Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci
|
|
- Katarzyna Karpińska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci Protein in infant s and child s feeding Dariusz Gruszfeld 1, Piotr Socha 2 1 Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka 2 Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania, Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka STRESZCZENIE Białko stanowi podstawowy składnik pokarmowy. Podstawowe zapotrzebowanie jest stosunkowo niskie u dorosłych osób białko pokarmowe pokrywa straty azotu związane z przemianami białka w organizmie i zapotrzebowanie jest precyzyjnie wyliczane. Zapotrzebowanie rośnie w okresie szybkiego wzrostu organizmu - dlatego jest znacznie wyższe u niemowląt (do ok. 1,3 g/kg mc/dobę) i ulega obniżeniu w okresie poniemowlęcym (do ok. 1 g/kg mc/ dobę). Szczególną grupą dzieci są niemowlęta przedwcześnie urodzone, gdyż zapotrzebowanie w tej grupie, zależnie od stopnia wcześniactwa, może rosnąć do wartości ponad 4 g/kg mc/dobę. Idealnym źródłem dobrze przyswajalnego białka dla niemowląt jest pokarm matki. Ostatnio zwrócono uwagę na ryzyko rozwoju otyłości związane ze zbyt dużą podażą białka u niemowląt - dlatego obecne rekomendacje zalecają ograniczenia zawartości białka w mieszankach dla niemowląt i zastosowanie białek o wysokiej wartości odżywczej, która jest odnoszona do wartości odżywczej pokarmu kobiecego. Dieta dzieci powyżej 1 r.ż. jest bogata w białko i spełnia kryteria podstawowego zapotrzebowania na ten składnik odżywczy, jednak nie określono precyzyjnie górnych bezpiecznych poziomów spożycia, które jest szacowane na ok. 3 g/kg mc/dobę. Standardy Medyczne/Pediatria 2013 T. 11 XX-XX SŁOWA KLUCZOWE: BIAŁKO PROGRAMOWANIE METABOLICZNE WCZEŚNIACTWO DZIECI STAN ODŻYWIENIA DIETA ABSTRACT Protein is regarded to be the basic nutrient. The basic requirement for protein is relatively low in adults it is precisely calculated from the nitrogen balance. Still, it increases in the periods of rapid growth - that is why it is significantly higher in infants (up to about 1.3 g/kg body weight/day) and decreases in small children to about 1 g/kg body weight/day. Preterm infants are a very specific group of children in whom requirements are very high exceeding even 4 g/kg body weigth/ day. The best source of protein in infancy is human milk. Recently it was shown that high protein diet in infancy increases risk of obesity and the present recommendations define upper limits of protein in milk formulas as well as the quality of protein for which the golden standard is human milk. The diet of children >1y of age is high in protein and deficiency hardly occurs in Europe, still the upper limits are not precisely described and are defined around 3 g/kg body weight/day. KEY WORDS: PROTEIN METABOLIC PROGRAMMING PREMATURITY CHILDREN NUTRITIONAL STATUS DIET Białko jest podstawowym składnikiem budulcowym wszystkich tkanek i narządów. Poza funkcją strukturalną, pełni też rolę biologiczną, tworząc enzymy komórkowe i trawienne, hormony, przeciwciała, nośniki substancji, elementy układu krzepnięcia, czynniki wzrostu i peptydy regulujące czynność przewodu pokarmowego. To tylko część spośród znanych funkcji białka w organizmie. Białko może też służyć jako substrat energetyczny, wykorzystywany głównie w okresach katabolizmu oraz w warunkach nadmiernej podaży w stosunku do energii. Białko jest źródłem azotu dla organizmu oraz niezbędnych aminokwasów, potrzebnych dla budowy tkanek. To podstawowe zapotrzebowanie na białko wyliczane jest na podstawie strat azotu związanych z wewnątrzustrojowym metabolizmem, jednakże białko pokarmowe nie jest w całości przez organizm przyswajane. Białko pokarmowe podlega trawieniu w żołądku i jelicie cienkim, niewielkie ilości przechodzą do jelita grubego gdzie podlegają przemianom z udziałem bakterii i zostają wydalone ze stolcem. Oceniając zapotrzebowanie na białko należy brać pod uwagę przyswajalność białka i wbudowywanie do tkanek. Skutki niedoboru białka Wśród najpowszechniejszych niedoborów żywieniowych u dzieci wymienia się: deficyt białkowo-energetyczny, deficyt żelaza i deficyt jodu. Wszystkie one mogą mieć trwały, niekorzystny wpływ na późniejszy rozwój. Skrajną postacią niedożywienia białkowego lub białkowo-kalorycznego u dzieci są kwashiorkor i marasmus występujące głównie w krajach rozwijających się. Charakterystyczną cechą różnicującą te dwa stany kliniczne jest występowanie obrzęku w przypadku kwashiorkor i jego braku w przypadku niedożywienia typu marasmus. Objawy kliniczne wynikające z niedożywienia nie są tylko efektem izolowanego niedoboru białka lub dostarczania zbyt 10 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX
2 małej ilości kalorii. Niedożywione dzieci zwykle prezentują jednocześnie symptomy towarzyszących niedoborów witamin i składników mineralnych. Bezpośrednią konsekwencją znacznego niedożywienia białkowo-energetycznego jest m.in. zwiększone ryzyko infekcji wirusowych, bakteryjnych, pierwotniaczych i robaczyc 1,2,3,4. Obecność infekcji zaburza z kolei proces odżywiania i wchłaniania pokarmów co pogłębia istniejące niedożywienie. Potwierdzają to badania kliniczne prowadzone w latach 50-tych i 60- tych w krajach Południowej i Środkowej Ameryki 5. Odległym skutkiem niedożywienia, nawet umiarkowanego stopnia, może być zaburzony rozwój psychomotoryczny. W badaniach Cravioto J i wsp. przeprowadzonych w Meksyku wykazano niekorzystny wpływ niedożywienia typu marasmus i marasmic-kwashiorkor na późniejszy rozwój poznawczy i zdolności werbalne w porównaniu do dzieci prawidłowo żywionych, o podobnej masie urodzeniowej, pochodzących z podobnych warunków socjoekonomicznych 6. Analogiczne wnioski wyciągnął Monckeberg F i wsp. badając dzieci 7-letnie w Chile narażone w wieku niemowlęcym na niedobór białka i energii w pokarmie. Stwierdzono u nich niższy iloraz inteligencji (IQ) 7. Monckeberg zaobserwował również związek pomiędzy spowolnieniem wzrostu w okresie dziecięcym a słabszymi zdolnościami