dr Katarzyna Bogacka Program wykładów z historii sztuki i architektury. Średniowiecze i nowożytność w Europie.

Transkrypt

1 dr Katarzyna Bogacka Program wykładów z historii sztuki i architektury. Średniowiecze i nowożytność w Europie. 1. Sztuka przedromańska sztuka plemion barbarzyńskich: Longobardów (pn. Lombardia), Wizygotów (Płw. Iberyjski), merowińska w państwie Franków. Iluminatorstwo (Book of Kells), złotnictwo, rzeźba kamienna (krzyże) w Irlandii. Renesans karoliński: architektura centralna i podłużna (kościół pałacowy w Akwizgranie *805 r., plan klasztoru St. Gallen 820 r.), iluminatorstwo (szkoły: pałacowa, Reims: Psałterz z Utrechtu), rzemiosło (frontale w S. Ambrogio w Mediolanie). Sztuka ottońska: architektura (kościoły: św. Pantaleona w Kolonii (westwerk), św. Michała w Hildesheim i mecenat biskupa Bernwarda: drzwi i kolumna z brązu), rzeźba (krucyfiks Gerona w Kolonii, Madonna z Essen, Złota Madonna), złotnictwo (korona Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego ok. 900 r., krzyż Lotara), malarstwo miniaturowe (Ewangeliarz Ottona III). 2. Romanizm Feudalizm, zakony: benedyktyni i cystersi, pielgrzymki, krucjaty. Związek architektury i rzeźby, prawo ramy. Romańskie założenie portalowe: dydaktyzm przestawień (biblia pauperum): Maiestas Domini, Sąd Ostateczny. Kościoły niemieckie: z kryptą (Nadrenia), dwuchórowe (Saksonia), halowe (Westfalia). Szkoły architektoniczno-rzeźbiarskie we Francji, np. Burgundia (Cluny, Vézelay, Autun). Zespoły katedralne z XI w. we Włoszech (Duomo, baptysterium, campanile): Florencja, Piza. Polska: katedra Chrobrego z kryptą św. Leonarda na Wawelu ok Rzeźba w brązie (Rainer z Huy: chrzcielnice e Liège i Hildesheim). Malarstwo monumentalne (Torcello, Hildesheim) i miniaturowe Złotnictwo i emalierstwo (nad Mozą i w Limoges) kielichy, relikwiarze, akwamanile, pastorały i in. 3. Gotyk Nazwa (G. Vasari 1550). Początek chór St. Denis *1144. Katedry: architektura (konstrukcja: sklepienie krzyżowo-żebrowe, łuk oporowy, szkarpa; ewolucja planu i wnętrza), elementy architektury (ostrołuk, wimperga, maswerk, rozeta, kwiaton, czołganka). Rzeźby na fasadach (Chartres 1194: figury-kolumny Portalu Królewskiego, XIII w.: Paryż 1163, Amiens 1236, Reims mistrzów). Rzeźby wnętrz kościelnych (Sainte Chapelle w Paryżu, Niemcy: Strasburg - Eklezja i Synagoga, Bamberg, Naumburg). Anglia - fasady horyzontalne (katedra w Wells). (Wiedeń 1304, Kraków 1320, Wilno po 1387). Rozpowszechnienie się stylu i wpływ Francji. Katedra jako symbol Niebiańskiej Jerozolimy. Rzeźba XIV, XV i pocz. XVI w. Styl gotyku międzynarodowego w rzeźbie: styl miękki w XIV w., styl piękny: Piękne Madonny i Piękne Piety (pocz. XV w.). Początki realizmu w 2 poł. XIV w.: Claus Sluter - (portal kartuzji i Studnia Mojżesza w Champmol k/dijon w Burgundii), Piotr Parler murator (katedra, most Karola w Pradze) i rzeźbiarz (np. popiersia w katedrze w Pradze); styl łamany XV w.: Wit Stwosz (Ołtarz Mariacki w kościele Marii Panny w Krakowie). Nastawy ołtarzowe (ołtarze szafiaste): tryptyki, poliptyki. Drobna rzeźba dewocyjna w XIV w. wyrazem nowej duchowości (tematy).

