WARTOCI OSOBISTE TŁUMACZCE ORIENTACJ MATERIALISTYCZN JEDNOSTKI

Transkrypt

1 ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE Tom IX, numer ANNA MARIA ZAWADZKA WARTOCI OSOBISTE TŁUMACZCE ORIENTACJ MATERIALISTYCZN JEDNOSTKI Celem badania było przeanalizowanie zwizku midzy wartociami osobistymi i orientacj materialistyczn jednostki. Przebadano 252 osoby, 109 mczyzn i 143 kobiety, z wykształceniem rednim i wyszym, w wieku od 24 do 46 lat. Metodami, jakimi si posłuono, były: Skala Orientacji Materialistycznej, inspirowana koncepcj M. L. Richins, S. Dawson, i Skala Wartoci M. Rokeacha (w adaptacji P. Brzozowskiego). Przeprowadzono analiz regresji wielokrotnej, metod krokow. Stwierdzono, e wartoci osobiste wi si z orientacj materialistyczn i tłumacz j w 29%. Orientacja materialistyczna wie si pozytywnie z dostatnim yciem, a negatywnie z mdro- ci, równowag wewntrzn i wartoci kochajcy. Okrelono take wartoci, które tłumaczyły orientacj materialistyczn w analizowanych grupach płci i wieku. Analiza regresji wielokrotnej dla grup płciowych wykazała, e wartoci wyjaniały orientacj materialistyczn w 34% u kobiet i 21% u mczyzn. U kobiet orientacja materialistyczna wie si z mdroci i równowag wewntrzn, podczas gdy u mczyzn nie ma ona zwizku z tymi wartociami. Analiza regresji wielokrotnej w dwóch grupach wiekowych wykazała, e wartoci wyjaniały orientacj materialistyczn w 31% w grupie lat i w 34% w grupie lat. Dodatkowo w grupie wiekowej lat orientacja materialistyczna wie si pozytywnie z pokojem na wiecie, szczciem oraz z wartoci o szerokich horyzontach, a w grupie lat z yciem pełnym wrae i wartoci ambitny. Zaobserwowano, e inne wartoci instrumentalne wizały si z orientacj materialistyczn w grupie kobiet i mczyzn oraz osób w wieku i lat. Słowa kluczowe: wartoci osobiste, orientacja materialistyczna. DR ANNA MARIA ZAWADZKA, Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdaski, ul. Pomorska 68, Gdask; psyamz@univ.gda.pl

2 62 ANNA MARIA ZAWADZKA Cz badaczy opisuje materializm jako warto zajmujc centralne miejsce w systemie wartoci osoby (personal values materialism). Materializm odzwierciedla przekonania na temat istotnego znaczenia posiadania dóbr materialnych w osiganiu sukcesu i szczcia w yciu (Richins, Dawson, 1992; Richins, Rudmin, 1994). W motywacyjnej teorii szczcia, nawizujcej do teorii autodeterminacji R. M. Ryana, wyrónia si dwa rodzaje motywacji wewntrzn i zewntrzn w deniu do satysfakcji i zadowolenia z ycia (Ryan, Deci za: Czapiski, 2004, s. 79). Motywacja zewntrzna dotyczy czerpania zadowolenia z pienidzy, dóbr materialnych i władzy, a motywacja wewntrzna poszukiwania gratyfikacji w zaspokajaniu uniwersalnych potrzeb psychicznych, np. samorealizacji, afiliacji i słuenia innym. Motywacj zewntrzn charakteryzuj si materialici, którzy uwaaj, e bogactwo materialne jest głównym warunkiem udanego ycia. Jak wynika z bada, ukierunkowanie materialistyczne moe mie negatywne skutki dla dobrostanu i satysfakcji z ycia zarówno jednostki, jak i społeczestwa. Zaobserwowano, e materialici s mniej szczliwi w porównaniu z niematerialistami. Osoby mjce wysokie aspiracje finansowe i dce do zamonoci maj obniony poziom satysfakcji z ycia w porównaniu z osobami nastawionymi na samorealizacj i słuenie innym (Kasser, Ryan, 1996). Z obserwacji psychologów wynika, e pastwa yjce w dobrobycie materialnym maj do czynienia z epidemi depresji wród młodych ludzi (Seligman, 2004). Ponadto stwierdzono, e orientacja materialistyczna w społeczestwie wie si z trwonieniem spucizny kulturowej, spadkiem znaczenia tradycyjnych wartoci religijnych i obnieniem odpowiedzialnoci obywatelskiej (Schudson, 1991). Badacze staraj si dociec, jakie s przyczyny kojarzenia dobrego ycia z zamonoci i dobrobytem materialnym. W badaniach przeprowadzonych głównie na próbach amerykaskich ustalono, e ukierunkowanie materialistyczne wie si pozytywnie z poszukiwaniem bezpieczestwa finansowego, sukcesów finansowych, z wartoci hedonizmu i potrzeb władzy, a negatywnie z deniem do ciepłych relacji z innymi, wartoci rodziny i religii (Burroughs, Rindfleisch, 2002; Keng i in., 2000; Richins, Dawson, 1992; Schmuck, Kasser, Ryan, 2000). Na tej podstawie mona przypuszcza, e wartoci osobiste, jakimi człowiek kieruje si w yciu, s istotnym ródłem jego ukierunkowania materialistycznego. Mimo duego znaczenia niniejszego problemu liczba publikacji na temat zwizku materializmu z innymi wanymi dla osoby wartociami jest znikoma. Cel, który zrealizowano w prezentowanym badaniu, była analiza zwizku ukierunkowania materialistycznego z wartociami osobistymi jednostki. Pierw-

