Edukacja kulturalna poprzez teatralne środki wyrazu

Transkrypt

1 1 Program innowacyjny koła teatralnego dla klas I III Edukacja kulturalna poprzez teatralne środki wyrazu Opracowała Renata Gerlach Kwidzyn 2004 r.

2 2 WSTĘP Słyszę i zapominam, widzę i pamiętam, czynię i rozumiem (Konfucjusz) Rozwijanie zainteresowań teatrem od wczesnych lat staje się pierwszym etapem poznawania świata sztuki dorosłych, czyli teatru, malarstwa, muzyki. Uczestnictwo w tym pozwala dzieciom być nie tylko odbiorcami sztuki teatralnej, ale również daje im szansę bycia odbiorcami określonej roli lub też jej twórcami, co ma niewątpliwie walory dydaktyczno wychowawcze. Trudno powiedzieć, czy dzieci, obcując od wczesnych lat z teatrem, wyrosną na wrażliwych odbiorców miłośników teatru, czy też ich zainteresowania tą formą sztuki zanikną. Jednak kontakt ze sztuką ma istotny wpływ na aktywność edukacyjną dzieci, gdyż teatr nie pozwala być biernym żadnemu uczniowi. Ponadto dzięki kontaktom właśnie z teatrem dzieci rozwijają swoje zainteresowania czytelnicze, krasomówcze, kształcą uczuciowy stosunek do książek i czasopism, odczuwają potrzebę kontaktu ze sztuką i żywo na nią reagują. Przeżycia uczniów związane z uczestnictwem w przedstawieniu teatralnym można wykorzystać do różnorodnych ćwiczeń w mówieniu i pisaniu. Czerpanie tematów z różnych form scenicznych daje dzieciom możliwości, które można wykorzystywać na zajęciach. Uczniowie są świadomi, że ich aktywność artystyczna sprzyja kształtowaniu się ich osobowości, kultury, bogaci ich wiedzę i jest nowym doświadczeniem społecznym. Jednocześnie teatr jest dla nich ciekawą formą spędzania czasu wolnego, terenem niezapomnianych wzruszeń. Czynny kontakt ze sztuką nie tylko zapobiega monotonii pracy lekcyjnej, ale też w znaczący sposób wpływa na podnoszenie ogólnego poziomu kulturalnego dziecka. W ocenie zachowania się dziecka bierze się pod uwagę, obok stosunku do obowiązku szkolnego, również kulturę osobistą, w której umiejętność posługiwania się językiem ojczystym zajmuje pierwsze miejsce. Działalność teatralna daje dzieciom możliwość wielostronnego doskonalenia się. Dotyczy to: umiejętności odczytywania tekstu literackiego, wzbogacania języka czynnego i biernego, operowania intonacją adekwatnie do przekazywanych treści, dobrej dykcji i siły

3 3 głosu, swobody poruszania się i mówienia w sytuacjach stresujących, doskonalenia wymowy (nawet w przypadku wad wymagających korekty logopedycznej), pokonywanie osobistych słabości związanych z niską samooceną, nieśmiałością, rozwijanie wrażliwości estetycznej i aktywności twórczej. Dzieci w młodszym wieku szkolnym potrafią się cieszyć nowymi przeżyciami, nowymi wydarzeniami, dlatego warto im poświęcić czas, organizując spotkania teatralne. CELE Cel główny: Stworzenie optymalnych warunków wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka, wykształcenie go na człowieka kulturalnego i twórczego, starającego się samodzielnie funkcjonować we współczesnym świecie. Cele szczegółowe: KLASA PIERWSZA KLASA DRUGA KLASA TRZECIA - Wdrażanie do analizy utworu literackiego przez inscenizacyjne formy wiązania słowa z działaniem, z plastyczną i muzyczną ekspresją dziecka, - Rozwijanie zainteresowań utworem literackim, sztuką teatralną itp., - Zapoznanie z kulturą regionalną, historią naszego miasta, - Przygotowanie do świadomego korzystania z dorobku rodzimej i światowej kultury muzycznej, - Rozwijanie zainteresowań muzycznych, - Poznanie: - Podstawowych dziedzin sztuk plastycznych (architektura, malarstwo, rzeźba), specjalności zawodowych (architekt, malarz, rzeźbiarz), postaci - Wprowadzenie i uściślenie znaczeń wyrazów z zakresu przeżyć dzieci w związku z faktami z życia codziennego, lekturą i różnymi formami sztuki, - Kształtowanie umiejętności wyrażania własnego sądu o postaciach, zdarzeniach, - Wdrażanie różnych form inscenizacji czytanych tekstów, np. dramatyzacja, teatrzyk kukiełkowy, - Uświadomienie dzieciom roli teatru i różnych form sztuki w codziennym życiu, - Rozwijanie umiejętności wyszukiwania opisów przyrody w utworach literackich, w obrazach, na fotografii, - Poznanie : - Scenografii jako dekoracji teatralnej, kostiumów aktora, - Różnych funkcji dzieł plastycznych na przykładach - Systematyczne poszerzanie zasobu słownikowego w związku z treściami poznawczymi, codziennymi doświadczeniami, spostrzeżeniami i przeżyciami dzieci, - Uświadomienie dzieciom roli literatury i poezji jako źródła przeżyć wzruszeń i wiedzy o świecie, - poznanie : różnych działów sztuki użytkowej (tkactwo, meblarstwo, ceramika), - grafiki jako jednej z najbogatszych i masowych dziedzin sztuk plastycznych : obraz, ilustracja książkowa, plakat, banknot, - różnych form istnienia dzieła plastycznego oryginał, reprodukcja, kopia, odbitka, - możliwości pełnienia tej samej funkcji poprzez dzieło pochodzące z różnych

