PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CIĘŻKOWICE NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2023

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr XVIII/128/16 Rady Miejskiej w Ciężkowicach z dnia 25 sierpnia 2016 roku PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CIĘŻKOWICE NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2023 CIĘŻKOWICE, SIERPIEŃ 2016

2 SPIS TREŚCI I. WSTĘP... 5 II. DIAGNOZA... 6 III. STRESZCZENIE IV. ANALIZA STANU AKTUALNEGO ŚRODOWISKA IV.1. Zanieczyszczenie powietrza IV.2. Hałas IV.3. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych IV. 4. Wody powierzchniowe i podziemne IV.4.1. Zasoby i stan czystości wód powierzchniowych IV.4.2.Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia IV.4.3. Jakość wód narażonych na eutrofizację ze źródeł komunalnych IV.4.4. Wody podziemne IV.4.5. Zagrożenia naturalne IV.5. Gospodarka wodno-ściekowa IV.5.1. Sieć wodociągowa IV.5.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych i przemysłowych IV.6. Położenie fizyczno-geograficzne IV.7. Budowa geologiczna IV.8. Kopaliny IV.9. Środowisko przyrodnicze IV.9.1. Flora IV.9.2.Fauna IV.9.3. Lasy IV.10. Obszary prawnie chronione IV System obszarów i obiektów prawnie chronionych IV Obszary NATURA 2000 Europejska Sieć Ekologiczna IV.11. Gleby IV.11.1.Użytkowanie powierzchni ziemi na terenie gminy IV Zanieczyszczenie gleb IV Erozja środowiska glebowego IV.12. Gospodarka odpadami IV Odpady Komunalne IV Gospodarowanie odpadami azbestowymi IV Odpady przemysłowe V. ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI VI. EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA, PROMOCJA I ROZWÓJ GMINY W ASPEKCIE WALORÓW ŚRODOWISKOWYCH VI.1. Edukacja ekologiczna VI.2. Promocja i rozwój gminy w aspekcie walorów środowiskowych VII. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ W GMINIE CIĘŻKOWICE Wiele z tych zadań będzie kontynuowana w latach VIII. ANALIZA STRATEGICZNA IX. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA IX.1. Priorytety wynikające ze strategii ochrony środowiska dla województwa małopolskiego na lata XI.2. Cele strategiczne oraz obszary interwencji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Ciężkowice na lata z perspektywą do roku X. PLAN DZIAŁAŃ NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU XI. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA XI.1. Zarządzanie programem XI.2. Współpraca z interesariuszami XII. WDRAŻANIE PROGRAMU XII.1. Środki finansowe na realizację programu XII.2. Monitoring Programu

3 XII.3. Sprawozdawczość XII.4. Harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska na lata z perspektywą do roku SPIS TABEL Tabela 1. Charakterystyka stacji monitoringu powietrza w Tuchowie Tabela 2. Wynikowe klasy strefy małopolskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Tabela 3. Wynikowe klasy strefy małopolskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Tabela 4. Wyniki pomiarów monitoringowych hałasu drogowego prowadzonych w powiecie tarnowskim w 2014 roku Tabela 5. Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo-kontrolnych sieci monitoringu wód powierzchniowych w powiecie tarnowskim (stan na rok 2014) Tabela 6. Ocena wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w powiecie tarnowskim w 2014 roku Tabela Nr 7. Powierzchnia i formy własności lasów w gminie Ciężkowice Tabela Nr 8. Pomniki przyrody ożywionej Tabela 9. Struktura użytków rolnych w gminie Ciężkowice Tabela 10. Masa odebranych odpadów komunalnych z terenu gminy Ciężkowice w roku 2014 i 2015 [Mg] Tabela 11. Łączna masa odebranych odpadów zbieranych selektywnie z terenu gminy Ciężkowice w roku 2014 i 2015 [Mg]) Tabela 12. Łączna masa odebranych odpadów komunalnych zbieranych selektywnie z terenu gminy Ciężkowice w roku 2014 i 2015 [Mg] poddana recyklingowi Tabela 13.Analiza SWOT dla komponentów środowiska w gminie Ciężkowice Tabela 14.Szczegółowy opis obszarów interwencji zadania własne gminy Ciężkowice Tabela Nr 15. Harmonogram realizacji zadań koordynowanych wraz z ich finansowaniem.. 79 Tabela 16.Wskaźniki monitorowania POŚ Tabela 17. Harmonogram działań monitorujących aktualizację POŚ Tabela 18. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Średnioroczne stężenia pyłu PM10 i częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24- godzinnych na stanowisku pomiarowym w Tuchowie na tle innych stanowisk w strefie małopolskiej w 2014r..18 Wykres 2. Średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM10 na stanowisku w Tuchowie na tle innych stanowisk w strefie małopolskiej w 2014r. roku 18 Diagram1 Struktura gospodarstw rolnych na terenie gminy Ciężkowice...9 SPIS MAP Mapa Nr 1. Położenie poszczególnych sołectw Gminy Ciężkowice 6 Mapa Nr 2. Sieć dróg na terenie powiatu tarnowskiego..8 Mapa Nr 3. Sieć hydrograficzna rejonu powiatu tarnowskiego.23 Mapa Nr 4. Jakość wód jednolitych części wód w województwie małopolskim

4 Mapa Nr 5. Sieć pomiarowa monitoringu jakości wód podziemnych wraz z klasyfikacją w roku 2014 w województwie małopolskim 28 Mapa Nr 6. Monitoring powodziowy rzeki Białej (w ramach elektronicznego systemu ostrzegania powodziowego)..30 Mapa Nr 7. Lokalizacja poszczególnych zadań planowanego przedsięwzięcia elipsy obwiedzione czerwona linią przerywaną.31 Mapa Nr 8. Aglomeracja Ciężkowice Mapa Nr 9. Tereny leśne i zadrzewione na terenie gminy Ciężkowice.40 Mapa Nr 10. Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy..41 Mapa Nr 11. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu chemizmu gleb ornych w województwie małopolskim w latach Mapa Nr 12. Osuwiska w rejonie gminy Ciężkowice 48 Mapa Nr 13. Region tarnowski gospodarki odpadami..50 SPIS ZDJĘĆ ZDJĘCIE 1 Wąwóz czarownic w Ciężkowicach.42 ZDJĘCIE 2 Kamieniołom w Ostruszy.42 ZDJĘCIE 3 Biała na terenie gminy Ciężkowice..44 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW Zał. Nr 1 - Wykaz dokumentów strategicznych, z których cele środowiskowe wykorzystuje się w opracowywanych strategiach i programach ochrony środowiska 90 WYKAZ SKRÓTÓW ARiMR - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa b.d. - Brak danych b.k.d. - Brak kosztów dodatkowych GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GUS - Główny Urząd Statystyczny JCW - Jednolite części wód JCWPd - Jednolite części wód podziemnych KPOŚK - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych MPZP - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MZMiUW - Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR - Ośrodek Doradztwa Rolniczego OSP - Ochotnicze straże pożarne PEM - Promieniowanie elektromagnetyczne PGNiG - Polskie Górnictwo Nafty i Gazu POŚ - Program ochrony środowiska PZD - Powiatowy Zarząd Dróg PMŚ - Państwowy Monitoring Środowiska PONE - Plan Ograniczenia Niskiej Emisji PSSE - Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna RDW - Ramowa Dyrektywa Wodna RZGW - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WPGO - Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami 4

5 I. WSTĘP Niniejszy dokument pt. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Ciężkowice na lata z perspektywą do roku 2023 (POŚ) II edycja określa sposób kontynuacji polityki ekologicznej w gminie Ciężkowice realizowanej przez władze Gminy w latach Program Ochrony Środowiska dla gminy Ciężkowice na lata I edycja został przyjęty do realizacji Uchwałą Nr XXXII/282/05 Rady Miejskiej w Ciężkowicach w dniu 30 czerwca 2005r. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 poz. 1101) nastąpiła zmiana sposobu realizacji krajowej polityki ochrony środowiska. Obecnie jest ona prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych opracowywanych na podstawie ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014 poz. 1649, z późn. zm.) oraz za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Zakres merytoryczny Programu ochrony środowiska dla gminy Ciężkowice na lata z perspektywą do roku 2023 został dostosowany do Wytycznych sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym opracowanych i opublikowanych przez Ministerstwo Środowiska we wrześniu 2015 roku. Program Ochrony Środowiska dla gminy Ciężkowice na lata z perspektywą do roku 2023 ma służyć jako podstawowe narzędzie prowadzenia polityki ekologicznej władz gminych w tym okresie czasowym. Według założeń przedstawionych w niniejszym opracowaniu realizacja celów, kierunków działań i zadań środowiskowych doprowadzi do poprawy stanu środowiska naturalnego, efektywnego zarządzania środowiskiem, zapewni skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, stworzy warunki dla wdrożenia wymagań obowiązującego w tym zakresie prawa oraz rozwoju gminy w oparciu o aspekty środowiskowe. POŚ powinien stanowić też przesłankę konstruowania budżetu Gminy i jest podstawą do ubiegania się o środki pomocowe ze źródeł krajowych i funduszy Unii Europejskiej. Dokumentem nadrzędnym jest Program Strategiczny Ochrona Środowiska dla Województwa Małopolskiego - załącznik do uchwały Nr LVI/894/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014 r. Dokument ten wytycza podstawowe cele i zadania, które winny być realizowane na terenie województwa małopolskiego do roku Po tym okresie będzie aktualizowany. W/w Program Strategiczny Ochrona Środowiska jest spójny z dokumentami strategicznymi wynikającymi ze zobowiązań międzynarodowych związanych z wdrażaniem dyrektyw Unii Europejskiej oraz dokumentami na szczeblu krajowym w szczególności z : Długookresową Strategią Rozwoju Kraju. Polska Trzecia Fala Nowoczesności, średniookresową Strategią Rozwoju Kraju 2020 oraz z dziewięcioma zintegrowanymi strategiami o charakterze horyzontalnym, szczególnie ze: Strategią Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, Strategią innowacyjności i efektywności gospodarki Dynamiczna Polska 2020, Strategią rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku, Strategią zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata , Polityką energetyczną Polski do 2030 roku. Zakładane cele Strategii Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, które będą realizowane przez organy powiatów i gmin pochodzą z wybranych dokumentów strategicznych i sektorowych takich jak: Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020, Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, 5

6 Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, Krajowy Program Zapobiegania Powstawaniu Odpadów. Pełny wykaz celów środowiskowych wybranych dokumentów strategicznych, spójnych dla POŚ gminy Ciężkowice stanowi załącznik Nr 1 niniejszego opracowania. Program jest spójny z przyjętymi dokumentami dotyczącymi rozwoju przestrzennego i społeczno - gospodarczego Gminy Ciężkowice. II. DIAGNOZA Gmina Ciężkowice położona jest w południowo - wschodniej części powiatu tarnowskiego w dolinie rzeki Białej na powierzchni ok. 103,22 km 2, co stanowi około 7,29% ogólnej powierzchni powiatu tarnowskiego. Gmina graniczy : od północy z gminą Gromnik, od zachodu z gminą Zakliczyn, od południa z gminami Bobowa, Korzenna, od wschodu z gminami Rzepiennik Strzyżewski, Moszczenica. Granica z gminą Korzenna jest jednocześnie granicą z powiatem nowosądeckim, granica z gminami Moszczenica i Bobową stanowi równocześnie granicę powiatu gorlickiego. W skład gminy oprócz miasta Ciężkowice wchodzi dwanaście sołectw Bogoniowice,Bruśnik, Falkowa, Jastrzębia, Kąśna Dolna, Kąśna Górna, Kipszna, Ostrusza, Pławna, Siekierczyna, Tursko i Zborowice. Podział administracyjny gminy Ciężkowice przedstawia mapa Nr 1. Mapa Nr 1. Podział administracyjny gminy Ciężkowice Źródło: zasoby gminne 6

7 Gminę na koniec 2014 r. zamieszkiwało mieszkańców, co stanowi 5,65 % ludności powiatu tarnowskiego. Przeciętna gęstość zaludnienia wyniosła 109 osób na km 2. Miasto Ciężkowice zamieszkiwało osób, co stanowi 22,3% ludności Gminy. Wskaźnik gęstości zaludnienia w gminie wynosi 109 osób/km 2 i jest niższy od średniej powiatowej 141 osób/km 2, od średniej wojewódzkiej 217 osób/km 2. Liczba ludności Gminy Ciężkowice utrzymuje się od kilku lat na zbliżonym poziomie, z niewielką tendencją rosnącą. W roku 2015 liczba ludności w gminie wyniosła osób. Prognoza Głównego Urzędu Statystycznego dla całego podregionu tarnowskiego jest zdecydowanie pesymistyczna co pokrywa się z szacunkami dla całego województwa. Liczba ludności w całym podregionie będzie systematycznie malała, a począwszy od roku 2024 zanotuje gwałtowny spadek. W gminie funkcjonuje pięć przedszkoli - w tym trzy o charakterze publicznym oraz dwa o charakterze niepublicznym. Ponadto dzieci uczęszczają do oddziałów przedszkolnych zlokalizowanych przy szkołach podstawowych w Jastrzębi, Siekierczynie (wraz z filią w Falkowej), Bruśniku, Bogoniowicach, Kipsznej, Kąśnej Dolnej. W Gminie Ciężkowice działa osiem publicznych szkół podstawowych w miejscowościach Bogoniowice, Bruśnik, Ciężkowice, Jastrzębia (dwie placówki), Kąśna Dolna, Siekierczyna i Zborowice oraz cztery gimnazja zlokalizowane w Ciężkowicach, Bruśniku, Jastrzębi i Zborowicach. Dwie spośród powyżej wymienionych szkół podstawowych prowadzą filie w Kipsznej i Falkowej, ukierunkowane na wczesną edukację. W miejscowości Pławna zlokalizowane są niepubliczne placówki oświatowe, obejmujące przedszkole, szkołę podstawową i gimnazjum, prowadzone przez Stowarzyszenie Rozwoju wsi Pławna. Na terenie Gminy funkcjonuje też Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych im. Ignacego Jana Paderewskiego w Ciężkowicach, który prowadzi edukację młodzieży w liceum ogólnokształcącym i technikach: informatycznym, hotelarskim, gastronomicznym i usług fryzjerskich. Ofertę Zespołu Szkół uzupełnia Zasadnicza Szkoła Zawodowa - Wielozawodowa kształcąca w wybranym przez ucznia zawodzie: mechanik pojazdów samochodowych, fryzjer, cukiernik, sprzedawca, ślusarz, piekarz, drukarz, elektryk oraz inne zawody w zależności od wyboru zawodu i praktyki zawodowej u pracodawcy oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa kształcąca w zawodzie kucharz. Absolwenci szkół średnich mogą kontynuować naukę w szkole policealnej o profilu terapeuta zajęciowy tj. w poszukiwanym zawodzie, którego celem jest przywracanie osobom niepełnosprawnym i przewlekle chorym sprawności, samodzielności i wiary w siebie. Jest to także doskonały profil kształcenia w kontekście uzdrowiskowych i rehabilitacyjnych aspiracji Ciężkowic. Na terenie gminy działa cztery placówki służby zdrowia w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej : dwa w Ciężkowicach, Jastrzębiej i Bruśniku. System transportowy na terenie gminy tworzy sieć dróg publicznych : droga wojewódzka Nr 977 łącząca Tarnów z Gorlicami i dalej ze Słowacją, powiatowe, gminne oraz linia kolejowa. Łączna długość dróg wojewódzkich przebiegających przez Gminę wynosi 13,7 km. Sieć dróg powiatowych o długości 39,4 km łączy gminę Ciężkowice z powiatem gorlickim i nowosądeckim. Pomiędzy mniejszymi miejscowościami istotną rolę pełnią drogi gminne o łącznej długości 60 km, których główną funkcją jest obsługa mieszkańców. Ważną rolę pełnią w kontekście rozwijającej się turystyki. Sieć drogową powiatu tarnowskiego przedstawiono na mapie Nr 2. Przez Gminę przebiega również trasa kolejowa nr 96 relacji Tarnów Leluchów, potocznie zwana kryniczanką. Na 36,257 km tej trasy zlokalizowana jest stacja Bogoniowice Ciężkowice. 7