3 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 63 szym pytaniem, jakie postawiono, było: Jakie wartoci osobiste i w jaki sposób wi si z orientacj materialistyczn jednostki? Ponadto, biorc pod uwag to, e proces socjalizacji kobiet i mczyzn przebiega inaczej (Bem, 2000), a ukierunkowanie materialistyczne moe by wynikiem procesu socjalizacji jednostki (Inglehart, 1990), postawiono drugie pytanie: Jakie wartoci osobiste wi si z orientacj materialistyczn u kobiet, a jakie u mczyzn? Zwaywszy, e preferowane funkcje, dla których posiada si dobra, mog by inne w zalenoci od wieku (Górnik-Durose 2002), postawiono trzecie pytanie: Jakie wartoci osobiste wi si z orientacj materialistyczn w dwóch badanych grupach wiekowych, tj i lat? Za Richins i Dawson (1992) przyjto, e orientacj materialistyczn odzwierciedla łczenie przez człowieka nabywania i posiadania dóbr ze szczciem i odnoszeniem sukcesu w yciu. Badanie wartoci oparto na koncepcji Rokeacha (1973). I. CHARAKTERYSTYKI TŁUMACZCE ORIENTACJ MATERIALISTYCZN JEDNOSTKI PRZEGLD BADA Na podstawie przeprowadzonych przez poprzedników bada stwierdzono, e wysoki materializm jednostki wie si z jej wygórowanymi oczekiwaniami dotyczcymi stanu posiadania, z wysokim konformizmem i podatnoci na wpływy grupy zwizane ze stanem posiadania (Micken, 1993; Schroeder, Dugal za: Graham, 1999). Zaobserwowano równie, e wysoka ocena materializmu jako wartoci wie si z wyszwiadomoci statusu i pozycji społecznej jednostki (Chiagouris, Mitchell, 1997; Richins, Dawson, 1992; Richins, 1991) oraz e osoby wysoko oceniajce materializm jako warto przywizuj szczególn wag do trzech funkcji posiadanych przez siebie dóbr: prestiowej, interpersonalnej i zabezpieczajcej (Górnik-Durose, 2002). Zauwaono, e materializm przejawia si w kupowaniu produktów drogich i prestiowych marek szczególnie wtedy, gdy zakup dotyczy towarów wyrazistych społecznie, tj. widocznych dla innych (Fournier, Richins, 1991). Analiza zwizku Skali Wartoci Społecznych Kahle a (LOV List of Values por. Kahle, Beaty, Homer, 1996) z materializmem jako warto- ci wykazała, e osoby nastawione materialistycznie przywizuj du wag do bezpieczestwa finansowego, a mał do ciepłych relacji z innymi (Keng i in., 2000; Richins, Dawson, 1992). Poza tym zaobserwowano, e materialici, bar-

4 64 ANNA MARIA ZAWADZKA dziej ni niematerialici, wi bezpieczestwo finansowe z sukcesem odniesionym w yciu i w wikszym stopniu kojarz samorealizacj z osiganiem bezpieczestwa finansowego i wolnoci ni takich celów yciowych, jak rodzina czy rozwój zawodowy (Keng i in., 2000). W kolejnych badaniach stwierdzono, e materializm wie si negatywnie z konformizmem, uniwersalizmem i yczliwo- ci (mierzonymi Skal Wartoci S. Schwartza) oraz orientacj na wartoci kolektywistyczne, tj. rodzin i religi (Burroughs, Rindfleisch, 2002). W tych samych badaniach, na podstawie analizy skalowania wielowymiarowego wykazano, e materializm jako warto lokuje si blisko wartoci: hedonizmu, władzy i podwyszania własnej wartoci oraz w opozycji do wartoci: transcendencji siebie, uniwersalizmu i yczliwoci. Zaobserwowano równie, e materializm w wikszym stopniu wie si z potrzeb posiadania władzy nad innymi (dajc moliwo panowania i kontroli nad innymi) ni z hedonizmem oraz e materializm wie si ze wzrastajcym konfliktem wewntrznym i stresem u osób, które jednoczenie maj wysoki poziom ukierunkowania na wartoci kolektywistyczne (Burroughs, Rindfleisch, 2002). Przytoczone tu wnioski stanowiły bezporedni inspiracj do przeprowadzenia prezentowanego badania. II. METODA BADANIA Na podstawie motywacyjnych teorii szczcia (Czapiski, 2004) mona wywnioskowa, e człowiek dy do osigania szczcia poprzez realizacj celów zewntrznych w yciu, np. pienidzy, władzy, lub wewntrznych, np. ciepłych relacji z innymi, słuenia innym. Przeprowadzone na innych próbach badania ukazały, e orientacja materialistyczna koreluje pozytywnie z komfortem materialnym, bezpieczestwem finansowym, hedonizmem i władz, natomiast negatywnie z wartociami ciepłe relacje z innymi, rodzina, religia (Burroughs, Rindfleisch, 2002; Keng i in., 2000; Richins, Dawson, 1992; Schmuck, Kasser, Ryan, 2000). Co wicej, jednoczesne ukierunkowanie materialistyczne i na wartoci kolektywistyczne rodzi konflikt wewntrzny i brak satysfakcji w yciu (por. Burroughs, Rindfleisch, 2002). Zmienn objanian w tym badaniu była orientacja materialistyczna, a zmiennymi objaniajcymi wartoci preferowane przez badane osoby. Opierajc si na przedstawionych wyej uzasadnieniach teoretycznych i doniesieniach z bada, postawiono nastpujce hipotezy badawcze:

