Barometr koniunktury Dolnego Śląska

Transkrypt

1 Projekt pn. System zarządzania zmianą z wykorzystaniem barometru koniunktury jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Nr umowy UDA.POKL /11 Barometr koniunktury Dolnego Śląska III IV kwartał 2013 RAPORT KWARTALNY NR 7 (WERSJA PODSTAWOWA, POPRAWIONA) Zawartość: 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych 2 2. Elementy analizy szczegółowej 4 3. Trzy ujęcia przekrojowe 7 4. Uwagi metodyczne 10 Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu WROCŁAW, 6 grudnia 2013 Człowiek najlepsza inwestycja

2 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych na Dolnym Śląsku Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej Dolnego Śląska za III-IV kwartał 2013 r. nieco zmalał i wynosi +7,2%. Oceny pozytywne dokonywane przez respondentów znacznie przeważały nad negatywnymi. Naturalnym punktem odniesienia są dane z poprzedniego badania dla II-III 2013, kiedy optymizm przedsiębiorców był wyższy i wynosił 9,5%. Trend spadkowy trwający nieustannie od początku badań, zainicjowanych w kwietniu 2012 r. został w poprzednim badaniu odwrócony w dużej skali, natomiast obecnie nastąpiła niewielka korekta. W efekcie nastroje ekonomiczne dolnośląskich przedsiębiorców są zbliżone do tych sprzed roku. Może cieszyć, że tendencje rozwojowe w naszym regionie są ciągle wyraźnie lepsze niż średnio w kraju. Ocena GUS klimatu ekonomicznego w całym kraju od prawie 2 lat jest ujemna, a wg raportu z 22 listopada kształtowała się na poziomie -3% w przemyśle, - 22% w budownictwie i -5 w transporcie oraz -2% w handlu detalicznym. Tylko ten ostatni wskaźnik uległ ostatnio poprawie. Komentarz: Pomimo korekty, skala ożywienia na Dolnym Śląsku jest nadal wyższa, niż można się było spodziewać, zwłaszcza w kontekście koniunktury krajowej rejestrującej niewielkie sezonowe pogorszenie. W efekcie nastroje dolnośląskich przedsiębiorców jeszcze bardziej pozytywnie niż dotychczas różnią się od krajowych. Porównania z resztą Polski są konieczne, bowiem krajowe nastroje wpływają na zachowania konsumentów i przedsiębiorców w regionie. Ożywienie gospodarcze wynika przede wszystkim z występującego w całej II połowie roku wzrostu popytu wewnętrznego. Statystyka sprzedaży detalicznej pośrednio informuje, że przestała wzrastać skłonność do oszczędności, wzrosła liczba pracujących (głównie efekt sezonowy, ale zwiastujący zahamowanie spadku zatrudnienia w kraju), zanotowano wzrost średnich wynagrodzeń. Przy inflacji wynoszącej 0,8% rok do roku (HICP), dorównującej danym z 2003 r. (wtedy osiągnęła ona najniższy poziom w ciągu ostatnich 40 lat) nawet niewielki wzrost nominalnych wynagrodzeń przekłada się na najwyższy od 4 lat wzrost siły nabywczej płac Polaków. Jednak należy pamiętać, że w świetle Diagnozy społecznej z przełomu października i listopada br. odczuwany jest silny spadek dochodów realnych społeczeństwa. Z kolei ostatnie dane o krajowej dynamice obrotów handlu zagranicznym w potwierdzają powrót do sytuacji, w której eksporterzy oraz popyt zewnętrzny dynamizują wzrost gospodarczy w kraju. Jednak dalsza analiza pokaże, że na Dolnym Śląsku ważniejszy 2

