Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych
|
|
- Ludwika Nawrocka
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Stefan M. Kwiatkowski, Ireneusz WoŸniak eksperci II czêœci projektu Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych Wprowadzenie Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej, uznaj¹c modernizacjê oferty szkoleniowej za niezbêdn¹ dla efektywnej aktywizacji zawodowej i spo³ecznej obywateli, wspiera system edukacji ustawicznej, w szczególnoœci osób bezrobotnych i zagro onych bezrobociem. Departament Polityki Rynku Pracy zrealizowa³ w latach projekt pt. Szkolenie Doros³ych finansowany z po yczki Banku Œwiatowego, w wyniku którego zosta³a rozwiniêta i zaktualizowana koncepcja Miêdzynarodowej Organizacji Pracy konstruowania modu³ów umiejêtnoœci zawodowych (ang. Modules of Employable Skills). W ramach projektu opracowane zosta³y modu- ³owe programy szkolenia dla zawodów i specjalnoœci z 21 obszarów zawodowych. W Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach zwraca siê uwagê na koniecznoœæ podwy szania jakoœci oferowanych us³ug szkoleniowych, co mo na osi¹gn¹æ m.in. przez zastosowanie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. Strategia zak³ada m.in., e na krajowych standardach kwalifikacji, wspólnych dla systemu szkolnego i pozaszkolnego, oparte bêd¹ programy nauki zawodu oraz system egzaminów zawodowych. 165
2 W latach Departament Polityki Rynku Pracy zrealizowa³ ze œrodków programu PHARE 98 projekt pn. Analiza potrzeb szkoleniowych Budowa standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce. Rezultatem projektu by³a metodologia budowania standardów kwalifikacji zawodowych oraz projekty standardów kwalifikacji dla oœmiu zawodów. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej, przyjmuj¹c rozwój zasobów ludzkich za jeden z priorytetów postêpu spo³eczno-gospodarczego, jak równie odpowiadaj¹c na wyzwania wynikaj¹ce z realizacji Strategii oraz budowania gospodarki opartej na wiedzy, kontynuuje wspomniane wy ej dzia³ania w ramach Projektu PHARE 2000 Nr PL Krajowy System Szkolenia Zawodowego. W komponencie drugim tego projektu pt. Opracowanie zbioru krajowych standardów kwalifikacji zawodowych opartych o analizê wymagañ stanowisk pracy zosta³ zaprojektowany i udostêpniony zbiór 40 krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. Celem artyku³u jest zaprezentowanie prac zwi¹zanych z projektowaniem krajowych standardów kwalifikacji zawodowych w projekcie PHARE Podstawy metodologiczne tworzenia standardów kwalifikacji zawodowych zosta³y przygotowane i zweryfikowane empirycznie w ramach wspomnianego projektu Analiza potrzeb szkoleniowych Budowa standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce, realizowanego w latach ze œrodków programu PHARE 98, z inicjatywy Europejskiej Fundacji Szkolenia, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Pracy i Polityki Spo³ecznej, Krajowego Urzêdu Pracy oraz Biura Koordynacji Kszta³cenia Kadr 1. Weryfikacja metodologii polega³a na opracowaniu na podstawie badañ stanowisk pracy w przedsiêbiorstwach przyk³adów standardów kwalifikacji zawodowych w dwóch tradycyjnych bran ach: mechanicznej dla technika mechanika, ekonomicznej dla pracownika komórek finansowo-ksiêgowych. 1 S.M. Kwiatkowski, Z. Sepkowska (red.): Budowa standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce. Instytut Badañ Edukacyjnych Instytut Technologii Eksploatacji, Warszawa Radom,
3 Doœwiadczenie zdobyte podczas opracowywania tych pierwszych standardów pozwoli³o na niezbêdn¹ modyfikacjê procedur badawczych i analizê nastêpnej grupy zawodów (drugi etap wspomnianego projektu PHA- RE 98). 2 W rezultacie powsta³y kolejne standardy kwalifikacji zawodowych, tym razem dla zawodów od niedawna funkcjonuj¹cych na rynku pracy oraz zawodów, w których rodzaj i zakres wykonywanych zadañ uleg³y w ostatnim czasie istotnym zmianom. By³y to zawody: poœrednik pracy, doradca zawodowy, pracownik socjalny, pracownik administracji samorz¹dowej, technik bezpieczeñstwa i higieny pracy, pracownik ochrony. Dziêki projektowi PHARE 2000 powsta³o kolejnych 40 standardów. Ju teraz mo na przyj¹æ, e wypracowana w Polsce metodologia budowania standardów kwalifikacji zawodowych pomyœlnie przechodzi próbê uniwersalnoœci, tzn. próbê skutecznego i prawid³owego opisywania bardzo ró - nych i specyficznych wymagañ kwalifikacyjnych, w bardzo ró ni¹cych siê bran ach i zawodach. Cele i zadania Celem ogólnym DZIA ANIA 2 projektu Phare 2000 Krajowy System Szkolenia Zawodowego czêœæ II jest przyczynienie siê do zapewnienia wysokiej jakoœci szkoleñ oferowanych w ramach edukacji ustawicznej i podniesienie przejrzystoœci kwalifikacji zawodowych. 2 Kwiatkowski S.M., Symela K. (red.): Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria-Metodologia-Projekty. Instytut Badañ Edukacyjnych, Warszawa
4 Cele szczegó³owe obejmowa³y: weryfikacjê metodologii projektowania standardów kwalifikacji zawodowych, struktury standardu i narzêdzi badawczych opracowanych w ramach projektu Analiza potrzeb szkoleniowych Budowa standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce (PHARE 98); opracowanie zbioru 40 krajowych standardów kwalifikacji zawodowych opartych na analizie wymagañ stanowisk pracy w wybranych 40 zawodach ujêtych w klasyfikacji zawodów i specjalnoœci; zaproponowanie rozwi¹zañ organizacyjno-prawnych oraz oszacowanie kosztów wdro enia i funkcjonowania krajowych standardów kwalifikacji zawodowych; upowszechnienie informacji o prowadzonych pracach i standardach kwalifikacji zawodowych. G³ówne zadania: Zebranie doœwiadczeñ i wyników dotychczas realizowanych projektów o tematyce pokrewnej, celem w³aœciwego osadzenia zbioru krajowych standardów kwalifikacji zawodowych w systemie kszta³cenia modu³owego i zadañ statystyki publicznej ukierunkowanych na regularn¹ analizê potrzeb kszta³cenia ustawicznego w Polsce. Dokonanie wyboru 40 zawodów przeznaczonych do opracowania zbioru standardów kwalifikacji zawodowych. Powo³anie zespo³ów badawczych/autorskich o sk³adach adekwatnych do merytorycznej strony zawodów podlegaj¹cych standaryzacji. Przeprowadzenie badañ pilota owych i docelowych w przedsiêbiorstwach. Zredagowanie standardów zgodnie z wynikami badañ przeprowadzonych w przedsiêbiorstwach. Zrecenzowanie i przeprowadzenie ewaluacji zaprojektowanych standardów kwalifikacji zawodowych. Zaprojektowanie struktury bazy danych o standardach, algorytmów przetwarzania zawartych w niej informacji. Upowszechnienie informacji o przygotowanych standardach kwalifikacji zawodowych (baza danych, broszura, artyku³y). 168
5 Analiza prawna i ekonomiczna mo liwoœci funkcjonowania krajowych standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce, z uwzglêdnieniem implikacji towarzysz¹cych wejœciu Polski do Unii Europejskiej. Opracowanie projektu rozwi¹zañ organizacyjno-prawnych okreœlaj¹cych procedurê tworzenia, zatwierdzania oraz aktualizacji zbioru krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. Rozwi¹zania organizacyjno-prawne dla standardów zosta³y skorelowane z rozwi¹zaniami dotycz¹cymi programów modu³owych (DZIA ANIE 3). System pojêæ Poni ej przedstawiamy s³ownik pojêæ, który zosta³ utworzony dla opisu krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. ZAWÓD ZADANIE ZAWODOWE ZADANIA TECHNOLOGICZNE ZADANIA ORGANIZACYJNE ZADANIA KIEROWANIA I WSPÓ PRACY Zbiór zadañ zawodowych wyodrêbnionych w wyniku spo³ecznego podzia³u pracy, wymagaj¹cych od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych. Logiczny wycinek lub etap pracy w ramach zawodu o wyraÿnie okreœlonym pocz¹tku i koñcu. Uk³ad czynnoœci zawodowych powi¹zany jednym celem dzia³ania koñcz¹cym siê okreœlonym wytworem, us³ug¹ lub istotn¹ decyzj¹. Dotycz¹ metod dzia³ania podejmowanych na w³asnym stanowisku pracy, ale wynikaj¹cych z technologii pracy w przedsiêbiorstwie. S¹ zwi¹zane z technologi¹ wytwarzania, technologi¹ œwiadczenia us³ug, czy te sposobem wykonywania okreœlonych procedur i operacji na stanowisku pracy. Dotycz¹ organizacji i planowania pracy na w³asnym stanowisku, w relacji ze stanowiskami wspó³pracuj¹cymi. ¹cz¹ zakresy prac z zakresami odpowiedzialnoœci i samokontroli. Dotycz¹ wspó³pracy w zespole pracowniczym, kierowania zespo³em, organizowania pracy zespo³u, wspó³pracy z prze³o onymi, kooperantami i otoczeniem przedsiêbiorstwa. 169
6 ZADANIA KONTROLI I OCENY JAKOŒCI KWALIFIKACJE ZAWODOWE Dotycz¹ samokontroli wykonanych prac lub œwiadczonych us³ug, kontrolowania pracy podleg³ych pracowników, oceny jakoœci wyrobów i us³ug, obowi¹zków zwi¹zanych z procedurami systemu zapewniania jakoœci w przedsiêbiorstwie. Uk³ad umiejêtnoœci, wiadomoœci i cech psychofizycznych niezbêdnych do wykonywania zestawu zadañ zawodowych. UMIEJÊTNOŒÆ Zdolnoœæ do wykonania czynnoœci prowadz¹cych do zrealizowania zadania zawodowego. CZYNNOŒCI Dzia³ania podejmowane w ramach zadania zawodowego i da- ZAWODOWE j¹ce efekt w postaci realizacji celu przewidzianego w zadaniu zawodowym. Czynnoœci mog¹ mieæ charakter motoryczny lub intelektualny. WIADOMOŒCI Zestaw informacji i procedur dzia³ania niezbêdnych do ukszta³towania okreœlonych umiejêtnoœci. CECHY Wrodzone lub nabyte cechy osobowoœci, talentu, charakteru PSYCHOFIZYCZNE i sprawnoœci pos³ugiwania siê cia³em (zw³aszcza koñczynami i receptorami wzroku, s³uchu, dotyku, smaku itp.), niezbêdne do prawid³owego i skutecznego wykonywania zadañ zawodowych. STANOWISKO PRACY Najmniejsza jednostka organizacyjna przedsiêbiorstwa, miejsce pracy, czêœæ powierzchni produkcyjnej lub us³ugowej zajmowanej lub obs³ugiwanej przez pracownika w celu wykonywania powierzonej mu pracy zadañ zawodowych. STANDARD Akceptowana przez przedstawicieli pracodawców, pracobior- KWALIFIKACJI ców i innych kluczowych partnerów spo³ecznych partycypu- ZAWODOWYCH j¹cych w gospodarce i rynku pracy norma minimalnych wymagañ kwalifikacyjnych, w uk³adzie piêciu poziomów kwalifikacji, z podzia³em na kwalifikacje zwi¹zane z typowymi stanowiskami pracy lub zadaniami zawodowymi, kwalifikacje ponadzawodowe, ogólnozawodowe, podstawowe i specjalistyczne dla zawodu opisuj¹ce zbiory niezbêdnych umiejêtnoœci, wiadomoœci i cech psychofizycznych odpowiadaj¹cych zadaniom zawodowym i kwalifikacjom wyodrêbnionym w zawodzie i gwarantuj¹cych jakoœæ wykonywania zawodu. 170