5 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 65 H.1. Wartoci dostatnie ycie, przyjemno, uznanie społeczne, ycie pełne wrae wi si pozytywnie z orientacj materialistyczn. H.2. Wartoci mdro, równowaga wewntrzna, prawdziwa przyja, zbawienie, kochajcy wi si negatywnie z orientacj materialistyczn. W procesie socjalizacji dziewczt i chłopców zwraca si uwag na inne wzorce zachowa. W przypadku chłopców kształtuje si niezaleno, osignicia, skuteczno, samowystarczalno, natomiast w przypadku dziewczt umiejtnoci społeczne, interpersonalne i bezpiecznego ulokowania si w yciu (Lunt, Livingstone za: Górnik-Durose, 2002). Dlatego załoono, e inne wartoci instrumentalne, tj. wartoci odnoszce si do sposobu realizacji celów, bd si wiza si z orientacj materialistyczn u kobiet i u mczyzn. Wraz z wiekiem dobra zmieniaj swoje funkcje dla jednostki z funkcji instrumentalnych na symboliczne (Górnik-Durose, 2002). Zaobserwowano równie, e zmianie ulegaj czynniki kojarzone z dobrym yciem. Wzrasta znaczenie umiejtnoci kontroli otoczenia i autonomii, a spada jasno celu ycia i potrzeba rozwoju osobistego (Ryff, Keyes, 1995). Badana grupa osób obejmuje dwa okresy rozwojowe: okres wczesnej dorosłoci, tj lat, oraz okres redniej dorosłoci, tj lat (Brzeziska, 2000). W okresie wczesnej dorosłoci zadaniem jednostki jest ustanowienie silnych przyjani, wspólnoty z drug osob, w okresie redniej dorosłoci produktywno w pracy, utrzymywanie odpowiedniego poziomu ekonomicznego i dbało o młodsze pokolenie. Ze wzgldu na specyfik zada rozwojowych załoono, e inne wartoci instrumentalne, tj. przekonania na temat sposobów realizacji celów, bd wiza si z orientacj materialistyczn w wyrónionych grupach wiekowych. Grupa badana. Przebadano 252 osoby, 109 mczyzn i 143 kobiety, w wieku od 24 do 46 lat, w tym 151 osób z wykształceniem rednim i 101 z wyszym. Zmiennymi, które kontrolowano, aby badana grupa była wzgldnie jednorodna, były: wiek, poziom wykształcenia i niezaleno finansowa badanych. Zaobserwowano, e wraz z wiekiem posiadanie zmienia swoje funkcje. Std wzito pod uwag dwie grupy wiekowe lat i lat przypadajce na okres dorosłoci. Sytuacja ekonomiczna osób i miejsce pochodzenia moe rónicowa postrzeganie posiadania dóbr (Górnik-Durose, 2002). Wykształcenie czsto łczy si z poziomem wynagrodzenia. Niskie wynagrodzenie moe si wiza z materializmem wynikajcym z deprywacji podstawowych potrzeb (Inglehart, 1990). Dlatego wzito pod uwag osoby z wykształceniem rednim i wyszym; były one niezalene finansowo, samodzielnie podejmowały decyzje finansowe i nabywcze.

6 66 ANNA MARIA ZAWADZKA Procedura badania. Prezentowane badanie stanowiło cz bada z zakresu psychologii konsumenta. Badanie prowadzono indywidualne z kad z badanych osób. Spotkania z badanymi odbywały si w kilku sesjach. Pierwsze sesje były powicone ledzeniu zakupów wybranych kategorii produktów okrelonych marek. Na ostatnim spotkaniu badani otrzymywali do wypełnienia kwestionariusze mierzce wybrane postawy nabywców, Skal Wartoci Miltona Rokeacha oraz Skal Orientacji Materialistycznej, skonstruowan na potrzeby niniejszych bada. Do pomiaru wartoci osobistych posłuono si Skal Wartoci Ostatecznych i Instrumentalnych M. Rokeacha, w adaptacji P. Brzozowskiego (1989/1996). Za pomoc Skali Wartoci zbadano wartoci ostateczne, tj. przekonania na temat najwaniejszych celów yciowych, i wartoci instrumentalne, tj. przekonania na temat sposobów realizacji celów yciowych. Wypełniajc Skal Wartoci Rokeacha, badani oceniali (od 1 najwaniejsza do 18 najmniej wana), jak wane s dla nich dwie niezalene grupy wartoci: ostatecznych i instrumentalnych. Dokładny opis skali oraz jej parametry psychometryczne s podane w polskim podrczniku do metody (Brzozowski, 1989/1996). Na Skali Orientacji Materialistycznej badani zaznaczali swoje odpowiedzi, posługujc si 5-stopniow skal, gdzie 1 oznaczało w ogóle nie zgadzam si z tym stwierdzeniem, a 5 włanie tak myl. III. SKALA ORIENTACJI MATERIALISTYCZNEJ (SOM) Podstawa teoretyczna narzdzia, zgodno i spójno wewntrzna. Koncepcja materializmu Richins i Dawson (1992) stanowiła teoretyczn podstaw narzdzia badawczego skonstruowanego do pomiaru orientacji materialistycznej osób w tym badaniu. Zgodnie z t koncepcj przyjto, e orientacja materialistyczna polega na koncentracji jednostki na nabywaniu dóbr i łczeniu nabywania i stanu posiadania ze szczciem i sukcesami odnoszonymi w yciu. Stwierdzenia Skali Orientacji Materialistycznej inspirowane były Skal Wartoci Materialnych (Material Values Scale) Richins, Dawson (1992). Dwie skale, słuce do pomiaru materializmu, dostpne w jzyku polskim, s rozbudowane zawieraj 18 i 20 itemów (Górnik-Durose, 2002). Skala zastosowana w tym badaniu jest krótsz wersj Skali Wartoci Materialnych, co przy prowadzeniu serii testów pozwala w pewnym stopniu kontrolowa domniemania badanych osób dotyczce celu badania i udzielanie zgodnych z nimi odpowiedzi, skraca czas badania i zmniejsza liczb arkuszy, jakie ma wypełnia badany (por. Richins, 2004). Poniej zostały

