Jak neurobiologiczne mechanizmy leżące u podstaw powstawania rytmu korelują z istnieniem stanów świadomości?
|
|
- Paulina Mikołajczyk
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ALEKSANDRA BRZOSTEK I IN. ALEKSANDRA BRZOSTEK, PIOTR DZWINIEL abrzostek@st.swps.edu.pl, pdzwiniel@st.swps.edu.pl Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Jak neurobiologiczne mechanizmy leżące u podstaw powstawania rytmu korelują z istnieniem stanów świadomości? 493
2 Recenzja Recenzent: dr Mateusz Gola Autorzy referatu A. Brzostek oraz P. Dzwiniel pochylają się nad jednym z najstarszych pytań filozofii pytaniem o istotę świadomości. Zarówno pani Brzostak, jak i pan Dzwiniel są studentami Neurokognitywistyki na SWPS. Do problemu podchodzą świadomości z perspektywy neuronauki poznawczej oraz badań nad mózgiem. W przystępny, wciągający Czytelnika sposób przedstawiają bogatą merytorycznie mozaikę naukowych odkryć oraz wciąż weryfikowanych hipotez, z których kolejno wyłaniają się przed nami zagadnienia rytmów biologicznych, ich wpisania się w naturę otaczającego człowieka świata. Wychodząc od koncepcji Thauta, w sposób szczególny przyglądają się rytmom elektrofizjologicznych zapisów pracy mózgu, które obserwujemy od ponad wieku dzięki elektroencefalografii i pomiarom lokalnych potencjałów polowych. W dość przystępny sposób przedstawiają rolę aktywności oscylacyjnej populacji neuronów oraz powiązania tej aktywności z różnymi stanami świadomości. Nawiązując do koncepcji Kocha, pokazują, jaką rolę w procesach świadomego przetwarzania informacji, odgrywa wielomadoalnościowa integracja napływających informacji oraz rywalizacja między jednostkami znaczeniowymi ucieleśnionymi w postaci funkcjonalnie połączonych populacji neuronalnych, których elektryczny ślad aktywności obserwować możemy w postaci oscylacji w paśmie gamma. W pewnym momencie Autorzy, być może nie do końca świadomie przeprowadzają Czytelnika przez pułapkę regresji do nieskończoności, przechodząc od niej do opisu neuroanatomicznego struktur mózgu, bez których świadomość nie może zaistnieć. Mimo że tekst zawiera wiele merytorycznie trudnych zagadnień, Autorzy prezentują je w przystępnej i przyjemnej postaci, która z powodzeniem może być zrozumiała nie tylko dla osób zajmujących się neuronauką. Polecam zapoznanie się z tym tekstem. 494
3 Streszczenie Według definicji (Thaut, 2008) rytm w najprostszym tego słowa znaczeniu odnosi się do wyraźnych podziałów czasu i przestrzeni w przedziałowe systemy czasowe charakteryzujące się okresowością. Mechanizmy stanowiące jego etiologię wydają się niezbędne do zaistnienia wielomodalnościowego procesu, którego efektem jest świadomość. Nasuwa się więc pytanie jakie są neurobiologiczne korelaty świadomości (Koch, 2004) i jaką rolę w jej powstawaniu odgrywają przedziałowe systemy czasowe? Ponieważ świadomość, jako stan, wymaga nieodłącznego angażowania wielowymiarowego procesu czasowego, niezależnie od modalności, rytm przyjmuje krytyczną rolę w kształtowaniu oraz modulowaniu formy końcowej świadomego postrzegania, operacjonalizacji czy zwykłej introspekcji (Thaut, 2008). Słowa kluczowe: rytm, czas, świadomość, fale mózgowe, oscylacje, synchronizacja, percepcja, potencjały czynnościowe, mózg 495
4 Czym jest świadomość? Od zarania dziejów ludzie starają się odpowiedzieć na to pytanie, przyjmujące odpowiednio do panującej w danym czasie kultury specyficzne formy. Platon, ojciec koncepcji nieśmiertelnej duszy uwięzionej w śmiertelnym ciele, dał początek ideom dualistycznym, gdzie jakoby nad ciałem fizycznym panuje duch pozbawiony materialnej formy. Widzący, słyszący, czujący, myślący, świadomy duch w maszynie, jak wiele lat później mówił o tym R. Decatres. D. Dennett (1991), współczesny dzisiejszej filozofii, propaguje natomiast koncepcję świadomości iluzorycznej, jakoby ta miała być złożoną iluzją, wytworem zmysłów, podpartą interpretacjami społecznymi i uczeniem się (Koch, 2004). Niektórzy badacze uważają natomiast, że aby wyjaśnić, czym w istocie jest świadomość, konieczne jest sformułowanie całkowicie nowych praw naukowych. Przypuszczam, że każdy z nas czuje, co to znaczy być świadomym. Według J. Searle a (1997): świadomość składa się z tych stanów związanych z wrażeniami, doznaniami lub przytomnością, które rozpoczynają się rankiem, gdy budzimy się ze snu, i ciągną się do chwili, gdy zapadniemy w śpiączkę albo umrzemy, albo znów zaśniemy, albo w inny sposób zapadniemy w stan nieświadomości (s. 25). Mimo że definicja Searle a nie obejmuje wszystkich świadomych doznań, których często nie pamiętamy np. snów, które ciężko jest odróżnić od jawy, to subtelnie wskazuje na wielość procesów składających się na niesamowicie złożony konglomerat pojęcia świadomości. Świadomość pomimo mnogości koncepcji będzie w owej pracy funkcjonowała ostatecznie jako emergentna właściwość neuronów budujących mózg. I tak, przyjmujemy (za: Koch, 2004), że fizyczne podłoże świadomości wynika ze szczególnych oddziaływań między komórkami nerwowymi i ich częściami składowymi, gdzie wybitnie istotnym czynnikiem jest czas, w którym to wszelkie procesy odpowiedzialne za postrzeganie, uwagę, myślenie są nieprzerwanie odzwierciedlane. W niniejszej pracy postaramy się więc zbliżyć do odpowiedzi na pytanie: jak neurobiologiczne mechanizmy leżące u podstaw powstawania rytmu korelują z istnieniem stanów świadomości? O rytmie słów kilka popularnie Jak pisał Thaut (2008): rytm w najprostszym tego słowa znaczeniu odnosi się do wyraźnych podziałów czasu i przestrzeni w przedziałowe systemy czasowe charakteryzujące się okresowością (s. 4). Odgrywa niezbędną rolę m.in. w muzyce jako element odpowiedzialny za czasową organizację utworu. Rytm, krótko mówiąc, organizuje czas. Parncutt (1994) zasugerował, że rytm tworzą swoiste impulsy (pulses) specyficzne dla modalności (np. nuta w utworze), dzieląc upływ czasu regularnymi punktami 496