7 KWALIFIKACJE Podstawowe umiejêtnoœci, wiadomoœci i cechy psychofizyczne PONADZAWODOWE potrzebne do sprawnego wykonywania pracy i podejmowania dzia³añ w yciu zawodowym i pozazawodowym. Kwalifikacje ponadzawodowe wyra aj¹ siê w pozytywnych postawach i pozytywnym stanie fizycznym przy jednoczesnym opanowaniuogólnych umiejêtnoœci dzia³ania praktycznego i umys³owego. Kwalifikacje ponadzawodowe nie uprawniaj¹ do wykonywania zawodu, ale s¹ niezbêdne do osi¹gniêcia wymaganej wspó³czeœnie jakoœci pracy. Dla potrzeb standardu kwalifikacji zawodowych przyjêto, e kwalifikacje ponadzawodowe s¹ wspó³lne dla bran y/sektora gospodarki, do której nale y zawód poddany standaryzacji. KWALIFIKACJE Wymagania w zakresie umiejêtnoœci, wiadomoœci i cech psy- OGÓLNOZAWODOWE chofizycznych, które ukierunkowuj¹ do wykonywania prac w okreœlonym obszarze zawodowym obejmuj¹cym zwykle grupê pokrewnych zawodów i specjalnoœci. Dla potrzeb standardu kwalifikacji zawodowych przyjêto, e kwalifikacje ogólnozawodowe s¹ wspólne dla wszystkich kwalifikacji wyodrêbnionych w standardzie dla danego zawodu. KWALIFIKACJE Wymagania w zakresie umiejêtnoœci, wiadomoœci i cech psy- PODSTAWOWE chofizycznych, które umo liwiaj¹ efektywne wykonywanie ty- DLA ZAWODU powych zadañ zawodowych charakterystycznych dla okreœlonego zawodu. KWALIFIKACJE Specyficzne, rzadziej wystêpuj¹ce wymagania w zakresie umie- SPECJALISTYCZNE jêtnoœci, wiadomoœci i cechy psychofizyczne umo liwiaj¹ce wykonywanie wyspecjalizowanych zadañ i pe³nienie nietypowych funkcji zawodowych. POZIOMY S¹ hierarchicznym uk³adem kwalifikacji odzwierciedlaj¹cym sto- KWALIFIKACJI pieñ z³o onoœci i trudnoœci zadañ zawodowych i zwi¹zanych ZAWODOWYCH z nimi wymagañ kwalifikacyjnych. Mog¹ s³u yæ do wartoœciowania pracy, budowania hierarchii pracowników, okreœlania zakresów odpowiedzialnoœci, definiowania poziomów kszta³cenia itp. Poziom 1 Kwalifikacje niezbêdne do wykonywania prostych, rutynowych zadañ wykonywanych pod kierunkiem prze³o onego, stanowi¹cych podstawê do dalszych, bardziej specjalistycznych dzia³añ. Poziom 2 Kwalifikacje niezbêdne do wykonywania zadañ w sytuacjach typowych. Niektóre zadania mog¹ byæ bardziej z³o one i wymagaæ dzia³añ samodzielnych charakteryzuj¹cych siê indywidualn¹ odpowiedzialnoœci¹. Wymagaæ mog¹ równie umiejêtnoœci pracy w zespole. 171
8 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Kwalifikacje niezbêdne do wykonywania zadañ z³o onych, zarówno w warunkach typowych jak i problemowych. Zadania charakteryzuj¹ siê ró norodnoœci¹ wykonywanych czynnoœci i wymagaj¹ samodzielnoœci i odpowiedzialnoœci. Dotyczyæ mog¹ równie umiejêtnoœci kierowania prac¹ innych osób. Kwalifikacje niezbêdne do wykonywania wielu ró norodnych, skomplikowanych zadañ o charakterze technicznym, organizacyjnym lub specjalistycznym dla danego obszaru dzia³alnoœci zawodowej. Zadania wymagaj¹ wysokiej, osobistej odpowiedzialnoœci i samodzielnoœci, jak równie umiejêtnoœci kierowania zespo³em pracowników. Kwalifikacje niezbêdne do wykonywania z³o onych zadañ, czêsto w sytuacjach problemowych, wymagaj¹cych podejmowania decyzji o znaczeniu strategicznym dla organizacji. Zadanie te zwi¹zane s¹ z pe³n¹ odpowiedzialnoœci¹ za pracê i rozwój innych osób a tak e wymagaj¹ umiejêtnoœci diagnozowania, analizowania, prognozowania, planowania oraz wdra ania nowych pomys³ów do praktyki gospodarczej. Organizacja i przebieg badañ Celem badañ w przedsiêbiorstwach by³o zweryfikowanie wykazów zadañ zawodowych, umiejêtnoœci, wiadomoœci, stanowisk pracy i cech psychofizycznych, przygotowanych przez zespo³y autorskie na podstawie wiedzy eksperckiej. Zweryfikowane treœci sta³y siê podstaw¹ do zaprojektowania zbioru 40 krajowych standardów kwalifikacji w wybranych zawodach. Badanie przebiega³o zgodnie ze zmodyfikowan¹ w metodologi¹ projektu PHARE 98 Training Needs Analysis. Prawid³owe zastosowanie metodologii zapewniali eksperci, którzy brali udzia³ w przygotowaniu pierwszych oœmiu projektów standardów kwalifikacji zawodowych oraz w pokrewnych projektach badawczych. Do projektowania opisów standardów kwalifikacji zawodowych wybrano 40 zawodów: 172
9 Lp. Tabela 1. Wykaz zawodów, dla których opracowano standardy kwalifikacji zawodowych ZAWODY 1. Monter konstrukcji budowlanych (712903)* 2. Murarz (712102)* 3. Monter instalacji i urz¹dzeñ sanitarnych* zawód szkolny obejmuj¹cy grupê elementarn¹ (7136) 4. Monter sieci komunalnych* zawód szkolny obejmuj¹cy grupê elementarn¹ (7137) 5. Posadzkarz (713203)* 6. Technolog robót wykoñczeniowych w budownictwie (713901)* 7. Monter izolacji budowlanych (713401)* 8. Monter - instalator urz¹dzeñ technicznych w budownictwie wiejskim (723310)* 9. Monter instalacji gazowych (713602)* 10. Stolarz (742204)* 11. Œlusarz (722204)* 12. Technik budownictwa (311204)* 13. Technik geodeta (311104)* 14. Technik drogownictwa (311206)* 15. Technik in ynierii œrodowiska i melioracji (311208)* 16. Technik architektury krajobrazu (321202)* 17. Technik telekomunikacji (311402)* Technik us³ug pocztowych i telekomunikacyjnych* zawód szkolny obejmuj¹cy grupê elementarn¹ (4213) Monter sieci i urz¹dzeñ telekomunikacyjnych* zawód szkolny obejmuj¹cy grupê elementarn¹ (7252) 20. Technik informatyk (312102)* 21. Specjalista bezpieczeñstwa i higieny pracy (214923) 22. Inspektor pracy (247104) 23. Stra ak (515101) * 24. Technik po arnictwa (315104)* 25. In ynier po arnictwa (214910) 26. Inspektor ochrony œrodowiska (315204) 27. Specjalista ds. integracji europejskiej (247902) 173
10 28. Pielêgniarka* - zawód szkolny Pielêgniarka - obejmuje ca³¹ grupê elementarn¹ (3231) 29. Technik mechatronik (311990) 30. Organizator obs³ugi turystycznej (341401)* zawód szkolny: Technik obs³ugi turystycznej 31. Specjalista ds. marketingu i handlu (sprzeda y) (241912) 32. Technik us³ug kosmetycznych (514107)* 33. Kierownik ma³ego przedsiêbiorstwa wed³ug klasyfikacji jest to zawód obejmuj¹cy grupê œredni¹: Kierownicy ma³ych przedsiêbiorstw (131) 34. Przedstawiciel handlowy (przedstawiciel regionalny) (341503) 35. Spawacz zawód obejmuj¹cy grupê elementarn¹ (7212) 36. Wyk³adowca na kursach (edukator, trener) (235910) 37. Uk³adacz nawierzchni drogowych (712404) 38. Malarz - tapeciarz (714103)* 39. Grafik komputerowy (311801) 40. Operator obrabiarek sterowanych numerycznie (821107) (*) oznacza, e zawód objêty jest tak e klasyfikacj¹ zawodów szkolnictwa zawodowego 174
11 Sprawna organizacja badañ wymaga³a podzia³u zadañ i odpowiedzialnoœci wed³ug poni szej struktury. Rys. 1. Organizacja badañ Ekspert Kluczowy, koordynator Dzia³ania 2 Wspó³praca z koordynatorem Dzia³ania 3 Zespó³ pracowników technicznych Z-ca koordynatora, sekretarz Zespó³ doradców prawnych Konsultant ds. metodologii obszaru zawodowego 1 Konsultant ds. metodologii obszaru zawodowego 2 Konsultant ds. metodologii obszaru zawodowego 3 Konsultant ds. metodologii obszaru zawodowego n 40 zespo³ów autorskich Specjaliœci reprezentuj¹cy stowarzyszenie zawodowe, zwi¹zek zawodowy lub zwi¹zek pracodawców danej bran y i badanego zawodu. Specjaliœci w dziedzinie analizy pracy, zadañ i czynnoœci zawodowych, psychologii pracy lub doradztwa zawodowego znawcy bran y i badanego zawodu. Respondenci na terenie badanych przedsiêbiorstw 1. Z-ca dyrektora ds. rozwoju zasobów ludzkich lub kierownik dzia³u kadr. 2. Bezpoœredni prze³o ony pracownika w danym zawodzie. 3. Pracownik pierwszy. 4. Pracownik drugi. EWALUACJA ETAP 1: Metoda seminaryjna krytyczny os¹d treœci standardu na seminarium (zajêcia warsztatowe) ETAP 2: Recenzja opisu standardu dokonana przez dwóch niezale nych ekspertów OPINIA MGPiPS Komitetu Steruj¹cego 175
12 Przebieg badañ w przedsiêbiorstwach podzielono na etapy przedstawione poni ej. Etap 1 Przygotowanie kwestionariusza ankiety badawczej Punkt I ankiety: cz³onkowie zespo³u autorskiego otrzymali uniwersalny kwestionariusz ankiety, który wype³nili treœci¹ zawieraj¹c¹ proponowane zapisy zadañ zawodowych z podzia³em na: ZADANIA TECHNOLOGICZNE/WYKONAWCZE dotycz¹ metod dzia³ania podejmowanych na w³asnym stanowisku pracy, ale wynikaj¹cych z technologii pracy w przedsiêbiorstwie. S¹ zwi¹zane z technologi¹ wytwarzania, technologi¹ œwiadczenia us³ug, albo sposobem wykonywania okreœlonych procedur i operacji na stanowisku pracy. ZADANIA ORGANIZACYJNE dotycz¹ organizacji i planowania pracy na w³asnym stanowisku, w relacji ze stanowiskami wspó³pracuj¹cymi. ¹cz¹ zakresy prac z zakresami odpowiedzialnoœci i samokontroli. ZADANIA KIEROWANIA I WSPÓ PRACY dotycz¹ wspó³pracy w zespole pracowniczym, kierowania zespo³em, organizowania pracy zespo³u, wspó³pracy z prze³o onymi, kooperantami i otoczeniem przedsiêbiorstwa. ZADANIA KONTROLI I OCENY JAKOŒCI dotycz¹ samokontroli wykonanych prac lub œwiadczonych us³ug, kontrolowania pracy podleg³ych pracowników, oceny jakoœci wyrobów i us³ug, obowi¹zków zwi¹zanych z procedurami systemu zapewniania jakoœci w przedsiêbiorstwie. Punkt II ankiety: cz³onkowie zespo³u autorskiego przyporz¹dkowali poszczególnym zadaniom niezbêdne do ich wykonania umiejêtnoœci, wiadomoœci i cechy psychofizyczne z podzia³em na: sprawnoœci sensomotoryczne, zdolnoœci cechy osobowoœci. Punkt III ankiety: cz³onkowie zespo³u autorskiego wype³nili tabelê z nazwami proponowanych stanowisk pracy. Zadaniem respondentów by³o okreœlenie, które ze stanowisk nale y zakwalifikowaæ do typowych dla za- 176
13 wodu, a które do pomocniczych, przy za³o eniu, e do standardu powinny wejœæ typowe stanowiska pracy. Etap 2 Badania pilota owe Kwestionariusz wype³niony treœci¹ przez zespó³ autorski zosta³ poddany ewaluacji metod¹ badañ pilota owych w minimum dwóch przedsiêbiorstwach sprawdzony zostanie stopieñ rozumienia zapisów przez respondentów oraz naniesione uwagi dotycz¹ce treœci kwestionariuszy. Po niezbêdnych zmianach w treœci ankiety wydrukowano odpowiedni¹ liczbê kwestionariuszy. Etap 3 Uzyskanie zgody na wejœcie z badaniami na teren przedsiêbiorstw Cz³onkowie zespo³ów autorskich, pos³uguj¹c siê odpowiednimi bazami adresowymi firm, wybierali minimum 10 przedsiêbiorstw dla jednego standardu. Wybrane przedsiêbiorstwa stanowi³y teren badañ docelowych. Ze wzglêdów metodologicznych przedsiêbiorstwa z badañ pilota owych nie wchodzi³y w sk³ad przedsiêbiorstw z badañ docelowych. Lider zespo³u autorskiego wystêpowa³ z pismem do dyrektora przedsiêbiorstwa z proœb¹ o wziêcie udzia³u w badaniach pos³ugiwa³ siê przy tym pismem polecaj¹cym z Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej. W przypadku nie uzyskania zgody na przeprowadzenie badañ, wybrane przedsiêbiorstwo by³o zastêpowane podobnym. Etap 4 Przeprowadzenie badañ docelowych Cz³onkowie zespo³u autorskiego wkraczali na teren przedsiêbiorstwa i zbierali opinie za pomoc¹ kwestionariuszy. Opinie nale a³o zebraæ od minimum 4 respondentów w ka dym badanym przedsiêbiorstwie. Respondentami byli: dyrektor lub z-ca dyrektora np. rozwoju zasobów ludzkich, lub kierownik dzia³u kadr. bezpoœredni prze³o ony pracownika w danym zawodzie (np. brygadzista lub kierownik zespo³u zadaniowego). dwóch pracowników pracuj¹cych bezpoœrednio w zawodzie. 177
