ŻELAZO MIKROELEMENT NIEZBĘDNY DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA. Skrypt dla lekarzy i farmaceutów. dr n. biol. Iga Piekarska. skrypt.indd :04

Transkrypt

1 ŻELAZO MIKROELEMENT NIEZBĘDNY DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA Skrypt dla lekarzy i farmaceutów dr n. biol. Iga Piekarska skrypt.indd :04

2 Chela_ferr_skrypt.pdf :48 żelazo nowej generacji BEZPIECZNIE UZUPEŁNIA NIEDOBORY ŻELAZA Najlepiej przyswajalna i najbezpieczniejsza w dawkowaniu forma żelaza w postaci chelatu aminokwasowego - Ferrochel : skuteczność i bezpieczeństwo działania potwierdzone badaniami naukowymi w odróżnieniu od zwykłych form żelaza dobrze się wchłania nie podrażnia przewodu pokarmowego nie powoduje interakcji z witaminami i minerałami wygodne w stosowaniu tylko jedna kapsułka dziennie zalecane w stanach niedoboru żelaza dla kobiet w ciąży lub planujących ciążę, w okresach około menstruacyjnych C M Y CM MY CY CMY K POCZUJ RÓŻNICĘ... Produkty rekomendowane przez Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego infolinia: * skrypt.indd :04

3 ji ŻELAZO MIKROELEMENT A A el : NIEZBĘDNY DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA a Skrypt dla lekarzy i farmaceutów.. dr n. biol. skrypt.indd 3 Iga Piekarska :04

4 Żadna część jak i całość skryptu nie może być powielana lub rozpowszechniania w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (w tym także elektroniczny lub mechaniczny lub inny) włącznie z szeroko pojętą digitalizacją, fotokopiowaniem lub kopiowaniem, w tym także zamieszczaniem w Internecie - bez pisemnej zgody Nutrifarm Sp. z o.o. Jakiekolwiek użycie lub wykorzystanie utworów w całości lub w części bez zgody Nutrifarm Sp. z o.o. lub autorów z naruszeniem prawa jest zabronione pod groźbą kary i może być ścigane prawnie. Albion Gold Medallion, Ferrochel, TRAACS są znakami zastrzeżonymi Albion Labratories Inc. Chela-Ferr MED, Chela-Ferr Forte, Chela-Ferr bio-complex, Vita-min plus Mama są znakami zastrzeżonymi Olimp Laboratories. Wydanie I, Dębica, wrzesień 2010 Opracowano we współpracy z: mgr inż. Piotr Kula dr inż. Piotr Kaczka mgr Małgorzata Nykiel-Żyrkowska Opracowanie graficzne: Mirosław Kalita Michał Furman Wydawnictwo Nutrifarm Sp. z o. o. Nagawczyna 107a Dębica ISBN skrypt.indd :04

5 SPIS TREŚCI ŻELAZO MIKROELEMENT NIEZBĘDNY DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA 1. Wprowadzenie 2. Niedobór żelaza - jeden z najczęściej spotykanych niedoborów wśród składników mineralnych na świecie 2.1 Niedobór żelaza w ciąży 2.2 Niedobór żelaza w zespole nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) 2.3 Niedobór żelaza a zaburzenia funkcji poznawczych 2.4 Niedobór żelaza w syndromie zmęczonych nóg (RLS - Restless Legs Syndrome) 2.5 Niedobór żelaza w syndromie chronicznego zmęczenia 3. Dotychczasowe problemy suplementacji żelaza 4. Chela-Ferr - seria produktów zawierających żelazo nowej generacji Ferrochel 4.1 Sposób działania Ferrochel 4.2 Zalety Ferrochel 5. Bezpieczeństwo, tolerancja, skuteczność - poparte wieloletnimi badaniami 5.1 Badanie biodostępności Ferrochel 5.2 Badanie tolerancji Ferrochel 5.3 Badanie skuteczności Ferrochel 5.4 Badanie bezpieczeństwa Ferrochel 5.5 Badanie interakcji Ferrochel 5.6 Potwierdzenie autentyczności chelatu Ferrochel 6. Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dla preparatów Olimp zawierających chelatowane żelazo Ferrochel 7. Inne preparaty Olimp zawierające chelat aminokwasowy żelaza Ferrochel 8. Preparaty Olimp zawierające inne chelaty aminokwasowe Albion 9. Bibliografia skrypt.indd :04

6 skrypt.indd :04

7 1. Wprowadzenie Żelazo jest niezbędnym dla zdrowia człowieka mikroelementem, odgrywającym ważną rolę w czynności układu sercowo-naczyniowego, nerwowego, obronie immunologicznej organizmu, a także w rozwoju funkcji poznawczych. Bierze udział w wielu istotnych procesach metabolicznych, takich jak transport tlenu i oddychanie komórkowe, synteza DNA, detoksykacja związków obcych, podziały komórkowe, odpowiedź immunologiczna. Jest składnikiem hemoglobiny, mioglobiny, ferrytyny i kofaktorem wielu enzymów. Zapotrzebowanie na ten mikroelement jest zmienne i zależy od wieku, płci i stanu organizmu. - Zalecane dzienne zapotrzebowanie na żelazo* - Grupa płeć, wiek (lata) RDA (mg) Niemowlęta 0, mg Dzieci Dziewczęta Chłopcy mg 10 mg 10 mg 10 (15)** mg 15 mg 15 mg 10 mg 12 mg 12 mg Grupa płeć, wiek (lata) Kobiety >75 Kobiety ciężarne Mężczyźni >75 RDA (mg) 18 mg 18 mg 10 mg 10 mg 10 mg 27 mg 10 mg 10 mg 10 mg 10 mg 10 mg * Według: Normy żywienia człowieka. Instytut Żywności i Żywienia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008 ** Przed wystąpieniem miesiączki (po wystąpieniu miesiączki) 2. Niedobór żelaza - jeden z najczęściej spotykanych niedoborów wśród składników mineralnych na świecie Niewystarczająca podaż żelaza w diecie, zwiększone zapotrzebowanie na żelazo czy też zmniejszona zdolność wchłaniania z przewodu pokarmowego mogą prowadzić do niedoborów tego mikroskładnika. - Niedobory żelaza - Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo Stany fizjologiczne: okres niemowlęctwa okres intensywnego wzrostu dzieci i młodzieży ciąża i karmienie piersią obfite krwawienia menstruacyjne krwiodawstwo intensywne uprawianie sportów, zwłaszcza wytrzymałościowych Stany niefizjologiczne: krwawienia z różnych narządów: z ukł. pokarmowego (choroba wrzodowa, żylaki przełyku, pasożyty jelitowe, nowotwory, żylaki odbytu, polipy, przewlekłe przyjmowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych np. polopiryna, aspiryna), z dróg moczowych, nerek, nosa, macicy, skazy krwotoczne, okres okołooperacyjny 7 skrypt.indd :04

