Zdzisław Muras. Podstawy prawa. 4. wydanie

Transkrypt

1 Zdzisław Muras Podstawy prawa 4. wydanie

2 SKRYPTY BECKA Podstawy prawa

3 W sprzedaży: A. Kawałko, H. Witczak ZOBOWIĄZANIA, wyd. 5 A. Grześkowiak, K. Wiak PRAWO KARNE, wyd. 5 T. Chauvin, T. Stawecki, P. Winczorek WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA, wyd. 10 P. Zapadka, A. Mikos-Sitek PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH, wyd. 3 B. Kuźniak, M. Marcinko ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE, wyd. 4 R. Golat PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE, wyd. 9

4 dr Zdzisław Muras adiunkt Uniwersytetu Warszawskiego Podstawy prawa 4. wydanie uaktualnione i zmienione WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2017

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2017 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wykaz skrótów... XVII Wykaz ważniejszej literatury... XXI Przedmowa do wydania czwartego... XXVII Rozdział 1. Ogólne wiadomości o prawie Podstawy prawa a prawoznawstwo Istota, pojęcie i rodzaje prawa... 4 I. Pojęcie prawa... 4 II. Rodzaje prawa... 6 III. Funkcje prawa Wzajemny stosunek prawa i innych norm społecznych... 7 I. Zagadnienia wstępne... 7 II. Obyczaje, zwyczaje i normy towarzyskie... 8 III. Normy moralne... 8 IV. Normy techniczne Świadomość prawna i praworządność I. Świadomość prawna II. Praworządność Norma prawna I. Definicja normy prawnej II. Budowa norm prawnych III. Rodzaje norm prawnych Przepis prawa Akt prawny I. Rodzaje aktów prawnych II. Stanowienie aktów normatywnych III. Publikowanie aktów normatywnych Stosunek prawny Zdarzenia prawne i ich podział I. Zdarzenia prawne II. Podział zdarzeń prawnych Stosowanie prawa i wnioskowania prawne I. Stosowanie prawa... 27

7 VI Spis treści II. Wnioskowania prawne Obowiązywanie prawa I. Pojęcie obowiązywania prawa II. Zakresy obowiązywania norm prawnych Obowiązywanie prawa w przestrzeni Personalne obowiązywanie prawa Obowiązywanie prawa w czasie Wejście normy prawnej w życie Utrata mocy obowiązującej Kolizje obowiązywania norm prawnych I. Reguły kolizyjne kryterium chronologiczności II. Reguły kolizyjne kryterium hierarchiczności III. Reguły kolizyjne kryterium szczególności IV. Kolizje reguł kolizyjnych Źródła prawa I. Pojęcie źródła prawa II. Rodzaje źródeł prawa Źródła prawa powszechnie obowiązującego Źródła o charakterze wewnętrznym Źródła prawa Unii Europejskiej System źródeł prawa Zbiory przepisów prawa Wykładnia prawa I. Pojęcie wykładni prawa II. Dyrektywy interpretacyjne i rodzaje wykładni Dyrektywy interpretacyjne Rodzaje wykładni prawa III. Moc wiążąca wykładni Wykładnia o mocy powszechnie wiążącej Wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej Wykładnia niemająca mocy wiążącej Luki i analogia w prawie Fakty, domniemania i fikcje prawne I. Fakty prawne II. Domniemania prawne III. Fikcja prawna Systematyka prawa I. Pojęcie systemu prawa II. Zasady systemu prawa III. Działy systemu prawa IV. Gałęzie prawa Przestrzeganie prawa i odpowiedzialność prawna I. Pojęcie przestrzegania prawa II. Pojęcie odpowiedzialności prawnej... 58