intelektualnymi. Stwierdził zależność pomiędzy niższym spożyciem białka zwierzęcego (ale nie ilością spożytych kalorii) a IQ. Przemawia to za szczególną rolą białka zwierzęcego w rozwoju zdolności poznawczych u dzieci. Niekorzystny wpływ niedożywienia białkowo-kalorycznego na rozwój psychomotoryczny dzieci nie budzi obecnie wątpliwości. Badacze oceniają natomiast możliwość odwrócenia niekorzystnego trendu w rozwoju poprzez powrót do właściwego żywienia (suplementację). Interpretację rezultatów badań utrudniają towarzyszące niedobory witamin, mikroelementów (żelazo, jod) i wpływ czynników socjoekonomicznych. Badania z zastosowaniem suplementacji białkowo-kalorycznej przeprowadzono m.in. w Columbii (Bogota). Suplementacja rozpoczęta w okresie ciąży i kontynuowana do 3 roku życia spowodowała poprawę wyników w skali Bayley a 8. Podobne, korzystne wyniki suplementacji zaprezentowali badacze biorący udzial w Bacon Chow Study (Tajwan) 9. Ze względu na trudności w wykluczeniu wpływu samego faktu uczestnictwa dziecka w badaniu klinicznym na rozwój czynności poznawczych i zachowanie, modyfikacji diety towarzyszyła zwykle jednoczasowa stymulacja rozwoju prowadzona przez zespół badaczy równolegle w grupie z interwencją oraz w grupie kontrolnej. Grantham McGregor wykazał w ten sposób niezależny, synergistyczny efekt suplementacji oraz stymulacji rozwojowej u 8-10 letnich dzieci narażonych wcześniej na niedożywienie Skutki nadmiaru białka W odróżnieniu od niedożywienia, dotykającego na wielką skalę głównie kraje rozwijające się, coraz poważniejszym problemem krajów rozwiniętych jest nadmierne spożycie białka jak i kalorii z pozostałych składników diety. Jednym z niewielu badań klinicznych z randomizacją analizujących odległy wpływ zróżnicowanej podaży białka w okresie niemowlęcym na dalszy rozwój dzieci i ryzyko chorób jest europejski projekt EU Childhood Obesity Study 10. Opierając się na spostrzeżeniu, że zawartość białka w pokarmie kobiecym jest niższa niż w mieszankach dla niemowląt, zaplanowano badanie porównujące rozwój dzieci otrzymujących mieszankę z większą lub mniejszą zawartością białka (przy zachowaniu identycznej podaży energii). Analiza wpływu spożycia białka w pierwszym półroczu życia na czynność nerek wykazała, że dzieci spożywające więcej białka miały większe wymiary nerek w 6. miesiącu. Towarzyszyło temu większe stężenia mocznika i wskaźnika mocznik/kreatynina w surowicy 11. Zwiększenie wymiarów nerek może być pierwszym zaburzeniem związanym z rozwojem hiperfiltracji i nefropatii u osób otyłych oraz w nefropatii cukrzycowej 12. Nie wiadomo, czy związane z wiekiem zmiany sposobu karmienia spowodują normalizację wielkości nerek. Niemowlęta otrzymujące mniej białka miały w wieku 2 lat niższy wskaźnik masy ciała (BMI) co sugeruje mniejszą ilość tkanki tłuszczowej i niższe ryzyko otyłości 10. Badania Singhal A i wsp. wykazują z kolei, że zwiększona podaż białka w okresie wczesnoniemowlęcym może wpływać na zwiększenie ryzyka nietolerancji glukozy, insulino-oporności i cukrzycy typu drugiego w okresie młodzieńczym 13. Ocena zapotrzebowania na białko Określając zapotrzebowanie na białko u niemowląt w pierwszym półroczu życia przyjmujemy jego niezbędne spożycie na poziomie ilości dostarczanej podczas wyłącznego karmienia naturalnego. Metoda empiryczna oceny zapotrzebowania na białko opiera się na ocenie efektów fizjologicznych lub biochemicznych w odpowiedzi na stopniowo zwiększaną podaż białka. Dążymy przy tym do optymalnych wartości wskaźników fizjologicznych m.in. takich jak: wzrost, masa ciała, wskaźnik masy ciała (BMI), zawartość beztłuszczowej masy ciała. Jednocześnie ocenia się wybrane wskaźniki biochemiczne, takie jak mocznik, kreatynina, poziom albumin oraz profil aminokwasów. STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX 11
3 Podobna metoda pozwala na ocenę zapotrzebowania na poszczególne aminokwasy egzogenne. W tym wypadku bada się tzw. oksydację aminokwasu wskaźnikowego. Określa się stopień oksydacji aminokwasu - markera znakowanego izotopem w odpowiedzi na zwiększaną podaż aminokwasu badanego. Osiągnięcie plateau (brak dalszej zmiany oksydacji) odzwierciedla rzeczywisty poziom zapotrzebowania 14. Metoda czynnikowa (factorial metod) sumuje łączną utratę białka przez organizm oraz zapotrzebowanie wynikające z budowy nowych tkanek i narządów. Na przykład, przyswajanie białka u wcześniaków, podobne jak u płodu w drugiej połowie ciąży, wynosi ok. 1,7 g/kg/dobę 15. Dobowe straty białka wynoszą w tym okresie co najmniej 0,7 g/kg. Utrata azotu białkowego przez organizm ma miejsce przede wszystkim z moczem, stolcem i złuszczonym naskórkiem. Teoretycznie podaż na poziomie >2,4 g/kg/m.c./dobę powinna zapewnić równowagę białkową. W praktyce u niedojrzałych wcześniaków w pierwszych tygodniach życia, obserwuje się deficyt białkowy oraz białkowo-energetyczny w stosunku do wyliczonych teoretycznie wartości. Nasilenie deficytu zależy od stopnia niedojrzałości noworodka, od drogi i sposobu podaży białka, od tolerancji pokarmu, stopnia absorpcji i towarzyszących chorób 16,17. Zalecenia Zalecenia spożycia białka są określane w g/kg. m.c./dobę lub jako procent spożywanej energii i w tej formie najczęściej prezentowane są zalecenia dla dzieci. Poniżej przedstawiono szczegółowe wyliczenia zapotrzebowania na białko opisując je jako podstawowe zapotrzebowanie na białko. Niemowlęta Zapotrzebowanie na białko w pierwszym półroczu życia jest najwyższe, z uwagi na intensywną budowę nowych tkanek i narządów. Wyłączne karmienie naturalne w pełni zaspokaja teoretyczne zapotrzebowanie na białko zdrowego donoszonego niemowlęcia w pierwszym półroczu życia. Przeciętnie spożywane objętości mleka podczas karmienia piersią dostarczają w tym okresie odpowiednio: 1-3 miesiąc ok. 1,25 g białka /kg/dobę (teoretyczne zapotrzebowanie 1,13 g/kg/dobę) 6 miesiąc ok. 1,10 g białka /kg/dobę (teoretyczne zapotrzebowanie 0,86 g/kg/dobę między 3 a 6 miesiącem) W porównaniu do mieszanek przeznaczonych do żywienia niemowląt mleko kobiece