8 Zmniejszone wchłanianie żelaza Niska podaż żelaza w diecie zespół złego wchłaniania (celiakia, zespół krótkiego jelita, choroba Leśniowskiego-Crohna, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie trzustki, choroby pasożytnicze) kolonizacja Helicobacter pylori przewlekłe biegunki gastrektomia żołądka infekcje osoby w starszym wieku nieracjonalne diety odchudzające dieta wegetariańska, makrobiotyczna bulimia, anoreksja brak łaknienia Grupami najbardziej narażonymi na niedobory żelaza są: - kobiety w ciąży - dzieci w okresach intensywnego wzrostu - osoby starsze - osoby z chorobą nowotworową Niedobory żelaza skorelowane są także ze schorzeniami takimi jak: 1, 2, 3, 4, 5 - ADHD 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 - syndrom zmęczonych nóg - zmęczenie o nieznanej przyczynie 16 Niedobór żelaza może prowadzić do anemii Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na anemię cierpi ponad 2 billiony osób, co oznacza, że problem ten dotyczy ponad 1/3 populacji na świecie 17. Szacuje się, że w 50% przypadkach niedokrwistość spowodowana jest niedoborami żelaza Niedobór żelaza w ciąży Ze względu na zachodzące w ciąży zmiany w organizmie, kobiety ciężarne są jedną z grup największego ryzyka niedoborów żelaza. Najczęściej niedobór żelaza pojawia się po 10. tygodniu ciąży, kiedy to rozpoczyna się największy wzrost objętości krwi i wzrast zapotrzebowania płodu na żelazo. - Częstość występowania anemii - Kobiety ciężarne 42% Kobiety nie będące w ciąży 30% Dane według: World Health Organization: Worldwide prevalence of anaemia WHO global database on anaemia Geneva, Switzerland, WHO W okresie ciąży kobietom jest trudno pokryć dzienne zapotrzebowanie na żelazo, bazując wyłącznie na samej diecie, dlatego rutynowo zaleca się im, jak również mamom karmiącym piersią, suplementację tego mikroelementu 18. Światowa Organizacja Zdrowia sugeruje doustne przyjmowanie żelaza w dawce mg (dawka profilaktyczna) ciężarnym kobietom z prawidłowymi zasobami żelaza, a w dawce 120 mg (dawka terapeutyczna) ciężarnym nie posiadającym wystarczających zapasów Zalecana suplementacja żelaza u kobiet w ciąży - Kobiety w ciąży z prawidłowymi zasobami żelaza Kobiety w ciąży nie posiadające wystarczających zapasów żelaza mg 120 mg Dane według: UNICEF/UNU/WHO. Iron deficiency anaemia: assessment, prevention, and control. A guide for programme managers. WHO/ NHD, 2001 [report no. 01.3]. 8 skrypt.indd :04

9 2.2 Niedobór żelaza w zespole nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) Żelazo jest także niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego 20. Bierze udział w produkcji osłonek mielinowych włókien nerwowych oraz utrzymuje ich prawidłową funkcję. Wpływa także wpływa na funkcję neurotransmiterów. Niedobór tego pierwiastka może zaburzać dopaminergiczne przekazywanie sygnałów i przez to przyczyniać się do powstawania ADHD 21. Szereg wyników 1,2,3,4,5 sugeruje potencjalne korzyści z suplementacji żelaza u dzieci z ADHD. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 84% 18% 30% Osoby z ADHD Grupa kontrolna U dzieci z ADHD wykazano niższe stężenia ferrytyny w porównaniu z grupą kontrolną. Aż 84% dzieci z ADHD miało obniżone stężenie ferrytyny, podczas, gdy w grupie dzieci zdrowych sytuacja ta miała miejsce u 18% badanych. Im niższy poziom ferrytyny, tym cięższe były objawy ADHD (oceniane wg Skali Rodzicielskiej Connersa i zaburzeń poznawczych) % 0% 3% Ferrytyna <30 mg/ml Ferrytyna <15 mg/ml Źródło: Konofal E., Lecendreux M., Arnulf I., Mouren M. C. Iron deficiency in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2004;158(12): Niedobór żelaza a zaburzenia funkcji poznawczych 23,24 Niedobór żelaza może mieć związek z zaburzeniami funkcji kognitywnych 23. Suplementacja tego mikroskładnika powoduje lepsze wyniki w testach poznawczych, zarówno u dzieci jak i dorosłych 24. Średnia zmian w wynikach testów kognitywnych Średnia zmian w wynikach testów kognitywnych ,4 0,3 0,2 0,1 DS 4,53 4,5 3,03 3,11 1,26 1,61 0,42 Fe 1x tydz. Fe 2x tydz. Fe codziennie brak suplementacji VMT 0,361 0,25 0,159 0,214 0,214 0,182 0,065 MAZE 1,57 CT 0,115 Dziewczęta z początkową anemią w wieku 9-13 lat (łączna liczba badanych n=358) zostały podzielone na 4 grupy. Każda z grup otrzymywała żelazo w dawce 120 mg razem z kwasem foliowym raz w tygodniu, dwukrotnie w ciągu tyg., codziennie lub nie przyjmowała żelaza. Roczna suplementacja powodowała lepsze wyniki w testach kognitywnych (podtest Powtarzania Cyfr Wspak z WAIS-R, test labiryntu, test pamięci wzrokowej, test zdolności pisemnych), przy czym najlepsze rezultaty odnosiły osoby przyjmujące żelazo codziennie 25. DS (Digit span) - podtest powtarzania cyfr wspak z WA- IS-R, Maze (Maze test) - test labiryntu, VMT (Visual Memory Test) - test pamięci wzrokowej, CT (Clerical Task) - test zdolności pisemnych 0 Fe 1x tydz. Fe 2x tydz. Fe codziennie brak suplementacji Źródło: Sen A., Kanani S. J. Impact of iron-folic acid supplementation on cognitive abilities of school girls in Vadodara. Indian Pediatr., 2009; 46(2): Metaanaliza badań dowodzi także, że suplementacja żelaza wpływa na wzrost uwagi i koncentracji, niezależnie od poziomu żelaza we krwi skrypt.indd :04

10 2.4 Niedobór żelaza w syndromie zmęczonych nóg (RLS Restless Legs 11, 12, 13, 14, 15 Syndrome) Syndrom zmęczonych nóg (RLS) charakteryzuje się uczuciem zmęczenia, drętwienia i tzw. niepokoju w nogach oraz zaburzeniami snu. Dotyczy około 5-15% osób w populacji ogólnej, częstość jego występowania rośnie z wiekiem i u kobiet ciężarnych 6. Zaobserwowano korelację występowania RLS z niedoborami żelaza 8, 9, 10, 13, 15, im niższy poziom ferrytyny, tym cięższe objawy RLS 6. Stężenie ferrytyny w płynie mózgowo-rdzeniowym (ng/ml) Linia A Linia B Stężenie ferrytyny w osoczu (ng/ml) U pacjentów z RLS (linia B) wykazano obniżony poziom ferrytyny w płynie mózgowo-rdzeniowym w porównaniu do pacjentów bez RLS (linia A) 26. Źródło: Mizuno S., Mihara T., Miyaoka T., Inagaki T., Horiguchi J. CSF iron, ferritin and transferrin levels in restless legs syndrome. J. Sleep Res., 2005; 14(1): Niedobór żelaza w syndromie chronicznego zmęczenia Suplementacja żelaza zmniejsza odczuwalny poziom zmęczenia u kobiet bez niedokrwistości, z małym lub granicznym stężeniem ferrytyny (u 85% badanych kobiet <50 μg/l), cierpiących na zmęczenie o niewyjaśnionej przyczynie 16. Rodzaj terapii Liczba uczestniczek W momencie rozpoczęcia badania Poziom zmęczenia* Po 1 miesiącu Poprawa p-wartość Żelazo 71 6,4 4,5 29,7% Placebo 65 6,5 5,6 13,8% * mierzony w 10 punktowej skali Źródło: Verdon F., Burnand B., Stubi C. L., Bonard C., Graff M., Michaud A., Bischoff T., de Vevey M., Studer J. P., Herzig L., Chapuis C., Tissot J., Pécoud A., Favrat B. Iron supplementation for unexplained fatigue in non-anaemic women: double blind randomised placebo controlled trial. BMJ, 2003; 326(7399): Dotychczasowe problemy suplementacji żelaza Suplementy żelaza są szeroko stosowane w celu uzupełnienia jego niedoboru i podniesienia poziomu ferrytyny, jednak nieorganiczne suplementy żelaza, takie jak siarczan żelazawy, wykazują małą biodostępność (przeciętnie około kilku %), co wiąże się z koniecznością stosowania wysokich dawek. Niska biodostępność to nie jedyna cecha nieorganicznych związków żelaza. Dodatkowo wywołują one działania niepożądane. Do głównych efektów tego typu, występujących po stosowaniu doustnych preparatów żelaza, należą: zaparcia biegunki nudności wymioty bóle nadbrzusza ogólny dyskomfort gastryczny 0, skrypt.indd :04

