PROJEKT BUDOWLANO KONSERWATORSKI KONSERWACJI I RESTAURACJI STOLARKI OKIENNEJ

Transkrypt

1 M U Z E U M O K R Ę G O W E W T O R U N I U R A T U S Z S T A R O M I E J S K I PROJEKT BUDOWLANO KONSERWATORSKI KONSERWACJI I RESTAURACJI STOLARKI OKIENNEJ RATUSZA STAROMIEJSKIEGO W TORUNIU TOM I ANALIZA STANU ZACHOWANIA STOLARKI OKIENNEJ - PARTER - PIĘTRO I - INWESTOR: Muzeum Okręgowe w Toruniu Rynek Staromiejski Toruń PROJEKT: inż. arch. Jan Tajchman ul. Konopnickiej 27/ Toruń mgr Ewa Bożejewicz ul Świerkowa Golub Dobrzyń TORUŃ 2008

2 3

3 ZAWARTOŚĆ DOKUMENTACJI PROJEKT BUDOWLANO-KONSERWATORSKI KONSERWACJI I RESTAURACJI STOLARKI OKIENNEJ RATUSZA STAROMIEJSKIEGO W TORUNIU T O M I ANALIZA STANU ZACHOWANIA STOLARKI OKIENNEJ I. Strona tytułowa II. Zawartość dokumentacji III. Materiały formalne Uprawnienia projektanta arch. Jana Tajchmana Zaświadczenie Izby Architektów dla projektanta Oświadczenie projektanta IV. Informacja dotycząca Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia (BIOZ) V. Dane ogólne VI. Charakterystyka stolarki okiennej wraz z opisem technicznym stanu zachowania VII. Wytyczne konserwatorskie VIII. Tabele obrazujące stan zachowania stolarki okiennej T O M II PROGRAM PRAC KONSERWATORSKO-RESTAURATORSKICH STOLARKI OKIENNEJ I. Strona tytułowa II. Spis treści III. Programy prac konserwatorsko-restauratorskich T O M III PROJEKT POPRAWY TERMOIZOLACYJNEJ STOLARKI OKIENNEJ I. Strona tytułowa II. Spis treści III. Projekt poprawy termoizolacyjnej- część opisowa IV. Projekt poprawy termoizolacyjnej schematy w aksonometrii V. Projekt poprawy termoizolacyjnej inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa wraz z projektem dla wybranych typów stolarki 4

4 T O M I V DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA I. I. Strona tytułowa II. Zawartość dokumentacji III. Ilustracje T O M I V DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA I. I. Strona tytułowa II. Zawartość dokumentacji III. Ilustracje 5

5 6

6 7

7 Toruń, dnia 12 września 2008 r. OŚWIADCZENIE PROJEKTANTA Niniejszym oświadczam (zgodnie z art. 20 ust. 4 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo Budowlane), że wykonałem projekt budowlano konserwatorski konserwacji i restauracji stolarki okiennej Ratusza Staromiejskiego w Toruniu, zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej i konserwatorskiej. Projektant inż. arch. Jan Tajchman 8

8 INFORMACJA DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA Rodzaj robót budowlanych: Konserwacja i restauracja stolarki okiennej Ratusza Staromiejskiego w Toruniu Adres budowy: Rynek Staromiejski 1, Toruń Inwestor: Muzeum Okręgowe w Toruniu Rynek Staromiejski 1, Toruń Projektanci: prof. dr hab. inŝ. arch. Jan Juliusz Tajchman upr. bud. 2461/59; nr upr. WKZ 5/2001 mgr Ewa BoŜejewicz nr dyplomu UMK 1400/103688/2006 Informacja bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zwana,,informacją BIOZ została opracowana na podstawie: Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126, z późn. zm. 2), Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Informacja BIOZ zawiera: 1. Zakres robót 2. Wykaz istniejących obiektów budowlanych 3. Elementy zagospodarowania terenu mogące stwarzać zagrożenie 4. Przewidywane zagrożenia podczas realizacji robót budowlanych 5. Sposób instruktażu pracowników 6. Środki techniczne. 9

9 1. Zakres robót: Prace polegają na renowacji stolarki okiennej rozumianej jako: oczyszczenie i naprawę większości obokni drewnianych oraz wszystkich parapetów wewnętrznych; oczyszczenie i naprawę większości skrzydeł okiennych; wymianę zniszczonych, pojedynczych skrzydeł okiennych na nowe; wymianę wskazanej stolarki okiennej na nową; wymianę wytypowanych skrzydeł okiennych wewnętrznych na nowe oszklone pakietem termoizolacyjnych szyb zespolonych; przeołowienie uszkodzonych błon szklanych w ołowiu; oszklenie wytypowanych skrzydeł okiennych wewnętrznych pakietami termoizolacyjnych szyb zespolonych; oczyszczenie okuć przeznaczonych do wtórnego użytku; wykonanie nowych okuć ze stali; ocynkowanie okuć nowych i starych wraz z nałożeniem powierzchniowych warstw ochronnych; zabezpieczenie pierwotnych wrębów obokni kamiennych przed gromadzeniem się w nich wody opadowej; konserwacja wytypowanych obokni kamiennych. 2. Wykaz istniejących obiektów budowlanych Czteroskrzydłowy budynek z dziedzińcem. 3. Elementy zagospodarowania terenu mogące stwarzać zagrożenie Na obszarze objętym projektem nie znajdują się żadne elementy zagospodarowania, które mogłyby stworzyć zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi. 4. Przewidywane zagrożenia podczas realizacji robót budowlanych Przy realizacji robót objętych projektem przewiduje się wystąpienie następujących zagrożeń, mogących wystąpić w pracowni stolarskiej, pracowni witrażowniczej, na obiekcie. 1. Porażenia prądem podczas prac przy użyciu elektronarzędzi; 2. Nieprawidłowa eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych; 3. Nieprawidłowy montaż rusztowań; 4. Zagrożenie pracowników związane z pracą na wysokości praca na rusztowaniach na zewnątrz i wewnątrz budynku; 5. Nieprawidłowe zabezpieczenie pracowników przy pracach konserwatorsko-restauratorskich stolarki okiennej; 6. Nieprawidłowe zabezpieczenie pracowników przy pracach impregnacyjnych i malarskich stolarki okiennej i okuć; 7. Nieprawidłowe zabezpieczenie osób oraz niezgodne z normami przygotowanie pomieszczenia dla wykonywania prac witrażowniczych z zastosowaniem ołowiu; 8. Nieprawidłowe zabezpieczenie podczas prac ślusarskich przy wykonywaniu okuć; 9. Zagrożenia dla pracowników muzeum związane z koniecznością korzystania z dojść komunikacyjnych; 10. Zagrożenie dla wartościowych zbiorów muzealnych wymagających specjalnego zabezpieczenia przygotowanego przez Inwestora; 11. Zagrożenie dla bezpieczeństwa budynku muzeum, wynikające z demontażu skrzydeł okiennych w celu przeprowadzenia prac konserwatorsko-restauratorskich; 12. Zagrożenie dla bezpieczeństwa budynku muzeum, wynikające z demontażu i montażu nowej stolarki okiennej; Wykonywanie prac wysokościowych powinno być prowadzone przez pracowników uprawnionych do prac na wysokości, z rusztowań zabezpieczających przed upadkiem. 10