2 Malarstwo gotyku. Witraże - technika wykonania, przykłady XII-XIII w. Styl miękki (międzynarodowy) we malarstwie francuskim : bracia Limburg (miniatury w Bardzo bogatych godzinkach księcia de Berry ), Jan Pucelle - Godzinki księcia de Berry); ekspresyjny styl Mistrza Godzinek Rohan; 2 poł. XV w.: Jan Fouquet (Godzinki Etienne Chevalier i Dyptyk z Melun ok. 1450), Szkoła Awiniońska (Pieta z Awinionu - styl łamany). Rozwój malarstwa czeskiego 2 poł. XIV w. w Pradze Karola IV: Mistrz z Wyższego Brodu, Mistrz Teodoryk, Mistrz z Trzebonia (od elegancji przez monumentalizm do ekspresyjnego, dramatycznego koloru). Malarstwo niderlandzkie XV w. - naturalne przedstawianie człowieka, realizm, ukryty symbolizm, technika olejna (laserunek): Robert Campin (Tryptyk z Merode), Jan van Eyck (Ołtarz Gandawski 1432, Madonny, portrety), Roger van der Weyden (Zdjęcie z krzyża ok. 1435), Hans Memling (Sąd Ostateczny ) Indywidualności malarstwa niemieckiego 1 poł. XV w.: Stefan Lochner, Konrad Witz (Cudowny połów ryb 1444), pocz. XVI w.: Grünewald (Ołtarz z Isenheim). 4. Renesans. Prekursorzy: Italia XIII w.: rzeźba Nicola i Jana Pisano, malarstwo Cimabué go, Giotta (kaplica Scrovegnich w Padwie) - początek studium natury, człowieka, perspektywy. Wczesny renesans florencki: początek - konkurs na drzwi Baptysterium we Florencji 1401 (Ghiberti); XV w. Architektura: Filip Brunelleschi (fasada Ospedale degli Innocenti, kopuła katedry florenckiej od 1417, i in.); obronny pałac miejski (Michelozzo di Bartolomeo - pałac Medyceuszów). Rzeźba: Donatello, Verrocchio (posągi: Dawida, konne kondotierów); Luca della Robbia (balkon dla śpiewaków w katedrze florenckiej) i warsztat Robbiów i technika majoliki. Wczesny renesans florencki XV w. Malarstwo włoskie XV w., podział na szkoły. Szkoła florencka w 1 poł. XV w.: Massaccio (freski w kalicy Brancacci: Wygnanie z Raju, Grosz czynszowy), anielski Fra Angelico (Madonny) i in;. II pokolenie: Fra Filippo Lippi, Paolo Ucello (perspektywa), Domenico Ghirlandaio, Verocchio (mistrz Leonarda da Vinci); Sandro Botticelli (obrazy świeckie, mitologiczne, pod wpływem neoplatońskiej filozofii Marcilio Ficino: Narodziny Wenus, Primavera). Zgon Wawrzyńca Wspaniałego (1492) i reakcja religijna Savonaroli ( ), wzrost rangi papiestwa - koniec szkoły florenckiej. Pełny renesans - Rzym Architektura. Donato Bramante - wczesnorenesansowe budowle w Mediolanie (S. Maria delle Grazie, zakrystia S. Maria presso S. Satiro); realizacje rzymskie i ultima maniera (dziedzińce: Cancelleria, S. Maria del Pace, Tempietto 1502, rozbudowa pałacu watykańskiego, początek budowy bazyliki Św. Piotra). Trzej geniusze: Leonardo da Vinci - wynalazca, teoretyk sztuki (Traktat o malarstwie), artysta (Dama z gronostajem do 1490, Madonna w grocie-2 wersje, Ostatnia Wieczerza1498, Mona Lisa =Gioconda 1503)... Rafael Santi malarstwo (Madonna Sykstyńska 1514, Stanze Juliusza II - freski: Szkoła Ateńska i in., portret Leona X z nepotami), architektura (S. Eligio, kaplica Chigich