11 Działania niepożądane występujące podczas stosowania tradycyjnych produktów z żelazem są częstą przyczyną nie podejmowania lub przerywania suplementacji tego mikroskładnika. Jednakże problem ten został rozwiązany dzięki serii produktów Chela-Ferr, zawierających żelazo nowej generacji Ferrochel. 4. Seria produktów Chela-Ferr Chela-Ferr bio-complex, Chela-Ferr FORTE, Chela-Ferr MED Powyższe produkty zawierają żelazo nowej generacji Ferrochel o wysokiej biodostępności i lepszej tolerancji dzięki znacznej redukcji skutków ubocznych, rekomendowanych przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Co to jest Ferrochel? Ferrochel to opatentowana forma żelaza niehemowego w postaci chelatu aminokwasowego diglicynianu żelaza (II), o biodostępności i tolerancji zbliżonej do żelaza hemowego. o H H c H o N H o Fe N H H c H c o H Źródło: Ashmead S. The Chemistry of ferrous bis-glycinate chelate. Arch. Latinoam. Nutr.., 2001; 51:7-12 W diglicynianie żelaza jon żelazawy (Fe 2+ ) został połączony przez jonowe i koordynacyjne wiązania kowalencyjne z dwoma cząsteczkami aminokwasu glicyny. Jego zaletą jest przede wszystkim znaczący wzrost biodostępności z jednoczesną redukcją podrażnień żołądka, a także brakiem niepożądanych interakcji z innymi składnikami żywności. Ferrochel - aminokwasowy chelat żelaza ALBION otrzymał od FDA (Amerykańskiego Departamentu Zdrowia) certyfikat produktu Powszechnie Uznanego za Bezpieczny - GRAS (z ang. Generally Recognized As Safe). Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, EFSA (The European Food Safety Authority) uznał Ferrochel za bezpieczny i biodostępny, wpisując go na listę substancji dozwolonych do środków specialnego przeznaczenia żywieniowego i suplementów diety na podstawie wydanej pozytywnej opinii Panelu Naukowego Komisji Europejskiej. Ferrochel otrzymał także numer rejestracyjny Amerykańskiego Towarzystwa Chemicznego CAS - przyznawany wyłącznie cząsteczkom posiadającym dokładnie zdefiniowaną i reprodukowalną strukturę, która musi być potwierdzona wynikami analiz laboratoryjnych (TRAACS FTIR). Ferrochel ponadto posiada certyfikaty: wegetariański, koszerności (Kosher-Parve) oraz GMO-Free. 11 skrypt.indd :04

12 4.1 Sposób działania Ferrochel : W zwykłej postaci związki mineralne są trudno absorbowane w jelicie z powodu swojego ładunku elektrycznego i ograniczonej powierzchni wchłaniania jelitowego. Decydujący wpływ ma tutaj również ph i obecności innych składników pokarmowych. Nieorganiczne składniki mineralne, po rozpuszczeniu w żołądku, mogą wiązać się z aminokwasami, wykorzystując powinowactwo jelit do wchłaniania białek. Organizm łatwiej wchłania małe peptydy białkowe niż zjonizowane pierwiastki. Właściwość ta została zastosowana przez lidera wśród producentów chelatowanych składników mineralnych amerykańską firmę ALBION. Powstał identyczny z naturalnym, kompleks chelatowy Ferrochel, który może z łatwością przechodzić przez ścianę jelit 27. Po wchłonięciu w jelicie, w procesie hydrolizy, dochodzi do rozpadu diglicynianu żelaza na żelazo atomowe (które następnie wiąże się z appoferrytyną) i glicynę (aminokwas zaangażowany m. in. w syntezę białek, cykl metaboliczny kwasów nukleinowych czy neurotransmisję). ŻOŁĄDEK dwunastnica żółć enzymy trzustkowe j. czcze Jelitowa absorbcja większości minerałów pochodzących z rozpuszczalnych soli zachodzi w dwunastnicy. Niestety absorbcja w dalszych odcinkach jelita cienkiego - w jelicie czczym i krętym - jest niemożliwa ze względu na wytrącanie się minerałów nierozpuszczalnych w wysokim ph (środowisku alkalicznym). j. kręte do jelita grubego Jelitowa absorbcja chelatów aminokwasowych minerałów przebiega za pośrednictwem transportu aktywnego w miejscach gdzie wchłaniane są dipeptydy w jelicie czczym. Znacznie lepsza absorbcja chelatów aminokwasowych związana jest z ich stabilnością - proces wchłaniania jest niezależny od ph oraz z faktem, że minerał zawarty w chelacie aminokwasowym jest absorbowany jako część cząsteczki dwupeptydu. Źródło: Ashmead H. D., Graff D.J., Ashmead H.H. Intestinal Absorption of Metal Ions and Chelates. Charles C. Thomas [Publisher], Springfield Ill, skrypt.indd :04