3 jest wzrost popytu wewnętrznego. Badania nastrojów ekonomicznych dowodzą, że dolnośląscy przedsiębiorcy tradycyjnie lepiej radzą sobie z niż średnio w całym kraju. Z pewnymi zastrzeżeniami (dotyczącymi roli największych firm) można to interpretować jako przedłużenie najszybszej wśród 16 województw tendencji wzrostu PKB w latach Oceny dolnośląskich przedsiębiorców zakończonego (niebieska linia na rys. 1) zmniejszyły się w podobnej skali, jak prognozy na rozpoczęty IV kwartał. Tym samym w ostatnich dwóch badaniach obydwa wskaźniki cząstkowe niewiele od siebie odbiegają Ocena zakończonego Syntetyczny wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego 0 I badanie I-II kw 2012 II badanie II-III kw 2012 III badanie III-IV kw 2012 IV badanie IV-I kw 2013 V badanie I-II kw 2013 VI badanie II-III kw 2013 VII badanie III-IV kw 2013 Rys. 1. Porównanie ocen nastrojów gospodarczych w siedmiu kolejnych badaniach (w %) Główne wnioski: - prognozy dotyczące (zakończonego już) III były lepsze niż obecne oceny wykonania tego (10,1% wobec 6,5%); jest to zjawisko typowe, gdyż najczęściej nastroje przed- są lepsze niż oceny po zakończonym kwartale; na poniższym wykresie: zielona linia VI badania niebieska linia VII badania) - przewidywania na nowy IV kwartał są wyraźnie dodatnie (7,9%), ale są jednocześnie niższe od wcześniejszych prognoz na III kwartał (10,1%), decyduje to tendencji spadkowej ocen przyszłości (na wykresie zielona linia); - wśród czynników istotnie wpływających na obecne oceny należy wyróżnić: 3

4 zahamowanie obniżania się skłonności do konsumpcji na rzecz zwiększenia skłonności do oszczędzania; odzwierciedlają to opinie respondentów na temat popytu wewnętrznego; trwającą stagnację gospodarczą u sąsiadów Polski (Niemcy są głównym importerem z dolnośląskich firm), ale z niewielką poprawą wykazywaną w jesiennych raportach OECD i Komisji Europejskiej (zob. końcowa tabela); dobrą aurę (w pierwszej połowie roku był to czynnik silnie hamujący), głównie wpływającą na działalność budowlaną, pozyskiwanie surowców, rolnictwo, ale także na pozostałe sektory; wyhamowanie poprawy sytuacji na regionalnym rynku pracy, silnie zaznaczonej latem, gdyż przewidywania zmian zatrudnienia dolnośląskich przedsiębiorców na IV kwartał były nieznacznie ujemne wobec dużych ocen dodatnich w poprzednim badaniu; te oceny w największym stopniu wpłynęły obecnie na obniżenie syntetycznego wskaźnika koniunktury; poprawa sytuacji finansowej firm dzięki podniesieniu efektywności działania (zracjonalizowano zadłużenie i poziom zobowiązań, ustabilizowano zapasy); zaznaczył się efekt sezonowości widoczny w osłabieniu tendencji ekonomicznych w końcu roku; chociaż zmiany nastrojów ekonomicznych na Dolnym Śląsku są słabsze niż ogólnokrajowe zmiany w latach poprzednich, to istotnie nie wykraczają poza aktualne krajowe tendencje sezonowe; - reasumując: nastroje są względnie dobre, znacznie lepsze niż średnio w kraju; dolnośląscy przedsiębiorcy są umiarkowanymi optymistami. 2. Elementy analizy szczegółowej Wśród 15 zadawanych pytań 2 mają charakter całościowy i odnoszą się do jakościowych ocen generalnych, czyli do pogorszenia lub poprawy sytuacji ekonomicznej w firmie oraz w reprezentowanej branży. Zbiorcza ocena sytuacji finansowej firmy wykazywała wysoki poziom zajmując co do wartości 3. miejsce wśród 15 pytań. Poprzednio ta ocena znajdowała się na 4. miejscu. Wskaźnik koniunktury (WK) dla tej kategorii wzrósł (pomimo ogólnego spadku SWK) i wyniósł 14,5% (wykres poniżej). Oznacza to, że większość odpowiedzi na inne pytania jest przeciętnie na niższym poziomie nie tylko od ogólnej oceny sytuacji finansowej firmy, ale także SWK. 4

