W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Transkrypt

1 WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Korzyści i koszty wynikające z wprowadzenia euro w Polsce Autor: Barbara Psik Mateusz Stusek Promotor: Dr Elżbieta Rak-Młynarska Bielsko-Biała, rok 2016

2 Spis treści Wstęp... 2 Rozdział Warunki przystąpienia Polski do strefy euro... 4 Rozdział Korzyści i szanse wynikające z Unii Walutowej Spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i ryzykiem kursowym Spadek stóp procentowych Rozdział Zagrożenia i koszty związane z przyjęciem Euro w Polsce Utrata autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej i kursowej Ryzyko wzrostu cen i inflacji Koszty techniczne związane z operacją zamiany walut (wraz z kosztami kampanii edukacyjnej i informacyjnej) Zakończenie Bibliografia

3 WSTĘP Wprowadzenie euro jako wspólnego pieniądza było naturalną konsekwencją procesu integracji zachodzącego w krajach Unii Europejskiej. Stanowiło ono swoiste ogniwo, w obrębie którego występowała swoboda przepływu osób, usług, towarów oraz kapitału. Integracja walutowa w Europie jest procesem ciągłym. Przystępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się jednocześnie do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej w przyszłości. Należy pamiętać, że zamiana pieniądza krajowego na euro jest procesem wieloaspektowym Ma doniosłe znaczenie w aspekcie politycznym, społecznym i dotyczy niemal wszystkich dziedzin gospodarki. Celem niniejszej pracy będzie więc zwrócenie uwagi na potencjalne korzyści z tytułu integracji walutowej, jak również koszty tego zabiegu. W rozdziale pierwszym zostały opisane warunki, jakie muszą zostać spełnione by Polska mogła przystąpić do strefy euro. Zwrócono uwagę na warunki formalne, w tym kryteria konwergencji nominalnej i ewentualną potrzebę zmian w konstytucji oraz na kryteria poza formalne czyli akceptację społeczną dla tego procesu. W rozdziale drugim wskazano na korzyści i szanse wynikające z Unii Walutowej. Do tych najistotniejszych zaliczono spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i ryzykiem kursowym, spadek stóp procentowych oraz z większej przejrzystości i porównywalności cen. W rozdziale trzecim analizie poddano zagrożenia i koszty związane z przyjęciem euro w Polsce. Analizie poddano skutki utraty autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej i kursowej i ewentualność pojawienia się szoków asymetrycznych. Opisano ryzyko wystąpienia wzrostu cen oraz kosztów związanych z operacją zamiany walut, w tym koszty kampanii edukacyjnej i informacyjnej skierowanej do społeczeństwa. W pracy wykorzystano raporty opracowywane przez Narodowy Bank Polski, kompleksowo zajmujące się tematyką niniejszej pracy 1. Korzystano także z monografii przygotowanej przez Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w ramach projektu realizowanego z NBP dotyczącego programu edukacji ekonomicznej 2. W kwestii analizy stosunku społeczeństwa do przyjęcia wspólnej waluty wykorzystano raporty Centrum 1 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009; Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2014; Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa, Strategie gospodarcze i społeczne Unii Europejskiej, pod red. K. Opolski i J. Górski, Warszawa