13 Brak ładunku i niereaktywność = większe bezpieczeństwo i tolerancja Zwykle, gdy związek mineralny jest hydrolizowany w żołądku, powstający jon metalu może wchodzić w reakcje chemiczne i osłabiać wchłanianie innych substancji odżywczych lub też wiązać się z czynnikami pokarmowymi, tworząc trudno wchłanialne związki. Odnosi się to szczególnie do żelaza, które może unieczynniać substancje odżywcze, takie jak witamina E, blokować wychwyt substancji mineralnych, takich jak wapń, ponadto może wiązać się substancjami osłabiającymi absorpcję żelaza niehemowego np. fitynianami, a także działać na wyściółkę żołądka, powodując dolegliwości gastryczne. Jednakże opatentowany proces chelatowania sprawia, że żelazo Ferrochel nie reaguje z innymi substancjami odżywczymi, charakteryzuje się wysoką biodostępnością oraz znacznie lepszą tolerancją ze strony przewodu pokarmowego 27, 28, 29. Chelatacja powoduje brak reaktywności jonu żelaza w wyniku czego pierwiastek ten nie oddziałuje ze składnikami pożywienia oraz nie ma negatywnego wpływu na układ pokarmowy. 4.2 Zalety Ferrochel Konwencjonalne żelazo Chelat aminokwasowy żelaza Ferrochel Cechy wyróżniające Ferrochel na tle innych źródeł żelaza: 27, 30, 31, 32, 33,3 4, 35, 36 - największa biodostępność - lepsza tolerancja w porównaniu z żelazem nieorganicznym, co powoduje mniejsze podrażnienie przewodu pokarmowego 37, 38, 39, 40, 41 37, 38, 40, 42, 43, 44 - skuteczność działania 45, 46 - większe bezpieczeństwo stosowania 28, 29, 47, 48 - brak reakcji z innymi składnikami żywności, witaminami i minerałami - Porównanie Ferrochel i innych form żelaza - Działanie Ferrochel Sole żelaza/ inne suplementy Korzyści Duża biodostępność Obojętny ładunek elektryczny Dobra tolerancja, łatwe wchłanianie w jelitach Brak interakcji z witaminami i innymi skłanikami mineralnymi Wady Działanie pro-oksydacyjne Zakłócenie wchłaniania innych substancji odżywczych Wymagana witamina C do wchłaniania Efekty uboczne (dolegliwości żołądkowe) 13 skrypt.indd :04

14 5. Bezpieczeństwo, tolerancja, skuteczność - poparte wieloletnimi badaniami 5.1 Badanie biodostępności Ferrochel Biodostępność żelaza w organizmie uzależniona jest od wielu czynników, m. in. od rodzaju związku w którym występuje (siarczan, tlenek, fumaran, itd.), jego dawki i stabilności w żołądku, zawartości elementarnego żelaza, aktualnego zasobu tego pierwiastka w ustroju czy obecności substancji wpływających na jego wchłanianie. Zawartość żelaza elementarnego Postać chemiczna Dawka Obecność substancji wpływających na wchłanianie żelaza (np. wit. C, fitaty) Pula żelaza w organizmie Stabilność w żołądku Ferrochel wykazuje znaczną przewagę nad innymi postaciami suplementów 27, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 żelaza pod względem biodostępności, o czym świadczą liczne badania Badania in vitro Żelazo Ferrochel jest nacznie szybciej i efektywniej przyswajane przez organizm w porównaniu do form nieorganicznych 27. Badanie przyswajalności żelaza z zastosowaniem transmisyjnej mikroskopii elektronowej 27. Kosmki jelitowe poddane działaniu preparatu Ferrochel charakteryzują się ciemnymi pasmami wchłoniętego żelaza, podczas gdy pasm tych brak jest po podaniu żelaza nieorganicznego. Zdj. 1a Absorbcja żelaza po podaniu chelatu żelaza Ferrochel. Na kosmkach obszary na czerwono wskazują absorbcję żelaza do jelita. Zdj. 1b Absorbcja żelaza po podaniu siarczanu żelaza. Poniżej kosmków widać żelazo nieprzyswojone i jedynie niewielką ilość zaabsorbowanego żelaza na kosmkach (na czerwono). Źródło: Ashmead H. D., Graff D. J., Ashmead H. H. Intestinal Absorption of Metal Ions and Chelates. Charles C. Thomas [Publisher], Springfield Ill, skrypt.indd :04

15 Średnie przyswajanie żelaza w jelicie czczym jest 4,8-7,2 razy wyższe z chelatu aminokwasowego Ferrochel niż z form nieorganicznych 27. Absorpcja (ppm/g suchej masy) Przyswajalność żelaza 275 ppm - Przyswajalność żelaza - Ferrochel 55 ppm 58 ppm 38 ppm Chelat Siarczan Tlenek Węglan Jelito czcze poddano ekspozycji na działanie 50 μg żelaza w różnych formach (chelat, siarczan, tlenek, węglan). Po 120 sekundach, stosując atomową spektroskopię absorpcyjną, zmierzono absorpcję żelaza. Średnie przyswajanie żelaza z chelatu aminokwasowego wynosiło 275 ppm, natomiast z siarczanu jedynie 55 ppm, tlenku 38 ppm, węglanu 58 ppm 27. Źródło: Ashmead H.D., Graff D.J., Ashmead H.H. Intestinal Absorption of Metal Ions and Chelates. Charles C. Thomas [Publisher], Springfield, Ill., Badania in vivo Ferrochel wykazuje najwyższą biodostępność w porównaniu do innych form żelaza Ferrochel Siarczan żelazawy Diglicynian żelaza (Chelat) Bursztynian żelazawy Mleczan żelazawy Fumaran żelazawy Siarczan glicyno-żelazawy Glutaminian żelazawy Glukonian żelazawy Cytrynian żelazawy Winian żelazawy Pirofosforan żelazawy Cholinoizocytrynian żelazawy Siarczan żelazowy Cytrynian żelazowy NaFeEDTA Żródło: Brise H., Hallberg L. Absorbability of Different Iron Compounds. Acta Med. Scand. Suppl. 1962; 376: Olivares M., Pizzaro F. Bioavailability of iron bis-glycinate chelate in water. Arch. Latinoam. Nutr., 2001; 51(1 Suppl 1): ml roztworu, każdy zawierający po 30 mg 55 Fe pochodzącego z jednego z 14-stu źródeł żelaza lub 30 mg 59 Fe (z FeSO4), podawano codziennie rano 80 osobom dorosłym (69 normalny poziom Hb oraz 11 z anemią.) Suplementację kontynuowano przez 10 dni, po ostatniej dawce badano absorpcję żelaza, oznaczając radioaktywność krwi. Największą przyswajalność ze wszystkich badanych związków żelaza wykazywał diglicynian żelaza Ferrochel 35, skrypt.indd :04

16 Żelazo z chelatu aminokwasowego Ferrochel jest w większym stopniu przyswajane i magazynowane w tkankach w porównaniu do soli nieorganicznych - Inkorporacja 59 Fe do tkanek po 48 godz. od doustnego podania żelaza* - Tkanka 59 Żelazo FeCl 2 59 Żelazo Ferrochel Mięsień 2 54 Serce Wątroba Mózg Nerka Osocze krwi Krwinki czerwone Cała krew * Dane wyrażone w jednostkach ccpm (corrected counts per minute). Źródło: Ashmed H. D. A peptide dependant intenstinal pathway for the absorption of essential minerals. In Southgate D., Johnson I., Fenwick G. R.,eds. Nutritional availability: chemical and biological aspects. Royal Soc. Chem., Badanie tolerancji Ferrochel : Suplementacja żelaza może wywoływać działania niepożądane ze strony układu pokarmowego. Ich częstość i nasilenie zależy od rodzaju stosowanego preparatu. Przeprowadzono szereg badań nad częstością występowania skutków ubocznych po stosowaniu różnych form żelaza. Wykazano bardzo dobrą tolerancję żelaza Ferrochel podawanego w dawkach mg, u dzieci jak i osób dorosłych, zarówno z anemią jak i bez, kobiet ciężarnych oraz kobiet w okresie przed menopauzalnym. Ferrochel to jedna z najłagodniejszych form żelaza, cechująca się znaczną redukcją występowania działań niepożądanych ze strony układu pokarmowego, co wpływa na 37, 38, 39, 40, 41 zdecydowanie lepszą tolerancję w porównaniu z żelazem nieorganicznym Badanie tolerancji różnych form i dawek żelaza wśród osób dorosłych z niedoborem żelaza. Występowanie działań niepożądanych po stosowaniu preparatu Ferrochel z dawką żelaza 120 mg jest o 55% rzadsze niż po stosowaniu siarczanu żelazawego z taką samą ilością żelaza elementarnego 37. U osób stosujących Ferrochel z dawką 30 mg żelaza elementarnego nie odnotowano żadnych działań niepożądanych skrypt.indd :04