4 4 dzieł (rysunek, obraz, rzeźba, płaskorzeźba), - Rytmu jako prawa porządkującego występowania powtarzających się elementów, architektury, malarstwa, rzeźby i scenografii, portretu, krajobrazu, martwej natury, pomników, - Możliwości wyrazowych barw, kształtów, faktur, dziedzin sztuk plastycznych, np. portret w malarstwie i w rzeźbie, Metody pracy, które będą stosowane w trakcie realizacji programu: a. metody podające uczenie się przez przyswajanie, b. problemowe uczenie się przez odkrywanie, c. metody waloryzacyjne uczenie się przez przeżywanie, d. metody praktyczne uczenie się przez działanie. Przedstawione wyżej metody pracy można stosować nie tylko w ramach koła teatralnego, ale jako wzbogacenie założeń i treści programowych na zajęciach. Można również stosować je przemiennie, w zależności od sytuacji, aktywności, możliwości i potrzeb zespołu oraz aktualnie realizowanych zadań szkolnych. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Niniejszy program jest programem zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej. Łączy w sobie treści edukacji literackiej z elementami kultury, plastycznej i muzycznej. Ideą przewodnią programu jest wykorzystanie wielokierunkowej działalności ucznia. Program jest dostosowany do możliwości intelektualnych dziecka na tym etapie rozwoju. Wspomaga i kierunkuje działalność ucznia, sprzyja jego harmonijnemu rozwojowi. Celem edukacji literackiej jest przygotowanie dziecka do odbioru dzieła literackiego. Realizacja tego celu musi odbywać się w bezpośrednim kontakcie dziecka z dziełem literackim, podczas którego, z pomocą nauczyciela: - dostrzeże strukturę dzieła, - wyodrębni jej elementy składowe i ich szczególne uporządkowanie, - rozpozna chwyty stylistyczne i kompozycyjne, - podejmie próbę rozszyfrowania znaczeń utajonych oraz próbę wyjścia poza dosłowność tekstu, - spróbuje doszukać się w utworze czegoś oryginalnego.

5 5 W edukacji plastycznej dziecko ma do czynienia z tworzeniem i odbiorem dzieła plastycznego. Z tego też względu wyznacza się edukacji plastycznej cele: - rozwijanie spontanicznej ekspresji dziecka, - przygotowanie dziecka do odbioru (recepcji) dzieła plastycznego. W edukacji muzycznej celem jest stwarzanie dziecku okazji do spontanicznej, odtwórczej i twórczej ekspresji muzycznej, przygotowanie dziecka do odbioru i przeżycia dzieła muzycznego. W procesie edukacji muzycznej można wyróżnić następującą triadę aktywności dziecka: odtwarzanie muzyki tworzenie muzyki percepcja muzyki. Realizacja treści edukacji społecznej opiera się na naturalnych sytuacjach pojawiających się w życiu dziecka, ale czasem wymaga również symulowania różnorakich sytuacji i przedstawiania ich w postaci dramy, scenek rodzajowych, zabaw dydaktycznych, prac plastycznych, fragmentów filmów, opowiadań itp. Program ma charakter integralny, dający możliwość nauczycielowi w tworzeniu własnych ośrodków tematycznych. Układ treści w programie jest spiralny dający możliwość dziecku zdobycie umiejętności, pogłębienie ich i poszerzenie, ale przede wszystkim zdobycie nowych doświadczeń. Metody i formy pracy odwołuję się bezpośrednio do przeżyć i doświadczeń dzieci. W programie umieszczone są bloki tematyczne, tematy zajęć oraz propozycje rozwiązań. Będzie on realizowany na dodatkowych zajęciach (dwa razy w tygodniu) Uczestniczyć w zajęciach powinna cała klasa (lub jej większość), ponieważ daje to możliwość kontynuacji w klasach IV VI. OCZEKIWANE EFEKTY Realizacja programu będzie zależała przede wszystkim od zaangażowania dzieci i nauczyciela. Wspólna praca powinna dawać satysfakcję obu stronom, a efektem tego powinno być zrealizowanie zamierzonych celów. Cele zakładają, że po zrealizowaniu programu (po trzech latach) dziecko powinno umieć: - w sposób kulturalny rozmawiać z kolegami i osobami dorosłymi stosując formy i zwroty grzecznościowe, - wypowiadać się w rozwiniętej i uporządkowanej formie na różne tematy, - stosować w mowie elementy techniki języka mówionego :pauzy, tempo, siłę głosu, odpowiednią intonację, - określać miejsce akcji w utworze, potrafi wyodrębnić zdarzenia, wyrazić swój emocjonalny stosunek wobec bohaterów głównych i drugorzędnych,

6 6 - recytować wiersze stosując odpowiednią intonację, tempo, pauzy, ton głosu i akcent logiczny, - potrafi tworzyć proste dialogi do określonych sytuacji - wykazywać się znajomością utworów z literatury dla dzieci, - odnosić się z szacunkiem do innych ludzi, - słuchać uważnie informacji płynących z radia, telewizji, - korzystać z różnych źródeł informacji, - układać i pisać ogłoszenia, zaproszenia, - wsłuchiwać się w odgłosy płynące z otoczenia, - potrafi słuchać utwory muzyczne i przeżywać je, - kojarzyć utwory muzyczne z nazwiskami kompozytorów, - rozpoznawać instrumenty perkusyjne niemelodyczne i melodyczne, - rozpoznawać melodie tańców ludowych i narodowych, - określać tempo, rytm, nastrój, charakter, dynamikę i rejestr w utworze, - rozróżniać dzieła plastyczne w malarstwie, rzeźbie, scenografii, architekturze, grafice oraz dostrzegać walory sztuki ludowej, - dostrzegać w otoczeniu barwy i kształty oraz zjawiska przestrzenne - dostrzegać piękno krajobrazu rodzinnego, - zainteresować się historią swego miasta, regionu i kraju oraz świata, - układać opowiadania twórcze związane z treścią poznanego utworu lub według własnego pomysłu, - tworzyć akompaniament do piosenek i zabaw ruchowych, - tworzyć proste tematy rytmiczne z zastosowaniem powtórzeń, wariantów i kontrastów, - tworzyć muzyczną ilustrację do opowiadań i wierszy, - improwizować głosem na zadany temat, - brać udział w zabawach, tańcach, inscenizacjach, opowieściach ruchowych, - dobrać materiał do wykonywanej pracy, - dostrzegać konieczność wywiązywania się z podjętych obowiązków, - aktywnie uczestniczyć w przygotowaniach różnych uroczystości i przedstawień, - przyjmować właściwą postawę podczas pracy, - szanować cudzą pracę, - eksponować swoje możliwości i zainteresowania, chętnie współzawodniczyć w zespole.

