PODNIESIENIE EFEKTYWNOŚCI KSZTAŁCENIA UCZNIÓW ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI

Transkrypt

1 PODNIESIENIE EFEKTYWNOŚCI KSZTAŁCENIA UCZNIÓW ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.3 Poprawa jakości kształcenia Poddziałanie Modernizacja treści i metod kształcenia projekty systemowe Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej

2 Uczeń z ADHD w procesie edukacji dr Danuta Al-Khamisy mgr Urszula Gosk Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej

3 Człowieku, czy Ty masz ADHD?

4 1. Definicja ADHD. 2. Charakterystyka ucznia z ADHD. 3. Charakterystyka podtypów. Plan prezentacji 4. Wyznaczniki procesu edukacyjnego w odniesieniu do ucznia z cechami ADHD. Realizacja programu edukacyjnego. Zasady pracy z uczniem z ADHD. Ocenianie ucznia z ADHD. Dostosowanie otoczenia. 5. Strategie pracy z uczniem z ADHD. 6. Rozpoznawanie indywidualnych potrzeb ucznia z ADHD. 7. Uczeń z ADHD a trudności szkolne (w czytaniu, pisaniu, liczeniu). 8. Metody pracy z uczniem z ADHD (etap przedszkolny, szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna).

5 Definicja Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (Attention Deficyt/Hiperactivity Disorder AD/HD) jest rozpoznaniem medycznym, stosowanym wobec dzieci i dorosłych, mających poważne trudności poznawcze i zaburzenia zachowania w ważnych aspektach swojego życia (np. w stosunkach rodzinnych i osobistych, w szkole lub w pracy). Te trudności można przypisać zarówno problemom kontroli impulsów, nadpobudliwości, jak i zaburzeniom uwagi P. Cooper, K. Ideus, 2001

6 Definicja ADHD jest to zaburzenie charakteryzujące się nieadekwatnymi do wieku rozwojowego deficytami uwagi, impulsywnością i nadpobudliwością ruchową, które nie ustępują przez ponad sześć miesięcy, a ich nasilenie powoduje znaczne trudności w funkcjonowaniu najważniejszych obszarach życia J.J. Treuting, S.P. Hinshaw, 2001; w: T. Hańć, 2009

7 Grupy symptomów Rysunek 1. Trzy grupy symptomów ADHD Źródło: T. Hańć, 2009, s. 10.

8 Porozmawiaj ze mną nauczycielu, proszę

9 Czy wiesz jak się zachowuję gdy mam zaburzenie uwagi?

10 Bardzo szybko rozpraszam się. Mam trudność z wyborem najważniejszego bodźca. Mam trudności z utrzymaniem ciągłej uwagi podczas wykonywania jednego zadania. Zapominam polecenia. Mam trudności z zastosowaniem się do następujących po sobie instrukcji (lecz nie z powodu niezrozumienia instrukcji!). Mam trudności z zapamiętaniem o zebraniu rzeczy niezbędnych do wykonania danej czynności.

11 Gubię i zapominam rzeczy. Mam trudności ze zorganizowaniem sobie pracy, nauki, zabawy. Szybko przerywam rozpoczętą pracę. Mam trudności z zakończeniem rozpoczętych prac. Trudność sprawia mi wykonania jednej czynności do końca. Niestety podejmuję kolejną czynność nie kończąc poprzedniej.

12 Czy wiesz jak się zachowuję Czy wiesz jak się zachowuję gdy jestem nadmiernie impulsywny?

13 Działam pod wpływem impulsu. Wyrywam się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie zadane w całości. Mam trudności z zaczekaniem na swoją kolej. Przerywam innym, np. Wtrącam się do rozmowy. Jestem nadmiernie gadatliwa. Mam trudności z planowaniem działań. Często zmieniam zajęcia.

14 Co robię gdy jestem nadruchliwy?

15 Często poruszam się. Wiercę się, kręcę, macham rękami, nogami. Mówią, że mam niepokój w obrębie miejsca siedzenia. Często wstaję z miejsca, chodzę po klasie, biegam, wspinam się na różne przedmioty. Manipuluję różnymi przedmiotami, np. długopisem, gumką. Dużo mówię. A tu mówią, że mam nadruchliwość w obrębie mięśni języka. Nadmiernie hałasuję podczas zabawy, mam trudności ze spokojnym bawieniem się. Zaczepiam, potrącam innych.