10 Wykonanie robót specjalistycznych powinno być zapewnione przez uprawnionych wykonawców, posiadających specjalistyczny sprzęt. Demontaż starej stolarki i montaż nowej stolarki ze względu na bezpieczeństwo budynku i zbiorów muzealnych w nim znajdujących się powinno być wykonane w ciągu jednego dnia, ustalonego wcześniej z Inwestorem. 5. Sposób instruktażu pracowników Instruktaż pracowników należy przeprowadzić kompleksowo przed realizacją całości zadania z uwzględnieniem specyfiki obiektu oraz przed każdą realizacją kolejnego etapu projektu. Instruktażu dokonuje kierownik robót odpowiedzialny za dany etap robót. Prace powinni wykonywać pracownicy posiadający przeszkolenie BHP, posiadający niezbędne badania, środki ochrony osobistej oraz specjalne uprawnienia do prowadzenia prac specjalistycznych. Kierownik robót powinien przeprowadzić instruktaż pracowników, w tym; określić zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia; poinformować o konieczności stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed skutkami zagrożeń; określić sposób przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów na terenie budowy lub w pracowni; Po zapoznaniu się z przepisami i zasadami bezpieczeństwa wykonywania robót pracownicy powinni potwierdzić pisemnie, że zostali do tych prac odpowiednio przygotowani. 6. Środki techniczne - teren robót na każdym etapie prac w obiekcie powinien zostać zabezpieczony przed dostępem osób trzecich i oznaczony zgodnie z przepisami; - wygrodzić strefy niebezpieczne; prace prowadzić zgodnie z przepisami BHP i ze sztuką stolarką, witrażowniczą oraz budowlaną; materiały budowlane oraz materiały pochodzące z rozbiórki składować w sposób bezpieczny, w wyznaczonych do tego celu miejscach; używać sprzętu i narzędzi sprawnych, posiadających odpowiednie i aktualne atesty i dopuszczenia do stosowania; prace należy prowadzić pod stałym nadzorem technicznym. W trakcie realizacji projektu należy zapewnić przestrzeganie przepisów: dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji, przetwarzaniu cynku oraz ołowiu, które określa Dziennik Ustaw z 2000 r. Nr 3 poz. 38 oraz Dziennik Ustaw z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z poprawkami (Dz. U. z 2008 r. Nr 203 poz. 1275); w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313, 2000 r.) w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129, poz. 844, 1977 r.) w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlano-montażowych i rozbiórkowych (Dz. U. Nr 13, poz. 93, 1972 r.) Opracowanie: inż. arch. Jan Tajchman, mgr Ewa Bożejewicz 11

11 DANE OGÓLNE 1.1 Podstawa opracowania Opracowanie powstało na podstawie umowy o dzieło zawartej w dniu 27 czerwca 2008 roku pomiędzy Muzeum Okręgowym w Toruniu, zwanym w umowie Zleceniodawcą, a mgr Ewą Bożejewicz, zwaną Wykonawcą. Przedmiotem umowy była,,dokumentacja konserwatorska stolarki okiennej Ratusza Staromiejskiego w Toruniu obejmująca: analizę stanu zachowania, program prac konserwatorsko-restauratorskich oraz projekt termomodernizacji. Nadzór konserwatorski z ramienia Muzeum Okręgowego w Toruniu prowadził mgr Piotr Trybuszewski. 1.2 Przedmiot i zakres opracowania Przedmiot opracowania: Przedmiotem opracowania jest analiza stolarki okiennej na wszystkich kondygnacjach Ratusza Staromiejskiego w Toruniu, mająca na celu sprawdzenie okien pod kątem jej stanu zachowania oraz możliwości jej poprawy termoizolacyjnej. W zakres opracowania wchodzą: I. Analiza stanu zachowania stolarki okiennej (Analiza stanu zachowania poszczególnych stolarek okiennych wykonywana była w sierpniu 2008 roku.) II. III. IV. Program prac konserwatorsko restauratorskich wyodrębnionych typów zabytkowej stolarki okiennej Projekt poprawy termoizolacyjnej wyodrębnionych typów stolarki okiennej Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa (Pomiary do inwentaryzacji pomiarowo-rysunkowej wyodrębnionych typów stolarki okiennej wykonywane były w sierpniu 2008 roku.) V. Dokumentacja fotograficzna typy stolarki okiennej VI. Dokumentacja fotograficzna rodzaje zniszczeń stolarki okiennej (Dokumentacja fotograficzna wykonywana była od lipca do września 2008 roku) VII. Kosztorys prac konserwatorsko-restauratorskich oraz prac poprawy termoizolacyjnej stolarki okiennej 12

12 1.3 Metody badań Analiza stanu zachowania: 1. Stan zachowania dostępnych okien badano wizualnie od strony zewnętrznej i wewnętrznej po otwarciu skrzydeł okiennych oraz miejscowo - szczegółowo (bezpośrednio) metodami rzemieślniczymi nie niszczącymi substancji. 2. Stan zachowania niedostępnych okien badano tylko wizualnie od strony zewnętrznej i wewnętrznej. Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa: 1. Pomiary wytypowanych stolarek okiennych wykonano metodami tradycyjnymi, przy użyciu taśm metalowych 2m, 5m, suwmiarki elektronicznej oraz dalmierza, jak również gipsowych odcisków profilowań ramiaków. 2. Dokumentację fotograficzną wykonano za pomocą aparatu cyfrowego: NIKON D80. 13