4 Badania Opinii Społecznej (CBOS) 3 oraz wyniki badań prezentowane na stronie Komisji Europejskiej

5 ROZDZIAŁ 1 WARUNKI PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO 1.1.Warunki formalne: kryterium konwergencji nominalnej, zmiana konstytucji Od 1 maja 2004 roku Polska jest państwem członkowskim Unii Europejskiej. Jest także uczestnikiem trzeciego etapu tworzenia europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej, zachowując status uczestnika z tak zwaną derogacją. Derogacja oznacza tymczasowe zawieszenie niektórych praw i obowiązków związanych z formalnym uczestnictwem w tym ugrupowaniu. Oznacza to że Polska, po podpisaniu Traktatu Akcesyjnego, jest zobligowana do tworzenia warunków niezbędnych do przyjęcia euro. Sam moment, w którym miałoby to nastąpić nie został określony. Akcesja do strefy euro państwa z derogacją związana jest z dwiema procedurami: włączenia waluty krajowej do systemu ERM II oraz uchylenia derogacji. Warunkiem przyjęcia euro jest trwałe wypełnienie kryteriów konwergencji nominalnej i prawnej. W ramach tego ostatniego analizowana jest zgodność ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym, w materii dotyczącej niezależności banku centralnego i integracji z Eurosystemem. Do konwergencji nominalnej zaliczane są następujące kryteria: stabilności cen, kryterium fiskalne, stóp procentowych. Kryterium stabilności cen, przewidujące, że średnia stopa inflacji w danym państwie odnotowana w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą 12-miesięcznej średniej wartości zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych (HICP) w stosunku do średniej wartości tego indeksu w bezpośrednio poprzedzającym okresie 12 miesięcy 5. Fiskalne kryterium konwergencji, stanowiące, że państwo członkowskie w momencie dokonywania oceny nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu (art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Decyzję o nałożeniu tej procedury podejmuje Rada Ecofin w sytuacji, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB przekracza wartość 3% lub dług sektora instytucji 5 s. 1. 4

6 rządowych i samorządowych wartość 60% PKB. Ocenia się przy tym trwałość wypełnienia kryterium, a w sytuacji przekroczenia wartości referencyjnej w przypadku deficytu: czy ewentualne jej przekroczenie ma charakter wyjątkowy i tymczasowy, a w przypadku długu: czy tempo zbliżania się do tego progu jest zadowalające 6. Kryterium stóp procentowych, stanowiące, że w okresie jednego roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać o więcej niż o 2 punkty procentowe średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech państwach członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Kryterium kursu walutowego, wymagające uczestnictwa krajowej waluty w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II) przez co najmniej przez 2 lata. Mechanizm ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu waluty względem euro w określonych granicach (+/- 15%) wokół pewnej ustalonej wartości (tzw. parytetu centralnego). W tym okresie nie może być dokonana dewaluacja parytetu centralnego w stosunku do euro na własny wniosek państwa członkowskiego. Aby kryterium zostało spełnione, na rynku walutowym w okresie poddanym ocenie nie mogą również wystąpić poważne napięcia 7. Konwergencja prawna, zgodnie z treścią art. 140 TfUE oznacza zapewnienie przez państwo objęte derogacją zgodności ustawodawstwa krajowego, w tym statutu krajowego banku centralnego, z art. 130 TfUE19 i art. 131 TfUE20 oraz ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Jest to dostosowanie krajowego porządku prawnego do wymogów niezależności narodowych banków centralnych określonych w przepisach traktatowych, które uznaje się jako konwergencję prawną sensu stricto 8. Obok niej wyróżnia się jeszcze konwergencję prawną sensu largo, dotyczącą nie tylko wymienionego dostosowania krajowego porządku prawnego do wymagań traktatowych, ale również dokonania takich zmian w systemie prawnym danego państwa członkowskiego, które umożliwią efektywną realizację wymaganego poziomu integracji narodowego banku centralnego w ramach ESBC 9. W praktyce oznacza to, że dzięki przeprowadzonej konwergencji prawnej, po przystąpieniu państwa członkowskiego do strefy 6 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009, s s A. Nowak-Far, Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, Warszawa: C.H. Beck, 2006, s Tamże, s

7 euro narodowy bank centralny staje się elementem wykonywania jednolitej polityki pieniężnej prowadzonej w strefie euro. Jednak ze względu na to, że przystąpienie do strefy euro wiąże się z przeniesieniem części uprawnień NBP na EBC, zmiany powinny objąć te przepisy ustawy zasadniczej, które dotyczą tych kwestii. Regulacją konstytucyjną, która bez wątpienia będzie wymagała nowelizacji, w związku z przystąpieniem Polski do strefy euro, jest art. 227 ust. 1 Konstytucji RP. Określa on wyłączne prawo NBP do emisji pieniądza, ustalania i realizowania polityki pieniężnej Polski oraz odpowiedzialność NBP za wartość polskiego pieniądza. Ze względu na to, że włączenie Polski do pełnej UGW będzie równoznaczne z przekazaniem kompetencji NBP do emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej w zakres uprawnień ESBC 10, konieczne będzie usunięcie z Konstytucji RP sformułowania zawartego w art. 227 ust. 1 zd. 2 w brzmieniu: Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. W miejsce obecnego przepisu w Konstytucji RP należy wprowadzić przepis określający NBP jako część sytemu instytucjonalnego ESBC. Po przystąpieniu do strefy euro NBP będzie bowiem realizował cele ESBC i wykonywał zadania powierzone mu przez EBC J. Barcz, red., Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, tom IX, wydanie 2, Warszawa 2011, s K. Majchrzak, Prawne aspekty wprowadzenia euro w Polsce, Analiza natolińska, 8(66)2013, s. 8. 6