7 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 67 przedstawione analizy statystyczne wskazujce na to, e uyte w badaniu narzdzie spełnia podstawowe wymogi metodologiczne. Zastosowana w badaniu Skala Orientacji Materialistycznej zawierała dziewi stwierdze. W pierwszej fazie konstrukcji skali poproszono sdziów kompetentnych o ocen dziewiciu stwierdze przygotowanych na podstawie Skali Wartoci Materialnych Richins i Dawsona (1992). Analiza zgodnoci ocen sdziów W Kendalla wyniosła 0,85. Po przeprowadzeniu badania, na próbie liczcej 252 osoby, 141 kobiet i 111 mczyzn w wieku lat, aby wstpnie okreli liczb i rodzaj wymiarów orientacji materialistycznej, przeprowadzono eksploracyjn analiz czynnikow (metod głównych składowych) (por. Król, Wieczorkowska, 2004). Dwa pierwsze czynniki otrzymały wartoci własne dla głównych składowych powyej jednego, tj. czynnik 1 4,08, czynnik 2 1,05. Nastpnie przeanalizowano graficzne kryterium interpretacji wartoci własnych (wykres osypiska). Na podstawie tego kryterium okazało si, e najwłaciwszym rozwizaniem jest rozwizanie jednoczynnikowe. Biorc pod uwag przyjte rozwizanie jednoczynnikowe, zastosowano rotacj quartimax. Ta metoda rotacji minimalizuje liczb czynników i ułatwia interpretacj stwierdze w kontekcie czynnika. W ten sposób, posługujc si metod rotacji Quartimax, analizowano wielkoci ładunków czynnikowych poszczególnych stwierdze i eliminowano te stwierdzenia, które ze wzgldów treciowych zniekształcały jednorodn struktur czynnika i których ładunki były niskie (poniej 0,5). Na podstawie wielkoci ładunków czynnikowych poszczególnych stwierdze zredukowano liczb stwierdze z dziewiciu do piciu. Na tych piciu stwierdzeniach przeprowadzono ostateczn analiz głównych składowych. Wyodrbniony czynnik tłumaczył 54,8% wariancji całkowitej (zob. tab. 1). Tre stwierdze otrzymanego czynnika dotyczy łczenia posiadania i dobrobytu materialnego z sukcesem yciowym i szczciem (tab. 1). Aby oszacowa rzetelno tak przygotowanej skali, przeprowadzono analiz α Cronbacha (α = 0,79). Nastpnym krokiem było zbadanie kolejnej grupy osób i przeprowadzenie analizy konfimacyjnej. Procedura ta miała na celu okrelenie dobroci dopasowania wyodrbnionego w eksploracyjnej analizie czynnikowej jednoczynnikowego modelu orientacji materialistycznej. Próba składała si z 482 osób, 293 kobiet i 189 mczyzn, w wieku lat, z wykształceniem rednim i wyszym. Sprawdzono model jednoczynnikowy dla piciu stwierdze.

8 68 ANNA MARIA ZAWADZKA Tab. 1. Skala Orientacji Materialistycznej analizy czynnikowe, eksploracyjne i konfirmacyjne Stwierdzenia Uwaam, e szczcie wie si z yciem w luksusie, posiadaniem wielu dóbr Zamono materialna jest wyznacznikiem sukcesu yciowego Grupa 1 Analiza eksploracyjna (model jednoczynnikowy) N = 252 ładunki czynnikowe Grupa 2 Analiza konfirmacyjna (model jednoczynnikowy) N = 482 warto parametru warto t Studenta 0,78-0,65 10,8 0,77-0,67 10,5 Jednym z elementów sukcesu yciowego jest to, co człowiek posiada 0,77-0,90 13,7 Rzeczy, które mam mówi o tym, jak mi idzie w yciu Uwaam, e posiadanie wieloci dóbr nie zwiksza poczucia szczcia w yciu % wariancji tłumaczonej przez czynnik χ 2 df RMSEA RMR SRMR GFI AGFI α Cronbacha 0,69-0,84 14,5 0,68-0,29-4,7 56,80 % 0,79 12,8; p<0,03 5 0,06 0,05 0,04 0,99 0,97 0,70 Warto testu ² była istotna statystycznie (² (5) = 12,8; p<0,03). Według teoretyków analizy konfirmacyjnej moe to by zwizane z liczebnoci grupy. Twierdz oni, e przy duych próbach ² moe osiga istotne wartoci (por. Zakrzewska, 2004). Wartoci pozostałych wskaników ogólnego dopasowania wskazuj na dobre dopasowanie testowanego jednoczynnikowego modelu orientacji materialistycznej: wielko przyblionego błdu wariancji RMSEA = 0,06, wielko wariancji resztkowej RMR = 0,05, standardowa wielko wariancji resztkowej SRMR = 0,04, wielko wskanika zgodnoci GFI = 0,99 i wyrównanego