13 I. DANE DOTYCZĄCE DOKUMENTACJI NUMERACJA OKIEN: W związku z ilością występujących okien w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu oraz w celu ich szybszego odnalezienia, każdemu z nich nadano numer, dzieląc je na kondygnacje i elewacje (patrz: tabele zbiorcze). 1. KONDYGNACJE wyodrębniono osiem kondygnacji: -1: PIWNICA; 0.1: PARTER- I poziom okien, 0.2: PARTER- II poziom okien; 1.1: PIĘTRO I I poziom okien; 1.2: PIĘTRO I II poziom okien 2: PIĘTRO II; 3.1: PODDASZE I poziom okien, 3.2: PODDASZE II poziom okien; 3.2; 4; 5; 6; 7; 8: WIEŻA 2. ELEWACJE wyodrębniono osiem elewacji: ELEWACJE ZEWNĘTRZNE: E wschodnia (fot. E); S południowa (fot. S); W zachodnia (fot. W); N północna (fot. N) ELEWACJE DZIEDZIŃCA: WD zachodnia (fot. WD); ND północna (fot. ND); ED wschodnia (fot. ED); SD południowa (fot. SD) 3. NUMERACJA POSZCZEGÓLNEGO OKNA: E/0.1/5-V-B 1. E - Litera oznacza elewację 2. /0.1/ - Kolejna jedna/dwie cyfry zawarte w ukośnikach oznaczają kondygnację i ewentualnie jej poziom okien Kolejna cyfra oznacza numer okna wg tabel zbiorczych 4. V cyfra rzymska po myślniku oznacza typ stolarki okiennej 5. B ostatnia litera, jeżeli występuje oznacza rodzaj stolarki w wyodrębnionym typie 14

14 UKŁAD DOKUMENTACJI: Wyniki badań, jak również projekty termomodernizacji analizowanej stolarki okiennej udokumentowano opisowo, rysunkowo i fotograficznie w sześciu tomach: I. TOM PIWNICA II. III. IV. TOM PARTER TOM PIĘTRO I TOM PIĘTRO II V. TOM PODDASZE I WIEŻA VI. TOM DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA 15

15 II. CHARAKTERYSTYKA STOLARKI OKIENNEJ 2.1 Ogólna charakterystyka okien I. Typy stolarki okiennej: A. Okna krosnowe osadzone od wnętrza, rozwierane, uchylne lub półstałe o oszkleniu błonami szklanymi w ołowiu na kit i oszkleniu taflami bezbarwnego szkła gładkiego na kit w postaci wielkich tafli lub podzielonych pojedynczymi pionowymi, poziomymi lub krzyżowymi szczeblinami na mniejsze tafle. B. Okna krosnowe zdwojone osadzone od wnętrza, rozwierane do wnętrza lub półstałe o oszkleniu błonami szklanymi w ołowiu na kit i oszkleniu taflami bezbarwnego szkła gładkiego na kit C. Okna zespolone osadzone od wnętrza, rozwierane do wnętrza lub półstałe o oszkleniu błonami szklanymi w ołowiu na kit i oszkleniu taflami bezbarwnego szkła gładkiego na kit D. Okna skrzynkowe jednokrosnowe osadzone od wnętrza, rozwierane, uchylne lub półstałe o oszkleniu błonami szklanymi w ołowiu na kit i/lub oszkleniu taflami bezbarwnego szkła gładkiego na kit w postaci wielkich tafli lub podzielonych pojedynczymi pionowymi, poziomymi lub krzyżowymi szczeblinami na mniejsze tafle. E. Okna półościeżnicowo-półtorakrosnowe, osadzone od wnętrza, rozwierane do wnętrza, o oszkleniu błonami szklanymi w ołowiu na kit i oszkleniu taflami bezbarwnego szkła gładkiego na kit w postaci wielkich tafli F. Okna półościeżnicowo-krosnowe zdwojone, osadzone od wnętrza, rozwierane do wnętrza lub półstałe, o oszkleniu błonami szklanymi w ołowiu na kit i oszkleniu taflami bezbarwnego szkła gładkiego na kit w postaci wielkich tafli II. : 1. Błony szklane ze szkła dmuchanego produkowanego ręcznie o różnorodnej barwie (bezbarwne, zielone, niebieskie, różowe, szare) zamocowane w listwach ołowianych, zastosowane w prawie wszystkich zewnętrznych skrzydłach okiennych. 16

16 2. Błony szklane ze szkła tzw. mrożonego zamocowane w listwach ołowianych, zastosowane w skrzydłach wewnętrznych trzech okien na piętrze I (ND/1.1/1-3- XXX-C). 3. Tafle bezbarwnego szkła gładkiego zamontowane w skrzydłach okiennych wewnętrznych. III. : Okucia łączące: 1. Haki do obokni: spełniające formę haków wpuszczonych w mur od wewnętrznej strony obokni, do których przymocowane zostały za pomocą wkrętów 2. Zawiasy: zawiasy hakowe kątowe; zawiasy czopowe: kątowe, wpuszczane, splatane, wkręcane umieszczone w każdym skrzydle rozwieranym lub uchylnym na zewnątrz lub do wnętrza. Po dwie sztuki w skrzydłach okiennych niskich, a po trzy w skrzydłach okiennych wysokich. 3. Narożniki okienne- wzmacniające połączenie ramiaków w narożnikach skrzydeł okiennych, wpuszczone lub nie wpuszczone w lico ramiaków od strony wewnętrznej. Okucia zamykające: Okucia zamykające zamontowano po wewnętrznej stronie ramiaków pionowych lub poziomych górnych po jednym - w połowie wysokości/szerokości skrzydeł okiennych, po dwie sztuki na - 1/4 i 3/4 wysokości skrzydeł okiennych. 1. Zakrętki dwuskrzydełkowe - umocowane w słupkach przy oknach dwulub kilkuskrzydłowych ; 2. Zakrętki jednoskrzydełkowe - umocowane w ramiakach skrzydeł lub obokniach 3. Zakrętki dźwigniowe z hakiem umocowane w słupku lub ramiaku pionowym skrzydła okiennego 4. Zakrętki wpuszczane z klameczką symetryczną lub niesymetryczną umocowane w poziomym lub pionowym ramiaku skrzydła okiennego 5. Zasuwnice wpuszczane z klameczkami symetrycznymi umieszczone w ramiaku pionowym i przysłonięte listwą przymykową 17

17 6. Zasuwki wierzchnie umocowane w narożu ramiaka pionowego i poziomego od strony skrzynki 7. Rozwórki umocowane do ramiaków, jak również do obokni 8. Odboje umocowane do ramiaków poziomych górnych lub dolnych Okucia uchwytowe: 1. Gałeczki okienne umocowane do pionowych ramiaków 2. Klameczki niesymetryczne lub symetryczne - umocowane do pionowych ramiaków Okucia zabezpieczające: 1. Haczyki przeciwwiatrowe umocowane do ościeżnicy i ramiaka pionowego. 2. Wiatrownice umocowane do ramiaków pionowych. IV. Konstrukcja stolarki okiennej: 1. Oboknie drewniane przymocowane do muru hakami, wykonane zostały z prostokątnych elementów z wrębami prostymi lub uszczelniającymi. W oknach wielopoziomowych/wielodzielnych zastosowano prostokątne, fazowane lub profilowane słupki i ślemiona z wrębami prostymi. 2. Skrzydła rozwierane, uchylne lub półstałe połączono z obokniem zawiasami hakowymi lub zawiasami czopowymi: wpuszczanymi, wbijanymi lub splatanymi. Skrzydła wykonano z ramiaków fazowanych lub profilowanych z wrębami prostymi lub uszczelniającymi. Większość ramiaków po krawędziach zewnętrznych fazowano lub profilowano. Wszystkie okapniki wraz z ramiakiem dolnym wykonano z jednego przekroju drewna. 18