7 7 EWALUACJA Dziecko nie może odczuwać lęku przed niepowodzeniami, tym bardziej podczas zajęć dodatkowych, w których dobrowolnie uczestniczy. Wszyscy uczymy się na błędach. Uczeń również ma do tego prawo, ale niepowodzenie nie powinno zniechęcać go do podejmowania dalszych prób. Program zakłada osiąganie przez dziecko umiejętności twórczego wykorzystywania zdobytej wiedzy. Zakładam, że każde dziecko będzie miało jednakowe możliwości osiągnięcia sukcesu, ponieważ zadania będą stawiane wielopoziomowo. W każdym dziecku należy znaleźć to coś, co stymulowane będzie go mobilizowało i umożliwiało harmonijny rozwój. Dzięki temu dziecko o mniejszych możliwościach nie będzie czuło się sfrustrowane. Oceniając postępy dziecka (poprzez ciągłą obserwacje) wezmę pod uwagę nie tylko jego predyspozycje do nauki, ale przede wszystkim: A. kompetencje kluczowe ( planowanie, organizowanie, ocenianie własnych postępów) - skuteczne komunikowanie się w różnych sytuacjach, - efektywne współdziałanie w zespole, - rozwiązywanie problemów w sposób twórczy, B. czynności wykonywane przy rozwiązywaniu problemów - zrozumienie zadania, - zaplanowanie rozwiązania, - doprowadzenie zadania do końca, - powiązanie faktów z różnych dziedzin życia, - wyciąganie wniosków, C. obszary aktywności ucznia - wyobraźnia i intuicja, - umiejętność organizacji pracy, - rozwiązywanie zadań o charakterze otwartym - stosowanie zdobytej wiedzy, - komunikowanie, interpretacja, poszukiwanie informacji, - uzasadnianie. Po zrealizowaniu założeń programu, po klasie I, klasie II, klasie III dzieci będą mogły wypowiedzieć się na temat zajęć, jak również wypełnić ankietę oceniającą zajęcia.

8 8 ANKIETKA Proszę, wypełnij tę ankietę. Na jej podstawie dowiem się, czy prowadzone przeze mnie zajęcia spełniły Twoje oczekiwania. 1. Czy lubisz przychodzić na zajęcia koła teatralnego? Otocz pętlą wybrany przez siebie znaczek. 2. Co najbardziej podobało Ci się w zajęciach? Co Ci się nie podobało?......

9 9 BLOKI TEMATYCZNE BAWIMY SIĘ W TEATR cykl zabaw, gier dramowych konsolidujących grupę, ukazujących wartości współdziałania w zespole.tworzenie etiud w grupach i indywidualnie. GIMNASTYKA BUZI I JĘZYKA ćw. i zabawy kształcące poprawne i wyraźne wymawianie głosek. Kształcenie odpowiedniej dykcji. WIEM CO TO JEST TEATR - zapoznanie i utrwalenie pojęć związanych z teatrem. Przybliżanie pojęć w trakcie tworzenia własnych etiud, improwizacji, inscenizacji. PRZEDSTAWIENIE wspólne stworzenie własnego scenariusza, przydzielanie ról, zabawa CASTING. MALI TWÓRCY próby z tekstem, doskonalenie prawidłowego intonowania wymawianych ról, dobieranie fragmentów muzycznych, wyrażanie stanów emocjonalnych poprzez gest, mimikę, ruch. Projektowanie strojów i dekoracji. TEMATYKA ZAJĘĆ Klasa I Klasa II Klasa III - Oglądanie i rozróżnianie podstawowych gatunków filmowych: film fabularny, dokumentalny, animowany. - Wzbogacenie słownictwa z zakresu wiedzy filmowej: kamera, - Rysowanie własnego filmu rysunkowego. - Tworzenie fabuły własnej historyjki obrazkowej i przedstawienie jej w kadrach. - Przygotowanie ekranu - Tworzenie własnej audycji, programu telewizyjnego. - Scenki dramowe - Ćwiczenia dramowe, oddechowe, dykcyjne, ruchowe: scenki rodzajowe, recytacja

10 10 aktor filmowy i telewizyjny, seans filmowy, fotos, reklama - Zapoznanie z różnymi rodzajami teatrów (ogólny podział): - teatr cieni, teatr lalki, teatr żywego planu, teatr jednego aktora, - balet, opera, operetka, - pantomima. - Wzbogacenie słownictwa wokół tematu "teatr": scena, scenarzysta, scenograf, scenografia; sztuka, przedstawienie, inscenizacja, spektakl; rola, dialog, monolog; lalki, aktorzy, kostiumy; stopklatka, widz. - Uczestniczenie w różnych spektaklach teatralnych, spotkaniach z ludźmi teatru. - Udział w wystawach artystycznych. - Wprowadzenie pojęć: obraz, rzeźba, reprodukcja. - Rozróżnianie pojęcia "rymy". -Sposoby wykonania lalek. - Scenariusz teatralny. - Rodzaje dekoracji: umowna i pełna. - Umiejętności aktorskie: - Piękna i głośna recytacja, telewizora z kartonu. - Ćwiczenia dramowe, oddechowe, dykcyjne, ruchowe: scenki rodzajowe, recytacja wierszy, pantomima itd. - Przygotowanie przedstawienia - teatr cieni. - Zaprojektowanie scenografii - Filmy dla dzieci: oglądanie i dyskusja. - Programy i filmy popularnonaukowe. - Specyfika i zarys historyczny teatru lalki: - animacja lalek, - rodzaje lalek: pacynka, jawajka, kukła, marionetka oraz sposoby ich animacji, - Spotkania i rozmowy z ludźmi teatru: aktorami, scenarzystą, reżyserem - warsztaty teatralne. - Sposoby wykonania lalek. - Umiejętności aktorskie: - piękna i głośna recytacja, - ruch sceniczny, - mimika i gest, - dykcja, - odgrywanie roli. - Wprowadzenie pojęć: płaskorzeźba i grafika. - Plakaty, afisze teatralne, reklama. - Książka i jej autorzy. wierszy, pantomima improwizacje teatralne, inscenizacje utworów literackich, ćwiczenia rytmiczne, ćwiczenia wyciszające, ćwiczenia koncentracji. - Zabawy za parawanem - tajemnice animacji. - Przygotowanie przedstawienia kukiełkowego. - Zapoznanie z budową i zasadami powstawania scenariusza. - Projektowanie i wykonanie kukiełek i scenografii. - Zapoznanie z różnymi możliwościami i sposobami wykonania scenografii. - Czytanie scenariusza. - Praca nad tekstem literackim - dalsze losy, inne zakończenia utworów. - Układanie wierszyków rymowanek (zbiorowo i zespołowo). - Układanie dialogów na podany temat, ilustracji lub tekstu. Próby układania scenariusza. - Pisanie własnych swobodnych tekstów. - Przygotowanie wystawy prac: kukły, ilustracje, książeczki. - Techniki aktorskie -