5 odniesienia, niezbędnymi dla synchronizacji, która jest fundamentem powstawania rytmu. Dodatkowo, częstotliwość pojawiania się impulsów definiuje jak szybko czas wyrażany przez np. muzykę płynie. Odniesienie do pojęcia muzyki nie jest bynajmniej przypadkowe. I muzykę, i świadomość cechuje wyraźna nieciągłość. Każda usłyszana nuta, każda zauważona cecha danego obiektu (perceptu) jest niezmienna w obrębie pojedynczego okresu przetwarzania (klatki). Innymi słowy, to, czego doświadczamy w danym momencie czasowym, jest niezmienne, stałe, nawet jeżeli bodziec ulega dalszym zmianom (dźwięk E-dur przechodzi w F-mol). Do świadomości jeszcze wrócimy należało jednak naświetlić symbolikę pojęcia rytmu i jego szerokiego wykorzystywania. O rytmie słów więcej neurobiologicznie U podłoża przetwarzania każdej informacji w ludzkim mózgu leży aktywność neuronalna (potencjały czynnościowe), charakteryzująca się różnymi częstotliwościami w zależności od bodźca, kontekstu, sytuacji, stanu organizmu itd. Wzbudzane sieci neuronów tworzą swoiste wzory aktywności czasowej będące nośnikami wszelkich informacji, jakie docierają do organizmu zarówno ze świata zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Tak jak w muzyce, tak w mózgu możemy zaobserwować złożoną czasową synchronizację licznych populacji komórek nerwowych, które poddają się rytmicznej oscylacji, różnej w zależności od charakterystyki trwających procesów poznawczych. Od niezaburzonego procesu synchronizacji oscylacji w specyficznych systemach ośrodkowego układu nerwowego, w szczególności kory nowej, zależy poprawne oraz wydajne poznanie, uczenie się czy intencjonalne poruszanie się. Jak to się dzieje, że mózg wpada w rytm? Za odpowiedź niech posłuży przykład prostego eksperymentu. Wygląda to tak: na neuronie (np. kory wzrokowej) mierzymy ilość generowanych impulsów (potencjałów) w danym przedziale czasowym bez obecności bodźców, a potem powtarzamy tę czynność, tyle że z prezentacją jakiegoś bodźca np. błysku światła. Wyniki wskazują, że w zależności od rodzaju i charakterystyki bodźca neuron odpowiada z różną częstotliwością generowanych impulsów. I to może potwierdzać słuszność koncepcji kodowania częstotliwościowego informacji. No dobrze, ale czy utrzymywanie rytmu może cechować całe populacje komórek, a nie tylko pojedyncze neurony? Tak. I tu wraca na scenę pojęcie oscylacji, które krótko mówiąc, są rytmicznymi falami mózgowymi, dającymi się wspaniale monitorować za pomocą elektroencefalogramu (EEG). Dla przykładu, chyba najbardziej popularnym rytmem oscylacyjnym jest rytm alfa, występujący np. u odpoczywającej i nieruchomej osoby, charakteryzujący się częstotliwością w przedziale od 8 do 13 Hz. 497
6 Neuronalny metronom Powinny też istnieć jakieś mechanizmy odpowiadające za czasowe strojenie struktur neuronalnych czy nie? Wydaje się, że tak jest w istocie, choć dokładne umiejscowienie neuronalnych generatorów rytmu, odpowiedzialnych za powstawanie specyficznych wzorców EEG jest trudne. Z pomocą przychodzi metoda rejestracji lokalnych potencjałów polowych elektrodami umieszczanymi w głębi czaszki, która wykorzystywana w niezliczonych eksperymentach potwierdza występowanie rytmicznych wzorców wyładowań występujących m.in. w hipokampie i niektórych strukturach otrzymujących projekcje zarówno z hipokampa (Koch, 2004), jak i grzbietowej części pnia mózgu (Damasio, 2011), do której wrócimy później. Przy okazji rozprawiania o neuronalnych generatorach rytmu warto krótko wspomnieć o pojęciu synchronizacji, które przewijało się w tekście powyżej, a może być dość mgliste w znaczeniu. Jego wyjaśnienie pomoże również zrozumieć mechanizm powstawania oscylacji i wskaże na ogromne znaczenie czasu w organizowaniu aktywności populacji neuronów oraz pomoże odpowiedzieć na pytanie, jak dochodzi do połączenia tak licznej, rozproszonej aktywności setek tysięcy neuronów w jednolity percept (np. reprezentację twarzy), gdy wszystkie potencjały czynnościowe wyglądają zgoła identycznie. Von der Malsburg (za: Koch, 2004) wysunął hipotezę, że mózg rozróżnia poszczególne grupy neuronów dzięki synchronizacji ich aktywności. Neurony danej grupy, przetwarzającej dany percept wyładowują się w tym samym czasie, ale nie są zsynchronizowane z neuronami innych grup. Poza tym stopień oraz prawdopodobieństwo zsynchronizowania aktywności są odwrotnie proporcjonalne do odległości między komórkami (im dalej od siebie, tym słabsza synchronizacja). Warto też nadmienić, że w układzie o tak silnym sprzężeniu zwrotnym, jakim jest mózg, synchronizacja aktywności komórek nerwowych pozostaje w ścisłym związku z istnieniem oscylacji. Neuronalne korelaty świadomości (NKŚ) Cytując Kocha (2004) Gdy informacja jest reprezentowana w NKŚ, jesteś jej zawsze świadom. W badaniach zmierzamy do wyodrębnienia najmniejszego zbioru zjawisk neuronalnych i mechanizmów, który wystarcza do powstania swoistego, świadomego perceptu (s. 29). W szeregu badań Koch dowodzi, że zsynchronizowane oscylacje na poziomie częstotliwości 40 Hz w grupach neuronów odpowiadających aktywnością na jakiś obiekt, na którym skupia się uwaga, mogą świadczyć o tym, 498