8 Mapa Nr 2. Sieć dróg wojewódzkich i powiatowych na terenie powiatu tarnowskiego Źródło: strona internetowa Powiatu Tarnowskiego Gmina Ciężkowice jest gminą rolniczą o wysokim rozdrobnieniu gospodarstw. Zdecydowana większość gospodarstw produkuje jedynie na własne potrzeby, niewiele towarów oferowanych jest na rynek. Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego z roku 2010 na terenie Gminy Ciężkowice funkcjonuje gospodarstw indywidualnych, z tego 97% (1 543) prowadzi działalność rolniczą. Najwięcej jest gospodarstw małych powierzchnia aż gospodarstw mieściła się w przedziale od 1 do 5 ha, zaś 327 miała powierzchnię mniejszą niż 1 ha. Obie te grupy gospodarstw stanowiły aż 83% ogółu gospodarstw w Gminie. Gospodarstwa średnie o powierzchni od 5 do 10 ha stanowiły 14% ogółu (223 gospodarstwa). Gospodarstwa większe o powierzchni ponad 10 i ponad 15 ha (odpowiednio 26 i 11 gospodarstw) stanowiły niewielki odsetek na terenie Gminy sięgający zaledwie 2% ogółu gospodarstw. Łączna powierzchnia gospodarstw rolnych działających na terenie Gminy Ciężkowice wynosi ok ha, w tym największą powierzchnię zajmują gospodarstwa o powierzchni od 1 do 8

9 5 ha (łącznie jest to ha). Gospodarstwa średnie (powierzchnia 5 do 10 ha) zajmują łącznie 1 914,74 ha. Gospodarstwa najmniejsze (poniżej 1 ha) zajmują łącznie 270,10 ha. Strukturę gospodarstw rolnych na terenie gminy Ciężkowice przedstawiono na diagramie 1. Diagram1. Struktura gospodarstw rolnych na terenie gminy Ciężkowice Źródło: Spis rolny 2010r. Według stanu na r. na terenie gminy Ciężkowice działalność gospodarcza prowadzona była przez 665 podmioty gospodarcze, nie ma wśród nich jednak znaczących zakładów przemysłowych. W sektorze prywatnym funkcjonuje 626 podmioty gospodarcze, w sektorze publicznym Dominują małe firmy usługowe, handlowe i przetwórstwa rolnego. Podmioty gospodarki narodowej według wskaźnika regon (stan na r.) przedstawiały się następująco: Ogółem: 665 w tym: Rolnictwo 37 Przemysł - 87 Budownictwo Handel, naprawy pojazdów samochodowych 138 Transport i gospodarka magazynowa 41 Zakwaterowanie i gastronomia 16 Informacja, komunikacja 11 Obsługa rynku nieruchomości 3 Działalność profesjonalna, naukowo-techniczna 24. Wskaźnik liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców dla Gminy Ciężkowice wyniósł 569 (dla roku 2013) i od roku 2010 notuje się tendencję rosnącą w tym zakresie. Niemniej jednak należy zauważyć, że jest on o blisko połowę niższy od średniej dla całej Małopolski, która wynosi podmiotów na 10 tys. mieszkańców. Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast wzrost tego wskaźnika dla Ciężkowic w stosunku do roku 2008 o ponad 14%. W tym samym czasie wzrost w całej Małopolsce był na poziomie niższym i wynosił 5%, niemniej jednak dystans do pokonania przez Ciężkowice, aby zbliżyć się do wartości średnich dla regionu jest jeszcze bardzo duży. Gmina Ciężkowice skupia w swych granicach cenne elementy naturalnego środowiska. Występują tutaj tereny o dużej wartości przyrodniczej, których jakość jest dobra, nie ma terenów przemysłowych i zdegradowanych. Udział powierzchni terenów prawnie 9

10 chronionych obejmuje 95,3% powierzchni gminy i jest wyższy niż dla powiatu tarnowskiego, który wynosi 71,3% i dla województwa małopolskiego, który wynosi 58%. Gmina Ciężkowice położona jest w obszarze Ciężkowicko-Rożnowskim Parku Krajobrazowego, który osadzony jest na obszarze węzłowym rangi krajowej Pogórze Ciężkowickie, ujętym w Krajowej Sieci Ekologicznej Ekonet-Polska. Udział lasów w powierzchni gminy wynosi ok. 30,2% (dla powiatu tarnowskiego ok. 20,9 %) które charakteryzują się dobrym stanem zdrowotnym i sanitarnym. Na terenie gminy występuje wiele gatunków flory i fauny, które decydują o bioróżnorodności tego terenu. Dzięki swemu malowniczemu położeniu geograficznemu, ukształtowaniu terenu i specyficznym warunkom klimatycznym gmina może być interesująca turystycznie zarówno w lecie jak i w zimie. Atrakcją na skalę ogólnopolską jest Skamieniałe Miasto. Oczekiwaniem lokalnej społeczności jest oparcie przyszłości Ciężkowic na lokalnych zasobach przyrodniczych i krajobrazowych, konsekwentne rozwijanie potencjału turystycznego, a także budowanie potencjału uzdrowiskowego. III. STRESZCZENIE Projekt II edycji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Ciężkowice na lata z perspektywą do roku 2023 jest dokumentem programowym, określającym sposób kontynuacji polityki ekologicznej realizowanej przez władze Gminy w latach W związku ze zmianą przepisów prawnych obecnie jest ona prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych oraz za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Gmina Ciężkowice położona jest we wschodniej Małopolsce w południowej części powiatu tarnowskiego na powierzchni 103 km 2. Według stanu na r. liczba mieszkańców wyniosła osoby, gęstość zaludnienia wynosi 103 osoby /km 2. W roku 2015 gminę zamieszkiwało osób. Na terenie gminy funkcjonuje 5 przedszkoli, 8 szkół podstawowych oraz cztery gimnazja. W miejscowości Pławna zlokalizowane są niepubliczne placówki oświatowe, obejmujące przedszkole, szkołę podstawową i gimnazjum, prowadzone przez Stowarzyszenie Rozwoju wsi Pławna. W gminie funkcjonuje też Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych im. Ignacego Jana Paderewskiego w Ciężkowicach oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa. Na terenie gminy działają cztery placówki służby zdrowia w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej dwie w Ciężkowicach, Jastrzębiej i Bruśniku. System transportowy na terenie gminy tworzy sieć dróg publicznych : droga wojewódzka Nr 977 łącząca Tarnów z Gorlicami i dalej ze Słowacją, powiatowe, gminne oraz linia kolejowa. Gmina Ciężkowice jest gminą rolniczą o wysokim rozdrobnieniu gospodarstw. Zdecydowana większość gospodarstw produkuje jedynie na własne potrzeby, niewiele towarów oferowanych jest na rynek. Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego z roku 2010 na terenie Gminy Ciężkowice funkcjonuje gospodarstw indywidualnych, z tego 97% (1 543) prowadzi działalność rolniczą. Najwięcej jest gospodarstw małych powierzchnia aż gospodarstw mieściła się w przedziale od 1 do 5 ha, zaś 327 miała powierzchnię mniejszą niż 1 ha. Obie te grupy gospodarstw stanowiły aż 83% ogółu gospodarstw w Gminie. Gospodarstwa średnie o powierzchni od 5 do 10 ha stanowiły 14% ogółu (223 gospodarstwa). Gospodarstwa 10

11 większe o pow. ponad 10 i ponad 15 ha (odpowiednio 26 i 11 gospodarstw) stanowiły niewielki odsetek na terenie Gminy sięgający zaledwie 2% ogółu gospodarstw. W strukturze firm na terenie Gminy Ciężkowice dominują firmy związane z budownictwem 23,52% wszystkich działających firm, kolejnych 21% to działalność handlowa, zaś 11,84% przedsiębiorstw zajmuje się przetwórstwem przemysłowym. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo stanowi przedmiot działalności dla 6,85% firm, a transport i gospodarka magazynowa dla 6,07%. Gmina Ciężkowice skupia w swych granicach cenne elementy naturalnego środowiska. Występują tutaj tereny o dużej wartości przyrodniczej, których jakość jest dobra, nie ma terenów przemysłowych i zdegradowanych. Udział powierzchni terenów prawnie chronionych obejmuje 95,3% powierzchni gminy Udział lasów w powierzchni gminy wynosi ok. 30,2%, które charakteryzują się dobrym stanem zdrowotnym i sanitarnym. Na terenie gminy występuje wiele gatunków flory i fauny, które decydują o bioróżnorodności tego terenu. Dzięki swemu malowniczemu położeniu geograficznemu, ukształtowaniu terenu i specyficznym warunkom klimatycznym gmina może być interesująca turystycznie zarówno w lecie jak i w zimie. Jakość powietrza w Gminie Ciężkowice w ostatnich latach nie była badana. W oparciu o materiały Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie zawarte w opracowaniu pn. Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w roku 2014 na podstawie badań jakości powietrza w punkcie pomiarowym w Tuchowie (reprezentatywnym dla powiatu tarnowskiego) stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm zanieczyszczeń we wskaźnikach: stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 oraz stężenia średnioroczne benzo(a)piranu oznaczane w pyle zawieszonym PM10. Gminę Ciężkowice zakwalifikowano do jednej z 5-ciu stref ochrony powietrza województwa małopolskiego do strefy małopolskiej o kodzie PL 1203, zamieszkałej przez mieszkańców, której powierzchnia wynosi km 2. Na podstawie wyników analiz powietrza w punktach pomiarowych strefy małopolskiej w oparciu o modelowanie przepływu zanieczyszczeń strefę małopolską w kryterium ochrony zdrowia zakwalifikowano do klasy C (wymaga wdrożenia działań na rzecz poprawy jakości powietrza), w kryterium ochrony roślin zakwalifikowana została do klasy A. Stan czystości powietrza na terenie Gminy Ciężkowice determinowany jest przez wiele czynników, z których najważniejsze to: napływ zanieczyszczeń z sąsiednich gmin i powiatów, w szczególności z kierunku zachodniego, lokalna niska emisja i źródła mobilne (transport), miejscowe warunki dyspersji zanieczyszczeń kształtowane przez topografię terenu i czynniki pogodowe. Na terenie gminy nie ma zlokalizowanych dużych zakładów produkcyjnych, mogących w znaczącym stopniu wpłynąć na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Działania proekologiczne prowadzone przez gminę powinny ograniczyć tzw. niską emisję zanieczyszczeń do atmosfery. W szczególności należy wprowadzać działania ograniczające stężenia pyłu PM10 w powietrzu. Do działań tych należą termomodernizacja budynków, modernizacja źródeł ciepła, korzystanie z paliw ekologicznych, itp. Należy również podjąć działania na rzecz ograniczenia emisji liniowej ze środków transportu poprzez rozwój alternatywnego zbiorowego transportu osób, budowy ścieżek rowerowych oraz edukacji społeczeństwa w tym zakresie. Na terenie gminy Ciężkowice najbardziej uciążliwym źródłem hałasu jest ruch komunikacyjny generowany przez poruszające się pojazdy samochodowe. Na uciążliwość tę narażone są szczególnie miejscowości usytuowane wzdłuż drogi wojewódzkiej 977 i powiatowych. 11

12 Obszar Gminy Ciężkowice znajduje się w dorzeczu Górnej Wisły, w obszarze administrowanym przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Krakowie. Charakteryzuje się występowaniem znacznych zasobów wód powierzchniowych oraz małych zasobów wód podziemnych. Na zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych decydujący wpływ posiadają punktowe i obszarowe źródła zanieczyszczeń. Ocena stanu wód powierzchniowych jest wypadkową wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego oraz wyników klasyfikacji stanu chemicznego. Przez teren gminy Ciężkowice przepływa rzeka - Biała Tarnowska w odcinku JCW - Od Binczarówki do Rostówki. Najbliższy punkt pomiarowy w ramach monitoringu diagnostycznego sytuowany jest w Lubaszowej w gminie Tuchów. W wyniku przeprowadzonej w okresie klasyfikacji jednolitych części wód dla powiatu tarnowskiego stwierdzono, że w jednolitej części wód Biała od Binczarówki do Rostówki stan wód był zły. Według danych GUS długość sieci wodociągowej na terenie gminy na r. wynosiła 36,9 km, ilość przyłączy do budynków mieszkalnych 474 ( z sieci gminnej i z wodociągów grupowych). Długość sieci kanalizacyjnej według stanu na r. wyniosła 30,5 km, ilość przyłączy 611. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna na terenie Gminy Ciężkowice jest rozbudowywana i modernizowana w ramach zadania Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w zlewni rzeki Białej w ramach programu Czysty Dunajec. Ilość przyłączy wodociągowych możliwych do wykonania wynosi 633 szt. Wybudowano 263 szt. przyłączy. Pozostało do wykonania 370 szt. przyłączy wodociągowych. W ramach w/w zadania istnieją możliwości budowy 286 szt. przyłączy kanalizacyjnych, z czego wybudowano 255 szt. przyłączy, pozostało do wykonania 31 szt. Siecią wodociągową i kanalizacyjną zarządza Spółka Komunalna Dorzecze Białej Spółka z o.o Tuchów, ul. Jana III Sobieskiego 69, w skład której wchodzą gminy: Tuchów, Ciężkowice, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski. Spółka została zawiązana w maju Realizuje zadania bieżące i inwestycyjne zmierzające do zapewnienia mieszkańcom dobrej jakości wody z gminnego ujęcia oraz wyposażenia gminy Ciężkowice w sieć kanalizacyjną zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych w aglomeracji Ciężkowice. W latach spółka na terenie gminy Ciężkowice wykonała 21,5 km sieci kanalizacyjnej wraz 10 szt. pompowni ścieków oraz 47,6 km sieci wodociągowej, 1 pompownię wody, 1 hydrofornię oraz 1 zbiornik na wodę o pojemności 2x90 m 3. Dokonano również przebudowy i rozbudowy 2 oczyszczalni ścieków: w Ciężkowicach i Bogoniowicach oraz stacji uzdatniania wody w Ciężkowicach. Na terenach wiejskich, które wyłączone zostały z aglomeracji Ciężkowice (z uwagi na duże rozproszenie gospodarstw domowych) budowane są przydomowe oczyszczalnie ścieków. W gminie powstało w I etapie (lata ) 257 oczyszczalni z drenażem rozsączającym typu IN-DRAN produkcji FANN (Szwecja), natomiast w roku oczyszczalni z oczyszczaniem biologicznym typu ONE2 CLEAN produkcji GRAFF Niemcy z dofinansowaniem uzyskanym ze środków europejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Ponadto przydomowe oczyszczalnie są budowane także indywidualnie przez mieszkańców. Usytuowanie Gminy Ciężkowice w przestrzeni terenów o poważnym zróżnicowaniu warunków siedliskowych, znajduje swoje odzwierciedlenie w charakterystyce szaty roślinnej i świata zwierzęcego tego obszaru. 12

