Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci"

Transkrypt

1 Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci Protein in infant s and child s feeding Dariusz Gruszfeld 1, Piotr Socha 2 1 Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka 2 Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania, Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka STRESZCZENIE Białko stanowi podstawowy składnik pokarmowy. Podstawowe zapotrzebowanie jest stosunkowo niskie u dorosłych osób białko pokarmowe pokrywa straty azotu związane z przemianami białka w organizmie i zapotrzebowanie jest precyzyjnie wyliczane. Zapotrzebowanie rośnie w okresie szybkiego wzrostu organizmu - dlatego jest znacznie wyższe u niemowląt (do ok. 1,3 g/kg mc/dobę) i ulega obniżeniu w okresie poniemowlęcym (do ok. 1 g/kg mc/ dobę). Szczególną grupą dzieci są niemowlęta przedwcześnie urodzone, gdyż zapotrzebowanie w tej grupie, zależnie od stopnia wcześniactwa, może rosnąć do wartości ponad 4 g/kg mc/dobę. Idealnym źródłem dobrze przyswajalnego białka dla niemowląt jest pokarm matki. Ostatnio zwrócono uwagę na ryzyko rozwoju otyłości związane ze zbyt dużą podażą białka u niemowląt - dlatego obecne rekomendacje zalecają ograniczenia zawartości białka w mieszankach dla niemowląt i zastosowanie białek o wysokiej wartości odżywczej, która jest odnoszona do wartości odżywczej pokarmu kobiecego. Dieta dzieci powyżej 1 r.ż. jest bogata w białko i spełnia kryteria podstawowego zapotrzebowania na ten składnik odżywczy, jednak nie określono precyzyjnie górnych bezpiecznych poziomów spożycia, które jest szacowane na ok. 3 g/kg mc/dobę. Standardy Medyczne/Pediatria 2013 T. 11 XX-XX SŁOWA KLUCZOWE: BIAŁKO PROGRAMOWANIE METABOLICZNE WCZEŚNIACTWO DZIECI STAN ODŻYWIENIA DIETA ABSTRACT Protein is regarded to be the basic nutrient. The basic requirement for protein is relatively low in adults it is precisely calculated from the nitrogen balance. Still, it increases in the periods of rapid growth - that is why it is significantly higher in infants (up to about 1.3 g/kg body weight/day) and decreases in small children to about 1 g/kg body weight/day. Preterm infants are a very specific group of children in whom requirements are very high exceeding even 4 g/kg body weigth/ day. The best source of protein in infancy is human milk. Recently it was shown that high protein diet in infancy increases risk of obesity and the present recommendations define upper limits of protein in milk formulas as well as the quality of protein for which the golden standard is human milk. The diet of children >1y of age is high in protein and deficiency hardly occurs in Europe, still the upper limits are not precisely described and are defined around 3 g/kg body weight/day. KEY WORDS: PROTEIN METABOLIC PROGRAMMING PREMATURITY CHILDREN NUTRITIONAL STATUS DIET Białko jest podstawowym składnikiem budulcowym wszystkich tkanek i narządów. Poza funkcją strukturalną, pełni też rolę biologiczną, tworząc enzymy komórkowe i trawienne, hormony, przeciwciała, nośniki substancji, elementy układu krzepnięcia, czynniki wzrostu i peptydy regulujące czynność przewodu pokarmowego. To tylko część spośród znanych funkcji białka w organizmie. Białko może też służyć jako substrat energetyczny, wykorzystywany głównie w okresach katabolizmu oraz w warunkach nadmiernej podaży w stosunku do energii. Białko jest źródłem azotu dla organizmu oraz niezbędnych aminokwasów, potrzebnych dla budowy tkanek. To podstawowe zapotrzebowanie na białko wyliczane jest na podstawie strat azotu związanych z wewnątrzustrojowym metabolizmem, jednakże białko pokarmowe nie jest w całości przez organizm przyswajane. Białko pokarmowe podlega trawieniu w żołądku i jelicie cienkim, niewielkie ilości przechodzą do jelita grubego gdzie podlegają przemianom z udziałem bakterii i zostają wydalone ze stolcem. Oceniając zapotrzebowanie na białko należy brać pod uwagę przyswajalność białka i wbudowywanie do tkanek. Skutki niedoboru białka Wśród najpowszechniejszych niedoborów żywieniowych u dzieci wymienia się: deficyt białkowo-energetyczny, deficyt żelaza i deficyt jodu. Wszystkie one mogą mieć trwały, niekorzystny wpływ na późniejszy rozwój. Skrajną postacią niedożywienia białkowego lub białkowo-kalorycznego u dzieci są kwashiorkor i marasmus występujące głównie w krajach rozwijających się. Charakterystyczną cechą różnicującą te dwa stany kliniczne jest występowanie obrzęku w przypadku kwashiorkor i jego braku w przypadku niedożywienia typu marasmus. Objawy kliniczne wynikające z niedożywienia nie są tylko efektem izolowanego niedoboru białka lub dostarczania zbyt 10 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX

2 małej ilości kalorii. Niedożywione dzieci zwykle prezentują jednocześnie symptomy towarzyszących niedoborów witamin i składników mineralnych. Bezpośrednią konsekwencją znacznego niedożywienia białkowo-energetycznego jest m.in. zwiększone ryzyko infekcji wirusowych, bakteryjnych, pierwotniaczych i robaczyc 1,2,3,4. Obecność infekcji zaburza z kolei proces odżywiania i wchłaniania pokarmów co pogłębia istniejące niedożywienie. Potwierdzają to badania kliniczne prowadzone w latach 50-tych i 60- tych w krajach Południowej i Środkowej Ameryki 5. Odległym skutkiem niedożywienia, nawet umiarkowanego stopnia, może być zaburzony rozwój psychomotoryczny. W badaniach Cravioto J i wsp. przeprowadzonych w Meksyku wykazano niekorzystny wpływ niedożywienia typu marasmus i marasmic-kwashiorkor na późniejszy rozwój poznawczy i zdolności werbalne w porównaniu do dzieci prawidłowo żywionych, o podobnej masie urodzeniowej, pochodzących z podobnych warunków socjoekonomicznych 6. Analogiczne wnioski wyciągnął Monckeberg F i wsp. badając dzieci 7-letnie w Chile narażone w wieku niemowlęcym na niedobór białka i energii w pokarmie. Stwierdzono u nich niższy iloraz inteligencji (IQ) 7. Monckeberg zaobserwował również związek pomiędzy spowolnieniem wzrostu w okresie dziecięcym a słabszymi zdolnościami intelektualnymi. Stwierdził zależność pomiędzy niższym spożyciem białka zwierzęcego (ale nie ilością spożytych kalorii) a IQ. Przemawia to za szczególną rolą białka zwierzęcego w rozwoju zdolności poznawczych u dzieci. Niekorzystny wpływ niedożywienia białkowo-kalorycznego na rozwój psychomotoryczny dzieci nie budzi obecnie wątpliwości. Badacze oceniają natomiast możliwość odwrócenia niekorzystnego trendu w rozwoju poprzez powrót do właściwego żywienia (suplementację). Interpretację rezultatów badań utrudniają towarzyszące niedobory witamin, mikroelementów (żelazo, jod) i wpływ czynników socjoekonomicznych. Badania z zastosowaniem suplementacji białkowo-kalorycznej przeprowadzono m.in. w Columbii (Bogota). Suplementacja rozpoczęta w okresie ciąży i kontynuowana do 3 roku życia spowodowała poprawę wyników w skali Bayley a 8. Podobne, korzystne wyniki suplementacji zaprezentowali badacze biorący udzial w Bacon Chow Study (Tajwan) 9. Ze względu na trudności w wykluczeniu wpływu samego faktu uczestnictwa dziecka w badaniu klinicznym na rozwój czynności poznawczych i zachowanie, modyfikacji diety towarzyszyła zwykle jednoczasowa stymulacja rozwoju prowadzona przez zespół badaczy równolegle w grupie z interwencją oraz w grupie kontrolnej. Grantham McGregor wykazał w ten sposób niezależny, synergistyczny efekt suplementacji oraz stymulacji rozwojowej u 8-10 letnich dzieci narażonych wcześniej na niedożywienie Skutki nadmiaru białka W odróżnieniu od niedożywienia, dotykającego na wielką skalę głównie kraje rozwijające się, coraz poważniejszym problemem krajów rozwiniętych jest nadmierne spożycie białka jak i kalorii z pozostałych składników diety. Jednym z niewielu badań klinicznych z randomizacją analizujących odległy wpływ zróżnicowanej podaży białka w okresie niemowlęcym na dalszy rozwój dzieci i ryzyko chorób jest europejski projekt EU Childhood Obesity Study 10. Opierając się na spostrzeżeniu, że zawartość białka w pokarmie kobiecym jest niższa niż w mieszankach dla niemowląt, zaplanowano badanie porównujące rozwój dzieci otrzymujących mieszankę z większą lub mniejszą zawartością białka (przy zachowaniu identycznej podaży energii). Analiza wpływu spożycia białka w pierwszym półroczu życia na czynność nerek wykazała, że dzieci spożywające więcej białka miały większe wymiary nerek w 6. miesiącu. Towarzyszyło temu większe stężenia mocznika i wskaźnika mocznik/kreatynina w surowicy 11. Zwiększenie wymiarów nerek może być pierwszym zaburzeniem związanym z rozwojem hiperfiltracji i nefropatii u osób otyłych oraz w nefropatii cukrzycowej 12. Nie wiadomo, czy związane z wiekiem zmiany sposobu karmienia spowodują normalizację wielkości nerek. Niemowlęta otrzymujące mniej białka miały w wieku 2 lat niższy wskaźnik masy ciała (BMI) co sugeruje mniejszą ilość tkanki tłuszczowej i niższe ryzyko otyłości 10. Badania Singhal A i wsp. wykazują z kolei, że zwiększona podaż białka w okresie wczesnoniemowlęcym może wpływać na zwiększenie ryzyka nietolerancji glukozy, insulino-oporności i cukrzycy typu drugiego w okresie młodzieńczym 13. Ocena zapotrzebowania na białko Określając zapotrzebowanie na białko u niemowląt w pierwszym półroczu życia przyjmujemy jego niezbędne spożycie na poziomie ilości dostarczanej podczas wyłącznego karmienia naturalnego. Metoda empiryczna oceny zapotrzebowania na białko opiera się na ocenie efektów fizjologicznych lub biochemicznych w odpowiedzi na stopniowo zwiększaną podaż białka. Dążymy przy tym do optymalnych wartości wskaźników fizjologicznych m.in. takich jak: wzrost, masa ciała, wskaźnik masy ciała (BMI), zawartość beztłuszczowej masy ciała. Jednocześnie ocenia się wybrane wskaźniki biochemiczne, takie jak mocznik, kreatynina, poziom albumin oraz profil aminokwasów. STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX 11

3 Podobna metoda pozwala na ocenę zapotrzebowania na poszczególne aminokwasy egzogenne. W tym wypadku bada się tzw. oksydację aminokwasu wskaźnikowego. Określa się stopień oksydacji aminokwasu - markera znakowanego izotopem w odpowiedzi na zwiększaną podaż aminokwasu badanego. Osiągnięcie plateau (brak dalszej zmiany oksydacji) odzwierciedla rzeczywisty poziom zapotrzebowania 14. Metoda czynnikowa (factorial metod) sumuje łączną utratę białka przez organizm oraz zapotrzebowanie wynikające z budowy nowych tkanek i narządów. Na przykład, przyswajanie białka u wcześniaków, podobne jak u płodu w drugiej połowie ciąży, wynosi ok. 1,7 g/kg/dobę 15. Dobowe straty białka wynoszą w tym okresie co najmniej 0,7 g/kg. Utrata azotu białkowego przez organizm ma miejsce przede wszystkim z moczem, stolcem i złuszczonym naskórkiem. Teoretycznie podaż na poziomie >2,4 g/kg/m.c./dobę powinna zapewnić równowagę białkową. W praktyce u niedojrzałych wcześniaków w pierwszych tygodniach życia, obserwuje się deficyt białkowy oraz białkowo-energetyczny w stosunku do wyliczonych teoretycznie wartości. Nasilenie deficytu zależy od stopnia niedojrzałości noworodka, od drogi i sposobu podaży białka, od tolerancji pokarmu, stopnia absorpcji i towarzyszących chorób 16,17. Zalecenia Zalecenia spożycia białka są określane w g/kg. m.c./dobę lub jako procent spożywanej energii i w tej formie najczęściej prezentowane są zalecenia dla dzieci. Poniżej przedstawiono szczegółowe wyliczenia zapotrzebowania na białko opisując je jako podstawowe zapotrzebowanie na białko. Niemowlęta Zapotrzebowanie na białko w pierwszym półroczu życia jest najwyższe, z uwagi na intensywną budowę nowych tkanek i narządów. Wyłączne karmienie naturalne w pełni zaspokaja teoretyczne zapotrzebowanie na białko zdrowego donoszonego niemowlęcia w pierwszym półroczu życia. Przeciętnie spożywane objętości mleka podczas karmienia piersią dostarczają w tym okresie odpowiednio: 1-3 miesiąc ok. 1,25 g białka /kg/dobę (teoretyczne zapotrzebowanie 1,13 g/kg/dobę) 6 miesiąc ok. 1,10 g białka /kg/dobę (teoretyczne zapotrzebowanie 0,86 g/kg/dobę między 3 a 6 miesiącem) W porównaniu do mieszanek przeznaczonych do żywienia niemowląt mleko kobiece zawiera znacznie więcej tzw. azotu pozabiałkowego (ok % całkowitego azotu). Element ten musi być brany pod uwagę w przeliczaniu zawartości azotu na zawartość białka (zalecany przelicznik to: białko(g) = azot(g) x 6,25) 18. Szacowana w ten sposób minimalna zawartość białka w mleku kobiecym wynosi ok. 0,75 g/100 ml, co odpowiada ok. 1,2 g/100 kcal energii 19. Całkowity poziom białka w mleku niedojrzałym jest wyższy niż w mleku dojrzałym. Jednocześnie, podczas laktacji, zmienia się stosunek zawartości białek serwatkowych do kazeinowych w mleku - z 80:20 w colostrum na 60:40 w mleku dojrzałym. Dewey KG i wsp. oszacowali zapotrzebowanie na białko między 6 a 12 miesiącem na ok. 0,74 g białka/kg/dobę 20. W drugim półroczu życia, w okresie rozszerzania diety i stopniowego zastępowania mleka kobiecego innymi produktami, spożycie białka różni się zależnie od populacji. Niedobory białka mogą wystąpić jedynie w przypadku, gdy w miejsce mleka matczynego wprowadzane są wyłącznie pokarmy ubogobiałkowe (np. maniok) 21. Należy zaznaczyć, że wspomniane powyżej teoretyczne średnie zapotrzebowanie na białko, wyliczone przy użyciu metody czynnikowej, jest niższe niż tzw. poziom bezpiecznego spożycia określony w rekomendacjach EFSA (European Food safety Authority) dla wieku 6 miesięcy na 1,31 g/kg mc/dobę a w wieku 1 roku na 1,14 g/kg mc/dobę 22,23. Poziom Zalecanego/Bezpiecznego Spożycia (+1,96 odchylenia standardowego powyżej średniego spożycia dla populacji) określa takie spożycie składników, które zabezpiecza szeroko rozumianą populację przed jego niedoborami. Dla określenia zalecanego spożycia najczęściej posługujemy się pojęciem RDA (Recommended Dietary Allowances) 24. Opisując zapotrzebowanie na składniki odżywcze posługujemy się również poniższymi wskaźnikami: EAR (Estimated Average Requirement) - Poziom Średniego Zapotrzebowania grupy UL (Tolerable Upper Intake Level) Górny Tolerowany Poziom Spożycia. Jakość dostarczanego organizmowi białka istotnie wpływa na niezbędną podaż ponieważ niemowlęta, oprócz azotu, potrzebują do syntezy własnych białek aminokwasów egzogennych. Całkowite tempo dziennej syntezy białka w organizmie jest ok. 4-krotnie wyższe niż jego podaż dobowa, co oznacza intensywny metabolizm i wielokrotne wykorzystanie dostępnych aminokwasów. Zalecenia odnośnie optymalnej podaży białka u niemowląt w pierwszym półroczu życia bezpośrednio korelują z zaleceniami dotyczącymi optymalnego składu mieszanek do żywienia niemowląt. Ze względu na aktualną tendencję do obniżania zawartości białka w mieszankach muszą one uwzględniać jakość tego białka, aby zapewnić odpowiednią podaż każdego z aminokwasów niezbędnych. Aminokwas występujący w najmniejszym stężeniu w stosunku 12 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX

