Efekty umowy o transatlantyckim partnerstwie handlowym i inwestycyjnym (TTIP) dla polskiego rolnictwa

Transkrypt

1 Agnieszka Sapa, Anna Matuszczak Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Efekty umowy o transatlantyckim partnerstwie handlowym i inwestycyjnym (TTIP) dla polskiego rolnictwa Negocjowane obecnie transatlantyckie partnerstwo w dziedzinie handlu i inwestycji pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi budzi nie tylko nadzieje, ale również obawy dotyczące jego efektów dla polskiej gospodarki i rolnictwa. Czym jest tzw. TTIP i czego się można po nim spodziewać? Jednoznaczna odpowiedz nie jest jednak możliwa, ponieważ poruszamy się w obszarze utajnionym. Nie został bowiem opublikowany proponowany tekst umowy, a tylko wytyczne, którymi kierują się negocjatorzy transatlantyckiej umowy. Co to jest TTIP? W lipcu 2013 roku Unia Europejska (w imieniu 28 państw członkowskich) i Stany Zjednoczone rozpoczęły rozmowy dotyczące TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership), czyli umowy o Transatlantyckim Partnerstwie Handlowym i Inwestycyjnym. W jej efekcie ma powstać największa na świecie strefa wolnego handlu, w ramach której przeprowadzona będzie liberalizacja wymiany handlowej pomiędzy sygnatariuszami porozumienia. TTIP ma dotyczyć zarówno przepływu towarów, jak i usług, ale także swobodnego przepływu inwestycji i kapitału. Warto w tym miejscu wspomnieć, że równolegle do wielostronnej liberalizacji handlu wprowadzanej przez Światową Organizację Handlu (WTO World Trade Organisation), państwa zawierają bilateralne umowy w postaci na przykład stref wolnego handlu, czy unii celnych, w ramach których wprowadzają preferencyjną liberalizację handlu i usług pomiędzy członkami takiego porozumienia. Przykładowo na świecie takich porozumień jest ponad 400, przy czym Unia Europejska jest stroną 36 regionalnych porozumień handlowych, a dziewięć kolejnych negocjuje m.in. z Kanadą, Indiami czy Japonią, a także kilkunastoma państwami i regionalnymi organizacjami, w tym z tak ważnymi gospodarczo, jak Mercosur (Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela), Indie czy wiele państw Afryki na południe od Sahary). Te inne umowy nie wzbudzały szczególnych emocji i dyskusji, co ma miejsce w przypadku TTIP, a może wynikać z faktu, iż porozumienie będzie dotyczyło dwóch największych partnerów handlowych na świecie. Zawarcie takiego partnerstwa może zatem rodzić nieporównywalne efekty nie tylko dla gospodarek USA i UE, ale również krajów trzecich. Po pomyślnym

2 zakończeniu prowadzonych negocjacji i wszystkich procedur dostęp do rynku UE na zasadach strefy wolnego handlu będzie miała większość państw i terytoriów świata, a najważniejszymi wyjątkami będą Chiny, Rosja i Australia. 1 Motywy, cele i zakres TTIP Celem TTIP jest rozwój handlu i inwestycji po obu stronach Atlantyku, zwiększenie zatrudnienia i konkurencyjności oraz wypracowanie wspólnego podejścia do zasad handlu światowego. Dla Unii Europejskiej TTIP sprzyjać ma zacieśnianiu ogólnych relacji handlowych i inwestycyjnych między UE i USA. Ponadto zakłada się, że dla krajów UE służyć będzie ożywieniu gospodarczemu, dostosowaniu do coraz bardziej konkurencyjnych pozaeuropejskich gospodarek wschodzących oraz utrzymaniu wpływów na arenie międzynarodowej (m.in. poprzez wpływanie na zasady handlu światowego oraz propagowanie europejskich wartości na świecie). Szacuje się, że wprowadzenie umowy w życie będzie: sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy, stymulować wzrost gospodarczy w krajach unijnych, oddziaływać na obniżenie cen dóbr i poszerzenie oferty towarów dla konsumentów. 