13 Lasy w obrębie Gminy Ciężkowice zajmują powierzchnię hektarów, z czego grunty publiczne stanowią 1278,4 ha w tym skarbu Państwa 1070,6 ha administrowane przez Nadleśnictwo Gromnik, lasy gminne 207,8ha, lasy prywatne 1858,2 ha. Lesistość gminy wynosi 30,2%. Lasy są w dobrym stanie sanitarnym i zdrowotnym. Na obszarze Gminy Ciężkowice ustanowiono 10 pomników przyrody. Są to: Kamieniołom w Ostruszy, Skała Diable Boisko w Pławnej, Skała Wieprzek w Siekierczynie. Pozostałe to 4 lipy, 3 dęby oraz robinia akacjowa. Unikalnym na skalę krajową jest Rezerwat przyrody nieożywionej Skamieniałe Miasto. Do Obszarów Natura 2000 zostały zakwalifikowane zachodnie tereny Gminy i jest to : Obszar NATURA 2000 PLH Biała Tarnowska. Badania gleb na terenie gminy Ciężkowice wykonywane dla potrzeb monitoringu gleb przez Instytut Gleboznawstwa i Nawożenia Gleb w Puławach wykazały, że 100% przebadanych gleb posiada naturalną i podwyższoną (nie stanowiącą zanieczyszczeń) zawartość metali ciężkich, co pozwala kwalifikować je do gleb o dużej wartości rolniczej. Natomiast badania gleb wykonywane przez Okręgową Stację Rolniczą w Krakowie pod kątem rolniczej przydatności wykazały znaczne zakwaszenie gleb 51% (odczyn bardzo kwaśny i kwaśny), a 27% gruntów odczyn lekko kwaśny. Ponad połowa gleb wykazuje niską przyswajalność fosforu (51%) i potasu (49%), natomiast zawartość magnezu jest niska w 58% gleb. Dla 52% areału gleb w gminie konieczne jest ich wapniowanie. W związku ze zmianą ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw w tym ustawy o odpadach z dniem r. gmina Ciężkowice przejęła obowiązki w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi na nieruchomościach zamieszkałych. Za odbieranie, zagospodarowanie odpadów oraz obsługę systemu ich wytwórcy wnoszą stosowną opłatę, której wysokość została uregulowana uchwałą Rady Miejskiej. Firma świadcząca usługi w zakresie odbierania odpadów wyłoniona zostaje w wyniku przetargu. Aktualnie usługi te świadczy Przedsiębiorstwo Komunalno-Budowlane KOMBUD Sp. z o.o., ul. Krynicka 6, Ciężkowice. W gminie przyjęto system workowy selektywnego zbierania odpadów w kolorystyce ustalonej w uchwale Rady Miejskiej w Ciężkowicach. Z deklaracji Burmistrza Gminy Ciężkowice przekazywanej do Marszałka Województwa Małopolskiego wynika, że wymagane przepisami poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów biodegradowalnych, użytkowych (papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło), budowlanych w gminie Ciężkowice zostały osiągnięte. Odpady niebezpieczne oraz inne niż niebezpieczne tzw. odpady problemowe odbierane są od mieszkańców w Mobilnym Punkcie Zbierania Odpadów lub na terenie gminy w Ciężkowicach w Punkcie Selektywnej Zbiórki Odpadów, który obsługiwany jest przez Przedsiębiorstwo Komunalno-Budowlane KOMBUD Sp. z o.o., ul. Krynicka 6, Ciężkowice. Gmina podejmuje również działania usuwania azbestu z demontażu dachów budynków mieszkalnych i inwentarskich. Staraniem gminy usunięto w roku ,8Mg, ,9Mg, ,2 Mg zdemontowanych odpadów zawierających azbest. Działaniom w zakresie ochrony powietrza, wód i gleb towarzyszy edukacja ekologiczna społeczeństwa prowadzona przez jednostki oświatowe, jednostki kultury, organizacje pozarządowe, gminę. Cele, działania i zadania przewidziane do realizacji w ramach II edycji POS Gminy Ciężkowice na lata są spójne z polityką regionalną w tym zakresie. Po dokonaniu diagnozy stanu środowiska gminy według stanu na r., oceny możliwości 13

14 finansowych gminy dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się do dalszej poprawy stanu środowiska i rozwiązania najistotniejszych kwestii jego ochrony. Cele Strategiczne (główne) Rozwój gospodarczy uwzględniający uwarunkowania środowiskowe gminy oraz aspiracje mieszkańców, Poprawa jakości środowiska i dalszy rozwój infrastruktury ochrony środowiska, Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego. Na realizację celów strategicznych składają się działania we wszystkich obszarach komponentów ochrony środowiska. Założenia planu działań na lata przeprowadzono w podziale na obszary interwencji : Ochrona powietrza atmosferycznego; Ochrona przed hałasem; Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym; Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych; Gospodarka wodno-ściekowa; Zasoby geologiczne; Gleby; Gospodarka odpadami; Ochrona i zachowanie środowiska przyrodniczego; Zagrożenia poważnymi awariami; Edukacja ekologiczna, kształtowanie i promocja postaw w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa publicznego. 1. Obszar interwencji - Ochrona powietrza atmosferycznego Celem jest poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie pochodzących z indywidualnego ogrzewania mieszkań, z transportu, procesów przemysłowych i energetyki zanieczyszczeń oraz gazów cieplarnianych, wzrost poziomu wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz poprawa efektywności wykorzystania energii. 2. Obszar interwencji - Ochrona przed hałasem Celem jest właściwe planowanie przestrzenne kształtujące klimat akustyczny oraz stosowanie zabezpieczeń akustycznych dla terenów chronionych akustycznie. 3. Obszar interwencji - Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Celem jest ochrona ludzi i środowiska przed ponadnormatywnym promieniowaniem elektromagnetycznym. 4. Obszar interwencji - Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych Celami są : ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem, powodzią, suszą oraz deficytem wód, działania na rzecz poprawy jakości wód, dążenie do osiągnięcia dobrego stanu wód, ograniczenie odpływu zanieczyszczeń biogennych z terenów rolniczych. 5. Obszar interwencji gospodarka wodno-ściekowa Celem w tym zakresie będą realizowane zadania z zakresu dokończenia budowy sieci kanalizacji sanitarnej i modernizacja systemu kanalizacji deszczowej. 6. Obszar interwencji zasoby geologiczne Celem w tym zakresie jest racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin ze złóż. 7. Obszar interwencji - gleby Celem jest zapewnienie właściwego sposobu użytkowania powierzchni ziemi, zapobieganie degradacji gleb, powierzchni ziemi, kopalin oraz właściwe gospodarowanie gruntami. 8. Obszar interwencji - Gospodarka odpadami Celem jest racjonalne gospodarowanie odpadami wytworzonymi w gminie zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami. 9. Obszar interwencji - Ochrona i zachowanie środowiska przyrodniczego Celem jest ochrona różnorodności biologicznej, zapobieganie degradacji ekosystemów w szczególności objętych przestrzenną formą ochrony, zrównoważona gospodarka leśna, tworzenie zielonej infrastruktury. 14

15 10. Obszar interwencji Zagrożenia poważnymi awariami. Celem jest przeciwdziałanie występowaniu i minimalizowanie skutków awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. 11. Obszar interwencji - Edukacja ekologiczna, kształtowanie i promocja postaw w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa publicznego Celem jest podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, kształtowanie postaw proekologicznych wśród mieszkańców gminy i przedsiębiorców oraz poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego, który może przyczynić się do rozwoju gospodarczego gminy. W harmonogramie realizacyjnym POS wyszczególniono zadania własne gminy oraz działania koordynowane wykonywane na terenie gminy przez inne jednostki organizacyjne. Do zadań własnych gminy należą w szczególności : likwidacja niskiej emisji, wodociągowanie, kanalizacja gminy i oczyszczanie ścieków, ochrona środowiska przyrodniczego, gospodarka odpadami. Działania koordynowane na terenie gminy obejmowały modernizacje i remonty dróg: wojewódzkiej i powiatowych, utrzymanie i konserwacja cieków wodnych : rzeki Białej oraz cieków melioracji podstawowej, utrzymania i nadzoru lasów własności skarbu Państwa. Zarządzenie środowiskiem opiera się na wykorzystaniu: Instrumentów prawnych ustaw i rozporządzeń, dających odpowiednie kompetencje organom administracji rządowej i samorządowej oraz organom administracji specjalnej, Instrumentów finansowych (źródła finansowania programu - opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjnych kar pieniężnych, funduszy celowych, Instrumentów społecznych - współdziałania i partnerstwa, edukacji ekologicznej, komunikacji społecznej, Instrumentów strukturalnych strategii i programów wdrożeniowych. Na wdrażanie programu ochrony środowiska mogą być przeznaczone: środki własne, kredyty i pożyczki udzielane w bankach komercyjnych, kredyty i pożyczki o oprocentowaniu preferencyjnym udzielane przez instytucje wspierające rozwój gmin i powiatów, obligacje, dotacje z funduszy krajowych i zagranicznych. Podstawowymi źródłami środków zewnętrznych, z których mogą korzystać samorządy dla realizacji programów ochrony środowiska to: Budżet Państwa, Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy, Wojewódzki), Fundusze UE, Fundacje i fundusze wspierające ochronę środowiska. Własne środki samorządu terytorialnego są niezbędne do uzyskania niektórych dotacji. Osiągnięcie celów, wyznaczonych w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Ciężkowice na lata z perspektywą do roku 2023 wymaga prowadzenia bieżącego monitoringu przebiegu realizacji programu, który umożliwi ocenę skuteczności podejmowanych działań oraz wprowadzanie w razie wystąpienia takiej konieczności odpowiednich korekt. Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko. W niniejszym dokumencie zaproponowano wskaźniki oceny wdrażania POŚ. 15

16 IV. ANALIZA STANU AKTUALNEGO ŚRODOWISKA Ocena aktualnego stanu środowiska, a zwłaszcza głównych jego problemów stanowi punkt wyjścia dla formułowania II edycji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Ciężkowice na lata z perspektywą do roku W niniejszej dokumentacji wykorzystano dane zawarte w rocznikach Urzędu Statystycznego w Krakowie, opracowań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w roku 2014, Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w roku 2014, danych Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Krakowie. Badania, analizy i oceny nie odzwierciedlają w pełni zachodzących w środowisku procesów i dają przybliżony obraz stanu środowiska Gminy Ciężkowice. Jednak obraz ten pozwala na wyłonienie głównych zagrożeń środowiska naturalnego, które stanowiły m.in. bazę dla sformułowania celów, kierunków działań oraz zadań do realizacji. IV.1. Zanieczyszczenie powietrza Stan czystości powietrza jest jednym z najistotniejszych czynników wpływających na stan czystości środowiska, jakość życia i zdrowotność mieszkańców. Jakość powietrza w Gminie Ciężkowice można ocenić w oparciu o materiały Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie zawarte w opracowaniu pn. Roczna ocena jakości powietrza w powiecie tarnowskim w roku Stan czystości powietrza w Gminie Ciężkowice w roku 2014 przedstawiony został na tle całego województwa małopolskiego, jako pochodna wielu warunków : klimatycznych, wielkości emisji zanieczyszczeń przemysłowych, energetycznych, komunikacyjnych zarówno w gminie jak i w całym regionie oraz sposobu rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ocenę jakości powietrza w województwach dokonuje się w strefach ustalając jedną z trzech klas czystości A, B, C. Spośród 5 stref na obszarze województwa małopolskiego Gminę Ciężkowice zakwalifikowano do strefy małopolskiej o kodzie PL 1203, zamieszkałej przez mieszkańców, której powierzchnia wynosi km 2. Zaliczenie strefy do określonej klasy (A, B lub C) zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy, stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Na terenie strefy małopolskiej obowiązują dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń powietrza substancjami chemicznymi określone ze względu na: - ochronę zdrowia ludności, - ochronę roślin. Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku została wykonana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w stacjach automatycznych i manualnych dla następujących stanowisk: SO2, NO2, NOx, CO, C6H6, O3, pyłu zawieszonego PM10, zawartości metali: Pb, As, Cd, Ni i B(a)P w pyle zawieszonym PM10 oraz dla pyłu PM2,5. W obszarze powiatu tarnowskiego funkcjonuje jedna automatyczna stacja pomiaru zanieczyszczeń powietrza, zlokalizowana w Tuchowie przy ul. Chopina. Charakterystykę stacji monitoringu powietrza w Tuchowie przedstawiono w tabeli 1. 16

17 Tabela 1. Charakterystyka stacji monitoringu powietrza w Tuchowie Kod krajowy stacji MpTuchowWIOSSzop1602 Rok rozpoczęcia pomiarów 2009 Współrzędne geograficzne 49, , Wysokość m npm 239 Typ stacji Tło miejskie Typ obszaru Miejski Mierzone zanieczyszczenia Pył zawieszony PM10, benzo(a)piren Czas uśredniania: 24 - godzinny Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. Na stacji prowadzone są ciągłe, 24 - godzinne pomiary pyłu zawieszonego PM10 oraz zawartości benzo(a)pirenu w pyle PM10. W oparciu o opracowanie WIOŚ Delegatura w Tarnowie Stan środowiska w powiecie tarnowskim w roku 2014 badania jakości powietrza prowadzone na stacji w Tuchowie w 2014 roku przedstawiały się następująco : stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 wynosiło 41μg/m 3 (102,5% dopuszczalnego poziomu). W porównaniu do roku 2013 spadło o 7μg/m 3. W sezonie zimowym stężenie pyłu wynosiło ok. 60μg/m 3, a w letnim 25μg/m 3 i były to wartości znacznie niższe od roku W pomiarach dobowych poziom zanieczyszczenia pyłem PM10 przekroczył poziom dopuszczalny 88 razy w ciągu roku (250% normy). W porównaniu do roku 2013 odnotowano znacznie niższe wartości stężeń PM10, a tym samym spadek wartości średniorocznej (o 15%) oraz ilości dni z przekroczeniami średniodobowej normy zanieczyszczenia (o 16 dni). Termin osiągnięcia poziomów dopuszczalnych minął w 2005 roku; stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu oznaczane w pyle zawieszonym PM10 wynosiło 7ng/m 3 i przekroczyło poziom docelowy siedmiokrotnie. W porównaniu do roku 2013 zwiększyło się o 0,5ng/m. Stężenia pyłu zawieszonego PM10 w sezonie letnim nie przekraczały normy i mieściły się w przedziale od 19 μg/m 3 (maj) do 36 μg/m 3 (kwiecień). Przekroczenia notowane były przede wszystkim w sezonie zimowym (I - III i X - XII) i mieściły się w przedziale od 47 (październik) do 72 μg/m 3 (luty). Od maja do sierpnia nie notowano przekroczeń dla wartości średniodobowych. 17

18 Wykres 1. Średnioroczne stężenia pyłu PM10 i częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24 - godzinnych na stanowisku pomiarowym w Tuchowie na tle innych stanowisk w strefie małopolskiej w 2014r. Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. WIOŚ 2015r. Wykres 2. Średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM10 na stanowisku w Tuchowie na tle innych stanowisk w strefie małopolskiej w 2014 roku Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. WIOŚ 2015r. Strefa małopolska dla kryterium ochrony zdrowia została zakwalifikowana do klasy C ze względu na pył zawieszony PM10 (stężenia 24 godzinne, średnioroczne), benzo(a)piren w pyle PM10 (stężenie średnioroczne), pył zawieszony PM2,5 (stężenie średnioroczne). Strefa małopolska dla kryterium ochrony roślin została zakwalifikowana do klasy A. 18

19 Wyniki jakości powietrza na terenie strefy małopolskiej według Oceny jakości powietrza w powiecie tarnowskim w 2014 zestawiają poniższe tabele. Tabela 2. Wynikowe klasy strefy małopolskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Strefa Zanieczyszczenia Symbol klasy wynikowej SO2 NO2 Pył PM10 Ołów C6H6 A A C A A A A A A A CO O3 As Cd Ni B/a/p C PM 2,5 C Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. Tabela 3. Wynikowe klasy strefy małopolskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Symbol klasy wynikowej SO 2 NO x O 3 A A A Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. Przyczynami stwierdzonych przekroczeń było w przeważającej większości oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków i ruchem pojazdów oraz emisji z zakładów przemysłowych i ciepłowni a także lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń i niekorzystne warunki klimatyczne. Stan czystości powietrza na terenie Gminy Ciężkowice determinowany jest zatem przez wiele czynników, z których najważniejsze to: lokalna niska emisja i źródła mobilne (transport), miejscowe warunki dyspersji zanieczyszczeń kształtowane przez topografię terenu i czynniki pogodowe, napływ zanieczyszczeń z sąsiednich gmin i powiatów, w szczególności z kierunku zachodniego. Na terenie gminy nie ma zlokalizowanych dużych zakładów produkcyjnych, mogących w znaczącym stopniu wpłynąć na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. W wyniku spalania paliw stałych emitowane są zanieczyszczenia typu: pył, SO2, NO, NO2, NOx, CO, O3. Głównymi zanieczyszczeniami emitowanymi w związku z ruchem samochodowym są: tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory, tlenki azotu, pyły zawierające metale ciężkie, pyły ze ścierania się nawierzchni dróg i opon samochodowych. Wnioski: Na terenie gminy Ciężkowice nie ma zlokalizowanych dużych zakładów przemysłowych, mogących w znaczącym stopniu wpłynąć na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. W ostatnich latach wzrosła znacznie emisja ze środków transportu. Ilość środków transportu osobowego i ciężarowego posiadanego przez mieszkańców zwiększyła się prawie trzykrotnie. 19