5 VI badanie koniunktury II-III kwartał VII badanie koniunktury III-IV kwartał Ocena zakończonego Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego Rys. 2. Porównanie ocen własnej sytuacji finansowej w dwóch kolejnych badaniach (w %) Oceny koniunktury we własnej branży po raz pierwszy nie należą do najgorszych w grupie 15 pytań, lecz plasują się aż na 5. miejscu (9,0%), dzięki głównie wysokim prognozom na nowy kwartał. Jednak oceny sytuacji finansowej firmy były o równo połowę wyższe, co świadczy to o wysokiej efektywności ekonomicznej ankietowanych przedsiębiorstw, które potrafią dobrze adaptować się do warunków otoczenia. Wysoka ocena sprzedaży ogółem (czyli razem sprzedaży krajowej i zagranicznej 16,2%) pozwoliła tej kategorii znaleźć się na 2. pozycji wśród piętnastu odpowiedzi na pytania. Jednak poprzednio oceny były nieco wyższe, a WK był na 1. miejscu. Zgodnie z dominującą regułą - wyraźnie lepsze oceny dotyczą przyszłości (18,9%) - wykres Ocena zakończonego Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego VI badanie koniunktury II-III kwartał VII badanie koniunktury III-IV kwartał Rys. 6. Porównanie ocen wielkości sprzedaży ogółem w dwóch kolejnych badaniach (%) 5

6 Z punktu widzenia dwóch składowych sprzedaży zbliżony poziom ocen uzyskała sprzedaż krajowa, ale oczekiwania eksportowe były również dodatnie. Na pierwszych trzech miejscach wśród kierunków polskiego eksportu w świetle opublikowanych w połowie listopada danych GUS znajdują się tradycyjnie Niemcy, Wielka Brytania i Czechy i te same kierunki dominują wśród dolnośląskich importerów. Dlatego cieszy poprawa koniunktury w Niemczech, a zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, natomiast trudno liczyć na wzrost obrotów z recesyjnymi Czechami. Przedsiębiorcy coraz ostrożniej podchodzą do zadłużania się poprzez kredyty (-1,1%) oraz pozostałe zobowiązania (-1,5%). Tym razem te kategorie rejestrowały niewielki spadek, co w efekcie dało indywidualnym wskaźnikom koniunktury dwie najniższe pozycje wśród 15 pytań. Spadkowi zobowiązań kredytowych towarzyszy jednak optymizm w zakresie nakładów inwestycyjnych. Duże oczekiwania inwestycyjne (5. miejsce tego wskaźnika wśród piętnastu: +9,0%) oznaczają więc szersze wykorzystanie kapitałów własnych zamiast zobowiązań. Dolnośląscy przedsiębiorcy oczekują zwiększenia inwestycji w IV kwartale (+11,0%) w stosunku do danych o wykonaniu III (+7,0%). Jest to silny czynnik prorozwojowy, a odmienne tendencje wykazują krajowe badania koniunktury. Względnie wysokie oczekiwania inwestycyjne, obok dobrej koniunktury w dolnośląskim przemyśle, należy uznać za szczególnie ważną wiadomość, gdyż korzystne skutki powinniśmy obserwować w przyszłości. Innym potwierdzeniem pozytywnych tendencji są dane na temat zapasów wyrobów/towarów/materiałów (+5,7%). Przedsiębiorcy nie dążą do obniżania zapasów. Z jednej strony wskazuje to na oczekiwania wzrostu sprzedaży w przyszłości, a z drugiej strony oznacza brak konieczności racjonalizacji aktywów. Jednak zapewne część rosnących zapasów (wyrobów gotowych i towarów) może wynikać z trudności ze sprzedażą. Patrząc na wartości wskaźników koniunktury optymistyczne oceny dotyczą kolejno: - Popytu na produkty/towary/usługi - Sprzedaży ogółem (głównie krajowej) - Sytuacji finansowej firmy - Koniunktury w całej branży - Wartości nakładów inwestycyjnych - Wydatków na promocję i marketing 6