zawiera znacznie więcej tzw. azotu pozabiałkowego (ok % całkowitego azotu). Element ten musi być brany pod uwagę w przeliczaniu zawartości azotu na zawartość białka (zalecany przelicznik to: białko(g) = azot(g) x 6,25) 18. Szacowana w ten sposób minimalna zawartość białka w mleku kobiecym wynosi ok. 0,75 g/100 ml, co odpowiada ok. 1,2 g/100 kcal energii 19. Całkowity poziom białka w mleku niedojrzałym jest wyższy niż w mleku dojrzałym. Jednocześnie, podczas laktacji, zmienia się stosunek zawartości białek serwatkowych do kazeinowych w mleku - z 80:20 w colostrum na 60:40 w mleku dojrzałym. Dewey KG i wsp. oszacowali zapotrzebowanie na białko między 6 a 12 miesiącem na ok. 0,74 g białka/kg/dobę 20. W drugim półroczu życia, w okresie rozszerzania diety i stopniowego zastępowania mleka kobiecego innymi produktami, spożycie białka różni się zależnie od populacji. Niedobory białka mogą wystąpić jedynie w przypadku, gdy w miejsce mleka matczynego wprowadzane są wyłącznie pokarmy ubogobiałkowe (np. maniok) 21. Należy zaznaczyć, że wspomniane powyżej teoretyczne średnie zapotrzebowanie na białko, wyliczone przy użyciu metody czynnikowej, jest niższe niż tzw. poziom bezpiecznego spożycia określony w rekomendacjach EFSA (European Food safety Authority) dla wieku 6 miesięcy na 1,31 g/kg mc/dobę a w wieku 1 roku na 1,14 g/kg mc/dobę 22,23. Poziom Zalecanego/Bezpiecznego Spożycia (+1,96 odchylenia standardowego powyżej średniego spożycia dla populacji) określa takie spożycie składników, które zabezpiecza szeroko rozumianą populację przed jego niedoborami. Dla określenia zalecanego spożycia najczęściej posługujemy się pojęciem RDA (Recommended Dietary Allowances) 24. Opisując zapotrzebowanie na składniki odżywcze posługujemy się również poniższymi wskaźnikami: EAR (Estimated Average Requirement) - Poziom Średniego Zapotrzebowania grupy UL (Tolerable Upper Intake Level) Górny Tolerowany Poziom Spożycia. Jakość dostarczanego organizmowi białka istotnie wpływa na niezbędną podaż ponieważ niemowlęta, oprócz azotu, potrzebują do syntezy własnych białek aminokwasów egzogennych. Całkowite tempo dziennej syntezy białka w organizmie jest ok. 4-krotnie wyższe niż jego podaż dobowa, co oznacza intensywny metabolizm i wielokrotne wykorzystanie dostępnych aminokwasów. Zalecenia odnośnie optymalnej podaży białka u niemowląt w pierwszym półroczu życia bezpośrednio korelują z zaleceniami dotyczącymi optymalnego składu mieszanek do żywienia niemowląt. Ze względu na aktualną tendencję do obniżania zawartości białka w mieszankach muszą one uwzględniać jakość tego białka, aby zapewnić odpowiednią podaż każdego z aminokwasów niezbędnych. Aminokwas występujący w najmniejszym stężeniu w stosunku 12 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX
4 do zapotrzebowania jest nazywany aminokwasem ograniczającym. Oficjalne źródła zaleceń, czyli Codex Alimentarius, dyrektywy Komisji Europejskiej oraz rekomendacje FDA (Food and Drug Administration) posługują się m.in. współczynnikiem wydajności wzrostowej białka (PER - protein efficiency ratio) oraz wskaźnikiem chemicznym (chemical score) które określają jakość białka oraz biodostępność aminokwasów. Obowiązujące w Polsce zalecenia Dyrektywy Komisji Europejskiej z 2006 roku dotyczące całkowitej zawartości białka w mieszankach dla niemowląt oraz mieszankach do żywienia następnego zawiera Tabela Tabela 1. Zalecana zawartość białka w mleku początkowym oraz mleku następnym MLEKO POCZĄTKOWE Projekt EU Childhood Obesity Study zwrócił uwagę na niekorzystne efekty nadmiaru białka w diecie niemowląt. Należy jednak pamiętać, że w grupie otrzymującej mniejszą ilość białka zawartość białka w mieszance do początkowego żywienia niemowląt wynosiła 1,77 g/100 kcal (ok. 1 kg/m.c.) a w mieszance następnej 2,2 g/100 kcal czyli, że podaż białka znacznie przekraczała 1 g/kg m.c.. Wcześniaki Wiele uwagi poświęca się zaburzeniom odżywienia mającym miejsce we wczesnym okresie rozwoju niemowląt urodzonych przedwcześnie. Wiadomo, że mogą one mieć wpływ pozytywny lub negatywny na krótkoterminowe jak i odległe efekty zdrowotne. Najnowsze dane pokazują, że już pierwsze 2 tygodnie życia mogą stanowić okres krytyczny w żywieniu, decydujący o rozwoju i późniejszym zdrowiu 25. Niemowlęta urodzone przedwcześnie są szczególnie wrażliwe zarówno na nadmiar jak i niedobór białkowo-energetyczny. Z jednej strony szybkie tempo przyrostu masy i długości ciała wiąże się z późniejszym większym ryzykiem otyłości, insulino-oporności i problemów z układem krążenia, z drugiej jednak poprawia rozwój neurologiczny. Badania Ehrenkranz RA i wsp. wykazały, że dzieci urodzone z ekstremalnie niską masą, które rosły wolniej podczas pierwszych tygodni życia miały słabsze wyniki w skali Bayley a w wieku miesięcy. Wyniki te potwierdzają wcześniejsze doniesienia Lucas A i wsp., który zademonstrował korzystny efekt stosowania mieszanki dla noworodków urodzonych przedwcześnie (wzbogaconej w białko) w porównaniu ze standardową mieszanką w pierwszym miesiącu życia. W wieku 7 lat dzieci otrzymujące suplementowaną mieszankę rzadziej prezentowały zaburzenia w rozwoju neurologicznym. Badanie Hack M i wsp. przeprowadzone w wieku 8 lat u dzieci z bardzo niską urodzeniową masą ciała wykazało korelację pomiędzy wolniejszym tempem przyrostu obwodu głowy w ciągu pierwszych 8 miesięcy życia a późniejszym słabszym rozwojem neurologicznym 26. Karmienie noworodków, z bardzo niską urodzeniową masą ciała nie wzbogaconym mlekiem kobiecym, prowadzi do wolniejszego tempa wzrostu. Cel żywienia w tym okresie tj. przyrost masy ciała odpowiadający przyrostowi wewnątrzmacicznemu nie jest możliwy do osiągnięcia przy pomocy czystego mleka kobiecego, nawet przy podaży wysokiej objętości pokarmu (>200 ml/kg/dobę). Musimy liczyć się z ujemnym bilansem azotu białkowego jak również niedoborem wapnia, fosforu i sodu. Według większości ekspertów ryzyko suboptymalnego rozwoju neurologicznego w następstwie deficytów białkowo-kalorycznych wskazuje na konieczność wczesnej