UNIWERSYTET ŁÓDZKI WYDZIAŁ FILOZOFICZNO-HISTORYCZNY

Transkrypt

1 UNIWERSYTET ŁÓDZKI WYDZIAŁ FILOZOFICZNO-HISTORYCZNY INSTYTUT FILOZOFII Izabela Koalczyk OSWAJANIE POTWORA FILMOWE INTERPRETACJE ŻYCIA I MYŚLI MARKIZA DE SADE Praca lcencjacka psa po kerunkem dr BOGDANA BANASIAKA Łódź

2 Sps treśc Wstęp.3 Rozdzał 1. Śadomość buntonka flmy nterpretacje życa 18 Rozdzał 2. Mroczne opoeśc Markza..24 Rozdzał 3. Neśmertelny duch Markza Zakończene..38 Bblografa.41 2

3 WSTĘP Choć sytuacja, jakej sę zjduję, jest trud, trzeba jedk przyzć, że podsua m o często 1 myśl stylu bardzo zabanej flozof. D.A.F. de Sade Potorność przypsya Sade o neele mała spólnego z realnym zagrożenem, jake mogło neść dzeło sama osoba flozofa. Strach przed markzem yołany był ększym stopnu plotkam, 1 D.A.F de Sade, Poedzeć szystko, przeł. B. Basak, M. Bratuń, K. Matuszesk, Wydancto Łódzke 1991 s

4 dotyczącym jego neludzkch poczyń, nż faktycznym zdarzem. Raz ukłany seć domysłó, już ngdy ne został z nch oczyszczony. Pomóe staały sę coraz cęższe torzyły ypaczony obraz proansalskego szlachcca. Blasfema, która zamknęła go długe dzesęcoleca murach pentencjarnych, jróżnejszych była karą zakładó za śmałość ypoadanych stroncach jego ksążek poglądó. Sade dopuścł sę nechlubnych czynó, zadto ramy poza bez jedk ątpe ne ośecenoej klku ykraczały one obyczajoośc, a elu obyatel czynło to samo, a et ęcej co dzeń, publcznych. domoych Poszechne buduarach lub domach kestonoane poglądó markza ypłyało z nezrozume strachu. Sade, njak ekscesach ne ykraczający poza gusta epok, oskarżony został o szystko, co jgorsze, zany 2 potorem, nektórych fragmentach sych dzeł psarz ukazuje zjaska ócześne cale nerzadko spotykane, et gdy były to praktyk bardzo nezykłe, to jedk zja psychoseksualnej strony tury ludzkej jest u Sade a czymś ęcej nż tylko 2 B. Basak, Integral Potorność, Flozofa lbertynzmu czyl konsekencje śmerc Boga, Wrocła Łódź 2006, s

5 próbą ukaza rzeczystośc jej jbardzej 3 drastycznych przejaach. Nkt przed Sade m ne odażył sę głośno podażać autorytetu króla Boga, być może myśl pascaloskego przeko, że ara ne może zaszkodzć, et jeśl Boga ne ma. Róneż ara potęgę człoeczeństa oraz neomylność ładz państoych koścelnych ne skłała do głębszej refleksj d tak obrazoburczym poglądam, jake reprezentoał Sade. Poszechny przekonu Markz to dogmatyzm o słusznośc zatem rzecznk umocnł jego flozofa łasnych postępu, poglądó. obrońca pra obyatelskch, bojonk o nezależność myśl, bardzej przy tym konsekentny bezkompromsoy nż elu spółczesnych mu ateuszy, skryających se poglądy 4 lub ręcz ofcjalne sę ch yperających., a on sam psze, Mój sposób myśle poadasz - mus budzć sprzec! A cóż mne to obchodz? Szalony byłby ten, kto by doberał sobe sposób myśle mając uadze nnych. Mój sposób myśle jest ynkem moch rozażań; ąże sę z cała moją egzystencją, ynka z mej struktury. Ne jestem mocy go zmenć { } Ten potępany przez cebe sposób myśle jest 3 J. Łojek, Wek markza de Sade, Lubln 1973, s B. Basak, Integral potorność. Flozofa lbertynzmu czyl konsekencje śmerc Boga, op. ct., s

6 jedyną pocechą mom życu, przynos m ulgę ęzennych cerpech, jest źródłem szystkch moch rozkoszy, droższy jest m d życe. Byjmnej ne mój sposób myśle stał sę przyczyną moch neszczęść, lecz sposób myśle n n y c h. Człoek rozumny, który gardz przesądam głupcó, mus stać sę ch rogem; ponen to przedzeć z tego 5 drć. Markz przyjął popularną czasach ośece formę przekazu grunce pornografcznych poeśc budoał soje rozaża. Wyłonła która ze sę noa zględu metoda dyskursu soją flozofcznego, elopłaszczyznoość przerosła standardy osemstoecznego psarsta zbudzła żyą dyskusję e szystkch kręgach społecznych. Dzełom ne przypsyano jedk zbyt elu artośc pozczych, gdyż godzły dobre mę tych, których krytyka dosęgać ne pon. Sade zdemaskoał nteresoność nstytucj koścelnych, uśmercając Boga, pokazał nerealność jego stne. Na jego mejscu posadzł króla, którego róneż zdetronzoał dze odzyskane ndydualnej olnośc człoeka. 5 J. Łojek, Wek markza de Sade, op. ct., s

