Drzewa przydrożne i ich rola, funkcje życiowe drzewa, komunikowanie kwestii związanych z drzewami społecznościom lokalnym.

Transkrypt

1 Legnickie Pole 3-4 grudnia 2012 Drzewa w otwartym krajobrazie - instrukcja obsługi. Szkolenie z zakresu oceny stanu, pielęgnacji oraz podejmowania decyzji o wycince drzew Drzewa przydrożne i ich rola, funkcje życiowe drzewa, komunikowanie kwestii związanych z drzewami społecznościom lokalnym Jakub Józefczuk

2 Program drugiego dnia szkolenia Dzień drugi 4 grudnia :00 9:40 Drzewa przydrożne i ich rola, funkcje życiowe drzewa, komunikowanie kwestii związanych z drzewami społecznościom lokalnym Jakub Józefczuk 9:50 11:40 Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Projektowanie alei. Wybór, sadzenie i jakość materiału szkółkarskiego mgr inż Rafał Wodzicki (projektant pracowni architektury krajobrazu LPS z Wrocławia) 11:40 12:00 Przerwa kawowa 12:00 13:25 Przyrodnicza waloryzacja drzew jak dokonać oględzin drzewa pod kątem gatunków chronionych - dr Marcin Kadej, dr Andrzej Smolis (Uniwersytet Wrocławski) 13:30 14:30 Decyzje o wycince - wydać czy nie i na jakiej podstawie Krzysztof Górecki (pracownik Urzędu Gminy w Twardogórze) 14:30 Lunch

3 Historia alei Wraz z rozwojem cywilizacji aleje drzew stały się nieodłącznym elementem europejskiego krajobrazu. Geneza powstawania tych obiektów sięga starożytności i jest kontynuowana aż do czasów nowożytnych, dając wyraz kryjących się w naturze ludzkiej potrzebach ujarzmiania przyrody, a także nadawaniu jej cech użytkowych.

4 Żródło: mage36.webshots.com Obsadzanie szlaków komunikacyjnych ma swoją długą tradycję.

5 Historia alei na Dolnym Śląsku Tradycja obsadzania dróg śródpolnych na terenie Dolnego Śląska wywodzi się z XVIII wieku, za panowania władzy pruskiej. Zakładanie alei w Prusach zapoczątkowali królowie Fryderyk Wilhelm I i jego syn Fryderyk II. Fryderyk Wilhelm I

6 Dlaczego sadzono aleje? Aleje podkreślały rangę i prestiż dróg dojazdowych, Wyznaczały osie kompozycyjne układów parkowo pałacowych, Wskazywały przebieg tras zimą, Stanowiły źródło owoców i drewna, miodu, Pełniły funkcje krajobrazowe, Osłaniały przed słońcem, wiatrem lub deszczem Pełniły funkcje strategiczne.

7 Już od epoki renesansu układy alejowe były nieodłącznym elementem kompozycji parków i ogrodów. Wyróżniały osie kompozycji oraz główne szlaki komunikacyjne tych założeń.

8

9 Z jednej strony... Sadzone w latach 60-tych topole obecnie stanowią duży problem dla drogowców i rolników. Skutki kolizji z drzewami zazwyczaj są tragiczne.

10 Profil drogi kiedyś i dziś - Niemcy 5,00 10,50 7,50 16,50 Od 1790 Droga federalna od 1990

11 Dlaczego jednak warto chronić aleje? Dzięki rozwojowi nauki odkryto wiele korzystnych funkcji jakie pełnią aleje.

12 Najważniejsze funkcje alei: oczyszczanie powietrza, wody i gleby Najważniejszą funkcją drzew rosnących przy drogach jest redukcja stężeń zanieczyszczeń komunikacyjnych tj.: metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, tlenki azotu, ozon, pyły zawieszone oraz substancje biogenne. Drzewa korzystnie wpływają na jakość powietrza, gleby oraz wody: Obecność drzew w mieście ogranicza zapylenie nawet o 75%. Aleje redukują stężenia gazów cieplarnianych. Jedno duże drzewo pochłania rocznie taką ilość dwutlenku węgla, jaką wytwarzają dwa gospodarstwa domowe. Drzewa pobierają z gleby i wbudowują w swoje tkanki metale ciężkie. Towarzyszące roślinom bakterie powodują rozkład związków organicznych, w tym szkodliwych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.