2 Rokowania prowadzone są w trzech obszarach: dostępu do rynku (większość ceł ma być zniesiona z dniem wejścia umowy w życie, a część dotycząca towarów najbardziej wrażliwych w możliwie jak najkrótszym czasie; przy niskim średnim poziomie ceł w handlu UE USA, istnieją dysproporcje pomiędzy sektorami); współpracy w zakresie regulacji (chodzi o spójność regulacyjną i wyeliminowanie barier biurokratycznych, w tym duplikowanie wymogów, co stanowi m.in. istotną barierę w wymianie handlowej małych i średnich przedsiębiorstw); przepisów (obszar ten dotyczy wypracowania standardów międzynarodowych, procedur i instytucji; stanowi o nowatorskim charakterze układu UE-USA, ale podlega silnej krytyce, jako sprzyjający tworzeniu antydemokratycznych struktur zarządzania). Pozycja UE, USA i Polski na globalnym rynku rolno-spożywczym Chociaż USA i UE są głównymi graczami na globalnym rynku produktów rolnospożywczych to ich znaczenie systematycznie maleje. TTIP ma się przyczynić do pobudzenia współpracy międzynarodowej, między innymi poprzez liberalizację wymiany handlowej. 1 J. Rowiński, M. Bułkowska, Strategie i kierunki rozwoju rolnictwa europejskiego (2) Materiały do syntezy; IERiGŻ-PIB, Warszawa 2013/96, s

3 Jednak z uwagi na to, że bariery celne w handlu między Unią Europejską i USA są względnie niskie, w tworzonym porozumieniu istotne są kwestie regulacyjne, standardy, uprawnienia przedsiębiorstw czy gwarancje inwestycyjne. Zasady partnerstwa dają szansę na stworzenie nowych standardów w handlu światowym czy nawet wprowadzenie nowych zasad światowego handlu. W dotychczasowym handlu rolno-spożywczym rynek amerykański stanowi średnio ważną destynację eksportową dla UE (13%), ale plasuje się przed Szwajcarią, Japonią czy Chinami. Ponad jego połowę stanowią napoje bezalkoholowe i alkoholowe, a także tłuszcze i oleje roślinne i zwierzęce, produkty mleczarskie, jaja ptasie, miód naturalny, różne produkty zwierzęce, kakao i przetwory z kakao, przetwory ze zbóż, mąki, skrobi lub mleka, a także warzyw, owoców i orzechów. UE dla USA jest niezbyt ważnym partnerem w handlu rolno-spożywczym (8%) i pozostaje za Chinami, Kanadą, Meksykiem, czy Japonią. Ze Stanów Zjednoczonych przywozi się owoce i orzechy jadalne, napoje bezalkoholowe, alkoholowe, nasiona i owoce oleistych, ryby, skorupiaki, mięczaki i zboża. 3 W porównaniu z innymi sektorami gospodarki, rolnictwo a zwłaszcza handel jego produktami ma niewielkie znaczenie w transatlantyckich kontaktach gospodarczych, choć uznawany jest za wrażliwy. W wymianie rolno-spożywczej Polska od 2003 roku więcej eksportuje niż importuje. W warunkach wyższej dynamiki eksportu w porównaniu z importem przekłada się to na systematycznie zwiększające się dodatnie saldo obrotów rolno-żywnościowych Polski zarówno ze światem, jak i Unią Europejską (por. tabela 1). Najważniejszymi partnerami handlowymi Polski są kraje UE. W ostatnich latach blisko 80% eksportowanych produktów rolno-spożywczych kierowano do krajów UE. Jednocześnie blisko 70% importu rolnospożywczego miało pochodzenie unijne (por. tabela 2). Na tym tle Stany Zjednoczone są dla polskiej gospodarki żywnościowej rynkiem o małym znaczeniu. Udział USA w polskim eksporcie i imporcie rolno-spożywczym kształtował się średniorocznie poniżej 2% w latach , przy czym od 2000 roku systematycznie zmniejszał się. W przypadku eksportu znaczenie USA w eksporcie rolno-spożywczym Polski zmniejszyło się z 4,1% w 2000 roku do 1,4% w 2014 roku. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest między innymi niewielki popyt na produkty rolne strefy umiarkowanej, które są wytwarzane w USA i które stanowią nadwyżki eksportowe. Tabela 1. Wymiana handlowa Polski w latach (mln USD) Lata Handel rolno-spożywczy Polski ogółem 3 WITS (World Integrated Trade Solution). Comtrade Database