8 1.2.Kryteria pozaformalne: akceptacja społeczna Projekt wprowadzenia w Polsce euro budzi wiele negatywnych reakcji. Zdecydowana większość dorosłych Polaków (68%) jest przeciwna przyjęciu przez nasz kraj wspólnej waluty. Odsetek zwolenników wprowadzenia euro należy do najniższych w historii, obecnie decyzję tę popiera jedynie 24% ankietowanych Co ciekawe, sprzeciw wobec przyjęcia euro jest nie tylko częstszy, ale także bardziej kategorycznie wyrażany niż akceptacja (odpowiedzi zdecydowanie nie są częstsze niż raczej nie, podczas gdy w przypadku deklaracji aprobaty jest odwrotnie). Największe (sięgające 64%) poparcie dla zastąpienia złotego przez euro odnotowane było w styczniu 2002 roku, przed akcesją Polski do UE. Już po wejściu do Unii akceptacja przystąpienia naszego kraju do strefy euro osłabła. W latach odsetki zwolenników i przeciwników przyjęcia europejskiej waluty były zbliżone. W pierwszym kwartale 2009 roku, po przystąpieniu Słowacji do strefy euro i w okresie dyskusji nad możliwością i zasadnością szybkiego przyjęcia euro przez Polskę, poparcie dla wprowadzenia wspólnej waluty ponownie zwiększyło się do 52% 53%. W kolejnych latach, kiedy znane już były problemy finansowe Grecji, a potem innych państw europejskich, akceptacja wprowadzenia wspólnej waluty w naszym kraju osłabła 12. Wykres 1 CZY ZGODZIŁ(A)BY SIĘ PAN(I) NA ZASTĄPIENIE POLSKIEGO PIENIĄDZA (ZŁOTEGO) WSPÓLNYM DLA WIELU PAŃSTW UE PIENIĄDZEM EURO? Źródło: CBOS: narastanie obaw związanych z wprowadzeniem euro,

9 Sprzeciw wobec przystąpienia Polski do strefy euro przeważa we wszystkich analizowanych grupach społeczno-demograficznych. Relatywnie najwięcej zwolenników zastąpienia złotego przez euro jest wśród mieszkańców dużych, ponadpółmilionowych miast (36%) oraz osób o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym: badanych z wyższym wykształceniem (29%) oraz ankietowanych o miesięcznych dochodach per capita powyżej 1500 zł (33%) 13. Mimo relatywnie niskiego poparcia dla wprowadzenia w Polsce euro, podkreślić należy wciąż wysokie poparcie dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Bardzo wyraźnie dominuje we wszystkich grupach społeczno-demograficznych uwzględnionych w analizach. Wykres 2 Stosunek do członkostwa Polski w UE Źródło: CBOS: narastanie obaw związanych z wprowadzeniem euro, 2014 Ze wskazanych badań wynika, iż Polacy wciąż mocno popierają obecność Polski w strukturach Unii Europejskiej jednakże nie wiążą tego przyjęciem wspólnej waluty. Zwolennicy i przeciwnicy przystąpienia Polski do strefy euro zasadniczo różnią się w