14 W przypadku niemo liwoœci dotarcia do czterech respondentów w jednym przedsiêbiorstwie (taka sytuacja ma miejsce w zawodach wykonywanych zazwyczaj w ma³ych firmach, które s¹ w skrajnym wypadku firmami jednoosobowymi), nale a³o uzyskaæ minimum 40 wype³nionych ankiet. Ros³a wówczas liczba podmiotów gospodarczych, do których nale a³o dotrzeæ z badaniami. Etap 5 Analiza iloœciowa wyników badañ Na podstawie analizy iloœciowej wyników badañ, cz³onkowie zespo³u autorskiego sporz¹dzili listê zadañ zawodowych i towarzysz¹cych im umiejêtnoœci, wiadomoœci i cech psychofizycznych, a tak e listê stanowisk pracy typowych dla zawodu, które powinny zostaæ wprowadzone do standardu. W przypadku ocen respondentów dotycz¹cych zapisów: zadañ zawodowych, umiejêtnoœci, wiadomoœci i cech psychofizycznych, pos³u ono siê statystyk¹ œredniej arytmetycznej dla czterostopniowej skali ocen (skala: bardzo wa ne [4] wa ne [3] ma³o wa ne [2] zbêdne [1]). Wynik œredniej 2,9 i mniej stanowi³ kryterium wy³¹czenia zapisu ze standardu, gdy oznacza³, e respondenci uznaj¹ dany zapis za niereprezentatywny dla zawodu. Dla oceny stanowisk pracy reprezentatywnych dla zawodu pos³u ono siê skal¹ trójstopniow¹: typowe dla zawodu [3], pomocnicze dla zawodu [2], rzadko wystêpuj¹ce [1]. Wartoœæ obliczonej œredniej arytmetycznej 2,5 i mniej rozk³adu g³osów respondentów stanowi³a kryterium wy³¹czenia okreœlonego stanowiska pracy ze standardu kwalifikacji zawodowych. Etap 6 Sporz¹dzenie opisu standardu Cz³onkowie zespo³u autorskiego analizowali tak e jakoœciowe wyniki ankietowania celem wyodrêbnienia sk³adowych kwalifikacji zwi¹zanych z zadaniami zawodowymi, oznaczonych symbolami: K-1, K-2, K-3 itd. Podsumowaniem analizy by³o skonstruowanie tabeli korelacji miêdzy zadaniami zawodowymi a sk³adowymi kwalifikacji zawodowych. W kolejnym kroku cz³onkowie zespo³u autorskiego przypisywali poszczególne umiejêtnoœci, wiadomoœci i cechy psychofizyczne do piêciu poziomów kwalifikacji 178
15 oraz do czterech kategorii kwalifikacji (ponadzawodowych, ogólnozawodowych, podstawowych dla zawodu i specjalistycznych dla zawodu). Podczas sporz¹dzania opisu standardu cz³onkowie zespo³u autorskiego wykorzystywali wszelkie dostêpne informacje zawodoznawcze oraz komentarze respondentów zanotowane w kwestionariuszu ankiety lub przekazane ustnie ankieterowi. Etap 7 Ewaluacja opisu standardu Ewaluacja opisu standardu powinna zapewniæ mo liwie szerok¹ konsultacjê spo³eczn¹ przed zatwierdzeniem standardu, dlatego ewaluacjê przeprowadzono w trzech etapach: ETAP 1 SEMINARIUM EWALUACYJNE Lider zespo³u autorskiego we wspó³pracy z sekretarzem komponentu zorganizowa³ seminarium ewaluacyjne, na które zaprosi³ wszystkich cz³onków zespo³u autorskiego oraz minimum trzech ewaluatorów zewnêtrznych. Ewaluatorzy byli wybierani spoœród uznanych autorytetów w zawodzie, którego dotyczy³ opis standardu kwalifikacji zawodowych. Na seminarium opis standardu poddany by³ twórczej krytyce (metoda warsztatowa, burza mózgów ). Seminarium koñczy³o siê wnioskami zapisanymi w notatce podpisanej przez wszystkich obecnych. Notatka by³a formaln¹ podstaw¹ do wprowadzenia zmian w standardzie. ETAP 2 RECENZJE Sekretarz komponentu przesy³a³ poprawione po seminarium ewaluacyjnym opisy standardów do niezale nych recenzentów (jeden standard ocenia³o dwóch recenzentów). Recenzentów wybiera³ sekretarz komponentu spoœród uznanych autorytetów w danym zawodzie, którego dotyczy³ opis standardu. Po uzyskaniu recenzji sekretarz komponentu przekazywa³ jej treœæ liderowi zespo³u autorskiego, który nanosi³ niezbêdne poprawki w opisie standardu, wspó³pracuj¹c z pozosta³ymi cz³onkami zespo³u. 179
16 ETAP 3 APROBATA MGPiPS I KOMITETU STERUJ CEGO Ekspert kluczowy wraz z sekretarzem komponentu i w porozumieniu z liderami zespo³ów autorskich, ustalali ostateczne wersje opisów standardów i przedstawiali je do aprobaty MGPiPS i Komitetu Steruj¹cego. Po uzyskaniu aprobaty odpowiednich komórek MGPiPS i Komitetu Steruj¹cego opisy standardów uwa ane s¹ za gotowe do zatwierdzenia przez Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Spo³ecznej i nastêpnie mog¹ byæ opublikowane i udostêpnione w elektronicznej bazie danych o standardach. Teren badañ Próbka badawcza obejmowa³a na ogó³ ma³e, œrednie i du e przedsiêbiorstwa w mniej wiêcej równych czêœciach (istniej¹ wyj¹tki od tej zasady nie wszystkie zawody mog¹ byæ wykonywane jednoczeœnie w ma³ych, œrednich i du ych przedsiêbiorstwach, np. zawód kierownik ma³ego przedsiêbiorstwa dotyczy podmiotów gospodarczych zatrudniaj¹cych do 10 pracowników). Jeœli wystêpowa³o zró nicowanie geograficzne w wykonywaniu zawodu, próbka badawcza by³a próbk¹ ogólnokrajow¹, zapewniaj¹c¹ reprezentowanie tych regionów kraju, w których wykonywanie zawodu mo e siê ró niæ co do zadañ zawodowych. W badaniach wziê³o udzia³ 552 przedsiêbiorstwa, z czego 86 przedsiêbiorstw w badaniach pilota owych, a pozosta³e 466 w badaniach docelowych. Rozk³ad liczby przedsiêbiorstw w poszczególnych województwach obrazuje mapa (rys. 2). 180
17 Rys. 2. Liczba badanych przedsiêbiorstw w poszczególnych województwach. Zachodnio- Pomorskie 9 Pomorskie 10 Kujawsko- Pomorskie 12 Warmiñsko-Mazurskie 6 Podlaskie 9 Lubuskie 6 Wielkopolskie 18 Mazowieckie 195 Dolnoœl¹skie 9 Razem: 552 przedsiêbiorstwa Opolskie 5 ódzkie 43 Œl¹skie 45 Œwiêtokrzyskie 11 Ma³opolskie 95 Lubelskie 54 Podkarpackie 25 Zespo³y badawcze (autorskie) Rekrutacjê autorów starano siê prowadziæ przede wszystkim w organizacjach zwi¹zanych z gospodark¹ (organizacje pracobiorców i pracodawców). Jednoczeœnie uznano, e idealny autor oprócz przygotowania merytorycznego w okreœlonym zawodzie powinien mieæ tak e przygotowanie 181
18 pedagogiczne, socjologiczne i/lub psychologiczne oraz doœwiadczenie przy projektowaniu dokumentacji zwi¹zanej z charakterystykami i opisami zawodów. Poniewa w praktyce trudno znaleÿæ tak¹ osobê, sk³ady zespo³ów autorskich (najczêœciej 3-osobowe) zosta³y zró nicowane pod wzglêdem kompetencji osób tworz¹cych zespó³. Przyjêto zasadê, e jedna osoba nazwana konsultantem ds. metodologii odpowiada za stronê metodologiczn¹ opracowania standardu i pe³ni jednoczeœnie funkcjê lidera zespo³u autorskiego. Konsultanci zostali wybrani spoœród osób legitymuj¹cych siê udokumentowanymi kwalifikacjami oraz odpowiednim doœwiadczeniem przy projektowaniu dokumentacji zawodoznawczych (projektowane wczeœniej standardy kwalifikacji zawodowych, programy nauczania, podstawy programowe kszta³cenia w zawodzie, opisy zawodów, testy pomiaru dydaktycznego, zw³aszcza testy typu próba pracy itp.). Podstawowym kryterium doboru pozosta³ych osób tworz¹cych zespó³ autorski by³o posiadanie przez nich praktyki i doœwiadczenia pracy w zawodzie, dla którego projektowany by³ standard oraz posiadanie udokumentowanego aktualnego zwi¹zku z zawodem lub bran ¹, do której zawód nale y. Przyjêto równie zasadê, e autorzy powinni mieæ wykszta³cenie wy sze lub wykszta³cenia œrednie w tym przypadku poparte d³ugoletni¹ praktyk¹ w danym zawodzie. W okresie od stycznia i lutego 2003 r. przeprowadzono szkolenia instrukta owe cz³onków zespo³ów autorskich projektuj¹cych standardy kwalifikacji zawodowych. Przyjêto koncepcjê szkoleñ kameralnych z jednym, dwoma, lub trzema sk³adami autorskimi jednoczeœnie. Dziêki indywidualizacji pracy szkoleniowej spotkania mia³y charakter intensywny i skutecznie wprowadza³y osoby po raz pierwszy stykaj¹ce siê z problematyk¹ standaryzacji kwalifikacji w zagadnienia projektowo-metodologiczne. Ogó³em 40 zespo³ów autorskich tworzy³o 73 osoby (59 autorów merytorycznych i 14 konsultantów ds. metodologii). Utworzone zespo³y cechowa³ wysoki profesjonalizm oraz reprezentatywnoœæ dla œrodowisk zawodowych. 182
19 Struktura standardu kwalifikacji zawodowych Spraw¹ zasadnicz¹ rozpoczêcia prac nad budow¹ standardów kwalifikacji zawodowych by³o przyjêcie struktury standardu i opisanie poszczególnych elementów sk³adaj¹cych siê na ni¹. Zgodnie z przyjêt¹ definicj¹, standard kwalifikacji zawodowych jest to norma minimalnych wymagañ kwalifikacyjnych dla zawodu. Szkielet standardu tworzy zestaw zadañ zawodowych Z-1, Z-2, Z-3,..., Z-n oraz zestaw sk³adowych kwalifikacji K-1, K-2, K-3... K-i. Przyjêto, e kilku pokrewnym zadaniom zawodowym mo na przypisaæ sk³adow¹ K-i zawieraj¹c¹ trzy podstawowe komponenty: umiejêtnoœci (U 1 U J ), wiadomoœci (W 1 W J ), cechy psychofizyczne (P 1 P J ). Poprawne wykonywanie zawodu wymaga przyporz¹dkowania zbiorowi zadañ zawodowych Z-n zbioru odpowiadaj¹cych im sk³adowych kwalifikacji zawodowych K-i, przy czym liczba tak wyodrêbnionych sk³adowych kwalifikacji powinna byæ znacznie mniejsza ni liczba zadañ zawodowych. Przy takim zdefiniowaniu struktury, model standardu kwalifikacji zawodowych jest zgodny z definicj¹ zawodu jako zbioru zadañ zawodowych. Strukturê standardu kwalifikacji zawodowych przedstawia rys. 3. Standard kwalifikacji zawodowych jest z³o on¹ struktur¹ hierarchiczn¹, w której wystêpuj¹ okreœlone relacje pomiêdzy wymaganiami kwalifikacyjnymi w uk³adzie umiejêtnoœci, wiedzy i cech psychofizycznych, rodzajem kwalifikacji i poziomami kwalifikacji zawodowych. W projekcie przyjêto, e standardy kwalifikacji zawodowych mog¹ wystêpowaæ na piêciu poziomach. Próbê zdefiniowania poziomów kwalifikacji podjêto w oparciu o brytyjskie doœwiadczenia dotycz¹ce standardów kompetencji zawodowych NVQ (National Vocational Qualification) oraz w oparciu o definicje poziomów kwalifikacji przyjête w Unii Europejskiej dla celów porównawczych. 183
20 Rys. 3. Struktura standardu kwalifikacji zawodowych STANDARD KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH ZESTAW ZADAÑ ZAWODOWYCH Z 1 Z 2 Z 3 Z 4 Z 5 Z 6 Z 7 Z 8 Z 9 Z.. Z n K-1 K-2 K-i SK ADOWE SK ADOWE KWALIFIKACJI KWALIFIKACJI U 1 W 1 U 2 W 2 U J W J P 1 P 2 P J Kwalifikacje ponadzawodowe (poziom 1 do 5) Kwalifikacje ogólnozawodowe (poziom 1 do 5) Kwalifikacje podstawowe dla zawodu (poziom 1 do 5) Kwalifikacje specjalistyczne dla zawodu (poziom 1 do 5) 184