20 Działania proekologiczne w zakresie ograniczenia niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery powinny być w gminie kontynuowane. W szczególności należy wprowadzać działania ograniczające stężenia pyłu PM10 w powietrzu. Do działań tych należą termomodernizacja budynków, modernizacja źródeł ciepła, korzystanie z paliw ekologicznych, modernizacja oświetlenia ulicznego, eliminowanie nieprawidłowych praktyk związanych z gospodarowaniem odpadami komunalnymi (spalanie śmieci w piecach centralnego ogrzewania). Należy również podjąć działania na rzecz ograniczenia emisji liniowej ze środków transportu poprzez rozwój alternatywnego zbiorowego transportu osób, budowy ścieżek rowerowych oraz edukacji społeczeństwa w tym zakresie. IV.2. Hałas Hałasem przyjęto określać wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części organizmu człowieka. Hałas słyszalny, stanowią dźwięki o częstotliwościach od ok. 16 Hz do Hz. Ze względu na środowisko, w którym hałas występuje rozróżniamy hałas przemysłowy, hałas komunalny występujący w pomieszczeniach mieszkalnych, miejscach użyteczności publicznej i terenach wypoczynkowych oraz hałas komunikacyjny w rejonie ciągów komunikacyjnych. Na terenie gminy Ciężkowice najbardziej uciążliwym źródłem hałasu jest ruch komunikacyjny generowany przez poruszające się pojazdy samochodowe. Na uciążliwość tę narażone są szczególnie miejscowości usytuowane wzdłuż drogi wojewódzkiej 977. Pewną uciążliwość powodują także zakłady rzemieślnicze i usługowe zlokalizowane blisko zabudowy o charakterze mieszkalnym. Ich wpływ na ogólny klimat akustyczny Gminy Ciężkowice nie jest jednak znaczący i nie stwarza nadmiernej uciążliwości dla mieszkańców gminy. Przez teren Gminy przebiega jedna trakcja kolejowa Tarnów- Leluchów, której obciążenie ruchem nie powoduje uciążliwości akustycznej. Zgodnie z art. 117 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Realizując zadania Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego w latach WIOŚ w Krakowie prowadził pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie województwa małopolskiego, na które składały się pomiary akustyczne obejmujące drogi, kolej oraz lotnisko w Balicach. Na terenie powiatu tarnowskiego zlokalizowano dwa punkty pomiarowe w Bogoniowicach w ciągu drogi wojewódzkiej Nr 977 i Charzewicach (gmina Zakliczyn) w ciągu drogi wojewódzkiej nr 980. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 4. Emisja hałasu drogowego, wyrażona wskaźnikiem LAeq, powodowała przekroczenia poziomów dopuszczalnych dla terenach mieszkalnych przyległych do dróg, zarówno w porze nocnej jak i w porze dziennej. W Charzewicach przekroczenia wartości dopuszczalnych określonych dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej były szczególnie wysokie, i wynosiły 10,1dB i 10,7dB odpowiednio dla pory dnia i nocy. W Bogoniowicach przekroczenia wartości dopuszczalnych określonych dla terenów zabudowy mieszkaniowo - usługowej były niższe, i wynosiły 4,5dB i 7,0dB odpowiednio dla pory dnia i nocy. 20

21 Tabela 4. Wyniki pomiarów monitoringowych hałasu drogowego prowadzonych w powiecie tarnowskim w 2014 roku L.p. Lokalizacja punktu 1. Bogoniowice(gmina Ciężkowice) droga wojewódzka nr 977 Gromnik - Zborowice, w odległości 7m od drogi, tereny zabudowy mieszkaniowo usługowej 2. Charzewice (gmina Zakliczyn), droga wojewódzka nr 980 Jurków - Roztoka, w odległości 6 m od drogi, tereny zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej Dopuszczalny poziom hałasu LAEq D Równoważny poziom dźwięku A(LAEq D) Wielkość przekroczenia Równoważny poziom dźwięku A(LAEq D) Dopuszczalny poziom hałasu LAEq D Wielkość przekroczenia Dzień Noc db 65 69,5 4,5 63,0 56 7, ,1 10,1 66, ,6 Objaśnienia: LAeqD równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz ) LAeqN -równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy (rozumianej jako przedział czasu od godz ) Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. W obu punktach w porze nocnej obserwuje się spadek poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów w stosunku do pory dziennej. Natężenie ruchu drogowego w porze dziennej w obu punktach było porównywalne i wynosiło ponad 350 pojazdów/h. W porze nocnej w Charzewicach notowano większe natężenie ruchu i wyższą wartość poziomu hałasu. Wnioski Z uwagi na położenie gminy Ciężkowice na terenie Pogórza, dane pomiarowe z obu punktów pomiarowych można przyjąć jako maksymalne dla terenów położonych wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Działania umożliwiające osiągnięcie celu, jakim jest ograniczenie zagrożenia mieszkańców emisją hałasu pochodzącą ze środków transportu, będące głównie w gestii zarządców dróg i przedsiębiorców, powinny zmierzać w kierunku prowadzenia monitoringu hałasu komunikacyjnego, realizacji inwestycji ograniczających narażenie na hałas komunikacyjny m.in. poprzez poprawę stanu technicznego dróg, nasadzenia pasów zieleni oraz uwzględnianie zapisów dotyczących ochrony przed hałasem w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. IV.3. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Promieniowanie elektromagnetyczne (fala elektromagnetyczna) definiuje się jako rozchodzące się w przestrzeni zaburzenie pola elektromagnetycznego. Właściwości fal elektromagnetycznych zależą od długości fali. Promieniowaniem elektromagnetycznym o różnej długości fali są fale radiowe, mikrofale, podczerwień, światło widzialne, ultrafiolet, promieniowanie rentgenowskie i promieniowanie gamma. 21

22 Źródłami emisji promieniowania elektromagnetycznego (PEM) są m.in. linie elektroenergetyczne, stacje transformatorowe, instalacje radiokomunikacyjne, tj. stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe, telewizyjne, radionawigacyjne. Pola elektromagnetyczne mogą także być pochodzenia naturalnego. Są to między innymi promieniowanie elektromagnetyczne Ziemi lub wyładowania elektryczne w czasie burzy. Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy żywe, dlatego też ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z ważnych zadań ochrony środowiska. Dopuszczalne poziomy PEM w środowisku określone są dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową i dla miejsc dostępnych dla ludności i odnoszą się do różnych zakresów częstotliwości pól od 50Hz do 3000GHz. Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Prowadzi on również, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W 2014 roku pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych wykonane przez WIOŚ w Krakowie obejmowały jeden punkt w powiecie tarnowskim zlokalizowany w Zakliczynie. Uzyskana średnia wartość natężenia PEM była poniżej 0,3V/m 7, a tym samym nie przekraczała wartości dopuszczalnej wynoszącej 7V/m. Średnia arytmetyczna z pomiarów w województwie w pozostałych miastach tej kategorii wyniosła 0,29V/m, co stanowiło 4% wartości dopuszczalnej. Wnioski Lokalizacje obiektów uciążliwych, oddziaływujących na człowieka ze względu na możliwość zwiększonego promieniowania pól elektromagnetycznych powinny znajdować się poza terenami mieszkalnymi. Lokalizacje nowych źródeł emisji PEM powinny wynikać z konsensusu społecznego. IV. 4. Wody powierzchniowe i podziemne Wielkość i jakość zasobów wodnych należą do najważniejszych czynników wpływających na ogólny stan środowiska przyrodniczego. Znaczący wpływ na zasoby wodne mają czynniki antropogeniczne (działalność przemysłowa, skażenie wód ściekami, melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, urbanizacja, zwiększenie ilości pobieranej wody). W związku z powyższym, zachodzi konieczność przeciwdziałania niekorzystnym tendencjom prowadzącym do pogarszania jakości wody, a co za tym idzie zmniejszania jej zasobów dyspozycyjnych. IV.4.1. Zasoby i stan czystości wód powierzchniowych Obszar Gminy Ciężkowice znajduje się w dorzeczu Górnej Wisły, w obszarze administrowanym przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Krakowie. Charakteryzuje się występowaniem znacznych zasobów wód powierzchniowych oraz niewielkich zasobów wód podziemnych. Według podziału hydrograficznego gmina Ciężkowice zlokalizowana jest w regionie karpackim. Obszar regionu karpackiego cechuje się znacznymi opadami i dużym spływem po mało przepuszczalnych utworach fliszowych. Obszar ten wyróżnia się dużą liczbą źródeł 22

23 o małej wydajności i dużym zagęszczeniem sieci rzecznej. Rzeki o deszczowo-śnieżnym systemie zasilania cechują się wezbraniami wiosennymi i powodziami letnimi. W regionie karpackim uwidaczniają się znaczne różnice pomiędzy częścią powiatu tarnowskiego po dolinę Dunajca włącznie a częścią wschodnią, począwszy od rzeki Białej Tarnowskiej. Zróżnicowanie to wynika ze ścierających się wpływów postępującego od zachodu oceanizmu a od wschodu kontynentalizmu. Średnie spływy jednostkowe na obszarze Karpat są wysokie i w zależności od wielkości zlewni kształtują się w granicach l/s/km 2. Od wielkości opadu i wielkości jego odpływu uzależniony jest przepływ wody w rzekach. Na rzekach górskich występuje zmienność między przepływami lat suchych i mokrych. Według badań Punzeta w dorzeczu górnej Wisły średnie przepływy w latach suchych: są mniejsze o ok. 28 %, a w latach mokrych większe o ok. 35 % od średniorocznego przepływu z wielolecia. Zlewnia Białej Tarnowskiej w górnym i środkowym odcinku ma charakter rolniczorekreacyjny. Główne źródła zanieczyszczeń rzeki na odcinku w obrębie powiatu nowosądeckiego stanowią ścieki komunalne odprowadzane z oczyszczalni w Grybowie oraz spływy obszarowe. W dalszym biegu Biała wycięta jest w Piaskowcach Pogórza Ciężkowickiego. Rzeka przyjmuje szereg dopływów stanowiących w większości cieki melioracji podstawowej. Następnie rzeka tworzy przełom przez wzgórza zbudowane z inoceramowych łuków piaskowca. Poniżej ujścia dopływu spod Ostrej Góry Biała wypływa z Karpat do Kotliny Sandomierskiej. Przy ujściu do Dunajca powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 983 km 2. Biała Tarnowska jest główną rzeką przepływającą przez tereny gminy Ciężkowice. Uchodzą do niej mniejsze rzeczki i potoki, z których największe to: Kąśnianka, Zborowianka, Ostruszanka. Cieki melioracji podstawowej (o długości 21,4 km na terenie gminy Ciężkowice) przepływające przez tereny rolnicze znajdują się w administracji Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie Inspektoratu Rejonowego w Tarnowie, natomiast cieki o długości 7,6 km przepływające przez pozostałe tereny np. leśne w administracji Marszałka Województwa Małopolskiego. Sieć hydrograficzną południowej części powiatu tarnowskiego przedstawiono na mapie Nr 3. Na zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych decydujący wpływ posiadają punktowe i obszarowe źródła zanieczyszczeń. Do punktowych zanieczyszczeń wód możemy zaliczyć zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych, przypadkowe skażenia gruntowowodne (awarie) oraz pobór kruszywa. Wśród obszarowych zanieczyszczeń należy wskazać na nieprawidłowo prowadzoną działalność rolniczą oraz zrzuty ścieków komunalnych z terenów nieobjętych kanalizacją. Klasyfikacja i badania jakości wód powierzchniowych przeprowadzana jest dla wydzielonych jednolitych części wód powierzchniowych. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) z dnia 23 października 2000 roku, która jest podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony wód w Unii Europejskiej zobowiązała Polskę do osiągnięcia do 2015 roku dobrego stanu wód. Zgodnie z RDW jednolite części wód (JCW), stanowią oddzielne i znaczące elementy wód powierzchniowych takie jak: rzeka, jezioro, zbiornik, strumień, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Wyróżnia się naturalne i silnie zmienione lub sztuczne jednolite części wód. Badania wód realizowane są w oparciu o wieloletnie programy monitoringu środowiska. Ocena stanu wód powierzchniowych jest wypadkową wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego oraz wyników klasyfikacji stanu chemicznego. 23

24 Mapa Nr 3. Sieć hydrograficzna rejonu powiatu tarnowskiego Źródło: Państwowa służba hydrogeologiczna Kraków Przez teren gminy Ciężkowice przepływa rzeka - Biała Tarnowska w odcinku JCW - Od Binczarówki do Rostówki. Najbliższy punkt pomiarowy w ramach monitoringu usytuowany jest w Lubaszowej w gminie Tuchów. W tabeli Nr 5 przedstawiono wyniki badań monitoringowych jakości wód Białej prowadzonych w 2014 r. przez WIOŚ Delegatura w Tarnowie w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Lubaszowej. Tabela 5. Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo-kontrolnych sieci monitoringu wód powierzchniowych w powiecie tarnowskim (stan na rok 2014) Nazwa jcw Kod jcw Kod punktu Kontrolno- Pomiarowego Biała od Binczarówki do Rostówki Nazwa punktu kontrolnopomiarowego Silnie zmieniona lub sztuczna Jcw (T/N) Potencjał Ekologiczny Stan chemiczny PLRW PL01S1501_1824 Lubaszowa T Umiarkowany Dobry zły Objaśnienia: * dziedziczone wyniki Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. W wyniku przeprowadzonej w latach klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych dla powiatu tarnowskiego stwierdzono m.in., że: w jednolitej części wód Biała od Binczarówki do Rostówki stan wód był zły. Główną przyczyną zanieczyszczeń wód rzeki Biała w jednolitej części wód Biała od Biczarówki do Rostówki jest niedostateczny rozwój sieci kanalizacyjnej i związane z tym Stan wód 24

25 nielegalne odprowadzanie ścieków socjalno - bytowych bezpośrednio do gruntu na terenach położonych w górnej zlewni rzeki. Praktyki te szkodzą znacząco również wodom podziemnym. Dla zwodociągowania i skanalizowania terenów w zlewni rzeki Białej w powiecie tarnowskim podmioty: DORZECZE BIAŁEJ sp. z o.o. oraz GMINY MIASTO I GMINA TUCHÓW, MIASTO I GMINA CIĘŻKOWICE, GMINA RYGLICE I GMINA RZEPIENNIK STRZYŻEWSKI wspólnie realizują projekt pn. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w zlewni rzeki Białej jako jednego z zadań programu Czysty Dunajec". Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w zlewni rzeki Białej to jedno z największych przedsięwzięć służących czystości wód w Małopolsce. W jego ramach zaplanowano budowę ok. 105 km nowej sieci kanalizacyjnej, 56 km wodociągowej, unowocześnienie sześciu oczyszczalni ścieków oraz dwóch stacji uzdatniania wody. Dzięki inwestycji dostęp do sieci kanalizacyjnej uzyska 7,8 tys. użytkowników, a do wodociągowej ok. 4 tys. Wartość projektu to 158 mln zł, przy czym dotacja unijna w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko wynosi 95,3 mln zł. IV.4.2.Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia W roku 2014 badania jakości wód ujmowanych dla celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia prowadzono w obszarze powiatu tarnowskiego w zlewni Dunajca, w punktach pomiarowo- kontrolnych: Dunajec Piaski Drużków oraz Biała Lubaszowa. Tabela 6. Ocena wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w powiecie tarnowskim w 2014 roku Nazwa jcw Kod jcw Rzeka Punkt kontrolnopomiarowy Biała od Rosówki do ujścia Kategoria jakości wód Kategoria wód według wskaźników Nazwa Km Fizykochemicznych PLRW Biała Lubaszowa 34,6 A3 A2-azot Kiejdala, Indeksfenolowy, Żelazo Bakterio logicznych A3 - ogólna liczba bakterii coli Objaśnienia: Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych przeznaczonych do poboru na zaopatrzenie w wodę do spożycia T spełnione wymogi N niespełnione wymogi Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. Ocena spełniania wymagań na obsz. chronionych T Jakość wód jednolitych części wód w województwie małopolskim przedstawiono na mapie Nr 4. W monitorowanej JCW przepływającej przez teren gminy Ciężkowice tj.: Białej od Binczarówki do Rostówki spełnione były wymagania dla obszarów chronionych będących jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. 25