suplementacji aby zapobiec ewentualnym niedoborom. Jedynie niemowlęta z masą ciała odpowiednią do wieku płodowego (AGA), z populacji o niskim ryzyku chorób infekcyjnych nie wymagają forsowania szybkiego pourodzeniowego tempa wzrostu 27. Należy jednak rozważyć odpowiednią suplementację w populacji o niskim poziomie opieki zdrowotnej 28. Suplementację (fortyfikację) można realizować poprzez uzupełnienie składu mleka kobiecego odpowiednim preparatem wieloskładnikowym, podawanym w stałej proporcji do mleka lub przez podaż mieszanek dedykowanych noworodkom urodzonych przedwcześnie - w przypadku niedostępności pokarmu naturalnego ( standard fortification ). Ze względu na zmienność zawartości białka w mleku kobiecym optymalną metodą, stosowaną w niektórych ośrodkach wydaje się suplementacja dopasowana indywidualnie do stanu dziecka, uzależniona od aktualnego stężenia białka w mleku ( tailored fortification ). Pośrednią metodą jest kierowanie się parametrami biochemicznymi, czyli np. poziomem mocznika w podejmowaniu decyzji o dodatkowym MLEKO NASTĘPNE Białko mleka krowiego 1,8 3,0 g/100 kcal 1,8 3,5 g/100 kcal Hydrolizaty białka 1,8 3,0 g/100 kcal 2,25 3,5 g/100 kcal Białko sojowe 2,25 3,0 g/100 kcal 2,25 3,5 g/100 kcal * Energia: kcal/100 ml STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX 13
5 Tabela 2. Zalecana podaż białka dla niemowląt urodzonych przedwcześnie URODZENIOWA MASA CIAŁA <1000 g g 3,6 4,1 g/100 kcal 3,2 3,6 g/100 kcal 4,0 4,5 g/kg m.c./d 3,5 4,0 g/kg m.c./d * Zapotrzebowanie na energię: kcal/kg/d uzupełnieniu poziomu białka lub jego zaprzestaniu ( adjustable fortification ). Na rynku polskim dostępny jest preparat dla lecznictwa zamkniętego przeznaczony do selektywnej suplementacji białka w żywieniu enteralnym. Badania empiryczne wykazują, że dobowy przyrost masy ciała zbliżony do okresu życia wewnątrzmacicznego może zostać osiągnięty przy podaży białka ok. 3 g/kg/dobę. oraz, że zwiększa się on liniowo w stosunku do podaży białka tylko do wartości 4,5 g/kg/dobę. Ze względu na występowanie skumulowanego deficytu białkowego u prawie wszystkich wcześniaków ESPGHAN od 2010 roku rekomenduje podaż białka dla niemowląt przedwcześnie urodzonych z masą ciała poniżej 1000 g na poziomie 4,0-4,5 g/kg/dobę oraz 3,5-4,0 g/kg/dobę dla niemowląt z masą ciała g. Tabela 2 29 Tabela 3. Rekomendowane spożycie białka przez dzieci w wieku 1-3 lat Dzieci w wieku 1-3 lat Zapotrzebowanie na białko maleje w pierwszych latach życia, gdyż zmniejsza się tempo wzrostu organizmu. Zapotrzebowanie w okresie poniemowlęcym zostało podsumowane w Stanowisku Grupy Ekspertów w Sprawie Norm Żywienia Dzieci Zdrowych w wieku 1 do 3 lat w 2012 roku. Podstawowe zapotrzebowanie na białko-rda ustalono na poziomie około 1 g/kg m.c., co zapewnia udział energii z tego składnika w ilości nieco większej od 5%. Grupa Ekspertów uważa, że w planowaniu spożycia nie należy przekraczać wartości uśrednionej równej 15 % energii z białka (ok. 3g/kg mc/dobę), ze względu na zbyt wysoką ilość białka w zwyczajowo spożywanych dietach przez dzieci w wieku 1 do 3 lat odnotowanego w populacjach europejskich, w tym również w populacji polskiej. Należy jednak zwrócić uwagę na brak przekonywujących dowodów na niekorzystne efekty wysokiego spożycia białka u dzieci >1 r.ż., w tej grupie wiekowej nie wykazano efektu programowania metabolicznego otyłości związanego ze spożyciem białka. Ograniczenia spożycia białka wiążą się z innymi korzystnymi zmianami w zakresie planowania diety - ograniczenia spożycia produktów mięsnych oraz zwiększenia spożycia warzyw i owoców. Stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 2012 w sprawie rekomendowanego spożycia białka przez dzieci w wieku 1-3 lat zawiera Tabela Podsumowanie Białko stanowi szczególnie istotny składnik pokarmowy dla szybko rosnącego organizmu niemowlęcia i małego dziecka. Zapotrzebowanie rośnie znacząco u wcześniaków, gdy tempo wzrostu powinno odzwierciedlać tempo wzrostu w okresie życia płodowego. U niemowląt zbyt wysoka podaż białka jest niekorzystna i jest związana z ryzykiem rozwoju otyłości. U małych dzieci podaż białka jest stosunkowo wysoka, co wynika z rodzaju diety zazwyczaj bogatej w produkty mięsne - w tym wieku nie określono restrykcyjnie górnych granic spożycia białka, jednak wydaje się wskazane ograniczanie spożycia tego składnika poniżej 3 g/kg m.c./dobę. dr n. med. Dariusz Gruszfeld Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, Al. Dzieci Polskich 20 d.gruszfeld@czd.pl Autorstwo manuskryptu: Dariusz Gruszfeld - napisanie artykułu, Piotr Socha - nadzór nad ostateczną wersją artykułu PIŚMIENNICTWO 1 Solomons N. Malnutrition and infection: an update. British Journal of Nutrition 2007;98: Phillips I, Wharton B. Acute bacterial infection in kwashiorkor and marasmus. Br Med J 1968;17: Sprunt DH, Flanigan CC. The effect of malnutrition on the susceptibility of the EAR 4,8 % = 1 g/kg = 12 g host to viral infection. J Exp Med 1956;104: RDA 1,17 g/kg = 14 g nie powinno się przekraczać 3,125 g/kg (15 % energii) * Zapotrzebowanie na energię: ok kcal = 83 kcal/ kg/d 4 Iyer SS, Chatraw JH, Tan WG i wsp. Protein Energy Malnutrition Impairs Homeostatic Proliferation of Memory CD8 T Cells. J Immunol 2012;188: Screamshaw NS. Historical concepts of interactions, synergism and antagonism between nutrition and infection. J Nutr 2003;133: Cravioto J, DeLicardie ER. Neurointegrative development and intelligence in children rehabilitated from severe malnutrition. W: Prescott JW, Read MS, 14 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX
6 Coursin D(red.). Brain function and malnutrition: neuropsychological methods of assessment. New York: John Wiley, 1975; Monckberg F. The effect of malnutrition on physical growth and brain development. W: Prescott JW, Read MS, Coursin D(red.). Brain function and malnutrition: neuropsychological methods of assessment. New York: John Wiley, 1975; Super CM, Herrera MG, Mora JO. Long-term effects of food supplementation and psychosocial intervention on the physical growth of Colombian infants at risk of malnutrition. Child Development 1990;61: Adir LS, Pollitt E. Outcome of maternal nutritional supplementation: a comprehensive review of the Bacon Chow study. Am J Clin Nutr 1985;41: Koletzko B, von Kries R, Closa R i wsp. Lower protein infant formula is associated with lower weight up to age 2y: a randomized clinical trial. Am J Nutr 2009;89: Escribano J, Luque V, Ferre N i wsp. Increased protein intake augments kidney 2010;65: Nestec Ltd., Vevey/S. Karger AG, Basel 28 Victora CG, Barros FC, Horta BL, Martorell R. Short-term benefits of catch-up growth for small-for-gestational-age infants. Int J Epidemiol. 2001;30: Agostoni C, Buonocore G, Carnielli VP, De Curtis M, Darmaun D, Decsi T, Domellöf M, Embleton ND, Fusch C, Genzel-Boroviczeny O, Goulet O, Kalhan SC, Kolacek S, Koletzko B, Lapillonne A, Mihatsch W, Moreno L, Neu J, Poindexter B, Puntis J, Putet G, Rigo J, Riskin A, Salle B, Sauer P, Shamir R, Szajewska H, Thureen P, Turck D, van Goudoever JB, Ziegler EE; ESPGHAN Committee on Nutrition. Enteral nutrient supply for preterm infants: commentary from the European Society of Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2010;50: Normy żywienia zdrowych dzieci w roku życia Stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów. Standardy Medyczne Pediatria 2012;9: volume and function in healthy infants. Kidney International 2011;79: Ellis EN, Warady BA, Wood EG i wsp. Renal structural-functional relationships in early diabetes mellitus. Pediatr Nephrol. 1997;11: Singhal A, Fewtrell M, Cole TJ, Lucas A. Low nutrient intake and early growth for later insulin resistance in adolescents born preterm. Lancet 2003;361: Pencharz PB, Ball RO. Amino acid needs for early growth and development. J Nutr. 2004;134: Widdowson E. The fetus and the Newborn. W: Assail B(red.). Biology of Gestation. Academic Press: New York. 1972; Embleton NE, Pang N, Cooke RJ, Postnatal malnutrition and growth retardation: an inevitable consequence of current recommendations in preterm infants? Pediatrics 2001;107: Rigo JPG, Picaud JC, Peiltain C i wsp. Nitrogen balance and plasma amino acids in evaluation of protein sources for extremely low birth weight infants. W: Ziegler EE, Moro GE (red.).nutrition of the very low birth weight infant. Williams&Wilkins: Philadelphia. 1999; Commision Directive 2006/141/EC of 22 December 2006 on infant formulae and follow-on formulae and amending Directive 1999/21/EC. Official Journal of the European Union L 401/1- L 401/33 19 Lonnerdal B. Nutritional and physiologic significance of human milk proteins. Am J Clin Nutr 2003; 77: Dewey KG, Beaton G, Fjeld C i wsp. Protein requirements of infants and children. Eur J Clin Nutr 1996;50: Dupont C. Protein requirements during the first year of life. Am J Clin Nutr 2003;77(suppl): European Food Safety Authority. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for Protein. EFSA Journal 2012;10: WHO/FAO/UNU (World Health Organization/Food and Agriculture Organization of the United Nations/United Nations University). Protein and amino acid requirements in human nutrition. Report of a Joint WHO/FAO/UNU Expert Consultation. WHO Technical Report Series, 2007;935: Bender DA, Bender AE. Bender s dictionary of nutrition and food technology. 7th ed. Woodhead Publishing in food science and technology. Woodhead Publishing Ltd. And CRC Press. Abington Hall, Abington Cambridge, England. 1999; Lucas A, Morley R, Cole TJ. Randomized trial of early diet in preterm babies and later intelligence quotient. Br Med J 1998;317: Hack M, Breslau N, Weissman B i wsp. Effect of very low birth weight and subnormal head size on cognitive abilities at school age. N Engl J Med 1991;325: Singhal A. Does Early Growth Affect Long-Term Risk Factors for Cardiovascular Disease? W: Lucas A, Makrides M, Ziegler EE(red.). Importance of Growth for Health and Development. Nestlé Nutr Inst Workshop Ser Pediatr Program STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX 15
- szac. zapotrzebowanie O pok. naturalny
Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci D. Gruszfeld Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka IP CZD Plan Rola białka Skutki niedoboru białka Skutki nadmiaru białka Ocena zapotrzebowania
Bardziej szczegółowoPiotr Socha. Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014 Zdjęcie Holenderki Zima 1944/45 2414 urodzonych w
Bardziej szczegółowoPokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny
Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny WPROWADZENIE Żywienie niemowląt, a zwłaszcza odpowiedź na pytania: co? kiedy? jak? budzi
Bardziej szczegółowoWarszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013 Nieskuteczna
Bardziej szczegółowoŻywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała
Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć
Bardziej szczegółowoEwa Gulczyńska nutritio i nal emergency c 1
Ewa Gulczyńska nutritional emergency 1 Noworodki urodzone
Bardziej szczegółowoŻywienie dziecka. dr n.med. Jolanta Meller
Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć
Bardziej szczegółowoDomowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś
Domowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii IPCZD, Warszawa HEN program domowego żywienia enteralnego
Bardziej szczegółowoPODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014
PODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014 Prawidłowe żywienie człowieka w stanie chorobowym opiera się na
Bardziej szczegółowoZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597
ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597 Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoPrzedmowa. Zawartość. 1. Wprowadzenie Kompleksowe podejście do żywienia Koncepcja równowagi (bilansu)
140964 Zawartość Przedmowa 1. Wprowadzenie 1.1. Kompleksowe podejście do żywienia 1.2. Koncepcja równowagi (bilansu) 1.2.1. Model podaży i zapotrzebowania 1.2.2. Przekarmienie 1.2.3. Niedożywienie 1.2.4.