7 Obżył kłamsto społeczeństo, obłudę, za a delkatną zdezorentoane moą ładzy, poprzysęgło mu zemstę. Francja dzć sę dotknęte kłamcę. kpała od reakcjom, do szak żyego Ne neśc, przez przeszkodzło plugaych dzeł, obyczajoej płonęły jedk społeczeństo zostało pospoltego mordercę to które trudno jedk mę ulcach, czytanu popranośc ale zczne ększych loścach sprzedaane były rogach ulc z kuferkó trafały do elu przyzotych domó. Społeczeństo rón cenło Sade a, jak nedzło. Poszechne zne były fakty łama praa przez szlachtę klerykó, jedk było to tak oczystym zjaskem, że przestano zracać to uagę. Kedy praktyk, jedk stało zaakceptoa, ukłanego Sade sę bo ęzy pokazał to był yraźne zjaskem to zerunek społecznych oe ne do człoeka zależnośc, które tylko pozorne garantują poczuce bezpeczeństa. Obżając potorność systemu markz stał sę potorem, kestonując zastany porządek rzeczy. Dośadczene potornośc uzmysłoły mu, że leży podjąć Take szechstronną krytykę otaczającego śata. staene neątple pozolło markzo 7

8 przetrać e rogm otoczenu ne zatracć łasnej ndydualnośc. Wedzał, że proces porotu do turalnych popędó będze procesem długotrałym, bo trzeba będze pozbyć sę utartych głęboko zakorzenonych konensó. Perszym krokem do zburze dotychczasoego ładu było użyce języka zmysłoych dośadczeń, które mały celesno być medum pomędzy tym, co doczne, tym, co ukryte, stroch jego poeśc. Sade przebyając dośadczał ęzenu przemocy zaadaptoał potrzeb. nektóre Stał sę nespraedlośc, przejay Potorem elokrotne zła po dla to, by łasnych potorność spacyfkoać ykorzystać. Zaarł z ną rozejm tylko tyle, le była mu o potrzeb do przekaza założeń sojej flozof, chce przecogólność, dotyczącą perersj, umożlałaby która z Sade kole ustanoć sostośc ymanę mędzy jednostkoym przypadkam perersj, opsyanym ramach stnejącej pozbaone normatynej logcznej zarysouje sę struktury. Sadyczne ogólnośc W pojęce ten jako sposób ntegralnej 6 potornośc. 6 Perre Klossosk, Sade mój blźn, przeł. B. Basak, K. Matuszesk, Fundacja Alethea, Warszaa 1999, s

9 Doskole zdaał sobe spraę z konsekencj tych poczyń, ale edzał, że taka konencja sprzyja ne tylko poczytnośc, ale przede szystkm koherencj poglądó z językem dzeł. Jednozczne określene Sade a kontekśce przypsyanych mu zbrodn była tyle trud, że krążące plotk skuteczne zacemły obraz pradzego Sade a człoeka. Jeśl chcemy być obec Sade a spraedl, musmy potraktoać sero tę «zbrodnczą jakej pojaa flozofę». sę Boem potężnym takej dzele, postac, kreśl o złoeszczy zk zapyta d postanoenem, by myśleć psać, a złaszcza, by,myśleć opsyać 7 postępek, zamast go popełć. Współczesne bada jedk poterdzają fakt, że markz ne tylko ne był mordercą, ne był róneż nen et połoy zarzucanych mu czynó, za które płacł pobytem yczynó pod Sadycznych nerealzoalnych z skrzydłam lbertynó poodó Temdy, jest ele całkoce atomcznych, fzjologcznych, bologcznych techncznych; że ofary, które omal ne yzonęły ducha podczas org, zostają tychmast «restauroane» cudonym specyfkam; że on sam zalede ychłostał parę dzec yjął 7 Perre Klossosk, Sade mój blźn, op. ct. s

10 parę kurtyzan: że złej słay ne zadzęczał faktom, lecz plotkom. Ta oczysta prada, że Sade ne czyha kolejną ofarę, lecz jedyną broną, po jaką sęga, jest póro, jedynym zaś polem alk bel kartk, każe szelke moralzatorsko-cenzorske atak Markza 8 [ ] uzć za fundamentalne neporozumene. Co ęcej Markz był z penoścą uroczym człoekem czarującym mężczyzną, skoro sym pełnym nedol życu mał jedk szczęśce zdobyć 9 uczuca klku kobet. Problem ukła Sade a przypsyane mu zbrodne przynósł spółczesnej uce korzyśc postac badań d zachoam seksualnym. Jedno z dzeł markza, Sto dadześca dn Sodomy, dzęk sojej encyklopedycznej skrupulatnośc, posłużyło do klasyfkacj zboczeń. Jedk dopero pod konec XIX eku Freud, zapoczątkują ludzkm Kraft-Ebng ukoe bada problemam tedy dopero studa d Havelock d Ebls seksualzmem psychoseksuologcznym, doczekają różnorodnoścą sę społecznego skłonnośc uz zachoań 8 B. Basak, Integral Potorność, Flozofa lbertynzmu czyl konsekencje śmerc Boga, op. ct., s D.A.F de Sade, Poedzeć szystko, op. ct., s

11 seksualnych, d odchylem tej dzedzne od 10 penej teoretycznej normy. Gdyby przyjrzeć sę blżej markzo, pły jego myśl był nezaprzeczalny kontekśce spółczesnych badań teor flozofcznych. odleźć moż Naet płyy obegoym języku osemstoecznego myślcela. Ne da sę sadyzm, zakestonoać który może pochodze ne jest zbyt termnu fortunne zdefnoany, jedk jego geneza jest oczysta. Do gro badaczy spółcześn Sade a flozofoe leżą jak mędzy : P. nnym, Klossosk, tacy M. Foucault, G. Batalle, R. Barthes, żeby ymenć tylko nektórych. Współczesność stroncach jego pokochała ksążek Sade a realzują sę, bo jgłębej skryane ludzke popędy. Flozofa sadycz ze soją arstą poeścoą stano entyl bezpeczeństa dla yobraźn, bo lepej opsyać ymyślać zbrodne nż je popełć. Z takej założe ychodzą róneż spółcześn artyśc. Ich upodobane do przemocy seksu, jper neśmało pokazyane, postmodernzmu brało ykorzystała rozmachu. turalną Epoka potrzebę 10 J. Łojek, Wek markza de Sade, op. ct., s