9 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 69 wskanika zgodnoci AGFI = 0,97. Pozostałe wskaniki, tj. ładunki kadego ze stwierdze na poszczególne czynniki, mieciły si w przedziale 0,30 0,90; wartoci t dla ładunków były istotne, tj. mieciły si w przedziale t = 5-14 (por. tab. 1). Na stwierdzeniach testowanego jednoczynnikowego modelu orientacji materialistycznej przeprowadzono analiz α Cronbacha. Warto α Cronbacha była istotna (α = 0,70). Mona stwierdzi, e tak przygotowana Skala Orientacji Materialistycznej spełniała podstawowe wymogi metodologiczne, a zatem mona było j zastosowa w analizie przedstawionego problemu badawczego. IV. WYNIKI W celu zbadania, jakie wartoci osobiste tłumacz orientacj materialistyczn jednostki, zastosowano analiz regresji wielokrotnej. Odpowiedzi badanych dotyczce wartoci przekodowano tak, aby wartoci bardziej cenione przez badanych uzyskiwały wysze rangi, a mniej cenione odpowiednio nisze rangi (1 = 18, 2 = 17, 3 = 16,..., 18 = 1). Zabieg ten umoliwiał kontrol znaku współczynników analizy regresji, tj. korelacje dodatnie oznaczały, e wraz ze wzrostem jednej zmiennej wzrastaj wartoci drugiej zmiennej, a w przypadku korelacji ujemnych wraz ze wzrostem jednej zmiennej malały wartoci drugiej zmiennej. Aby zastosowanie analizy regresji wielokrotnej było moliwe, dane rangowe przeliczono na dane standaryzowane z (por. Brzozowski, 1989/1996). Biorc pod uwag bardzo dobre wartoci zgodnociowych statystyk analizy czynnikowej, lepsze w porównaniu z wartoci α Cronbacha, za wynik orientacji materialistycznej przyjto wynik czynnikowy (tzw. factor score). Zastosowano model analizy regresji wielokrotnej metod krokow, co pozwoliło okreli zmienne niezalene (wartoci), które w istotny sposób słu przewidywaniu badanej zmiennej zalenej (orientacji materialistycznej). Wyniki wartoci osobistych badanych osób wprowadzono dwoma blokami, tj. dla wartoci ostatecznych i dla wartoci instrumentalnych. W wyniku przeprowadzonej procedury statystycznej okazało si, e zastosowany model analizy regresji był istotny (F (4,246) = 25,5; p<0,001). W przypadku orientacji materialistycznej wartoci osobiste tłumaczyły 28% zmiennoci w badanej próbie. Najwikszy procent zmiennoci tłumaczyły nastpujce wartoci: dostatnie ycie (dostatnie ycie) 20%, mdro (dojrzałe rozumienie ycia) 3%, równowaga wewntrzna (brak konfliktów wewntrznych) 3% i kocha-

10 70 ANNA MARIA ZAWADZKA jcy (czuły, delikatny) 2%. Istotne współczynniki analizy regresji przedstawiono w tabeli 2. Tab. 2. Współczynniki analizy regresji wielokrotnej (metoda krokowa) wartoci osobiste tłumaczce orientacj materialistyczn Model Wartoci osobiste Błd standardowy t Krok 4 dostatnie ycie -0,42 0,06-7,6*** mdro -0,18 0,05-3,4*** równowaga wewntrzna -0,14 0,06-2,5*** kochajcy -0,16 0,06-3,0*** Poziomy istotnoci: **-0,01; ***-0,001; R = 0,54; R² = 0,29; skorygowane R² = 0,28 Wielkoci współczynników wskazuj, e warto dostatnie ycie wie si pozytywnie, bardzo istotnie z orientacj materialistyczn (por. tab. 2). Pozostałe wartoci mdro, równowaga wewntrzna i kochajcy wi si negatywnie z orientacj materialistyczn. Wynik ten mona interpretowa nastpujco: im wiksze znaczenie przypisuje si wartoci dostatnie ycie, tym wiksze ukierunkowanie materialistycznie, a im wiksze znaczenie przypisuje si wartociom mdro, równowaga wewntrzna i kochajcy, tym mniejsze ukierunkowanie materialistycznie jednostki. Potwierdziła si wic hipoteza dotyczca zwizku wartoci dostatnie ycie, mdro, równowaga wewntrzna i kochajcy z orientacj materialistyczn jednostek. Okazało si, e wartoci przyjemno, uznanie społeczne, ycie pełne wrae, prawdziwa przyja i zbawienie nie miały istotnego znaczenia w przewidywaniu ukierunkowania materialistycznego w badanej grupie. Nastpnie zbadano, które z wartoci, mimo e nie tłumacz orientacji materialistycznej jednostki, mog z ni współwystpowa. W tym celu przeprowadzono analiz korelacji r Pearsona, w której wzito pod uwag wynik czynnikowy dla orientacji materialistycznej i przeliczone z rang wyniki z dla wartoci osobistych, co zadecydowało o wyborze niniejszego testu. Uzyskane wyniki ukazały, e orientacja materialistyczna koreluje istotnie pozytywnie z wartociami dostatnie ycie, uznanie społeczne, ambitny, logiczny, uzdolniony, natomiast istotnie negatywnie z wartociami mdro, równowaga wewntrzna, wiat pikna, wolno, kochajcy, uczciwy i wybaczajcy (tab. 3). W tej pracy badawczej postawiono hipotez, e znaczenie wartoci uznanie spo-

11 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 71 łeczne wie si pozytywnie z orientacj materialistyczn. Okazało si, e badane zmienne współwystpowały ze sob. Wraz ze wzrostem wyniku wiadczcego o orientacji materialistycznej badanych osób rosła ranga wartoci uznanie społeczne. Tab. 3. Wyniki analizy korelacji r Pearsona orientacji materialistycznej i wartoci osobistych ogółem oraz w dwóch grupach płciowych i wiekowych Orientacja materialistyczna Wartoci osobiste Ogółem N = 252 Kobiety N = 143 Mczyni N = 109 Wiek N = 140 Wiek N = 112 dostatnie ycie -0,45*** -0,50*** -0,40*** -0,48*** -0,43*** mdro -0,24*** -0,31*** -0,22*** -0,23*** poczucie dokonania -0,16*** prawdziwa przyja -0,25*** przyjemno -0,16*** równowaga wewntrzna -0,24*** -0,25*** -0,21*** -0,25*** -0,23*** wiat pikna -0,18*** -0,17*** -0,20*** -0,18*** -0,18*** uznanie społeczne -0,15*** -0,20*** -0,27*** wolno -0,13*** -0,18*** zbawienie -0,17*** -0,15*** ycie pełne wrae -0,25*** ambitny -0,16*** -0,22*** -0,26*** czysty -0,17*** -0,17*** intelektualista -0,18*** kochajcy -0,16*** -0,20*** -0,19*** odpowiedzialny -0,16*** logiczny -0,13*** -0,15*** odwany -0,16*** -0,23*** posłuszny -0,19*** -0,21*** uczciwy -0,11*** -0,21*** -0,18*** uzdolniony -0,11*** -0,17*** wybaczajcy -0,16*** -0,14*** -0,20*** -0,23*** Poziomy istotnoci: * -0,05; ** -0,01; *** -0,001 Nastpnie przebadano zwizek wartoci osobistych z orientacj materialistyczn u kobiet i mczyzn. Zanim przystpiono do testowania istotnoci modelu analizy regresji, przeanalizowano rónice midzy rangami przypisywanymi wartociom w grupach: kobiet i mczyzn. Naleało sprawdzi, w jakim stopniu płe