10 postrzeganiu najważniejszych skutków tej decyzji. Osoby popierające wprowadzenie euro zdecydowanie częściej zauważają spodziewane pozytywne efekty tego kroku, przede wszystkim ułatwienia dla podróżujących, ale często także likwidację ryzyka związanego ze zmianą kursu złotego do euro, ułatwienia dla przedsiębiorców i wzrost inwestycji zagranicznych. Zarazem jednak na drugim miejscu wśród najważniejszych skutków przyjęcia euro wymieniają wzrost cen, a znaczący odsetek z nich zwraca uwagę na możliwy niekorzystny kurs wymiany złotego na euro. Przeciwnicy wprowadzenia w Polsce euro koncentrują się na możliwych negatywnych następstwach tej decyzji, wśród których wskazują przede wszystkim na wzrost cen, a w dalszej kolejności na spodziewany niekorzystny kurs wymiany złotego na euro oraz na utratę przez Polskę możliwości prowadzenia suwerennej polityki gospodarczej. Stosunkowo często do najważniejszych efektów zaliczają także ułatwienia dla podróżujących. 9

11 ROZDZIAŁ 2 KORZYŚCI I SZANSE WYNIKAJĄCE Z UNII WALUTOWEJ 2.1. Spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i ryzykiem kursowym. Ryzyko kursowe wynika ze zmienności kursów walutowych i wiąże się z niepewnością uczestników rynku co do ich kształtowania się w przyszłości. Niepewność taka zazwyczaj utrudnia planowanie aktywności gospodarczej, w tym inwestycji, a materializacja ryzyka kursowego może przynosić podmiotom zaangażowanym w transakcje walutowe straty (jak również korzyści) wynikające z nieoczekiwanego spadku wartości aktywów lub wzrostu zobowiązań wyrażonych w walucie krajowej. Ryzyko kursowe zachodzi w odniesieniu do zmian kursu między momentem powstania należności lub zobowiązania a momentem jego rozliczenia (ryzyko transakcyjne). Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów transakcyjnych w stosunku do euro ułatwi polskim przedsiębiorcom prowadzenie handlu z krajami strefy euro, co w dłuższym okresie czasu powinno przyczynić się do ożywienie wymiany handlowej pomiędzy Polską, a pozostałymi krajami członkowskimi strefy euro a więc ożywienie wymiany w ramach jednolitego rynku. Wzrost handlu zagranicznego oddziałuje na gospodarkę na wiele sposobów. Po pierwsze, przynosi korzyści wynikające ze specjalizacji i zwiększenia skali produkcji. Po drugie, pociąga za sobą wzrost inwestycji, jako że trwałe zwiększanie produkcji eksportowej wymaga dodatkowej akumulacji kapitału. Po trzecie, ożywienie handlu wiąże się z transferem do kraju nowych technologii i wiedzy, co w przypadku państw o mniejszym stopniu zaawansowania technologicznego przyczynia się do zwiększenia wydajności i przyspieszenia rozwoju gospodarczego 14. Ryzyko kursowe to niebezpieczeństwo niekorzystnej zmiany kursu walutowego (wzrostu lub spadku ceny jednej waluty wyrażonej w innej), w następstwie 14 E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne, 10

12 którego może nastąpić zmniejszenie należności lub wzrost zobowiązań wyrażonych w walutach obcych w przeliczeniu na walutę krajową 15. Na eliminacji ryzyka walutowego w stosunku do euro zyskają przede wszystkim polskie przedsiębiorstwa prowadzące wymianę handlową z krajami należącymi do obszaru jednowalutowego oraz te firmy, dla których euro jest walutą fakturowania i rozliczania transakcji zagranicznych. Likwidacja wahań kursów walut obniży niepewność przedsiębiorstw prowadzących wymianę handlową z krajami strefy euro co do przyszłego poziomu przychodów i kosztów. Niepewność związana z ryzykiem zmian kursów walut powoduje trudności w podejmowaniu decyzji o dalszym horyzoncie czasowym. Zredukowanie niepewności co do przyszłego poziomu przychodów i kosztów umożliwi przedsiębiorcom ustalanie długookresowych strategii działania, zwiększy trafność podejmowanych decyzji inwestycyjnych oraz przyczyni się do bardziej efektywnej alokacji kapitału. Ponadto, dzięki przystąpieniu Polski do Unii Walutowej, wyeliminowane zostaną koszty transakcyjne w odniesieniu do euro. Koszty te można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej z nich należą bezpośrednie koszty finansowe. Mają one formę marży między kursem kupna i sprzedaży obcej waluty, opłat towarzyszących operacjom wymiany oraz kosztów zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym. Druga grupa obejmuje koszty administracyjne ponoszone przez podmioty gospodarcze w wyniku zaangażowania środków w działalność związaną z prowadzeniem operacji walutowych. Są to koszty zarządzania ryzykiem walutowym, dodatkowe nakłady na sprawozdawczość finansową, koszty alternatywne z tytułu mniejszej efektywności zarządzania środkami pieniężnymi rozproszonymi na różnych rachunkach bankowych oraz dłuższego czasu trwania transferu walut obcych. Bez wątpienia eliminacja kosztów transakcyjnych obniży koszty działalności gospodarczej przedsiębiorstw uczestniczących w handlu z krajami strefy euro P. Misztal, Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Warszawa 2004, s E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne, 11