17 Odsetek osób (%) 35 % 30 % 25 % 20 % 15 % 10 % 5 % 0 - Występowanie działań niepożądanych podczas Występowanie działań niepożądanych podczas stosowania różnych suplementów stosowania różnych żelaza suplementów żelaza - Siarczan żelazawy 120 mg Ferrochel 120 mg Fe Ferrochel 60 mg Fe Ferrochel 30 mg Fe Źródło: Pineda O., Ashmead H. D., Perez J. M., Lemus C. P. Effectiveness of iron amino acid chelate on the treatment of iron deficiency anemia in adolescents. J. Appl. Nutr., 1994; 46: Grupie osób z niedoborami żelaza (n=100, w tym 42 mężczyzn i 58 kobiet) podawano siarczan żelazawy lub preparat Ferrochel w różnych dawkach 37. Po 4 tygodniach suplementacji 120 mg żelaza, 33,3% uczestników przyjmujących siarczan żelazawy zgłaszało wystąpienie istotnych działań niepożądanych ze strony układu pokarmowego, podczas gdy działania takie odnotowało jedynie 15% uczestników przyjmujących preparat Ferrochel. Gdy dawka została zmniejszona do 60 mg, zaledwie 9% badanych przyjmujących żelazo w postaci preparatu Ferrochel skarżyło się na dolegliwości gastryczne, natomiast u osób stosujących Ferrochel z dawką 30 mg żelaza nie odnotowano działań niepożądanych i dawka ta charakteryzowała się biodostępnością wystarczającą do zniwelowania niedokrwistości. Badanie tolerancji różnych form żelaza wśród kobiet ciężarnych. Preparat żelaza Ferrochel jest bardzo dobrze tolerowany przez 72% badanych kobiet ciężarnych, podczas gdy tolerancja siarczanu żelazawego wśród ciężarnych wynosi zaledwie 28% 38. Odsetek osób (%) 80 % 60 % 40 % 20 % - Tolerancja suplementów żelaza u kobiet w ciąży - Tolerancja suplementów żelaza u kobiet w ciąży Tolerancję żelaza u kobiet ciężarnych badano w grupie kobiet (n=71) przyjmujących preparat Ferrochel (15 mg żelaza) oraz siarczan żelazawy (n=74, 40 mg żelaza) od 20 tygodnia ciąży aż do porodu 38. Różnica w ilości podawanego żelaza wynikała z różnej przyswajalności poszczególnych form żelaza. Występowanie działań niepożądanych zostało odnotowane tylko u ponad 28,4% kobiet stosujących Ferrochel i aż u 71,6% kobiet przyjmujących żelazo nieorganiczne. 0 Siarczan żelazawy 40 mg Fe Ferrochel 15 mg Fe Źródło: Szarfarc S. C., de Cassana L. M. N., Fujimori E., Guerra-Shinohara E. M., de Oliveira I. M. V. Relative effectiveness of iron bis-glycinate chelate (Ferrochel) and ferrous sulfate in the control of iron deficiency in pregnant women. Arch. Latinoam. Nutr., 2001; 51: skrypt.indd :04

18 Badanie tolerancji różnych form żelaza wśród kobiet bez anemii w okresie przed menopauzalnym. Ze względu na wysoką tolerancję, 61% badanych preferuje preparat Ferrochel 39. Odsetek osób (%) 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % - Preferencja różnych suplementów żelaza - W badaniu krzyżowym z podwójnie ślepą próbą, u 38 kobiet przed menopauzą porównywano tolerancję żelaza (dawka 50 mg Fe) z preparatu Ferrochel oraz z siarczanu żelazawego. Dowiedziono, że chelat aminokwasowy żelaza był znacząco lepiej tolerowany - 61% uczestniczek preferowała preparat Ferrochel % 0 Siarczan żelazawy 50 mg Fe Ferrochel 50 mg Fe Źródło: Coplin M., Leichtmann G., Lashner B. Tolerability of iron: Comparison of bis-glycino iron II and ferrous sulfate. Clin. Ther.,1991; 13: Badanie tolerancji Ferrochel w grupie osób z łagodnym deficytem żelaza, bez anemii. Częstość występowania działań niepożądanych wśród osób z łagodnym deficytem żelaza przyjmujących preparat Ferrochel jest porównywalna jak w grupie przyjmującej placebo 40. Badanie przeprowadzono na grupie kobiet (ogólna liczba uczestniczek badania n= 57), którym podawano preparat Ferrochel (50 mg Fe), placebo lub wprowadzono dietę bogatą w żelazo. Odsetek zgłaszonych działań niepożądanych nie wykazywał różnic wśród osób przyjmujących żelazo Ferrochel a placebo. 5.3 Badanie skuteczności ferrochel : Ferrochel dzięki swoim właściwościom wykazuje wysoką skuteczność działania, 37, 38, 40, 42, 43, 44 co zostało potwierdzone w licznych badaniach naukowych Wpływ Ferrochel na poziom żelaza u osób dorosłych różnej płci z ciężką niedokrwistością Przyjmowanie żelaza Ferrochel prowadzi do poprawy parametrów krwi u osób z niedoborami żelaza, przy czym jego skuteczność jest taka jak 4-krotnie wyższych dawek żelaza pochodzącego z siarczanu żelazawego skrypt.indd :04