4 do zapotrzebowania jest nazywany aminokwasem ograniczającym. Oficjalne źródła zaleceń, czyli Codex Alimentarius, dyrektywy Komisji Europejskiej oraz rekomendacje FDA (Food and Drug Administration) posługują się m.in. współczynnikiem wydajności wzrostowej białka (PER - protein efficiency ratio) oraz wskaźnikiem chemicznym (chemical score) które określają jakość białka oraz biodostępność aminokwasów. Obowiązujące w Polsce zalecenia Dyrektywy Komisji Europejskiej z 2006 roku dotyczące całkowitej zawartości białka w mieszankach dla niemowląt oraz mieszankach do żywienia następnego zawiera Tabela Tabela 1. Zalecana zawartość białka w mleku początkowym oraz mleku następnym MLEKO POCZĄTKOWE Projekt EU Childhood Obesity Study zwrócił uwagę na niekorzystne efekty nadmiaru białka w diecie niemowląt. Należy jednak pamiętać, że w grupie otrzymującej mniejszą ilość białka zawartość białka w mieszance do początkowego żywienia niemowląt wynosiła 1,77 g/100 kcal (ok. 1 kg/m.c.) a w mieszance następnej 2,2 g/100 kcal czyli, że podaż białka znacznie przekraczała 1 g/kg m.c.. Wcześniaki Wiele uwagi poświęca się zaburzeniom odżywienia mającym miejsce we wczesnym okresie rozwoju niemowląt urodzonych przedwcześnie. Wiadomo, że mogą one mieć wpływ pozytywny lub negatywny na krótkoterminowe jak i odległe efekty zdrowotne. Najnowsze dane pokazują, że już pierwsze 2 tygodnie życia mogą stanowić okres krytyczny w żywieniu, decydujący o rozwoju i późniejszym zdrowiu 25. Niemowlęta urodzone przedwcześnie są szczególnie wrażliwe zarówno na nadmiar jak i niedobór białkowo-energetyczny. Z jednej strony szybkie tempo przyrostu masy i długości ciała wiąże się z późniejszym większym ryzykiem otyłości, insulino-oporności i problemów z układem krążenia, z drugiej jednak poprawia rozwój neurologiczny. Badania Ehrenkranz RA i wsp. wykazały, że dzieci urodzone z ekstremalnie niską masą, które rosły wolniej podczas pierwszych tygodni życia miały słabsze wyniki w skali Bayley a w wieku miesięcy. Wyniki te potwierdzają wcześniejsze doniesienia Lucas A i wsp., który zademonstrował korzystny efekt stosowania mieszanki dla noworodków urodzonych przedwcześnie (wzbogaconej w białko) w porównaniu ze standardową mieszanką w pierwszym miesiącu życia. W wieku 7 lat dzieci otrzymujące suplementowaną mieszankę rzadziej prezentowały zaburzenia w rozwoju neurologicznym. Badanie Hack M i wsp. przeprowadzone w wieku 8 lat u dzieci z bardzo niską urodzeniową masą ciała wykazało korelację pomiędzy wolniejszym tempem przyrostu obwodu głowy w ciągu pierwszych 8 miesięcy życia a późniejszym słabszym rozwojem neurologicznym 26. Karmienie noworodków, z bardzo niską urodzeniową masą ciała nie wzbogaconym mlekiem kobiecym, prowadzi do wolniejszego tempa wzrostu. Cel żywienia w tym okresie tj. przyrost masy ciała odpowiadający przyrostowi wewnątrzmacicznemu nie jest możliwy do osiągnięcia przy pomocy czystego mleka kobiecego, nawet przy podaży wysokiej objętości pokarmu (>200 ml/kg/dobę). Musimy liczyć się z ujemnym bilansem azotu białkowego jak również niedoborem wapnia, fosforu i sodu. Według większości ekspertów ryzyko suboptymalnego rozwoju neurologicznego w następstwie deficytów białkowo-kalorycznych wskazuje na konieczność wczesnej suplementacji aby zapobiec ewentualnym niedoborom. Jedynie niemowlęta z masą ciała odpowiednią do wieku płodowego (AGA), z populacji o niskim ryzyku chorób infekcyjnych nie wymagają forsowania szybkiego pourodzeniowego tempa wzrostu 27. Należy jednak rozważyć odpowiednią suplementację w populacji o niskim poziomie opieki zdrowotnej 28. Suplementację (fortyfikację) można realizować poprzez uzupełnienie składu mleka kobiecego odpowiednim preparatem wieloskładnikowym, podawanym w stałej proporcji do mleka lub przez podaż mieszanek dedykowanych noworodkom urodzonych przedwcześnie - w przypadku niedostępności pokarmu naturalnego ( standard fortification ). Ze względu na zmienność zawartości białka w mleku kobiecym optymalną metodą, stosowaną w niektórych ośrodkach wydaje się suplementacja dopasowana indywidualnie do stanu dziecka, uzależniona od aktualnego stężenia białka w mleku ( tailored fortification ). Pośrednią metodą jest kierowanie się parametrami biochemicznymi, czyli np. poziomem mocznika w podejmowaniu decyzji o dodatkowym MLEKO NASTĘPNE Białko mleka krowiego 1,8 3,0 g/100 kcal 1,8 3,5 g/100 kcal Hydrolizaty białka 1,8 3,0 g/100 kcal 2,25 3,5 g/100 kcal Białko sojowe 2,25 3,0 g/100 kcal 2,25 3,5 g/100 kcal * Energia: kcal/100 ml STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX 13