7 że taka grupa komórek może być czynnikiem wspomagającym NKŚ. Synchronizacje pomagają tworzącej się koalicji neuronów w osiągnięciu przewagi nad innymi koalicjami. Kiedy taka koalicja zwycięży, a jej cechy zostaną uświadomione, może ona utrzymywać się jeszcze przez pewien czas w świadomości. Dyskretna percepcja Z uwagi na fizjologiczne właściwości budowy komórek nerwowych i składających się z nich całych sieci oraz struktur, z uwagi na sposób przesyłania przez nie między sobą informacji (potencjały czynnościowe), nasuwa się myśl, że postrzeganie, świadomość ma charakter nieciągły. Składa się z osobnych przedziałów czasu, momentów percepcyjnych (klatek). Subiektywne życie człowieka byłoby w tej koncepcji zatem nieprzerwaną sekwencją takich klatek, błysków świadomości, kończącą się w chwili zapadnięcia w głęboki sen, śpiączkę czy zakończone śmiercią. Poszczególnym momentom percepcyjnym towarzyszą stałe percepty kształtu, koloru i ruchu zmienne w czasie, ale niezmienne w danym punkcie kontinuum czasu. Widać to wyraźnie podczas skupiania przez osobę uwagi na jakimś bodźcu, kiedy to ów proces charakteryzuje się pewną dynamiką i stopniem regularności rytmicznego pojawiania się i zanikania świadomego postrzegania, które pulsuje do momentu osiągnięcia stanu quasi-stabilnego (zwycięstwa koalicji danej sieci neuronów; Koch, 2004). Taki przebieg cechuje większość procesów neuronalnych, które rozwijają się, narastają stopniowo w czasie, będąc istotnym czynnikiem niezbędnym do zaobserwowania NKŚ, za których nieciągłym charakterem przemawiają również liczne dane psychologiczne wskazujące na zmienny czas trwania pojedynczej klatki percepcyjnej, mieszczący się w przedziale między 20 a 200 ms, w zależności od czynników leżących u źródła powstawania stanów świadomości. Interesujący jest też fakt, że mózg potrafi odróżnić np. obraz zwierzęcia od innych obrazów w ciągu 150 ms, a świadome zobaczenie zwierzęcia trwa już co najmniej 250 ms. Te dodatkowe 100 ms świadczy, że percepcja ma charakter rewizjonistyczny, opóźniony w stosunku do rzeczywistości. Tutaj warto również wspomnieć, że aby zaistniało świadome wrażenie, niezbędna jest aktywność w pętli sprzężenia zwrotnego danej koalicji komórek w celu przekroczenia określonego progu neuronalnej aktywności, co zostało potwierdzone przez doświadczenia Libeta (1993). 499
8 Rytm świadomości W swoim wystąpieniu z 2011 roku A. Damasio przez 18 min rozwodził się nad misterium świadomości. Oczywiście prócz idei głoszących jakoby świadomość była zjawiskiem całkowicie wtórnym do aktywności neuronalnej, Damasio wspomniał również o wielkiej wadze funkcjonalnej górnej części pnia mózgu. Badania kliniczne prowadzone przez jego kolegów wskazywały mianowicie, że z uszkodzeniem górno- -brzusznej części pnia mózgu człowieka wiąże się permanentny paraliż całego ciała. Co ciekawe, rzecz ma się inaczej po uszkodzeniu górno-grzbietowej części pnia mózgu. Co się wtedy dzieje? Ginie świadomość. Kompletnie, całkowicie i nieodwracalnie tracimy świadomość. Świadomie nie widzimy, nie słyszymy, nie czujemy, nie istniejemy, choć mózg dalej działa i fizjologicznie żyjemy. Próbując odpowiedzieć na pytanie, dlaczego tak się dzieje, Damasio zbadał połączenia owych dwóch części pnia mózgu z resztą tkanki mózgowej. Co się okazało, brzuszna część pnia mózgu zbiera informacje z ciała i reszty mózgu, a grzbietowa część informacje wysyła. Jaki ma to związek z istnieniem stanów świadomości? Hipotez jest wiele od teorii funkcji rozruchowej grzbietowej części pnia mózgu począwszy. Jak neurobiologiczne mechanizmy leżące u podstaw powstawania rytmu korelują z istnieniem stanów świadomości? Odpowiedzieliśmy na pytanie, czym jest rytm, jakie są jego składowe i jak powstaje w układzie nerwowym. Potencjały czynnościowe neuronów poprzez synchronizację aktywności tworzą oscylacje, które w rytmach o różnej częstotliwości zależnej od kontekstu korelują z naszym zachowaniem i stanami świadomości. W czasie czuwania, siedząc nieruchomo fale alfa, przy wzmożonej aktywności uwagowej fale gamma itd. Nakreśliliśmy również charakterystykę neuronalnych korelatów świadomości. Opierając się na badaniach cytowanych autorów, okazuje się, że świadomość ma charakter nieciągły, klatkowy, rytmiczny i okresowy, gdzie długość trwania percepcyjnej klatki zależy od kontekstu, sytuacji i bodźca. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie będące powodem napisania tej pracy nie można pominąć przesłanek (potwierdzanych przez liczne eksperymenty z wykorzystaniem techniki rejestracji lokalnych potencjałów polowych (Koch, 2004) dla istnienia neuronalnych metronomów wybijających rytm dla mózgu jako układu fizjologicznego i wypadkowej jego aktywności, czyli świadomości. Czy ich aktywność jest pierwotna, czy wtórna? Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi. Temat świadomości jest tematem niezwykle intrygującym i ciągle pozostającym bez odpowiedzi na większość stawianych pod nim pytań. Pewne jest natomiast to, że do zaistnienia stanów świadomości niezbędna jest zsynchronizowana aktywność neuronalna zwycięskiej koalicji komórek, która przybiera formy rytmicznej oscylacji 500
