompetencje, np. językowe czy obsługi komputera Osoby bezrobotne, do których kierowane były projekty doszkalające (często z dokładną diagnozą potrzeb w zakresie podniesienia kwalifikacji) lub dofinansowujące tworzenie nowych firm (obostrzone wieloma kryteriami udziału i wsparte szerokim zakresem mentoringu) Dzieci i młodzież, przede wszystkim z terenów wiejskich, do których kierowano projekty wyrównywania szans w nauce i na rynku pracy Kobiety długotrwale bezrobotne, zwłaszcza starsze (45+), które aktywizowano zawodowo Społeczności zamieszkujące tereny wiejskie, które objęte były projektami integracji na rzecz promocji turystyki 66

67 Część uczestników projektów zgłaszała potrzebę uzupełnienia realizowanych projektów o dodatkowe elementy, które w założeniu miałyby uczynić projekt bardziej przydatnym. Głos taki wyraża niemal połowa (47%) uczestników analizowanych działań. Przy czym 15% ma trudności z określeniem konkretnych oczekiwań. Pozostali, uczestnicy, którzy wypowiedzieli się w tym zakresie w sposób ogólny wskazywali, że warto byłoby uzupełnić projekty o więcej elementów praktycznych, pojawiały się również uwagi dot. długości trwania zajęć (zbyt krótkich, przy zbyt dużej intensywności) oraz uciążliwych dojazdów. Wykres 17. Ocena kompleksowości projektów w oczach uczestników. Czy w Pana/i opinii projekt powinien być uzupełniony o dodatkowe elementy, które sprawiłyby, że byłby on dla Pan/i bardziej przydatny? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=900) Respondenci w ramach badania poproszeni zostali o określenie, jak uczestnicy ich projektów, wypadali na tle grup docelowych, do których adresowane było wsparcie. Uzyskana informacja może przynajmniej częściowo pokazać, w jakim stopniu możemy mieć do czynienia w projektach z tzw. efektem spijania śmietanki (ang. creaming) oraz kwaszenia (and. souring). W pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której efekty projektów są zawyżane przez fakt doboru uczestników, którzy dzięki posiadanym cechom (doświadczeniu, motywacjom, kwalifikacjom itp.), w naturalny sposób przekładają się na uzyskiwanie pożądanych efektów w projekcie. Wystąpienie efektu creamingu oznacza, że przynajmniej część z obserwowanych zmian (np. w zakresie sytuacji zatrudnieniowej uczestników) wystąpiłaby niezależnie od podjętych działań projektowych. Z tego względu efekt ten jest niepożądany. Z drugiej strony, efekt kwaszenia ma miejsce w sytuacji przeciwnej do opisanej powyżej, a więc gdy do projektu rekrutowani są trudniejsi uczestnicy, 67