5 Tabela 2. Zalecana podaż białka dla niemowląt urodzonych przedwcześnie URODZENIOWA MASA CIAŁA <1000 g g 3,6 4,1 g/100 kcal 3,2 3,6 g/100 kcal 4,0 4,5 g/kg m.c./d 3,5 4,0 g/kg m.c./d * Zapotrzebowanie na energię: kcal/kg/d uzupełnieniu poziomu białka lub jego zaprzestaniu ( adjustable fortification ). Na rynku polskim dostępny jest preparat dla lecznictwa zamkniętego przeznaczony do selektywnej suplementacji białka w żywieniu enteralnym. Badania empiryczne wykazują, że dobowy przyrost masy ciała zbliżony do okresu życia wewnątrzmacicznego może zostać osiągnięty przy podaży białka ok. 3 g/kg/dobę. oraz, że zwiększa się on liniowo w stosunku do podaży białka tylko do wartości 4,5 g/kg/dobę. Ze względu na występowanie skumulowanego deficytu białkowego u prawie wszystkich wcześniaków ESPGHAN od 2010 roku rekomenduje podaż białka dla niemowląt przedwcześnie urodzonych z masą ciała poniżej 1000 g na poziomie 4,0-4,5 g/kg/dobę oraz 3,5-4,0 g/kg/dobę dla niemowląt z masą ciała g. Tabela 2 29 Tabela 3. Rekomendowane spożycie białka przez dzieci w wieku 1-3 lat Dzieci w wieku 1-3 lat Zapotrzebowanie na białko maleje w pierwszych latach życia, gdyż zmniejsza się tempo wzrostu organizmu. Zapotrzebowanie w okresie poniemowlęcym zostało podsumowane w Stanowisku Grupy Ekspertów w Sprawie Norm Żywienia Dzieci Zdrowych w wieku 1 do 3 lat w 2012 roku. Podstawowe zapotrzebowanie na białko-rda ustalono na poziomie około 1 g/kg m.c., co zapewnia udział energii z tego składnika w ilości nieco większej od 5%. Grupa Ekspertów uważa, że w planowaniu spożycia nie należy przekraczać wartości uśrednionej równej 15 % energii z białka (ok. 3g/kg mc/dobę), ze względu na zbyt wysoką ilość białka w zwyczajowo spożywanych dietach przez dzieci w wieku 1 do 3 lat odnotowanego w populacjach europejskich, w tym również w populacji polskiej. Należy jednak zwrócić uwagę na brak przekonywujących dowodów na niekorzystne efekty wysokiego spożycia białka u dzieci >1 r.ż., w tej grupie wiekowej nie wykazano efektu programowania metabolicznego otyłości związanego ze spożyciem białka. Ograniczenia spożycia białka wiążą się z innymi korzystnymi zmianami w zakresie planowania diety - ograniczenia spożycia produktów mięsnych oraz zwiększenia spożycia warzyw i owoców. Stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 2012 w sprawie rekomendowanego spożycia białka przez dzieci w wieku 1-3 lat zawiera Tabela Podsumowanie Białko stanowi szczególnie istotny składnik pokarmowy dla szybko rosnącego organizmu niemowlęcia i małego dziecka. Zapotrzebowanie rośnie znacząco u wcześniaków, gdy tempo wzrostu powinno odzwierciedlać tempo wzrostu w okresie życia płodowego. U niemowląt zbyt wysoka podaż białka jest niekorzystna i jest związana z ryzykiem rozwoju otyłości. U małych dzieci podaż białka jest stosunkowo wysoka, co wynika z rodzaju diety zazwyczaj bogatej w produkty mięsne - w tym wieku nie określono restrykcyjnie górnych granic spożycia białka, jednak wydaje się wskazane ograniczanie spożycia tego składnika poniżej 3 g/kg m.c./dobę. dr n. med. Dariusz Gruszfeld Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, Al. Dzieci Polskich 20 d.gruszfeld@czd.pl Autorstwo manuskryptu: Dariusz Gruszfeld - napisanie artykułu, Piotr Socha - nadzór nad ostateczną wersją artykułu PIŚMIENNICTWO 1 Solomons N. Malnutrition and infection: an update. British Journal of Nutrition 2007;98: Phillips I, Wharton B. Acute bacterial infection in kwashiorkor and marasmus. Br Med J 1968;17: Sprunt DH, Flanigan CC. The effect of malnutrition on the susceptibility of the EAR 4,8 % = 1 g/kg = 12 g host to viral infection. J Exp Med 1956;104: RDA 1,17 g/kg = 14 g nie powinno się przekraczać 3,125 g/kg (15 % energii) * Zapotrzebowanie na energię: ok kcal = 83 kcal/ kg/d 4 Iyer SS, Chatraw JH, Tan WG i wsp. Protein Energy Malnutrition Impairs Homeostatic Proliferation of Memory CD8 T Cells. J Immunol 2012;188: Screamshaw NS. Historical concepts of interactions, synergism and antagonism between nutrition and infection. J Nutr 2003;133: Cravioto J, DeLicardie ER. Neurointegrative development and intelligence in children rehabilitated from severe malnutrition. W: Prescott JW, Read MS, 14 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX

6 Coursin D(red.). Brain function and malnutrition: neuropsychological methods of assessment. New York: John Wiley, 1975; Monckberg F. The effect of malnutrition on physical growth and brain development. W: Prescott JW, Read MS, Coursin D(red.). Brain function and malnutrition: neuropsychological methods of assessment. New York: John Wiley, 1975; Super CM, Herrera MG, Mora JO. Long-term effects of food supplementation and psychosocial intervention on the physical growth of Colombian infants at risk of malnutrition. Child Development 1990;61: Adir LS, Pollitt E. Outcome of maternal nutritional supplementation: a comprehensive review of the Bacon Chow study. Am J Clin Nutr 1985;41: Koletzko B, von Kries R, Closa R i wsp. Lower protein infant formula is associated with lower weight up to age 2y: a randomized clinical trial. Am J Nutr 2009;89: Escribano J, Luque V, Ferre N i wsp. Increased protein intake augments kidney 2010;65: Nestec Ltd., Vevey/S. Karger AG, Basel 28 Victora CG, Barros FC, Horta BL, Martorell R. Short-term benefits of catch-up growth for small-for-gestational-age infants. Int J Epidemiol. 2001;30: Agostoni C, Buonocore G, Carnielli VP, De Curtis M, Darmaun D, Decsi T, Domellöf M, Embleton ND, Fusch C, Genzel-Boroviczeny O, Goulet O, Kalhan SC, Kolacek S, Koletzko B, Lapillonne A, Mihatsch W, Moreno L, Neu J, Poindexter B, Puntis J, Putet G, Rigo J, Riskin A, Salle B, Sauer P, Shamir R, Szajewska H, Thureen P, Turck D, van Goudoever JB, Ziegler EE; ESPGHAN Committee on Nutrition. Enteral nutrient supply for preterm infants: commentary from the European Society of Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2010;50: Normy żywienia zdrowych dzieci w roku życia Stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów. Standardy Medyczne Pediatria 2012;9: volume and function in healthy infants. Kidney International 2011;79: Ellis EN, Warady BA, Wood EG i wsp. Renal structural-functional relationships in early diabetes mellitus. Pediatr Nephrol. 1997;11: Singhal A, Fewtrell M, Cole TJ, Lucas A. Low nutrient intake and early growth for later insulin resistance in adolescents born preterm. Lancet 2003;361: Pencharz PB, Ball RO. Amino acid needs for early growth and development. J Nutr. 2004;134: Widdowson E. The fetus and the Newborn. W: Assail B(red.). Biology of Gestation. Academic Press: New York. 1972; Embleton NE, Pang N, Cooke RJ, Postnatal malnutrition and growth retardation: an inevitable consequence of current recommendations in preterm infants? Pediatrics 2001;107: Rigo JPG, Picaud JC, Peiltain C i wsp. Nitrogen balance and plasma amino acids in evaluation of protein sources for extremely low birth weight infants. W: Ziegler EE, Moro GE (red.).nutrition of the very low birth weight infant. Williams&Wilkins: Philadelphia. 1999; Commision Directive 2006/141/EC of 22 December 2006 on infant formulae and follow-on formulae and amending Directive 1999/21/EC. Official Journal of the European Union L 401/1- L 401/33 19 Lonnerdal B. Nutritional and physiologic significance of human milk proteins. Am J Clin Nutr 2003; 77: Dewey KG, Beaton G, Fjeld C i wsp. Protein requirements of infants and children. Eur J Clin Nutr 1996;50: Dupont C. Protein requirements during the first year of life. Am J Clin Nutr 2003;77(suppl): European Food Safety Authority. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for Protein. EFSA Journal 2012;10: WHO/FAO/UNU (World Health Organization/Food and Agriculture Organization of the United Nations/United Nations University). Protein and amino acid requirements in human nutrition. Report of a Joint WHO/FAO/UNU Expert Consultation. WHO Technical Report Series, 2007;935: Bender DA, Bender AE. Bender s dictionary of nutrition and food technology. 7th ed. Woodhead Publishing in food science and technology. Woodhead Publishing Ltd. And CRC Press. Abington Hall, Abington Cambridge, England. 1999; Lucas A, Morley R, Cole TJ. Randomized trial of early diet in preterm babies and later intelligence quotient. Br Med J 1998;317: Hack M, Breslau N, Weissman B i wsp. Effect of very low birth weight and subnormal head size on cognitive abilities at school age. N Engl J Med 1991;325: Singhal A. Does Early Growth Affect Long-Term Risk Factors for Cardiovascular Disease? W: Lucas A, Makrides M, Ziegler EE(red.). Importance of Growth for Health and Development. Nestlé Nutr Inst Workshop Ser Pediatr Program STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 T. 11 XX-XX 15

- szac. zapotrzebowanie O pok. naturalny

- szac. zapotrzebowanie O pok. naturalny Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci D. Gruszfeld Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka IP CZD Plan Rola białka Skutki niedoboru białka Skutki nadmiaru białka Ocena zapotrzebowania

Bardziej szczegółowo

Piotr Socha. Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014

Piotr Socha. Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014 Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014 Zdjęcie Holenderki Zima 1944/45 2414 urodzonych w

Bardziej szczegółowo

Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny

Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny WPROWADZENIE Żywienie niemowląt, a zwłaszcza odpowiedź na pytania: co? kiedy? jak? budzi

Bardziej szczegółowo

Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013

Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013 Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013 Nieskuteczna

Bardziej szczegółowo

Żywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała

Żywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć

Bardziej szczegółowo

Ewa Gulczyńska nutritio i nal emergency c 1

Ewa Gulczyńska nutritio i nal emergency c 1 Ewa Gulczyńska nutritional emergency 1 Noworodki urodzone

Bardziej szczegółowo

Żywienie dziecka. dr n.med. Jolanta Meller

Żywienie dziecka. dr n.med. Jolanta Meller Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć

Bardziej szczegółowo

Domowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś

Domowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś Domowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii IPCZD, Warszawa HEN program domowego żywienia enteralnego

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014

PODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014 PODSTAWY DIETETYKI metody ustalania zapotrzebowania w stanach chorobowych Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014 Prawidłowe żywienie człowieka w stanie chorobowym opiera się na

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597

ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597 ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597 Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących

Bardziej szczegółowo

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki

Bardziej szczegółowo

Przedmowa. Zawartość. 1. Wprowadzenie Kompleksowe podejście do żywienia Koncepcja równowagi (bilansu)

Przedmowa. Zawartość. 1. Wprowadzenie Kompleksowe podejście do żywienia Koncepcja równowagi (bilansu) 140964 Zawartość Przedmowa 1. Wprowadzenie 1.1. Kompleksowe podejście do żywienia 1.2. Koncepcja równowagi (bilansu) 1.2.1. Model podaży i zapotrzebowania 1.2.2. Przekarmienie 1.2.3. Niedożywienie 1.2.4.