13 2.2. Spadek stóp procentowych Stopy procentowe są jedną z podstawowych zmiennych ekonomicznych zarówno dla całej gospodarki, jak i pojedynczych podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze. Wysoki poziom stóp procentowych może stanowić barierę aktywności inwestycyjnej i ograniczać dostępność kredytu. Wraz z wprowadzeniem euro oczekuje się spadku nominalnych stóp procentowych w wyniku przejęcia przez EBC obowiązku wyznaczania i utrzymywania oficjalnych stóp procentowych. Spadek nominalnych stóp procentowych w wyniku wprowadzenia euro skutkować będzie obniżeniem kosztu pozyskania kapitału dla gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, jak również dla państwa. Z perspektywy gospodarstw domowych, niższe stopy procentowe powinny zwiększyć dostępność i atrakcyjność kredytu, co może pozwolić na obniżenie kosztu konsumpcji 17. W przypadku przedsiębiorstw obniżenie kosztów finansowania inwestycji może przyczynić się większej skłonności do zwiększania inwestycji oraz rozwoju. Wykres nr 3 Spadki stóp procentowych na świecie w latach Źródło: Opracowanie własne. Na podstawie danych Banków Centralnych 17 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2014, s

14 Autonomia polityki pieniężnej w zakresie kształtowania stóp procentowych jest ograniczona ze względu na zintegrowanie rynków finansowych i mobilność przepływu kapitału. Doskonale obrazuje to korelacja oficjalnych stóp procentowych w Polsce, w strefie euro oraz innych największych gospodarek rozwiniętych Japonii i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Analiza wykresu 3 jednoznacznie wskazuje na bardzo silne zależności w kształtowaniu polityki pieniężnej przez banki centralne. Polityka stóp procentowych banków centralnych Federal Reserve System (FED), Bank of Japan (BOJ), European Central Bank (EBC) skutkowało obniżeniem stóp procentowych przez Narodowy Bank Polski (NBP). Wciąż otwartym pozostaje o czas rozpoczęcia normalizacji w prowadzeniu polityki stóp procentowych Korzyści z większej przejrzystości i porównywalności cen Unia walutowa w pewnym stopniu redukuje możliwości stosowania dyskryminacji cenowej, czyli wprowadzania różnych cen tego samego dobra. Dzieje się tak, gdyż dzięki większej przejrzystości cen przedsiębiorstwa łatwiej mogą identyfikować miejsca, w których określone grupy towarów mają zbyt wysokie ceny. Zwiększenie podaży spowoduje wówczas spadek cen w tych miejscach. Ograniczenie możliwości stosowania dyskryminacji cenowej i zaostrzenie konkurencji stanowią kolejną korzyść z utworzenia unii walutowej. Warto jednak podkreślić, że nie wszystkie różnice cenowe mogą być wyeliminowane dzięki wprowadzeniu wspólnej waluty. Poważną barierą pozostają koszty transportu, które utrudniają konwergencję cen dóbr spożywczych, a także dóbr, które nie podlegają wymianie handlowej. Na podstawie dostępnych danych Eurostatu można w pewnym stopniu potwierdzić hipotezę, że ceny dóbr, którymi łatwo handlować, upodabniają się do siebie, podczas gdy zróżnicowanie cen żywności i dóbr lokalnych utrzymuje się lub nawet rośnie. Dlatego ceny np. oprogramowania komputerowego, urządzeń elektrycznych i optycznych, a także maszyn i urządzeń wyraźnie się ujednoliciły. Z drugiej strony coraz bardziej zróżnicowane są ceny usług w restauracjach i hotelach. Widać także pewną tendencję do wzrostu odchylenia standardowego cen żywności Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa s