21 Rys. 4 przedstawia model standardu kwalifikacji zawodowych widziany w trzech wymiarach: 1) sk³adowa kwalifikacji, 2) rodzaj kwalifikacji, 3) poziom kwalifikacji. Rys. 4. Trójwymiarowy model standardu kwalifikacji zawodowych Poziom kwalifikacji Ponadzawodowe K-1 K-2 K-3 K-4... K-i Ogólnozawodowe Podstawowe Sk³adowa kwalifikacji Specjalistyczne Rodzaj kwalifikacji To, co jest istot¹ kwalifikacji, czyli trójka pojêæ: umiejêtnoœæ wiadomoœæ cecha psychofizyczna, zobrazowane jest w modelu jako punkt przeciêcia wspó³rzêdnych trzech osi. Zatem ka da umiejêtnoœæ, wiadomoœæ i cecha psychofizyczna jest dok³adnie zdefiniowana za pomoc¹ sk³adowej kwalifikacji, rodzaju kwalifikacji oraz poziomu kwalifikacji. Rozró nienie poziomów kwalifikacji zawodowych jest œciœle zwi¹zane ze stopniem z³o onoœci zadañ zawodowych, nie zaœ z poziomem kszta³cenia. Ka demu z poziomów kwalifikacji odpowiada zgodnie z przyjêtymi 185
22 definicjami w³aœciwy zakres wymagañ kwalifikacyjnych uprawniaj¹cy do podejmowania pracy o okreœlonym stopniu z³o onoœci, samodzielnoœci i odpowiedzialnoœci. Lista zastosowañ wielopoziomowej struktury kwalifikacyjnej jest list¹ otwart¹. Mog¹ z niej korzystaæ ró ne podsystemy spo- ³eczne, w których liczy siê formalne uznawanie kwalifikacji zawodowych i hierarchia kwalifikacji (np. system ubezpieczeñ spo³ecznych, uk³ady zbiorowe pracy z taryfikatorami kwalifikacyjnymi, system zawodowych egzaminów zewnêtrznych itp.). Wyodrêbnienie poziomów kwalifikacji zawodowych powinno tak e s³u yæ dobraniu w³aœciwego poziomu kszta³cenia w danym zawodzie, a co za tym idzie, przyczyniæ siê do uznawalnoœci œwiadectw i dyplomów oraz do przyznawania stosownego poziomu uposa enia, czy te do budowania hierarchii stanowisk pracy. Wnioski i rekomendacje Na podstawie doœwiadczeñ wyniesionych z przeprowadzonych badañ wymagañ stanowisk pracy w przedsiêbiorstwach, mo na sformu³owaæ wnioski i rekomendacje: 1. Respondenci sygnalizowali, e ankieta jest zbyt obszerna i wymaga poœwiêcenia du ej iloœci czasu na jej wype³nienie (œredni czas wype³nienia ankiety wyniós³ ok. 1 godziny); nale y d¹ yæ do skrócenia kwestionariusza ankiety poprzez obni anie szczegó³owoœci opisu standardu. 2. W nastêpnej edycji badañ nale y rozwa yæ modyfikacjê kwestionariusza ankiety w treœciach dotycz¹cych cech psychofizycznych. Wiêkszoœæ respondentów by³a zdania, e cechy psychofizyczne nale y okreœlaæ w stosunku do ca³ego zawodu, a nie do zadania zawodowego. Przeszkod¹ w zaakceptowaniu takiego stanowiska respondentów mo e byæ trend w badaniach zawodoznawczych odchodzenia od badañ kwalifikacji zawodowych dla ca³ego zawodu na rzecz badañ kwalifikacji przyporz¹dkowanych do okreœlonych rodzajów prac, czy wrêcz stanowisk pracy. Jest to podejœcie nowoczesne i bardziej elastyczne. Ponadto takie podejœcie sprzyja stosowaniu koncepcji kszta³cenia modu³owego. Jednak na 186
23 tym etapie rozwoju standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce eksperci Dzia³ania 2 opowiadaj¹ siê za okreœlaniem w przysz³oœci cech psychofizycznych dla ca³ego zawodu, a nie dla poszczególnych zadañ zawodowych (wyjœciem poœrednim mo e byæ okreœlanie cech psychofizycznych oddzielnie dla czterech grup zadañ zawodowych: technologicznych, organizacyjnych, kierowania i wspó³pracy, kontroli i oceny jakoœci). Dziêki temu skróceniu ulegnie kwestionariusz ankiety. 3. Nie nale y narzucaæ zespo³om badawczym kryterium geograficznego doboru próby badawczej, gdy tylko w nielicznych zawodach ma ono znaczenie dla jakoœci opisu standardu. 4. Respondenci na ogó³ woleli wype³niaæ ankietê w domu, gdy w miejscu pracy nie pozwala³y im na to obowi¹zki. Wtedy kontakt z ankieterem polega³ na dok³adnym poinstruowaniu respondenta przed wype³nieniem ankiety (oko³o 60% respondentów wype³ni³o ankietê w domu). 5. Brak jest podstaw do twierdzenia, e ankiety wype³nione bez obecnoœci ankietera maj¹ ni sz¹ jakoœæ jakoœæ wype³nienia ankiety zale y wy- ³¹cznie od jakoœci respondenta. 6. Projektowany model rozwi¹zañ organizacyjno-prawnych wprowadzaj¹cych standardy kwalifikacji zawodowych powinien uwzglêdniæ doœwiadczenia p³yn¹ce z organizacji pracy zespo³ów autorskich, mianowicie: prace projektowe nad kolejnymi opisami standardów kwalifikacji zawodowych powinny byæ zorganizowane na wzór piramidy, tzn. osoby maj¹ce doœwiadczenie projektowe przekazuj¹ je coraz wiêkszej liczbie osób projektuj¹cych standardy po raz pierwszy; prace nad kolejnymi standardami kwalifikacji zawodowych powinny byæ oparte na doœwiadczonej kadrze, która bra³a udzia³ w pracach dotychczasowych nast¹pi wtedy niezbêdny przep³yw wiedzy i doœwiadczenia; prace projektowe nad standardami kwalifikacji zawodowych powinna koordynowaæ jedna instytucja, najlepiej naukowo-badawcza, co zapewni jednolitoœæ stosowanej metodologii i opisów poszczególnych standardów; 187
24 niezwykle wa na jest stabilnoœæ metodologii projektowania standardów, tzn. raz przyjête wzorce powinny obowi¹zywaæ przynajmniej w perspektywie dziesiêciolecia; spe³nienie tego warunku jest podstaw¹ rozwoju i absorpcji standardów przez œrodowiska zawodowe; w przysz³oœci inicjatorami prac nad projektowaniem standardów kwalifikacji zawodowych powinny byæ stowarzyszenia i zwi¹zki zawodowe pracodawców i pracobiorców to zdecyduje o ich zaanga owaniu w prace projektowe, a za ich poœrednictwem o zaanga owaniu siê przedsiêbiorstw w badania ankietowe; badania ankietowe w przedsiêbiorstwach powinny byæ oparte o sta³y panel wspó³pracuj¹cych zak³adów pracy, zw³aszcza, e aktualizacja standardu powinna mieæ miejsce œrednio co 3 lata; brak zaanga owania zak³adów pracy w badania ankietowe jest istotn¹ przeszkod¹ w projektowaniu standardów kwalifikacji zawodowych; na zaprojektowanie jednego standardu kwalifikacji zawodowych potrzeba oko³o 1 roku. Przy za³o eniu pozytywnego wp³ywu doœwiadczenia na sprawnoœæ pracy zespo³ów autorskich, czas ten mo na skróciæ do 9 miesiêcy. Bibliografia: Kwiatkowski S.M., WoŸniak I. (red.): Standardy kwalifikacji zawodowych i standardy edukacyjne. Relacje-Modele-Aplikacje. Instytut Badañ Edukacyjnych, Warszawa Kwiatkowski S.M., Symela K. (red.): Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria-Metodologia-Projekty. Instytut Badañ Edukacyjnych, Warszawa Kwiatkowski S.M., Sepkowska Z. (red.): Budowa standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce. Instytut Badañ Edukacyjnych Instytut Technologii Eksploatacji, Warszawa Radom
25 Krzysztof Symela ekspert II czêœci Nowe, modu³owe programy szkolenia zawodowego Wprowadzenie Dynamiczny rozwój w dziedzinie technologii, informacji i komunikacji, jaki obecnie ma miejsce, w zasadniczy sposób wp³ywa na wszystkie obszary indywidualnych i zbiorowych dzia³añ cz³owieka w skali lokalnej, regionalnej, narodowej czy miêdzynarodowej. Sfera edukacji jest tym obszarem, gdzie ogniskuj¹ siê oczekiwania dotycz¹ce zapotrzebowania iloœciowego i jakoœciowego na wykwalifikowanych, kompetentnych pracowników, gdzie wystêpuje wiele podmiotów œwiadcz¹cych us³ugi szkoleniowe w ramach tzw. uczenia siê przez ca³e ycie. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej wspiera system edukacji ustawicznej, uznaj¹c modernizacjê oferty szkoleniowej za niezbêdn¹ dla efektywnej aktywizacji zawodowej i spo³ecznej obywateli, w szczególnoœci osób bezrobotnych i zagro onych bezrobociem. W latach MGPiPS realizowa³o projekt wspó³finansowany z po yczki Banku Œwiatowego pn. Szkolenie Doros³ych, w wyniku którego zosta³a rozwiniêta i zaktualizowana koncepcja modu³ów umiejêtnoœci zawodowych (ang. Modules of Employable Skills) wypracowana przez Miêdzynarodow¹ Organi- 189
26 zacjê Pracy. Nastêpnie, opracowane zosta³y modu³owe programy szkolenia dla zawodów i specjalnoœci z 21 obszarów zawodowych. W latach resort pracy zrealizowa³ projekt Phare 98 Analiza potrzeb Szkoleniowych, finansowany z grantu Europejskiej Fundacji Szkolenia w Turynie oraz rz¹du Szwecji, w wyniku którego opracowano metodologiê budowania standardów kwalifikacji zawodowych oraz przygotowano opisy standardów kwalifikacji dla oœmiu zawodów (technik mechanik, pracownik ksiêgowo-finansowy, doradca zawodowy, poœrednik pracy, pracownik socjalny, pracownik administracji samorz¹dowej, technik bezpieczeñstwa i higieny pracy, pracownik ochrony). Przyjmuj¹c obecnie rozwój zasobów ludzkich za jeden z priorytetów postêpu spo³eczno-gospodarczego, jak równie odpowiadaj¹c na wyzwania wynikaj¹ce z budowania gospodarki opartej na wiedzy, MGPiPS kontynuuje powy ej wspomniane dzia³ania w ramach Projektu PHARE 2000 pn. Krajowy System Szkolenia Zawodowego 1. W II czêœci tego projektu, jedno z trzech dzia³añ m.in. przewiduje Opracowanie i upowszechnianie modu³owych programów szkolenia zawodowego, opartych na MOPowskiej koncepcji Modu³ów Umiejêtnoœci Zawodowych (ang. MES). W ramach tego dzia³ania zrealizowane zosta³y cztery zadania: 1) Opracowanie 88 modu³owych programów szkolenia dla wskazanych przez MPiPS zawodów /specjalnoœci oraz upowszechnianie informacji o nich. 2) Zaprojektowanie modelu rozwi¹zañ organizacyjno-prawnych okreœlaj¹cych tryb tworzenia, zatwierdzania i wykorzystania modu³owych programów szkolenia zawodowego. 3) Zorganizowanie szkoleñ dla 600 specjalistów zajmuj¹cych siê edukacj¹ doros³ych, przygotowuj¹cych do rozwijania i upowszechniania programów modu³owych, zgodnie z potrzebami rynku pracy. 4) Zaprojektowanie i wdro enie systemu informatycznego zawieraj¹cego bazê danych o standardach kwalifikacji zawodowych oraz bazê danych o modu³owych szkoleniach zawodowych. 1 Na podstawie: 190