26 Mapa Nr 4. Jakość wód jednolitych części wód w województwie małopolskim Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014r. IV.4.3. Jakość wód narażonych na eutrofizację ze źródeł komunalnych Ochrona wód przed eutrofizacją ma na celu zapobieżenie, zmniejszenie lub eliminację negatywnych następstw działań człowieka na faunę i florę, ziemię, wodę, powietrze, klimat oraz krajobraz, a także na zdrowie i jakość życia ludności. Ocena eutrofizacji zawiera się w ocenie stanu ekologicznego wód, ponieważ zwiększona dostawa związków biogennych i wzrost ich stężenia w wodach wywiera wpływ na stan elementów biologicznych i fizykochemicznych, co może skutkować nie osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego wód. Przyczyną eutrofizacji jest dopływ do wód związków biogennych: - ze źródeł rolniczych (spływy powierzchniowe, nawożenie), - ze źródeł komunalnych (zrzuty ścieków komunalnych). W całym dorzeczu Górnej Wisły nie stwierdzono zagrożenia eutrofizacją ze źródeł rolniczych, natomiast wszystkie jednolite części wód uznane są za zagrożone eutrofizacją ze źródeł komunalnych. W JCW Biała od Binczarówki do Rostówki w punkcie Biała Lubaszowa stwierdzono eutrofizację jednolitych części wód. 26

27 IV.4.4. Wody podziemne Wody podziemne na terenie gminy Ciężkowice zalegają w dwóch poziomach wodonośnych : fliszowym, czwartorzędowym ( pokrywowym i dolinnym aluwialnym ). W utworach fliszowych wody szczelinowo-porowe zalegają na różnej głębokości, na wierzchowinach poniżej 10 m. Magazynowaniu wody sprzyja tutaj rzeźba terenu, gdyż gleby szkieletowe umożliwiają wsiąkanie wód opadowych. W obszarach tych umiejscowione są lokalne ujęcia i indywidualne wodociągi, doprowadzające wodę do poszczególnych siedlisk. Wskutek tego zmniejsza się zasobność cieków, które na obszarze Pogórza są ubogie w wodę. W zbiorniku pokrywowym utworów czwartorzędowych, występującym na terenie całej gminy obserwowany jest zmienny poziom wód gruntowych i szybka reakcja na okresy suszy i opady atmosferyczne. Studnie tego poziomu wysychają po 3 tygodniach okresu suszy. W dnach dolin wody podziemne magazynowane są w utworach aluwialnych na głębokości 4,0-6,0 m, zwłaszcza na styku terasy z dnem doliny i wody te stanowią największe stałe zasoby. W obszarze gminy Ciężkowice zlokalizowane są 2 główne zbiorniki wód podziemnych : GZWP nr porowy usytuowany w utworach czwartorzędowych (holoceńskich) doliny rzeki Białej Tarnowskiej. Średnia głębokość ujęć wody 6 m, wydajność eksploatacyjna 5-26 m/h, szacunkowe zasoby dyspozycyjne 7,0 tys. m 3 /d, GZWP nr 436,, Istebna Ciężkowice - szczelinowo porowy we fliszu karpackim. Średnia głębokość ujęć 60 m, wydajność 2-23 m 3 /h. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 3,5tys. m 3 d. Zbiornik znajduje się w północno zachodniej części gminy w granicach wsi Jastrzębia. Monitoring jakości wód podziemnych w sieci krajowej prowadzony jest przez Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Przedmiotem badań i oceny są jednolite części wód podziemnych (JCWPd), dla których określany jest stan ilościowy i chemiczny. Monitoring regionalny stanu chemicznego wód podziemnych, prowadzony w 2014 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Delegaturę w Tarnowie, jest rezultatem Projektu PL 0302 p.n. Wzmocnienie kontroli przestrzegania prawa w zakresie ochrony i wykorzystania zasobów wodnych w województwie małopolskim współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Na podstawie badań sporządzono: ocenę stanu chemicznego wód podziemnych ujmowanych do zaopatrzenia ludności w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143 z 2008r., poz.896) oraz ocenę spełniania wymagań dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 listopada 2015 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2015 r., poz. 1989). Przedmiotem monitoringu w województwie małopolskim w 2014 roku było 18 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd), w tym części uznane za zagrożone nie osiągnięciem stanu dobrego. Sieć pomiarowa łącznie liczyła 83 punkty, w tym 71 punktów sieci krajowej i 12 regionalnej. 27

28 Mapa Nr 5. Sieć pomiarowa monitoringu jakości wód podziemnych wraz z klasyfikacją w roku 2014 w województwie małopolskim Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w roku 2014 Badania wykonane w 2014 roku w województwie małopolskim wykazały, że 77% wód podziemnych było w dobrym stanie chemicznym (I, II i III klasa), pozostałe 23% stanowiły wody w słabym stanie chemicznym (IV i V klasa). W ocenie wód podziemnych, ze względu na wymagania dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, 53% wód podziemnych spełniało te wymagania Na terenie gminy Ciężkowice punkt pomiarowy jakości wód podziemnych usytuowany był w Skamieniałym Mieście (JCWPd 45). Wody w w/w punkcie pomiarowym charakteryzowały się I klasą czystości co oznacza bardzo dobrą ich jakość. Ocena wód podziemnych według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi wykazała, że w/w punkcie pomiarowym woda spełniała te wymagania. Do wód podziemnych, oprócz wód zwykłych, użytkowanych wg przepisów Prawa wodnego, zalicza się wody lecznicze, wody termalne i solanki będące kopalinami, a użytkowane w oparciu o koncesje na eksploatację wydaną wg przepisów Prawa geologicznego i górniczego, które opisano w rozdziale IV.8. Kopaliny. 28

29 Wnioski Zamierzone działania gmin i powiatów w zlewni Białej Tarnowskiej w zakresie gospodarki wodno-ściekowej przyczynią się do kompleksowego uporządkowania aktualnego stanu, likwidacji zrzutów ścieków nieczyszczonych na tych terenach, co w perspektywie roku 2023 skutkować będzie poprawą jakości wód. IV.4.5. Zagrożenia naturalne Na terenie Małopolski obserwuje się ekstremalne zjawiska pogodowe związane m.in. z wysokością opadów lata mokre z powodziami oraz lata z małą ilością opadów i dotkliwą suszą. Rzeka Biała podobnie jak inne rzeki województwa małopolskiego charakteryzuje się dużą zmiennością objawiająca się częstymi i znacznymi zmianami stanów wody oraz znacznym potencjałem powodziowym przy wyraźnej przewadze wezbrań letnich nad zimowymi. Wezbrania i powodzie występują kilka razy w roku, a średnio co 10 lat przybierają rozmiary klęski żywiołowej. Zagrożenie powodziowe i związana z nim skala szkód wynika głównie z uwarunkowań naturalnych, jednakże nie bez znaczenia jest nieracjonalne zagospodarowanie terenów zagrożonych powodzią i suszą. Dodatkowo nadmierna i niekontrolowana eksploatacja kruszywa z koryt rzek powoduje nieodwracalne zmiany dla ekosystemu wodnego poprzez przekształcenie jego cech morfologiczno-hydrologicznych. Wody powierzchniowe stanowią największe zagrożenie powodziowe na terenie gminy Ciężkowice. Niektóre w okresie braku opadów deszczu całkowicie zanikają, by uaktywnić się w czasie obfitych opadów deszczu, burz lub gwałtownego topnienia śniegu. Te kilkudniowe, ciągłe opady deszczu lub gwałtowne burze z ilością opadów przekraczającą ponad 200 l/m 2 w ciągu doby oraz gwałtownie topniejący śnieg są największym zagrożeniem powodziowym. Nagły spływ olbrzymiej ilości wody z całego terenu w koryta rzek i potoków powoduje gwałtowny ich przybór i spływ w dół oraz przelewanie się poza koryto rzek i zatapianie terenów. Dominujące jest wezbranie wiosenne, z roku na rok wzrasta znaczenie wezbrań letnich. Najmniejsze wezbrania odnotowuje się w grudniu. Największe zagrożenie powodziowe oprócz Białej stwarzają potoki : Ostruszanka, Kąśnianka, Zborowianka. Biała płynąca z południa na północ, w wyniku intensywnych i długotrwałych opadów może spowodować zalanie terenów przylegających do rzeki na odcinku 8 km w miejscowościach: Bogoniowice, Ciężkowice, Tursko, Kąśna Dolna, Zborowice, Pławna. W ewidencji obiektów zagrożonych niebezpieczeństwem zalania na terenie gminy objętych jest 78 gospodarstw i obiektów użyteczności publicznej. Sieć pomiarowa pracująca na potrzeby osłony przeciwpowodziowej w powiecie tarnowskim składa się z punktów wodowskazowych uruchamiających się automatycznie przy wystąpieniu wielkiej wody obejmujących Białą na odcinku do mostu w Grybowie do mostu w Tarnowie. System ten pomaga w szybkim czasie podejmować decyzję związane z organizacją akcji przeciwpowodziowej a w szczególności decyzji związanych z ewakuacją ludności. Uniknięcie zniszczeń i strat spowodowanych przez powódź jest możliwe pod warunkiem ograniczania zabudowy na terenach zalewowych takich obiektów jak: budynki mieszkalne, oczyszczalnie ścieków, magazyny, szpitale, szkoły itp. Na mapie Nr 6 przedstawiono Monitoring powodziowy rzeki Białej (w ramach elektronicznego systemu ostrzegania powodziowego) opracowany przez Starostwo Powiatowe w Tarnowie 29

30 Mapa Nr 6. Monitoring powodziowy rzeki Białej (w ramach elektronicznego systemu ostrzegania powodziowego) Starostwo Powiatowe w Tarnowie Źródło: esop.powiat.tarnow.pl Rada Ministrów w sierpniu 2011 r. ustanowiła Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, którego realizacja ma na celu zapobieganie występowaniu szkód powodziowych w południowych województwach Polski. Do założeń Programu należy budowa zbiorników, budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych a także zastosowanie metod nietechnicznych służących zwiększeniu retencyjności dolin rzecznych. Programem objęte zostało całe województwo małopolskie i podkarpackie, a także część województwa świętokrzyskiego, śląskiego i lubelskiego. W ramach w/w programu w zlewni Białej planowane są do wykonania następują zadania: Budowa 3 zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Balicka Góra, Ciężkowice i Florynka, Budowa nowych i przebudowa istniejących obwałowań w gminach Pleśna, Ciężkowice, Tuchów i Biała Niżna. W ramach programu Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie przystąpił do przygotowania zadania: Projekt przedsięwzięć stymulujących funkcjonowanie korytarza swobodnej migracji oraz wykonania niezbędnych zabezpieczeń infrastruktury na granicach tego korytarza w km od rzeki Białej Tarnowskiej Gmina Ciężkowice. 30

31 W skład planowanego przedsięwzięcia wchodzi pięć zadań realizowanych w korycie oraz w strefie przybrzeżnej odcinka rzeki Białej Tarnowskiej w lokalizacjach: Bogoniowice- Tursko, Ciężkowice, Zborowice I, Zborowice II, Pławna. Planowane zadanie ma na celu zainicjowanie procesów prowadzących do odcinkowego zwiększenia szerokości i pojemności koryta rzeki Białej Tarnowskiej oraz wytworzenia teras zalewowych, co w konsekwencji spowoduje wzrost naturalnej retencji korytowej oraz przywróci warunki niezbędne do odtworzenia korytarza swobodnej migracji rzeki. Swobodne kształtowanie koryta rzeki i możliwość jego migracji w obrębie wyznaczonego korytarza w dnie doliny będą prowadzić do wzrostu morfologicznego i hydraulicznego zróżnicowania koryta rzeki stymulującego rozwój mikrosiedlisk dla makrofauny dennej i młodocianych stadiów ryb, a także do samoczynnego odtwarzania się wczesnych stadiów sukcesyjnych roślinności kamieńców oraz nadrzecznej roślinności łęgowej. Lokalizacje zadań na terenie gminy Ciężkowice przedstawiono na mapie 7. Mapa 7. Lokalizacja poszczególnych zadań planowanego przedsięwzięcia elipsy obwiedzione czerwoną linią przerywaną Źródło: Karta informacyjna planowanego przedsięwzięcia Adeko Hydrotechnika, Inżynieria i Ochrona Środowiska Kraków r. Planowane zadanie dofinansowane będzie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach działania 2.1. Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem 31

32 odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Susza podobnie jak powódź zaliczana jest do zjawisk katastrofalnych. Problem jest istotny z punktu widzenia użytkowników wody, szczególnie rolnictwa, jak również w odniesieniu do wzrostu stężenia zanieczyszczeń i wpływu na przyrodę. Okresy suszy pojawiają się od dwudziestu do dwudziestu kilku razy w ciągu 100 lat. Według art. 88r ust.2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U z późn. zm) ochronę przed suszą prowadzi się zgodnie z planami przeciwdziałania skutkom suszy na obszarach dorzeczy oraz planami przeciwdziałania skutkom suszy w regionach wodnych, za których opracowanie odpowiada Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej (art. 88s ust.1 i 2 w/w ustawy). Obecnie opracowywane są plany przeciwdziałania skutkom suszy dla regionu wodnego Górnej Wisły i regionu wodnego Czarnej Orawy, których zakończenie przewidywane jest w roku Wnioski Oprócz działań planowanych do realizacji przez Państwo w ramach Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły istotne są działania nietechniczne realizowane przez organy samorządowe. W zakresie ochrony przeciwpowodziowej niezbędnym działaniem jest ograniczenie i eliminowanie zabudowy z obszarów zagrożonych. W tym celu istotne jest uwzględnianie zasięgu tych obszarów w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenów. IV.5. Gospodarka wodno-ściekowa W celu wypełnienia zobowiązań Rządu Rzeczypospolitej Polskiej przyjętych w Traktacie Akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej, w części dotyczącej dyrektywy Rady z dnia 21 maja 1991r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych Polska została zobligowana do wybudowania, rozbudowania i/lub zmodernizowania oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracjach w terminie do końca 2015 r. Zobowiązania te zostały ujęte w zapisach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Uchwałą Nr LIII/834/2014 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 1 lipca 2014r. (poz. 3807) wyznaczono Aglomerację Ciężkowic (powiat tarnowski) o równoważnej liczbie mieszkańców 4164 z oczyszczalniami ścieków w miejscowościach: Bogoniowice i Ciężkowice. Aglomeracja obejmuje miejscowości na terenie gminy Ciężkowice: Ciężkowice - część, Bogoniowice - część, Jastrzębia - część, Kąśna Dolna, Kąśna Górna - część, Tursko. Straciło moc rozporządzenie Nr 4/07 Wojewody Małopolskiego z dnia 6 lutego 2007r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Ciężkowice (Dz. Urz. Woj. Małop. z 2007r. Nr 114, poz. 774). Zmiana granic aglomeracji wyznaczonej w 2007r. dotyczyła rezygnacji z części budowy systemów kanalizacyjnych z uwagi na brak zachowanego wymaganego wskaźnika długości sieci, który musi wynosić 120 osób na 1 km sieci oraz 90 osób na obszarach o przynajmniej jednoprocentowym średnim spadku w kierunku oczyszczalni ścieków, stref ochronnych ujęć wody, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych oraz objętych przynajmniej jedną formą ochrony przyrody. Tereny, które zostały wykreślone z aglomeracji mają być obsługiwane przez indywidualne systemy odprowadzania ścieków czyli przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz szczelne 32