8 Spis treści VII Rozdział 2. Podstawowe zagadnienia dotyczące państwa Pojęcie państwa I. Rys historyczny II. Teorie powstania państwa III. Podstawy prawne i definicja państwa Prawne kryteria państwa Definicja państwa IV. Atrybuty państwa Organy i instytucje państwowe Władza Terytorium Ustrój Polityka Prawo Obywatele Symbole państwa Funkcje państwa Aparat państwa I. Pojęcie aparatu państwa II. Rodzaje organów państwa Typy i formy państwa I. Typy państw Państwo niewolnicze Państwa feudalne Państwa kapitalistyczne Państwa socjalistyczne II. Formy państw Rozdział 3. Prawo konstytucyjne Pojęcie konstytucji i prawa konstytucyjnego I. Konstytucja II. Prawo konstytucyjne Konstytucje polskie I. Rozwój konstytucjonalizmu w Polsce II. Konstytucja RP z r Zakres regulacji Konstytucji RP Funkcje Konstytucji Zasady zmiany Konstytucji RP Podstawowe zasady ustroju politycznego RP I. Pojęcie ustroju politycznego II. Podstawowe zasady ustroju politycznego Zasada trójpodziału władzy system organów państwa I. Zasada trójpodziału władzy II. System organów państwa... 96

9 VIII Spis treści III. Władza ustawodawcza Sejm Skład Sejmu i immunitety Organy Sejmu Posiedzenia Sejmu i zadania Sejmu Senat IV. Władza wykonawcza Prezydent RP Podstawowe funkcje Prezydenta RP Rada Ministrów Premier, ministrowie i wojewoda Podstawowe zadania Rady Ministrów V. Władza sądownicza Sądy Sąd Najwyższy Sądy powszechne i wojskowe Sądy administracyjne Sędziowie i ławnicy Krajowa Rada Sądownictwa Trybunał Stanu Postępowanie przed Trybunałem Stanu Powołanie Trybunału Stanu Prokuratura Adwokatura i radcowie prawni VI. Władza kontrolna Uwagi ogólne Trybunał Konstytucyjny Najwyższa Izba Kontroli Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji VII. Terenowe organy państwa Samorząd terytorialny Gmina Powiat Województwo Organy administracji rządowej w województwie Inne naczelne organy państwa I. Rada Bezpieczeństwa Narodowego II. Narodowy Bank Polski Podstawowe wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela I. Podstawowe prawa i wolności obywatelskie II. Podstawowe prawa polityczne III. Podstawowe prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne IV. Podstawowe obowiązki obywatelskie (art ) V. Środki ochrony praw i wolności

10 Spis treści IX Rozdział 4. Prawo administracyjne Pojęcie i struktura prawa administracyjnego Administracja publiczna i jej organy I. Pojęcie administracji publicznej II. Polityka III. Podziały organów administracyjnych Źródła prawa administracyjnego Stosunek administracyjnoprawny Prawne formy działania administracji I. Akt normatywny administracji II. Akt administracyjny III. Ugoda zawierana przed organami administracji IV. Porozumienie administracyjne V. Czynności cywilnoprawne VI. Prowadzenie działalności społeczno-organizatorskiej VII. Czynności faktyczne (materialno-techniczne) VIII. Przyrzeczenie administracyjne IX. Milczenie administracji X. Zaświadczenia XI. Czynności bezpośrednio zobowiązujące Postępowanie administracyjne I. Pojęcie postępowania administracyjnego II. Postępowanie administracyjne ogólne III. Zasady postępowania administracyjnego IV. Właściwość organów postępowania administracyjnego V. Strony postępowania administracyjnego VI. Terminy załatwienia sprawy administracyjnej VII. Doręczanie pism VIII. Przebieg postępowania administracyjnego Wszczęcie postępowania Postępowanie dowodowe Rozprawa administracyjna Mediacja Zawieszenie postępowania Rozstrzygnięcie sprawy (decyzje) Milczące załatwienie sprawy Postanowienia IX. Środki odwoławcze Odwołania Zażalenia Wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy Nadzwyczajne środki zaskarżenia Wznowienie postępowania Uchylenie lub zmiana decyzji