15 Większa porównywalność cen w praktyce prowadzi do zaostrzenia konkurencji na całym obszarze posługującym się wspólną walutą, także dzięki obniżeniu barier wejścia na rynek. Skutki większej konkurencji są korzystne dla konsumentów, a w dłuższym okresie również dla całej gospodarki. Przedsiębiorstwa działające w bardziej konkurencyjnym środowisku są efektywniejsze, bardziej innowacyjne i w konkurencji wspierają wzrost gospodarczy kraju. 14

16 ROZDZIAŁ 3 ZAGROŻENIA I KOSZTY ZWIĄZANE Z PRZYJĘCIEM EURO W POLSCE 3.1. Utrata autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej i kursowej Przyjęcie euro wiąże się z brakiem możliwości prowadzenia autonomicznej polityki pieniężnej. W obecnej sytuacji polityka pieniężna jest prowadzona w sposób autonomiczny przez Radę Polityki Pieniężnej. Po przyjęciu wspólnej waluty Prezes NBP będzie miał prawo do głosowania podczas posiedzeń Rady Prezesów EBC, ale jego wpływ na decyzje EBC będzie ograniczony. Najpoważniejszym problemem wstąpienia do unii walutowej jest ewentualność pojawienia się szoków asymetrycznych. Stanowią one największe zagrożenie dla efektywnego funkcjonowania jednolitego obszaru walutowego 19. Szok symetryczny to wstrząs, który w podobnym stopniu dotyka wszystkie państwa wchodzące w skład unii monetarnej. W przypadku wystąpienia takiego wstrząsu, Europejski Bank Centralny podejmie działania mające na celu złagodzenie jego skutków i obniży stopy procentowe. Asymetryczny szok popytowy występuje wówczas, gdy zmiana popytu dotyka jedno państwo (lub kilka) w większym stopniu niż inne. Gdyby jego polityka pieniężna była autonomiczna, bank centralny podjąłby działania mające na celu zamortyzowanie negatywnych skutków wstrząsu popytowego (spadku produkcji i wzrostu bezrobocia) i prowadził ekspansywną politykę pieniężną. W takiej sytuacji Europejski Bank Centralny, który dba o stabilność cen w całej strefie euro, a nie w konkretnym państwie, nie dostosowuje stóp procentowych. Amortyzacja negatywnych skutków wstrząsu asymetrycznego musi zatem nastąpić za pomocą innych, alternatywnych mechanizmów dostosowawczych: polityki fiskalnej, rynku pracy oraz rynku dóbr i usług. Należy jednak podkreślić, że ryzyko nieadekwatności polityki pieniężnej EBC może być mniejsze dzięki efektywnemu funkcjonowaniu pozostałych mechanizmów dostosowawczych, w szczególności dostosowań cen i płac, czyli funkcjonowaniu kanału konkurencyjności. 19 L. Oręziak, Euro-Nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s