11 11 - Ruch sceniczny. - Przekazywanie różnorodnych treści poprzez gest ruch, mimikę. - Odgrywanie roli. - Poszukiwanie własnej interpretacji utworów. - Doskonalenie umiejętności czytania z podziałem na role. - Budzenie zainteresowania sztuką poprzez przeżywanie i aktywne uczestnictwo -Wywiad. - Techniki aktorskie - ćwiczenia praktyczne. -Praca nad tekstem literackim - dalsze losy, inne zakończenia utworów. - Układanie wierszyków rymowanek (zbiorowo i zespołowo). -Układanie dialogów na podany temat, ilustracji lub tekstu. - Próby układania scenariusza. - Pisanie własnych swobodnych tekstów. - Przygotowanie wystawy prac: kukły, ilustracje, książeczki. ćwiczenia praktyczne: etiudy pantomimiczne, improwizacje, ćwiczenia oddechowe, głosowe i dykcji, obraz bez ruchu, zabawy wykorzystujące zmysły do rozwijania wyobraźni, ćwiczenia rytmiczne przy muzyce. - Oglądanie spektakli, w których występują różne rodzaje lalek i zróżnicowana scenografia ( w miarę możliwości). - Rozumienie pojęć i włączenie ich do języka mówionego. - Doskonalenie umiejętności rozróżniania poezji od prozy. - Określanie nastroju tekstu literackiego. - Rozróżnianie baśni od innych gatunków literackich. - Nauka przeprowadzenia wywiadu. - Rozpoznawanie ról komicznych, tragicznych, pierwszoplanowych i drugoplanowych. - Doskonalenie umiejętności wchodzenia w rolę postaci charakterystycznych. - Kształcenie umiejętności przekazywania różnorodnych treści poprzez gest ruch,

12 12 mimikę. - Sprawdzanie wiedzy i nabytych umiejętności aktorskich. WYBRANE PRZYKŁADY ZABAW TEATRALNO - DRAMOWYCH Poniżej przedstawiam kilka wybranych zabaw, ćwiczeń i gier, a także propozycje zajęć, które być może zainspirują innych do tworzenia własnych - ciekawszych pomysłów. I. Ekspresja ruchowa 1. Roboty i marionetki Tłem do zabawy może być dynamiczna muzyka elektroniczna. Każdy wybiera sobie rolę robota marionetki, kiedy rozlega się muzyka zaczyna się taniec charakterystyczny, dostosowany do roli. Na dany sygnał, np. przerwa w muzyce, następuje zmiana ról, a tym samym ruchu. 2. Konstruowanie samochodu Każdy będzie inną częścią pojazdu. Jedna osoba rozpoczyna zabawę jako część ruchoma i wydająca dźwięki. Po kolei inne osoby przyłączają się do niej jako kolejne elementy według pomysłów dzieci. 3. Pracujące ręce Uczestnicy zabawy skupiają swoją uwagę tylko na rękach, ciało (mimika twarzy) obojętne. Są pracownikami wielkiej fabryki, stoją przy taśmie wykonując jednostajny, powtarzający się ruch. Po pewnym czasie ręce próbują nawiązać dialog z innymi rękoma. 4. Mój ruch Dzielimy grupę na dwie części. W dwóch rzędach dzieci stają naprzeciwko siebie. Pierwsza osoba z rzędu podaje swój rytm (gest lub ruch ciała), każda następna robi dokładnie to samo, dodając jeden element od siebie. 5. Akrobacja na linie Przyklejamy na podłodze taśmę (rysujemy linię). Każdy musi przejść po linie tak, jakby balansował na pewnej wysokości.

13 13 II. Rozbudzanie wyobraźni poprzez wykorzystanie zmysłów 1. Czy jestem spostrzegawczy? Siedzimy w półkolu, przedstawiamy się kolejno podając swoje imię i kolor oczu. Prowadzący prosi dowolną osobę, aby usiadła tyłem do uczestników i spróbowała opisać osoby, które siedziały obok niej: ubiór (części, kolor). 2. Ruchome pomniki Pięć-siedem osób staje w rzędzie przed grupą, przyjmują określone pozy. Wybrana osoba obserwuje grupę, stara się zapamiętać układ. Potem odwraca się, a dwie, trzy osoby zmieniają jeden element pozy. 3. Kto tutaj siedzi? W rzędzie na krzesłach siada pięć-siedem osób. Jedna z nich stojąc z tyłu dotyka włosy i ramiona każdej. Potem prowadzący zawiązuje jej oczy, zmienia się kolejność na krzesłach. Przy pomocy dotyku trzeba odgadnąć kto kim jest. 4. Łańcuch zaufania Cała grupa tworzy łańcuch trzymając się mocno za ręce, wszyscy mają zamknięte oczy. Animator bardzo wolno wyprowadza grupę na spacer. Po powrocie dzieci dzielą się swoimi wrażeniami na temat, co słyszały podczas wyprawy, którędy wędrowały. III. Zabawy pantomimiczne 1. Wyrażanie uczuć Grupa staje w dwóch rzędach naprzeciwko siebie. Na umówiony znak (klaśnięcie) energicznie przyjmują określone maski: ból, złość, strach, radość. 2. Pokazywanie koloru Przy pomocy wybranych środków ekspresji (mimika, gest, ruch), próbujemy pokazać wybrany przez siebie kolor. Zaczynamy od barw podstawowych. IV. Improwizacje 1. Improwizacje w parach a) znalazłeś kotka jakiego zawsze chciałeś mieć, ale mama była przeciwna wzięciu go do domu. Spróbuj przekonać mamę, że temu kociakowi jest on potrzebny,