11 X Spis treści 4.3. Stwierdzenie nieważności decyzji Wygaśnięcie decyzji X. Postępowanie uproszczone XI. Administracyjne kary pieniężne XII. Europejska Współpraca Administracyjna Sądowa kontrola decyzji administracyjnych I. Rodzaje i właściwość sądów administracyjnych II. Uczestnicy postępowania III. Przebieg postępowania i środki odwoławcze Skargi i wnioski oraz petycje Prawo administracyjne materialne Postępowanie egzekucyjne w administracji I. Pojęcie i zakres postępowania egzekucyjnego II. Przebieg i uczestnicy postępowania egzekucyjnego III. Rodzaje egzekucji i środków przymusu IV. Zabezpieczenie należności Rozdział 5. Prawo karne Pojęcie prawa karnego Źródła prawa karnego (sensu largo) Prawo karne materialne I. Struktura prawa karnego II. Zakres obowiązywania prawa karnego Obowiązywanie prawa w czasie Obowiązywanie prawa w przestrzeni Obowiązywanie prawa karnego względem osób III. Pojęcie przestępstwa Związek przyczynowy Bezprawność IV. Pojęcie winy i strona podmiotowa przestępstw Wina Strona podmiotowa przestępstwa V. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną Okoliczności wyłączające winę Nieletniość Niepoczytalność Rozkaz Błąd Okoliczności wyłączające bezprawność Obrona konieczna Stan wyższej konieczności Zgoda pokrzywdzonego Działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego Dopuszczalne ryzyko Uprawianie sportu Działanie w ostatecznej potrzebie

12 Spis treści XI VI. Formy popełnienia przestępstwa VII. Rodzaje przestępstw VIII. Kary, środki karne i środki zabezpieczające Kary Kara grzywny Ograniczenie wolności Pozbawienie wolności Zaostrzenie lub obniżenie kar Środki karne Pozbawienie praw publicznych Zakaz zajmowania stanowisk i wykonywania zawodu oraz kontaktów z małoletnimi Zakaz przebywania w określonych miejscach lub kontaktowania się z osobami Zakaz prowadzenia pojazdów Świadczenie pieniężne Podanie wyroku do publicznej wiadomości Zakaz wstępu na imprezę masową Zakaz wstępu do ośrodków gier hazardowych i uczestnictwa w grach Przepadek i środki kompensacyjne Przepadek Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę Nawiązka Środki zabezpieczające IX. Zasady wymiaru kary i środków karnych X. Środki poddania sprawcy próbie Warunkowe umorzenie postępowania Warunkowe zawieszenie wykonania kary Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary XI. Przedawnienie XII. Zatarcie skazania XIII. Część szczególna Kodeksu karnego Prawo karne procesowe I. Pojęcie i cele postępowania karnego II. Naczelne zasady postępowania karnego III. Uczestnicy postępowania karnego Sąd Strony postępowania karnego IV. Postępowanie przygotowawcze V. Postępowanie przed sądem I instancji VI. Postępowanie odwoławcze VII. Postępowania szczególne VIII. Nadzwyczajne środki zaskarżenia Kasacja

13 XII Spis treści 2. Skarga na wyrok sądu odwoławczego Wznowienie postępowania IX. Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych X. Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia XI. Koszty procesu Prawo karne wykonawcze I. Część ogólna II. Część szczególna Prawo karne skarbowe I. Materialne prawo karne skarbowe Część ogólna Część szczególna II. Procesowe prawo karne skarbowe III. Postępowanie wykonawcze Prawo wykroczeń I. Materialne prawo wykroczeń Część ogólna Część szczególna II. Postępowanie w sprawach o wykroczenia Rozdział 6. Prawo cywilne Ogólne wiadomości o prawie cywilnym część ogólna I. Pojęcie prawa cywilnego II. Systematyzacja Kodeksu cywilnego III. Źródła prawa cywilnego IV. Obowiązywanie prawa cywilnego Klauzule generalne prawa cywilnego I. Klauzula zasad współżycia społecznego II. Klauzula społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa III. Klauzula niegodziwości celu świadczenia IV. Klauzula ustalonych zwyczajów V. Klauzula ciężaru dowodu VI. Klauzula swobody umów Stosunek cywilnoprawny Prawa podmiotowe Podmioty prawa cywilnego I. Osoby fizyczne II. Osoby prawne Rodzaje osób prawnych Tryb powstania i ustania osób prawnych Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi III. Zdolność prawna IV. Zdolność do czynności prawnych Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych Zdolność do czynności prawnych osób prawnych