12 72 ANNA MARIA ZAWADZKA moe zrónicowa badane zalenoci. W celu porównania rónic midzy rednimi rangami w wyodrbnionych grupach zastosowano test U Manna-Whitneya dla dwóch niezalenych grup. Umoliwia on porównywanie danych odzwierciedlajcych skale porzdkowe. Porównano rednie rang dla wartoci osobistych w grupie kobiet i mczyzn (rangi dla wartoci odpowiadały nastpujcemu porzdkowi: 1 najmniej wana, 18 najwaniejsza). Okazało si, e grupy te róniły si istotnie co do wartoci: poczucie dokonania (z = -3,3, p<0,001; X kobiety = 7,1, Xmczyni = 9,1), poczucie własnej godnoci (z = -2,1, p<0,03; X kobiety = 12,1, Xmczyni = 11,2), równowaga wewntrzna (z = -2,2, p<0,03; X kobiety = 11,5, Xmczyni = 10,4), równo (z = -1,9, p<0,05; X kobiety = 6, Xmczyni = 7,2), wolno (z = -2,8, p<0,005; X kobiety = 10,4, Xmczyni = 12,1), ambitny (z = -3,8, p<0,001; X kobiety = 10, Xmczyni = 11) i kochajcy (z = -3,2, p<0,002; X kobiety = 14,3, Xmczyni = 12,7). W ten sposób ukazano, e rangi przypisywane dwóm wartociom, tj. równowaga wewntrzna i kochajcy, które tłumaczyły orientacj materialistyczn, róniły si u kobiet i mczyzn. Dla kobiet obydwie te wartoci miały wiksze znaczenie ni dla mczyzn. W nastpnej kolejnoci przeprowadzono analiz regresji wielokrotnej (metod krokow) dla obydwu grup płciowych. Zarówno w grupie kobiet, jak i mczyzn testowany model okazał si istotny (kobiety F (4,135) = 18,7, p<0,001; mczyni F (2,106) = 12,5, p<0,001). Wartoci osobiste wyjaniały wikszy procent wariancji w przypadku kobiet (skorygowane R² = 0,34) ni mczyzn (skorygowane R² = 0,21). Co wicej, orientacj materialistyczn u kobiet wyjaniały cztery wartoci, podczas gdy u mczyzn tylko dwie. Zarówno u kobiet, jak i u mczyzn orientacj materialistyczn wyjaniały wartoci: dostatnie ycie (K = = 24%; M = 16%) i kochajcy (K = 2%; M = 5%), natomiast wartoci mdro (6%) i równowaga wewntrzna (2%) wyjaniały orientacj materialistyczn tylko w przypadku kobiet. Opierajc si na wielkoci współczynników, moemy okreli charakter zalenoci midzy wartociami osobistymi i orientacj materialistyczn u kobiet i u mczyzn (tab. 4). Warto dostatnie ycie wie si pozytywnie z orientacj materialistyczn w obydwu grupach płciowych. Pozostałe wartoci wi si negatywnie z orientacj materialistyczn. S to: u mczyzn kochajcy, u kobiet mdro równowaga wewntrzna i kochajcy. Oznacza to, e im bardziej osoby ceni warto dostatnie ycie, tym wiksze ukierunkowanie materialistyczne, a im bardziej ceni wartoci kochajcy (mczyni) czy md-

13 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 73 ro, równowag wewntrzn, kochajcy (kobiety), tym mniejsze ukierunkowanie materialistyczne. Tab. 4. Współczynniki analizy regresji wielokrotnej (metoda krokowa) wartoci osobiste tłumaczce orientacje materialistyczn z rozrónieniem płci i wieku badanych osób Płe Model Wartoci osobiste Błd standardowy t dostatnie ycie -0,46 0,07-6,6*** Kobiety krok 4 mdro -0,23 0,07-3,2*** równowaga wewntrzna -0,16 0,07-2,3*** kochajcy -0,14 0,08-2,02** dostatnie ycie -0,43 0,09-5,0*** Mczyni krok 2 0kochajcy -0,24 0,08-2,8*** Błd Wiek Model Wartoci osobiste standardowy t lat krok lat krok 6 dostatnie ycie -0,41 0,07-5,6*** pokój na wiecie -0,18 0,07-2,4*** mdro -0,18 0,07-2,5*** równowaga wewntrzna -0,18 0,07-2,5*** szczcie -0,17 0,07-2,3*** o szerokich horyzontach -0,14 0,07 2,0** dostatnie ycie -0,31 0,08-3,7*** mdro -0,22 0,08-2,7*** ycie pełne wrae -0,23 0,09-2,9*** równowaga wewntrzna -0,17 0,08-2,2*** czysty -0,24 0,09-2,9*** ambitny -0,22 0,09-2,6*** Poziomy istotnoci: *-0,05; **-0,01; ***-0,001; kobiety F (4,135) = 18,7***; R = 0,60; R² = 0,36; skorygowanie R² = 0,34; mczyni F (2,106) = 12,5***: R = 0,47; R² = 0,22; skorygowane R² = 0,21; wiek lat F (6,132) = 11,4***; R = 0,58; R² = 0,34; skorygowane R² = 0,31; wiek lat F (6,104) = 10,4***; R = 0,61; R² = 0,38; skorygowane R² = 0,34 Aby pogłbi prowadzon analiz, przeprowadzono analiz korelacji testem r Pearsona. Zastosowanie tej analizy miało umoliwi wskazanie wartoci, które współwystpuj z materialistyczn orientacj u kobiet i u mczyzn. W przypadku kobiet okazało si, e orientacja materialistyczna koreluje istotnie pozytywnie z wartociami: dostatnie ycie, poczucie dokonania, przyjemno, ambitny, czysty i posłuszny, natomiast istotnie negatywnie z wartociami: md-