9 o specyficznej częstotliwości w zależności od bodźca. I tak jak w każdym utworze pojedyncza nuta oznacza tyle co nic, tak w układzie nerwowym trzeba czegoś więcej, aniżeli pojedynczego potencjału czynnościowego do zaistnienia złożonych procesów poznawczych. Kompozycja świadomości wymaga współistnienia wielomodalnościowego rytmicznego przetwarzania informacji, które będą odpowiednio organizowane w czasie i przestrzeni, dając miejsce narodzinom platońskiego nieśmiertelnego ducha w śmiertelnym ciele świadomości. Bibliografia Damasio, A. (2011). Czym jest świadomość? Pobrane z: antonio_damasio_the_quest_to_understand_consciousness.html. Denett, D. (1991). Consciousness explained. Boston: Little & Brown. Koch, Ch. (2004). Neurobiologia na tropie świadomości. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Libet, B. (1993). Neurophysiology of consciousness: Selected papers and new essays by Benjamin Libet. Boston: Birkhauser. Parncutt, R. (1994). A perceptual model of pulse salient and metrical accent in musical rhytm. Music perception, 11, Searle, J. R. (1997). The mystery of consciousness. New York: The New York Review of Books. Thaut, M. H. (2008). Rhytm, music, and the brain. New York: Taylor & Francis. 501
WYKŁAD 8: ŚWIADOMOŚĆ. Psychologia poznawcza. dr Mateusz Hohol
WYKŁAD 8: ŚWIADOMOŚĆ Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol CO TO JEST ŚWIADOMOŚĆ? Medyczna koncepcja świadomości: pacjent przytomny to pacjent świadomy pacjent w stanie wegetatywnym to pacjent nieświadomy
Bardziej szczegółowoZastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych
Zastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych Kasper Czech Zakład Psychologii Klinicznej i Sądowej Uniwersytet Śląski Definicja metody Biofeedback Metoda umożliwiająca zmianę wybranych
Bardziej szczegółowoPoznawcze znaczenie dźwięku
Poznawcze znaczenie dźwięku Justyna Maculewicz Uniwersytet im. A. Mickiewicza, kognitywistyka (IV rok) akustyka (II rok) e-mail: justynamaculewicz@gmail.com Klasyczne ujęcie słyszenia jako percepcji zdarzeń
Bardziej szczegółowoSTAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE
STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE DIAGNOZA TRUDNOŚCI NOWATORSKIE NARZĘDZIA - neuromodulacja (EEG Biofeedback), - neuroobrazowanie (EEG/QEEG), - rehabilitacja funkcji poznawczych (FORBRAIN), - diagnostyka i
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps1PP-NJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia
OPIS PRZEDMIOTU Nazwa Kod Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps1PP-NJ Poziom kształcenia: Profil: Forma studiów Rok/semestr jednolite studia magisterskie Niestacjonarne I nazwisko koordynatora
Bardziej szczegółowoWykład 1. zagadnienia ogólne. dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii
Wykład 1 zagadnienia ogólne dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii Lektura obowiązkowa James W. Kalat Biologiczne podstawy psychologii Wydawnictwo Naukowe PWN 2 Podręcznik do neuroanatomii Olgierd Narkiewicz
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Dobre praktyki w psychologii
Bardziej szczegółowoBiorytmy, sen i czuwanie
Biorytmy, sen i czuwanie Rytmika zjawisk biologicznych określana jako biorytm przyporządkowuje zmiany stanu organizmu do okresowych zmian otaczającego środowiska. Gdy rytmy biologiczne mają charakter wewnątrzustrojowy
Bardziej szczegółowoPercepcja, język, myślenie
Psychologia procesów poznawczych Percepcja, język, myślenie percepcja cz.1 Wstęp Fizjologia i neuropsychologia percepcji Psychofizyka dr Łukasz Michalczyk Percepcja to proces poprzez który nasz mózg (umysł)
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps11PP-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii. Instytut Psychologii.
OPIS PRZEDMIOTU Nazwa Kod 1100-Ps11PP-SJ Poziom kształcenia: jednolite studia magisterskie Profil: Forma studiów Stacjonarne Rok/semestr I 1 nazwisko koordynatora dydaktycznych i formy zajęć Liczba punktów
Bardziej szczegółowodr Urszula Sajewicz-Radtke. Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Tęcza w Gdańsku Gdańsk, r.
dr Urszula Sajewicz-Radtke. Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Tęcza w Gdańsku Gdańsk, 08.06.2017 r. O czym będę mówić? n O ulubionym organie w ciele ludzkim. n O tym jak go stymulować?
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO.
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3.
Bardziej szczegółowoEEG Biofeedback. Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu
EEG Biofeedback Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu EEG Biofeedback to skuteczna metoda terapeutyczna zwiększająca skuteczność funkcjonowania
Bardziej szczegółowoWstęp. Przedmowa. 2o Psychologia rozwoju człowieka 63
Wstęp Przedmowa n 1. Cele, założenia i zastosowanie psychologii 13 1.1. Analiza zachowania i doznawania jako zadanie psychologii 14 1.2. Psychologia jako dziedzina badań 16 1.2.1. Cele badań naukowych
Bardziej szczegółowoKONCENTRACJA. TRENING UWAGI.
KONCENTRACJA. TRENING UWAGI. Trening uwagi i ćwiczenie koncentracji polega na wielokrotnym powtarzaniu czynności poprawiających umiejętność skupienia i podtrzymywania uwagi na określonym przedmiocie, zjawisku,
Bardziej szczegółowoSen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8
Sen i czuwanie rozdział 9 Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 SEN I CZUWANIE SEN I RYTMY OKOŁODOBOWE FAZY SNU CHARAKTERYSTYKA INDUKOWANIE SNU MECHANIZM I STRUKTURY MÓZGOWE RYTMY OKOŁODOBOWE
Bardziej szczegółowoZłudzenia optyczne. . Złudzenia optyczne dzieli się na cztery kategorie:
ZŁUDZENIA OPTYCZNE Złudzenia optyczne Złudzenie optyczne - błędna interpretacja obrazu przez mózg pod wpływem kontrastu, cieni, użycia kolorów, które automatycznie wprowadzają mózg w błędny tok myślenia.