27 W niniejszym opracowaniu skupiono uwagê na modu³owych programach szkolenia zawodowego jako aktualniej ofercie skierowanej do organizatorów prowadz¹cych kursy dla osób bezrobotnych oraz instytucji zainteresowanych wdra aniem nowej generacji programów szkoleniowych, nakierowanych na osi¹ganie konkretnych, wymaganych na rynku pracy kwalifikacji i kompetencji zawodowych. Istota i podstawowe zasady szkolenia w systemie modu³owym Modularyzacja jest stosunkowo now¹ formu³¹ uk³adu treœci kszta³cenia, zaadaptowan¹ do edukacji z techniki (modu³owe rozwi¹zania urz¹dzeñ technicznych, np. komputer, konstrukcje budowlane, uk³ady elektroniki, kosmiczne stacje orbitalne, oprogramowanie informatyczne i inne). W technice modularyzacja ma na celu uporz¹dkowanie elementów (materialnych lub niematerialnych), wchodz¹cych w sk³ad produktu koñcowego, w klasy podzbiorów nazywane potocznie modu³ami. Operuj¹c nimi mo emy w elastyczny sposób konfigurowaæ wiêksze zbiory, które z kolei (na którymœ poziomie procesu) prowadz¹ do osi¹gniêcia produktu koñcowego o za³o onych parametrach i spe³niaj¹cego okreœlone funkcje sk³adaj¹ce siê na pewn¹ ca³oœæ. W przypadku kszta³cenia/szkolenia owa ca³oœæ to modu³owy program nauczania, który doprowadza ucz¹cych siê do osi¹gania zak³adanych celów kszta³cenia, sk³adaj¹cych siê na ca³y zawód lub jego mniejsze fragmenty (zakresy pracy). Nale y jednak e pamiêtaæ, e modu³ nie jest pojêciem œcis³ym i definicje mog¹ siê ró niæ w zale noœci od kraju, instytucji czy adresatów zmodularyzowanych ofert programowych. Wynika to z faktu, e dotychczas nie uda³o siê wypracowaæ jednolitego w skali europejskiej podejœcia w zakresie terminologii, jak i metodologicznej warstwy budowania zmodularyzowanych ofert programowych. Ka dy z krajów rozwija w³asne podejœcie do modularyzacji na u ytek kszta³cenia i szkolenia zawodowego, co wynika równie z uwarunkowañ historycznych, gospodarczych, pedagogicznych, ale i równie politycznych. Jedynie Miêdzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) wypracowa³a uniwersaln¹ koncepcjê szkoleñ modu³owych, która mo e 191
28 z powodzeniem byæ adaptowana do realiów danego kraju i na u ytek ró - nych grup docelowych. Modu³owe programy szkolenia zawodowego postrzegane s¹ jako skuteczny sposób radzenia sobie z dynamicznymi zmianami w treœciach pracy, które dydaktyka transformuje na ró nego rodzaju oferty us³ug szkoleniowych. Idea wykorzystania modu³ów w kszta³ceniu robotników zosta³a przyjêta przez Miêdzynarodow¹ Organizacjê Pracy (MOP ang. ILO) w wyniku szczegó³owych analiz o zasiêgu œwiatowym. Ju na pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych MOP okreœli³a czynniki, które w wyraÿny sposób wp³ywa³y negatywnie na skutecznoœæ (w sensie iloœciowym i jakoœciowym) istniej¹cych wówczas systemów przygotowania kwalifikowanych kadr. Po pierwsze, treœci programów kszta³cenia nie odpowiada³y mo liwoœciom zatrudnienia. Nie by³y te zgodne z treœciami z zakresu szko³y podstawowej. Po drugie, programy kszta³cenia nie mia³y wystarczaj¹cej elastycznoœci, umo liwiaj¹cej dostosowanie ich do indywidualnych potrzeb uczniów, do wymogów przedsiêbiorstw zatrudniaj¹cych absolwentów, czy te do zmian technologicznych. Po trzecie, odczuwany by³ brak odpowiednich materia³ów dydaktycznych, wspieraj¹cych nauczycieli praktycznej nauki zawodu (instruktorów), których kwalifikacje czêsto by³y równie niewystarczaj¹ce. Czynniki te doprowadzi³y MOP, po d³ugim okresie eksperymentowania, badañ i konsultacji, do wypracowania nowej koncepcji przygotowania zawodowego, opartej o idee modu³ów. Koncepcja ta, projektowana dla przezwyciê enia wy ej wymienionych problemów, nosi nazwê Modu³y umiejêtnoœci zawodowych (ang. Modules of Employable Skills w skrócie MES). Doœwiadczenia MOP oraz projektu TOR#9 Szkolenie Doros³ych, realizowanego w polskich realiach, pokazuj¹, e procesowi szkolenia modu³owego przypisuje siê wysok¹ efektywnoœæ i przydatnoœæ zw³aszcza w kszta³towaniu umiejêtnoœci zawodowych. Znajduje on swoje miejsce tam, gdzie istnieje potrzeba indywidualizacji, wyboru i ró nicowania treœci szkoleniowych, gdzie niezbêdna jest elastycznoœæ i szybka, efektywna technika kszta³towania okreœlonych zestawów umiejêtnoœci, które umo li- 192
29 wiaj¹ realizacjê okreœlonych zadañ zawodowych na konkretnych stanowiskach pracy. Warto podkreœliæ, e w Polsce metodologia MES przesz- ³a dwie fazy rozwoju. Pierwsza z nich mia³a miejsce w ramach projektu TOR#9, druga zaœ w projekcie Phare Potrzeba dostosowania tej metodologii do polskich uwarunkowañ wynik³a g³ównie z nastêpuj¹cych przes³anek: Kandydaci do szkolenia prezentuj¹ znacznie wy szy poziom intelektualny ni osoby, dla których MOP dedykowa³ metodologiê MES. St¹d te polskie programy umo liwiaj¹ kszta³towanie zarówno typowych, jak i z³o onych umiejêtnoœci na poziomie: przyuczenia do zawodu, zasadniczym, œrednim oraz wy szym, gdzie tymczasem bank modu³owych programów MOP nawi¹zuje raczej do prostych prac na poziomie przyuczenia do zawodu. Podstawy teoretyczne kszta³cenia/szkolenia zawodowego i teorie doboru treœci kszta³cenia powinny uwzglêdniaæ tradycje i dorobek polskiej myœli pedagogicznej (zw³aszcza pedagogii pracy) oraz innych nauk, które maj¹ zarówno wp³yw na kompetencje kadry dydaktycznej, jak i proces nauczania i uczenia siê. Chodzi zatem o to, aby nast¹pi³ pozytywny transfer modu³owej koncepcji nauczania, do istniej¹cych systemów dydaktyczno-szkoleniowych w ró nych podmiotach œwiadcz¹cych us³ugi edukacyjne. Rozwój modu³owych programów nauczania w systemie szkolnym i pozaszkolnym wy³ania potrzebê zapewnienia takiej struktury i uk³adu modu³owych programów szkolenia zawodowego, które bêd¹ mog³y byæ wykorzystywane i adaptowane do ró nych typów i form kszta³cenia (stacjonarne i na odleg³oœæ), w tym równie do samokszta³cenia (zw³aszcza nauczycieli i instruktorów). Coraz szerszy asortyment ró norodnych materia³ów i pomocy dydaktycznych (drukowanych i multimedialnych, w tym i informacji pozyskiwanych z Internetu), mo liwych do wykorzystania w szkoleniach modu- ³owych, wp³ywa na zakres i formê materia³ów przeznaczonych dla ucznia i nauczyciela. Natomiast w klasycznym podejœciu MES, materia³y dla 193
30 ucz¹cych siê przybieraj¹ postaæ elementów dydaktycznych w formie drukowanej. Wspó³czesne rozumienie koncepcji szkolenia modu³owego opartego na metodologii MES zak³ada m.in., e: 1) zakres treœci kszta³cenia w programach szkoleniowych wynika z analizy treœci pracy, tj.: zadañ i odpowiadaj¹cych im czynnoœci zawodowych faktycznie realizowanych na stanowiskach pracy w przedsiêbiorstwie; 2) program nauczania podzielony jest na niezale ne, odpowiednio zbudowane i skorelowane jednostki nauczania i uczenia siê (tj.: jednostki modu³owe i szkoleniowe opisano je w dalszej czêœci opracowania), odpowiadaj¹ce umiejêtnoœciom, wiedzy i postawom wymaganym do realizacji zadañ zawodowych w miejscu pracy; 3) jest mo liwe, aby kandydaci do szkolenia zaczynali edukacjê z ró nych poziomów wstêpnych, tj. dostêpne s¹ ró ne œcie ki uczenia siê, dostosowane do ró nych poziomów wczeœniej zdobytej wiedzy, predyspozycji indywidualnych i potrzeb; 4) nauczyciele/instruktorzy projektuj¹ i realizuj¹ zajêcia edukacyjne na ró ne sposoby doprowadzaj¹c ucz¹cych siê do uzyskania oczekiwanych rezultatów; 5) materia³y dydaktyczne dla ucznia i nauczyciela stanowi¹ integraln¹ czêœæ programu nauczania i odgrywaj¹ kluczow¹ rolê w nauczaniu i uczeniu siê, bowiem umo liwiaj¹ sprawdzanie postêpów i wyników kszta³cenia oraz pozyskiwanie wyselekcjonowanej wiedzy niezbêdnej do kszta³towania okreœlonych zakresów umiejêtnoœci; 6) wystêpuje efektywna struktura organizacyjna (dot. kompetencji kadry i warunków technodydaktycznych), która zapewnia realizacjê modu³owego programu szkolenia zawodowego w warunkach rzeczywistych lub co najmniej symulowanych zbli onych do takich, jakie wystêpuj¹ w praktyce gospodarczej; 7) ocenianie osi¹gniêæ uczniów jest sta³ym elementem procesu nauczania i uczenia siê, podporz¹dkowanym ocenie dwustopniowej: umie (potrafi) lub nie umie (nie potrafi), co ewentualnie wymaga dodatkowego treningu (æwiczeñ), aby zaliczyæ dan¹ jednostkê szkoleniow¹, czy te 194
31 pe³ny zestaw jednostek szkoleniowych sk³adaj¹cych siê na okreœlon¹ jednostkê modu³ow¹; 8) modularyzacjê w szkoleniach zawodowych nale y postrzegaæ jako rodzaj uniwersalnej koncepcji strukturalnej, która oferuje jednostkom dostêp do edukacji w ró nych sytuacjach yciowych i z zachowaniem mobilnoœci zawodowej. Programy i szkolenie modu³owe doœwiadczenia projektu TOR#9 Projekt TOR#9 Szkolenie doros³ych, poœwiêcony rozwijaniu programów modu³owych by³ pierwszym przedsiêwziêciem w Polsce, w ramach którego w sposób kompleksowy zapewniono: szkolenie projektantów modu³owych programów, przygotowanie ofert programowych odpowiadaj¹cych potrzebom rynku pracy oraz wyposa enie tzw. Instytucji Wiod¹cych w nowoczesne œrodki technodydaktyczne umo liwiaj¹ce wdro enie i realizacjê szkoleñ w systemie modu³owym. Projekt koordynowany by³ ze szczebla Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, natomiast konsultacje i szkolenia autorów programów zapewni³a Miêdzynarodowa Organizacja Pracy (MOP). Zaproponowane przez MOP i zaadaptowane do warunków polskich podejœcie do szkolenia odwo³uje siê do wspomnianej ju wczeœniej metodologii modu³ów umiejêtnoœci zawodowych (MES). Od 1997 roku realizowane s¹ programy szkolenia zawodowego doros³ych w oparciu o zidentyfikowane dla 21 obszarów zawodowych potrzeby szkoleniowe (Tabela 1). 195
32 Lp. Czêœæ II projektu Tabela 1. Oferta programów szkolenia zawodowego wypracowana w ramach projektu TOR#9 Szkolenie Doros³ych (koordynowanego przez MPiPS w latach ) 2 Obszary zawodowe / Instytucja opracowuj¹ca i wdra aj¹ca modu³owe programy szkolenia zawodowego Zakresy pracy /zawody Jednostki modu- ³owe Jednostki szkoleniowe 1 Spawanie ZDZ Warszawa Mechanika pojazdowa ZDZ ódÿ Elektryka i elektronika samochodowa ZDZ ódÿ 4 Elektroenergetyka i elektronika przemys³owa ZDZ nr 2 Starachowice 5 Obs³uga i naprawa maszyn rolniczych - ZDZ ódÿ 6 CNC i CAD-CAM ZTS Miko³ów Informatyka, konserwacja sprzêtu komputerowego Karolem Gi ycko 8 Us³ugi sekretarskie ZDZ Rzeszów Rachunkowoœæ, finanse, ksiêgowoœæ ZDZ Rzeszów 10 Handel i marketing CKU Krosno Organizacja i zarz¹dzanie ma³ymi przedsiêbiorstwami CKU Krosno 12 Prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej 15 i samozatrudnienie CKU Krosno 13 Rolnictwo OSZ KW OHP Szczecin Ochrona œrodowiska, ekologia OSZ KW OHP Szczecin 15 Hotelarstwo, agroturystyka, pensjonaty ZSE nr 2 Szczecin Catering (us³ugi gastronomiczne) OSZ KW OHP Pleszew 17 Turystyka i organizacja podró y ZDZ Ustroñ Budownictwo i us³ugi budowlane ZDZ Toruñ Hydraulika i monta ruroci¹gów ZDZ Toruñ Instalacje co ZDZ Toruñ Krawiectwo ZDZ Gorzów Wielkopolski Razem: Informator o programach modu³owych dla szkolenia zawodowego. MPiPS, Projekt TOR#9 Szkolenie Doros³ych. Warszawa
Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy
Agnieszka Miler Departament Rynku Pracy Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy W 2000 roku, zosta³o wprowadzone rozporz¹dzeniem Prezesa
Bardziej szczegółowoCzy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach?