14 74 ANNA MARIA ZAWADZKA ro, równowaga wewntrzna, wiat pikna, wolno, uczciwy, wybaczajcy. W przypadku mczyzn orientacja materialistyczna pozytywnie koreluje z wartociami: dostatnie ycie, uznanie społeczne, intelektualista, odwany i negatywnie z wartociami: równowaga wewntrzna, wiat pikna, zbawienie, kochajcy i wybaczajcy (por. tab. 3). W grupie kobiet przyjemno koreluje pozytywnie, a w grupie mczyzn zbawienie koreluje negatywnie z orientacj materialistyczn. A zatem hipoteza dotyczca współwystpowania przyjemnoci i zbawienia z orientacj materialistyczn w tych grupach potwierdziła si. Stwierdzono równie, e w przypadku wartoci instrumentalnych wraz ze wzrostem orientacji materialistycznej wzrasta ranga wartoci ambitny, czysty i posłuszny u kobiet, a intelektualista i odwany u mczyzn, maleje natomiast ranga wartoci uczciwy u kobiet i kochajcy u mczyzn. Zgodnie z przyjtymi załoeniami mona zatem stwierdzi, e inne warto- ci instrumentalne wie si z orientacj materialistyczn kobiet i mczyzn. Nastpnie przetestowano zwizek wartoci osobistych z orientacj materialistyczn w badanych grupach wiekowych: lat i lat. Podobnie jak w przypadku grup płciowych, zanim przystpiono do właciwej analizy, przetestowano rónice midzy rangami wartoci w dwóch grupach wiekowych, tj lat i lat, za pomoc testu U Manna-Whitneya (dla dwóch niezalenych grup). Okazało si, e badane grupy róniły si istotnie co do wartoci: bezpieczestwo narodowe (z = -4,8, p<0,001; X(24-35) = 7,5, X(36-46) = 10,8), bezpieczestwo rodziny (z = 4,4, p<0,001; X(24-35) = 13,9, X(36-46) = 16), dojrzała miło (z = -4,1, p<0,001; X(24-35) = 13,4, X(36-46) = 11,4), prawdziwa przyja (z = -2,8, p<0,005; X(24-35) = 11, X(36-46) = 9,7), szczcie (z = -2,6, p<0,01; X(24-35) = 12,,4 X(36-46) = 11,5), ycie pełne wrae (z = 4,2, p<0,001; X(24-35) = 7,3, X(36-46) = 4,9), niezaleny (z = -2,6, p<0,008; X(24-35) = 10,5, X(36-46) = 8,8) i pomocny (z = -2,4, p<0,02; X(24-35) = 8,7, X(36-46) = 10,2). Rangi przypisywane powyej wymienionym wartociom róni si wic w badanych grupach. Przeprowadzona analiza regresji wielokrotnej (metod krokow) wykazała, e testowany model jest istotny w obydwu badanych grupach (24-35 lat F (6,132) = 11,4, p<0,001; lat F (6,104) = = 10,4, p<0,001). Wartoci osobiste wyjaniały podobny procent wariancji w przypadku obydwu grup (24-35 lat skorygowane R² = 0,31; lat skorygowane R² = 0,34). W grupie wiekowej lat orientacja materialistyczna wie si z wartociami dostatnie ycie (22%), pokój na wiecie (2%), mdro (2%), równowaga wewntrzna (2%), szczcie (2%) i o szerokich ho-

15 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 75 ryzontach (1%), za w grupie wiekowej lat z wartociami dostatnie ycie (17%), mdro (5%), ycie pełne wrae (3%) i równowaga wewntrzna (2%) oraz czysty (3%) i ambitny (3%). Na podstawie wielkoci współczynników moemy okreli charakter zalenoci midzy wartociami osobistymi i orientacj materialistyczn w omawianych grupach (por. tab. 4). Orientacja materialistyczna wie si pozytywnie z wartociami: dostatnie ycie w obydwu wiekowych grupach, z pokój na wiecie, szczcie i o szerokich horyzontach w grupie wiekowej lat, ycie pełne wrae i ambitny w grupie wiekowej lat, za negatywnie z wartociami mdro i równowaga wewntrzna w obydwu badanych grupach. Uzyskane wyniki wskazuj na to, e im wiksz rang osoba w grupie wiekowej lat przypisuje wartociom dostatnie ycie, pokój na wiecie, szczcie i o szerokich horyzontach, a w grupie wiekowej lat wartociom dostatnie ycie, ycie pełne wrae i ambitny, tym bardziej jest ukierunkowana materialistycznie. A zatem hipoteza dotyczca zwizku wartoci ycie pełne wrae z orientacj materialistyczn potwierdziła si w grupie osób w wieku lat. Ponadto okrelono jeszcze inne od zakładanych wartoci, które tłumaczyły orientacj materialistyczn w kadej z badanych grup wiekowych. Podobnie jak w przypadku całej grupy i dwóch grup płciowych, tak i tutaj przeprowadzono analiz korelacji testem r Pearsona. W przypadku grupy w wieku lat orientacja materialistyczna koreluje istotnie pozytywnie z wartociami dostatnie ycie, czysty, logiczny, uzdolniony, natomiast istotnie negatywnie z wartociami mdro, równowaga wewntrzna, wiat pikna i zbawienie, natomiast w grupie wiekowej lat orientacja materialistyczna pozytywnie koreluje z wartociami dostatnie ycie, uznanie społecznie, ycie pełne wra- e ambitny, odwany i posłuszny, za negatywnie z wartociami mdro, prawdziwa przyja, równowaga wewntrzna, kochajcy, odpowiedzialny, uczciwy i wybaczajcy (por. tab. 3). Warto zwróci uwag, e w przypadku omawianych grup, zgodnie z przyjtymi hipotezami, orientacja materialistyczna koreluje pozytywnie z wartociami uznanie społeczne i ycie pełne wrae oraz negatywnie z wartociami prawdziwa przyja i zbawienie. A zatem w grupie osób w wieku lat wraz ze wzrostem wyniku orientacji materialistycznej maleje ranga wartoci zbawienie. Z kolei w grupie osób w wieku lat wraz ze wzrostem wyniku orientacji materialistycznej wzrastaj rangi wartoci uznanie społeczne i ycie pełne wrae, a malej wartoci prawdziwa przyja. Te wartoci mog wic współwystpowa z orientacj