Bardziej szczegółowo

Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów

Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Część II Omówienie poszczególnych składników odżywczych Nutritional guidelines for healthy children aged 1 3 years Polish

Bardziej szczegółowo

Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu

Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu Enfamil Premium - formuła, dla której potwierdzono w badaniach korzystny wpływ na parametry rozwoju OUN* Rozwój dziecka przebiega w czterech obszarach * W porównaniu

Bardziej szczegółowo

ZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI

ZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI ZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI Optymalnym i fizjologicznym sposobem żywienia niemowląt jest karmienie piersią. Pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach przez zdrową matkę w pełni

Bardziej szczegółowo

Lp. Dział 1. Zakres i znaczenie nauki o żywieniu człowieka 2. Charakterystyka, źródła i znaczenie dla organizmu człowieka Umiejętności i wiadomości na

Lp. Dział 1. Zakres i znaczenie nauki o żywieniu człowieka 2. Charakterystyka, źródła i znaczenie dla organizmu człowieka Umiejętności i wiadomości na Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego Podstawy żywienia człowieka Przedmiotowy system oceniania Lp. Dział 1. Zakres i znaczenie nauki o żywieniu człowieka 2. Charakterystyka, źródła i znaczenie dla

Bardziej szczegółowo

Zaburzenie równowagi energetycznej

Zaburzenie równowagi energetycznej Otyłość dzieci i młodzieży czy można jej zapobiec? Dr n. med. Andrea Horvath Dr n. med. Piotr Dziechciarz Klinika Pediatrii WUM Zaburzenie równowagi energetycznej wyrażonej nadmiernym odkładaniem tkanki

Bardziej szczegółowo

Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment

Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment 1 Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment Duża część nadmiaru przyjętego mięsa przechodzi w organizmie w postać mocznika i innych składników moczu, które

Bardziej szczegółowo

Suplementacja mieszanek dla niemowląt probiotykami i/lub prebiotykami stanowisko Komitetu Żywienia ESPGHAN

Suplementacja mieszanek dla niemowląt probiotykami i/lub prebiotykami stanowisko Komitetu Żywienia ESPGHAN Suplementacja mieszanek dla niemowląt probiotykami i/lub prebiotykami stanowisko Komitetu Żywienia ESPGHAN Supplementation of infant formula with probiotics and/or prebiotics statement of the ESPGHAN Committee

Bardziej szczegółowo

ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI

ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 711 717 Halina Weker 1, 3, Małgorzata Więch 1, Marta Barańska 2, Hanna Wilska 3 ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka obrotu kostnego u kobiet w ciąży fizjologicznej i powikłanej porodem przedwczesnym streszczenie.

Charakterystyka obrotu kostnego u kobiet w ciąży fizjologicznej i powikłanej porodem przedwczesnym streszczenie. Anastasiya Zasimovich Charakterystyka obrotu kostnego u kobiet w ciąży fizjologicznej i powikłanej porodem przedwczesnym streszczenie. Ciąża jest to specyficzny, fizjologiczny stan organizmu kobiety. O

Bardziej szczegółowo

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, 1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te

Bardziej szczegółowo

Noworodki SGA w oddziale intensywnej terapii grupa ryzyka przewlekłych zaburzeń wzrastania.

Noworodki SGA w oddziale intensywnej terapii grupa ryzyka przewlekłych zaburzeń wzrastania. Noworodki SGA w oddziale intensywnej terapii grupa ryzyka przewlekłych zaburzeń wzrastania. M. Kęsiak, A. Stolarczyk, T. Talar, B. Cyranowicz, E. Gulczyńska Klinika Neonatologii ICZMP, kierownik kliniki

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

ŻYWIENIE WCZEŚNIAKÓW PO WYPISANIU ZE SZPITALA

ŻYWIENIE WCZEŚNIAKÓW PO WYPISANIU ZE SZPITALA PRACA POGLĄDOWA ŻYWIENIE WCZEŚNIAKÓW PO WYPISANIU ZE SZPITALA FEEDING THE PRETERM INFANT AFTER DISCHARGE JERZY SZCZAPA Klinika Zakażeń Noworodków Katedry Neonatologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka alergii co nowego w 2015 roku. Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl

Profilaktyka alergii co nowego w 2015 roku. Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl Profilaktyka alergii co nowego w 2015 roku Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl Interwencje żywieniowe w zapobieganiu alergii Dieta w czasie ciąży lub laktacji Karmienie

Bardziej szczegółowo

Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia

Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Niedożywienie może występować u osób z nadwagą (powyżej 120% masy należnej) niedowagą (poniżej 80%

Bardziej szczegółowo

Październik miesiąc walki z otyłością

Październik miesiąc walki z otyłością Warszawa, 26.09.2017 Informacja prasowa Październik miesiąc walki z otyłością W październiku obchodzone są aż 2 dni poświęcone zagadnieniu otyłości: Światowy Dzień Otyłości i Światowy Dzień Walki z Otyłością.

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka Ćwiczenie nr 4 Temat: Normy żywienia 1. Badania stosowane

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola

SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola 3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9

Bardziej szczegółowo

Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2

Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 1. Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i strukturą egzaminu zewnętrznego. 2. Problematyka żywienia w Polsce i na świecie. -wymienia

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed

ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed AKTUALNE ZALECENIA I NOWE MOŻLIWOŚCI LECZENIA NIEDOŻYWIENIA CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO: zapobieganie

Bardziej szczegółowo

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

Nazwa producenta Ilość w opakowaniu handlowym. opak. Cena części / netto / słownie : zł groszy. Kwota podatku VAT słownie : zł groszy

Nazwa producenta Ilość w opakowaniu handlowym. opak. Cena części / netto / słownie : zł groszy. Kwota podatku VAT słownie : zł groszy Załącznik nr 1 Część nr 1 - Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Mleko początkowe. Opis produktu leczniczego, postać, dawka, ilość w opakowaniu j.m.. Nazwa handlowa, postać w opakowaniu

Bardziej szczegółowo

2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia?

2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? A. Jarosz Woda głównym składnikiem ciała i podstawowym składnikiem pożywienia stanowi 50 80 %masy ciała zasoby wodne organizmu muszą być stale

Bardziej szczegółowo

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie

Bardziej szczegółowo

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE V BILANS ENERGETYCZNY

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE V BILANS ENERGETYCZNY Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE V BILANS ENERGETYCZNY Zagadnienia : 1.Bilans energetyczny - pojęcie 2.Komponenty masy ciała, 3.Regulacja metabolizmu

Bardziej szczegółowo

DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK

DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański

Bardziej szczegółowo

Odżywianie osób starszych (konspekt)

Odżywianie osób starszych (konspekt) Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka Odżywianie osób starszych (konspekt) GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY WIEŃCOWEJ (CHD) wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999, 100: 1481-1492) Palenie papierosów Nadciśnienie

Bardziej szczegółowo

Diety do żywienia medycznego do podaży przez zgłębnik

Diety do żywienia medycznego do podaży przez zgłębnik Diety do żywienia medycznego do podaży przez zgłębnik Dieta kompletna pod względem odżywczym, gotowa do użycia, zawierająca DHA/EPA, bezresztkowa, przeznaczona do stosowania przez zgłębnik Wskazania: okres

Bardziej szczegółowo

Uzasadnienie opracowania zaleceń.

Uzasadnienie opracowania zaleceń. ZALECENIA DOTYCZĄCE ŻYWIENIA DZIECI ZDROWYCH W WIEKU 1-3 LATA (13 36 MIESIĘCY), OPRACOWANE PRZEZ ZESPÓŁ EKSPERTÓW POWOŁANY PRZEZ KONSULTANTA KRAJOWEGO DS. PEDIATRII. Skład Zespołu: 1. doc. dr hab. n. med.

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii

Bardziej szczegółowo

Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk?

Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Podczas intensywnego treningu organizm produkuje energię znacznie szybciej, niż wówczas, gdy aktywność jest mała. W trakcie ćwiczeń serce bije częściej,

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania wcześniactwa predysponujące do niedoborów żywieniowych:

Uwarunkowania wcześniactwa predysponujące do niedoborów żywieniowych: Strategia żywienia wcześniaka po wypisie ze szpitala Dr hab. n. med. Ewa Gulczyńska Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki Poród przedwczesny jest stanem wymagającym natychmiastowego wsparcia żywieniowego

Bardziej szczegółowo

Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego

Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego Agnieszka Szlagatys-Sidorkiewicz Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański Uniwersytet Medyczny Witamina D w chorobach

Bardziej szczegółowo

WARTOŚĆ ODŻYWCZA. STRAWNOŚĆ I BIODOSTĘPNOŚĆ PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH. Roman Cichon CM UMK Bydgoszcz 2015

WARTOŚĆ ODŻYWCZA. STRAWNOŚĆ I BIODOSTĘPNOŚĆ PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH. Roman Cichon CM UMK Bydgoszcz 2015 WARTOŚĆ ODŻYWCZA. STRAWNOŚĆ I BIODOSTĘPNOŚĆ PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH Roman Cichon CM UMK Bydgoszcz 2015 Wartość odżywcza produktów spożywczych określana jest jako stopień, w jakim produkt wykorzystywany jest

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIKI ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI (UE) /...

ZAŁĄCZNIKI ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI (UE) /... KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 2.6.2017 r. C(2017) 3664 final ANNEXES 1 to 2 ZAŁĄCZNIKI do ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI (UE) /... uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady

Bardziej szczegółowo

Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia

Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia DHA supplementation in critical periods of life - how to implement Polish and International

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także

Bardziej szczegółowo

dystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych zapadalność na IChP w poszczególnych grupach wiekowych

dystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych zapadalność na IChP w poszczególnych grupach wiekowych Warszawa, 15.06.2015 Rekomendacje Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych (PZEdsPSO) dotyczące realizacji szczepień obowiązkowych, skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom;

Bardziej szczegółowo

Czy mogą być niebezpieczne?

Czy mogą być niebezpieczne? Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i

Bardziej szczegółowo

Częstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.

Częstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo

NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE

NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE Załącznik nr 6 do SIWZ Znak sprawy: 13/IK/13pn/07 NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE źródło: www.izz.waw.pl/wwzz/normy.html I. ENERGIA Tabela 1. Normy na energię dla niemowląt i dzieci

Bardziej szczegółowo

GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie)

GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) 1. Czym jest GDA? GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) to wartości poziomu spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie zostały wyznaczone przez naukowców dla przeciętnego

Bardziej szczegółowo

Zawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik Żywienia i Usług Gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia. Klasa: II TŻ

Zawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik Żywienia i Usług Gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia. Klasa: II TŻ Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych (kształcenie w zawodzie) Zawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik

Bardziej szczegółowo

PROBIOTYKI panaceum dla noworodka ZALECAĆ CZY NIE

PROBIOTYKI panaceum dla noworodka ZALECAĆ CZY NIE PROBIOTYKI panaceum dla noworodka ZALECAĆ CZY NIE Dr hab.n.med. Andrea Horvath Klinika Pediatrii WUM Czy to są probiotyki? Żywe bakterie kiszonki jogurt naturalny kwas chlebowy Mikroorganizmy Organizm

Bardziej szczegółowo

WITAMY PRZY STOLE! Schemat żywienia niemowląt w pierwszym roku życia. Opracowanie: dietetyk Marta Prośniak

WITAMY PRZY STOLE! Schemat żywienia niemowląt w pierwszym roku życia. Opracowanie: dietetyk Marta Prośniak WITAMY PRZY STOLE! Schemat żywienia niemowląt w pierwszym roku życia Pamiętaj: o Nowe produkty wprowadzaj do diety dziecka pojedynczo, obserwując, czy nie wywołują u malucha niepożądanych reakcji o Zachowaj

Bardziej szczegółowo

Powszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska

Powszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie

Bardziej szczegółowo

Mierniki wartości pokarmowej pasz i zapotrzebowania zwierząt

Mierniki wartości pokarmowej pasz i zapotrzebowania zwierząt Mierniki wartości pokarmowej pasz i zapotrzebowania zwierząt W Polsce obowiązują dwa systemy oceny wartości pokarmowej pasz i potrzeb pokarmowych przeżuwaczy: francuski - INRA, niemiecki - DLG. Mierniki

Bardziej szczegółowo

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,

Bardziej szczegółowo

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185 SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje

Bardziej szczegółowo

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza

Bardziej szczegółowo

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie

Bardziej szczegółowo

Błędy w żywieniu niemowląt i małych dzieci - czy są to już zaburzenia karmienia?

Błędy w żywieniu niemowląt i małych dzieci - czy są to już zaburzenia karmienia? Błędy w żywieniu niemowląt i małych dzieci - czy są to już zaburzenia karmienia? Piotr Socha, Anna Stolarczyk, Anna Rybak Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii w Instytucie

Bardziej szczegółowo

Aktualne (2014) wytyczne żywienia niemowląt. Prof. Hanna Szajewska Dr hab. Andrea Horvath Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.edu.

Aktualne (2014) wytyczne żywienia niemowląt. Prof. Hanna Szajewska Dr hab. Andrea Horvath Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.edu. Aktualne (2014) wytyczne żywienia niemowląt Prof. Hanna Szajewska Dr hab. Andrea Horvath Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.edu.pl PTGHiŻDz 2014 Wyłączne karmienie piersią Kontynuacja karmienia

Bardziej szczegółowo

Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010

Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Analiza rejestru powiadomień o pierwszym wprowadzeniu do obrotu środków spożywczych Środki spożywcze specjalnego

Bardziej szczegółowo

Kinga Janik-Koncewicz

Kinga Janik-Koncewicz Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

INSTYTUT MATKI I DZIECKA w Warszawie, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka

INSTYTUT MATKI I DZIECKA w Warszawie, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka Ocena ryzyka nieprawidłowego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i pomoc rodzinie doświadczenia i rekomendacje Warszawa, 10 12 grudnia 2007 Ewa Helwich Klinika Neonatologii

Bardziej szczegółowo

HMO - przełom Nestle w badaniach nad mlekiem mamy

HMO - przełom Nestle w badaniach nad mlekiem mamy shutterstock_136597046.jpg [1] Strona 1 z 6 Strona 2 z 6 24 kwietnia 2018 Oligosacharydy mleka kobiecego (HMO) to 3. pod względem występowania grupa składników stałych pokarmu naturalnego. Ze względu na

Bardziej szczegółowo

2013-07-03. Co nam daje bank mleka ludzkiego? Historia. Banki mleka na świecie. Maria Wilińska

2013-07-03. Co nam daje bank mleka ludzkiego? Historia. Banki mleka na świecie. Maria Wilińska Co nam daje bank mleka ludzkiego? MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO-SZKOLENIOWA "NEONATUS 2013" 24-25 maja 2013 r. Maria Wilińska Historia 2013-05-24 2 Banki mleka na świecie 2013-05-24 3 1 Banki mleka