14 Spis treści XIII 52. Czynności prawne I. Pojęcie czynności prawnych II. Podział czynności prawnych III. Forma czynności prawnych IV. Przesłanki ważności i uchylenia czynności prawnej Przesłanki ważności czynności prawnej Wady oświadczenia woli Brak świadomości lub swobody Pozorność Błąd Podstęp Groźba Wyzysk V. Formy i tryb zawarcia umowy Oferta Aukcja i przetarg Negocjacje Przedstawicielstwo I. Przedstawicielstwo ustawowe II. Pełnomocnictwo III. Prokura Przedawnienie roszczeń Postępowanie cywilne I. Pojęcie postępowania cywilnego II. Rodzaje postępowań cywilnych III. Systematyka Kodeksu postępowania cywilnego IV. Naczelne zasady postępowania cywilnego V. Podmioty postępowania cywilnego Sąd Właściwość sądu Skład sądu Strony postępowania cywilnego Inne podmioty w postępowaniu cywilnym VI. Czynności procesowe VII. Pozew i odpowiedź na pozew VIII. Rozprawa IX. Postępowanie odwoławcze Apelacja Zażalenie X. Nadzwyczajne środki zaskarżenia Skarga kasacyjna Wznowienie postępowania Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Skarga na orzeczenie referendarza sądowego

15 XIV Spis treści XI. Postępowania odrębne XII. Postępowanie nieprocesowe XIII. Postępowanie zabezpieczające XIV. Postępowanie egzekucyjne Pojęcie egzekucji i postępowania egzekucyjnego Tytuł wykonawczy Wszczęcie egzekucji Powództwa przeciwegzekucyjne Rodzaje świadczeń egzekucyjnych Ograniczenia egzekucji XV. Sąd polubowny (arbitraż) XVI. Międzynarodowe postępowanie cywilne Rozdział 7. Prawo gospodarcze Prawo handlowe I. Pojęcie prawa handlowego, przedsiębiorcy i czynności handlowych Przedsiębiorca Rejestry przedsiębiorców Czynności handlowe Źródła prawa handlowego II. Formy zorganizowania przedsiębiorców (formy koncentracji gospodarczej) III. Spółki prawa cywilnego i handlowego IV. Spółki osobowe i kapitałowe oraz pojęcie przedsiębiorcy V. Spółki osobowe Spółka cywilna Spółka jawna Spółka partnerska Spółka komandytowa Spółka komandytowo-akcyjna VI. Spółki kapitałowe Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka akcyjna VII. Łączenie, podział i przekształcenia spółek Łączenie spółek Podział spółek Przekształcenia spółek VIII. Spółki prawa europejskiego Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych Spółka europejska IX. Spółdzielnie X. Przedsiębiorstwa państwowe XI. Umowy handlowe Swoboda działalności gospodarczej I. Pojęcie swobody gospodarczej i jej ograniczeń II. Zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej III. Punkt kontaktowy i CEIDG

16 Spis treści XV 1. Punkt kontaktowy Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej IV. Koncesje oraz regulowana działalność gospodarcza Koncesjonowanie działalności gospodarczej Rejestr działalności regulowanej Kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorcy V. Mikroprzedsiębiorcy, mali i średni przedsiębiorcy Prawo papierów wartościowych I. Pojęcie papieru wartościowego II. Akcje Rodzaje akcji Rynek akcji III. Obligacje IV. Czek V. Weksel VI. Inne papiery wartościowe (konosamenty, warranty, kwity depozytowe, hipoteczne listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne) Konosamenty Warranty Kwit depozytowy Hipoteczny list zastawny Certyfikat inwestycyjny Opcja i kontrakt terminowy Rozdział 8. Prawo Unii Europejskiej Pojęcie prawa Unii Europejskiej I. Zakres prawa Unii Europejskiej II. Podziały prawa unijnego Źródła prawa UE I. Źródła prawa pierwotnego i pochodnego II. Prawa podstawowe w Unii Europejskiej III. Karta Praw Podstawowych IV. Projekt Konstytucji Unii Europejskiej V. Zakres obowiązywania prawa Unii Europejskiej Instytucje Unii Europejskiej oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka i Rada Europy I. Instytucje europejskie Parlament Europejski Rada Europejska Rada Komisja Europejska Trybunał Sprawiedliwości UE Sąd Sądy wyspecjalizowane Trybunał Obrachunkowy Europejski Bank Centralny (EBC)