Czy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach? Czy masz niedosyt informacji niezbêdnych do tego, by mieæ pe³en komfort w podejmowaniu
Bardziej szczegółowoWojewództwo Lubuskie, 2016 r.
Województwo Lubuskie, 2016 r. Kursy kwalifikacyjne, szkolenia doskonalące dla nauczycieli w zakresie tematyki związanej z nauczanym zawodem. Studia podyplomowe itp. Np. uczelnie wyższe w przypadku szkoleń
Bardziej szczegółowo1. Postanawia się przyjąć i przekazać pod obrady Rady Miasta Krakowa projekt uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie zamiaru rozwiązania Zespołu Szkół
ZARZĄDZENIE Nr 98/2016 PREZYDENTA MIASTA KRAKOWA z dnia 13.01.2016 r. w sprawie przyjęcia i przekazania pod obrady Rady Miasta Krakowa projektu uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie zamiaru rozwiązania
Bardziej szczegółowoZespó Szkó Samochodowych
Program sta owy w ramach projektu S t a i n w e s t y c j w p r z y s z o Zespó Szkó Samochodowych Rodzaj zaj : Sta e zawodowe dla uczniów Imi i nazwisko nauczyciela: Mariusz Rakowicz Liczba uczniów w
Bardziej szczegółowoR E G U L A M I N rekrutacji i uczestnictwa w projekcie systemowym : Teraz czas na Ciebie realizowanym przez : O rodek Pomocy Spo ecznej w Rozprzy
R E G U L A M I N rekrutacji i uczestnictwa w projekcie systemowym : Teraz czas na Ciebie realizowanym przez : O rodek Pomocy Spo ecznej w Rozprzy Program Operacyjny Kapita Ludzki Priorytet VII Promocja
Bardziej szczegółowoKliknij, aby dodać tytuł prezentacji
Wsparcie kształcenia zawodowego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020. Kliknij, aby dodać tytuł prezentacji Żyrardów, 31 maja 2016 r. Departament Rozwoju
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE z dnia 03.12.2015r
ZAPYTANIE OFERTOWE z dnia 03.12.2015r 1. ZAMAWIAJĄCY HYDROPRESS Wojciech Górzny ul. Rawska 19B, 82-300 Elbląg 2. PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA Przedmiotem Zamówienia jest przeprowadzenie usługi indywidualnego audytu
Bardziej szczegółowoJacek Mrzyg³ód, Tomasz Rostkowski* Rozwi¹zania systemowe zarz¹dzania kapita³em ludzkim (zkl) w bran y energetycznej
Komunikaty 99 Jacek Mrzyg³ód, Tomasz Rostkowski* Rozwi¹zania systemowe zarz¹dzania kapita³em ludzkim (zkl) w bran y energetycznej Artyku³ przedstawi skrócony raport z wyników badania popularnoœci rozwi¹zañ
Bardziej szczegółowoZWROT PODATKU VAT NALICZONEGO W INNYM PAŃSTWIE UNII EUROPEJSKIEJ
ZWROT PODATKU VAT NALICZONEGO W INNYM PAŃSTWIE UNII EUROPEJSKIEJ Informacje o usłudze Numer usługi 2016/01/12/8058/982 Cena netto 599,00 zł Cena brutto 599,00 zł Cena netto za godzinę 0,00 zł Cena brutto
Bardziej szczegółowoZmiany w Podstawie programowej przedmiotów informatycznych
Spotkania Koordynatorów ds. Innowacji w Edukacji, 8 kwietnia 2016, MEN Zmiany w Podstawie programowej przedmiotów informatycznych dr Anna Beata Kwiatkowska Rada ds. Informatyzacji Edukacji Motto dla działań
Bardziej szczegółowoSYS CO. TYLU MENAD ERÓW ROCZNIE na ca³ym œwiecie uzyskuje kwalifikacje ILM
Rozwój organizacji zale y od doskonale przygotowanej kadry mened erskiej, która potrafi sprawiæ, e ludzie pracuj¹cy dla naszej firmy chc¹ byæ jej czêœci¹ i realizowaæ wspólnie wyznaczone cele. POZNAJ JAKOŒÆ
Bardziej szczegółowoEfektywna strategia sprzedaży
Efektywna strategia sprzedaży F irmy wciąż poszukują metod budowania przewagi rynkowej. Jednym z kluczowych obszarów takiej przewagi jest efektywne zarządzanie siłami sprzedaży. Jak pokazują wyniki badania
Bardziej szczegółowoPowszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym
Z PRAC INSTYTUTÓW Jadwiga Zarębska Warszawa, CODN Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000 2001 Ö I. Powszechność nauczania języków obcych w różnych typach szkół Dane przedstawione w
Bardziej szczegółowoLubuska Akademia Sportu
Człowiek najlepsza inwestycja Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lubuska Akademia Sportu Zespół projektu Patrycja Górniak p.o. Dyrektora
Bardziej szczegółowoEthernet VPN tp. Twój œwiat. Ca³y œwiat.
Ethernet VPN tp 19330 Twój œwiat. Ca³y œwiat. Efektywna komunikacja biznesowa pozwala na bardzo szybkie i bezpieczne po³¹czenie poszczególnych oddzia³ów firmy przez wirtualn¹ sieæ prywatn¹ (VPN) oraz zapewnia
Bardziej szczegółowoPOMORSKA RADA OŚWIATOWA A BUDOWA REGIONALNEGO SYSTEMU WSPARCIA SZKÓŁ
POMORSKA RADA OŚWIATOWA A BUDOWA REGIONALNEGO SYSTEMU WSPARCIA SZKÓŁ Adam Krawiec Dyrektor Departamentu Edukacji i Sportu Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego MISJĄ SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA JEST REALIZACJA
Bardziej szczegółowoPROGRAM STYPENDIALNY GMINY DOBRZYCA
Załącznik do Uchwały nr XLVI/328/2014 Rady Miejskiej Gminy Dobrzyca z dnia 30 czerwca 2014r. PROGRAM STYPENDIALNY GMINY DOBRZYCA 1 Cele i formy realizacji programu 1. Tworzy się Program Stypendialny Gminy
Bardziej szczegółowoSzczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia
Załącznik nr 4 do SIWZ BZP.243.1.2012.KP Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia Usługa polegająca na przygotowaniu i przeprowadzeniu badania ewaluacyjnego projektu pn. Rozwój potencjału i oferty edukacyjnej
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.rops-katowice.pl
1 z 5 2014-09-19 09:17 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.rops-katowice.pl Katowice: ROPS.ZPP.3321.28.2014 - Wybór osób prowadzących
Bardziej szczegółowo2. OPIS EGZAMINU ZAWODOWEGO 2.1 Informacje ogólne o egzaminie potwierdzaj cym kwalifikacje w zawodzie 1. Egzamin potwierdzaj cy kwalifikacje w
2. OPIS EGZAMINU ZAWODOWEGO 2.1 Informacje ogólne o egzaminie potwierdzaj cym kwalifikacje w zawodzie 1. Egzamin potwierdzaj cy kwalifikacje w zawodzie jest przeprowadzany: a. z zakresu danej kwalifikacji
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?
1 z 6 2013-10-03 14:58 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?id=221 Szczecin: Usługa zorganizowania szkolenia specjalistycznego
Bardziej szczegółowoMECHANIK OPERATOR POJAZDÓW I MASZYN ROLNICZYCH kod 834103
INFORMACJA LOKALNA O ZAWODZIE MECHANIK OPERATOR POJAZDÓW I MASZYN ROLNICZYCH kod 834103 Mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych to jeden z 2360 zawodów ujętych w obowiązującej od 1 lipca 2010 r.