Bardziej szczegółowo

CENTRUM NAUKI O LAKTACJI im. ANNY OSLISLO

CENTRUM NAUKI O LAKTACJI im. ANNY OSLISLO Niemowlęca skala uformowania stolca: proces tworzenia i wyniki Bekkali N, Hamers S, Reitsma J, Van Toledo L, Benninga M. J Pediatr. 2009 Apr;154(4):521-526.e1. tytuł oryginału: Infant Stool Form Scale:

Bardziej szczegółowo

Jak ocenić jakość białek

Jak ocenić jakość białek Jak ocenić jakość białek NPU- Net Protein Utilization = Wykorzytanie Białka Netto określa ilość azotu zatrzymanego w ustroju. NPU= Nb - Nbo Nspoż X 100% Nb-N oznaczony w tuszkach zwierząt na badanej diecie,

Bardziej szczegółowo

Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania. Stanisław Kłęk

Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania. Stanisław Kłęk Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania Stanisław Kłęk Gdynia, 8 IV 2016 PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Definicja: leczenie żywieniowe Leczenie żywieniowe

Bardziej szczegółowo

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany

Bardziej szczegółowo

Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś. Instytut Żywności i Żywienia

Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś. Instytut Żywności i Żywienia Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś Instytut Żywności i Żywienia 1. Suplementy diety- źródło składników o działaniu fizjologicznym, częstość stosowania 2. Zasadność suplementacji 3. 4. 5. Poziomy witamin

Bardziej szczegółowo

Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Zadanie 1

Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Zadanie 1 Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Zadanie 1 Lp. PRODUKT GRAMATURA OPIS Ilość Cena jedn. Netto VAT % Cena jedn. Brutto Wartość brutto Producent mieszanka początkowa typu HA z dodatkiem frukto i 1 Bebilon

Bardziej szczegółowo

Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1

Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Żywienie pediatryczne Załącznik nr 1 Lp. GRAMATURA OPIS Ilość Cena jedn. Netto VAT % Cena jedn. Brutto Wartość brutto Producent mieszanka początkowa typu HA z dodatkiem frukto i 1 400g galaktooligosacharydów,

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTY PODSTAWOWE

PRZEDMIOTY PODSTAWOWE PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?

Bardziej szczegółowo

PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ

PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Kurs Zespołów Żywieniowych PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Stanisław Kłęk Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu Szpital Specjalistyczny im. Stanley Dudrick a, Skawina

Bardziej szczegółowo

FIT WITH FOOD. Joanna Szurkowska DIETETYK SPORTOWY MoveOnsport Team

FIT WITH FOOD. Joanna Szurkowska DIETETYK SPORTOWY MoveOnsport Team FIT WITH FOOD Nie ma dobrego treningu bez dobrego odżywienia i dostarczonych w odpowiedniej ilości kalorii oraz makroskładników. Tylko dzięki odpowiedniej kontroli, świadomości i wiedzy możesz być pewien

Bardziej szczegółowo

Żywienie wyłącznie mlekiem własnej matki vs żywienie naturalne z udziałem mleka kobiecego pasteryzowanego

Żywienie wyłącznie mlekiem własnej matki vs żywienie naturalne z udziałem mleka kobiecego pasteryzowanego Żywienie wyłącznie mlekiem własnej matki vs żywienie naturalne z udziałem mleka kobiecego pasteryzowanego porównanie w okresie 4 lat (2012-2016) Maria Wilińska, CMKP 1 Mleko Matki jest zawsze pierwszym

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Edyta Balejko Przedmiot: Żywienie człowieka Ćwiczenie nr 5 Temat: Wskaźniki oceny wartości odżywczej białek

Bardziej szczegółowo

(Dz.U. L 55 z , str. 22)

(Dz.U. L 55 z , str. 22) 1996L0008 PL 20.06.2007 001.001 1 Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość B DYREKTYWA KOMISJI 96/8/WE z dnia 26 lutego

Bardziej szczegółowo

ŻYWNOŚĆ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI AKTUALNE SPOJRZENIE

ŻYWNOŚĆ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI AKTUALNE SPOJRZENIE BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVIII, 215, 3, str. 55 556 Halina Weker 1), Małgorzata Więch 1), Hanna Wilska 2), Marta Barańska 3) ŻYWNOŚĆ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI AKTUALNE SPOJRZENIE 1) Zakład Żywienia,

Bardziej szczegółowo

Przypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii. Małgorzata Misiak

Przypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii. Małgorzata Misiak Przypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii Małgorzata Misiak Pacjentka TP l.61 Wzrost 154 cm Wyjściowa masa ciała 47 kg BMI 19.8 Hb 9.8 g/dl; Lym 1.66 G/l TP 56.2 g/l; Alb 28.5 g/l; Prealb 14.0

Bardziej szczegółowo

Nauka Przyroda Technologie

Nauka Przyroda Technologie Nauka Przyroda Technologie ISSN 1897-7820 http://www.npt.up-poznan.net Dział: Nauki o Żywności i Żywieniu Copyright Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 2009 Tom 3 Zeszyt 4 HALINA WEKER 1,2,

Bardziej szczegółowo

MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA

MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością

Bardziej szczegółowo

Uwaga - ten akt prawny prezentowany jest w wersji pierwotnej czyli nieujednoliconej.

Uwaga - ten akt prawny prezentowany jest w wersji pierwotnej czyli nieujednoliconej. Uwaga - ten akt prawny prezentowany jest w wersji pierwotnej czyli nieujednoliconej. Dz.U.2010.180.1214 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA1) z dnia 16 września 2010 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego

Bardziej szczegółowo

50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga

Bardziej szczegółowo

18. MAKROBIOTYCY. Dieta makrobiotyczna

18. MAKROBIOTYCY. Dieta makrobiotyczna 18. MAKROBIOTYCY Streszczenie: Wielu makrobiotyków, którzy nie suplementują diety witaminą B12, cierpi na jej niedobory. W takich przypadkach, u makrobiotycznych dzieci, występują zahamowania wzrostu i

Bardziej szczegółowo

Wyzwanie na Odchudzanie

Wyzwanie na Odchudzanie Gratulacje! Batony proteinowe Pyszna, zdrowa przekąska bogata w białko, idealna, gdy masz ochotę na coś słodkiego. Jeden baton dostarcza 140* kcal, czyli mniej niż typowe batony czekoladowe Zbilansowane

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE

OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału

Bardziej szczegółowo

BILANS ENERGETYCZNY CZŁOWIEKA. Prof. Dr hab. Janusz Stanisław KELLER

BILANS ENERGETYCZNY CZŁOWIEKA. Prof. Dr hab. Janusz Stanisław KELLER BILANS ENERGETYCZNY CZŁOWIEKA Prof. Dr hab. Janusz Stanisław KELLER TRZY ZASADNICZE NIEPOROZUMIENIA I. Bilans energetyczny =//= bilans ciepła II. W procesach uwalniających energię uwalniają się: energia

Bardziej szczegółowo

TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające

TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA

Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie w zdrowiu i chorobie Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 K_W02

Bardziej szczegółowo