12 człoeka do przemocy przestoczyła ją sztukę dla mas, co spotkało sę z entuzjazmem dzó. Dostępność medó stała sę ększa, a ęc grono tórcó odborcó poszerzyło sę prost artystó róneż proporcjolne. Sade symbolem stał sę buntu, dla elu alk z cenzurą, odkryanem noych możlośc przekazu. Z gruntu myśl sadycznej yrosło szeroke grono tórcó aangardoych, którzy jedk soją olność mogą manfestoać doolny sposób, czego markzo ne dane było dośadczyć. Do tórcó, którzy poołują sę Sade a sojej tórczośc leżą zcznym stopnu surrealśc z L. Bunuel em, S. Dal m, Man Ray em czele, poza tym: P. Greeay, P. Eluard, P. Wess, zespoły Cradle of Flth, Porcupne Tree, de Sade, de Sades. Tórcy flmo są bez ątpe grupą, której odleźć moż jęcej przykładó nspracj Sade m. Dzeje sę tak głóne za spraą obecnej stroch dzeł flozofa szechobecną przemocą, grozą seksem, które od zasze ceszą sę żyym zanteresoanem odborcó. 12

13 Wele spośród dzeł flmoych o tematyce sadycznej zlazło sę kanone jzmentszych dzeł osągnęło sukces, nne przeszły nezauażone, mmo sensacyjnych aspektó seksuologcznych obyczajoych utory markza są za trudne sojej arste ntelektualnej dal szerokego ogółu odborcó. Scerusze oparte dzełach Sade a ne zjdują producentó gotoych pokryć koszty realzacj flmó. Postają boem obay, że flm tego rodzaju, mmo sensacyjnego «opakoa» zualnosytuacyjnego ch treśc fabuły, okażą sę nedostępne dla szerokego ogółu, a ęc komercyjne 11 neopłacalne. Jedn dzeła tórcy lub artystyczną życa postanol Sade a, yobraźną, erne nn przedstać posłkoal szczególne sę zczene symbolk zj odnos sę do surrealstó. Flmoe fascycje Sade m podzelć moż trzy podstaoe grupy. Persza z nch to flmy pośęcone bograf markza, a leżą do nch: - The Skull (65; ang.; F. Francs) - Le Marqus Sadque (67; duńsk; G. Axel) 11 J. Łojek, Wek markza de Sade, op. ct., s

14 - De Sade (USA;71; C. Enfeld) - Doten Franços, marqus de Sade (fr. 85; P. Antone) - Marqus de Sade (Dark Prnce: Intmates Tales of Marqus De Sade) (USA;96; G. Gbby) - Marqus de Sade: the depraved arstocrat (USA;97; T. Jennngs ) - Qulls (USA; 00; P. Kaufman) - Sade ( fr.;00; B. Jacquot) Drugą kategorą są dzeła oparte tórczośc flozofa: - Le vce et la vertu (fr., ł.; 63, R. Vadm) - Eugene (hszp.. RFN; 70; J.Franco) - Eugene de Sade (ł, Lchtensten; 70; J. Franco) - Justne de Sade ( fr., ł., kada,; 72; C. Person) - Salò o Le 120 gorte d Sodoma / Salo ou les 12O journées de Sodome (Salo or the 120 Days of Sodom) (fr. ł.;75; P. Pasoln) - Justne och Julette (sz., 75, M. Ahlberg) - Cruel Passon (De Sade's Justne; Justne; Marqus de Sade's Justne) (ang. 77; Ch. Boger) - Eugéne, hstora de u perverson (hszp.; 80; J. Franco) 14

15 Ostatną grupą, a zarazem jlcznejszą jbardzej zróżncoaną grupę stanoą obrazy, które ne ązują bezpośredno do Sade a lub jego tórczośc, ale przepełnone są jego myślą, duchem, atmosferą jaką odleźć moż dzełach: Flmy neme: - Fantomas (1913/1914) (reż. L. Feullade) - La f ole du docteur Tube (14; reż. A. Gance) - Foles de f emmes (21; reż. Von Strochem) - Les Rapaces ( 23, reż. Von Strochem) - Les Chasses du comte Zarof f (32; reż. Schoedsack Pchel) - Wyspa doktora Moreau (32; reż. E. C. Kenton) - Złota maska (32; reż. Ch. Brabn) Surrealzm: - Pes andaluzyjsk ( 28; reż. L. Bunuel, S. Dal) - Złoty ek (30, reż. L. Bunuel, S. Dal) - Anoł zagłady (62; reż L. Bunuel) - Pękność d ( 67; reż L. Bunuel) - Cet obscur objet du désr (Quell'oscuro oggetto del desdero) (fr.; 77; reż. L. Bunuel) 15