17 Wejście Polski do strefy euro łączyłoby się z utratą autonomii w kształtowaniu polityki walutowej. W przypadku, gdy kurs walutowy stanowi skuteczny mechanizm absorpcji szoków, rezygnacja z niezależnej polityki kursowej może stanowić koszt integracji ze strefą euro. Jednakże należy zwrócić uwagę na to, iż współcześnie na kształtowanie się kursów walut coraz większy wpływ mają obroty finansowe, a zatem kursy walutowe w coraz większym stopniu odzwierciedlają zmiany sytuacji na rynkach finansowych, a w mniejszym reagują na wstrząsy występujące w realnej sferze gospodarki. W Unii Monetarnej występuje automatyczne absorbowanie szoków monetarnych, więc utrata autonomicznej polityki kursowej nie będzie kosztem pod kątem stabilności danych wielkości makroekonomicznych. By móc ocenić efekty rezygnacji z płynnego systemu walutowego w Polsce, należałoby uwzględnić stopień synchronizacji wstrząsów między gospodarką Polski a strefą euro. Zgodnie z teorią OOW realny kurs walutowy odgrywa większą rolę jako dostosowawczy mechanizm, gdy większa jest zmienność. Według przeprowadzonych analiz polski złoty jest jedną z najbardziej zmiennych walut ugrupowania. Przystąpienie przez Polskę do Unii Walutowej będzie uwarunkowane ustaleniem odpowiedniego kursu, po jakim polski złoty będzie zastąpiony przez nową walutę euro tzw. kursu konwersji Ryzyko wzrostu cen i inflacji Efekty cenowe, które wiążą się z wprowadzeniem do obiegu gotówkowego nowej wspólnej waluty europejskiej, stanowią jeden z głównych problemów, które towarzyszą integracji monetarnej. W państwach strefy euro w okresie wymiany walut funkcjonowała tzw. iluzja euro, która przejawiała się nieproporcjonalnym wzrostem inflacji, w relacji do zmian oficjalnego wskaźnika dynamiki cen. Iluzję pieniądza europejskiego generują mechanizmy psychologiczne oraz ekonomiczne. Zjawiska psychologiczne są wynikiem trudności przyzwyczajenia się do nowego poziomu cen po wprowadzeniu nowej waluty, a przejawiają się one stałym przeliczaniem cen w euro na kwoty w walucie krajowej. Z kolei zjawiska ekonomiczne wiążą się z wykorzystywaniem kursu do przeliczania konwersji zamiast kursu oficjalnego, co prowadzi do zawyżania cen. Symptomem tych problemów jest przede wszystkim tzw. iluzja euro. Forma wzrostu inflacji postrzeganej przez społeczeństwo jako ponadproporcjonalnego i znacznie przekraczającego dynamikę oficjalnego wskaźnika. Dla całej gospodarki negatywne skutki 16

18 może przynieść sposób postrzegania przez społeczeństwo wzrostu cen na wyższym poziomie niż faktyczny. Iluzja euro może się wiązać z obniżeniem popytu konsumpcyjnego poprzez fałszywie postrzeganej siły nabywczej. Może również zwiększać żądania płacowe, które nakręcają spiralę płacowocenową i wpływają na rzeczywisty wzrost cen. Mechanizmy psychologiczne są wymieniane jako jedne z przyczyn pojawienia się wyżej wspominanej iluzji euro. Należą do nich: stosowanie do przeliczeń zamiast oficjalnego, przybliżonego kursu konwersji; nawyk przeliczania na ceny w walucie narodowej i porównywanie ich z cenami sprzed wielu lat oraz trudności z przywyknięciem do nowego, nominalnego poziomu cen. Wzrost cen aktywów procentowych wyznacza przestrzeń dla ich spadku. w następstwie wprowadzenia euro może wynikać z powstania istotnej nadwyżki popytu nad podażą. Wzrost popytu z kolei może nastąpić przede wszystkim w wyniku znaczącego wzrostu akcji kredytowej, będącego efektem spadku stóp procentowych. Górną granicę dla potencjalnego wzrostu cen pośrednio wyznacza zatem różnica poziomów realnych stóp procentowych w Polsce i w strefie euro. Wynika ona nie tylko z dysparytetu nominalnych stóp procentowych, ale także z różnicy dynamik cen obydwu obszarów. Im większa różnica realnych stóp procentowych, tym większej potencjalnej skali wzrostu tempa akcji kredytowej można oczekiwać. Należy przy tym podkreślić, że wzrost akcji kredytowej podobnie jak proces konwergencji stóp procentowych prawdopodobnie będzie rozłożony w czasie Koszty techniczne związane z operacją zamiany walut (wraz z kosztami kampanii edukacyjnej i informacyjnej) Wprowadzenie nowej waluty do obrotu gotówkowego będzie związane z wieloma przygotowawczymi działaniami generującymi koszty dla sektora prywatnego oraz publicznego. By móc precyzyjnie oszacować koszty związane z wymianą waluty w Polsce, należy najpierw znać strategię tak istotnej zmiany, a jak wiadomo, kluczowe decyzje w tej kwestii nie zostały jeszcze podjęte. Duże znaczenie będzie miał scenariusz wprowadzenia nowej waluty oraz decyzje związane ze sposobem pozyskania monet i banknotów euro w celu 20 Raport na temat, Warszawa 2014, s