Bardziej szczegółowoPodstawowe zagadnienia. Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński
Podstawowe zagadnienia Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński NEUROPLASTYCZNOŚĆ - zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom w procesie uczenia się (Konorski,, 1948) Główne
Bardziej szczegółowoPrezentacja, którą czytacie jest jedynie zbiorem sugestii. Nie zawiera odpowiedzi na pytania wprost. Jeżeli nie wiedzielibyście jak odpowiedzieć na
Prezentacja, którą czytacie jest jedynie zbiorem sugestii. Nie zawiera odpowiedzi na pytania wprost. Jeżeli nie wiedzielibyście jak odpowiedzieć na któreś z pytań, to poniżej macie kierunek w jakim podążać
Bardziej szczegółowoMIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii
MIND-BODY PROBLEM i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii CZŁOWIEK JEST MASZYNĄ (THOMAS HOBBES) Rozumienie człowieka znacząco zmienia się wraz z nastaniem epoki nowożytnej. Starożytne i średniowieczne
Bardziej szczegółowoWstęp do kognitywistyki. Wykład 5: Rewolucja kognitywna?
Wstęp do kognitywistyki Wykład 5: Rewolucja kognitywna? Schizma dwie metodologie, dwa obszary zainteresowań: adaptacja i życie znaczenie i umysł interpretacja celu, miejsce znaczenia ciało i umysł: te
Bardziej szczegółowoSEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA
SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA Sen i Czuwanie U ludzi dorosłych występują cyklicznie w ciągu doby dwa podstawowe stany fizjologiczne : SEN i CZUWANIE SEN I CZUWANIE Około 2/3 doby przypada na czuwanie.
Bardziej szczegółowoŚwiadomość. Adriana Schetz
Świadomość Adriana Schetz Trochę teorii: Typy świadomości Świadomość w sensie przytomności (awareness) Świadomość w sensie uwagi (attention) Świadomość dostępu (access consciousness) Świadomość fenomenalna
Bardziej szczegółowoPlan wykładu. Psychologia procesów poznawczych: percepcja, język, myślenie. wrażenia sensoryczne, cz.2. Psychofizyka. Psychofizyka.
Plan wykładu Psychologia procesów poznawczych: percepcja, język, myślenie wrażenia sensoryczne, cz.2.. W 4 (1) psychofizyka (2) magazynowanie informacji sensorycznej (3) jak bodziec fizyczny staje się
Bardziej szczegółowoMechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Iinformacja o intensywności bodźca: 1. Kodowanie intensywności bodźca (we włóknie nerwowym czuciowym) odbywa się za pomocą zmian częstotliwość
Bardziej szczegółowoWstęp do kognitywistyki. Wykład 3: Logiczny neuron. Rachunek sieci neuronowych
Wstęp do kognitywistyki Wykład 3: Logiczny neuron. Rachunek sieci neuronowych Epistemologia eksperymentalna W. McCulloch: Wszystko, czego dowiadujemy się o organizmach wiedzie nas do wniosku, iż nie są
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. Egzamin / zaliczenie na ocenę*
WYDZIAŁ PPT Zał. nr 4 do ZW 33/0 KARTA PRZEDMIOTU Nazwa w języku polskim Przetwarzanie informacji wzrokowej - procesy wzrokowe Nazwa w języku angielskim Processing of visual information vision process
Bardziej szczegółowoOpracowała: K. Komisarz
Opracowała: K. Komisarz EEG ElektroEncefaloGraf - aparat do pomiaru fal mózgowych i oceny pracy mózgu. BIOFEEDBACK - z ang. biologiczne sprzężenie zwrotne (dostarczanie człowiekowi informacji zwrotnej
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: prof. dr hab. Jan Matysiak Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb studiów: Stacjonarne
Bardziej szczegółowoSystemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie)
Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie) specjalizacja strukturalna i funkcjonalna ze względu na rodzaj bodźca oraz
Bardziej szczegółowoWykład 9. ogólne prawa percepcji. dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii
Wykład 9 ogólne prawa percepcji dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii 1. etap percepcji recepcja absorpcja energii fizycznej przez receptor receptory są dostrojone do różnych rodzajów energii fizycznej
Bardziej szczegółowovoice to see with your ears
voice to see with your ears Łukasz Trzciałkowski gr00by@mat.umk.pl 2007-10-30 Zmysł słuchu to zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Jest on wykorzystywany przez organizmy żywe do
Bardziej szczegółowoPlan wykładu. Prozopagnozja. wrażenie sensoryczne a percepcja. wrażenia sensoryczne i percepcja
Plan wykładu (1) rozróżnienie wrażeń sensorycznych i percepcji Psychologia procesów poznawczych: percepcja, język, myślenie wrażenie sensoryczne a percepcja W 3 dr Łukasz Michalczyk (2) wprowadzenie do
Bardziej szczegółowoCzy wolna wola jest wolna?
3 Józef bremer Czy wolna wola jest wolna? Kompatybilizm na tle badań interdyscyplinarnych Wydawnictwo WAM Kraków 2013 5 Wprowadzenie 9 Współczesny, interdyscyplinarny charakter pytania o wolną wolę 12
Bardziej szczegółowoDr inż. Krzysztof Petelczyc Optyka Widzenia
Literatura: Dr inż. Krzysztof Petelczyc Optyka Widzenia http://webvision.med.utah.edu/book A. Valberg Light Vision Color D. Atchison, G. Smith Optics of Human eye M. Zając Optyka okularowa Plan wykładu
Bardziej szczegółowoNeurokognitywistyka. Mózg jako obiekt zainteresowania w
Neurokognitywistyka. Mózg jako obiekt zainteresowania w psychologii poznawczej Małgorzata Gut Katedra Psychologii Poznawczej WyŜsza Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie http://cogn.vizja.pl Wykład
Bardziej szczegółowoPercepcja, język, myślenie
Psychologia procesów poznawczych Percepcja, język, myślenie Wprowadzenie w problematykę zajęć. Podstawowe pojęcia. W 1 1.Wprowadzenie w problematykę zajęć. Podstawowe pojęcia. 2. Historia psychologii poznawczej.