16 Flmy spółczesne: - Le cauchemar de Dracula (57; reż. T. Fsher) - Le Voyeur (59; reż. M. Poell) - Marat/Sade (ang.; 66; reż. P. Brook) - Imperum zmysłó (jap., 76, reż.n. Oshma) - Hstore d'o / De Geschchte der 0 (Hstore d'o) (fr., nem.; 75; reż. J. Jaeckn) - The Journey of O (USA, 75; reż. Ch. Latham) - Maîtresse ( fr. 76; reż. B. Schroeder) - Interno d un convento (L'ntéreur d'un couvent) (ł.;77; reż. W. Boroczyk) - Crmes of Passon/ Ch Blue (USA; 84; reż. K. Russell) - Il boudor del marchese de Sade ( ł. 85; A. Salnes, P.Bolano, S. Strat) - Matador ( hszp.; 86; reż. P. Almadovar) - Sére Rose: Augustne de Vllebranche ( fr., luks.; 86; reż. A. Scharzsten) - Blue Velvet ( USA; 86; reż. D. Lynch) - Cérémone d'amour ( fr.; 88; reż. W. Boroczyk) - Marqus (fr. b; 89; reż. H. Xhonneux) - The Slence of the Lambs ( USA; 91; reż. J. Demme) - Poer of de Sade ( USA; 91; T. Voux) - Marksnn de Sade (sz.; 92; reż. I. Bergman) - Il Marchese de Sade (The Marqus de Sade) ( ł.; 94; reż. J. D Amato) 16

17 - Phlosophy n the Bedroom ( USA; 95; reż. T. Guzman) - Le 120 Gorte d Sodoma/ 120 Days of the Al ( ł.; 96; reż. J. D Amato) - Contessa de Sade ( USA; 96; reż. H. Lme) 17

18 1. Śadomość buntonka flmy bografczne Cóż za nedorzeczność m sę tutaj seruje! Teraz już ne ksęg arata, który spął sę górę, mają być dla mne drogoskazem Wele prób podejmoano, aby erne oddać 12. życe słynnego Francuza. Nestety ne każda nterpretacja była uda. 12 D. A. F. de Sade, Juletta, przeł. B. Basak, K. Matuszek, Krakó 2003, s

19 Aby pokazać Sade a, leży ząć pod uagę jego buntonczy charakter, a zarazem uodzcelsk sposób byca. Oba oblcza bez sebe ne mogą stneć. Innym ażnym elementem jest moment dzejoy, kluczoy dla Francj Europy, który sam sobe jest tak nteresujący, że trudno byłoby ydobyć jeden szczegół bez szkody dla reszty. Połączene ątku życa Sade a z momentem Reolucj Francuskej ma soje uzasadnene - markz to reolucja, nooczesne jej dzene zdjęło z nej pętno l tylko kraej rzez utożsamło ją z ruchem olnośc, tym samym zaś uterdzło zązek z ną 13 Markza. Podjęto ele prób pokaza życa markza, jększą uagę zasługują jedk flmy, które postały ostatnch latach. 13 B. Basak, Integral Potorność, Flozofa lbertynzmu czyl konsekencje śmerc Boga, op. ct., s

20 Jedne próboały, jak sę ydaje, zrehabltoać markza przedstać jako ofarę systemu, ybtną jednostkę zaguboną bezltosnych czasach. Nestety take przedstaene Sade a mja sę neco z celem, poneaż ne pozala zobaczyć może jażnejszych cech charakteru bezkompromsoośc. drapeżnośc, Bez tego konsekenc, postać ta jest nepradza po prostu nud. Najlepej jak dotąd udało sę przedstać charakter Sade a flme Zatrute póro (Qulls) Phlpa Kauffma. Wdzmy obraz, którym rzeczystość przeplata sę z fkcją. Węzeń Sade (Geoffrey Rush) przedstaony jest jako buntonk łamący szelke zasady, z boskm czele. Z drugej strony, jest elokentnym uodzcelem konsekentnym tórcą. Take przedstaene markza człoeka stano o sle flmu, fakty bografczne są tłem ydarzeń, podobne jak bohateroe, których spotykamy. W postac. obraze Pozorne Kauffma zupełne zczene różne, ale mają de zasadze uzupełjące sę. 20

21 Jedną z nch jest Madde Leclerc (Kate Wnslet), młoda praczka, z którą markz przeżya soje ostatne unese. Zązek Madelene Sade a polegał zajemnych korzyścach, on uczył ją psać, czytać pozać tajemnce młosnych rozkoszy, o była dostarczycelką szelkch dóbr od pór paperu po czekoladk, kochanką, łącznczką ze śatem, poeem młodośc. Drugm młody abbé bohaterem obekt tragcznych drn ydarzeń pogardy ze jest strony markza. To bogobojny ksądz, którego zadanem jest rócene arystokraty, a przyjmnej doplnoane, żeby jego choroba sę ne pogłębała. 21

22 Madde ksądz, bezsln obec potęg Natury, zaczyją sę pożądać, jedk konense przykazy ne pozalają Namętność nc ybucha ęcej jak tylko momence marze. kedy Madde zostaje zamordoa. To moment kedy abbé składa ołtarzu martą dzeczynę, by za chlę, ku sojej rozpaczy, Sce dać upust ukazuje som bardzo skryanym jasno potęgę popędom. tury, która potraf pokoć szelke ludzke zasady. Przykaza boske zostały zdeptane przez jernejszego sługę, a neskończo Naturę. Ksądz moc poko pommo sojej przez slnej bezzględną ary został zmuszony do gałtu sobe, przekroczył grance, za którą jest już tylko szaleństo. Obraz Qulls, zasługuje zanteresoane ne tylko z uag przytoczone fragmenty. Jako flm bografczny zaera oczyśce elementy ścśle hstoryczne, choćby mejsce uęze ostatnch dn markza (Charenton). Wdz, który z losy Sade a, ne ponem meć problemó z odróżnenem pradzych zdarzeń od fkcj flmoej. 22