68 którzy na tle całej grupy docelowej wsparcia, mają relatywnie słabszy wpływ na osiąganie założonych celów projektu (może to dotyczyć np. osób z niepełnosprawnościami, czy też osób zagrożonych wykluczeniem społecznym). W rezultacie wystąpienie efektu kwaszenia, może wpłynąć negatywnie na ocenę całościowych efektów wsparcia, bowiem uzyskane rezultaty mogą wydawać się niższe niż się spodziewano. Wykres 18. Obecność creamingu/ souringu w projektach wg deklaracji beneficjentów. Jak uczestnicy Państwa projektu wypadali na tle grupy docelowej, do której adresowane było wsparcie? Proszę, poniżej na skali, wskazać na ile we wskazanych wymiarach uczestnicy Państwa projektu byli podobni do całej grupy docelowej, do której adresowane było wsparcie. Wartości skrajne zostały odpowiednio opisane. Lewy panel 1: Uczestnicy projektu posiadali znacznie gorsze kwalifikacje zawodowe niż cała grupa docelowa, do której adresowane było wsparcie; 5: Uczestnicy projektu posiadali znacznie lepsze kwalifikacje zawodowe niż cała grupa docelowa, do której adresowane było wsparcie Prawy panel 1: Uczestnicy projektu wykazywali się znacznie niższą motywacją do podnoszenia własnych kwalifikacji niż grupa docelowa, do której adresowane było wsparcie; 5: Uczestnicy projektu wykazywali się znacznie wyższą motywacją do podnoszenia własnych kwalifikacji niż grupa docelowa, do której adresowane było wsparcie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI(N=155) Biorąc powyższe pod uwagę, można zauważyć, że respondeci deklarują, że w większości uczestnicy ich projektów, nie odbiegają od grup docelowych pod względem takich cech jak kwalifikacje, czy motywacja do podnoszenia własnych kwalifikacji. Widać jednak w obu przypadkach lekkie skrzywienie, wskazujące z jednej strony na to, że w opinii beneficjentów ich uczestnicy wypadali słabiej na tle grupy docelowej pod względem kwalifikacji, przez co istnieje pewne prawdopodobieństwo, że możemy mieć do czynienia z występowaniem efektu kwaszenia. Z drugiej strony, beneficjenci wskazują, że uczestnicy ich projektów wykazywali się wyższą motywacją do podnoszenia kwalifikacji. Wnioski te częściowo potwierdzają również wypowiedzi respondentów z wywiadów pogłębionych. Zarówno przedstawiciele organizacji pozarządowych, jak i administracji twierdzą zgodnie, że 68

69 projektodawcy trzeciego sektora zajmują się często najtrudniejszymi typami potencjalnych uczestników 29. Jednym z takich przykładów są projekty skierowane do osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi, które są pod stałą opieką wolontariuszy, nawet w trakcie trwania stażu. 29 Ten element nie był przedmiotem badań ilościowych 69

70 6. OCENA EFEKTÓW PROJEKTÓW REALIZOWANYCH PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W RAMACH KOMPONENTU REGIONALNEGO POKL W tym rozdziale udzielona zostanie odpowiedź na ogólne pytanie: 1. Jakie są efekty projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe (ze szczególnym uwzględnieniem efektów zatrudnieniowych)? 2. Czy skuteczność, efektywność i trwałość efektów uzyskiwanych przez NGO różni się od efektów uzyskiwanych przez innych beneficjentów (w szczególności przedsiębiorstwa)? W kontekście szczegółowych pytań badawczych: Jakie są efekty projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego PO KL dla województwa pomorskiego i jaka jest ich trwałość w odniesieniu do sytuacji uczestników? Czy można zaobserwować jakieś negatywne efekty wsparcia wywołane realizacją projektów przez organizacje pozarządowe? Na ile istotne było wsparcie udzielane w ramach projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe w komponencie regionalnym PO KL w województwie pomorskim dla sytuacji zatrudnieniowej uczestników? Czy w przypadku tych projektów możemy mieć do czynienia z efektem jałowego biegu (uczestnictwo w programie nie przynosi żadnych efektów w zakresie zatrudnienia, gdyż przyjęcia do pracy uczestników projektów następowałyby również bez uczestnictwa w tych projektach)? Jeśli tak, jaki jest zakres tego zjawiska? Jakie były koszty podjęcia poszczególnych form wsparcia w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego PO KL dla województwa pomorskiego? Czy odbiegały one od cen rynkowych (ze szczególnym uwzględnieniem zbliżonej zakresem oferty organizacji pozarządowych)? Jakie były czynniki decydujące o skuteczności, efektywności, trwałości wsparcia udzielanego przez organizacje pozarządowe w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie pomorskim? Jakie, istotne w kontekście jakości i osiąganych efektów, różnice można zauważyć w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe i inne podmioty (np. JST, z sektora prywatnego) w ramach komponentu regionalnego PO KL dla województwa pomorskiego? Jaka jest ocena jakości projektów realizowanych przez różne typy Beneficjentów dokonana przez uczestników? Jaka jest efektywność kosztowa wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe realizujące projekty w ramach komponentu regionalnego PO KL dla województwa pomorskiego w porównaniu do tego typu wsparcia świadczonego przez inne podmioty realizujące inicjatywy z tych środków? Jak zmieniła się sytuacja na rynku pracy (w tym w szczególności: znalezienie pracy/ forma zatrudnienia/ 70