19 Hemoglobina (g/dl) ,0 14,1 13,4 13,6 11,4 11,2 11,1 11,2 Siarczan żelazawy 120 mg Fe Ferrochel 120 mg Fe Ferrochel 60 mg Fe Ferrochel 30 mg Fe W badaniu przeprowadzonym z udziałem 88 dorosłych z ciężką niedokrwistością, pacjenci otrzymujący preparat Ferrochel wykazywali wzrost poziomu hemoglobiny, przy czym już 30 mg dziennie żelaza w postaci preparatu Ferrochel zwiększało poziom Hg tak skutecznie, jak 120 mg dziennie żelaza w postaci siarczanu żelazawego 40. Na wykresie zostały przedstawione poziomy Hg przed (kolor niebieski) i po suplementacji (kolor zielony) różnymi formami żelaza. Źródło: Pineda O., Ashmead H. D., Perez J. M., Lemus C. P. Effectiveness of iron amino acid chelate on the treatment of iron deficiency anemia in adolescents. J. Appl. Nutr., 1994; 46: W badaniu przeprowadzonym w Niemczech, 30 pacjentów chorych na niedokrwistość z niedoboru żelaza otrzymywało 24 mg dziennie Fe w postaci preparatu Ferrochel 40. Po miesiącu u niektórych pacjentów następowało całkowite zniesienie niedoboru żelaza, podczas gdy u wszystkich pacjentów wykazano wyższy poziom żelaza w surowicy, zwiększoną liczbę erytrocytów, poziom hemoglobiny i wartości hematokrytu niż w momencie rozpoczęcia badania. Wpływ Ferrochel na poziom żelaza u kobiet ciężarnych z niedokrwistością. Stosowanie żelaza Ferrochel prowadzi do zmniejszenia niedoborów żelaza oraz częstości występowania anemii u kobiet w ciąży 38. W badaniu klinicznym uczestniczyło 145 kobiet ciężarnych, które otrzymywały 40 mg żelaza w postaci siarczanu żelazawego (n= 74) lub 15 mg żelaza w postaci Ferrochel (n=71) 49. Różnice w podawanych ilościach żelaza wynikały z uwzględnienia różnej przyswajalności poszczególnych form żelaza. Suplementacja Ferrochel powodowała niższy odsetek występowania niedoboru żelaza (31%) i anemii (0%) u kobiet powyżej 30 tygodnia ciąży, niż suplementacja siarczanem żelazawym (54,5% kobiet z niedoborem żelaza i 11% z anemią). Źródło żelaza Niedobór żelaza Anemia z niedoboru żelaza FeSO4 54,5% 11% FeAAC* 31% 0% FeAAC* - chelat aminokwasowy żelaza Ferrochel Źródło: Szarfarc S. C., de Cassana L. M. N., Fujimori E., Guerra-Shinohara E. M., de Oliveira I. M. V. Relative effectiveness of iron bis-glycinate chelate (Ferrochel) and ferrous sulfate in the control of iron deficiency in pregnant women. Arch. Latinoam. Nutr., 2001; 51: Badanie bezpieczeństwa Ferrochel : Wchłanianie żelaza jest kontrolowane przez zasoby tego mikroelementu w organizmie - większa jego ilość jest wchłaniana u osób z niższym poziomem żelaza. Dlatego też nawet przy zwiększonej biodostępności preparatu Ferrochel, jest on wyjątkowo bezpieczny, również w przypadku terapii długoterminowej. 19 skrypt.indd :04

20 Przyswajalność żelaza jest zależna od jego zasobów w organizmie. Badanie przeprowadzone na grupach osób, w różnym przedziale wiekowym i różnej płci, wykazuje zmiany biodostępności żelaza w zależności od zapotrzebowania organizmu 45. Osoby z niedoborem żelaza może cechować wychwyt nawet do 90% żelaza z preparatu Ferrochel, podczas gdy zdrowe, młode osoby mogą przyswajać 13%. - Przyswajalność żelaza - Chelat żelaza Ferrochel Askorbinian żelaza Siarczan żelaza p-wartość Kobiety z anemią 52% 40% <0,05 Młodzież z anemią 46,6% 11,6% <0,001 Dzieci z anemią 90,9% 26,7% <0,001 Młodzież bez anemii 13% 6% <0,05 Mężczyźni bez anemii 13,6% 3,3% <0,05 Źródło: Bourdonnais A., Pineda O.. Bioavailability of Iron Bisglycinate Chelate In Food. The Bioavailability 2001 Conference in Switzerland. Ferrochel uznano bezpieczniejszym niż typowe sole żelaza, powszechnie występujące w suplementach diety i żywności wzbogacanej. W trakcie badań toksykologicznych ustalono poziom Ferrochel, przy którym nie występują efekty uboczne (ang. noobserved-adverse-effect level NOAEL) 47. Maksymalna dawka nie wywołująca żadnych efektów ubocznych wynosi 500 mg/kg masy ciała (co odpowiada 100 mg żelaza/kg masy ciała) czyli dla człowieka o masie 70 kg jest to 7000 mg żelaza. Margines bezpieczeństwa jest 125 razy powyżej maksymalnej tolerowanej dziennej wartości (0,8 mg/kg masy ciała) ustalonej przez The Joint FAO/WHO Expert Commitee on food Additives (JECFA). 5.5 Badanie interakcji Ferrochel : Minerały mogą reagować z innymi substancjami odżywczymi i mikroskładnikami pokarmowymi, wpływając na ich aktywność. Preparat Ferrochel nie wchodzi w interakcje z innymi substancjami odżywczymi, witaminami i minerałami 27, 28, 29, 47, 48, 49. Brak interakcji między chelatem aminokwasowym Ferrochel i witaminą A 28. Aaktywność witaminy A (%) Brak interakcji między chelatem aminokwasowym Ferrochel i witaminą A DZIEŃ Witamina A FeCl 2 + Wit. A Chelat Fe + Wit. A Źródło: Marchetti M., Ashmead D., Tossani N., Marchetti S., Ashmead S. D. Comparison of the rates of vitamin degradation when mixed with metal sulphates or metal amino acid chelates. J. Food Comp. Anal., 2000; Badanie przeprowadzone we Francji polegało na monitorowaniu stabilności witaminy A w roztworze, witaminy A w obecności preparatu Ferrochel lub chlorku żelaza przez prawie rok 28. Podczas, gdy chlorek żelaza powodował intensywny rozkład witaminy A, nie obserwowano interakcji pomiędzy preparatem Ferrochel i witaminą A - rozkład witaminy A w mieszaninie był taki sam, jak w przypadku obecności w roztworze samej witaminy A. 20 skrypt.indd :04

21 Chelat aminokwasowy Ferrochel nie wykazuje interakcji z miedzią zdrowych, bez anemii, ochotników (M=15, K=15) zostało podzielonych na 3 grupy w podwójnej ślepej próbie, które otrzymywały preparaty żelaza (Fe) i miedzi (Cu) 3 razy dziennie przez 90 dni: grupa A - 10 mg Fe jako chelat aminokwasowy (30 mg Fe/dzień); grupa B mg Cu jako chelat aminokwasowy (9.9 mg Cu/dzień), grupa C - 10 mg Fe i 3.3 mg Cu jako chelaty aminokwasowe (30 mg Fe i 9.9 mg Cu/dzień) 28. Na podstawie poziomu hemoglobiny, w pobranych próbkach krwi, stwierdzono brak oddziaływania chelatu aminokwasowego Cu na absorbcję chelatu aminokwasowego Ferrochel. Grupa A 30 mg Fe/dzień Grupa B 9.9 mg Cu/dzień Grupa C 30 mg Fe mg Cu/dzień Przed suplementacją 13.90± ± ±1.61 Po suplementacji 14.50± ± ±1.02 Zmiana 0.60* 0.70* -0.01* Brak interakcji między chelatem aminokwasowym Ferrochel a innymi minerałami i witaminami 49. W badaniu przeprowadzonym w Kanadzie badano kilka próbek wielowitaminowych i wielomineralnych suplementów żywieniowych pod względem aktywności witamin (wit. A, C, D, E, wit. w grupy B) i substancji mineralnych (miedź, cynk, mangan, chrom) przez 17 miesięcy. Nie obserwowano interakcji pomiędzy preparatem Ferrochel a żadnymi z badanych witamin i minerałów; wszystkie pozostały w ich oryginalnych zakresach USP po 17 miesiącach przechowywania. 5.6 Potwierdzenie autentyczności chelatu Ferrochel : Według NNFA 49 (National Nutritional Food Associacion) chelat aminokwasowy metalu jest produktem powstającym w wyniku reakcji jonu metalu pochodzącego z rozpuszczalnej soli metalu z aminokwasem w stosunku molowym 1 mol metalu do 1-3 moli (preferencyjnie dwóch) aminokwasu, aby utworzyć koordynacyjne wiązania kowalencyjne. Przeciętna waga cząsteczkowa zhydrolizowanych aminokwasów musi wynosić około 150 jednostek masy atomowej (150 u), a powstający chelat nie może ważyć więcej niż 800 u. Musi też zostać określona minimalna zawartość wolnego metalu. Wówczas powstały związek może być określany mianem chelatu aminokwasowego metalu. Wielu producentów niesłusznie stosuje termin minerały chelatowe, używając jedynie mieszaninę nieorganicznego minerału z aminokwasem twierdząc, że to chelat. Opatentowana przez firmę Albion metoda TRAACS FTIR (The Real Amino Acid Chelate System Fourier Transform Infrared Spectroscopy) pozwala na potwierdzenie obecności chelatu w produkcie, jak i określenie stopnia (%) jego chelatacji, co zapewnia Klientom, że dany produkt to PRAWDZIWY chelat aminokwasowy minerału. - Widmo TRAACS FTIR chelatu aminokwasowego żelaza ALBION Ferrochel i rzekomego chelatu aminokwasowego żelaza firmy F - Widmo TRAACS FF1R Ferrochel #91391 brak chelatacji Brak chelatacji w rzekomym chelacie aminokwasowego żelaza firmy F. Obecność piku świadczącego o obecności siarczanu w preparacie. Firma F 20 % chelatu Siarczan Liczba falowa Dowiedz się więcej na 21 skrypt.indd :04