33 zbiorniki wybieralne z wywozem nieczystości na najbliższą oczyszczalnię ścieków zgodnie z zawartymi porozumieniami. Mapa aglomeracji Ciężkowice stanowi załącznik do cytowanej uchwały Nr LIII/834/2014 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 1 lipca 2014r. Mapa Nr 8. Aglomeracja Ciężkowice Źródło: Uchwała Nr LIII/834/2014 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 1 lipca 2014r. IV.5.1. Sieć wodociągowa System zbiorowego zaopatrzenia gminy w wodę obejmuje częściowo: Bogoniowice, Tursko, Ciężkowice, Jastrzębia, Kąśna Dolna, Kąśna Górna, Kipszna. Woda dostarczana jest do odbiorców ze Stacji Uzdatniania Wody w Ciężkowicach. W ramach kontraktu, który opisano w p. IV.5.2.niniejszego Programu Stacja Uzdatniania Wody w Ciężkowicach została przebudowana, rozbudowana i modernizowana w zakresie ujmowanej wody głębinowej do wydajności Qmax.h = 31,5m 3 /h i Qśrd=380 m 3 /d Etap II. Pozwolenie na użytkowanie rozbudowy Stacji Uzdatniania Wody na działce Nr 839 w Ciężkowicach uzyskano decyzją Starosty Powiatu Tarnowskiego z dnia 25 lutego 2015r. znak: OA II Na pozostałym terenie gminy ludność korzysta ze studni oraz wodociągów grawitacyjnych indywidualnych, bazujących na źródłach stokowych. Na podstawie danych GUS długość sieci wodociągowej na terenie gminy według stanu na r. wyniosła 36,9 km, ilość przyłączy do budynków mieszkalnych 474. W roku 2014 pobór wody przez gospodarstwa domowe wyniósł 29,6 dam 3, czyli 2,6m 3 /mieszkańca. 33

34 Według danych Spółki Komunalnej Dorzecze Białek Sp. z o.o. ilość możliwych do wykonania przyłączy wodociągowych związana z realizacją Projektu Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała w ramach programu Czysty Dunajec wynosi 633 szt. Wykonanych zostało 263 szt. przyłączy. Pozostało do wykonania 370 szt. przyłączy wodociągowych. IV.5.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych i przemysłowych Siecią wodociągową i kanalizacyjną zarządza Spółka Komunalna Dorzecze Białej Spółka z o.o Tuchów, ul. Jana III Sobieskiego 69, której udziałowcami są gminy: Tuchów, Ciężkowice, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski. Spółka została zawiązana w maju 2004 w związku z realizacją projektu pn. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w zlewni rzeki Biała w ramach programu Czysty Dunajec. Umowę o dofinansowanie projektu podpisano z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie w maju 2010 roku. Wartość projektu wynosi ,72 mln zł, przy czym dofinansowanie ze strony Unii Europejskiej ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko wynosi ,23 mln zł. Projekt jest realizowany na terenie czterech gmin-udziałowców Spółki: gminy Tuchów, Ciężkowice, Ryglice i Rzepiennik Strzyżewski. Podzielono go na 25 kontraktów: 4 kontrakty usługowe, 4 kontrakty na dostawy oraz 17 kontraktów na roboty budowlane. W ramach działań objętych projektem przewidziano wykonie około 105 km nowej sieci kanalizacyjnej oraz około 56 km sieci wodociągowej. Dzięki temu podłączenie do sieci kanalizacyjnej uzyska nowych użytkowników, a do sieci wodociągowej prawie Ponadto w ramach tego projektu zmodernizowane zostaną trzy oczyszczalnie ścieków w Tuchowie, Bogoniowicach i Ciężkowicach, które będą unowocześnione pod względem technologicznym oraz dwóch stacji uzdatniania wody: w Ciężkowicach i w Lubaszowej. Ujęcie w Lubaszowej stanie się podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę dla mieszkańców czterech gmin. Zrealizowana inwestycja znacząco wpłynie na poprawę stanu środowiska naturalnego, na poprawę komfortu życia mieszkańców, a także zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej terenów objętych Projektem. W ramach projektu dla terenów gminy Ciężkowice zaplanowano i są realizowane: kontrakt VII Budowa sieci wodociągowej od Jodłówki Tuchowskiej do centrum administracyjnego Rzepiennika Strzyżewskiego. Budowa magistrali wodociągowej z m. Rzepiennik Strzyżewski do m. Ciężkowice, obejmujący wykonanie sieci wodociągowej o łącznej długości ok. 14 km; kontrakt XIII Przebudowa i rozbudowa oczyszczalni ścieków w Ciężkowicach ; kontrakt XVII Budowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w gminie Ciężkowice, obejmującej budowę ok. 28 km sieci wodociągowej i 5 km sieci kanalizacji sanitarnej; kontrakt XV- etap II Przebudowa i rozbudowa stacji uzdatniania wody w Ciężkowicach", realizowany w celu podniesienia jakości życia mieszkańców poprzez zapobieżenie deficytowi wody i zapewnienie w stabilny sposób dostawy wody o odpowiedniej jakości; kontrakt XIV Przebudowa i rozbudowa oczyszczalni ścieków w Bogoniowicach ; kontrakt XVI Budowa kanalizacji sanitarnej dla Kąśnej Dolnej Gmina Ciężkowice, obejmujący budowę 6,6 km sieci kanalizacji sanitarnej oraz 3 przepompownie ścieków. Długość sieci kanalizacyjnej według stanu na r. wyniosła 30,5 km, ilość przyłączy 611. Siecią kanalizacyjną odprowadzono do oczyszczalni ścieków 61dam 3 ścieków. Według danych Spółki Komunalnej Dorzecze Białek Sp. z o.o. ilość możliwych do wykonania przyłączy kanalizacyjnych związana z realizacją Projektu Uporządkowanie 34

35 gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała w ramach programu Czysty Dunajec wynosi 286 szt. Wykonanych zostało 255 szt. przyłączy. Pozostało do wykonania 31 szt. przyłączy kanalizacyjnych. Wytworzone ścieki z terenów objętych kanalizacją oczyszczane są w dwóch oczyszczalniach usytuowanych w Ciężkowicach i Bogoniowicach, które zostały zmodernizowane i rozbudowane. Pozwolenie na użytkowanie powstałej w wyniku rozbudowy części oczyszczalni ścieków na działce Nr 380/15 w Bogoniowicach Starosta Powiatu Tarnowskiego udzielił decyzją z dnia 14 czerwca 2013r. znak: OA-II Pozwolenie na użytkowanie powstałej w wyniku rozbudowy części oczyszczalni ścieków na działce Nr 645/1 w Ciężkowicach Starosta Powiatu Tarnowskiego udzielił decyzją z dnia 26 września 2013r. znak: OA-II Na terenach wiejskich, na których nie przewidziano budowy sieci kanalizacyjnej, budowane są przydomowe oczyszczalnie ścieków. Gmina wybudowała w I etapie (lata ) 257 oczyszczalni z drenażem rozsączającym typu IN-DRAN produkcji FANN (Szwecja), natomiast w roku oczyszczalni z oczyszczaniem biologicznym typu ONE2 CLEAN produkcji GRAFF Niemcy z dofinansowaniem uzyskanym ze środków europejskich Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Ponadto przydomowe oczyszczalnie są budowane także indywidualnie przez niektórych właścicieli nieruchomości. Pozostali korzystają ze zbiorników bezodpływowych, często nieszczelnych. Obiekty te są przedmiotem kontroli służb komunalnych Urzędu Gminy w Ciężkowicach zgodnie z Zarządzeniem Nr 624/2014 Burmistrza Ciężkowic w sprawie procedury kontroli. Wnioski W perspektywie do roku 2023 prawdopodobnie nastąpi ukończenie pozostałych odcinków sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej w poszczególnych sołectwach i tym samym zostanie ukończona infrastruktura wodno-kanalizacyjna gminy. IV.6. Położenie fizyczno-geograficzne Gmina Ciężkowice położona jest w obrębie Pogórza Karpackiego w Mezoregionie Pogórza Ciężkowickiego. Dolina rzeki Białej dzieli gminę na dwie części : zachodnią, leżącą w obrębie Płaskowyżu Rożnowskiego i wschodnią należącą do Garbów Rzepiennickich. Bogate zasoby przyrodnicze gminy Ciężkowice odznaczają się różnorodnością ekosystemów flory i fauny charakterystycznych dla Pogórza Karpackiego i walorami krajobrazowymi Gminy tworzącymi malownicze formy ukształtowania terenów. Decydujący wpływ na bogactwo ekosystemów mają takie czynniki jak: budowa geologiczna, rzeźba terenu, klimat, wody powierzchniowe i gleby. Na terenie gminy występują zróżnicowane ekosystemy naturalne: wodne, leśne i łąkowe oraz typowe ekosystemy kulturowe - użytki rolne takie jak : grunty orne, sady, łąki, pastwiska i parki. IV.7. Budowa geologiczna Pod względem geologicznym obszar gminy Ciężkowice leży w obrębie fliszu karpackiego, powstałego w młodszym trzeciorzędzie, w czasie alpejskich ruchów górotwórczych, razem z m. in. Alpami i Apeninami. Na karpackie utwory fliszowe składają się przeważnie grube serie ułożonych naprzemianlegle ławic piaskowych i zlepieńców oraz łupków ilastych i wapnistych. 35

36 Wyróżniają się Ciężkowice licznie występującymi tu skałami, zbudowanymi z porowatego i gruboławicowego piaskowca, zwanego zresztą ciężkowickim. Utwory te, wchodzące w skład płaszczowiny śląskiej, pojawiły się już ok.30 milionów lat temu, w erze kenozoicznej. Tworzą one gniazda, których grubość dochodzi nawet do ok metrów. Długotrwałe działanie czynników atmosferycznych spowodowało podział niegdyś litej skały na pojedyncze bloki, które z kolei przybrały charakter ostańców o malowniczych formach. Najciekawsze ich przykłady oglądać możemy w rezerwacie Skamieniałe Miasto. Poniżej przedstawiono utwory geologiczne jakie rozpoznano na terenie gminy: - wapniste grzbietotwórcze, warstwy godulskie i lgockie piaski i łupki, - istebniańskie dolne piaskowce i zlepieńce północna i zachodnia część gminy, - piaskowce istebniańskie górne i piaskowce inoceramowe na południu gminy, - piaskowce krośnieńskie południe gminy, - pstre łupki, łupki i iłołupki występują w wąskich pasach otaczając piaskowce ciężkowickie, - piaskowce ciężkowickie czasem przechodzące w zlepieńce występują w dwóch równoleżnikowych pasach od Ciężkowic po Bukowiec (południowa i północna część doliny Kąśnianki ) towarzyszą im wychodnie pstrych łupków z którymi wiążą się osuwiska. Warstwy czwartorzędowe zalegają na starszych utworach geologicznych. Wyróżniono dwa ich podstawowe rodzaje: - glinki lessopodobne na całym obszarze gminy, - aluwia rzeczne żwirowo-piaszczyste rozciągające się w dolinie Białej i w dolnych częściach dolin jej większych dopływów. IV.8. Kopaliny Złoża surowców mineralnych związane są ściśle z budową geologiczną. Na terenie gminy Ciężkowice występują złoża surowców budowlanych oraz wód mineralnych. I. Złoża udokumentowane 1.Złoże Tursko - piaskowiec - złoże o powierzchni 3,12 ha obecnie nieeksploatowane, 2. Złoże Kipszna piaskowiec grubo i średnioziarnisty powierzchnia 7,7 ha, surowiec możliwy do wykorzystania w budownictwie lokalnym. II. Obszary perspektywiczne 1. Tursko piaskowiec ciężkowicki - pow. 7 ha, 2. Budzyń Kipszna - piaskowiec istebniański - pow. 11 ha, 3. Kąśna Dolna piaskowiec ciężkowicki - pow. 12 ha, 4. Ostrusza piaskowiec ciężkowicki - pow. 7,5ha, 5. Zborowice żwirki i pospółki - pow. 13 ha, 6. Bogoniowice kruszywo naturalne - pow. 85 ha. Surowce skalne uzupełniają wody mineralne rozpoznane jako wody siarczkowe i chlorkowe. Występują one zarówno jako naturalne źródła powierzchniowe w miejscowości Budzyń - Polichty, jak też w postaci głębokich odwiertów w Ciężkowicach - Przedmieściu. Badania wody podziemnej z Ciężkowic, Przysiołek Rakutowa, zostały przeprowadzone w 2013r. przez Laboratorium Hydrogeochemiczne Katedry Hydrogeologii i Geologii 36

37 Inżynierskiej Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie. Wodę sklasyfikowano jako 1,2% wodę mineralną swoistą (wg kryteriów podanych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia) o charakterze chlorkowowodorowęglanowo-sodowym; jodkowo, siarczkowo, fluorkową [Cl-HCO3-Na (4, H2S, F)]. Wody mineralne obok walorów krajobrazowych miejsca stały się podstawą idei uzdrowiska w Ciężkowicach, mogą być wykorzystane do zabiegów kąpielowych i kuracji pitnej. Możliwości utworzenia uzdrowiska zostały zbadane i opisane w roku 2014 przez zespół Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk w opracowaniu pt. Właściwości lecznicze klimatu Ciężkowic. Przy ocenie leczniczych zasobów klimatu dokonano analizy rodzaju i natężenia rożnych bodźców pogodowych, które oddziałują na organizm człowieka pozytywnie lub negatywnie. Bodźce te działają w sposób nieprzerwany jednakże z różnym natężeniem, które zmienia się w czasie i przestrzeni. Podstawowe elementy meteorologiczne oddziałujące na człowieka są: promieniowanie słoneczne i usłonecznienie, temperatura i wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne oraz ruch powietrza i opady. Ważne są także zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powietrza oraz zawartość pierwiastków śladowych i substancji biologicznych w powietrzu. Podstawowymi formami leczenia klimatycznego (klimatoterapii) są: helioterapia, która polega na kąpielach słonecznych (leżakowaniu lub siedzeniu), w bardzo lekkiej odzieży w miejscu eksponowanym na promienie słoneczne; aeroterapia, polegająca na leżakowaniu lub siedzeniu w miejscu zacienionym (lub w dni pochmurne) w odzieży dostosowanej do temperatury otoczenia; kinezyterapia, czyli terapia ruchowa, podczas której pacjenci korzystają z bodźców klimatycznych będąc w ruchu; działania bodźców atmosferycznych jest wspomagane zwiększoną wentylacją płuc, a konieczność dostosowania się organizmu do zmieniających się warunków otoczenia usprawnia pracę układu oddechowego, krwionośnego i termoregulacyjnego, prowadząc do poprawy kondycji i odporności organizmu. IV.9. Środowisko przyrodnicze IV.9.1. Flora Największy procent powierzchni gminy zajmują użytki rolne 61% oraz lasy 30,2 %, rozrzucone po całym jej terenie. Wiele ich fragmentów odznacza się wysokim stopniem naturalności, wyrażającym się dużym udziałem drzewostanów o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem. Pod względem układu gatunkowego drzewostanu zaliczane są do strefy przejściowej między lasami nizinnymi a górskimi. Zmniejsza się udział sosny i dębu na korzyść jodły i buka oraz sztucznie wprowadzonego świerku. Występują też lipy, modrzewie, jesiony, brzozy, osiki, graby, jarzębiny i czeremchy. W podszyciu: jałowce, leszczyny, kruszyny, bez czarny, bez koralowy, dereń, głóg oraz tarnina i malina. Nierzadko występuje także roślina chroniona wawrzynek wilcze łyko. W skład runa leśnego wchodzą najczęściej: borówki, czernice, paprocie, rzadziej wrzosy i konwalie, a z roślin chronionych widłaki, storczyki i bluszcz. Ciekawostką przyrodniczą jest stanowisko kosodrzewiny w Skamieniałym Mieście. Przypuszcza się, że roślina ta została tu zasadzona przez człowieka. Elementem półnaturalych zbiorowisk roślinnych są łąki w obrębie dolin rzecznych i na zboczach wzniesień. Górne odcinki dolin potoków i rzek zajmują zbiorowiska łęgowe, reprezentowane przez zespoły nadrzecznej olszyny górskiej oraz podgórskiego łęgu jesionowego. 37