4 Export 2565,2 2943,9 3196,0 4419,4 6483,6 8927, , , , , , , , , ,0 Import 3115,8 3338,2 3507,7 3942,8 5453,1 6851,6 7962, , , , , , , , ,6 Saldo -550,6-394,4-311,7 476,6 1030,5 2076,2 2594,3 2698,0 1971,0 2921,9 3362,9 3575,5 5301,2 8121,5 8757,3 Handel rolno-spożywczy Polski z Unią Europejską Export 1266,9 1434,1 1582,1 2282,5 4676,2 6631,4 8077, , , , , , , , ,1 Import 1589,0 1755,9 1869,6 2057,2 3419,9 4351,9 4976,3 7290, ,3 8772,6 9608, , , , ,7 Saldo -322,1-321,8-287,5 225,4 1256,4 2279,4 3100,9 3619,8 3227,9 3734,5 4196,2 4251,1 5437,3 8051,7 8838,3 Handel rolno-spożywczy Polski z USA Export 105,0 113,3 146,9 166,9 197,9 200,0 204,9 252,6 288,8 303,9 309,9 288,9 324,3 332,1 380,5 Import 70,8 78,9 97,1 89,7 107,6 116,5 129,5 177,9 258,9 220,3 325,2 256,7 280,4 503,1 327,6 Saldo 34,2 34,4 49,8 77,3 90,3 83,5 75,3 74,7 29,8 83,5-15,3 32,2 43,8-170,9 52,9 Źródło: World Integrated Trade Solution, Comtrade Database. Tabela 2. Udział UE oraz USA w eksporcie i imporcie rolno-spożywczym Polski w latach (%) Lata Udział w polskim eksporcie rolno-spożywczym UE 49,4 48,7 49,5 51,6 72,1 74,3 76,5 80,4 80,8 80,3 78,9 78,0 75,9 78,2 78,5 USA 4,1 3,8 4,6 3,8 3,1 2,2 1,9 1,9 1,7 2,0 1,8 1,4 1,5 1,2 1,4 Udział w polskim imporcie rolno-spożywczym UE 51,0 52,6 53,3 52,2 62,7 63,5 62,5 67,0 69,7 69,3 68,0 69,5 67,4 69,2 68,3 USA 2,3 2,4 2,8 2,3 2,0 1,7 1,6 1,6 1,7 1,7 2,3 1,5 1,7 2,7 1,7 Źródło: obliczenia własne na podstawie World Integrated Trade Solution, Comtrade Database Tabela 3. Udział poszczególnych grup produktowych w handlu rolno-spożywczym Polski z USA w latach (%) Lata produkty pochodzenia zwierzęcego Eksport 18,2 18,2 14,8 13,5 14,5 11,7 10,9 8,6 9,5 16,1 28,1 15,2 12,5 15,1 28,0 produkty roślinne 9,6 6,4 13,0 15,4 13,3 12,6 13,1 14,6 18,5 18,7 16,5 18,1 22,8 16,3 11,8 produkty spożywcze 72,2 75,4 72,2 71,1 72,2 75,8 76,0 76,8 72,1 65,2 55,4 66,7 64,7 68,5 60,3 produkty pochodzenia zwierzęcego Import 25,2 21,2 21,2 34,2 21,4 16,4 22,4 16,8 17,0 16,3 9,3 16,7 15,2 11,1 16,6 produkty roślinne 23,4 27,9 25,5 25,5 29,2 31,1 21,5 26,2 31,5 22,0 14,4 18,8 18,1 13,7 22,1 produkty spożywcze 51,4 50,9 53,2 40,3 49,5 52,5 56,1 57,0 51,6 61,7 76,3 64,5 66,7 75,2 61,3 Źródło: obliczenia własne na podstawie World Integrated Trade Solution, Comtrade Database W kontekście negocjowanego partnerstwa handlowego warto zauważyć, że w wymianie rolno-spożywczej Polski z USA dominują produkty przemysłu spożywczego. Ich udział w kształtował się w granicach 50 75% w latach (por. tabela 3). Polska eksportowała do USA głównie przetwory mięsne (głównie z wieprzowiny), napoje alkoholowe, wyroby cukiernicze, przetwory przemysłu młynarskiego (przetwory zbożowo-mączne), przetwory

5 owocowo-warzywne. Import rolno-spożywczy z USA obejmował przede wszystkim owoce, ryby i skorupiaki, napoje alkoholowe, tytoń. Tak więc, rynek amerykański, przy względnie niewielkim znaczeniu dla sektora rolno-spożywczego, jest istotny dla poszczególnych gałęzi przemysłu (rybny, mięsny, młynarski, cukierniczy, owocowo-warzywny, spirytusowy). Jednocześnie są to gałęzie polskiego przemysłu spożywczego, w których działają największe korporacje transnarodowe (np. przemysł tytoniowy, spirytusowy, koncentratów spożywczych, napojów bezalkoholowych) 4. Przewidywane skutki, obawy i korzyści związane z TTIP Na podstawie przeprowadzonych ocen skutków umowy transatlantyckiej, przewidujących