7 Dwukrotnie zmalały w stosunku do poprzedniego badania oczekiwania wzrostu średniego wynagrodzenia (+3,7%). Jest to czynnik silnie wpływający na siłę nabywczą społeczeństwa oraz zmiany popytu wewnętrznego i sprzedaży krajowej. Ponownie nie wystąpiły istotne zmiany wskaźnika udziału przeterminowanych zobowiązań w stosunku do całości zobowiązań. Jest to tzw. destymulanta, a więc im niższy (i zmniejszający się) poziom wskaźnika należności przeterminowanych w całych należnościach, tym lepiej. Z badań ogłoszonych w połowie listopada przez Bisnode Polska wynika, że w skali kraju zatory płatnicze maleją. Nie stanowi to także rosnącego problemu na Dolnym Śląsku. W pierwszej połowie roku wystąpiły oczekiwania spadku zatrudnienia, które w poprzednim badaniu ustąpiły dużemu optymizmowi w tym zakresie (+8,8%). Jednak w bieżącym badaniu wskaźnik koniunktury dla tej kategorii powrócił do niskiego poziomu (+0,9%). Zwłaszcza ocena nowego jest niska (-0,9%), co ilustruje struktura odpowiedzi (rys. 10). Ta zmiana budzi największy niepokój, w sytuacji występowania powoli malejących, ale jednak ciągle dużych problemów na dolnośląskim rynku pracy, przede wszystkim na południu regionu. Żadne przedsiębiorstwo nie deklarowało bardzo dużego wzrostu stanu zatrudnienia (+3 pkt.). Respondenci wyraźnie lepiej ocenili wykonanie III niż oczekiwania związane z IV kwartałem. Gdy oceny przyszłości są gorsze niż przyszłości występuje pesymizm netto. Jednak większość ocen na inne pytania szczegółowe wyraża optymizm netto. 3. Trzy ujęcia przekrojowe A. Ujęcie przestrzenne Zgodnie z klasyfikacją przyjętą przez GUS dla potrzeb analiz regionalnych, Dolny Śląsk dzieli się na pięć podregionów obejmujących grupy powiatów. Granice podregionów przedstawia poniższa mapa, a intensywność barwy zielonej odpowiada skali dodatnich ocen koniunktury (a czerwonej ujemnych ocen; w obecnym badaniu brak jest ocen ujemnych). 7

8 Zaskoczeniem jest najmniejszy optymizm przedsiębiorców zlokalizowanych w podregionie legnicko-głogowskim jest on jednak dodatni. Natomiast mogą cieszyć dobre nastroje gospodarcze panujące w podregionie jeleniogórskim. Należy zauważyć, że posiada on niskie wskaźniki rozwojowe i duże bezrobocie, szczególnie w powiatach złotoryjskim (wg danych za październik miejsce wśród 380 powiatów w kraju), lwóweckim (29. miejsce) i jaworskim). Wysokie wskaźniki ma także miasto Wrocław oraz podregion wałbrzyski, który charakteryzuje się najniższym na Dolnym Śląsku poziomem PKB na 1 mieszkańca (i ustępuje pod tym względem np. województwu świętokrzyskiemu, które z powodu niskiego poziomu rozwoju jest objęte specjalnym wsparciem w ramach PO Polska Wschodnia) oraz najwyższym poziomem bezrobocia, zwłaszcza powiaty wałbrzyski ziemski (wg danych za październik - czwarte miejsce wśród 380 polskich powiatów) oraz kłodzki (22. miejsce). Jest to szczególnie ważne dla oceny klimatu ekonomicznego, gdyż podregion ma charakter wysoce uprzemysłowiony, czemu odpowiada struktura respondentów z tego obszaru (duży odsetek średnich i dużych firm z sektora produkcyjnego). Tylko nieco niższy był poziom ocen wyrażanych przez respondentów z podregionu wrocławskiego (poza m. Wrocławiem). 8

9 Warto zauważyć, że pesymizm netto (gorsze dane wyprzedzające niż sprawozdawcze) wystąpił tylko w podregionie legnicko-głogowskim. B. Przekrój wielkości firm Po raz pierwszy wszystkie 4 kategorie firm cechował podobny poziom optymizmu, chociaż tylko w dwóch z nich wystąpił optymizm netto. Chociaż najsłabsze nastroje gospodarcze dotyczyły małych firm, to właśnie optymizm netto w tej kategorii przyczynił się do dominacji lepszych ocen przyszłości w ogólnych wynikach badania (rys. 5). 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 Ocena zakończonego Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego 0,00 mikro małe średnie duże Rys. 5. Oceny koniunktury wg wielkości firm (w %) Elementy interpretacji: - duże firmy dysponują zwykle pełniejszymi analizami procesów zachodzących w ich otoczeniu najwcześniej miały świadomość spowolnienia w gospodarce, potem pierwsze dostrzegły odwracanie się tendencji, a obecnie nadal cechuje je wysoki optymizm, pomimo ostrożności wobec najbliższej przyszłości; stabilność tego segmentu firm jest odzwierciedlana przez niewielką amplitudę ocen przeszłości i przyszłości, - najmniejsze firmy (mikro) tę świadomość nabyły później i po raz kolejny wykazują wzrost optymizmu (jako jedyne wśród 4 kategorii wielkości), - duże i średnie firmy są głównym motorem zmian w gospodarce stymulując zmiany w sile nabywczej mieszkańców i w przyszłym efektywnym ich popycie (dlatego nieco może niepokoić pesymizm netto firm średnich), natomiast mniejsze firmy decydują głównie o sytuacji zatrudnieniowej regionu reagując na impulsy popytowe z większych firm. 9