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr Blandyna Żurawska vel Grajewska Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb studiów:
Bardziej szczegółowoO badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ
O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Wykład 7. O badaniach nad sztuczną inteligencją Co nazywamy SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ? szczególny rodzaj programów komputerowych, a niekiedy maszyn. SI szczególną własność
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU Biologia z przyrodą
KARTA KURSU Biologia z przyrodą.. (nazwa specjalności) Nazwa Nazwa w j. ang. Podstawy neuroendokrynologii Neuroendocrinology Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr Agnieszka Greń Zespół dydaktyczny Opis
Bardziej szczegółowoRodzaje badań statystycznych
Rodzaje badań statystycznych Zbieranie danych, które zostaną poddane analizie statystycznej nazywamy obserwacją statystyczną. Dane uzyskuje się na podstawie badania jednostek statystycznych. Badania statystyczne
Bardziej szczegółowo1. TESTY PSYCHOLOGICZNE
1. TESTY PSYCHOLOGICZNE 1. pojęcie testu psychologicznego 2. zastosowanie 3. podstawowe wymogi (standaryzacja, obiektywność, rzetelność, trafność, normalizacja) 4. cecha psychologiczna w ujęciu psychologicznym
Bardziej szczegółowoWstęp do kognitywistyki. Wykład 6: Psychologia poznawcza
Wstęp do kognitywistyki Wykład 6: Psychologia poznawcza Sześciokąt nauk kognitywnych I. Psychologia poznawcza Poznanie to zdolność człowieka do odbierania informacji z otoczenia i przetwarzania ich w celu
Bardziej szczegółowoReprezentacje poznawcze
Reprezentacje poznawcze Reprezentacja poznawcza umysłowy odpowiednik obiektów (realnie istniejących, fikcyjnych, hipotetycznych). Zastępuje swój obiekt w procesach przetwarzania informacji. Reprezentacje
Bardziej szczegółowoPROCES PROJEKTOWY METODYKA PROJEKTOWANIA
PROCES PROJEKTOWY METODYKA PROJEKTOWANIA MAREK ŚREDNIAWA TOMASZ KWIATKOWSKI III PRACOWNIA WZORNICTWA ASP W GDAŃSKU 2010 PROCES przebieg następujących po sobie i powiązanych przyczynowo określonych zmian,
Bardziej szczegółowoOd słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl
Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA malyska.edu.pl Proces dydaktyczny= U + N + materiał nauczania Uczeń główny podmiot procesu dydaktycznego Najwyższe dobro i prawo dziecka, to możliwość
Bardziej szczegółowoMetody badawcze. Metodologia Podstawowe rodzaje metod badawczych
Metody badawcze Metodologia Podstawowe rodzaje metod badawczych Metoda badawcza Metoda badawcza to sposób postępowania (poznania naukowego). planowych i celowych sposobach postępowania badawczego. Muszą
Bardziej szczegółowoPrzygotowała: prof. Bożena Kostek
Przygotowała: prof. Bożena Kostek Ze względu na dużą rozpiętość mierzonych wartości ciśnienia (zakres ciśnień akustycznych obejmuje blisko siedem rzędów wartości: od 2x10 5 Pa do ponad 10 Pa) wygodniej
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. Egzamin / zaliczenie na ocenę*
WYDZIAŁ PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW TECHNIKI Zał. nr 4 do ZW 33/0 KARTA PRZEDMIOTU Nazwa w języku polskim PRZETWARZANIE INFORMACJI WZROKOWYCH Nazwa w języku angielskim Processing of visual information Kierunek
Bardziej szczegółowoPolitechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2013/2014
Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki Karta przedmiotu Wydział Mechaniczny obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 013/014 Kierunek studiów: Inżynieria Biomedyczna Forma
Bardziej szczegółowoBIOCYBERNETYKA PROLOG
Akademia Górniczo-Hutnicza Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej BIOCYBERNETYKA Adrian Horzyk PROLOG www.agh.edu.pl Pewnego dnia przyszedł na świat komputer Komputery
Bardziej szczegółowoModulatory PWM CELE ĆWICZEŃ PODSTAWY TEORETYCZNE
Modulatory PWM CELE ĆWICZEŃ Poznanie budowy modulatora szerokości impulsów z układem A741. Analiza charakterystyk i podstawowych obwodów z układem LM555. Poznanie budowy modulatora szerokości impulsów
Bardziej szczegółowoEmocje. dr hab. Adriana Schetz IF US
Emocje dr hab. Adriana Schetz IF US adriana.schetz@gmail.com Emocje leżą u podłoża mechanizmów relacji społecznych oraz są kojarzone z aktywnością typu: Neurony lustrzane Empatia Samoświadomość Bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoJak zawsze wyjdziemy od terminologii. While oznacza dopóki, podczas gdy. Pętla while jest
Pętle Pętla to pewien fragment kodu, który jest wykonywany wielokrotnie. Wyobraź sobie taką sytuację. Piszesz program do szyfrowania danych. Dane są szyfrowane kolejno bajt po bajcie. Załóżmy, że plik
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. I stopnia II stopnia
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu: Biologiczne podstawy zachowania Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Obowiązkowy Wydział Nauk o Zdrowiu Psychologia zdrowia
Bardziej szczegółowoRozdział 7. Nieprawidłowy zapis EEG: EEG w padaczce
Rozdział 7. Nieprawidłowy zapis EEG: EEG w padaczce Znaczenie zapisu EEG w rozpoznaniu i leczeniu EEG wspiera kliniczne rozpoznanie padaczki, ale na ogół nie powinno stanowić podstawy rozpoznania wobec
Bardziej szczegółowoBUCKIACADEMY FISZKI JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? (KOD NA PRZEDOSTATNIEJ KARCIE) TEORIA ĆWICZENIA
BUCKIACADEMY JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? Z FISZKAMI to proste. Teoria jest tylko po to, by zrozumieć praktykę. Tę zaś podajemy w formie prostych ćwiczeń, które wykonywane systematycznie rozwijają umiejętności.
Bardziej szczegółowoFilozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie
Bardziej szczegółowoWpływ pola elektromagnetycznego na { zdrowie }
Wpływ pola elektromagnetycznego na { zdrowie } Czym jest w ogóle promieniowane? Jest to zjawisko polegające na wysyłaniu i przekazywaniu energii na odległość. Energia ta może być wysyłana w postaci cząstek,
Bardziej szczegółowoSYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU
1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Biological mechanisms of behaviour - physiology 3.