38 Teresy zalewowe Białej zajęte są przez zarośla wiklin nadrzecznych, często występują tu laski i zagajniki brzozowe. Do naturalnych zbiorowisk nieleśnych należą zgrupowania roślinności naskalnej, porastające wychodne piaskowca ciężkowickiego oraz niewielkie płaty muraw kserotermicznych. Wśród półnaturalnych zbiorowisk na uwagę zasługują żyzne łąki świeże łąki rajgrasowe w obrębie dolin rzecznych i na zboczach wzniesień oraz wilgotne łąki w dolinie Jastrzębianki. W rejonie zbiorników wodnych w Siekierczynie, Jastrzębiej i Kąśnej Dolnej można spotkać zbiorowiska wodne i szuwarowe. IV.9.2.Fauna W wyniku przekształcenia krajobrazu przez człowieka nastąpiło całkowite wytrzebienie niegdyś żyjących tutaj drapieżników, po których pozostały tylko ślady w nazewnictwie miejscowości (np. Wilczyska gm. Bobowa). Jedynym, bardzo sporadycznie spotykanym w okolicach Ciężkowic gatunkiem jest żbik. Występują natomiast te zwierzęta których tryb życia nie koliduje z gospodarką ludzką a więc ssaków. Są to więc: gronostaje, jeże, krety, wiewiórki czy zające, kuny leśne i polne, tchórze, nornice, łasice, myszy, rude szczury i chomiki znacznie rzadziej borsuki, wydry i piżmowce. Rzadko również spotkać można jelenia, lisa czy sarnę i dzika chociaż dzięki prowadzeniu właściwej polityki łowieckiej odnotowano w ostatnim okresie wzrost pogłowia dwóch ostatnich gatunków. Z gadów spotkać można jaszczurkę zwinkę, padalca i zaskrońca, z płazów traszkę, kumaka górskiego, rzekotkę i ropuchę. Bogatszy znacznie jest świat ptaków zwłaszcza w lasach i nadrzecznych zaroślach. Badania wskazują, że tereny gminy zamieszkuje ponad 100 gatunków. Do osobliwości należą chronione: bocian czarny, krogulec, dzięcioł czarny. Jeszcze więcej gatunków reprezentuje świat owadów. Do najciekawszych zaliczyć należy: niepylaka mnemozynę, pazia królowej, pazia żeglarza, żałobnika, ćmę zmierzchnicę, tzw. trupią główkę. Pomimo znacznego zanieczyszczenia wód powierzchniowych ściekami z zakładów przemysłowych a także nawozami z pól, w rzekach i potokach można jeszcze spotkać kilka gatunków ryb: strzeblę, świnkę, głowacza, jelca, a rzadziej płoć, lipienia, brzankę, okonia, lina. Na skutek zanieczyszczenia wód nie przetrwały natomiast niegdyś popularne w Białej szczupak, węgorz i pstrąg. Na terenie Ciężkowic w wyniku badań i monitoringu stwierdzono 14 gatunków nietoperzy, w tym rzadkie: nocek Bechsteina, nocek orzęsiony, mopek i podkowiec mały (ostatni tworzy kolonie w miejscowości Bruśnik). IV.9.3. Lasy Lasy występują w obszarze całej gminy i zajmują 3.098,54 ha czyli 31,8% ogólnej powierzchni miejsko - wiejskiej gminy Ciężkowice. Największe ich kompleksy ciągną się wzdłuż granicy Jastrzębia Siekierczyna Kąśna Górna, Bogoniowice Kipszna, jak również w Kąśnej Dolnej, Ciężkowicach i Ostruszy. Wśród typów siedliskowych dominuje siedlisko lasu wyżynnego 95%, lasu górskiego 2%, lasu wyżynnego mieszanego 1%, pozostałe siedliska stanowią 2% powierzchni leśnej. Najpowszechniejszym gatunkiem drzewostanu jest jodła zajmująca 45% powierzchni leśnej oraz buk 30%. Istotnymi gatunkami są tutaj również : sosna 15%, dąb 5%, pozostałe 5% stanowią brzoza, olcha, grab, świerk, modrzew, klon i jesion. Można jednocześnie zaobserwować dostosowywanie się drzewostanu do warunków siedliskowych bowiem w ostatnich latach zwiększył się udział buka i dębu natomiast zmniejszył sosny, brzozy i grabu. Lasy rosnące na terenie gminy Ciężkowice zajmują z reguły szczytowe partie wierzchowin oraz strome, nie nadające się pod uprawę, stoki. Charakterystycznym zbiorowiskiem leśnym niższych partii pogórza jest zespół grądu, występujący w niewielkich 38

39 płatach na zboczach dolin rzek i potoków w dolinie Białej i jej dopływów. Najlepiej wykształcone fragmenty tych fitocenoz znajdują się w rejonie Kąśnej Dolnej oraz na zboczach doliny między Pławną a Zborowicami. W rejonie Siekierczyny występują zespoły żyznej buczyny karpackiej. Niższe partie zboczy pokrywają lasy jodłowe: w rejonie Ciężkowic, w okolicy Jastrzębiej, między Bukowcem a Siekierczyną, w okolicy Słonej Góry przy granicy z Gromnikiem. W okolicach rezerwatu,, Skamieniałe Miasto wykształciły się zbiorowiska boru mieszanego. Stan sanitarny lasów z uwagi na przewagę dostosowanych do siedlisk drzewostanów mieszanych i liściastych jest zadawalający.. Ogółem powierzchnia lasów i gruntów leśnych wynosi 3.098,54 ha z czego 1.082,15 stanowią lasy własności Skarbu Państwa, 217 ha to lasy gminne, 1767 ha to lasy prywatne, 32,39 ha to inne formy własności. Lasy Skarbu Państwa stanowią 34,9 %, lasy gminne 7%, lasy prywatne 57%, pozostałe 1,1% powierzchni leśnej. Nadzór techniczny nad lasami prywatnymi, komunalnymi i pozostałymi z upoważnienia Starosty Powiatu Tarnowskiego sprawuje Nadleśnictwo w Gromniku. Powierzchnię i formy własności lasów w gminie Ciężkowice przedstawiono w tabeli 7. Tabela Nr 7. Powierzchnia i formy własności lasów w gminie Ciężkowice L.p. Forma własności lasów Powierzchnia Ha Udział w ogólnej powierzchni % 1. Skarb Państwa 1.082,15 34,9 2. lasy gminne Lasy prywatne Inne formy 32,39 1,1 RAZEM 3.098, Źródło: Główny Urząd Statystyczny Bank danych regionalnych Lasy gminy Ciężkowice posiadając wysoki stopień naturalności pełnią ważne funkcje: ochronną funkcję tą pełnią wszystkie lasy (wodo- i glebochronne, ochrona terenów źródliskowych, zapobieganie erozji wodnej). Prawnie chronionych jako wodochronne jest 293 ha lasów, Ekologiczną stymulują warunki makro i mikroklimatyczne, stanowią ostoję dla wielu gatunków roślin i zwierząt, Krajobrazową podnoszą walory estetyczne krajobrazu. Małopolska konsekwentnie realizuje Krajowy Program Zwiększenia Lesistości. Zamierzeniem Lasów Państwowych jest przebudowa składu gatunkowego pod kątem wymogów siedliskowych. Największe zagrożenia dla lasów stanowią: susze, pożary, skażenia atmosfery gazami i pyłami fitotoksycznymi, występowanie zjawisk ekstremalnych, obecność szkodliwych gatunków owadów oraz grzybów, a także zwiększający się ruch turystyczny i motoryzacyjny. Lasy pełnią różnorodne funkcje: środowiskowe (ochronne), społeczne i produkcyjne (gospodarcze). Funkcja ochronna lasów polega m.in. na kształtowaniu klimatu, wiązaniu dwutlenku węgla, podtrzymywaniu różnorodności gatunkowej i ekosystemowej, zachowaniu terenów źródliskowych i retencji wody, a także na przeciwdziałaniu powodziom, osuwiskom, lawinom czy erozji gleb. W analizowanym okresie zalesienia na terenie gminy Ciężkowice kształtowały się średnio na poziomie 4 ha rocznie. Większość z zalesionych gruntów nie została przekwalifikowana w zasobach geodezyjnych powiatu tarnowskiego. Tereny leśne i zadrzewione w rejonie gminy Ciężkowice przedstawiono na mapie Nr 9. 39

40 Mapa 9. Tereny leśne i zadrzewione na terenie gminy Ciężkowice Źródło: Bank danych o lasach IV.10. Obszary prawnie chronione IV System obszarów i obiektów prawnie chronionych Bogate zasoby przyrodnicze w gminie Ciężkowice sprawiły, że obszary prawnie chronione zajmują 95,3% jej powierzchni. System ochrony przyrody i krajobrazu tworzą: Park Krajobrazowy Ciężkowicko-Rożnowski ,39 ha, Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego ,00 ha, Rezerwat Przyrody Skamieniałe Miasto - 14,91 ha, Stanowisko dokumentacyjne - Kamieniołom Tursko - 0,40 ha, Pomniki przyrody (tabela Nr 8), Lasy ochronne, Udokumentowane złoża kopalin i wód podziemnych. * Park Krajobrazowy Ciężkowicko-Rożnowski o powierzchni ha (ok. 84 % powierzchni gminy), został utworzony w 1995 roku. Obejmuje najcenniejsze pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i kulturowym fragmenty zachodniej części Pogórza Ciężkowickiego z historyczną zabudową Ciężkowic, z zabudowaniami i parkiem podworskim ziemskim, majątkiem Ignacego Paderewskiego w Kąśnej Dolnej oraz największymi kompleksami leśnymi przecinającymi gminę w części północnej i środkowej. Do najcenniejszych elementów przyrody nieożywionej należy zgrupowanie form skalnych w rezerwacie przyrody Skamieniałe Miasto" w Ciężkowicach. W rejonie Bukowca znajduje się rezerwat przyrody nieożywionej Diable Skały" i jedna z najdłuższych jaskiń szczelinowych w Polsce tzw. Diabla Dziura" o długości ok. 320 m, miejsce hibernacji najrzadszego w Polsce nietoperza podkowca małego. Pojedyncze twory skalne stanowią pomniki przyrody Wieprzek" w Jastrzębi i Jar Wodospad" w Ciężkowicach. 40

41 Park Krajobrazowy Ciężkowicko-Rożnowski osadzony jest na obszarze węzłowym rangi krajowej Pogórze Ciężkowickie, ujętym w Krajowej Sieci Ekologicznej Ekonet-Polska, stanowiącej integralną część Europejskiej Sieci Ekologicznej. * Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego. Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego w części położonej w województwie małopolskim - utworzony został Uchwałą Nr XVIII/298/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 lutego 2012r. Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego ma charakter rolniczo-leśny. Grunty rolne i leśne stanowią 91% obszaru, przy czym grunty pod lasami 18%. * Rezerwat Przyrody Skamieniałe Miasto Utworzony zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 12 lipca 1974 r. (M.P. Nr 28, poz. 172), lecz już w 1931 r. skałki te uznane zostały za zabytek przyrody na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. ( Dz. U. R.P. Nr 29, poz.265). Rezerwat o powierzchni ok. 15 ha położony jest ok. 700 m na południe od centrum Ciężkowic na stokach wzniesienia,,skała 367 m n.p.m. Tworzą go ostańce skałki powstałe przed milionami lat z gruboziarnistego piaskowca, które pod wpływem erozji i wietrzenia przybrały fantastyczne kształty, czego odzwierciedleniem są nazwy nadane poszczególnym skałom : Czarownica, Ratusz, Grunwald, Borsuk, Żółw, Pianino, Pieczarki, Piramidy. Ochronie podlega nie tylko zachowany w stanie naturalnym zespół skał, lecz również gatunki roślin specyficzne dla ekosystemu oraz walory krajobrazowe tego miejsca. Możliwość poznawania przyrody nieożywionej dzięki opracowanej trasie, jest atrakcją przyciągającą turystów. Mapa Nr 10. Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy Źródło: Związek Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego 41

42 Zdjęcie 1. Wąwóz Czarownic w Ciężkowicach Źródło:strona internetowa gminy Ciężkowice Zdjęcie.2 Kamieniołom w Ostruszy Źródło:strona internetowa gminy Ciężkowice * Lasy ochronne Tereny leśne państwowe we wsi Siekierczyna o pow.293 ha pełnią funkcję wodochronną. * Udokumentowane złoża kopalin i wód podziemnych. Na mocy obowiązujących przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz ustawy Prawo wodne, zbiorniki wód podziemnych opisane w p.iv.4.4. oraz udokumentowane złoża surowców mineralnych opisane w p. IV.8. a także strefa ochrony ujęcia wody dla potrzeb 42

43 wodociągu wiejskiego w Ciężkowicach podlegają ochronie. * Pomniki przyrody Ścisłej ochronie podlegają pomniki przyrody nieożywionej ustanowione zarządzeniem Wojewody Tarnowskiego nr 4/87: - Stary Kamieniołom przy drodze z Ciężkowic do Ostruszy - Skałki Wieprzek piaskowiec ciężkowicki w Jastrzębiej - Wychodnia Skalna w Siekierczynie, - Jar Wodospad w Ciężkowicach oraz pomniki przyrody ożywionej ustanowione zarządzeniem Wojewody Tarnowskiego Nr 2/87 opisane w tabeli 8. Tabela Nr 8. Pomniki przyrody ożywionej L.p. Miejscowość Nazwa obiektu Położenie Właściciel 1. Kąśna Dolna Dąb szypułkowy Działka Nr 168 Gmina Ciężkowice 2. Jastrzębia Dąb szypułkow (Quercus rober) Działka Nr 745 Parafia Rzymsko- Katolicka 3. Falkowa Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) 4. Ostrosza Kamieniołom po eksploatacji Działka Nr 266/1 Działka Nr 73 W Jastrzębi Gmina Ciężkowice Kloc Krystyna Kloc Roman Ostrusza 96 piaskowca 5. Siekierczyna Skała Wieprzek Działka Nr 636 Skarb Państwa, Nadleśnictwo Gromnik 6. Bogoniowice Lipa drobnolistna (Tilia cordata) 7. Kipszna Lipa drobnolistna (Tilia cordata), dąb szypułkow (Quercus rober), Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) Źródło: dane gminne Działka Nr 322/9 przy szlaku turystycznym do jaskini w Bukowcu IV Obszary NATURA 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Słodyka Katarzyna, Ewelina Bogoniowice 2B/2 Granica dwóch właścicieli: 1. Gniadek Józef Kipszna Rąpała Paweł Kipszna 20 Obszar NATURA 2000 PLH Biała Tarnowska tworzy rzeka Biała wraz z dopływami (na odcinku od Izb do Tarnowa). Obszar stanowi ważną ostoję brzany, głowacza białopłetwego, minoga strumieniowego, głowacza szczupłego, bolenia. Z siedliskami występującymi w obszarze związane są także: bóbr, wydra, traszka grzebieniasta czy kumak nizinny. Gmina Ciężkowice wraz z Polskim Klubem Ekologicznym oddział w Gliwicach w okresie kwiecień kwiecień 2016realizowała projekt pt. Unikalne walory Doliny Rzeki Białej wartością społeczną i ekonomiczną regionu. Projekt był dofinansowany ze środków Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). W ramach projektu realizowano m.in. 43