18 III. ANALIZA STANU ZACHOWANIA STOLARKI OKIENNEJ RATUSZA STAROMIEJSKIEGO W TORUNIU 3.1 Metody badań Analiza stanu zachowania: 1. Stan zachowania dostępnych okien badano wizualnie od strony zewnętrznej i wewnętrznej po otwarciu skrzydeł okiennych oraz miejscowo - szczegółowo (bezpośrednio) metodami rzemieślniczymi nie niszczącymi substancji. 2. Stan zachowania niedostępnych okien badano tylko wizualnie od strony zewnętrznej i wewnętrznej. Analiza wizualna obejmowała: oszklenie, okucia oraz konstrukcję drewnianą krosien lub ościeżnic i skrzydeł okiennych. Polegała na uchwyceniu: B. pękniętych i brakujących błon szklanych / tafli szkła; uszkodzeń listew ołowianych; C. niewłaściwie osadzonych, rozluźnionych i brakujących okuć; D. powierzchniowych zniszczeń struktury drewna elementów konstrukcyjnych; E. ewidentnie widocznych pęknięć i złamań elementów obokni i skrzydeł; F. ubytków w obokniach i skrzydłach. Badania szczegółowe obejmowały: okucia oraz konstrukcję drewnianą krosien lub ościeżnic i skrzydeł okiennych. Polegały one na: A. otwieraniu skrzydeł okiennych celem sprawdzenia funkcjonalności okuć; B. otwieraniu skrzydeł okiennych celem sprawdzenia ich ewentualnej deformacji (zwiśnięcie); C. sprawdzeniu narzędziem rzemieślniczym (szpikulcem) wytrzymałości (odporności) drewna w najbardziej narażonych miejscach np. w dolnych narożnikach konstrukcji obokni lub okapników skrzydeł okiennych, celem uchwycenie uszkodzeń powierzchniowych i wgłębnych. 19

19 Brak dostępu do niektórych elementów w całości, uniemożliwił uchwycenie wszystkich uszkodzeń. Miało to miejsce przy: - krosnach, ościeżnicach przylegających do muru lub przysłoniętych metalowymi parapetami zewnętrznymi ; Należy również liczyć się z tym, że dalsze uszkodzenia mogą uwidocznić się po demontażu kitu i szyb oraz po usunięciu farby. Ogólnie należy stwierdzić, że w przeprowadzonej analizie uchwycono około 90 % uszkodzeń stolarki okiennej Ratusza Staromiejskiego w Toruniu 3.2 Charakterystyka stanu zachowania okien Przeprowadzone badania pozwoliły na uchwycenie wielu uszkodzeń występujących przy oknach Ratusza Staromiejskiego i szczegółową ocenę ich stanu zachowania. Stan zachowania poszczególnych okien jest bardzo zróżnicowany i dlatego przedstawiono go indywidualnie dla każdego okna. Ogólnie należy stwierdzić, że im wyższa jest kondygnacja, tym gorszy jest stan zachowania okien, co jest jednocześnie również związane z czasem powstania stolarki okiennej. Na parterze i I piętrze mamy do czynienia w większości z XIX wieczną stolarką okienną, natomiast na piętrze II z XVIII wieczną. Z przeprowadzonej analizy wynika także, że okna po stronie zachodniej są w stanie najgorszym, a okna po stronie północnej i wschodniej wykazują najlepszy stan zachowania. Uszkodzenia najczęściej występujące: 1. Oszklenie Oszklenie w postaci błon szklanych w ołowiu, jak również tafli bezbarwnego szkła gładkiego zachowało się w dużej mierze bez uszkodzeń, jedynie z warstwą kurzu (fot. II.23) lub osadów rdzy pochodzących z korodujących wiatrownic (fot. II.22). Jedynie ok. 2% błon szklanych i tafli szkła uległo zniszczeniom wśród, których wymienić należy: - w dużej mierze popękanie kitu (fot. II.4) lub jego brak (fot. II.1-3); - deformacja pod wpływem różnicy temperatur błon szklanych w ołowiu powodujących nieszczelność oszklenia w styku z ramiakami skrzydła okiennego (fot. II.5-7); 20

20 - miejscowe uszkodzenia listew ołowianych (fot. II. 8-9) lub ich brak (fot. II.10,11); - miejscowe pęknięcia szybek (fot. II.14, 15, 16); - miejscowe wybicia błon szklanych (fot. II.17); - miejscowe braki błon szklanych (fot. II lub ich całkowity brak (fot. II.21); 2. Okucia W większości okien zachowały się pierwotne okucia. Są jednak także okna pierwotne z już częściowo wtórnymi okuciami. Najbardziej typowe uszkodzenia występujące przy okuciach pierwotnych i wtórnych to: - przede wszystkim gruba warstwa malarska, która bardzo często powoduje nieprawidłową ruchomość okuć (fot. II.24); - korodowanie okuć (fot. II.24,38,44); - rozluźnienie lub uszkodzenie okuć, szczególnie: zawiasów czopowych (fot. II.25,26), zawiasów hakowych kątowych; narożników okiennych (fot. II.27); zakrętek: dwuskrzydełkowych (fot.ii.29), jednoskrzydełkowych; podkładek pod zakrętki (fot. II.28); zakrętek wpuszczanych; podkładek (fot. II.31,32); wiatrownic (fot. II.39,44); drutu ołowianego; - brak okuć, przede wszystkim: haków przeciwwiatrowych; zawiasów czopowych wpuszczanych lub ich trzpieni; zakrętek dwuskrzydełkowych (fot. II.30); gałeczek okiennych; klameczek symetrycznych (fot. II.36,37; podkładek klameczek (fot. II.34,35) i zakrętek wpuszczanych (fot. II.32); wiatrownic (fot. II.41-44; - częściowo nieruchome zakrętki wpuszczane i zasuwnice z klameczkami symetrycznymi lub niesymetrycznymi (najczęściej z powodu grubej warstwy farby); - częściowo niewłaściwie osadzone zawiasy w krosnach i ramiakach skrzydeł okiennych, powodujące nieprawidłowe zamykanie się skrzydeł okiennych. 3. Konstrukcja Oboknie drewniane: krosna i ościeżnice stolarki okiennej zabytkowej zachowały się w 100% i w większości posiadają miejscowe lub powierzchniowe zniszczenia takie jak: - obtarcia konstrukcji krosna przez za długie okapniki skrzydeł okiennych (fot. II.47); 21