Bardziej szczegółowoNormy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Część II Omówienie poszczególnych składników odżywczych Nutritional guidelines for healthy children aged 1 3 years Polish
Bardziej szczegółowoŻywienie, które wspomaga rozwój mózgu
Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu Enfamil Premium - formuła, dla której potwierdzono w badaniach korzystny wpływ na parametry rozwoju OUN* Rozwój dziecka przebiega w czterech obszarach * W porównaniu
Bardziej szczegółowoZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI
ZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI Optymalnym i fizjologicznym sposobem żywienia niemowląt jest karmienie piersią. Pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach przez zdrową matkę w pełni
Bardziej szczegółowoLp. Dział 1. Zakres i znaczenie nauki o żywieniu człowieka 2. Charakterystyka, źródła i znaczenie dla organizmu człowieka Umiejętności i wiadomości na
Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego Podstawy żywienia człowieka Przedmiotowy system oceniania Lp. Dział 1. Zakres i znaczenie nauki o żywieniu człowieka 2. Charakterystyka, źródła i znaczenie dla
Bardziej szczegółowoZaburzenie równowagi energetycznej
Otyłość dzieci i młodzieży czy można jej zapobiec? Dr n. med. Andrea Horvath Dr n. med. Piotr Dziechciarz Klinika Pediatrii WUM Zaburzenie równowagi energetycznej wyrażonej nadmiernym odkładaniem tkanki
Bardziej szczegółowoKidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment
1 Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment Duża część nadmiaru przyjętego mięsa przechodzi w organizmie w postać mocznika i innych składników moczu, które
Bardziej szczegółowoSuplementacja mieszanek dla niemowląt probiotykami i/lub prebiotykami stanowisko Komitetu Żywienia ESPGHAN
Suplementacja mieszanek dla niemowląt probiotykami i/lub prebiotykami stanowisko Komitetu Żywienia ESPGHAN Supplementation of infant formula with probiotics and/or prebiotics statement of the ESPGHAN Committee
Bardziej szczegółowoANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 711 717 Halina Weker 1, 3, Małgorzata Więch 1, Marta Barańska 2, Hanna Wilska 3 ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ
Bardziej szczegółowoCharakterystyka obrotu kostnego u kobiet w ciąży fizjologicznej i powikłanej porodem przedwczesnym streszczenie.
Anastasiya Zasimovich Charakterystyka obrotu kostnego u kobiet w ciąży fizjologicznej i powikłanej porodem przedwczesnym streszczenie. Ciąża jest to specyficzny, fizjologiczny stan organizmu kobiety. O
Bardziej szczegółowoparametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
Bardziej szczegółowoNoworodki SGA w oddziale intensywnej terapii grupa ryzyka przewlekłych zaburzeń wzrastania.
Noworodki SGA w oddziale intensywnej terapii grupa ryzyka przewlekłych zaburzeń wzrastania. M. Kęsiak, A. Stolarczyk, T. Talar, B. Cyranowicz, E. Gulczyńska Klinika Neonatologii ICZMP, kierownik kliniki
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoŻYWIENIE WCZEŚNIAKÓW PO WYPISANIU ZE SZPITALA
PRACA POGLĄDOWA ŻYWIENIE WCZEŚNIAKÓW PO WYPISANIU ZE SZPITALA FEEDING THE PRETERM INFANT AFTER DISCHARGE JERZY SZCZAPA Klinika Zakażeń Noworodków Katedry Neonatologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoProfilaktyka alergii co nowego w 2015 roku. Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl
Profilaktyka alergii co nowego w 2015 roku Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl Interwencje żywieniowe w zapobieganiu alergii Dieta w czasie ciąży lub laktacji Karmienie
Bardziej szczegółowoNieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia
Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Niedożywienie może występować u osób z nadwagą (powyżej 120% masy należnej) niedowagą (poniżej 80%
Bardziej szczegółowoPaździernik miesiąc walki z otyłością
Warszawa, 26.09.2017 Informacja prasowa Październik miesiąc walki z otyłością W październiku obchodzone są aż 2 dni poświęcone zagadnieniu otyłości: Światowy Dzień Otyłości i Światowy Dzień Walki z Otyłością.
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka Ćwiczenie nr 4 Temat: Normy żywienia 1. Badania stosowane
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Bardziej szczegółowoTematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2
Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 1. Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i strukturą egzaminu zewnętrznego. 2. Problematyka żywienia w Polsce i na świecie. -wymienia
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed
ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed AKTUALNE ZALECENIA I NOWE MOŻLIWOŚCI LECZENIA NIEDOŻYWIENIA CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO: zapobieganie
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoNazwa producenta Ilość w opakowaniu handlowym. opak. Cena części / netto / słownie : zł groszy. Kwota podatku VAT słownie : zł groszy
Załącznik nr 1 Część nr 1 - Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Mleko początkowe. Opis produktu leczniczego, postać, dawka, ilość w opakowaniu j.m.. Nazwa handlowa, postać w opakowaniu
Bardziej szczegółowo2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia?
Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? A. Jarosz Woda głównym składnikiem ciała i podstawowym składnikiem pożywienia stanowi 50 80 %masy ciała zasoby wodne organizmu muszą być stale
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoAkademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE V BILANS ENERGETYCZNY
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE V BILANS ENERGETYCZNY Zagadnienia : 1.Bilans energetyczny - pojęcie 2.Komponenty masy ciała, 3.Regulacja metabolizmu
Bardziej szczegółowoDIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK
KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański
Bardziej szczegółowoOdżywianie osób starszych (konspekt)
Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka Odżywianie osób starszych (konspekt) GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY WIEŃCOWEJ (CHD) wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999, 100: 1481-1492) Palenie papierosów Nadciśnienie
Bardziej szczegółowoDiety do żywienia medycznego do podaży przez zgłębnik
Diety do żywienia medycznego do podaży przez zgłębnik Dieta kompletna pod względem odżywczym, gotowa do użycia, zawierająca DHA/EPA, bezresztkowa, przeznaczona do stosowania przez zgłębnik Wskazania: okres
Bardziej szczegółowoUzasadnienie opracowania zaleceń.
ZALECENIA DOTYCZĄCE ŻYWIENIA DZIECI ZDROWYCH W WIEKU 1-3 LATA (13 36 MIESIĘCY), OPRACOWANE PRZEZ ZESPÓŁ EKSPERTÓW POWOŁANY PRZEZ KONSULTANTA KRAJOWEGO DS. PEDIATRII. Skład Zespołu: 1. doc. dr hab. n. med.
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoŻywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk?
Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Podczas intensywnego treningu organizm produkuje energię znacznie szybciej, niż wówczas, gdy aktywność jest mała. W trakcie ćwiczeń serce bije częściej,
Bardziej szczegółowoUwarunkowania wcześniactwa predysponujące do niedoborów żywieniowych:
Strategia żywienia wcześniaka po wypisie ze szpitala Dr hab. n. med. Ewa Gulczyńska Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki Poród przedwczesny jest stanem wymagającym natychmiastowego wsparcia żywieniowego
Bardziej szczegółowoWitamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego
Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego Agnieszka Szlagatys-Sidorkiewicz Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański Uniwersytet Medyczny Witamina D w chorobach
Bardziej szczegółowoWARTOŚĆ ODŻYWCZA. STRAWNOŚĆ I BIODOSTĘPNOŚĆ PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH. Roman Cichon CM UMK Bydgoszcz 2015
WARTOŚĆ ODŻYWCZA. STRAWNOŚĆ I BIODOSTĘPNOŚĆ PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH Roman Cichon CM UMK Bydgoszcz 2015 Wartość odżywcza produktów spożywczych określana jest jako stopień, w jakim produkt wykorzystywany jest
Bardziej szczegółowoZAŁĄCZNIKI ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI (UE) /...
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 2.6.2017 r. C(2017) 3664 final ANNEXES 1 to 2 ZAŁĄCZNIKI do ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI (UE) /... uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
Bardziej szczegółowoSuplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia
Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia DHA supplementation in critical periods of life - how to implement Polish and International
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowodystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych zapadalność na IChP w poszczególnych grupach wiekowych
Warszawa, 15.06.2015 Rekomendacje Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych (PZEdsPSO) dotyczące realizacji szczepień obowiązkowych, skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom;
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoCzęstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.
GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoNORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE
Załącznik nr 6 do SIWZ Znak sprawy: 13/IK/13pn/07 NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE źródło: www.izz.waw.pl/wwzz/normy.html I. ENERGIA Tabela 1. Normy na energię dla niemowląt i dzieci
Bardziej szczegółowoGDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie)
1. Czym jest GDA? GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) to wartości poziomu spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie zostały wyznaczone przez naukowców dla przeciętnego
Bardziej szczegółowoZawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik Żywienia i Usług Gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia. Klasa: II TŻ
Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych (kształcenie w zawodzie) Zawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik
Bardziej szczegółowoPROBIOTYKI panaceum dla noworodka ZALECAĆ CZY NIE
PROBIOTYKI panaceum dla noworodka ZALECAĆ CZY NIE Dr hab.n.med. Andrea Horvath Klinika Pediatrii WUM Czy to są probiotyki? Żywe bakterie kiszonki jogurt naturalny kwas chlebowy Mikroorganizmy Organizm
Bardziej szczegółowoWITAMY PRZY STOLE! Schemat żywienia niemowląt w pierwszym roku życia. Opracowanie: dietetyk Marta Prośniak
WITAMY PRZY STOLE! Schemat żywienia niemowląt w pierwszym roku życia Pamiętaj: o Nowe produkty wprowadzaj do diety dziecka pojedynczo, obserwując, czy nie wywołują u malucha niepożądanych reakcji o Zachowaj
Bardziej szczegółowoPowszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska
Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie
Bardziej szczegółowoMierniki wartości pokarmowej pasz i zapotrzebowania zwierząt
Mierniki wartości pokarmowej pasz i zapotrzebowania zwierząt W Polsce obowiązują dwa systemy oceny wartości pokarmowej pasz i potrzeb pokarmowych przeżuwaczy: francuski - INRA, niemiecki - DLG. Mierniki
Bardziej szczegółowoZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka
ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,
Bardziej szczegółowo8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoBłędy w żywieniu niemowląt i małych dzieci - czy są to już zaburzenia karmienia?
Błędy w żywieniu niemowląt i małych dzieci - czy są to już zaburzenia karmienia? Piotr Socha, Anna Stolarczyk, Anna Rybak Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii w Instytucie
Bardziej szczegółowoAktualne (2014) wytyczne żywienia niemowląt. Prof. Hanna Szajewska Dr hab. Andrea Horvath Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.edu.