Bardziej szczegółowoprawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA (nie tyko w informatyce) kod znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz
WIEDZA prawda komunikat symbol DANE fałsz kod INFORMACJA (nie tyko w informatyce) liczba znak forma ENTROPIA przekaz wiadomość Czy żyjemy w erze informacji? TAK Bo używamy nowego rodzaju maszyn maszyn
Bardziej szczegółowoPercepcja słuchowa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Uniwersytet im. Adama mickiewicza w Poznaniu Seria psychologia i pedagogika nr 168 Anna Jakoniuk-Diallo Percepcja słuchowa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim Poznań 2012 Spis treści
Bardziej szczegółowoO argumentach sceptyckich w filozofii
O argumentach sceptyckich w filozofii - Czy cokolwiek można wiedzieć na pewno? - Czy cokolwiek można stwierdzić na pewno? Co myśli i czyni prawdziwy SCEPTYK? poddaje w wątpliwość wszelkie metody zdobywania
Bardziej szczegółowoSpostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej.
Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej. Odbiór informacji przez organizmy żywe przebiega w specyficzny sposób. Zespoły komórek nerwowych nazywanych detektorami cech wykonują kodowanie wybranych
Bardziej szczegółowoWstęp do kognitywistyki. Wykład 7: Psychologia poznawcza: nietrwałe reprezentacje mentalne
Wstęp do kognitywistyki Wykład 7: Psychologia poznawcza: nietrwałe reprezentacje mentalne Reprezentacje poznawcze Reprezentacja poznawcza umysłowy odpowiednik obiektów (realnie istniejących, fikcyjnych,
Bardziej szczegółowoI nforma cje ogólne. Biologiczne podstawy zachowania
Załącznik Nr do Uchwały Nr S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Biologiczne podstawy
Bardziej szczegółowoWstęp do kognitywistyki
Wstęp do kognitywistyki Wykład dziewiąty Główne problemy kognitywistyki Percepcja: słyszenie Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Polowanie puszczyka mszarnego Puszczyk
Bardziej szczegółowoStanisław Juszczyk "Technologia informacyjna w polskiej szkole. Stan i zadania", Bronisław Siemieniecki, Toruń, 2002 : [recenzja] Chowanna 1,
Stanisław Juszczyk "Technologia informacyjna w polskiej szkole. Stan i zadania", Bronisław Siemieniecki, Toruń, 2002 : [recenzja] Chowanna 1, 207-210 2003 Chowanna Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice
Bardziej szczegółowoCofnij nagraj zatrzymaj
T Spotkanie 13 Cofnij nagraj zatrzymaj Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Narodowego Programu Zdrowia Realizator projektu: fundacja e d u k a c j i p o z y t y w n
Bardziej szczegółowoM Ą D R O Ś Ć N O C Y
K H E N C Z E N T H R A N G U R I N P O C Z E A SONG FOR T H E K I NG Od pewnego czasu Gampopa miewał wiele dziwnych i żywych snów. Udał się więc do Milarepy po radę. Ten odpowiedział mu: Jesteś wielkim
Bardziej szczegółowoCzy architektura umysłu to tylko taka sobie bajeczka? Marcin Miłkowski
Czy architektura umysłu to tylko taka sobie bajeczka? Marcin Miłkowski Architektura umysłu Pojęcie używane przez prawie wszystkie współczesne ujęcia kognitywistyki Umysł Przetwornik informacji 2 Architektura
Bardziej szczegółowoModelowanie i obliczenia techniczne. dr inż. Paweł Pełczyński
Modelowanie i obliczenia techniczne dr inż. Paweł Pełczyński ppelczynski@swspiz.pl Literatura Z. Fortuna, B. Macukow, J. Wąsowski: Metody numeryczne, WNT Warszawa, 2005. J. Awrejcewicz: Matematyczne modelowanie
Bardziej szczegółowoG. Morgan, Obrazy organizacji, Warszawa 1997
3. Metafory organizacyjne Morgana G. Morgan, Obrazy organizacji, Warszawa 1997 przedstawia specyficzny sposób postrzegania, myślenia i mówienia o organizacji; ujmuje istotę utrwalonego typu doświadczenia
Bardziej szczegółowoUcieleśnione poznanie
dr Mateusz Hohol Ucieleśnione poznanie zajęcia 4: Ucieleśniona percepcja Jak zwolennik ucieleśnienia podchodzi do percepcji? Biologiczny eksternalizm (Schetz, 2014) to zespół idei w filozofii percpecji;
Bardziej szczegółowoStruktura spostrzeżeń.