71 wysokość wynagrodzenia/satysfakcja z wykonywanej pracy, ocena ryzyka utraty pracy) uczestników projektów realizowanych przez NGO w porównaniu uczestnikami projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa prywatne? 6.1 EFEKTY REALIZACJI PROJEKTÓW PRZEZ NGO Efekty projektów, w kontekście sytuacji uczestników projektów, zostały poddane analizie w dwóch ujęciach. W pierwszej kolejności analizom poddane zostały faktyczne zmiany w ich sytuacji zawodowej oraz ich subiektywne odczucia dotyczące efektów uzyskanego wsparcia. W drugiej kolejności obserwowane zmiany zostały zestawione ze zmianami obserwowanymi w dobranej grupie porównawczej w ramach wykorzystanego schematu kontrfaktycznego (tę analizę przedstawiamy w rozdziale 6.2). Poniżej znajdują się najważniejsze ustalenia dotyczące zmian, obserwowanych na poziomie populacji uczestników wsparcia regionalnego komponentu PO KL woj. pomorskiego. Wykres 18. Oczekiwania względem projektu i ich realizacja Jakie były Pana/i najważniejsze oczekiwania względem projektu? Liczyłem/am, że dzięki udziałowi w projekcie uda mi się: Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów realizowanych przez NGO (N= 900). Odpowiedzi nie sumują się do 100%, bowiem możliwe było udzielenie więcej niż jednej odpowiedzi. Uczestnicy zostali poproszeni o wskazanie najważniejszych oczekiwań względem swojego udziału we wsparciu współfinansowanym z EFS. Zdecydowana większość z nich (71%) liczyła na to, że w ramach projektu zdobędzie nowe kwalifikacje zawodowe. Kolejne oczekiwania względem projektów, to: 71

72 znalezienie pracy (28%), znalezienie pracy w lepszym miejscu (12%), założenie własnej działalności gospodarczej (5%), czy też awansowanie w dotychczasowym miejscu pracy. Około 11% miała zupełnie inne oczekiwania, bądź nie miała ich w ogóle. Jednocześnie beneficjenci zostali poproszeni o wskazanie, które zamierzenia udało się zrealizować. Najskuteczniej wydaje się być realizowane oczekiwanie (jednocześnie najbardziej powszechne), dotyczące zdobycia nowych kwalifikacji zawodowych. Fakt ich nabycia w ramach projektu zgłosiło 82% uczestników, którzy wcześniej takie oczekiwanie wskazało. Należy mieć jednak na względzie, że jest to wymiar najbardziej ogólny i trudno weryfikowalny w praktyce. W przypadku pozostałych oczekiwań, poziom realizacji celów poszczególnych uczestników był na znacznie niższym poziomie. I tak około 38% z nich deklaruje, że dzięki udziałowi w projekcie udało im się znaleźć pracę (w grupie tych, którzy zgłaszali takie oczekiwanie). W grupie osób liczących na to, że udział umożliwi im założenie działalności gospodarczej, cel ten osiągnęło wg deklaracji około 35% uczestników. Założenia dot. awansu spełnione zostały w przypadku 39% uczestników, natomiast zmiana miejsca pracy udała się co czwartej osobie, która takie oczekiwanie zgłaszała. Stosunkowo wysoki poziom realizacji celów dot. grupy, która miała inne cele niż te wyżej wymienione, jednak jest to populacja stosunkowo mała liczebnie. Niemniej jednak poproszeni o podsumowanie ww. skuteczności, uczestnicy wskazali, że generalnie dotychczasowe korzyści związane z udziałem w projekcie sprostały ich oczekiwaniom. Takiego zdania jest łącznie około 81% uczestników (w tym 39% wygłasza ów sąd w sposób zdecydowany). R: Powiem tak, wszystko było jak po sznurku i było bardzo fajnie zorganizowane. [Uczestnik] Jednocześnie zarówno w wywiadach indywidualnych, jak i w wywiadzie zogniskowanym wskazane zostało, że elementem, który miał istotny wpływ na pozytywną ocenę projektu była elastyczność i otwartość na postulaty uczestników, którą wykazywali się beneficjenci. R: Później już w trakcie projektu mogliśmy sami zgłaszać, jakie tematy nas najbardziej interesują i organizowano nam z nich zajęcia... My wnioskowaliśmy o szkolenia z takiej czy innej dziedziny i one się odbywały... Oni dawali wtedy odpowiedniego fachowca, no i sami często pytali się, co byśmy jeszcze chcieli. [Uczestnik]) Takie podmiotowe a nie instrumentalne traktowanie uczestników podnosiło również ich własną samoocenę. 72