różne warianty liberalizacji (np. zniesienie wszystkich barier handlowych versus niepełna liberalizacja), szacuje się, że dochody gospodarstw unijnych wzrosną przeciętnie o 0,1% 0,7%, a amerykańskich o 0,1 0,3% 5. Według innych obliczeń w przypadku pełnej realizacji umowy TTIP w 2027 roku całkowite korzyści dla UE powinny wynieść około 119 mld euro rocznie (wzrost PKB o 0,5%) oraz 95 mld rocznie dla USA (wzrost PKB o 0,4%). Oznacza to jednocześnie, że przeciętny roczny dochód czteroosobowego gospodarstwa domowego w UE wzrośnie o 545 euro, a w USA odpowiednio o 655 euro. W odniesieniu do ogólnej wymiany handlowej przewiduje się wzrost całkowitego eksportu z UE o 6%, a z USA odpowiednio o 8%. 6 Jednocześnie około 80% szacowanych korzyści wynikałoby z ograniczenia barier pozataryfowych oraz liberalizacji usług i zamówień publicznych. Szacuje się, że wprowadzenie TTIP to wzrost globalnego PKB oraz poprawa na światowym rynku pracy, przy wystąpieniu strat w poszczególnych krajach czy sektorach. 7 W grupie sektorów, które mają odnieść największe korzyści z TTIP znalazła się żywność przetworzona. Eksport tych wyrobów z Unii Europejskiej powinien zwiększyć się o 9%, a produkcja o 0,57%. Dla rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa przewiduje się względnie niewielki wzrost całkowitej produkcji na poziomie około 0,06%, przy jednoczesnym możliwym wystąpieniu negatywnych efektów w poszczególnych branżach. Jednak w długim 4 Chechelski P., Znaczenie korporacji transnarodowych w światowym i polskim przemyśle spożywczym, IERiGŻ PIB, Warszawa, prezentacja 5 Ecorys, Non-tariff Measures in EU-US Trade and Investment An Economic Analysis. Final report, December 2009, s J. Francois (ed.), Reducing Transatlantic Barriers to Trade and Investment. An Economic Assessment, Final Project Report, Centre for Economic Policy Research (CEPR), London, March 2013, s W kierunku porozumienia handlowo-inwestycyjnego między UE i USA, Posiedzenie plenarne, Parlament Europejski,

6 okresie w wyniku wzrostu produktywności rolnictwa może nastąpić odpowiednio większy pozytywny wpływ TTIP na zagregowane wyniki rolnictwa w UE. 8 Odnotować można także odmienne stanowiska, jak mówi raport naukowców francuskich i niemieckich przygotowany na zlecenie Parlamentu Europejskiego 9 : Zniesienie taryf celnych dla produktów rolno-spożywczych oraz jednej czwartej pozataryfowych barier przyczyniłoby się do wzrostu wymiany między partnerami po obu stronach oceanu. Jednak wzrost byłby dwukrotnie wyższy po stronie amerykańskiej, niż po europejskiej (USA 120 proc., UE 60 proc.). Jak wspomniano wyżej, sektor rolno-żywnościowy stanowi względnie niewielką część wymiany handlowej UE USA, to jednak jest dla obu stron obszarem wrażliwych negocjacji i trudnym do wypracowania kompromisowego stanowiska. Największe obawy po stronie UE w odniesieniu do sektora rolno-spożywczego budzą następujące kwestie: wymogi dotyczące bezpieczeństwa żywności. Istnieje obawa, że przyjęcie wspólnych norm lub zasady wzajemnego uznawania doprowadzi do obniżenia standardów, zgodnie z zasadą tzw. równania w dół. Będzie to stwarzać zagrożenia dla konsumentów żywności i będzie niezgodne z dotychczasowym podejściem inwestycyjnym mającym na celu zapewnienie odpowiednich standardów. W przyjętych wytycznych zaznacza się, że większa zgodność przepisów nie oznacza przyjmowania niższego wspólnego mianownika, ale eliminowanie niepotrzebnych różnic. Niemniej obecne odmienności w filozofii bezpieczeństwa konsumenta są znaczne w USA koncepcja bezpieczeństwa żywności opiera się na wystarczającej pewności braku