23 Ne jest to flm doskoły, poneaż ne zaera zbyt elu ątkó hstorycznych z życa flozofa, ale jak dotąd jest jedynym obrazem, który marę możlośc erne oddaje specyfkę życa charakteru markza. Flm Kauffma przedstaa Sade a jako ojonka o olność słoa, który alkę z cenzurą staa pod łasne życe, bo życe bez olnośc ne ma zcze, jest tylko jego taną mtacją. 23

24 2. Mroczne opoeśc A teraz, drog czytelnku, neneś przygotoać se serce umysł jbardzej neczystą opoeść, jaka postała od początku śata Markz ne jest anonmoą postacą 14. elu artystó sęga po jego dzeła, aby znterpretoać je ybranej przez sebe forme. Spośród elu ązań do tórczośc sadycznych Jesus markza, pochalć Franco. Jedk jększą sę może lość, ne loścą hszpańsk dze temató reżyser parze z jakoścą zażyszy ch pozom ne zasługują blższe przedstaene. 14 D. A. F. de Sade, 120 dn Sodomy czyl Szkoła lbertynzmu, przeł., B. Basak, K. Matuszesk, Warszaa Wrocła 1992, s

25 Najsłynnejszym bodaj flmem opartym poeśc Sade a jest yreżyseroany przez Per Paolo Pasolnego obraz pt. Salo czyl 120 Dn Sodomy. Sam Pasoln kontroersyjną. yołały elu uchodzł Właśce skandale krajach. postać szystke zabrano Obrażał demokratyczną, za ch Koścół, meszczaństo, jego flmy dystrybucj relge, a elce ładze fascynoały go nzny społeczne, prostytucja, homoseksualzm. Był bluźnercą antyklerykałem, co przypłacł eloma spraam sądoym. Choć psał sę hstorę flmu dość yraźne, to elu krytykó ma ątplośc, jake przesłane nosły jego dzeła, bo głóne stanoły kontestacje zastanego porządku dobtne ukazyały poglądy samego reżysera. Nemnej jedk, była to postać sój sposób ybt zasługująca uagę. Salo jest, jak sugeruje podtytuł, ekranzacją Stu dudzestu dn Sodomy. Wydaje sę, że ybór dzeła Sade a ne jest elbcelem dąże do celebroa śmercą, przypadkoy, podzelał przy postrzega oddzałya poglądy olnośc życa bo Pasoln był jego temat słoa, postępoa, jednoczesnej ładzy jednostkę buntu, fascycj kontekśce rzucane zasad 25

26 moralno pranych. Obaj jako tło ydarzeń uzasadne soch poglądó ykorzystal celesność seksualzm postac jbardzej ekstremalnej, gdze apogeum unese osąga sę momence śmerc. Śat przedstaony poeścach Sade a, to śat gałtu przemocy, cerpe śmerc, jako tak przyodzć mus myśl rzeczystość Inkzycj, okruceńst ojny, koncentracyjnych, epok słoem, pecó obozó zyrodłej zbrodn, budzącej poczuce lęku zagroże. Stąd też chyba neprzypadkoo Pasoln yposażył bohateró sego Salo, flmoej ersj 120 dn Sodomy, htleroske 15 nsyg. Możle, że Pasolnemu realzacj Salo pomógł fakt zameszka Republce Salo młodośc. W czasach reżmu Mussolnego Republka Salo była areną faszystoskej przemocy, która co dzeń pędzała machnę destrukcj. Właśne do Salo lat dudzestego eku Pasoln przenósł akcję poeśc Sade a, co odebrane zostało jako bezpośred krytykę totaltaryzmu. W flme ksęca de Blangs, jego brata bskupa, prezydenta de Curval a Durceta, zastąpl ysokej rang faszystoscy dygntarze. Podobne jak to sę dzeje stroch dzeła Sade a Salo czterej przyjacele skupają sę yrafnoanych torturach, aby 15 D. A. F. de Sade, Poedzeć szystko, op. ct., s

27 zaspokoć soje jbardzej ybujałe fantazje erotyczne. Elementem spajającym oba dzeła jest teza, że dobro jest tylko zborem rzuconych reguł, tomast sam człoek jest amoralny rządz sę turalnym popędem. Jedk o le psarste markza mamy do czyne z ogromnym ładunkem erotyzmu, tak Salo jest pokazane z nemal medycznym chłodem. Jest zmne, odhumanzoane do granc ytrzymałośc. Każda czynność bez zględu to, czy jest to akt koprofag, czy zblże seksualnego yołuje taką samą obojętność. jakchkolek cerpene ofar, et a moż emocj, ydają sę spełć satysfakcj, Ne fakt panuje sę tu dopatrzeć zobojętnene ncjatorzy całego zdarze soje coraz zachcank bez okrutnejszych ększej tortur ne zme tego stae. Właśne to yrachoane dzałanu bohateró różn flm Pasolnego od dzeł Sade a. Francuz ne odmółby sobe odrobny przyjemnośc pokazanu autentycznych przeżyć ofar stręczycel. Salo ne jest flmem dla szystkch. Często zalczany jest do kategor horror, bo pradę moż przeżyć straszle chle oglądając go. Jest pasmem szokujących zdarzeń bezrefleksyjnej przemocy. 27

28 Ne moż jedk zaprzeczyć, że jest to ażny flm, zaróno flmograf Pasolnego jak próbach nterpretacj sadycznych dzeł. Brakuje mu jedk tego szaleńczego popędu, radośc zaspokajanu fantazj oraz prookacj tak charakterystycznych dla Markza. 28