3 1513, nadzór nad budową kościoła św. Piotra). Michał Anioł (Michelangelo Buonarroti) - rzeźba: Pietà Watykańska 1498, Dawid 1503, rzeźby do grobowca Juliusza II (Mojżesz 1516), malarstwo: św. Rodzina (tondo Doni) 1504, Kaplica Sykstyńska: Stworzenie świata i Sąd Ostateczny ; architektura: zabudowa Kapitolu w Rzymie, przebudowa Biblioteki św. Wawrzyńca we Florencji (Laurenziana), projekt kościoła św. Piotra na Watykanie (kopuła 1547); poezja. Największe osiągnięcie renesansu: bazylika św. Piotra na Watykanie; historia budowy: ścieranie się koncepcji architektury centralnej i podłużnej. Andrea Palladio ( ): Cztery Księgi o Architekturze; budowle świeckie w Vicenzy (Teatro Olimpico1585, Villa Capra zw. Rotonda) i kościoły w Wenecji (Il Redentore). Rozkwit Szkoły weneckiej w XVI w.: Giovanni Bellini, Giorgione, Tycjan (Tiziano Vecellio) koloryzm: malarstwo religijne (Wniebowzięcie 1518) i mitologiczne (Wenus z Urbino 1538), portret (Pietro Aretino ), Veronese; manieryzm Tintoretto. Renesans na północ od Alp. Francja: gotycko-renesansowe zamki nad Loarą (Chambord), Manieryści florenccy za Franciszka I (Szkoła Fontainebleau): Benvenuto Cellini, Il Rosso, Nicolo del Abbate, portreciści: Jacopo Pontormo, Angelo Bronzino;. Ornament manierystyczny: zwijany (rollwerk), okuciowy, XVII w.: chrząstkowy i małżowinowy. Niemcy: Albrecht Dürer (malarz, grafik, teoretyk), Lucas Cranach St., Albrecht Altdorfer (krajobrazy), Hans z Kulmbachu, Hans Holbein mł (portrety). Niderlandy: Cornelius Floris (ratusz w Antwerpii 1565); malarstwo: Hieronim Bosch (Ogród rozkoszy), Piotr Breugel St. chłopski ; portreciści: Quentin Massys; Polska - Kraków: B. Berecci i warsztat: (Kaplica Zygmuntowska przy katedrze krakowskiej), manieryzm: Jan Maria Padovano (Tarnów), Jan Michałowicz (nagrobki na Wawelu), Santi Gucci (Bejsce). Urbanistyka: Bernard Morando - budowa Zamościa k. XVI w. 5. Barok Epoka kulturowa po Soborze Trydenckim ( ). Architektura baroku w Italii: Rzym: kościół Il Gesu początek baroku (arch. G. Vignola, fasada -Giacomo della Porta), G. Vignola i in - rozwój teorii architektury, Lorenzo Bernini (plac i kolumnada przed bazyliką św. Piotra) - klasycyzm, Francesco Borromini (kościół S. Carlo alle Quattro Fontane od 1638) malowniczość i dynamizm; Wenecja: Baltazar Longhena (S. Maria della Salute ). Architektura świecka we Francji: założenie między dziedzińcem a ogrodem - Vaux-le-Vicomte, Wersal (L. le Vau, J-H. Mansart, Ch. Le Brun, A. Le Notre). Architektura wnętrz: styl Ludwika XIV (dojrzały barok, od poł. XVII do 1715), styl Ludwika XV (rokoko). Palladianizm