21 - powierzchniowe przycięcia krośniaków dolnych spowodowane zwiśnięciem skrzydeł okiennych (fot. II.48); - powierzchniowe uszkodzenia mechaniczne i biologiczne krośniaków dolnych (fot. II.49-56); - powierzchniowe uszkodzenia biologiczne pionowych krośniaków, słupków i ślemion (fot. II.60,61, 63-67); - uszkodzenia mechaniczne wgłębne ślemion okien ościeżnicowych piętra II (fot. II.69-73); - uszkodzenia biologiczne struktury obokni okien ościeżnicowych piętra II (fot. II.77,78) oraz okien półościeżnicowo-krosnowych poddasza (fot. II.57-59); - pęknięcie (złamanie) pionowych krośniaków lub stojaków na wysokości zawiasów pierwotnych (fot. II.62); - drobne ubytki, szczególnie wrębów; - pęknięcia powłok malarskich spowodowane nadmierną ilością warstw farby (fot. II.76, 81); Skrzydła okienne, podobnie jak oboknie, pochodzą z XVIII, XIX lub pocz. XX wieku. Jedynie skrzydła wewnętrzne pierwotnych okien krosnowych wtórnie zdwajanych, pochodzą z II połowie XX wieku. Najbardziej typowe uszkodzenia skrzydeł okiennych to: - niektóre skrzydła okienne II piętra są często za wąskie lub nieszczelne, co wydaje się wynikać z wtórnego ich montażu po wcześniejszych naprawach (fot. II ); - spękania warstw malarskich spowodowane zmiennymi temperaturami (fot. II.79) lub pęknięcia powłoki malarskiej spowodowane nadmierną ilością warstw farby (fot. II.80); - uszkodzenia biologiczne powierzchni ramiaków zewnętrznych skrzydeł okiennych (fot. II.82-85); - uszkodzenia biologiczne struktury ramiaków zewnętrznych skrzydeł okiennych (fot. II.87-90, 93); - miejscowe uszkodzenia ramiaków spowodowane montażem okuć (fot. II.91); - uszkodzenia mechaniczne w postaci: pęknięcia (złamania) pionowych ramiaków na (fot. II.92); 22

22 - miejscowe uszkodzenia mechaniczne ramiaków skrzydeł okiennych w przylgach (fot. II.94-96) oraz przy wrębach przyoszkleniowych (fot. II.97, 105, 106); - uszkodzenia powierzchniowe (fot. II ) lub wgłębne (fot. II ) profili ramiaków dolnych; - nieprawidłowe położenie okapników okiennych przy oknach parteru typ: VII, VIII; - miejscowe uszkodzenia mechaniczne okapników (fot. II.108); - powierzchniowe uszkodzenia biologiczne okapników okiennych (fot. II ); - wgłębne uszkodzenie mechaniczne okapników okiennych (fot. II ); - brak okapników okiennych (fot. II.24-26); - niektóre okapniki wtórne są za szerokie lub za długie i uderzają w węgar przy otwieraniu skrzydła okiennego; - szczebliny pęknięte, - wtórne fleki (fot. II.107) i okapniki okienne (fot. II.126); - powierzchniowe zniszczenia biologiczne szczeblin (fot. II.130, 131); - uszkodzenia mechaniczne wgłębne szczeblin krzyżowych (fot. II ). 23

23 IV. W N I O S K I K O N S E R W A T O R S K I E Ratusz Staromiejski w Toruniu stanowi wybitne dzieło architektoniczne uznane zabytkiem podlegającym bezwzględnej ochronie i opiece. Ponad to, jako fragment Starego Miasta Toruń został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Te fakty decydują o konieczności zachowania autentycznej substancji, do której należy także stolarka okienna. Ogólnie należy stwierdzić, że większość okien znajdujących się na wszystkich poziomach nadaje się, w świetle powyżej wymienionych wartości, do restauracji i nie może ulec wymianie. Na podstawie obecnego stanu zachowania dotyczy to około 99 % okien, zwłaszcza obokni oraz zewnętrznych skrzydeł okiennych. Przy około 40 % okien wystarczy przeprowadzić jedynie zabiegi związane z konserwacją, a około 1 % zabytkowych skrzydeł okiennych należy rekonstruować. Zaznaczyć jednak należy, że po demontażu i oczyszczeniu stolarki okiennej, z warstw farby, ilość okien do konserwacji może się zmniejszyć, a ilość okien do rekonstrukcji może się zwiększyć. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze wnioski konserwatorskie dotyczące zachowania w sposób maksymalny zastanej stolarki okiennej. Niniejsze wnioski konserwatorskie podzielono na okna przeznaczone do: A. Konserwacji prace związane z konserwacją należy wykonywać przy wszystkich oknach, pomijając skrzydła okienne wymieniane na nowe o odmiennym przekroju ramiaka; B. Restauracji prace związane z restauracją zawierają jednocześnie wszystkie czynności dotyczące konserwacji i podlegają jej wszystkie uszkodzone wgłębnie oboknie i skrzydła okienne, pomijając skrzydła okienne wymieniane na nowe o odmiennym przekroju ramiaka; C. Rekonstrukcji rekonstrukcja dotyczy jedynie okien, których uszkodzenie wynosi powyżej 50% oraz okna przy tzw. schodach krzyżowych. D. Wymiany wymiana stolarki okiennej lub skrzydeł okiennych dotyczy tylko okien powstałych po II połowie XX wieku. 24

24 4.1 Konserwacja (rozumiana jako podstawowy zakres prac konserwatorskich) W zakres konserwacji wchodzą wszystkie podstawowe prace przy oszkleniu, okuciach oraz konstrukcji drewnianej obokni i skrzydeł okiennych Najważniejsze wnioski konserwatorskie związane z konserwacją to: Oszklenie: Prace konserwatorskie dotyczą przede wszystkim oszklenia typu: błony szklane w ołowiu i wymagają szczególnej uwagi i ostrożności, w celu zachowania jak największej ich ilości. - ostrożne usunięcie wiatrownic i gwoździków je przytrzymujących; - usunięcie starego kitu z ram skrzydeł okiennych (przy pomocy ciepłego powietrza lub przez kilkakrotne posmarowanie kitu gorącym olejem lnianym, zmiękczającym); - ostrożne usunięcie gwoździków i innych elementów przytrzymujących oszklenie; - ostrożne wyjęcie szyb ze skrzydeł (po uprzednim oznaczeniu pozwalającym na wtórny montaż w tym samym miejscu) oraz oczyszczenie wrębów; - oczyszczenie szybek i listew ołowianych z osadów; - uzupełnienie szybek pękniętych lub brakujących; - ponowne oszklenie ram skrzydeł okiennych z podkitowaniem i okitowaniem (dopuszcza się zastosowanie olejnego kitu lnianego, gdyż uszczelnia spoinę pomiędzy szybą a drewnem, a jednocześnie jest paro-przepuszczalny lub silikonu w kolorze warstwy malarskiej). Okucia: - demontaż okuć zewnętrznych i wewnętrznych (zawiasów, narożników okiennych, zakrętek, haczyków okiennych, zasuwnic, zakrętek wpuszczanych, gałeczek okiennych, klameczek, haczyków przeciwwiatrowych) po uprzednim oznakowaniu tak, żeby mogły wrócić na swoje miejsce; - usunięcie warstw farby z okuć; - usunięcie rdzy z okuć; - naprawa i uruchomienie okuć; przywrócenie im funkcjonalności; - uzupełnienie brakujących okuć; - wymiana (zastąpienie) współczesnych zawiasów czopowych wkręcanych lub splatanych zawiasami czopowymi wpuszczanymi ze stałym lub ruchomym trzpieniem; - galwanizacja okuć ze stali; - zabezpieczenie okuć warstwą ochronną: okucia zewnętrzne farbą nakładaną metodą proszkową; okucia wewnętrzne warstwą werniksu bezbarwnego 25