16 Podtyp mieszany impulsywność nadruchliwość deficyty uwagi Podtyp z przewaga nadruchliwości i impulsywności Podtyp z przewagą deficytów uwagi Schemat 1. Symptomy ADHD a typy zaburzeń

17 Porównywana cecha Chłopcy vs dziewczęta Ogólne nasilenie symptomów > Symptomy nadruchliwości i impulsywności > Deficyt uwagi < Oceny szkolne = Ocena nauczyciela > Ogólne niewłaściwe zachowania > Agresja > Nadruchliwość > Zaburzenia zachowania > Zachowania opozycyjno-buntownicze > Obniżona samoocena = Uzależnienia < Skuteczność leczenia = Tab. 1. Porównanie częstość występowania problemów powiązanych z ADHD u dziewcząt i chłopców Źródło: T. Hańć, 2009, s. 18. (wybrane elementy)

18 Uczeń z ADHD w procesie edukacji Uczeń z ADHD opanowuje wiadomości i umiejętności wynikające z Podstawy programowej kształcenia ogólnego. Należy dostosować warunki kształcenia do możliwości Należy dostosować warunki kształcenia do możliwości psychofizycznych i tempa pracy ucznia.

19 Realizacja programu edukacyjnego Należy stwarzać warunki do wielokrotnego powtarzania i utrwalania materiału. Zanim wydane zostanie polecenie należy upewnić się, czy uczeń nas słucha (opracować sposób/znak przywołujący go do pracy). Należy udzielać nieskomplikowanych komunikatów, np. Zrób przykład 2a ze strony 25.

20 Realizacja programu edukacyjnego Należy monitorować postępy pracy ucznia i w razie konieczności przywoływać jego uwagę. Każdą nową aktywność jasno i wyraźnie zaakcentować, np. Uwaga, zaczynamy czytać. W celu zwrócenia uwagi na ważne informacje można zastosować tzw. zdania sygnały, np. Powinniście to wiedzieć. Warto zapamiętać. Zapamiętajcie to. To jest szczególnie ważne. Są trzy rzeczy, które powinniście wiedzieć. Należy w miarę możliwości pytać ucznia o wykonanie poszczególnych czynności, np. Co masz zrobić w domu?

21 Realizacja programu edukacyjnego Stosować techniki pozyskiwania i zapamiętywania istotnych pojęć i informacji uzyskanych od nauczyciela oraz z materiałów tekstowych np. PZPN Przejrzyj, Zapytaj, Przeczytaj, Napisz. rymowanka ułatwiająca zapamiętanie tej strategii: Przejrzyj, Zapytaj, Przeczytaj, Napisz. To jest właściwy notatek zapis. Można pokazać sposoby robienia notatek np. mapy myśli wg Buzana, odpowiednie zaplanowanie notatek na kartce. W starszych klasach sposobem na przyspieszenie robienia notatek jest skracanie słów.

22 Realizacja programu edukacyjnego Dzieci z ADHD często uczą się dobrze w aktywnych sytuacjach dydaktycznych, np. przygotowanie inscenizacji i odgrywanie ról. Gdy pisanie jest trudnym zadaniem dla dzieci z ADHD, można zastosować alternatywne środki prezentowania wiedzy, np. spisane przez kogoś pod dyktando na taśmie, na komputerze. Należy przewidywać wydarzenia i rozkładać je na prostsze zadania. Zbyt trudne zadania utrwalają schemat do niczego się nie nadaje. Można podpowiadać dziecku rozwiązania alternatywne.

23 Jak ze mną pracować? czyli słów kilka o zasadach

24 Zasady pracy Zasada regularności to działania w ustalonym rytmie, w których unika się gwałtownych i radykalnych zmian. Funkcjonowanie ucznia z ADHD w szkole ułatwia wyraźnie zaznaczona, regularna struktura zajęć. Podczas lekcji można zaplanować krótkie przerwy na ruch w określonym celu. Zasada powtórzeń(repetycji) nieustające powtórzenia wymagające dużej cierpliwości i wytrwałości od nauczycieli. Zasada jasno sprecyzowanych reguł i norm.

25 Zasady pracy Zasada konsekwencjidziałania. Zasada indywidualizacji. Dostosowania warunków kształcenia do możliwości psychofizycznych i tempa pracy ucznia (np. dzielenie zadań na mniejsze części). Stosowanie wzmocnień pozytywnych (wskazane częste nagrody, choćby za przejaw pożądanego zachowania). Właściwa komunikacja (słuchanie ucznia, komunikaty dotyczące zachowania dziecka w danej chwili, formułowanie wypowiedzi do ucznia z wykorzystaniem np. komunikatów ja ).

26 Zasady pracy Stworzenie odpowiedniej struktury zewnętrznej: a) odpowiednio przygotowane miejsce pracy dziecka (miejsce jasne i pozbawione wielu bodźców); b) ograniczanie w klasie bodźców rozpraszających uwagę (np. b) ograniczanie w klasie bodźców rozpraszających uwagę (np. dekoracja sali, gazetki ścienne).