73 Wykres 19. Ocena dotychczasowych korzyści Czy w związku z tym dotychczasowe korzyści związane z udziałem w tym projekcie sprostały Pana/Pani oczekiwaniom? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI projektów realizowanych przez NGO (N=851) Przedstawione powyżej opinie mogą być w istocie uzasadnione. Analiza sytuacji zawodowej uczestników projektów wskazuje, że możemy mówić o jej poprawie względem sytuacji poprzedzającej przystąpienie do projektu. Na poziomie badanej grupy obserwujemy przyrost osób zatrudnionych o 10%. Łącznie w momencie badania zatrudnionych było 73% uczestników. W grupie tej 61% stanowiły osoby pracujące, ale nie we własnej firmie, kolejne 10% prowadziło własną działalność gospodarczą. Pozostałe 2% uczestników deklarowało prowadzenie obu form aktywności zawodowej. Biorąc pod uwagę generalny wzrost bezrobocia w okresie realizacji programu w województwie pomorskim (skutek kryzysu gospodarczego) jest to pozytywna informacja. Wykres 13. Sytuacja zawodowa uczestników przed i po udziale w projektach Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów realizowanych przez NGO (N= 900). 73

74 Nie zaobserwowano natomiast istotnych zmian, jeśli chodzi o formę zatrudnienia uczestników, tj. zarówno przed jak i po udziale w projekcie, przeciętnie 62% osób było zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, 27% (przed) i 29% (po) na podstawie umowy na czas określony. Pozostałe osoby pracowały w oparciu o umowy cywilno prawne (umowa zlecenie, umowa o dzieło). Uczestnicy projektów poproszeni o dokonanie oceny subiektywnego wpływu udziału w projekcie na uzyskanie zatrudnienia (dot. osób pozostających bez pracy przed projektem lub osób, które pracę posiadały jednak po projekcie ją zmieniały) skłaniają się często ku opinii, że projekt nie miał na to przełożenia (34%), chociaż aż 46% deklaruje występowanie takiego związku, wskazując, że wpływ projektu był w tym względzie duży (30%) lub bardzo duży (16%). Jednocześnie przeprowadzone wywiady wskazują, że dla zmiany sytuacji zawodowej uczestników miały zarówno wpływ formalne kompetencje, które nabyli: R: No to już mam papier, no i mogę w każdej chwili pracować w tym zawodzie. Ja pani powiem, że jako opiekunki to wszędzie przyjmują. Gdzie pani nie zadzwoni to wszędzie potrzebują opieki ( ) [Uczestnik] jak i pewne umiejętności w zakresie odnalezienia się na rynku pracy: Tak że myślę, że pod tym względem to skorzystałam. Bo mówię, tu, że mam etat, to jest na prawdę więcej szczęścia niż rozumu, że akurat się zdarzyło. Ale mówię, te targi pracy, ten kurs florystyczny. Poza tym miałyśmy takie warsztaty, jak tam te CV, różne jakieś takie historie, jak iść na rozmowę kwalifikacyjną. Bo w sumie dla mnie to, nie oszukujmy się, sprawy nowe. [Uczestnik] Wykres 20. Wpływ projektów na podjęcie zatrudnienia W jakim stopniu udział w projekcie pomógł Panu/ni w uzyskaniu obecnie wykonywanej pracy? Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI projektów realizowanych przez NGO (N=234) 74