13 Najważniejsze funkcje alei: oczyszczanie wód podziemnych i powierzchniowych Aleje i zadrzewienia śródpolne oczyszczają wsiąkające wody opadowe z substancji biogennych, chroniąc wody gruntowe i powierzchniowe przed zanieczyszczeniami. Prowadzone badania agroekologiczne wykazały, że korzenie roślinności drzewiastej zdolne są przechwytywać biogeny, a także toksyczne związki chemiczne z wód gruntowych, redukując w ten sposób ich stężenia od 50% do ponad 90%.

14 Najważniejsze funkcje alei: ochrona przed hałasem Jednym ze sposobów zmniejszania hałasu komunikacyjnego jest stosowanie pasów zieleni. Prawidłowo zaprojektowana zieleń przydrożna tłumi hałas lub jego odczuwanie nawet o połowę. Jednak skuteczne wygłuszanie hałasu możliwe jest przy zastosowaniu szerokich, blisko stu metrowych pasów roślin o różnej wysokości. Szpaler przydrożnych drzew obniża hałas zaledwie o ok. 1,5 db. Pomimo tego, drzewa rozpraszają fale dźwiękowe, łagodząc odczuwanie hałasu, który jest znacznie mniej dokuczliwy niż w przypadku dróg pozbawionych nasadzeń.

15 Najważniejsze funkcje alei: podnoszenie estetyki krajobrazu Odpowiednio zaprojektowane aleje mogą zarówno wyróżniać jak również przesłaniać elementy otoczenia. Na terenach zurbanizowanych aleje wpływają na złagodzenie formalizmu architektonicznego, czyniąc go bardziej przyjaznym i harmonijnym. Najcenniejsze pod względem krajobrazowym są aleje o charakterze reprezentacyjnym są częścią większych układów historycznych. W przypadku alei śródpolnych geneza ich powstawania wynikała najczęściej z potrzeb użytkowych społeczności wiejskich. Obiekty te stały się nieodłącznym elementem polskiego krajobrazu, który zachwycał i inspirował twórców kultury Chopina, Mickiewicza, Stanisławskiego i innych.

16

17 Najważniejsze funkcje alei: łagodzenie mikroklimatu Obecność alei powoduje obniżenie temperatury powietrza, przy jednoczesnym wzroście wilgotności. Dzieje się tak na skutek transpiracji wody z powierzchni blaszek liściowych. Ilość wody, która wyparowuje z całej powierzchni liści drzewa w ciągu godziny może sięgać kilkuset litrów. Obliczono, że dwa duże drzewa rosnące w mieście obniżają temperaturę powietrza ze skutecznością pięciu dużych klimatyzatorów działających przez dwadzieścia godzin na dobę. Dlatego latem tak chętnie odpoczywamy spacerując w lesie, parku, lub wzdłuż tras obsadzonych drzewami. Ważną funkcją liniowych zadrzewień w krajobrazie otwartym jest osłona przed erozyjnym wpływem wiatru oraz opadów atmosferycznych, a także przed nadmiernym nasłonecznieniem.

18 Najważniejsze funkcje alei: zwiększanie bioróżnorodności, funkcje korytarzy ekologicznych Obecnie uważa się, że fragmentacja środowiska przyrodniczego jest jednym z podstawowych zagrożeń dla istnienia wielu gatunków roślin i zwierząt. Z powodu izolacji stanowisk występowania roślin i zwierząt wzrasta ryzyko wymierania z przyczyn demograficznych i genetycznych. Dlatego tak ważna jest ochrona, a także odtwarzanie zadrzewień liniowych. Aleje stanowią ważny element korytarzy ekologicznych, umożliwiający połączenia pomiędzy populacjami, co ma szczególne znaczenie dla gatunków rzadkich o ograniczonym zasięgu występowania (np. pachnica dębowa).

19 Najważniejsze funkcje alei: Korzyści społeczne i ekonomiczne Wymieniając funkcje drzew nie sposób pominąć roli estetycznej drzew. Zieleń jest ważnym elementem układów przestrzennych miast i wsi, stanowiąc o prestiżu danego obszaru, co ma swoje przełożenie na ich wartość ekonomiczną. Zieleń korzystnie wpływa na samopoczucie, oraz zdrowie, działa uspokajającą, łagodzi stres.

20 Alei jest coraz mniej... Pomimo wielu korzystnych funkcji jakie pełnią aleje oraz zadrzewienia śródpolne do tej pory na terenie województwa dolnośląskiego, zarówno wiedza na ten temat, jak również podejmowane działania praktyczne mające na celu zwiększenie ilości drzew w krajobrazie wiejskim były niewystarczające. W wyniku prowadzonych badań inwentaryzacyjnych na obszarze części województwa lubuskiego i dolnośląskiego obserwowany jest stopniowy zanik cennych zadrzewień.