14 14 b) spacerujesz sobie w parku i nagle spotykasz osobę z innej planety. On (Ona) chce wiedzieć kim jesteś, gdzie mieszkasz, co robisz, próbuje opowiedzieć ci o sobie. Czy zrozumiecie się nawzajem? W jaki sposób dojdzie do porozumienia? 2. Improwizacje z pacynką a) spróbuj pokazać, że pacynką jest: zmęczona, szczęśliwa, głodna, zła, b) wyobraź sobie, że pacynką jest tobą, a ty swoją mamą. Jak mama pocieszy zmartwioną pacynkę? Wystawienie sztuki Etapy pracy nad adaptacją utworu Jaś i Małgosia. 1. Przygotowanie dekoracji. Na scenie przedstawiona będzie jedna odsłona. 2. Praca nad dialogiem. - wspólne opracowanie dialogów proponowanie kwestii do wypowiedzenia oraz dodawanie innych postaci, aby w przedstawieniu mogło wystąpić jak najwięcej dzieci, - opracowanie dialogów w zespołach. 3. Przydział ról. Dzieci czytają wybrane role, za każdym razem zmieniają się rolami. Pozwala to wyłonić osoby o najlepszych predyspozycjach do odegrania danej roli. Wybór dokonywany jest wspólnie z dziećmi (według ich sugestii). 4. Przeniesienie prób na scenę. Sceną jest wybrane miejsce na przedstawienie. 5. Wystawienie sztuki. Wystąpienie dzieci przed rodzicami oraz innymi uczniami z klas I III w ramach szkolnych TEATRALII

15 15 PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Klasa II TEMAT: Malujemy muzykę 1. Odczytanie wiersza: Komu bliski marzeń świat, Kto u wróżek szuka rad Ten zostanie zaproszony Na bal w zamku wymarzonym. Unieś głowę, spójrz do góry, Czarodziejski proszek z chmury Spada, tańczy i wiruje, Wszystkie dzieci zaczaruje. Radość jest, a smutek znika, Już na zamku gra muzyka. Odpowiedzi na pytanie : Czy można malować muzykę? Słuchanie muzyki Marzenie F. Schumana. Przedstawienie kolorami wyobrażeń podczas słuchania muzyki. Dzieci wybierają dowolne kolory kredy, pocierają nimi o sól. Kolory te wiążą się z marzeniami. Uzyskują w ten sposób kolorowy proszek, który wsypują do małych butelek. Zamknięte marzenia ustawiają w widocznym miejscu. Klasa III Temat: Pozytywy i negatywy Opowiadanie o ulubionych i wzbudzających niechęć postaciach filmowych, telewizyjnych, literackich. Odgadywanie wybranych postaci poprzez prezentowanie ich ulubionych powiedzonek, gestów lub innych charakterystycznych cech.

16 16 Biel i czerń w przedstawieniu postaci ( negatyw kliszy filmowej). Klasa I Temat: Rola teatru. 1. Zabawa wprowadzająca: MIMIKA Dzieci dobierają się w pary. Jedna osoba zaczyna zmieniać wyraz twarzy, a druga ją naśladuje. Potem następuje zmiana ról. Co to jest teatr? Teatr to sztuka nad którą pracuje wielu ludzi. Zazwyczaj praca nad przedstawieniem wygląda tak: - dramaturg pisze sztukę teatralną, jest to taki utwór, który opiera się na dialogu rozmowie, - aktorzy otrzymują tekst i zaczynają nad nim pracować, - reżyser ustala próby i kieruje całym przedstawieniem, - scenograf projektuje scenografię oraz kostiumu dla aktorów, - muzycy opracowują oprawę muzyczną, która często towarzyszy przedstawieniu, - próba generalna to ostatnia próba przed występem, - premiera to pierwsze przedstawienie dla widzów, - scena to miejsce, gdzie odbywa się przedstawienie, - widownia to rzędy krzeseł przeznaczonych dla widzów, - kurtyna oddziela widownię od sceny, - plakaty to informacje o sztuce, jej miejscu i cenie biletów, - aktorzy mogą występować żywi ludzie lub poruszane przez nich kukiełki, marionetki, pacynki. 2. Zabawa MASKI Dzieci otrzymują kartki papieru w różnym kolorze (wycinają otwory na oczy, nos, usta). Kolory masek określają różne sposoby zachowań: - białe maski zachowują się nieśmiało, - czerwone maski dokuczają białym, - niebieskie maski chronią białe, - czarne maski uspokajają czerwone. 3. Zawieszanie na planszy wyrazów związanych z teatrem dzieci wcześniej zapisują je na mniejszych karteczkach. Ciąg dalszy wymienionego wyżej hasła.

17 17 Temat: Cechy dobrego aktora. 1. Zabawa: Spotkanie sławnych osobistości. Dzieci mają na plecach zawieszone kartki z nazwiskami sławnych postaci literackich. Każdy z uczestników powinien odgadnąć, nazwisko swego bohatera. W tym celu zadaje dodatkowe pytania. 2. Rozmowa o aktorach, których lubią dzieci. Dzieci przygotowują w grupkach cechy dobrego aktora. Omawiają wybrane cechy motywując swoje zdanie. 3. Przygotowanie krótkich scenek przedstawiających cechy znanego bohatera. Pozostali odgadują. 4. Autograf każde dziecko wyobraża sobie, że jest sławną postacią i na ozdobnej karcie składa swój cenny autograf. Klasa III Temat: Wierszykowe rymowanki. 1. Zabawa w rymy dzieci wyszukują rymy do wybranych przez siebie wyrazów. 2. Wybieranie rymujących się par wyrazów ( tematycznie związanych ze sobą), zestawienie ich w pewną kolejność próby tworzenia zwu czterowersów. 3. Nadanie tytułu napisanym wierszykom. PRZYKŁADOWE INSCENIZACJE JAŚ I MAŁGOSIA Jaś i Małgosia idą leśną drogą. Małgosia Jasiu, jak tu ładnie! Jaś Słyszysz, ptaki śpiewają. Małgosia Słyszę, ktoś sapie. Kto to może być? Spotykają misia. Miś To ja, miś. Bądźcie tak uprzejmi i powiedzcie czy już odleciała ta pszczoła? Małgosia Pszczoła? Tu nie ma żadnej pszczoły. Miś Czy aby na pewno? Może z resztą to była jakaś muszka? Musicie wiedzieć, że ja bardzo nie lubię pszczół. Zawsze mi przeszkadzają, gdy zjadam moją porcję miodku.