25 - nałożenie powłoki ochronnej; - ponowny montaż okuć na tym samym miejscu lub w przypadku okien uchylnych translokacja okuć z poziomych elementów na jeden z pionowych, przekształcając jednocześnie okno uchylne na rozwierane; - montaż dodatkowych odpowiednich rozwórek spinaczowych, w celu zabezpieczenia (unieruchomienia) otwartego na zewnątrz skrzydła okiennego (w położeniu lekko otwartego skrzydła na zewnątrz, aby zmniejszyć parcie wiatru) dotyczy okien ościeżnicowych na II piętrze; - montaż dodatkowych zasuwek wierzchnich zabezpieczających jedno skrzydło okiennego przed otwieraniem się przy rozwarciu drugiego skrzydła dotyczy okien typu: XI i XIX; - montaż nowych okuć tj. zakrętki wpuszczane z klameczkami w przypadku okien pierwotnie uchylnych a przekształconych na rozwierane. Konstrukcja drewniana: - ostrożny demontaż wszystkich skrzydeł okiennych od zewnątrz lub od wnętrza; - usunięcie starych warstw malarskich z obokni i skrzydeł okiennych; - powierzchniowe szlifowanie i kitowanie elementów uszkodzonych tylko w warstwie wierzchniej; - naprawa ewentualnie uszkodzonych miejsc po zdemontowanych okuciach (flekowanie); - dopasowanie za wąskich skrzydeł okiennych (montaż dodatkowych listewek); - zagruntowanie konstrukcji obokni i skrzydeł okiennych odpowiednim środkiem paroprzepuszczalnym; - malowanie farbą podkładową i nawierzchniową konstrukcji obokni i skrzydeł okiennych o właściwościach paroprzepuszczalnych; - montaż nowej stolarki okiennej lub elementów drewnianych zdwajających pierwotną stolarkę krosnową. Uszczelnienie szpary pomiędzy obokniem a murem należy wykonać, materiałem elastycznym i paroprzepuszczalnym (np. włókna kokosowe, włókna konopne, zaprawa wapienna z domieszką sierści); - ponowny montaż skrzydeł okiennych; - oczyszczenie i naprawa drewnianych parapetów wewnętrznych; - wręby okienne pierwotnych obokni kamiennych należy wypełnić listwami odpowiednio dopasowanymi i wykonanymi z drewna dębowego I gatunku. 4.2 Restauracja (rozszerzony zakres prac konserwatorskich) W zakres restauracji wchodzą wszystkie podstawowe prace związane z konserwacją (patrz wyżej) oraz dodatkowo prace związane z naprawą i wymianą zniszczonych fragmentów lub elementów drewnianych. 26

26 Do prac restauratorskich zaleca się zastosować drewno sezonowane tego samego gatunku i o tej samej wilgotności, co oboknie czy skrzydła przeznaczone do naprawy. Należy także zwrócić uwagę na to, aby ilość i położenie włókien (słoi) nowo wbudowanych części drewnianych (np. fleków) było takie samo jak w pierwotnych częściach obokni lub ramiaków, czy w innych elementach drewnianych. Przy wymianie zniszczonych fragmentów drewnianych obokni lub skrzydeł zaleca się rekonstruować pierwotne złącza, ewentualnie w sposób modyfikowany (np. czop fałszywy na miejsce złącza czopowego). Dodatkowe łączenie drewna starego z nowym w kierunku podłużnym należy wykonywać na nakładkę pod kątem 45 lub 60 stopni, co zapewnia wystarczająco dużą powierzchnię do sklejenia i stabilności. Wszystkie złącza powinny być bardzo dokładnie wykonane, czyli szczelne, bez szpar. Przy klejeniu fleków, przedłużeń elementów i okapników należy stosować klej wodoodporny. Natomiast do wzmocnienia złącz należy zastosować klej kostny czyli odwracalny. Najistotniejsze zalecenia związane z restauracją to: - naprawa powierzchniowo zniszczonych fragmentów obokni (szlifowanie, flekowanie itp.); - wymiana wgłębnie zniszczonych fragmentów lub elementów obokni; - naprawa powierzchniowo zniszczonych fragmentów skrzydeł okiennych, w tym okapników (szlifowanie, flekowanie itp.); - wymiana wgłębnie zniszczonych fragmentów lub elementów skrzydeł, w tym okapników okiennych. 4.3 Rekonstrukcja Określenie to nie odnosi się do okien w całości, lecz tylko najczęściej do skrzydeł okiennych, które należy wykonać wg pierwotnego wzoru. Rekonstrukcję zastosować można w przypadkach, w których powyżej 50% konstrukcji drewnianej skrzydła okiennego jest do naprawy lub wymiany. Zdrowe elementy danego skrzydła okiennego np. ramiaki, oszklenie i okucia należy przy rekonstrukcji ponownie użyć, dlatego w zakres rekonstrukcji wchodzą także czynności związane z konserwacją i restauracją. Wg pierwotnej formy rekonstruujemy również kilka wskazanych w projekcie skrzydeł okiennych stolarki znajdującej się na parterze i piętrze I i II. 27