21 Nasze działania: Projekt Drogi dla Natury korytarze ekologiczne dla pachnicy dębowej. Głównym działaniem projektu było posadzenie w latach ok dębów, lip oraz drzew owocowych w miejscach uzgodnionych z zarządcami dróg na poziomie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Projekt Drogi dla Natury aleje przydrożne jako korytarze ekologiczne dla pachnicy dębowej finansowany jest ze środków PO Infrastruktura i Środowisko (priorytet 5.2 korytarze ekologiczne) oraz ze środków NFOŚ i GW. Partnerzy projektu: Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja, Fundacja Ekorozwoju, Aeris Futuro, Stowarzyszenie Ekoinicjatywa

22 Gdzie sadziliśmy? W ramach projektu Drogi dla Natury Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja posadziła łącznie 7500 drzew. Lokalizacja części nasadzeń była wynikiem oddolnych inicjatyw mieszkańców oraz późniejszymi ustaleniami Fundacji z zarządcami dróg. Obsadzone zostały następujące odcinki dróg: wojewódzkich (koło miejscowości Rudna, Kąty Wrocławskie) powiatowych (powiatów: średzkiego, wołowskiego, legnickiego głogowskiego) gminnych (gmin: Nowe Miasteczko, Miłkowice, Siechnice, Jerzmanowa, Prochowice, Legnickie Pole, Kąty Wrocławskie, Chojnów Miasto, gmina Chojnów. Radwanice, Męcinka, Gaworzyce) Na terenie Nadleśnictwa Legnica.

23 Nasadzenia w gminie Kożuchów

24 Nasadzenia w gminie Radwanice

25 Nasadzenia w gminie Legnickie Pole

26 Nasze działania: Bank drzewek Bank Drzewek ma na celu gromadzenie środków finansowych za które kupowane są sadzonki drzewek i krzewów dla zainteresowanych nasadzeniami społeczności lokalnych. Środki przekazują najczęściej lokalne przedsiębiorstwa. Oprócz nasadzeń oferujemy również pomoc x społecznościom lokalnym przy doborze gatunków, wyborze miejsc, a także metodyki sadzenia. Do Banku Drzewek zgłaszają się chętne społeczności lokalne, szkoły, samorządy, stowarzyszenia, firmy, które wolontarystycznie nasadzą na swoim terenie zakupiony w ramach Banku Drzewek materiał nasadzeniowy. W 2012 roku dzięki środkom zebranym na koncie Banku drzewek posadzić około 200 sadzonek. Naszym darczyńcą w 2012 roku była firma:

27

28 Nasze działania: Bank drzewek Łącznie w ramach projektu nasadzono około 1200 drzew w 23 miejscowościach w województwie, w nasadzeniach łącznie wzięło udział ponad 300 mieszkańców, uczniów i nauczycieli.

29 Nasze działania: Historie drzewami pisane Projekt Historie drzewami pisane Projek realizowany był na obszarze 12 gmin Wzgórz Dalkowskich (pow. ok km²) w latach Wybrane działania: Warsztaty dla przedstawicieli władz lokalnych, nauczycieli i mieszkańców, Inwentaryzacja alei na terenie Wzgórz Dalkowskich. Wykonanie nasadzeń oraz późniejsza opieka nad sadzonkami przez społeczności lokalne.

30

31 Wnioski płynące z realizacji projektów alejowych podstawą do dalszych działań Sadzimy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i wygody użytkowników dróg w tym rolników, Nowe nasadzenia powinny być przeprowadzane pod kątem wzrostu atrakcyjności turystycznej i krajobrazowej miejscowości oraz promocji regionu, Informujemy okolicznych mieszkańców o znaczeniu drzew (najlepiej podczas bezpośrednich rozmów), Sadzimy tam gdzie nie ma sprzeciwu społeczności lokalnych, szukamy alternatywnych wyjść z trudnych sytuacji (np. rezygnacja z nasadzeń wobec sprzeciwu mieszkańców wsi w gminie Chojnów), Wspieramy oddolne działania - część społeczności chce sadzić drzewa trzeba im w tym pomóc (np. wieś Siedliska w gminie Miłkowice, Popęszyce gm. Nowe Miasteczko). Drzewa nie powinny stać się źródłem problemów i konfliktów lecz łączyć.