18 18 Jaś Nie ma tu ani jednej pszczoły, misiu. Ale chyba trochę narozrabiałeś, skoro tak boisz się spotkania z pszczołami. Miś Masz rację Jasiu, aż wstyd się do tego przyznać. Będę musiał przeprosić pszczółki. A kiedy znowu się spotkamy, to poproszę je, aby mi dały miodku. Małgosia My też misiu będziemy się z tego cieszyć. Jaś A więc w drogę! Drogę zastępuje im pszczółka. Pszczółka Co wam powiedział ten okropny łasuch? Ostatnio tak narozrabiał w naszej barci, że do dziś nie możemy dojść do ładu i porządku. Poturbował też niektóre nasze pszczółki. Jaś Dlaczego nie porozmawiacie z nim o tym. Przecież możecie dać mu trochę jego ulubionego miodku. Pszczółka Tak, ale misiowi ciągle jest go mało. Nie nadążamy go produkować. Małgosia Będzie najlepiej, jak jeszcze raz omówicie wszystko w spokoju, bo złość nic nie pomoże. Pszczółka Nie wiem czy to się uda, bo z misia jest straszny raptus, ale nie mamy innego wyjścia. Trzeba będzie mu przemówić do rozsądku. W czasie wędrówki spotykają liska. Lisek Witam was, Jasiu i Małgosiu. Jak się macie? Poznajecie mnie chyba? Jaś Poznajemy, jesteś lisek. Małgosia Czy dobrze się czujesz? Lisek Nie najlepiej. Jestem strasznie głodny. Kurnika pilnują wielkie psy gospodarza, który mieszka pod lasem, więc nici z kurki. Zamieńcie się ze mną. Dam wam jabłka, a wy mi kromkę chleba. Małgosia Dobrze, mamy dwie kromki, więc możemy dać ci jedną. Dzieci wymieniają się z liskiem pakunkami. Lisek Dziękuję. Do widzenia. Jaś Zaczekaj lisku! Przecież te jabłka są zgniłe! Lisek Zgniłe? To nie może być! Małgosia Fe! To nieładnie tak oszukiwać! Lisek Proszę was nie gniewajcie się na mnie. Nie chciałem was oszukiwać, ale już taka moja natura. Chcę mówić prawdę, ale mój pyszczek sam się mówi to, czego nie chcę powiedzieć i łapki same wrzucały do torby te zgniłe jabłka. Patrzcie, jaki mnie oblał rumieniec. Małgosia Rzeczywiście, jesteś czerwony jak rak. Jaś Dobrze, nie gniewamy się już na ciebie. Postaraj się jednak być grzeczny i miły. Dzieci idą dalej. Małgosia Jasiu, słyszysz? Ktoś wzywa pomocy.

19 19 Spotykają na drodze kózkę. Kózka Mee. Bardzo źle się stało! Jaś Co się stało? Kózka Pomóżcie mi. Czy możecie mi opatrzyć nóżkę, bo mnie bardzo boli? Małgosia No tak, mama zawsze mówiła: żeby kózka nie skakała to by nóżki nie złamała. Kózka Dlaczego zaraz złamała. Nie lubię tego przysłowia. Małgosia zawiązuje chorą nóżkę. Jaś Czy teraz jest ci lepiej? Kózka Mee. Lepiej? Zupełnie dobrze. Nigdy wam tego nie zapomnę. Dziękuję. Do widzenia Dzieci Do widzenia. W dalszej drodze spotykają kaczkę. Kaczka Kwa, kwa. Dola ma nieszczęśliwa. Tak właśnie w życiu bywa. Najpierw bal, później żal, najpierw zabawa, później trudna sprawa, najpierw tłusto, później pusto. Jaś Co się stało kaczko? Kaczka - Opatrzność mi was zsyła. Wyobraźcie sobie, byłam na balu, czapla mnie zaprosiła i nie mogłam odmówić, bo by się obraziła. Małgosia Ale co się potem stało? Kaczka Potem tańczyłam i się okropnie zmęczyłam. Zanieście mnie proszę do mego domowego strumyka. Nogi mi się plączą i nie dojdę. Dzieci Dobrze zaniesiemy cię. Dzieci przenoszą ją na drugą stronę. Zrobiło się ciemno. Małgosia Jasiu, już ciemno, boję się. Chyba zabłądziliśmy. Jaś Nie bój się Małgosiu. Zaraz rozpalę ognisko. Dzieci przykucnęły i zasnęły. W tym czasie przyszła królowa lasu. Królowa lasu Cóż to ja widzę? Jakieś dzieci rozpaliły w moim lesie ognisko! Przecież wszyscy wiedzą, że bez mego pozwolenia nie wolno niczego tu zmieniać! Muszę zająć się tą sprawą osobiście. Gdzie podziała się Baba Jaga? Elf Och, królowo! Nie rób tym dzieciom nic złego. Przecież widzisz, że są bardzo zmęczone. W torbie mają tylko suchy chleb. Królowa Co z tego! Te dzieciaki mogły spalić mój las. Nie mogę im tego podarować. Elf Okaż swoją łaskawość! Te dzieci nie są ci do niczego potrzebni. Królowa Mogę je zaczarować w dwa dorodne drzewka. Wszystkiemu przysłuchiwały się zwierzęta. Lisek Dzieci śpią tak blisko domku Baby Jagi i jej sługi wilka. I jeszcze ta straszna królowa chce im zrobić krzywdę. Trzeba coś temu zaradzić.