10 C. Przekrój sektorowy Wykorzystujemy tu najbardziej zagregowany podział na 3 sektory produkcyjny (zdecydowanie dominuje przemysł, ale sektor obejmuje także firmy budowlane i pojedynczych producentów rolnych), handel oraz szeroki sektor usług (cała reszta firm). 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 Ocena zakończonego Wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego 2,00 0,00 produkcja handel usługi Rys. 6. Oceny koniunktury wg sektorów (w %) Także wszystkie trzy sektory wykazują dodatnie oceny nastrojów gospodarczych. Najwyższe oceny w pierwszej połowie roku wykazywali usługodawcy, a poprzednim badaniu najlepszy klimat panował wśród producentów i budowlańców, co miało duży wpływ na procesy rozwojowe regionu. Ostatnio w każdym kolejnym badaniu poprawiały się nastroje handlowców i tym razem to ta grupa znalazła się na pierwszym miejscu. Jest to zgodne z wynikami ogólnopolskich badań koniunktury GUS, które ostatnio zanotowały poprawę wyłącznie w handlu detalicznym. Jednak obecne oceny są znacznie gorsze niż w latach Mówią o tym także wskaźniki ufności konsumenckiej (Komisji Europejskiej i GUS), optymizmu konsumentów (Ipsos) i przede wszystkim wskaźniki koniunktury gospodarczej (GUS). Trudno oczekiwać istotnego wsparcia rosnącego popytu wewnętrznego ze strony importerów, gdyż symptomy poprawy na tych rynkach są nadal słabe. 4. Uwagi metodyczne Syntetyczny wskaźnik koniunktury gospodarczej dla Dolnego Śląska (SWK) jest obliczany zgodnie z metodologią stosowaną przez Komisję Europejską dla Unii Europejskiej, strefy euro i poszczególnych państw członkowskich (ESI Economic Sentiment Indicator), 10

11 zaadaptowaną także przez Główny Urząd Statystyczny. W stosunku do metody GUS zespół z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu dokonał daleko posuniętych modyfikacji zastępując wskaźniki proste wskaźnikami złożonymi, gdyż za niezbędne uznano poszerzenie trzystopniowej skali odpowiedzi (pogorszenie brak zmian poprawa) do siedmiostopniowej skali, w której występują po trzy poziomy zwiększenia oraz zmniejszenia danego zjawiska. Podstawą SWK są wskaźniki odnoszące się do wybranych 15 pytań zadawanych reprezentatywnej grupie dolnośląskich przedsiębiorców, z czego 12 branych jest pod uwagę w wyliczeniu SWK, a pozostałe mają charakter wyłącznie analityczny. Pytania zostały opracowane przez zespół BKDŚ z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu i odnoszą się do zmian ilościowych (13) oraz generalnych ocen o charakterze jakościowym (2). Przedsiębiorcy oceniają zachodzące zmiany w skali od -3 do 3 pkt. SWK stanowi procentowy udział odpowiedzi w stosunku do teoretycznie możliwych ocen maksymalnych (gdyby wszyscy przedsiębiorcy na każde pytanie dotyczące zarówno zakończonego, jak i rozpoczętego wystawiali wyłącznie oceny 3 pkt.). W praktyce SWK na poziomie przekraczającym 10% należy uznać za stosunkowo wysoki i odzwierciedlający dobry klimat gospodarczy, a na poziomie 20% wskaźnik można traktować już jako bardzo wysoki. W analizach segmentowych zastosowano ujęcia normatywne: - systemu NTS (lub NUTS) dla jednostek terytorialnych poziomu trzeciego, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów (i rozporządzeniem UE); - sektory na podstawie klasyfikacji PKD, gdzie sektor produkcyjny obejmuje głównie sekcję C (a także A, B, D i F); handel sekcję G; usługi pozostałe sekcje; - wielkość firm na podstawie Ustawy o swobodzie przedsiębiorczości i dyrektywy UE określającej cztery kryteria kwalifikowania firm. Barometr koniunktury Dolnego Śląska jest tworzony dla przedsiębiorców przez przedsiębiorców 11