27 Zasady pracy Stwarzanie sytuacji zapewniających sukces. Zasada aktywizowania poprzez organizowanie dodatkowych aktywności pozwalających na rozładowanie emocji. Zasada dostosowania struktury zajęć: wskazane naprzemienne planowanie zajęć spokojnych oraz wymagających aktywności ruchowej na końcu lekcji należy sprawdzić, czy uczeń zanotował pracę domową Zasada współpracy z rodzicami ucznia.

28 Jak powinni mnie oceniać? - czyli kilka zasad oceniania ucznia z ADHD

29 Zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów reguluje: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. Dz. U. z 2010 r. Nr 156, poz Zasada nie karania za objawy. Dokładna znajomość objawów ADHD pozwoli odróżnić zachowania będące przejawami ADHD np. od złośliwości.

30 Pisanie sprawdzianów Uczeń może mieć podzielone zadania na etapy oraz wydłużony czas pisania sprawdzianu. Należy rozważyć rozłożenie materiału sprawdzianu na mniejsze części oraz możliwość odpowiedzi ustnej zamiast testów. Jeżeli istnieje taka konieczność, można dać dziecku więcej czasu na wykonanie zadania.

31 Jak powinno wyglądać moje otoczenie Jak powinno wyglądać moje otoczenie podczas pracy?

32 Uporządkowane środowisko zewnętrznego (ławka, przybory). Siedzę z dala od miejsca, które powoduje rozproszenie uwagi, tzn. drzwi, okna, akwarium a jednocześnie blisko nauczyciela, by mógł on kontrolować pracę ucznia. Jeśli potrzebuję więcej przestrzeni, posadź mnie w tylnej Jeśli potrzebuję więcej przestrzeni, posadź mnie w tylnej części klasy.

33 Zapewnij mi stałe miejsce w ławce przez cały rok szkolny będę się czuł bezpiecznie. Nie używaj łatwo tłukących się pojemników, bo zdarzają mi się często drobne wypadki. Umieszczaj aktualnie obowiązujące zasady w formie graficznej Umieszczaj aktualnie obowiązujące zasady w formie graficznej i pisemnej na widocznym dla mnie miejscu w klasie, dzięki czemu nie będziesz musiał ciągle ich powtarzać. Ponumeruj zasady łatwiej je odnajdę.

34 Okulary czyli specyficzne strategie ukierunkowane na radzenie sobie z objawami ADHD

35 Strategie radzenia sobie z nadmierną impulsywnością Przypominaj w odpowiednim momencie zasadę pamiętając by były to komunikaty jasne i krótkie, powtórzone tyle razy, ile dziecko tego potrzebuje, z towarzyszeniem dziecku aż do momentu zastosowania przez niego zasady. Przewiduj sytuacje, szczególnie niebezpieczne ze względu na impulsywność dziecka. Bądź konsekwentny. Wspólnie opracowuj sygnały, np. Nie przerywaj. Chcę coś powiedzieć. Nie teraz i inne.

36 Strategie radzenia sobie z nadruchliwością Pozwalaj na celowy ruch (np. przyniesienie kredy, wytarcie tablicy, siedzenie na piłce dającej możliwość podskakiwania bez przeszkadzania innym). Przeplataj aktywności. Pozwól dziecku na niewielki niepokój ruchowy w obrębie Pozwól dziecku na niewielki niepokój ruchowy w obrębie miejsca siedzenia, by mogło skupić się na celowej czynności.

37 Strategie radzenia sobie z zaburzeniami uwagi Ograniczaj ilość bodźców docierających do dziecka podczas wykonywania zadań. Pomagaj w wybieraniu najważniejszych bodźców (np. zaznaczanie kolorem); Bądź podpowiadaczem, lecz nie pomagaczem. Dziel zadania na realne do wykonania części. Dostosuj czas wykonania zadań do możliwości psychofizycznych ucznia.

38 Co powinieneś wiedzieć o mnie nauczycielu? Poznając mnie pamiętaj o moich MOCNYCH stronach, jak też i o moich ograniczeniach.

39 Oto moje mocne strony rozwój intelektualny na poziomie powyżej przeciętnej zainteresowania ( w tym szczególne zainteresowania danym przedmiotem) wysoka motywacja dobra spostrzegawczość sprawność motoryki małej i dużej uzdolnienia zasób wiedzy o otaczającym świecie łatwość nawiązywania kontaktów z innymi mobilizacyjna funkcja wzmocnień pozytywnych mobilizacyjna funkcja wzorca osobowego inne wynikające z opinii i obserwacji własnej nauczyciela.