19 ich wymiany. W trakcie wymiany walut może dojść do zmian w uwarunkowaniach międzynarodowych oraz krajowych, co będzie zapewne modyfikowało przebieg całego procesu. Za zarządzanie operacją wymiany jest odpowiedzialny Narodowy Bank Centralny i rządowa administracja 21. Natomiast do najważniejszych działań generujących koszty, które będzie musiał podjąć bank centralny z racji wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego, wynikający z wymiany waluty, należy zaliczyć głównie zaopatrzenie w monety i banknoty, skoordynowanie systemów informatycznych oraz sformułowanie i przeprowadzenie ogólnokrajowej kampanii edukacyjno-informacyjnej na temat euro, wykonane we współpracy z organami administracji publicznej T. Sporek, Perspektywy i konsekwencje wprowadzenia Euro w Polsce bilans korzyści i kosztów, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr , s A. Rogut, G. Tchorek, Europejska Integracja od A do Z, Warszawa 2009, s

20 ZAKOŃCZENIE Polska wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej wstąpiła na drogę prowadzącą w przyszłości do zastąpienia złotego wspólną walutą europejską, lecz konkretna data nie została jeszcze określona. Na mocy Traktatu Akcesyjnego państwo polskie zobligowało się do tworzenia niezbędnych warunków dla wprowadzenia wspólnej waluty. Otwarta kwestia momentu wstąpienia do strefy euro przez Polskę, wynikająca z treści Traktatu Akcesyjnego, stwarza polskim władzom możliwość kształtowania scenariusza wprowadzenia euro oraz regulacji tempa postępów uwzględniającego wszystkie szanse i zagrożenia bezpośrednio związane z tym wydarzeniem. Moment wejścia Polski do strefy euro jest uzależniony od wielu czynników, takich jak tempo procesów dostosowawczych polskiej gospodarki i dojrzałość niezbędna do podjęcia tego typu decyzji. Pod względem kryteriów konwergencji nominalnej można stwierdzić, iż według zaprezentowanych danych Polska spełnia w pełni tylko kryterium fiskalne w zakresie długu publicznego. Poważnym problemem polskiej gospodarki jest zbyt wysoki poziom długu finansów publicznych. Pełne uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej niesie wiele potencjalnych korzyści i kosztów dla polskiej gospodarki. Do grona pozytywnych skutków ujednolicenia waluty zalicza się między innymi eliminację kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego, możliwość zwiększenia poziomu stabilności i wiarygodności makroekonomicznej, intensyfikację wymiany handlowej, wzrost krajowych i zagranicznych inwestycji. W grupie kosztów i zagrożeń z wprowadzenia euro w Polsce wymienia się koszt utracenia niezależnej polityki pieniężnej i kursowej, zbyt szybki wzrost cen w odniesieniu do możliwości gospodarki, ewentualny wzrost cen na skutek ich zaokrągleń, różnego rodzaju koszty techniczne i administracyjne. 19

21 BIBLIOGRAFIA 1. J. Barcz, red., Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, tom IX, wydanie 2, Warszawa K. Majchrzak, Prawne aspekty wprowadzenia euro w Polsce, Analiza natolińska, 8(66) P. Misztal, Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Warszawa Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa, A. Nowak-Far., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, Warszawa: C.H. Beck, L. Oręziak, Euro-Nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, A. Rogut, G. Tchorek, Europejska Integracja od A do Z, Warszawa 2009, T Sporek, Perspektywy i konsekwencje wprowadzenia Euro w Polsce bilans korzyści i kosztów, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr Strategie gospodarcze i społeczne Unii Europejskiej, pod red. K. Opolski i J. Górski, Warszawa