20 20 Zwierzęta Należy je ostrzec. Jeżeli trafią do tego słodkiego domku, będzie z nimi źle! Myszka Przybiegłam tu co tchu. Jaś i Małgosia dali mi okruszki chleba, gdy byłam w potrzebie. Mój głos jest bardzo cichy, ale jeśli wszyscy razem zawołamy, to może usłyszą nasze ostrzeżenie. Małgosia Jakieś światło. Ale to mi się chyba tylko tak zdaje. Jaś Nie Małgosiu, to jest jakieś światło. Podejdźmy bliżej. Tak, to domek. Dzieci powoli odchodzą. Zwierzęta Nie idźcie tam! To domek Baby Jagi i jej okrutnego wilka. Ale dzieci już tego nie usłyszały. Jaś Zobacz, ten domek jest cały z ciastek i pierników. Małgosia Zrobimy sobie ucztę. Zjem kawałek dachu, a ty spróbuj drzwi i okna. Jaś Ach, jakie to smaczne. Dzieci nie zauważyły, jak wychyla się Baba Jaga. B J Na trzydzieści słodkich kromek kto mi tutaj chrupie domek? Dzieci spostrzegają Babę Jagę i wypuszczają wszystkie ciastka z rąk. Małgosia Jasiu, uciekajmy! B J Dokąd dzieci? Już ja się wami zajmę. Dam wam jedzenie bardzo dobre: Pączki z cukrem, jabłka i orzechy. A kiedy się najecie pościelę wam dwa ładne łóżeczka, zaśniecie w nich. Już ja się wami zajmę. Dzieci kładą się spać. B J Hi, hi. Jak dotąd wszystko poszło gładko. Dzieci złapane, Jaś za kratką. Ucieszy się mój sługa wilk. Kazał sobie przygotować jakiś kąsek, kiedy wróci. Akurat Jaś będzie już solidnie utuczony. No tak, ale co zrobię z naszą królową? Przecież jej nikt jeszcze nie oszukał. A może mi się uda? Baba Jaga odchodzi. Jaś Słyszałaś Małgosiu? Jakie to straszne. Nie ma dla nas żadnego ratunku. W domu nawet nie wiedzą jakie grozi nam niebezpieczeństwo. Myszka Dzieci nie obawiajcie się. My zwierzątka słyszałyśmy wszystko. Spróbujemy wam pomóc. Wilk jest w drodze, trzeba się spieszyć. Jaś Jak nam mogą pomóc takie małe zwierzęta? Myszka Są tu wszystkie te, którym pomagałyście. Pojawia się Elf. Elf Wiem, co chcecie zrobić. Królowa też widziała Jasia i Małgosię i chce im zrobić coś złego, ale nie powiedziała, co. Kaczka To powiedz, co mamy dalej zrobić, jeśli chcesz pomóc. Elf Musimy wypuścić dzieci i ukryć w bezpiecznym miejscu. W tym czasie Baba Jaga spotyka wilka. B J A ja ma dla ciebie smaczny kąsek w domu.

21 21 Wilk To się świetnie składa. Bo wyznam ci, że jestem bardzo głodny. Więc naprzód, biegiem. W tym czasie zwierzęta otwierają klatkę z dziećmi i pomagają się im schować. Baba Jaga i Wilk podchodzą pod domek. Wilk To gdzie jest ta niespodzianka dla mnie. Jestem okropnie głodny. B J Co to? Gdzie Jaś? Gdzie Małgosia? Baba Jaga szuka wszędzie dzieci. Dzieci dobiegają do innych zwierząt schowanych za drzewami. Dzieci Dziękujemy wam za uratowanie życia. W tym czasie zjawia się królowa. Królowa Cóż to moja służko. Widzę, że czegoś bardzo szukasz. Czyżbyś zgubiła coś cennego? Baba 0 Jaga Ach, nie królowo, biegam tak z wilkiem dla zdrowia. Królowa Dla zdrowia powiadasz? A czy to zdrowie nie nazywa się przypadkiem Jaś i Małgosia? Baba Jaga Wiedziałam,że przed tobą się nic nie ukryje. Wybacz mi. Królowa O, nie tego już za wiele. Teraz ty ze swoim wilkiem właź do tej klatki. Dzieci i zwierzęta wychodzą z ukrycia. Elf Królowo, jesteś wspaniała. Na skraju lasu czekają na nich rodzice. Mama Małgosiu, Jasiu! Gdzie wyście byli? Tak się o was martwiłam. Tata Co się z wami stało? Przecież nie miałyście odchodzić daleko od domu! Małgosia Mamusiu, tatusiu, chcieliśmy nazbierać leśnych owoców, ale zabłądziliśmy. Tata Obiecajcie, że się to więcej nie powtórzy! Dzieci Obiecujemy! Mama Zaproście zwierzęta na podwieczorek. Elf Przyniosłem trochę smakołyków dla wszystkich z domku Baby Jagi. Jej na razie nie będą potrzebne.

22 22 SCENARIUSZ INSCENIZACJI PRZYGOTOWANEJ NA ZAJĘCIE OTWARTE DLA RODDZICÓW Scenariusz opracowany według książki W. Disneya, dialogi zmieniane i dopisywane przez dzieci i nauczyciela. Śnieżka Królowa (stoi z boku sceny, przegląda się w lustrze): - Zwierciadełko, zwierciadełko powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy na świecie? Zwierciadło - Królowo, jesteś piękna jak gwiazda na niebie, ale Śnieżka jest tysiąc razy piękniejsza od ciebie. Królowa - To ona jeszcze żyje? Już ja jej pokażę! (tupie nogami, denerwuje się) Krasnale: Czy znacie wielu krasnoludków, Co bez kłopotów i bez smutków Mieszkają w samym sercu kniej, Czy znacie ich, o hej, o hej! Czy znacie wielu krasnoludków, Co ziemię drążąc pomalutku Wydobywają skarby z niej, Czy znacie ich, o hej, o hej! - Cieszę się, że już wracamy do domku. Jestem strasznie głodny i zmęczony. - Spójrzcie, w naszym domku pali się światło. - Ktoś musiał się zakraść do środka, kiedy nas nie było. - Może to zbójca? - A może zła czarownica? - Albo coś jeszcze gorszego! - Ktokolwiek to jest, nie możemy stać przed oknem przez całą noc. Chodźcie z mną! Tymczasem Śnieżka śpi w jednym z łóżeczek krasnoludków. Wchodzą krasnale, są bardzo zmęczeni po pracy i zdziwieni obecnością kogoś.