29 3. Neśmertelny duch Markza Śat, którym żyjemy Jest śatem storzonym przez Markza de Sade. Yuko Mshma 16 Wpły de sadycznych ne ograncza sę tylko do prób odda hstor jego życa szystkm ducha markza czy dzeł. Przede odleźć moż tórczośc artystycznej elu uznych postac śata sztuk.welu z nch pośredno lub bezpośredno przyzje sę do nspracj flozofą Sade a. Szeroke grono tórcó, szczególne aangardoych psuje sę dee olnośc słoa przekoń, potęgę 16 Japońsk prozak, poeta, dramaturg esesta, autor dramatu Madame de Sade, elokrotne nomnoany do Nagrody Nobla. 29

30 yobraźn przymus speł soch fantazj, bunt przecko rzuconym normom. Już początku ykorzystyal z eksperymentó, przekazu. stne medum, jakm odkrya Sadycz zję k jest artyśc kno, do noych możlośc śata szczególne zafascynoan byl surrealśc. Należel on do nurtu aangardoego, ale specyfczne postrzega yróżło ch tle nnych koncepcj sztuk. Tórczość surrealstycz polega luźnych skojarzech, pozorne ne mających ze sobą zązku, obrazó. Jedk po głębszej alze odleźć moż tych symbolach zcze. Symbole zaczerpnęl on głóne od Segmunda Freud a, Carla Gustaa Jung a. Podstaoym założenem surrealzmu była olność, młość yobraź. Mentalny zązek tórcó tego nurtu z Sade m opera sę uolnć alce człoeka społecznych z z ogranczem. krępujących moralnych. surrealśc kładą skryanego pod pozoram u Sade a, ęzó Szczególny yzolene surrealstycznego przekazu cześnej go Sztuka sę, fascycja norm csk seksualzmu, moralnośc. stała ma Środkem podobne jak celesnoścą, odmennoścą, ręcz dzactem. 30

31 Wybujała yobraź pozala przedstaene za pomocą prostych zabegó jbardzej szokujących treśc. Tórcy aangardy ceną sobe zmny osąd, tórca jest medum dla treśc, a dzeło ponno zaerać coś z patolog. Przedstacele flmoego surrealzmu początkoo ne byl lczn. W środosku panoało prześadczene, że flm jest technką zbyt racjolno technczną toteż olel on stać opozycj do całej machny produkcyjnej. Jedk klku tórcó, mmo oskarżeń o komercyjną zdradę, odażyło sę użyce kamery. W kontekśce teor sadycznej yróżł sę Lus Buñuel. Jego spółpraca ze słynnym malarzem, Salvadorem zastł Dal, sprała, saloch, a że ch surrealzm da flmoy dzeła, Pes Andaluzyjsk Złoty ek, stały sę kom flmu tego nurtu. Podczas premery Psa andaluzyjskego (Bunuel) mał ze sobą klka kamykó, żeby raze klapy csnąć nm audytorum. Na pokazy Złotego eku 1930 roku to dzoe z kole przychodzl z kamem keszech yryal fotele... El Supremo Wyrotoec - jak go określano spraał, że jbardzej óczas gałtony ruch artystyczny, surrealzm, «rzeszczał» z ekranu kerunku zbulersoanej publcznośc. Cenzura ostrzyła nożyczk, klerycy pomstoal

32 Pes Andaluzyjsk jest chyba jsłynnejszym flmem tego okresu. Torzenu flmu przyśecał jeden cel kłonć do mordu znecć reolucję. Mó on o pożądanu ne do opanoa alce z nm. Jest obrazem o ludzkej seksualnośc. Męsk gałtony agresyny popęd, który poprzez ograncze moralne cągle jest hamoany. Sce, której mężczyz cągne da fortepany, nch leżą marte osły, a pomędzy nm zjdują sę daj klerycy jest symbolem ograncze cężaru jake trzeba znosć. Fortepany symbolzują kulturę rogą celesnośc, klerycy represje koścelne, a marte osły - śmerć neogranczonej chuc. Zkem przymusu odrzucene turalnych popędó jest fragment, którym z dłon mężczyzny ychodzą mrók ( symbol onzmu). Najsłynnejszy kadr tego flmu, czyl rozcne brzytą gałk ocznej, ma być odberanu buntem sztuk artysty chęcą obec poerzchonego skeroa uag do enątrz umysłu. Późnejszym flmem Bunuel a jest Złoty ek, który yołał nemały skandal, poneaż uzno, że maa do buntu przecko szelkm nstytucjom deologom. Rzeczyśce, zleźć moż tu neść 32

33 dojga kochankó obec śata kazó, który ne pozala m porócć do raju ceszyć sę łasną blskoścą. Znó mamy tu do czyne z ogromem symbolk freudoskej, neustan alką z rzuconym normam chęcą yra sę z opresj śat seksualnośc. Najbardzej zcząca, kontekśce myśl Sade a, jest ostat sce. Z zamku położonego zgórzu ychodzą czterej mężczyźn, którzy łaśne przeżyl 120 dn sodomy. Jeden z nch, przypomjący Chrystusa, raca do zamku, żeby dokoć gałtu kobece, która zakrao sto brame. Mężczyz raca ogolony, jego łosy szą krzyżu (symbol energ, mocy, płodnośc). Surrealśc rozkoszą chcel seksualną, a podkreślć przemocą, zązk mędzy podobne jak to czynł Sade. Rozpraają sę tym samym z Koścołem, który ykastroał ludzką popędlość, jednocześne yśmeają nerealność de chrześcjańskch. Buñuel podobne ydobyał anmalne skuteczne są jak markz popędy hamoane odkryał człoeka, przez ele które nstytucj, chcących podporządkoać go sobe. Reżyser za pomocą łatych do odgadnęca symbol skła do refleksj d kondycją ludzkej samośadomośc (sce z flmu Anoł zagłady, której oce dźęk dzonó 33