Bardziej szczegółowo(KOD CPV: 80511000-9 - Usługi szkolenia personelu)
Fortress Poland Spółka z o.o. Korpele 27/7 12-100 Szczytno Korpele, dnia 21.12.2012 e- mail: anna@eufunds.pl Tel.: 502 207 430 Nr sprawy: WNEFS.042-7/2012 Zapytanie ofertowe W związku z realizacją przez
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE. 1) Przedmiot zamówienia:
00-695 Warszawa, ul. Nowogrodzka 47a tel.: +48 22 39 07 401, fax: +48 22 20 13 408 sekretariat@ncbr.gov.pl 1) Przedmiot zamówienia: ZAPYTANIE OFERTOWE Przeprowadzenie dwudniowego szkolenia w formie warsztatu
Bardziej szczegółowoUchwała Nr 27/2012. Senatu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. z dnia 26 kwietnia 2012 roku
Uchwała Nr 27/2012 Senatu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach z dnia 26 kwietnia 2012 roku w sprawie Wewnętrznego Sytemu Zapewniania Jakości Kształcenia Na podstawie 9 ust. 1 pkt 9 rozporządzenia
Bardziej szczegółowoORGANIZACJA SZKÓŁ DLA DOROSŁYCH
Załącznik nr 1 do Statutu ZSZ nr 1w Białej Podlaskiej ORGANIZACJA SZKÓŁ DLA DOROSŁYCH 1 Nazwa szkoły W Zespole Szkół Zawodowych nr 1 funkcjonują następujące szkoły dla dorosłych: 1. Szkoła Policealna Zaoczna
Bardziej szczegółowoZapytanie ofertowe nr 3
I. ZAMAWIAJĄCY STUDIUM JĘZYKÓW OBCYCH M. WAWRZONEK I SPÓŁKA s.c. ul. Kopernika 2 90-509 Łódź NIP: 727-104-57-16, REGON: 470944478 Zapytanie ofertowe nr 3 II. OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Przedmiotem zamówienia
Bardziej szczegółowoDziennik Urzêdowy. og³oszenia w Dzienniku Urzêdowym Województwa Wielkopolskiego. Przewodnicz¹cy. 1) stypendium stypendium, o którym mowa w niniejszej
Województwa Wielkopolskiego Nr 81 6898 1140 UCHWA A Nr LI/687/V/2009 RADY MIASTA POZNANIA z dnia 17 marca 2009 r. w sprawie ustalenia zasad i trybu przyznawania stypendiów dla studentów uczelni wy szych,
Bardziej szczegółowoOpis projektów planowanych do realizacji w ramach PO WER w 2016 r.
Opis projektów planowanych do realizacji w ramach PO WER w 2016 r. Zgodnie z uchwałą nr 31 Komitetu Monitorującego Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój z dnia 24 listopada 2015 r. w sprawie zatwierdzenia
Bardziej szczegółowoZespó Szkó Samochodowych
Program sta owy w ramach projektu S t a i n w e s t y c j w p r z y s z o Zespó Szkó Samochodowych Rodzaj zaj : Sta e zawodowe dla uczniów Imi i nazwisko nauczyciela: Mariusz Rakowicz Liczba uczniów w
Bardziej szczegółowoNowoczesne technologie - Program doskonalenia zawodowego nauczycieli zawodu w przedsiębiorstwach Klastra Obróbki Metali
Nowoczesne technologie - Program doskonalenia zawodowego nauczycieli zawodu w przedsiębiorstwach Klastra Obróbki Metali oraz budżetu państwa Nowoczesne w ramach Programu technologie Operacyjnego - Program
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.zsb.iq.pl
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.zsb.iq.pl Braniewo: Pełnienie funkcji Koordynatora Projektu Priorytet: IX Rozwój wykształcenia
Bardziej szczegółowo1) Dziekan lub wyznaczony przez niego prodziekan - jako Przewodniczący;
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL Wydziałowa Komisja ds. Jakości Kształcenia Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, tel. +48 81 445 37 31; fax. +48 81 445 37 26, e-mail: wydzial.prawa@kul.pl
Bardziej szczegółowoBudowanie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Agnieszka Wróblewska
Budowanie współpracy z organizacjami pozarządowymi Agnieszka Wróblewska RAZEM JESTEŚMY NAJSILNIEJSI WDROŻENIE MODELU WSPÓŁPRACY W 6 GMINACH POWIATU ŁUKOWSKIEGO Projekt zakłada wdrażanie na poziomie gminy
Bardziej szczegółowoZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA
ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA www.a22.arch.pk.edu.pl sl8 2004/2005 dr hab. arch. PIOTR GAJEWSKI www.piotrgajewski.pl 05 kwietnia 6. OBOWI ZKI ARCHITEKTA WOBEC ZAWODU CZYLI DLACZEGO NIE MO NA BRAÆ PIENIÊDZY,
Bardziej szczegółowoStowarzyszenie REFA Wielkopolska Poznań, 2011-11-07. ul. Rubież 46 C3, 61-612 Poznań
Stowarzyszenie REFA Wielkopolska Poznań, 2011-11-07 ul. Rubież 46 C3 tel. 0048 61 8279410 fax 0048 61 8279411 email: biuro@refa.poznan.pl ZAPYTANIE OFERTOWE Dotyczy: postępowania opartego na zasadzie efektywnego
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE KADRA TORUŃ/POKL/2014
Toruń, 01.09.2014 r. ZAPYTANIE OFERTOWE KADRA TORUŃ/POKL/2014 Synik Teresa Centrum Edukacji Dorosłych w związku z realizacją projektu Rozwój kwalifikacji w zawodzie Technik informatyk wśród 50 osób dorosłych
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR X/143/2015 RADY MIEJSKIEJ WAŁBRZYCHA. z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie utworzenia Zakładu Aktywności Zawodowej Victoria w Wałbrzychu
UCHWAŁA NR X/143/2015 RADY MIEJSKIEJ WAŁBRZYCHA z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie utworzenia Zakładu Aktywności Zawodowej Victoria w Wałbrzychu Na podstawie art. 18 ust 2 pkt 9 lit. h ustawy z dnia
Bardziej szczegółowoRegulamin uczestnictwa w projekcie. Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce. Beneficjent: Województwo Małopolskie,
Regulamin uczestnictwa w projekcie Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce Beneficjent:,, Biuro ds. Realizacji Projektu Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce Partner: Realizator 1.
Bardziej szczegółowoU S T A W A. z dnia. o zmianie ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół. Art. 1.
P r o j e k t z dnia U S T A W A o zmianie ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół. Art. 1. W ustawie z dnia 18 września 2001 r. o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół (Dz.U. Nr 122, poz.
Bardziej szczegółowoBezpieczna dzielnica - bezpieczny mieszkaniec
Bezpieczna dzielnica - bezpieczny mieszkaniec Program realizowany w ramach Miejskiego Programu Zapobiegania Przestępczości oraz Ochrony Bezpieczeństwa Obywateli i Porządku Publicznego. Miejski Program
Bardziej szczegółowoRegulamin uczestnictwa w projekcie. Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce. Beneficjent: Województwo Małopolskie,
Regulamin uczestnictwa w projekcie Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce Beneficjent:, Biuro ds. Realizacji Projektu Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce Partner: Gmina Miejska Kraków
Bardziej szczegółowoLista standardów w układzie modułowym
Załącznik nr 1. Lista standardów w układzie modułowym Lista standardów w układzie modułowym Standardy są pogrupowane w sześć tematycznych modułów: 1. Identyfikacja i Analiza Potrzeb Szkoleniowych (IATN).
Bardziej szczegółowoProjektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania
GABRIELA MAZUR ZYGMUNT MAZUR MAREK DUDEK Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania 1. Wprowadzenie Badania struktury kosztów logistycznych w wielu krajach wykaza³y, e podstawowym ich
Bardziej szczegółowoREGULAMIN WYNAGRADZANIA
Za³¹cznik do Zarz¹dzenia Nr 01/2009 Przewodnicz¹cego Zarz¹du KZG z dnia 2 kwietnia 2009 r. REGULAMIN WYNAGRADZANIA pracowników samorz¹dowych zatrudnionych w Komunalnym Zwi¹zku Gmin we W³adys³awowie Regulamin
Bardziej szczegółowoPowiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy. w powiecie trzebnickim w 2008 roku Absolwenci w powiecie trzebnickim
Powiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy Załącznik do Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie trzebnickim w 2008 roku Absolwenci w powiecie trzebnickim Trzebnica, wrzesień 2009 Opracowanie:
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Departament Pielęgniarek i Położnych wśród absolwentów studiów pomostowych, którzy zakończyli udział w projekcie systemowym pn. Kształcenie zawodowe pielęgniarek
Bardziej szczegółowoOdpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01
Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01 1 Pytanie nr 1: Czy oferta powinna zawierać informację o ewentualnych podwykonawcach usług czy też obowiązek uzyskania od Państwa
Bardziej szczegółowoREGULAMIN GMINNEGO ZESPOŁU INTERDYSCYPLINARNEGO d.s. PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE. 1 Postanowienia ogólne
Załącznik do Uchwały Nr 42/VI/2011 Rady Miejskiej w Myślenicach z dnia 31 marca 2011r. REGULAMIN GMINNEGO ZESPOŁU INTERDYSCYPLINARNEGO d.s. PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE 1 Postanowienia ogólne 1.
Bardziej szczegółowoUDZIAŁ GIMNAZJUM W ŻERKOWIE W ROKU SZKONYM 2014 / 2015 W PROJEKCIE:
UDZIAŁ GIMNAZJUM W ŻERKOWIE W ROKU SZKONYM 2014 / 2015 W PROJEKCIE: Kompleksowy program wspomagania rozwoju szkół oraz przedszkoli na terenie Powiatu Jarocińskiego realizowanego w ramach projektu Ośrodka
Bardziej szczegółowoProgram Aktywności Lokalnej dla Gminy Michałowice wskazuje na problemy związane
Ι. WPROWADZENIE Program Aktywności Lokalnej dla Gminy Michałowice wskazuje na problemy związane z funkcjonowaniem społeczności lokalnych i grup społecznych oraz wyznacza kierunki działań, mających na celu
Bardziej szczegółowoZarządzenie Nr 28/13 Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy z dnia 14 maja 2013 r.
Zarządzenie Nr 28/13 Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy z dnia 14 maja 2013 r. w sprawie wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia w Państwowej Wyższej Szkole
Bardziej szczegółowoZapytanie ofertowe nr 1/2015/ WND-POKL.09.02.00-32-026/13
Kamień Pomorski, dnia 09 stycznia 2015 r. Szanowni Państwo, Zapytanie ofertowe nr 1/2015/ WND-POKL.09.02.00-32-026/13 W związku z realizacją projektu Lokata na jutro, współfinansowanego ze środków Unii
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE Program aktywizacji społeczno zawodowej osób bezrobotnych w gminie Naruszewo
ZAPYTANIE OFERTOWE W związku z przystąpieniem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Naruszewie do realizacji projektu systemowego Program aktywizacji społeczno zawodowej osób bezrobotnych w gminie Naruszewo
Bardziej szczegółowoSzczegółowy opis przedmiotu zamówienia:
Strona 1 Załącznik nr 1 do siwz nr ZP 11/2013/CES szczegółowy opis przedmiotu zamówienia, Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia: Doradztwo indywidualne dla 6 spółdzielni socjalnych. Szczegółowy opis i
Bardziej szczegółowoKatowice, dnia 29 wrzeœnia 2006 r. Nr 15 ZARZ DZENIE PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO
DZIENNIK URZÊDOWY WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO Katowice, dnia 29 wrzeœnia 2006 r. Nr 15 TREŒÆ: Poz.: ZARZ DZENIE PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO 81 nr 6 z dnia 29 sierpnia 2006 r. zmieniaj¹ce zarz¹dzenie
Bardziej szczegółowoOsoby, do których skierowany jest powyższy projekt opisane zostały w zakładce Beneficjenci.
O projekcie Fundacja Ekspert-Kujawy, w partnerstwie z Powiatowym Urzędem Pracy w Inowrocławiu, rozpoczyna realizację projektu Wsparcie dla zwalnianych pracowników przedsiębiorstwa Poczta Polska. Celem
Bardziej szczegółowoTRENER TRENING KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH
OFERTA PRACY Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Spytkowicach w związku z realizacją projektu systemowego Czas odnowy klientów GOPS w Spytkowicach realizowanego w ramach POKL, Priorytet VII
Bardziej szczegółowoREGULAMIN RADY RODZICÓW Szkoły Podstawowej w Wawrzeńczycach
REGULAMIN RADY RODZICÓW Szkoły Podstawowej w Wawrzeńczycach Rozdział I Cele, kompetencje i zadania rady rodziców. 1. Rada rodziców jest kolegialnym organem szkoły. 2. Rada rodziców reprezentuje ogół rodziców
Bardziej szczegółowoSprawozdanie z działalności Rady Nadzorczej TESGAS S.A. w 2008 roku.
Sprawozdanie z działalności Rady Nadzorczej TESGAS S.A. w 2008 roku. Rada Nadzorcza zgodnie z treścią Statutu Spółki składa się od 5 do 9 Członków powoływanych przez Walne Zgromadzenie w głosowaniu tajnym.