22 6. Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dla preparatów Olimp zawierających chelatowane żelazo Ferrochel Chela-Ferr bio-complex - polecany dla osób z obniżonym poziomem żelaza (kobiety w wieku reprodukcyjnym, kobiety w okresie około menstruacyjnym, kobiety w ciąży i karmiące piersią, osoby wyczynowo uprawiające sport, młodzież w okresie intensywnego wzrostu, krwiodawcy, osoby stosujące źle zbilansowaną dietę). Chelatowane żelazo w kompleksie z witaminami 1 kapsułka = 14 mg żelaza 200 μg kwasu foliowego; 40 mg witaminy C; 1,4 mg wit. B6; 2,5 μg wit. B12 Chela-Ferr Forte - polecany dla osób z niedoborem żelaza (w szczególności kobiety w 2. i 3. trymestrze ciąży oraz karmiące piersią, młodzież i osoby starsze, osoby nieprawidłowo odżywiające się, osoby z chorobą nowotworową,). Podwójna dawka chelatowanego żelaza i kwasu foliowego w kompleksie z witaminami 1 kapsułka = 28 mg żelaza 400 μg kwasu foliowego; 40 mg witaminy C;1,4 mg wit. B6; 2,5 μg wit.b12 Chela-Ferr Med - polecany dla osób z niedoborem żelaza i z anemią, do stosowania pod kontrolą lekarza Jednoskładnikowy preparat z najwyższą dawką chelatowanego żelaza 1 kapsułka = 30 mg żelaza Vita-min plus Mama polecany dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, a także planujących potomstwo. Kompleks chelatowanych minerałów Albion, witamin i ekstraktów roślinnych 1 kapsułka =14 mg żelaza 180 μg witaminy A; 5 μg witaminy D; 12 mg witaminy E; 80 mg witaminy C; 1,1 mg witaminy B1; 1,4 mg witaminy B2; 16 mg niacyny; 1,4 mg witaminy B6; 400 μg kwasu foliowego; 2,5 μg witaminy B12; 50 μg biotyny; 6 mg kwasu pantotenowego; 100 mg wapnia; 50 mg magnezu; 8 mg cynku; 2 mg manganu; 1 mg miedzi; 150 μg jodu; 10 mg ekstraktu żurawiny; 10 mg ekstraktu mięty 22 skrypt.indd :05

23 7. Inne preparaty Olimp zawierające chelat aminokwasowy żelaza Ferrochel Vita-min plus Dla Kobiet Kompleksowa kompozycja witamin i chelatowanych składników mineralnych ALBION oraz ekstraktów roślinnych (izoflawonów sojowych, skrzypu polnego, żeńszenia Dong Quai, pieprzu czarnego) wzbogacona dodatkiem kwasu hialuronowego stworzona z myślą o kobietach. Vita-min plus senior to kompleksowa kompozycja witamin i wysoko przyswajalnych, chelatowanych składników mineralnych - opracowana z myślą o osobach starszych - ułatwiająca pokrycie podstawowego zapotrzebowania organizmu na niezbędne mikroskładniki pokarmowe, wzbogacona dodatkiem luteiny, ekstraktu żeń-szenia koreańskiego oraz kwasu hialuronowego. Vita-min plus Kompleksowa kompozycja witamin i łatwo przyswajalnych składników mineralnych w postaci chelatów, wzbogacona luteiną oraz ekstraktem zielonej herbaty - stworzona z myślą o uzupełnieniu codziennej diety. 8. Preparaty Olimp zawierające inne chelaty aminokwasowe Albion Światowym liderem w zakresie produkcji minerałów chelatowych jest firma Dowiedz się więcej o innych preparatach Olimp na 23 skrypt.indd :05