34 zmerzają do koścoła, czy z flmu Pękność d, gdze głó bohaterka publcznego, komun). przypom Trudno nspracj przekraczając ne tekstam sobe domu moment odleźć Sade a próg takej jego odmoy symbolce buntu obec nstytucj, ołya do alk o olność. Innym artystą, bo tym ypadku take określene jest yjątkoo uzasadnone, który jasno yraźne przyzje sę do nspracj sadycznych, jest Peter Greeay. Malarskość jego flmó proadza śat zagadkoośc, teatralnośc, ulotnośc, ten obraz jedk ne jest przedstaenem selankoym, nese nepokój, Greeay a lęk, jest czasem knem potorność. Kno estetyczno-ntelektualnym, jest nezną dotychczas formą flmoą. Reżyser z łaścą sobe erudycją obraża, ośmesza poszechne poczuce przyzotośc, stosuje odnese metafor, do hstor sztuk, elozcznośc, seksuolog, paradoksó. użya Człoeka traktuje jako cało, dopero późnej przypsuje mu cechy osoboośc. Fascynuje go seksualność ząza z ną śmerć, nczym nerozeral całość. Uaża et, że tylko te da elementy człoeczeństa zasługują uagę. Interesuje go tylko forma, bo treść jest tylko lustracją. "Wele popularnych flmó mó Greeay- jest pełnych przemocy. 34

35 Myślę, że różnca mędzy tym flmam, a mom, polega tym, że ja pokazuję przyczyny skutk aktó przemocy. To ne jest przypadek Kaczora Dolda, który dostaje cegłą potylcę, a stępnej scene staje odchodz jak gdyby ngdy nc. U mne Dold spędzłby 6 mesęcy szptalu, przeżyłby traumę, którą zapamętałby resztę życa" 18. Należy yłuskać podskórny sens dzeła, aby e łaścy sposób je zrozumeć. Kucharz, złodzej, jego żo jej kochanek jest dzełem, którym Greeneay oddaje hołd markzo. Mnósto tym obraze erotyzmu, przemocy, śmerc, org smakó koloró. W obraze Greeay a akty seksualne przeplatają sę z rozmoam ucztam. W fle podaje zemstą za sę m śmerć brutalną, która jest zdradę. Staję sę o przyczynkem do ostatnej uczty, a danem głónym jest ofara zemsty. Kanbalzm, którego jesteśmy śadkam jest zadośćuczynenem za krzydy, okrutną ucztą z nutką erotyzmu. Reżysero przestrzegane, on ne chce chodz o moralzoane, bulersoać. Przedstaa obraz odstraszający zarazem fascynujący. Podobne podejśce do problemu cało śmerć mał nny tórca flmoy. Marco Ferrar som Welkm żarcu, pokazuje zaplanoal losy spólne czterech samobójsto mężczyzn, z który przejedze. Przyjeżdżają on do yjętej ll, gdze czeka

36 nch góra jedze upragno śmerć. Dn spędzają jedzenu, oglądanu flmó erotycznych, upraanu seksu z zaproszonym prostytutkam rozmoach. Skojarzene ze Stu dudzestoma dm Sodomy Sade a jest moralnośc, oczyste: zdroego przekraczane rozsądku, granc balansoane grancy, po to tylko, żeby karmć zmysły oddać sę jbardzej ymyślnym formom zaspokoje. Moty seksu śmerc Europe USA osnuty jest od zasze atmosferą tajemncy, strachu, baczne przygląda sę temu cenzura. Seksual latach Dopero Reolucja dudzestego eku zapoczątkoała noą erę moralnośc. Proces ten tra do dzś et teraz ne jest pozbao pruder. Często flmy poruszające taką tematykę sproadzane są do podzema, zakazane, a to szystko oczyśce trosce o moralność społeczeństa. To co śece kultury zachodnej traktoane jest z ostrożnoścą, odległej Azj jest zjaskem codzennym mocno zakorzenonym kulturze. Właśne Azj, a dokładne Japon postał flm, który elu krajach kultury chrześcjańskej został zakazany, nektórych z nch jest tak do dzś. Moa tu o flme Imperum zmysłó, który jest opoeścą 36

37 opartą autentycznych dudzestych para poprzednego kochankó, poddają którzy sę ydarzech eku. za coraz z lat Bohateram jest cenę to łasnego życa nebezpecznejszym eksperymentom seksualnym. Zszczenem ch marzeń jest śmerć mężczyzny czase ostatnego zblże. Imperum yołało zmysłó skandal, ne tylko ze zględu tematykę. Po raz perszy kne nepornografcznym pokazany został pozoany nczym Battalle'a, seks. u pradzy, ne poedzano o seksualnośc szystko. Bez ątpe dzeło Oshmy ne ma celu bezmyślnego epatoa brutalnoścą, ale każe zastanoć sę d szą celesnoścą człoeczeństem 19. Reżyser celoo odmół użya koloru zelonego, który dla nego trącł ogrodam, przyrodą mękkoścą. Oshma chcał yrazć śat konkretu przemocy. Som Sade czy flmem, Bunuel podobne chcał jak zadać cześnej cos 20 czynl nstrumento kontrol poltycznej, uażał boem że, przestępsto jest surogatem poltyk, a społeczeństo ma takch przestępcó jakch zasługuje to ono ponos odpoedzalność za yrządzone krzydy I. Buruma, Msjorz lbertyn. Eros dyplomacja poltyka Wschodze Zachodze, przeł. P. Rosne, Krakó 2005, s