szkodliwości. UE reprezentuje inną postawę działa prewencyjnie i uprzedza ryzyko, co wiąże się ze stosowaniem zasad higieny na każdym etapie powstawania żywności (np. HACCP). Można ustalić skąd żywność pochodzi, co ma zapewnić bezpieczeństwo dla konsumenta. System oceny ryzyka zza oceanu oparty jest na produkcie końcowym, a nie na metodzie jego wytwarzania, tak jak w Unii Europejskiej. dostęp do rynku unijnego żywności modyfikowanej genetycznie (GMO). W USA udział żywność modyfikowanej genetycznie szacuje się na proc., podczas gdy w UE poniżej 1 proc. Odsetek upraw organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO) w Unii 8 Transatlantic Trade and Investment Partnership. The Economic Analysis Explained, European Commission, Brussel, September ( ). EU-US Transatlantic Trade and Investment Partnership; Detailed Appraisal by the EP Ex ante Impact Assessment Unit of the European Commission s Impact Assessment; JOIN_ET%282014% _EN.pdf

7 Europejskiej to około 0,5 proc, natomiast z USA udział ten ocenia się na proc. 10 Według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa w USA GMO uprawia się na blisko 70 mln hektarach pól. W UE uprawy GMO dozwolone są tylko w ośmiu krajach i ich łączny areał nie przekracza 1 mln hektarów. 11 Otwarcie unijnego rynku dla produktów amerykańskich może się wiązać z napływem żywności GMO. Unia Europejska nie przewiduje jednak zmian w zasadach dopuszczających produkty GMO na rynek unijnych (np. obowiązek etykietowania, procedury autoryzacji, ocena ryzyka dla zdrowia i środowiska). Kwestia GMO nie o dziś wzbudza wiele emocji, głównie ze względu na dwie przyczyny. Po pierwsze nie ma jednoznacznych naukowych dowodów, za lub przeciw, dotyczących wpływu GMO na zdrowie ludzkie. Po drugie, rodzi się monopolistyczna pozycja producentów-koncernów biotechnologicznych, gdyż hodowca, który kupi i wyhoduje konkretną odmianę rośliny modyfikowanej, musi później kupować w tym samym koncernie, który ma patent na daną odmianę, środki ochrony roślin i pestycydy. Jednocześnie z nasion nie wyrośnie materiał siewny, tak jak to dzieje się w tradycyjnych uprawach. Opatentowane nasiona GMO trzeba kupować co roku. odmienne regulacje stosowania antybiotyków i środków chemicznych w hodowli zwierząt w USA i w państwach członkowskich UE. W latach 90. XX wieku UE zabroniła stosowania paszowych dodatków antybiotykowych stymulujących wzrost. Również w USA podjęto działania przeciwdziałające nadmiernemu wykorzystywaniu antybiotyków. Niemniej dopiero w 2013 roku Amerykańska Agencja Żywności i Leków wprowadziła zakaz stosowania w hodowli bydła, świń i drobiu antybiotyków stymulujących wzrost. 12 Według Krajowej Rady Izb Rolniczych, w USA 80 proc. sprzedawanych antybiotyków używanych jest w produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego, w tym jako środki wspomagające wzrost. Ponadto w tamtejszym przemyśle mięsnym stosuje się środki chemiczne do odkażania mięsa drobiowego i wieprzowiny, m.in. hydrochlorek raktopaminy, dwutlenek chloru, zakwaszony chloryn sodu, fosforan trójsodu i nadtlenki kwasów, co sprzeczne jest z ideą UE, gdzie przyjmuje się, że normy sanitarne mięsa powinny być zapewnione za pomocą odpowiednich warunków higienicznych, a nie środków chemicznych. Zakaz stosowania takich środków obowiązuje producentów drobiu 10 ( ) Komunikat Komisji Plan działania na rzecz zwalczania rosnącego zagrożenia związanego z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe z KOM(2011)748; TACD, Resolution on the approach to food and nutrition related issues in the Transatlantic Trade and Investment Partnership, October 2013.