27 Lp. T Y P Y S T O L A R K I O K I E N N E J RATUSZA STAROMIEJSKIEGO W TORUNIU parter i piętro I TYP 8. V 9. VI-A OPIS WYMIAR: 153 X 267 z 1919 r. okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry łukiem odcinkowym; dwudzielne, dwupoziomowe, trójkwaterowe, czteroskrzydłowe; ze słupkiem w nadślemieniu i ślemieniem profilowanym oraz listwami przymykowymi w podślemieniu; skrzydła okienne rozwierane, przylgowe lub uchylne (w nadślemieniu), światło skrzydeł: w nadślemieniu podzielone szczeblinami krzyżowymi o podziale 2/3; w podślemieniu podzielone pojedynczą szczebliną poziomą; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane, zasuwnice, rozwórka okucia uchwytowe: klameczki symetryczne prostokątne, odboje skrzydła zewnętrzne: w nadślemieniu błony szklane w ołowiu w szczeblinach; w podślemieniu po dwie błony szklane w ołowiu o podziale 3/3 oddzielone szczebliną poziomą skrzydła wewnętrzne: w nadślemieniu - tafle bezbarwnego szkła gładkiego; w podślemieniu po dwie mniejsze tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 160 X lata XIX wieku po 1960 roku pierwotnie okno krosnowe, przekształcone na okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry łukiem odcinkowym; dwudzielne, jednopoziomowe, dwukwaterowe, dwuskrzydłowe; z zewnętrznym słupkiem profilowanym skierowanym na zewnątrz; skrzydła okienne zamknięte od góry łukiem ostrym, rozwierane, przylgowe, o zewnętrznym profilowaniu ramiaków; światło skrzydeł: zewnętrznych - podzielone szczeblinami krzyżowymi o podziale 2/4; wewnętrznych podzielone trzema szczeblinami poziomymi na cztery mniejsze pola; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dźwigniowe/zasuwnica (SZ), zasuwnice (SW) okucia uchwytowe: gałeczki okienne (SZ), klameczki symetryczne (SW) okucia zabezpieczające: odboje skrzydła zewnętrzne: bezbarwne błony szklane w szczeblinach skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła w szczeblinach 28

28 10. VI-B 11. VII 12. VIII WYMIAR: 160 X 198 XIX/XX w. okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry łukiem odcinkowym; dwudzielne, jednopoziomowe, dwukwaterowe, dwuskrzydłowe; ze zewnętrznym słupkiem profilowanym; skrzydła okienne zamknięte od góry łukiem ostrym, rozwierane, przylgowe; światło skrzydeł: zewnętrznych - podzielone szczeblinami krzyżowymi o podziale 2/4; wewnętrznych podzielone trzema szczeblinami poziomymi na cztery mniejsze pola; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dźwigniowe (SZ), zasuwnice (SW) okucia uchwytowe: gałeczki okienne (SZ), klameczki symetryczne (SW) okucia zabezpieczające: odboje skrzydła zewnętrzne: bezbarwne błony szklane w szczeblinach skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła w szczeblinach WYMIAR: 160 X 198 po 1960 roku okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry łukiem odcinkowym; dwudzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe, dwuskrzydłowe; z pozornym słupkiem; skrzydła okienne zamknięte od góry półłukiem odcinkowym, rozwierane, przylgowe; światło skrzydeł zewnętrznych i wewnętrznych - podzielone szczeblinami krzyżowymi o podziale 2/4; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: zasuwnice okucia uchwytowe: klameczki symetryczne skrzydła zewnętrzne: bezbarwne tafle szkła w szczeblinach skrzydła wewnętrzne: bezbarwnego tafle szkła w szczeblinach WYMIAR: 160 X 198 po 1960 roku okno zespolone; zamknięte od góry łukiem odcinkowym; dwudzielne, jednopoziomowe, dwukwaterowe, dwuskrzydłowe; z zewnętrznym słupkiem; skrzydła okienne rozwierane, przylgowe; światło skrzydeł: zewnętrznych i wewnętrznych- podzielone szczeblinami krzyżowymi o podziale 2/4; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: skrzydła wewnętrzne zakrętki wpuszczane okucia uchwytowe: klameczki symetryczne skrzydła zewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego w szczeblinach skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego w szczeblinach 29

29 13. IX 14. X 15. XI WYMIAR: 95 X 108 XIX/XX wieku okno skrzynkowe jesnokrosnowe; zamknięte od góry prosto; dwudzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe, dwuskrzydłowe; z pozornym słupkiem; skrzydła okienne rozwierane, przylgowe; światło skrzydeł zewnętrznych - podzielone dwiema szczeblinami poziomymi; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane okucia uchwytowe: klameczki symetryczne skrzydła zewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego w szczeblinach skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 95 X 110 XIX/XX wieku okno zespolone; zamknięte od góry prosto; jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe, jednoskrzydłowe;; skrzydła okienne rozwierane, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: skrzydła wewnętrzne zakrętki wpuszczane okucia uchwytowe: klameczka symetryczna skrzydła zewnętrzne: błony szklane w ołowiu skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 135 X 207 około 1815 rok okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto; dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe; z krzyżem okiennym; skrzydła okienne rozwierane do wnętrza, przylgowe; światło skrzydeł wewnętrznych podzielone szczeblinami krzyżowymi (skrzydła wewnętrzne wtórnie użyte); z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy hakowe kątowe, narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dwuskrzydełkowe (SZ), zakrętki jednoskrzydełkowe (SW) okucia uchwytowe: gałeczki okienne (SZ i W) prostokątne skrzydła zewnętrzne: błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego w szczeblinach krzyżowych o podziale 2/2 30

30 16. XII-A WYMIAR: 120 X 140 XIX/XX wieku, skrzydła wewnętrzne okres międzywojenny okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto; dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe; z krzyżem okiennym skierowanym na zewnątrz; skrzydła okienne rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane (SZ); zasuwnice (SW) okucia uchwytowe: klameczki symetryczne skrzydła zewnętrzne: błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego 17. XII-B WYMIAR: 138 X 207 skrzydła wewnętrzne okres międzywojenny okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto; dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe; z krzyżem okiennym; skrzydła okienne w nadślemieniu półstałe, przylgowe; skrzydła w podślemieniu rozwierane do wnętrza, przylgowe; światło skrzydeł zewnętrznych podzielone szczeblinami krzyżowymi; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane(s.z), zawiasy czopowe wpuszczane (S.W), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane (S.Z i S.W) okucia uchwytowe: klameczki niesymetryczne (S.Z i S.W) skrzydła zewnętrzne - tafle bezbarwnego szkła gładkiego w szczeblinach krzyżowych; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego 17. XIII-A WYMIAR: 134 X 175 okres międzywojenny okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto; dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe; z krzyżem okiennym; skrzydła okienne rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane, narożniki okienne; okucia zamykające: skrzydła zewnętrzne zakrętki wpuszczane; wewnętrzne - zasuwnice okucia uchwytowe: klameczki symetryczne prostokątne skrzydła zewnętrzne: błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego 31