Struktura spostrzeżeń. W psychologii klasycznej istnieją dwie grupy koncepcji opisujacych relacje pomiędzy wrażeniami, a spostrzeżeniami. Można je krótko opisać poprzez pytanie: Co jest ważniejsze - cześć
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoO badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ
O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Jak określa się inteligencję naturalną? Jak określa się inteligencję naturalną? Inteligencja wg psychologów to: Przyrodzona, choć rozwijana w toku dojrzewania i uczenia
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ ZAJĘĆ (wiek ucznia lat)
SCENARIUSZ ZAJĘĆ (wiek ucznia 10-15 lat) Temat: Lekcja Akceptacji Czas: 45min Ilość uczniów: max 30 Cel główny: Uczniowie rozumieją, że wszyscy jesteśmy różni. Dowiadują się, że spektrum autyzmu jest różnorodne
Bardziej szczegółowoMETODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH
METODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH Schemat poznania naukowego TEORIE dedukcja PRZEWIDYWANIA Świat konstrukcji teoret Świat faktów empirycznych Budowanie teorii Sprawdzanie FAKTY FAKTY ETAPY PROCESU BADAWCZEGO
Bardziej szczegółowoDostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent :
CARE BROK sp. z o.o Szkoła Specjalistów Psychoterapii Uzależnień i Instruktorów Terapii Uzależnień O7-306 Brok ul. Warszawska 25 tel.: 793 607 437 lub 603 801 442 mail.: care@brok.edu.pl www.brok.edu.pl
Bardziej szczegółowoBioetyka teologiczna cz. 10
Bioetyka teologiczna cz. 10 Transplantacje Wykład dla studentów II roku Instytutu Nauk o Rodzinie KUL Transplantacja zastąpienie chorego (zniszczonego lub wadliwie działającego) organu przez Organ lub
Bardziej szczegółowoROZUMIENIE ZE SŁUCHU
Imię i nazwisko: Data urodzenia: Kraj: Kierunek studiów: punkty: / 70 p. ROZUMIENIE ZE SŁUCHU Proszę wysłuchać tekstu i wykonać zadania. Tekst zostanie odczytany dwa razy. 1. Proszę wybrać jedną poprawną
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Neurofizjologia Neurophysiology Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr hab. Grzegorz Formicki Zespół dydaktyczny Dr hab. Grzegorz Formicki Prof. dr hab. Peter Massanyi Dr
Bardziej szczegółowoTERMINOLOGIA. Język dyscypliny zbiór terminów wraz z objaśnieniami
Dyscyplina gałąź nauki lub wiedzy TERMINOLOGIA Język dyscypliny zbiór terminów wraz z objaśnieniami Termin wyraz lub połączenie wyrazowe o specjalnym, konwencjonalnie ustalonym znaczeniu naukowym lub technicznym
Bardziej szczegółowoUwaga: wykład autorski do bezpośredniego wykorzystania, bez możliwości rozpowszechniania i powielania. Świadomość. Michał Biały
Uwaga: wykład autorski do bezpośredniego wykorzystania, bez możliwości rozpowszechniania i powielania Świadomość Michał Biały Aspekty świadomości: tło i doznania bieżące Tło poczucie odrębności jako osoby,
Bardziej szczegółowoWstęp. Historia Fizyki. dr Ewa Pawelec
Wstęp Historia Fizyki dr Ewa Pawelec 1 Co to jest historia, a co fizyka? Po czym odróżnić fizykę od reszty nauk przyrodniczych, nauki przyrodnicze od humanistycznych a to wszystko od magii? Szkolne przedstawienie
Bardziej szczegółowoStreszczenie pracy doktorskiej Autor: mgr Wojciech Wojaczek Tytuł: Czynniki poznawcze a kryteria oceny przedsiębiorczych szans Wstęp W ciągu
Streszczenie pracy doktorskiej Autor: mgr Wojciech Wojaczek Tytuł: Czynniki poznawcze a kryteria oceny przedsiębiorczych szans Wstęp W ciągu ostatnich kilku dekad diametralnie zmienił się charakter prowadzonej
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Neurophysiology
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Neurofizjologia Neurophysiology Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr hab. Grzegorz Formicki Zespół dydaktyczny Dr hab. Grzegorz Formicki Prof. dr hab. Peter Massanyi Dr
Bardziej szczegółowośrodkowego bez towarzyszących cech ostrego stanu zapalnego prowadzi środkowego, ale również w pływać niekorzystnie rozwój mowy oraz zdolności
Streszczenie Wysiękowe zapalenie ucha środkowego to proces chorobowy obejmujący struktury ucha środkowego. Przewlekłe zaleganie płynu w przestrzeniach ucha środkowego bez towarzyszących cech ostrego stanu
Bardziej szczegółowoMetody badań w naukach ekonomicznych
Metody badań w naukach ekonomicznych Tomasz Poskrobko Metodyka badań naukowych Metody badań ilościowe jakościowe eksperymentalne Metody badań ilościowe jakościowe eksperymentalne Metody ilościowe metody
Bardziej szczegółowo17. Zagadnienie umysłu i ciała (mind-body problem) Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
17. Zagadnienie umysłu i ciała (mind-body problem) Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Zagadnienie umysłu i ciała (mind-body problem) We współczesnej
Bardziej szczegółowoNauka o słyszeniu. Wykład I Dźwięk. Anna Preis,
Nauka o słyszeniu Wykład I Dźwięk Anna Preis, email: apraton@amu.edu.pl 7. 10. 2015 Co słyszycie? Plan wykładu Demonstracja Percepcja słuchowa i wzrokowa Słyszenie a słuchanie Natura dźwięku dwie definicje
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone
Bardziej szczegółowoMetody badawcze Marta Więckowska
Metody badawcze Marta Więckowska Badania wizualne pozwalają zrozumieć proces postrzegania oraz obserwować jakie czynniki wpływają na postrzeganie obrazu. Czynniki wpływające na postrzeganie obrazu to:
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia statystyczne
Podstawowe pojęcia statystyczne Istnieją trzy rodzaje kłamstwa: przepowiadanie pogody, statystyka i komunikat dyplomatyczny Jean Rigaux Co to jest statystyka? Nauka o metodach ilościowych badania zjawisk
Bardziej szczegółowoOdwrócona lekcja odwrócona klasa lub odwrócone nauczanie
Odwrócona lekcja odwrócona klasa lub odwrócone nauczanie Odwrócona lekcja odwrócona klasa lub odwrócone nauczanie Odwrócona lekcja to propozycja na potwierdzone naukowo teorie dotyczące nauczania wyprzedzającego
Bardziej szczegółowoKreatywność w zarządzaniu projektami
Anna Nowakowska Kreatywność w zarządzaniu projektami Dane adresowe Symetria Agencja e-biznes i dom mediowy ul. Wyspiańskiego 10/4 60-749 Poznań Kontakt tel.: 061 864 36 55 faks: 061 864 36 55 e-mail: symetria@symetria.pl
Bardziej szczegółowoSYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Ogólnej 4. Kod przedmiotu/modułu
1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Psychologia procesów poznawczych (Pamięć) 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Cognitive processes psychology (Memory 3. Jednostka prowadząca
Bardziej szczegółowoNajważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci
Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Anna Kalbarczyk Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Rozwój osobowości dziecka w wieku od 2 do 6 lat na podstawie jego
Bardziej szczegółowobiologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
biologia w gimnazjum 2 OBWODOWY UKŁAD NERWOWY BUDOWA KOMÓRKI NERWOWEJ KIERUNEK PRZEWODZENIA IMPULSU NEROWEGO DENDRYT ZAKOŃCZENIA AKSONU CIAŁO KOMÓRKI JĄDRO KOMÓRKOWE AKSON OSŁONKA MIELINOWA Komórka nerwowa
Bardziej szczegółowo