44 imprezy otwarte promujące walory Doliny Rzeki Białej, warsztaty dla mieszkańców i samorządowców nt. rzeki jej walorów przyrodniczych, racjonalnego korzystania z zasobów oraz ochrony przeciwpowodziowej, doposażenie Muzeum Przyrodniczego w Ciężkowicach w multimedialne i interaktywne narzędzia edukacyjne batyskaf, prezentację 3D oraz grę wielkoplanszową, warsztaty edukacyjne w Muzeum Przyrodniczym w Ciężkowicach nt. bioróżnorodności Białej prowadzone z wykorzystaniem interaktywnych narzędzi dla 3500 uczniów szkół podstawowych ze Śląska, Małopolski i Podkarpacia, warsztaty edukacyjne dla 60 nauczycieli dotyczące przygotowania i prowadzenia żywych lekcji przyrody w terenie, magazyn pt. Wieści z Doliny Rzeki Białej prezentujący unikatowość tego terenu. Projekt zakończono konferencją podsumowującą projekt. Zdjęcie 3. Rzeka Biała w rejonie Ciężkowic Źródło: zdjęcie z projektu pt. Unikalne walory Doliny Rzeki Białej wartością społeczną i ekonomiczną regionu. IV.11. Gleby Na obszarze gminy występują głównie gleby brunatne właściwe i wyługowane, gleby bielicowe i pseudobielicowe oraz mady. Z uwagi na skład gatunkowy gleb przeważają lessy, utwory lessowate, gliny lekkie i ciężkie oraz pyły. Gleby miejsko - wiejskiej gminy Ciężkowice charakteryzują się średnimi klasami bonitacyjnymi. Wśród gleb użytkowanych rolniczo stosunkowo niewielka powierzchnia dotyczy gleb klas V i VI 11,9%, gleby klas I - III zajmują 24,2% obszaru. Dominują gleby klasy IV stanowiąc 63,9% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Gleby klas I - III i IV występują naprzemianlegle na całym obszarze, a przede wszystkim w dolinach rzecznych. IV.11.1.Użytkowanie powierzchni ziemi na terenie gminy Użytki rolne na terenie Ciężkowice stanowią 60,8% powierzchni gminy a więc więcej niż w województwie 58,3%. Udział procentowy użytków rolnych w poszczególnych 44

45 miejscowościach gminy jest znacznie zróżnicowany i kształtuje się na poziomie od 44,2% w Siekierczynie do 79,5% w Bruśniku. Strukturę użytkowania gruntów w gminie przedstawia tabela 9. Tabela 9. Struktura użytków rolnych w gminie Ciężkowice Użytki rolne Powierzchnia Ha % ogółu Grunty orne 5212,29 82,9 Sady 164,57 2,6 Łąki 82,24 1,3 Pastwiska 829,86 13,2 RAZEM 6288,96 100,0 Źródło: GUS Bank Danych Regionalnych W zależności do struktury użytkowania gruntów na obszarze gminy można wyodrębnić trzy zasadnicze formy wykorzystania terenu pod względem rolniczym i leśnym : I tereny rolne o wielkości użytków rolnych powyżej 60% a udziale lasów do 30% ogólnej powierzchni (Bruśnik, Falkowa, Pławna, Zborowice), II tereny rolno leśne z użytkami rolnymi 50%-60% i lasami 30%-40% powierzchni ogólnej (m. Ciężkowice, wsie : Bogoniowice, Jastrzębia, Kąśna Dolna i Górna, Kipszna, Ostrusza i Tursko), III teren leśno rolny we wsi Siekierczyna, gdzie lasy stanowią 51,5% a użytki rolne 44,2% powierzchni całkowitej. Tereny wyszczególnione w punkcie I występują w równoleżnikowym pasie południowej części gminy. Badania gleb z terenu gminy Ciężkowice pod kątem optymalizacji zabiegów agrotechnicznych wykonywane były przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w Krakowie. Badania przeprowadzone w latach w 102 gospodarstwach gminy i obejmowały wskaźniki : ph, zawartość fosforu, potasu i magnezu na gruntach ornych, zielonych i użytkach rolnych. O odczynie ph decyduje poziom stężenia jonów wodorowych w glebie. Do źródeł zakwaszenia gleb zalicza się m.in.: procesy geologiczne, procesy glebotwórcze, wymywanie jonów zasadowych, pobieranie wapnia przez rośliny, niewłaściwy dobór nawozów, kwaśne deszcze. Zakwaszenie gleby prowadzi do przedostawania się do niej trujących metali oraz wymywania składników niezbędnych do życia roślin. Grunty orne w gminie Ciężkowice wykazują znaczne zakwaszenie 51% (odczyn bardzo kwaśny i kwaśny), a 27% gruntów odczyn lekko kwaśny. Kwaśny odczyn hamuje pobieranie przez rośliny przyswajalnych składników gleby i równocześnie dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych, pogarszając jakość gleb. Ponad połowa gleb wykazuje niską przyswajalność fosforu (51%) i potasu (49%), natomiast zawartość magnezu jest niska w 58% gleb. Dla 52% areału gleb w gminie konieczne jest ich wapniowanie. IV Zanieczyszczenie gleb Monitoring chemizmu gleb ornych Polski prowadzony jest od 1995 roku w 5-letnich cyklach w ramach podsystemu Państwowego Monitoringu Środowiska przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. 45

46 Na terenie powiatu tarnowskiego badania gleb ornych prowadzone były w latach w 2 punktach zlokalizowanych w miejscowościach: Biała i Zakliczyn. Celem badań była obserwacja zmian cech gleb użytkowanych rolniczo, szczególnie właściwości chemicznych, zachodzących pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka. Punkt w Białej zlokalizowany jest w strefie oddziaływania emisji przemysłowych, a w Zakliczynie jest punktem bez wyraźnego oddziaływania zanieczyszczeń. Mapa Nr 11. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu chemizmu gleb ornych w województwie małopolskim w latach Źródło: Raport o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2012r. Odczyn gleb w Białej występują gleby bardzo kwaśne (w 2010 roku ph wynosiło 4,2). Stan taki utrzymuje od 1995 roku, co wskazuje na pilną potrzebę wapnowania tego obszaru, w Zakliczynie w 2010 roku stwierdzono gleby obojętne (w 2010 roku ph wynosiło 7,0). Na przestrzeni lat obserwuje się zmianę odczynu - z gleb kwaśnych w latach 1995/2000 do gleb obojętnych w następnych latach, przy równoczesnym wzroście węglanu wapnia. Zawartość siarki siarczanowej (S-SO4) Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb siarką Ocenę zanieczyszczenia gleb siarką dokonuje się biorąc pod uwagę naturalną jej zawartość w zależności od gatunku gleb i wyróżnia się 4 stopnie zawartości tego pierwiastka. I - zawartość niska (naturalna), II - zawartość średnia (podwyższona), III - zawartość wysoka (zanieczyszczenie słabe), IV - zawartość bardzo wysoka (zanieczyszczenie bardzo silne). 46

47 Gleby w obu punktach charakteryzują się niską (naturalną) zawartością siarki siarczanowej (I ). Stan taki utrzymuje się od 1995 roku. Stężenia uzyskane w 2010 roku wyniosły dla Białej i Zakliczyna odpowiednio 1,09mg/100g i 1,66 mg/100g. Są to wartości wyższe (dla Zakliczyna) lub zbliżone (dla Białej) do średniej krajowej wynoszącej 1,14mg/100g. Zanieczyszczenie wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA) Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA) Stopień zanieczyszczenia gleb WWA (0-5 od gleb nie zanieczyszczonych po silnie zanieczyszczone) decyduje o sposobie ich użytkowania. Uwzględniając stopień zanieczyszczenia zaproponowano następujące użytkowanie tych gleb: 0 - gleby nie zanieczyszczone - dopuszcza się uprawę wszystkich roślin, bez obawy zanieczyszczenia ziemiopłodów WWA, 1 - gleby o zawartości podwyższonej - dopuszcza się uprawę wszystkich roślin, bez obawy zanieczyszczenia ziemiopłodów WWA, 2 - gleby mało zanieczyszczone-ograniczyć uprawę roślin do produkcji żywności dla dzieci, 3 - gleby zanieczyszczone- nie przeznaczać nawet na użytki zielone (wypas zwierząt), 4 - gleby silnie zanieczyszczone - nie przeznaczać nawet na użytki zielone (wypas zwierząt), 5 - gleby bardzo silnie zanieczyszczone - wyłączenie z produkcji. W Białej w 2010 roku zawartość WWA wynosiła 622μg/kg, co klasyfikuje glebę do grupy gleb mało zanieczyszczonych (2 ). Od 1995 roku obserwuje się wzrost zawartości WWA w profilu. Uprawa roślin na tych glebach stwarza pewne niebezpieczeństwo ich skażenia przez WWA, oznacza to, że należy ograniczyć uprawę roślin do produkcji żywności dla dzieci. W Zakliczynie w 2010 roku zawartość WWA wyniosła 1498,7 μg/kg i nadal utrzymuje się na poziomie dla gleb zanieczyszczonych (3 ). Punkt jest jednym z czterech badanych w województwie małopolskim, w których występują gleby zanieczyszczone w stopniu 3. Uprawa roślin na tych glebach stwarza pewne niebezpieczeństwo ich skażenia przez WWA. Zaleca się ograniczenie przeznaczenia tych gleb na użytki zielone. Zanieczyszczenie metalami ciężkimi (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi Klasyfikacja wyróżnia 5 stopni zanieczyszczenia gleb: 0 - zawartość naturalna (gleby nie zanieczyszczone) I - zawartość podwyższona, II - słabe zanieczyszczenie, III - średnie zanieczyszczenie, IV- silne zanieczyszczenie, V - bardzo silne zanieczyszczenie. W Białej stwierdzono występowanie gleb niezanieczyszczonych (0 ) o naturalnych zawartościach metali. Stężenie analizowanych metali ciężkich nie przekraczało wartości granicznych ustalonych dla zawartości naturalnej i taki stan utrzymuje się od 1995 roku, 47

48 w Zakliczynie stwierdzono występowanie gleb niezanieczyszczonych o podwyższonej zawartości metali (I ). Poziom zanieczyszczenia profilu glebowego nie przekraczał wartości dopuszczalnych ustalonych dla I zanieczyszczenia, w stężeniach Ni i Zn w 2010 i dodatkowo Cd i Cu w poprzednich okresach badawczych. Ze względu na podwyższoną zawartość metali na tych glebach nie zaleca się uprawy warzyw z przeznaczeniem dla dzieci. Badania monitoringowe prowadzone w latach wykazały, zgodnie z klasyfikacją IUNG, że profile glebowe w Białej i Zakliczynie znajdowały się w grupie gleb niezanieczyszczonych metalami ciężkimi (0 i I ). Nie stwierdzono również przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń metali określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. IV Erozja środowiska glebowego Kolejnym zagrożeniem jest fizyczna degradacja gleb, poprzez erozję wodną i eoliczną. Nasilenie naturalnych procesów erozyjnych spowodowane jest zmianą stosunków wodnych, mechanizacją rolnictwa, niewłaściwym wypasem bydła oraz likwidacją murków, miedz i zadrzewień śródpolnych. Procesy erozyjne należą do najistotniejszych zagrożeń środowiska rolniczego, a w największym nasileniu występują na gruntach ornych o dużych spadkach. Duże zagrożenie gleb erozją wodną oraz wąwozową skutkuje trwałymi zmianami warunków przyrodniczych. Mapa Nr 12. Osuwiska w rejonie gminy Ciężkowice Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny Największe zgrupowanie osuwisk zarówno skalnych jak i zwietrzelinowych na terenie gminy Ciężkowice występuje pomiędzy Ostruszanką a Zborowianką oraz na prawym brzegu 48

49 Ostruszanki. Najmniej osuwisk jest w skrajnie południowej części gminy mimo to, że tam deniwelacje terenu są największe. Osuwanie się pokryw zwietrzeliniwych bardzo zmniejsza gospodarcze walory znacznej części gminy. Wnioski Różnorodność i bogactwo przyrodnicze gminy, unikalne okazy przyrody ożywionej i nieożywionej będące przedmiotem ochrony, stwarzają szanse na ich wykorzystanie dla przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Działania państwa w ramach polityki ekologicznej w zakresie ochrony gleb zmierzają do ochrony zasobów gleb nadających się do wykorzystania rolniczego i leśnego przed ich przeznaczeniem na inne cele, ochrony gleb przed degradacją i zanieczyszczeniem, powodowanymi oddziaływaniem czynników antropogenicznych i naturalnych (zmiany struktury fizycznej, stosunków wodnych i chemizmu gleb spowodowane działalnością inwestycyjną), zanieczyszczeniami przemysłowymi i transportowymi, naturalną erozją. IV.12. Gospodarka odpadami IV Odpady Komunalne Gospodarowanie odpadami komunalnymi w gminie Ciężkowice do lipca 2012r. prowadzone było zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami przyjętym do realizacji Uchwałą Nr XXXII/282/05 Rady Miejskiej w Ciężkowicach z dnia 30 czerwca 2005 roku. Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U Nr 152 poz. 897) wprowadziła fundamentalne zmiany w dotychczas funkcjonującym systemie gospodarki odpadami komunalnymi. W dniu 1 stycznia 2012 r. weszła w życie ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897) nakładając tym samym na gminę nowe zadania. Ustawa zmieniła dotychczasowy model gospodarki odpadami komunalnymi i ustanowiła nowe zasady finansowania, odbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Założono w ustawie okres 18 miesięcy na wprowadzenie przez gminę nowego systemu gospodarki odpadami. W dniu 2 lipca 2012 roku Sejmik Województwa Małopolskiego uchwałą Nr XXV/397/12 przyjął Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego. Zgodnie z zapisami znowelizowanej ustawy kluczowym elementem planu jest podział województwa na regiony gospodarki odpadami komunalnymi, który dotyczy zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych i pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania. W przypadku pozostałych odpadów, w tym selektywnie odebranych od właścicieli nieruchomości, obowiązuje hierarchia postępowania z odpadami oraz zasada bliskości. Wraz z uchwaleniem Planu, Sejmik Województwa podjął uchwałę Nr XXV/398/12 w sprawie jego wykonania, będącą aktem prawa miejscowego, która określiła: regiony gospodarki odpadami komunalnymi wraz ze wskazaniem gmin wchodzących w ich skład, regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych w poszczególnych regionach, instalacje przewidziane do zastępczej obsługi regionów, do czasu uruchomienia regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych oraz w przypadku, gdy znajdująca się w nich instalacja uległa awarii lub nie może przyjmować odpadów z innych przyczyn. 49

50 Województwo małopolskie zostało podzielone na 4 regiony gospodarki odpadami komunalnymi: Region Zachodni, Region Tarnowski, Region Sądecko-Gorlicki, Region Południowy. Gmina Ciężkowice przynależy do regionu tarnowskiego. W skład regionu tarnowskiego wchodzą trzy powiaty: tarnowski, brzeski, dąbrowski, który obsługuje mieszkańców. Mapa Nr 13. Region tarnowski gospodarki odpadami Źródło: WPGW dla województwa małopolskiego Nowy system gospodarki odpadami wprowadzony powołaną wyżej ustawą został przyjęty do realizacji w gminie Ciężkowice Uchwałą Nr XXIV/260/2012 Rady Gminy Ciężkowice z dnia r. w sprawie Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Ciężkowice. Liczba mieszkańców Gminy Ciężkowice na dzień r. wyniosła osób, natomiast liczba gospodarstw domowych Złożono do UM w Ciężkowicach 2483 deklaracji gospodarstw. tj. 89% zadeklarowało selektywne gromadzenie odpadów, a 269 gospodarstw t.j. 11% ogółu pozostało przy gromadzeniu odpadów w sposób zmieszany. Gospodarowanie odpadami komunalnymi na nieruchomościach, na których znajdują się domki letniskowe lub inne nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjnowypoczynkowe, jedynie przez część roku zostało uregulowane Uchwałą Nr VII/38/15 Rady Miejskiej w Ciężkowicach z dnia 30 kwietnia 2015r. w sprawie wzoru deklaracji o wysokości opłaty ponoszonych przez ich właścicieli lub użytkowników. W składzie frakcyjnym odpadów ulegających biodegradacji największy udział stanowią odpady kuchenne (65%) oraz odpady papieru i tektury (14%). Jednakże ich selektywne zbieranie dotyczy głównie odpadów zielonych z ogrodów i parków. Duża część tych odpadów, zwłaszcza na obszarach o charakterze wiejskim, wykorzystywana jest przez 50