40 Oto moje ograniczenia zaburzenie koncentracji uwagi (szybkie rozpraszanie się, duża wrażliwość na zewnętrzne bodźce rozpraszające, trudność ze skupieniem uwagi, trudności z zapamiętaniem kolejnych czynności dnia codziennego) nadruchliwość (częsta potrzeba ruchu, nadaktywność ruchowa niepokój w obrębie miejsca siedzenia, nadruchliwość w obrębie mięśni języka gadatliwość) impulsywność(częste wyrywanie się z odpowiedzią zanim usłyszy całe pytanie, nie potrafi zaczekać na swoją kolej) trudności w kontaktach interpersonalnych.

41 Z jakich narzędzi diagnostycznych może samodzielnie skorzystać nauczyciel by rozpoznać specjalne potrzeby edukacyjne ucznia?

42 Obserwacja dziecka Arkusz obserwacji może być sporządzony przez nauczyciela Wywiad rodzinny: aktualnej sytuacji rodzinnej zachowań dziecka najbardziej utrudniających funkcjonowanie w rodzinie wiedzy o dziecku korzystania z pomocy specjalistów Analiza wytworów dziecięcych zeszytów, rysunków Rozmowa z dzieckiem

43 Na co powinieneś zwrócić szczególną uwagę Na co powinieneś zwrócić szczególną uwagę wspierając mój rozwój?

44 Czytanie Relacje z rówieśnikami Pisanie KIERUNKI EWENTUALNEGO WSPARCIA Motywacja Liczenie Poczucie kompetencji i samoocena Schemat 2. Najważniejsze kierunki wsparcia rozwoju dziecka z ADHD w wieku szkolnym

45 Metody Formy Środki

46 Etap przedszkolny zajęcia kierujące aktywnością ruchową dziecka i poprawiające jego zdolność skupienia uwagi i koncentracji metody: rytmika, muzykoterapia, bajkoterapia, relaksacja, arteterapia, pedagogika zabawy, gry i zabawy interakcyjne Vopla, metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne, zajęcia integracji sensorycznej V.F. Maas zajęcia o charakterze psychoedukacyjnym.

47 Szkoła podstawowa zajęcia o charakterze psychoedukacyjnym; zajęcia kierujące aktywnością ruchową dziecka i poprawiające jego zdolność skupienia uwagi i koncentracji metody: muzykoterapia, bajkoterapia, drama, relaksacja, arteterapia, pedagogika zabawy, gry i zabawy interakcyjne Vopla, metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne, zajęcia integracji sensorycznej V.F. Maas; zajęcia o charakterze socjoterapeutycznym

48 Gimnazjum zajęcia o charakterze psychoedukacyjnym (np. sposoby efektywnego uczenia się, radzenie sobie ze stresem, autoprezentacja); zajęcia kierujące aktywnością ruchową dziecka i poprawiające jego zdolność skupienia uwagi i koncentracji, metody: muzykoterapia, biblioterapia, drama, relaksacja, arteterapia, gry i zabawy interakcyjne Vopla, zajęcia integracji sensorycznej V.F. Maas; zajęcia o charakterze socjoterapeutycznym;

49 Szkoła ponadgimnazjalna zajęcia o charakterze psychoedukacyjnym (np. sposoby efektywnego uczenia się, radzenie sobie ze stresem, autoprezentacja) i psychoteraputycznym; zajęcia kierujące aktywnością ruchową dziecka i poprawiające jego zdolność skupienia uwagi i koncentracji, metody: muzykoterapia, biblioterapia, drama, relaksacja, arteterapia, gry i zabawy interakcyjne Vopla, zajęcia integracji sensorycznej V.F. Maas; zajęcia o charakterze socjoterapeutycznym.

50 LITERATURA CYTOWANA I ZALECANA Cooper, P., Ideus, K. (2001). Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla rodziców i nauczycieli. Warszawa: Wydawnictwo APS. Hańć, T. (2009). Dzieciństwo i dorastanie z ADHD. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. Kołakowski, A., Wolańczyk, T., Pisula, A., Skotnicka, M., Bryńska, A. (2007). ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców. Gdańsk. GWP. Pfiffner, L.J. (2004). Wszystko o ADHD. Kraków: Wydawnictwo Zysk i S-ka. Strichart, S.S., Mangrum II, Ch.T. (2009). Dziecko z ADHD w klasie. Planowanie pracy dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi. Gdańsk: GWP. Wielkowiejska-Comi, I. (2002). Praktyka w ADHD i ADD. Remedium, 4, 12. Oszwa, U. (2002). Dzieci z zaburzeniami uwagi. Remedium, 4, 12. Wolańczyk, T., Kołakowski, A., Skotnicka, M. (1999). Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Lublin: Bifolium.

51 Dziękujemy za uwagę Zakaz powielania i kopiowania prezentacji bez zgody autorów.