38 ZAKOŃCZENIE Wszystke dee szystke zje artystyczne Sade a muszą być rozumane kategorach pojęć eku Ośece przekładane do nch jakejkolek nnej mary dyskalfkuje ukoo eentualnego badacza. Jakekolek było zczene moralne psm Sade a XVIII eku, dzsaj są one dla s cekaym bardzo charakterystycznym śadectem stotnych zjask śatopoglądoych po częśc obyczajoych eku Ośece, które skazano negdyś ze zględó dzś już dla s zupełne neaktualnych kompletne zapomnene 21. Neątple z tego poodu flmy dotyczące Markza leżą do dość specyfcznego nurtu k. Nurtu, który ybera dla sebe dza ze sostą rażloścą edzą. 21 J. Łojek, Wek markza de Sade, op. ct., s

39 Pommo nezaprzeczalnej malarskośc dzeł Sade a, nełato je przeneść srebrny ekran. Jest to zabeg ręcz nemożly, bo ymagałby sporych kładó fnsoych, a odborca musałby być merytoryczne przygotoany spotkane z pełną okruceństa flozofą. Sade jest trudną postacą. Jego elopłaszczyznoe rozaża jczęścej są spłaszczane poneaż trudno jest ująć ch sens bez obay, że staną sę neczytelne. Nestety trac tym flozofa Markza. O le Sade o udało sę storzyć język tyle pojemny elastyczny, żeby móc zarzeć nm to co yrażalne neyrażalne, to tórcom k ne udało sę połączyć obu cech. Paradoksalne, jblżs prady sadycznej stal sę c, którzy ne staral sę bezpośredno ązać do postac lub dzeła flozofa. Flmy ązujące do bograf lub tórczośc są jczęścej jednoarstoe przez co tracą soją sadyczną moc. Chlubnym yjątkem zdaje sę być Zatrute póro Kauffma, któremu udało sę uchycć ducha sadycznego. Jest to jedyny flm, którym pod pozorem prostej hstor kryje sę flozofa osamotne buntu. Najblższe charaktero Markza są jedk te flmy, które bezpośredno ne ązują do nego. Wymenć tu leży opsyanych cześnej Buñuel a, Greeay a, Ferrer ego oraz projekt Marqus Topor a Xhonneux a oparty dramace Petera Wess a flm Petera Brook a Marat/Sade. Oba dzeła odbegają od znych standardó k popkulturalnego choć różną sę od sebe tematyką, zdecydoane moż poedzeć, że autorzy ykol nemały ysłek żeby przekazać sadyczny charakter soch dzeł. Z poyższych rozażań sua sę konkluzja, że słą flozof Markza ne były tylko opsyane ekscesy, dramat ęź, prześladoa szlachcca, a to co kryło sę pod 39

40 maską potora. Sade to lbertyn, buntonk, ndydualsta, psarz, eksperymentator, flozof, kat ofara jednocześne; rón odstręczał, jak przycągał. Trudno ująć krótko fenomen szlachcca z La Coste, zdaje sę on meć tyle tarzy le podzających go. Pene, dlatego tak trudno ująć jednym dzele flmoym ten ogrom aspektó stanoących o ntegralnośc Sade a. Możle, że Markz, stanoąc yzane dla tórcó, jeszcze nejednokrotne odsłon kolejne soje oblcza. 40

41 BIBLIOGRAFIA 1. Bogdan Basak, Integral potorność Markz de Sade flozofa lbertynzmu czyl konsekencje śmerc Boga, Wydancto Thesaurus, Wrocła Łódź 2006 r. 2. Georges Batalle, Lteratura zło, Ofcy Lteracka, Krakó 1992 r. 3. Ian Buruma, Msjorz lbertyn, Eros dyplomacja, poltyka Wschodze Zachodze, przeł. Potr Rosne, Unverstas, Krakó 2005 r. 4. D.A.F. de Sade, 120 dn Sodomy czyl Szkoła lbertynzmu, przeł. Bogdan Basak, Krzysztof Matuszesk, Wydancto Spacja, Warszaa Wrocła 1992 r. 5. D.A.F. de Sade, Juletta, przeł. Bogdan Basak, Krzysztof Matuszesk, Wydancto Mrek, Krakó 2003 r. 6. D.A.F. de Sade, Psma Poltyczne, przeł. Bogdan Basak, Jerzy Lsosk, Krzysztof Matuszesk, Paeł Penążek, Wydancto Spacja Warszaa 1997 r. 7. D.A.F. de Sade, Poedzeć szystko, przeł. Bogdan Basak, Marek Bratu, Krzysztof Matuszesk, Wydancto Łodzke, Łódż 1991 r. 8. Perre Klossosk, Sade mój blźn, przeł. Bogdan Basak, Paeł Penążek, Alethea, Warszaa 1999 r. 9. Thomas Walter Laqueur, Samotny seks, kulturoa hstora masturbacj, red. Agata Belk-Robson, Unverstas, Krakó 2006 r. 10. Jerzy Łojek, Wek markza de Sade, Wydancto Lubelske 1973 r. 41

42 ŹRÓDŁA INTERNETOWE ulture INNE ŹRÓDŁA +czyl+120+dn+sodomy, cpath=29&products_d=1421&oscsd=1a300ec3e76ab3c9e3 c712e0bc5b7fe0 42