Bardziej szczegółowoMinisterstwo Gospodarki i Pracy Departament Rynku Pracy. Krzysztof Symela PORADNIK METODYCZNY. dla autorów modu³owych programów szkolenia zawodowego
Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Rynku Pracy Krzysztof Symela PORADNIK METODYCZNY dla autorów modu³owych programów szkolenia zawodowego Warszawa 2005 Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoPoddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu
ZAWODOWY START Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich w ramach Programu Operacyjnego
Bardziej szczegółowoRegulamin rekrutacji i udziału w projekcie
Regulamin rekrutacji i udziału w projekcie Nauczyciel na miarę czasów język angielski w wychowaniu przedszkolnej i zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji
Bardziej szczegółowo3.2 Warunki meteorologiczne
Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji
Bardziej szczegółowoTemat badania: Badanie systemu monitorowania realizacji P FIO 2014-2020
Temat badania: Badanie systemu monitorowania realizacji P FIO 2014-2020 Charakterystyka przedmiotu badania W dniu 27 listopada 2013 r. Rada Ministrów przyjęła Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na
Bardziej szczegółowoRaport z przeprowadzenia ankiety dotyczącej oceny pracy dziekanatu POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA. WYDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ i INFORMATYKI
POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA WYDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ i INFORMATYKI WEWNĘTRZNY SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA Raport z przeprowadzenia ankiety dotyczącej oceny pracy dziekanatu CZĘSTOCHOWA
Bardziej szczegółowoRegulaminu uczestnictwa w projekcie. Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce. Beneficjent: Województwo Małopolskie,
Regulaminu uczestnictwa w projekcie Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce Beneficjent:,, Biuro ds. Realizacji Projektu Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce Partner: Powiat Wadowicki
Bardziej szczegółowoBielsko-Biała, dn. 10.02.2015 r. Numer zapytania: R36.1.089.2015. WAWRZASZEK ISS Sp. z o.o. ul. Leszczyńska 22 43-300 Bielsko-Biała ZAPYTANIE OFERTOWE
Bielsko-Biała, dn. 10.02.2015 r. Numer zapytania: R36.1.089.2015 WAWRZASZEK ISS Sp. z o.o. ul. Leszczyńska 22 43-300 Bielsko-Biała ZAPYTANIE OFERTOWE W związku realizacją projektu badawczo-rozwojowego
Bardziej szczegółowoKRYTERIA WYBORU INSTYTUCJI SZKOLENIOWYCH DO PRZEPROWADZENIA SZKOLEŃ
Powiatowy Urząd Pracy w Rzeszowie KRYTERIA WYBORU INSTYTUCJI SZKOLENIOWYCH DO PRZEPROWADZENIA SZKOLEŃ Rzeszów 2014 r. 1. Niniejsze kryteria opracowano w oparciu o: POSTANOWIENIA OGÓLNE 1 - Ustawę dnia
Bardziej szczegółowoPowiatowy Urząd Pracy w Rawie Mazowieckiej
...... pieczęć firmowa wnioskodawcy (miejscowość i data) Powiatowy Urząd Pracy w Rawie Mazowieckiej WNIOSEK PRACODAWCY O PRZYZNANIE ŚRODKÓW Z KRAJOWEGO FUNDUSZU SZKOLENIOWEGO NA KSZTAŁCENIE USTAWICZNE
Bardziej szczegółowoProces wprowadzania nowo zatrudnionych pracowników
Proces wprowadzania nowo zatrudnionych pracowników poradnik dla bezpoêredniego prze o onego wprowadzanego pracownika WZMOCNIENIE ZDOLNOÂCI ADMINISTRACYJNYCH PROJEKT BLIèNIACZY PHARE PL03/IB/OT/06 Proces
Bardziej szczegółowoMetody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych
Metody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych by Antoni Jeżowski, 2013 W celu kalkulacji kosztów realizacji zadania (poszczególnych działań i czynności) konieczne jest przeprowadzenie
Bardziej szczegółowoHanna Kosarczyn* Wsparcie dla ma³ych i œrednich firm w ramach programów realizowanych przez Polsk¹ Agencjê Rozwoju Przedsiêbiorczoœci
ORUM LIDERÓW Hanna Kosarczyn* Wsparcie dla ma³ych i œrednich firm w ramach programów realizowanych przez Polsk¹ Agencjê Rozwoju Przedsiêbiorczoœci orum Programy liderów realizowane przez Polsk¹ Agencjê
Bardziej szczegółowoSzkoleniawewnêtrzne dla firm
www.pckp.pl Szkoleniawewnêtrzne dla firm Twoim sukcesem jest wiedza Szkolenia wewnêtrzne organizowane przez Polskie Centrum Kadrowo-P³acowe to gwarancja oferty programowej na najwy szym poziomie. Szanowni
Bardziej szczegółowoRudniki, dnia 10.02.2016 r. Zamawiający: PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki 5 64-330 Opalenica NIP 788-000-22-12 ZAPYTANIE OFERTOWE
Zamawiający: Rudniki, dnia 10.02.2016 r. PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki 5 64-330 Opalenica NIP 788-000-22-12 ZAPYTANIE OFERTOWE W związku z planowaną realizacją projektu pn. Rozwój działalności
Bardziej szczegółowoDodatkowe punkty.. FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY. Do projektu Małopolski Uniwersytet Kompetencji szkolenia językowe i komputerowe dla Małopolan
Data wpływu do Organizatora: Dodatkowe punkty.. FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY Do projektu Małopolski Uniwersytet Kompetencji szkolenia językowe i komputerowe dla Małopolan Wybieram kurs: ECDL Start (szkolenie
Bardziej szczegółowoEwaluacja projektu szkoleniowego Międzykulturowe ABC
1. Definicja obiektu 2. Cele ewaluacji 3. Zakres przedmiotowy 4.Zakres czasowy Szkolenia dla 50 urzędników zatrudnionych w różnych departamentach i wydziałach Urzędu Miasta Lublina, obecnie lub w przyszłości
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ PRACA ZAROBKOWA EMERYTÓW I RENCISTÓW A PROBLEM BEZROBOCIA BS/80/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MAJ 2002
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoUMOWA. Panią/Panem.. prowadzącą/ym działalność gospodarczą pod nazwą. REGON.. NIP. zwanym dalej Wykonawcą została zawarta umowa następującej treści :
WZÓR W dniu. r. Pomiędzy UMOWA Miejsko-Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Uniejowie, ul. Orzechowa 6,99-210 Uniejów reprezentowanym przez Kierownika GOPS Panią Jolantę Figurską zwanym dalej Zamawiającym,
Bardziej szczegółowoWytyczne Województwa Wielkopolskiego
5. Wytyczne Województwa Wielkopolskiego Projekt wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹ z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Bud etu Pañstwa w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu
Bardziej szczegółowoZagro enia fizyczne. Zagro enia termiczne. wysoka temperatura ogieñ zimno
Zagro enia, przy których jest wymagane stosowanie œrodków ochrony indywidualnej (1) Zagro enia fizyczne Zagro enia fizyczne Zał. Nr 2 do rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
Bardziej szczegółowoRegulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im. Komisji Edukacji Narodowej w Jaworze
Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 9/11/12 dyrektora PCKZ w Jaworze z dnia 30 marca 2012 r. Regulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im.
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków
Bardziej szczegółowoRegulamin Projektów Ogólnopolskich i Komitetów Stowarzyszenia ESN Polska
Regulamin Projektów Ogólnopolskich i Komitetów Stowarzyszenia ESN Polska 1 Projekt Ogólnopolski: 1.1. Projekt Ogólnopolski (dalej Projekt ) to przedsięwzięcie Stowarzyszenia podjęte w celu realizacji celów
Bardziej szczegółowoWarszawa, 24.05.2012 r.
Relacje administracji rz dowej z otoczeniem na przyk adzie dwóch projektów realizowanych przez Departament S by Cywilnej KPRM Warszawa, 24.05.2012 r. Zakres projektów realizowanych przez DSC KPRM W latach
Bardziej szczegółowoDokumenty regulujące kwestie prawne związane z awansem zawodowym. ustawa z dnia 15 lipca 2004 r.
Dokumenty regulujące kwestie prawne związane z awansem zawodowym ustawa z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta a oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1) ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Bardziej szczegółowozarządzam, co następuje:
w sprawie ustalenia i wprowadzenia Szczegółowych zasad przyjmowania, rozpatrywania i realizacji wniosków o dofinansowanie ze środków PFRON w ramach pilotażowego programu Aktywny samorząd w 2014 r. Na podstawie
Bardziej szczegółowosektora oświaty objętych programem zwolnień
Wsparcie pracowników instytucji sektora oświaty objętych programem zwolnień Zakres możliwej interwencji Osoby zwolnione w okresie do 6 miesięcy przed przystąpieniem do projektu, osoby zagrożone zwolnieniem
Bardziej szczegółowoGdynia: Księgowość od podstaw Numer ogłoszenia: 60337-2012; data zamieszczenia: 15.03.2012 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - usługi
1 z 5 2012-03-15 12:05 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.pupgdynia.pl Gdynia: Księgowość od podstaw Numer ogłoszenia: 60337-2012;
Bardziej szczegółowoREGULAMIN RADY RODZICÓW
REGULAMIN RADY RODZICÓW PRZY ZESPOLE SZKÓŁ NR 7 W GDYNI Art.1 Postanowienia ogólne Rada Rodziców, zwana dalej Radą, działa na podstawie ustawy o systemie oświaty, statutu szkoły i niniejszego regulaminu.
Bardziej szczegółowoPROCEDURA AWANSU ZAWODOWEGO NA STOPIEŃ NAUCZYCIELA MIANOWANEGO W ZESPOLE SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH NR 1 W KATOWICACH
PROCEDURA AWANSU ZAWODOWEGO NA STOPIEŃ NAUCZYCIELA MIANOWANEGO W ZESPOLE SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH NR 1 W KATOWICACH Opracowano na podstawie następujących aktów prawnych: - rozdział 3a Karty Nauczyciela, ustawa
Bardziej szczegółowoNUMER WNIOSKU Wypełnia PUP Wolsztyn
.... pieczęć firmowa wnioskodawcy..., dnia... NUMER WNIOSKU Wypełnia PUP Wolsztyn WNIOSEK o przyznanie środków z Krajowego Funduszu Szkoleniowego Podstawa prawna: 1) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r.o promocji
Bardziej szczegółowoRozdział 1 Postanowienia ogólne
Załącznik do zarządzenia Rektora nr 59 z dnia 20 lipca 2015 r. REGULAMIN PRZYZNAWANIA ZWIĘKSZENIA STYPENDIUM DOKTORANCKIEGO Z DOTACJI PROJAKOŚCIOWEJ ORAZ ZASADY PRZYZNAWANIA STYPENDIUM DOKTORANCKIEGO W
Bardziej szczegółowoWarunki formalne dotyczące udziału w projekcie
Witaj. Interesuje Cię udział w projekcie Trener w rolach głównych. Zapraszamy więc do prześledzenia dokumentu, który pozwoli Ci znaleźć odpowiedź na pytanie, czy możesz wziąć w nim udział. Tym samym znajdziesz
Bardziej szczegółowoSTRATEGIA ROZWOJU WYDZIA U GOSPODARKI REGIONALNEJ I TURYSTYKI W JELENIEJ GÓRZE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROC AWIU
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc³awiu STRATEGIA ROZWOJU WYDZIA U GOSPODARKI REGIONALNEJ I TURYSTYKI W JELENIEJ GÓRZE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROC AWIU Strategiê zatwierdzono Uchwa³¹ Rady Wydzia³u
Bardziej szczegółowoFORMULARZ ZGŁOSZENIOWY DO UDZIAŁU W PROJEKCIE AKADEMIA LIDERA HANDLU. I. Informacje Podstawowe:
Załącznik nr 1 FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY DO UDZIAŁU W PROJEKCIE AKADEMIA LIDERA HANDLU Nazwa przedsiębiorstwa (pełna nazwa przedsiębiorstwa zgodna z dokumentem rejestrowym) Forma organizacyjna.. Imię i nazwisko
Bardziej szczegółowoWprowadzenie nowego pracownika. wydanie 1. ISBN 978-83-255-0049-8. Autor: Justyna Tyborowska. Redakcja: Joanna Tyszkiewicz
Wprowadzenie nowego pracownika wydanie 1. ISBN 978-83-255-0049-8 Autor: Justyna Tyborowska Redakcja: Joanna Tyszkiewicz Wydawnictwo C.H. Beck Ul. Gen. Zajączka 9, 01-518 Warszawa Tel. (022) 311 22 22 Faks
Bardziej szczegółowo