24 9. Bibliografia: 1 Cortese S., Konofal E., Bernardina B. D., Mouren M. C., Lecendreux M. Sleep disturbances and serum ferritin levels in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Eur. Child Adolesc. Psychiatry, 2009; 18: Konofal E., Lecendreux M., Deron J., Marchand M., Cortese S., Zaïm M., Mouren M. C., Arnulf I. Effects of iron supplementation on attention deficit hyperactivity disorder in children. Pediatr. Neurol., 2008; 38: Cortese S., Lecendreux M., Bernardina B. D., Mouren M.C., Sbarbati A., Konofal E. Attention-deficit/hyperactivity disorder, Tourette s syndrome, and restless legs syndrome: the iron hypothesis. Med. Hypotheses., 2008; 70: Konofal E., Cortese S., Lecendreux M., Arnulf I., Mouren M. C. Effectiveness of iron supplementation in a young child with attention-deficit/hyperactivity disorder. Pediatrics, 2005; 116(5): e Konofal E., Lecendreux M., Arnulf I., Mouren M. C. Iron deficiency in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2004; 158(12): Wichniak A., Wierzbicka A. XLIII Zjazd Psychiatrów Polskich, Zespół niespokojnych nóg częsta, ale rzadko rozpoznawana przyczyna bezsenności. 7 Sun E. R., Chen C. A,. Ho G., Earley C. J,. Allen R. P. Iron and the restless legs syndrome. Sleep, 1998; 21(4): Djokanovic N., Garcia-Bournissen F., Koren G. Medications for Restless Legs Syndrome in Pregnancy. J. Obstet. Gynaecol. Can., 2008; 30(6): Pereira J. C Jr, Pradella-Hallinan M., de Lins Pessoa H. Imbalance between thyroid hormones and the dopaminergic system might be central to the pathophysiology of restless legs syndrome: a hypothesis. Clinics (Sao Paulo), 2010; 65(5): Allen R. Dopamine and iron in the pathophysiology of restless legs syndrome (RLS). Sleep Med., 2004; 5(4) : Trenkwalder C., Paulus W. Restless legs syndrome: pathophysiology, clinical presentation and management. Nat. Rev. Neurol., 2010; 6(6): Kling J. Intravenous Iron is Effective in Restless-Legs Syndrome. 23rd Annual Meeting of the Associated Professional Sleep Societies, O Keeffe S. T., Gavin K., Lavan J. N. Iron status and restless legs syndrome in the elderly. Age Ageing, 1994; 23(3): Agarwal R. Nonhematological benefits of iron. Am. J. Nephrol., 2007; 27(6): Cotter P. E., O Keeffe S. T. Restless leg syndrome: is it a real problem? Ther. Clin. Risk. Manag., 2006; 2(4): Verdon F., Burnand B., Stubi C. L., Bonard C., Graff M., Michaud A., Bischoff T., de Vevey M., Studer J.P., Herzig L., Chapuis C., Tissot J., Pécoud A., Favrat B. Iron supplementation for unexplained fatigue in non-anaemic women: double blind randomised placebo controlled trial. BMJ, 2003; 326(7399): Nutritional Anemia. Sight and Life Press, Guidelines for the Use of Iron Supplements to Prevent and Treat Iron Deficiency Anemia. International Nutritional Anemia Consultative Group (INACG). Stolzfus R. J., Dreyfuss M. L. Washington (DC): ILSI Press, UNICEF/UNU/WHO. Iron deficiency anaemia: assessment, prevention, and control. A guide for programme managers. WHO/NHD, 2001 [report no. 01.3]. 20 Beard J. Iron deficiency alters brain development and functioning. J. Nutr. 2003; 133 (5 Suppl 1):1468S-72S. 21 Konofal E., Lecendreux M., Arnulf I., Mouren M. C. Iron deficiency in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2004; 158(12): Konofal E., Lecendreux M., Arnulf I., Mouren M. C. Iron deficiency in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2004; 158(12): Lozoff B., Georgieff M. K. Iron deficiency and brain development. Semin. Pediatr. Neurol., 2006; 13(3): Falkingham M., Abdelhamid A., Curtis P., Fairweather-Tait S., Dye L., Hooper L. The effects of oral iron supplementation on cognition in older children and adults: a systematic review and meta-analysis. Nutr. J., 2010; 25: 9:4. 25 Sen A., Kanani S. J. Impact of iron-folic acid supplementation on cognitive abilities of school girls in Vadodara. Indian Pediatr., 2009; 46(2): Mizuno S., Mihara T., Miyaoka T., Inagaki T., Horiguchi J. CSF iron, ferritin and transferrin levels in restless legs syndrome. J. Sleep Res., 2005; 14(1): Ashmead H. D., Graff D.J., Ashmead H. H. Intestinal Absorption of Metal Ions and Chelates. Charles C. Thomas [Publisher], Springfield Ill, Marchetti, M., Ashmead, D., Tossani, N., Marchetti, S., Ashmead, S. D. Comparison of the rates of vitamin degradation when mixed with metal sulphates or metal amino acid chelates. J. Food Comp. Anal., 2000; Latham M.C., Ash D., Ndossi G., Mehansho H., Tatala S. Micronutrient dietary supplements A new fourth approach. Arch. Latinoam. Nutr., 2001; 51: Olivares M., Pizzaro F. Bioavailability of iron bis-glycinate chelate in water. Arch. Latinoam. Nutr., 2001; 51(1 Suppl 1): Mazariegos D.I., Pizarro F., Olivares M., Nuñez M.T., Arredondo M. The mechanisms for regulating absorption of Fe bis-glycine chelate and Fe-ascorbate in Caco-2 cells are similar. J. Nutr, 2004; 134: skrypt.indd :05

25 32 Bovell-Benjamin A. C., Viteri F. E., Allen L. H. Iron absorption from ferrous bisglycinate and ferric trisglycinate in whole maize is regulated by iron status. Am. J. Clin. Nutr. 2000; 71: Layrisse M., García-Casal M. N., Solano L., Barón M. A., Arguello F., Llovera D., Ramírez J., Leets I., Tropper E. Iron bioavailability in humans from breakfasts enriched with iron bis-glycine chelate, phytates and polyphenols. J. Nutr. 2000; 130: & Erratum, 12, Fox T. E., Eagles J., Fairweather-Tait S. J. Bioavailability of iron glycine as a fortificant in infant foods. Am. J. Clin. Nutr., 1998; 67: Olivares M., Pizarro F., Pineda O., Name J. J., Hertrampf E., Walter T. Milk inhibits and ascorbic acid favors ferrous bis-glycine chelate bioavailability in humans. J. Nutr., 1997; 127: Brise H., Hallberg L. Absorbability of Different Iron Compounds. Acta Med. Scand. Suppl. 1962; 376: Pineda O., Ashmead H. D., Perez J. M., Lemus C. P. Effectiveness of iron amino acid chelate on the treatment of iron deficiency anemia in adolescents. J. Appl. Nutr., 1994; 46: Szarfarc S. C., de Cassana L. M. N., Fujimori E., Guerra-Shinohara E. M., de Oliveira I. M. V. Relative effectiveness of iron bis-glycinate chelate (Ferrochel) and ferrous sulfate in the control of iron deficiency in pregnant women. Arch. Latinoam. Nutr., 2001; 51, Coplin M., Leichtmann G., Lashner B. Tolerability of iron: Comparison of bis-glycino iron II and ferrous sulfate. Clin. Ther., 1991; 13: Heath A. L. M., Skeaff C. M., O Brien S. M., Williams S. M., Gibson R. S. Can dietary treatment of non-anemic iron deficiency improve iron status? J. Am. Coll. Nutr., 2001; 20: Osman A. K., Al-Othaimeen A. Experience with ferrous bis-glycine chelate as an iron fortificant in milk. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 2002; 72: Pineda O., Ashmead H. D. Effectiveness of treatment of iron-deficiency anemia in infants and young children with ferrous bis-glycinate chelate. Nutrition, 2001; 17: Name J. J. (1995) Food fortification with amino acid chelate minerals. In: Proceedings of International Conference on Human Nutrition. Salt Lake City, Utah. January Kirchoff H. W. Treatment of Iron Deficiency Anemia with Iron Chelate Tablets. Therapiewoche (Germany) 1983; 33/37: Bourdonnais A., Pineda O. Bioavailability of Iron Bisglycinate Chelate In Food. The Bioavailability 2001 Conference in Switzerland. 46 Jeppsen R. B., Borzelleca J. Safety Evaluation of Ferrous Bis-Glycinate chelate. Food and Chem. Tox., 1999; 37: Hendricks D. G., Ashmead S. Stability of Ferrochel in Food Fortification as Measured by TBARS and Lipid Peroxidation: Preliminary Report. Submitted to: EFSA by Albion Laboratories, Inc., Clearfield, Utah. [Unpublished Report], Ashmead H., Ashmead S. Albion research: Past, present and future. In: Proceedings of the International Conference on Human Nutrition, Salt Lake City, Utah, January 21-22, Albion Laboratories, Inc., 1995, pp Przyjęte przez Członków Zarządu Narodowego Stowarzyszenia Zdrowego Żywienia (NNFA) - lipiec 1996 NNFA Today, Pg. 15 sierpnia skrypt.indd :05

26 C M Y CM MY CY CMY K 26 skrypt.indd :05

27 chela_magb6 175x245mm.pdf :21:50 C M Y CM MY CY CMY K skrypt.indd :05

28 vitamin_plus_175x245mm.pdf :14:34 C M Y CM MY CY CMY K skrypt.indd :05