Aktualne (2014) wytyczne żywienia niemowląt Prof. Hanna Szajewska Dr hab. Andrea Horvath Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.edu.pl PTGHiŻDz 2014 Wyłączne karmienie piersią Kontynuacja karmienia
Bardziej szczegółowoRejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010
Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Analiza rejestru powiadomień o pierwszym wprowadzeniu do obrotu środków spożywczych Środki spożywcze specjalnego
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoINSTYTUT MATKI I DZIECKA w Warszawie, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka
Ocena ryzyka nieprawidłowego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i pomoc rodzinie doświadczenia i rekomendacje Warszawa, 10 12 grudnia 2007 Ewa Helwich Klinika Neonatologii
Bardziej szczegółowoHMO - przełom Nestle w badaniach nad mlekiem mamy
shutterstock_136597046.jpg [1] Strona 1 z 6 Strona 2 z 6 24 kwietnia 2018 Oligosacharydy mleka kobiecego (HMO) to 3. pod względem występowania grupa składników stałych pokarmu naturalnego. Ze względu na
Bardziej szczegółowo2013-07-03. Co nam daje bank mleka ludzkiego? Historia. Banki mleka na świecie. Maria Wilińska
Co nam daje bank mleka ludzkiego? MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO-SZKOLENIOWA "NEONATUS 2013" 24-25 maja 2013 r. Maria Wilińska Historia 2013-05-24 2 Banki mleka na świecie 2013-05-24 3 1 Banki mleka
Bardziej szczegółowoCENTRUM NAUKI O LAKTACJI im. ANNY OSLISLO
Niemowlęca skala uformowania stolca: proces tworzenia i wyniki Bekkali N, Hamers S, Reitsma J, Van Toledo L, Benninga M. J Pediatr. 2009 Apr;154(4):521-526.e1. tytuł oryginału: Infant Stool Form Scale:
Bardziej szczegółowoJak ocenić jakość białek
Jak ocenić jakość białek NPU- Net Protein Utilization = Wykorzytanie Białka Netto określa ilość azotu zatrzymanego w ustroju. NPU= Nb - Nbo Nspoż X 100% Nb-N oznaczony w tuszkach zwierząt na badanej diecie,
Bardziej szczegółowoPlanowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania. Stanisław Kłęk
Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania Stanisław Kłęk Gdynia, 8 IV 2016 PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Definicja: leczenie żywieniowe Leczenie żywieniowe
Bardziej szczegółowoWitaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Bardziej szczegółowoWarszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś. Instytut Żywności i Żywienia
Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś Instytut Żywności i Żywienia 1. Suplementy diety- źródło składników o działaniu fizjologicznym, częstość stosowania 2. Zasadność suplementacji 3. 4. 5. Poziomy witamin
Bardziej szczegółowoŻywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Zadanie 1
Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Zadanie 1 Lp. PRODUKT GRAMATURA OPIS Ilość Cena jedn. Netto VAT % Cena jedn. Brutto Wartość brutto Producent mieszanka początkowa typu HA z dodatkiem frukto i 1 Bebilon
Bardziej szczegółowoŻywienie pediatryczne Załącznik nr 1
Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Lp. GRAMATURA OPIS Ilość Cena jedn. Netto VAT % Cena jedn. Brutto Wartość brutto Producent mieszanka początkowa typu HA z dodatkiem frukto i 1 400g galaktooligosacharydów,
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTY PODSTAWOWE
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?
Bardziej szczegółowoPLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ
Kurs Zespołów Żywieniowych PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Stanisław Kłęk Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu Szpital Specjalistyczny im. Stanley Dudrick a, Skawina
Bardziej szczegółowoFIT WITH FOOD. Joanna Szurkowska DIETETYK SPORTOWY MoveOnsport Team
FIT WITH FOOD Nie ma dobrego treningu bez dobrego odżywienia i dostarczonych w odpowiedniej ilości kalorii oraz makroskładników. Tylko dzięki odpowiedniej kontroli, świadomości i wiedzy możesz być pewien
Bardziej szczegółowoŻywienie wyłącznie mlekiem własnej matki vs żywienie naturalne z udziałem mleka kobiecego pasteryzowanego
Żywienie wyłącznie mlekiem własnej matki vs żywienie naturalne z udziałem mleka kobiecego pasteryzowanego porównanie w okresie 4 lat (2012-2016) Maria Wilińska, CMKP 1 Mleko Matki jest zawsze pierwszym
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Edyta Balejko Przedmiot: Żywienie człowieka Ćwiczenie nr 5 Temat: Wskaźniki oceny wartości odżywczej białek
Bardziej szczegółowo(Dz.U. L 55 z , str. 22)
1996L0008 PL 20.06.2007 001.001 1 Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość B DYREKTYWA KOMISJI 96/8/WE z dnia 26 lutego
Bardziej szczegółowoŻYWNOŚĆ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI AKTUALNE SPOJRZENIE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVIII, 215, 3, str. 55 556 Halina Weker 1), Małgorzata Więch 1), Hanna Wilska 2), Marta Barańska 3) ŻYWNOŚĆ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI AKTUALNE SPOJRZENIE 1) Zakład Żywienia,
Bardziej szczegółowoPrzypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii. Małgorzata Misiak
Przypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii Małgorzata Misiak Pacjentka TP l.61 Wzrost 154 cm Wyjściowa masa ciała 47 kg BMI 19.8 Hb 9.8 g/dl; Lym 1.66 G/l TP 56.2 g/l; Alb 28.5 g/l; Prealb 14.0
Bardziej szczegółowoNauka Przyroda Technologie
Nauka Przyroda Technologie ISSN 1897-7820 http://www.npt.up-poznan.net Dział: Nauki o Żywności i Żywieniu Copyright Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 2009 Tom 3 Zeszyt 4 HALINA WEKER 1,2,
Bardziej szczegółowoMIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością
Bardziej szczegółowoUwaga - ten akt prawny prezentowany jest w wersji pierwotnej czyli nieujednoliconej.
Uwaga - ten akt prawny prezentowany jest w wersji pierwotnej czyli nieujednoliconej. Dz.U.2010.180.1214 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA1) z dnia 16 września 2010 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego
Bardziej szczegółowo50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Bardziej szczegółowo18. MAKROBIOTYCY. Dieta makrobiotyczna
18. MAKROBIOTYCY Streszczenie: Wielu makrobiotyków, którzy nie suplementują diety witaminą B12, cierpi na jej niedobory. W takich przypadkach, u makrobiotycznych dzieci, występują zahamowania wzrostu i
Bardziej szczegółowoWyzwanie na Odchudzanie
Gratulacje! Batony proteinowe Pyszna, zdrowa przekąska bogata w białko, idealna, gdy masz ochotę na coś słodkiego. Jeden baton dostarcza 140* kcal, czyli mniej niż typowe batony czekoladowe Zbilansowane
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału
Bardziej szczegółowoBILANS ENERGETYCZNY CZŁOWIEKA. Prof. Dr hab. Janusz Stanisław KELLER
BILANS ENERGETYCZNY CZŁOWIEKA Prof. Dr hab. Janusz Stanisław KELLER TRZY ZASADNICZE NIEPOROZUMIENIA I. Bilans energetyczny =//= bilans ciepła II. W procesach uwalniających energię uwalniają się: energia
Bardziej szczegółowoTERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie w zdrowiu i chorobie Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 K_W02
Bardziej szczegółowo