w XVII-XVIII w. w Anglii: Inigo Jones (Queen s House w Greenwich i in), Christopher Wren (katedra św. Pawła i ok. 30 kościołów w Londynie, in.). Malarstwo doby baroku. Rzym: Nowy realizm - Michelangelo Merisi da Caravagio (cykl św. Mateusza w S. Luigi). A. Caracci ierspektywiści włoscy -, G. Baccicio (sklepienie Il Gesu), Andrea Pozzo (sklepienie S. Ignazio); Giambattista Tiepolo (Würzburg). Hiszpania: El Greco; XVII w.: Diego Velasquez (portrety), Ribera, Zurbaran, Murillo (malarstwo religijne

4 Malarstwo flamandzkie: P. P. Rubens (teatralność, temperament, wirtuozeria, bogactwo tematów i dzieł), jego uczeń Anton van Dyck. Portret, pejzaż, martwa natura w protestanckiej Holandii - Rembrandt van Rijn (światłocień, złociste tony, psychologiczna głębia gł. m. religijne i portret), Veermer z Delft i in. Francuskie malarstwo XVII w. (Nicolas Poussin, Cloude Lorrain). Antoine Watteau prekursor rokoka (Wyjazd na wyspę Cyterę 1717, Szyld Salonu Gersainte a); rokoko (F. Boucher, J. H. Fragonard) jako sztuka arystokracji i jej oświeceniowa antyteza (J.-B. S. Chardin martwe natury, J. B. Greuz obrazy moralizatorskie). Angielskie malarstwo rodzajowe i portret w XVIII w. (T. Gainsborough, J. Reynolds). Malarstwo polskie czasów Stanisława Augusta (Canaletto - weduty, Bacciarelli - portrety, B. Plersch). 6. Klasycyzm w architekturze, rzeźbie i architekturze wnętrz - wpływ starożytności. Wczesny klasycyzm - styl Ludwika XVI, palladianizm: J.G. Soufflot (Panteon w Paryżu 1791); Styl Napoleona I empire (architekci Charles Percier i Pierre Fontaine - przebudowa pałaców, projekty wnętrz i mebli dla Napoleona, np. Fontainebleau). Rzeźba: Antonio Canova (portrety alegoryczne arystokracji: Henryk Lubomirski jako Amor1787, Paulina Borghese jako Wenus), Bertel Thorwaldsen (pomniki: Kopernika i ks. Józefa Poniatowskiego w Warszawie). Najwybitny malarz klasycyzmu - Jacques Louis David (Przysięga Horacjuszów 1784, Portret Pani Récamier 1800, Śmierć Marata), J. A. Le Gros i in.; przywódca klasyków do poł. XIX w. - J. D. Ingres. 7. Romantyzm w malarstwie. Pejzaż angielski: John Constable ( - Wóz z sianem 18), William Turner ( Pożar Parlamentu w Londynie 18). Hiszpania: Francisco Goya (Maja naga i Maja ubrana, Rozstrzelanie powstanców 3 maja 1809 r. ). Od portretu po społeczno-polityczne zaangażowanie. Francja: Theodor Gericault (- Tratwa Meduzy 1818), Eugene Delacroix (Wolność wiodąca lud na barykady, Łódź Dantejska 1833), J. B. Coort. Nazareńczycy w Niemczech i Polsce. Rzeźba (F. Rude, Marsylianka ), architektura (Horacy Walpole, F. Schinckel i in). 8. Realizm w malarstwie europejskim 2 poł. XIX w. Francja: barbizończycy, G Courbet, H Daumier, J. F. Millet. Pieredwiżnicy w Rosji. Polska: Henryk Rodakowski, Aleksander i Maksymilian Gierymscy, Jan Matejko, Artur Grottger.