17 XVI Spis treści 10. Rzecznik Praw Obywatelskich (euroombudsman) Organy doradcze i Agencje UE II. Europejski Trybunał Praw Człowieka i Rada Europy Europejski Trybunał Praw Człowieka Rada Europy Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich I. Obowiązywanie prawa Unii Europejskiej na terytorium RP Publikowanie prawa UE Obowiązywanie prawa UE II. Zasady określające wzajemny stosunek prawa UE i prawa krajowego Zasada pierwszeństwa prawa Unii Zasada bezpośredniej skuteczności (obowiązywania) Zasada bezpośredniego skutku III. Wykładnia prawa IV. Prawo krajowe a prawo UE w odniesieniu do wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Charakter prawny i zasady działania Unii Europejskiej I. Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa Członkostwo w UE Wystąpienie z UE Zawieszenie w prawach członka UE Wykluczenie z UE II. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa III. Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości IV. Unia Gospodarcza i walutowa V. Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej Państwa członkowskie a UE I. Obowiązki państw członkowskich a obowiązki UE Obywatelstwo UE Indeks rzeczowy

18 WYKAZ SKRÓTÓW 1. Źródła prawa EKPC... Europejska Konwencja Praw Człowieka KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KKS... Kodeks karny skarbowy KKW... Kodeks karny wykonawczy Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej KP... Kodeks pracy KPA... Kodeks postępowania administracyjnego KPC... Kodeks postępowania cywilnego KPK... Kodeks postępowania karnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH... Kodeks spółek handlowych KW... Kodeks wykroczeń SwobGospU... ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz ze zm.) TFUE... Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej TUE... Traktat o Unii Europejskiej TWE... Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską 2. Czasopisma i publikatory Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE... Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz.Urz. WE... Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich PiP... Państwo i Prawo PPH... Przegląd Prawa Handlowego Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo 3. Organy i organizacje ABW... Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego AW... Agencja Wywiadu CBA... Centralne Biuro Antykorupcyjne CBS... Centralne Biuro Śledcze

19 XVIII Wykaz skrótów EBC... Europejski Bank Centralny EFTA... Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu ENA... Europejski Nakaz Aresztowania EOG... Europejski Obszar Gospodarczy ESBC... Europejski System Banków Centralnych ETCP... Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu ETS... Europejski Trybunał Sprawiedliwości EWEA... Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) EWG... Europejska Wspólnota Gospodarcza EWWiS... Europejska Wspólnota Węgla i Stali KE... Komisja Europejska KEF... Komitet Ekonomiczno Finansowy KE-S... Komitet Ekonomiczno-Społeczny KRRiT... Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji KRS... Krajowa Rada Sądownictwa MTK... Międzynarodowy Trybunał Karny NIK... Najwyższa Izba Kontroli NSA... Naczelny Sąd Administracyjny OBWE... Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie OECD... Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju PE... Parlament Europejski PWBiS... Przestrzeń Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości RE... Rada Europy RM... Rada Ministrów RPD... Rzecznik Praw Dziecka RPO... Rzecznik Praw Obywatelskich RUE... Rada Unii Europejskiej SN... Sąd Najwyższy SPI... Sąd Pierwszej Instancji TK... Trybunał Konstytucyjny TS... Trybunał Stanu UE... Unia Europejska UZE... Unia Zachodnioeuropejska WE... Wspólnoty Europejskie WPBiO... Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony WPZiB... Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa 4. Inne skróty art.... artykuł cyt.... cytowany (-a, -e) EZIG... europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych KNZ... Karta Narodów Zjednoczonych kom.... komentarz KPP... Karta Praw Podstawowych nast.... następny (-a) Nb... numer brzegowy

20 Wykaz skrótów XIX Nr... numer orz.... orzeczenie p.n.e.... przed naszą erą pkt... punkt post.... postanowienie poz.... pozycja red.... redakcja tekst jedn.... tekst jednolity uch.... uchwała wyr.... wyrok ze zm.... ze zmianami zob.... zobacz