31 18. XIII-B 19. XIII-C 21. XIV WYMIAR: 134 X 175 XIX/XX w./okres międzywojenny okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto; dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe; z krzyżem okiennym; skrzydła okienne rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy hakowe kątowe (S.Z), zawiasy czopowe wpuszczane (S.W), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dwuskrzydełkowe (S.Z); zasuwnice (S.W) okucia uchwytowe: gałeczki okienne (S.Z), klameczki symetryczne (S.W) prostokątne skrzydła zewnętrzne: błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 134 X 175 okres międzywojenny okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto; dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe; z krzyżem okiennym skierowanym na zewnątrz; skrzydła okienne rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane(s.z), zawiasy czopowe wpuszczane (S.W), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dźwigniowe (S.Z); zasuwnice (S.W) okucia uchwytowe: gałeczki okienne (S.Z), klameczki symetryczne (S.W) prostokątne skrzydła zewnętrzne: błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 88 X 173 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto; jednodzielne, dwupoziomowe, dwukwaterowe, dwuskrzydłowe; ze ślemieniem; skrzydła rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane(s.z), zawiasy czopowe wpuszczane (S.W), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane (S.Z i S.W) okucia uchwytowe: klameczki symetryczne (S.Z i S.W) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 5/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego 32

32 22. XV 23. XVI 24. XVII WYMIAR: 180 X 100 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry łukiem odcinkowym; dwudzielne, jednopoziomowe, dwukwaterowe, dwuskrzydłowe; skrzydło prawe rozwierane do wnętrza, przylgowe; skrzydło lewe półstałe, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane(s.z), zawiasy czopowe wpuszczane (S.W), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane (S.Z i S.W), zasuwnica (S.W) okucia uchwytowe: klameczki symetryczne (S.Z i S.W) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 6/5; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 130 X 120 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto ; dwudzielne, jednopoziomowe, dwukwaterowe, dwuskrzydłowe; skrzydła rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane(s.z), zawiasy czopowe wpuszczane (S.W), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane (S.Z), zasuwnice (S.W) okucia uchwytowe: klameczki symetryczne (S.Z i S.W) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 3/5; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 273 X 199 OKOŁO 1815 okno skrzynkowe dwukrosnowe; zamknięte od góry prosto ; trójdzielne, dwupoziomowe, sześciokwaterowe, sześcioskrzydłowe; z podwójnym krzyżem okiennym; skrzydła rozwierane do wnętrza, przylgowe; światło skrzydeł wewnętrznych podzielone szczeblinami krzyżowymi; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy splatane (S.Z), zawiasy hakowe kątowe (S.W), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki jednoskrzydełkowe z podkładkami (SZ i SW) okucia uchwytowe: gałeczki okienne(s.z i S.W) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego w szczeblinach krzyżowych o podziale 2/2 33

33 25. XVIII WYMIAR: 156 X 280 OKOŁO 1815/XIX/XX okno skrzynkowe dwukrosnowe; zamknięte od góry prosto ; dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, sześcioskrzydłowe; z dwupoziomowym krzyżem okiennym; skrzydła rozwierane do wnętrza, przylgowe; światło skrzydeł wewnętrznych podzielone szczeblinami krzyżowymi (I i II poziom okna) lub pojedynczą szczebliną poziomą (III poziom okna); z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy hakowe kątowe(sz i SW), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dwuskrzydełkowe (SZ i SW) okucia uchwytowe: gałeczki okienne(sz i SW) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego w szczeblinach krzyżowych o podziale 3/3 (I i II poziomu okna)lub pojedynczej szczeblinie poziomej 26. XIX WYMIAR: 156 X 280 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto ; dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, sześcioskrzydłowe; z dwupoziomowym krzyżem okiennym; skrzydła rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy hakowe kątowe(sz i SW), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dwuskrzydełkowe lub zakrętki wpuszczane (SZ); zakrętki dźwigniowe (SW), zasuwki wierzchnie okucia uchwytowe: gałeczki okienne lub klameczki symetryczne(sz i SW) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego 34

34 28. XX-A WYMIAR: 156 X 280 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto ; dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, sześcioskrzydłowe; z dwupoziomowym krzyżem okiennym; skrzydła w I I II poziomie okna rozwierane do wnętrza, przylgowe; skrzydło wewnętrzne w III poziomie okna półstałe, przylgowe; światło skrzydeł wewnętrznych podzielone pojedynczymi szczeblinami poziomymi (I i II poziom) lub pionową (III poziom); z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy hakowe kątowe(sz i SW), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dwuskrzydełkowe(sz); zakrętki jednoskrzydełkowe, zasuwki wierzchnie(sw), zakrętki jednoskrzydełkowe (SW) okucia uchwytowe: gałeczki okienne (SZ i SW) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego w pojedynczych szczeblinach poziomych lub pionowych 29. XX-B WYMIAR: 156 X 280 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto ; dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, sześcioskrzydłowe; z dwupoziomowym krzyżem okiennym; skrzydła w I I II poziomie okna rozwierane do wnętrza, przylgowe; skrzydło wewnętrzne w III poziomie okna półstałe, przylgowe; światło skrzydła wewnętrznego (III poziom) podzielone pojedynczą szczebliną pionową; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy hakowe kątowe(sz), zawiasy czopowe wpuszczane (SW), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dwuskrzydełkowe(sz); zakrętki wpuszczane (SW), zakrętki jednoskrzydełkowe (SW) okucia uchwytowe: gałeczki okienne (SZ), klameczki symetryczne (SW) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego 35

35 30. XXI 31. XXII 32. XXIII 33. XXIV-A WYMIAR: 156 X 280 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto ; dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, sześcioskrzydłowe; z dwupoziomowym krzyżem okiennym; skrzydła rozwierane do wnętrza, przylgowe; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane (SZ i SW), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki dźwigniowe lub zakrętki wpuszczane(sz i SW) okucia uchwytowe: klameczki symetryczne (SZ i SW) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 156 X 280 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto ; dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, sześcioskrzydłowe; z dwupoziomowym krzyżem okiennym; skrzydła rozwierane lub uchylne do wnętrza, przylgowe ; z wewnętrznym parapetem drewnianym okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane (SZ i SW), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane(sz i SW) okucia uchwytowe: klameczki symetryczne (SZ i SW) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 4/4; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego WYMIAR: 157 X 198 po 1960 roku witryna jednoramowa WYMIAR: 100 X 125 XIX/XX okno skrzynkowe jednokrosnowe; zamknięte od góry prosto ; jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe, jednoskrzydłowe; skrzydła rozwierane do wnętrza, przylgowe okucia łączące: haki do obokni, zawiasy czopowe wpuszczane (SZ i SW), narożniki okienne; okucia zamykające: zakrętki wpuszczane(sz i SW) okucia uchwytowe: klameczki symetryczne (SZ i SW) skrzydła zewnętrzne błony szklane w ołowiu o podziale 6/6; skrzydła wewnętrzne: tafle bezbarwnego szkła gładkiego 36