5 Periodyzacja sztuki europejskiej sztuka wczesnochrześcijańska III-VI w. SZTUKA ŚREDNIOWIECZNA V-XV w. sztuka przedromańska: sztuka przedkarolińska V-VIII w. sztuka karolińska 2 poł. VIII-IX w. sztuka pokarolińska (ottońska) X-1 poł. XI w. sztuka romańska XI-XIII w.: wczesnoromańska XI w. dojrzała XII w. późnoromańska 1 poł. XIII w. tzw. trzecia sztuka romańska 2 poł. XIII, XIV, XV w. gotyk przed poł. XII-pocz. XVI w.: wczesny (franc. primaire , ang. Early English , niem. Frühgotik ) dojrzały (franc. rayonnant , ang. Decorated Style (1400), niem. Hochgotik (1400) późny (franc. flamboyant, ang. Perpendicular Style, niem. Spätgotik (deutsche Sondergotik) od XV/XVI w.) SZTUKA NOWOŻYTNA XV-XVIII w. renesans w Italii ok , na północy Europy ok ćw. XVII w. manierym ok (tendencja współistniejąca z innymi nurtami sztuki XVI w., m.in. z dojrzałego i późnego renesansu), poza Włochami barok ok ok Styl - ekspresyjny nurt sztuki europejskiej i latynoamerykańskiej, przeciwstawny nurtom klasycyzmu i realizmu tego okresu 2. epoka artystyczna obejmująca wszystkie nurty tego okresu 3. postawa umysłowo-estetyczna ludzi XVII-XVIII w., cała kultura epoki (z literaturą, teatrem, muzyką, obyczajowością, filozofią) rokoko nurty sztuki XVIII w.: rokoko, późny barok, barokowy klasycyzm, neoklasycyzm, protoromantyczny sentymentalizm klasycyzm - kierunek w sztukach plastycznych ukształtowany pod wpływem klasycznej kultury gr.-rz. Występujący w niektórych krajach w XVII i XVIII w., dominujący w 2 poł. XVIII i 1 30-leciu XIX w., niekiedy (zwłaszcza w architekturze trwał jeszcze w 2 poł. XIX w. styl Ludwika XIV (sztuka barokowa klasycyzmu francuskiego): wczesny , późny po 1661 styl Ludwika XV (francuska odmiana rokoka): ok , styl Ludwika XVI (klasycystyczny kierunek w sztuce francuskiej): ok styl dyrektoriatu koniec XVIII w. (zwł meblarstwo i ubiory) empire 1 poł XIX w styl St. Augusta Poniatowskiego

6 Terminy - wybór Architektura Architektura sakralna: kościół (np. katedralny, zakonny), klasztor, kaplica. Orientacja kościoła. Typy: centralny, podłużny (salowy, bazylika, hala). części budowli: strop /sklepienie: rodzaje (kolebka, krzyżowe, krzyżowo-żebrowe i in.), okna (biforium, triforium), portal (tympanon, archiwolty, belka nadproża, kolumny uskokowe, filar międzyościeżowy), podpory: filar, kolumna (porządki; części: baza, trzon, kapitel), wspornik (kroksztyn, konsola). Części kościoła: korpus nawowy: nawa główna i nawy boczne, nawa poprzeczna (transept); prezbiterium, ew. z obejściem i wieńcem kaplic/architektura świecka: użyteczności publicznej (np. ratusz, teatr), obronna (np. zamek), rezydencjonalna (np. pałac miejski, willa), mieszkalna (np. kamienica) Malarstwo Rodzaje: monumentalne (ścienne, sklepienne), tablicowe, sztalugowe, miniaturowe iluminatorstwo (codex aureus; ewangeliarz, psałterz) Rzeźba Rodzaje: pełnoplastyczna (pełna), półplastyczna (relief); monumentalna; drewniana (snycerska), z kości słoniowej, polichromowana; relikwiarzowa. Rzemiosło artystyczne działy rzemiosła. Złotnictwo - materiały i techniki (odlewanie, trybowanie=repusowanie, cyzelowanie, puklowanie, puncowanie, emalia, niello) rodzaje wyrobów złotniczych (antependium-frontale, kielich, patena, pastorał, pektorał, akwamanile, relikwiarz: stauroteka, herma i in.); przedstawienia figuralne (całopostaciowe, w kontrapoście, w półpostaci, w popiersiu, profilowe; reprezentacyjne) - m. figuralne (abstrakcyjne, bezprzedmiotowe). Tematy: m. religijne (Stary Testament, Nowy Testament, hagiografia) m. świeckie, m. historyczne, m. mitologiczne, m. rodzajowe, portret, akt, m. animalistyczne, martwa natura, pejzaż, weduta, marina. Ikonografia 2 znaczenia Bibl: Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa PWN, różne wydania. * - data konsekracji (poświęcenia) kościoła