8 w UE, a zatem nie ma charakteru dyskryminacyjnego. Wskazuje się, że nie ma zakazu importu mięsa drobiowego ze Stanów Zjednoczonych, pod warunkiem że spełnia ono europejskie normy bezpieczeństwa; system ochrony oznaczeń geograficznych stosowany w Unii Europejskiej. Część produktów obecnych na unijnej liście produktów regionalnych jest bowiem od lat wytwarzana w USA (nazwa stała się określeniem rodzajowym, np. parmezan, lub zarejestrowany jest znak towarowy podobny do chronionej nazwy pochodzenia lub chronionego oznaczenia geograficznego). Brak zagwarantowania ochrony oznaczeń geograficznych wiąże się z wprowadzaniem w błąd konsumenta co do jakości produktu, zaniechaniem produkcji czy działań marketingowych, dewaluacją wartości wytworzonej marki, utratę korzyści pozaekonomicznych 13 ; większa presja konkurencyjna dla producentów rolnych. Gospodarstwa amerykańskie są względnie bardziej konkurencyjne cenowe, co wiąże się między innymi z niższymi kosztami energii, strukturą gospodarstw (koncentracją produkcji), koniecznością przestrzegania mnie wyśrubowanych standardów jakości, a co w rezultacie przekłada się na niższe koszty produkcji; odmienne podejście do dobrostanu zwierząt. Po drugiej stronie Oceanu relatywne silniej promuje się intensywny model rolnictwa. Przemysłowe fermy zwierząt są głównym dostawcą produktów odzwierzęcych na rynek wewnętrzny, a koncerny rolne mają spore zaplecze lobbingowe. Potrafią wywierać silną presję, broniąc swoich producenckich interesów, czego przykładem jest np. wprowadzanie ustaw zabraniających dokumentowania oraz publikowania materiałów pokazujących warunki chowu zwierząt na fermach. Porównując z UE, gdzie mamy do czynienia ze zdecydowanie wyższymi standardami chowu zwierząt i tendencją do ich dalszej poprawy, można stwierdzić, że w Stanach Zjednoczonych interes producentów stawia się wyżej niż dobrostan zwierząt. 14 W ujęciu sektorowym TTIP to: 15 szansa dla polskiego sektora mleczarskiego (pod warunkiem otwartego dostępu do rynku amerykańskiego); zagrożona jest jednak produkcja europejskiej wołowiny; 13 A. Hajdukiewicz, Kwestie dotyczące rolnictwa w negocjacjach Transatlantyckiego Partnerstwa w dziedzinie Handlu i Inwestycji, Biznes międzynarodowy w gospodarce globalnej, 2014, nr 33, s J. Stiller, Wolny handel a prawa zwierząt, ( ).

9 obawy budzi również dopuszczenie przez KE do unijnego rynku drobiu amerykańskiego, produkowanego w sposób nieakceptowany przez UE, który nie spełnia norm unijnych; prognozuje się, że nie będzie szybkiego wzrostu polskiego eksportu w krótkim okresie, ponieważ warunki dostępu do rynku nie zmienią się istotnie (jeżeli nie będą obniżane np. wymogi fitosanitarne i weterynaryjne). Do potencjalnych korzyści konsumentów żywności zalicza się: obniżenie cen produktów; szerszą ofertę towarów na rynku (substytuty, a w warunkach zwiększonej presji konkurencyjności cenowej wykorzystywanie pozacenowych czynników konkurowania); wyższą jakość produktów, przy założeniu, że standardy nie będą równane w dół. Kto negocjuje: Negocjacje, w imieniu Polski, prowadzi Komisja Europejska, która przyjmuje stanowisko rządu polskiego. Polska jako państwo członkowskie może wyrażać swoje opinie na temat treści zawieranych umów w ramach dyskusji w Parlamencie Europejskim. Trzeba podkreślić, że chociaż Komisja Europejska winna brać pod uwagę stanowiska państw członkowskich, to negocjuje ona umowę w interesie całej Unii Europejskiej, a nie tylko naszego kraju. Oznacza to, że obok planowanych korzyści mogą i zapewne (w sytuacji wprowadzenia w życie TTIP) wystąpią również prognozowane efekty negatywne. Dodatkowo, na skutek oddolnych inicjatyw, powstają różnorakie, często krytyczne opinie organizacji pozarządowych, związków producentów i innych (KRIR czy KR). Polscy rolnicy przedstawiają swoje stanowisko również w ramach europejskich organizacji zrzeszających rolnicze związki zawodowe i organizacje spółdzielcze, jak chociażby COPA COGECA, które z pewnością podejmie działania lobbingowe w Komisji Europejskiej, by chronić interesy unijnych producentów. Umowa pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi o Transatlantyckim Partnerstwie na rzecz Handlu i Inwestycji może zostać podpisana, jak prognozują eksperci, za około dwa lata, na koniec 2015 roku. Negocjacje toczą się od 2013 roku i kolejna, dziesiąta już, runda rozmów odbywa się obecnie (w lipcu br.)