32 Przykłady dobrych praktyk wieś Grodziszcze k. Grodowca Spotkanie z mieszkańcami, podjęcie współpracy, Ustalenie z lokalnymi liderami głównych potrzeb z uwzględnieniem uwarunkowań oraz planów rozwoju miejscowości, Wspólna inwentaryzacja istniejących zadrzewień, określenie ilości sadzonek. Fot. Spotkania na radach sołeckich. Fot. Aleja śliw koło miejscowości. Fot. Sanktuarium w Grodowcu. Fot. Sanktuarium w Grodowcu. Fot. Sanktuarium wnętrze kościoła.

33 Przykłady dobrych praktyk wieś Grodziszcze k. Grodowca Tworzenie wspólnie z mieszkańcami ogólnej koncepcji nasadzeń, uwzględniających wcześniejsze opracowania i plany rozwoju miejscowości,

34 Przykłady dobrych praktyk wieś Grodziszcze k. Grodowca Wieloetapowe sadzenie drzew, Docelowo - odtworzenie dawnych szlaków pielgrzymkowych obsadzonych drzewami owocowymi Współpraca mieszkańców z gminą w sprawie możliwości nasadzeń na gruntach gminnych oraz udziału finansowego gminy. Fot. Wizualizacja odtworzonej alei śliw. Fot. Nowe nasadzenia.

35 Nasadzenia wykonane przez mieszkańców Fot. Nowe nasadzenia (wiosna 2010). Fot. Nowe nasadzenia (wiosna 2010) Fot. Kilka tysięcy sadzonek przekazanych mieszkańcom (listopad 2010).

36 Kontakt: Jakub Józefczuk Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja ul. Wrocławska Legnica tel fax Literatura: 1. SENETA W., DOLATOWSKI J Dendrologia, wyd. nauk. PWN. 2. BAŁAZY S., ZIOMEK K., WEYSSENHOFF H., WÓJCIK A Zasady kształtowania zadrzewień śródpolnych. W: Kształtowanie środowiska przyrodniczego na przykładzie Parku Krajobrazowego im. Gen. D. Chłapowskiego. Red. L. Ryszkowski, S. Bałazy. Zakład Badań Środowiska Rolniczego Leśnego PAN. Poznań: BANASZAK J Ecology of bees (Apoidea) in agricultural landscape. Pol. Ecol. Stud. 9: JANKOWSKI W Funkcja i znaczenie korytarzy ekologicznych. [w:] Korytarz ekologiczny doliny Odry. Stan Funkcjonowanie - Zagrożenia. Praca zbiorowa (red.: W. Jankowski, K. Świerkosz), Fundacja IUCN Poland, Warszawa, 1995, s LIRO A. SZACKI J Korytarz ekologiczny: przegląd problematyki. [w:] Człowiek i środowisko. Nr 17, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa, s RICHLING A., SOLON J Ekologia krajobrazu. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. 7. RYSZKOWSKI L., BARTOSZEWICZ A., MARCINEK J Bariery biogeochemiczne. W: Obieg wody i bariery biogeochemiczne w krajobrazie rolniczym. Red. L. Ryszkowski,J. Marcinek, A. Kędziora. Wyd. UAM, Poznań: TAŁAŁAJ Z Wpływ zadrzewień na plonowanie roślin rolniczych. W: Znaczenie zadrzewień w krajobrazie rolniczym oraz aktualne problemy ich rozwoju w przyrodniczo-gospodarczych warunkach Polski. Materiały konferencyjne. Płock: WOLSKI P Projektowanie połączeń krajobrazowych o funkcjach biologicznych. W: Płaty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu - możliwości i ograniczenia koncepcji. Problemy Ekologii Krajobrazu Vol. XIV, Wydz. SGGW, Warszawa, str ZAJĄCZKOWSKI K Zadrzewienia drogowe. W: Zasady projektowania, zakładania i prowadzenia zadrzewień. Materiały szkoleniowe. Wyd. IBL. Warszawa ZAJĄCZKOWSKI K Stan zadrzewień w Polsce oraz problemy i możliwości ich rozwoju. Instytut Badawczy Leśnictwa. Warszawa. 116 ss. 12. ZAJĄCZKOWSKI K., TAŁAŁAJ Z., WĘGOREK T., ZAJĄCZKOWSKA B Dobór drzew i krzewów do zadrzewień na obszarach wiejskich. Red. K. Zajączkowski. Wyd. IBL. Warszawa. 78 ss. 13. CIESIELSKI H., WRABEC H. 1997, Katalog zabytkowych ogrodów i parków województwa legnickiego,