23 23 1- Kto siedział na moim krzesełku? 2- Kto jadł z mojego talerzyka? 3- Kto ułamał kawałek mojego chleba? 4- Kto zjadł moją jarzynkę? 5- Kto używał mojego widelczyka? 6- Kto kroił moim nożykiem? 7- Kto pił z mojego kubeczka? 1- A kto wchodził do mojego łóżeczka? Wszyscy podbiegają do swoich łóżek i mówią - I w moim też ktoś leżał! 7 podbiegł do swego łóżka i zawołał - Ach, mój Boże! Jakie to dziecko piękne! Cichutko na paluszkach odeszli i usiedli na krzesełkach. Tak zasnęli. Kiedy Śnieżka się obudziła i ujrzała śpiących krasnali, przestraszyła się. A oni zapytali: - Czy można zapytać, kim jesteś i skąd się tu wzięłaś, moje dziecko? - Przykro mi, że was przestraszyłam, ale byłam tak okropnie zmęczona, że zasnęłam. Nazywam się Śnieżka. - W jaki sposób dostałaś się do naszego domku? - Macocha kazała mnie wyprowadzić do lasu i zabić, ale strzelec zlitował się nade mną i puścił wolno. Biegałam po lesie i tak natrafiłam na ten piękny domek. - Jeśli zechcesz nam prowadzić gospodarstwo, gotować, prać, szyć i wszystko utrzymywać w porządku, to możesz u nas pozostać, a niczego ci nie zabraknie. - Jeśli zła królowa dowie się, że Śnieżka jest u nas, będzie nastawała na nasze życie. Jestem za tym, ażeby pozbyć się Śnieżki, zanim sprowadzi na nas nieszczęście. - Głosujmy więc. Jestem za tym, aby Śnieżka pozostała tutaj i prowadziła nam gospodarstwo. - Tak! Śnieżka ma zostać tutaj. - Dziękuję wam z całego serca. Postaram się nie przeszkadzać, ale pomagać. - My idziemy do pracy. - Strzeż się macochy, która może dowiedzieć się, że żyjesz i gdzie jesteś. Nie wpuszczaj nikogo i nie otwieraj nikomu. Wychodzi królowa - Zwierciadełko, zwierciadełko powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy na świecie? - Królowo, błyszczy twa uroda, lecz jest piękniejsza Śnieżka młoda, co się schroniła jak wieść niesie u siedmiu krasnoludków w lesie.

24 24 - Śnieżka musi zginąć, choćbym miała zapłacić za to życiem. Przebiorę się za babuleńkę i pójdę do lasu do domku tych okropnych krasnali. - Królowa już przebrana idzie do lasu szukać Śnieżki. - Piękny mam towar i bardzo tani. ( zapukała do drzwi krasnoludków) - Dzień dobry, dobra kobieto. Nie wolno mi nic kupować od obcych. - Mam różny towar, ale jeśli nie chcesz nic kupić, to weź to jabłko. Jest tak piękne jak ty. A jeżeli nie wierzysz, że jest zdrowe, to ja ugryzę kawałek. Śnieżka po ugryzieniu, padła na podłogę. - Biel jak śnieg, czerwień jak krew, czerń jak heban. To było kiedyś. Teraz moje dziecko nic nie zostanie z twej urody. A kiedy wrócę do domu, moje lustro potwierdzi, że jestem najpiękniejsza i nikt nie dorównuje mi urodą. Krasnale zastali Śnieżkę leżącą na podłodze. - Teraz już Śnieżka już nigdy się nie dowie jak bardzo ją kochałem. Nadjechał królewicz: - Gdy znalazłem wymarzoną księżniczkę, utraciłem ją na zawsze. Podniósł Śnieżkę i pocałował w czoło. Śnieżka obudziła się i uśmiechnęła. - Hura, Śnieżka żyje! - Już nigdy nie spotka cię nic złego. Zabieram cię ze sobą na zamek, gdzie nareszcie zostaniesz moją żoną. - A czy nie zapomnisz o nas, kiedy będziesz królowała na zamku? - Zapomnieć o was? Jakżebym mogła! Będę was odwiedzała przy każdej okazji

25 25 BIBLIOGRAFIA: 1. Bobryk J., Jak tworzyć rozmawiając. Skuteczność rozmowy, P W N, Warszawa 1995, 2. Dziamska D., Zbieram, poszukuję, badam, Program nauczania dla klas I III, Wyd. MAG, Poznań 1999, 3. Dziedzic A., Drama na lekcjach języka polskiego, Warszawa 1992, 4. Gloton R., Clero C.,Twórcz aktywność dziecka, W S i P, Warszawa 1985, 5. Górkiewicz J., Rozwój i kształtowanie wyobraźni dziecka, Warszawa 1992, 6. Jędrychowa M., Lektura i kultura kształtowanie świadomośco kulturalnej uczniów szkoły podstawowej, Wyd. Edukacyjne, Warszawa-Kraków 1994, 7. Jaworska W.(opr.), Władysław Ślewiński, Krajowa Agencja Wydawnicza, 8. Kobyliński Sz., Matejko maleńki olbrzym, Wyd. AMBER 1999, 9. Lewandowska Tarasiuk E., Sztuka słowa w negocjacjach, Wyd. Centrum Kreowania Liderów, 1999, 10. Leduchowski St., Tadeusz Makowski, K A W, 1985, 11. Pankowska K., Edukacja przez dramę, W S i P< Warszawa 1997, 12. Pankowska K., Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Żak, Warszawa 2000, 13. Pankowska K., Drama, zabawa, myślenie, Warszawa 1992, 14. Pawłowski T., Wartości estetyczne, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987, 15. Starzec H., Wychowanie literackie, P W N, Warszawa 1980, 16. Tyszkowa M., Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka, P W N Warszawa- Poznań 1984, 17. Trzeciak P., 250 razy o sztuce polskiej, N K, Warszawa 1973, 18. Wojnar I., Wychowanie estetyczne młodego pokolenia. Polska koncepcja i doświadczenia, 19. Więckowski R., Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1995,