16 76 ANNA MARIA ZAWADZKA materialistyczn u osób w okrelonym przedziale wieku. Wraz ze wzrostem wyniku badanych osób w orientacji materialistycznej wzrasta ranga wartoci czysty, logiczny w grupie lat, a uzdolniony, ambitny, odwany i posłuszny w grupie lat, i maleje ranga wartoci kochajcy, odpowiedzialny, uczciwy i wybaczajcy w grupie lat. Tym samym, zgodnie z przyjtym załoeniem, okazało si, e inne wartoci instrumentalne współwystpowały z orientacj materialistyczn osób w dwóch badanych grupach wiekowych. V. DYSKUSJA I WNIOSKI Prezentowany artykuł miał na celu przeanalizowanie zwizku orientacji materialistycznej z wanymi dla jednostki wartociami. W ramach prowadzonych bada ustalono, e orientacja materialistyczna zaley od znaczenia wartoci dostatnie ycie, mdro, równowaga wewntrzna i kochajcy oraz współwystpuje z wartoci uznanie społeczne. Uzyskane wyniki znajduj potwierdzenie w rezultatach innych bada. Zaobserwowano, e wysoki poziom materializmu wie si z przypisywaniem szczególnego znaczenia wartoci bezpieczestwo finansowe, a małego wartoci ciepłe relacje z innymi (Keng i in., 2000) oraz e materializm wie si negatywnie z orientacj na wartoci kolektywistyczne rodzinne i duchowe (Burroughs, Rindfleisch, 2002). W ramach prezentowanego badania dodatkowo zaobserwowano, e orientacja materialistyczna koreluje negatywnie z wartoci wolno i wiat pikna, co oznacza, e w badanej próbie wraz ze wzrostem ukierunkowania materialistycznego malało znaczenie tych wartoci. Wyniki te mona interpretowa, nawizujc do koncepcji wartoci Rokeacha i motywacyjnych teorii szczcia (por. Czapiski, 2004). W koncepcji Rokeacha (1973) wolno dotyczy znaczenia niezalenoci i wolnoci wyboru, a wiat pikna znaczenia pikna przyrody i sztuki. Realizacja tych wartoci jest kierowana motywacj wewntrzn, a nie zewntrzn, jak ma to miejsce w przypadku ukierunkowania materialistycznego. Orientacja materialistyczna współwystpuje z wartoci przyjemno w grupie kobiet. W innym badaniu stwierdzono, e osoby, dla których wane s zarówno posiadanie, jak i wartoci kolektywistyczne, przeywaj stany napicia i maj gorsze samopoczucie ni osoby, które koncentruj si na posiadaniu, a wartoci kolektywne uznaj za mało wane (por. Burroughs, Rindfleisch, 2002). Na tej podstawie mona przypuszcza, e wraz ze wzrostem orientacji materialistycznej kobiet moe wzrasta znaczenie wartoci przyjemno. Im w wik-

17 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 77 szym stopniu kobieta kojarzy szczcie i sukces z posiadaniem, tym wiksze znaczenie moe mie dla niej przyjemno. U badanych mczyzn i w grupie osób w wieku lat orientacja materialistyczna koreluje negatywnie ze zbawieniem. Wzrost ukierunkowania materialistycznego u tych osób powoduje, e maleje u nich znaczenie wartoci zbawienie. Rezultaty te nawizuj do bada poprzedników, ukazujcych, e materializm koreluje negatywnie z wartociami duchowymi (por. Burroughs, Rindfleisch, 2002). W przypadku prezentowanego tu badania stwierdzono, e warto ycie pełne wrae współwystpuje z ukierunkowaniem materialistycznym w grupie osób w wieku lat. Uzyskane rezultaty mog mie take swoje wytłumaczenie w przypisywaniu innych funkcji posiadaniu przedmiotów w rónych okresach ycia (Górnik-Durose, 2002). Im człowiek starszy, tym waniejsza jest funkcja symboliczna i interpersonalna posiadanych dóbr, a te generuj u jednostki okre- lone przeycia. Poszukujc wytłumaczenia dla współwystpowania orientacji materialistycznej z wartoci ycie pełne wrae w omawianej grupie, mona odwoła si take do potencjalnych ródeł satysfakcji z ycia człowieka w rónym wieku. Jasno celu ycia i potrzeba rozwoju osobistego malej wraz z wiekiem (Ryff, Keyes, 1995). ycie pełne wrae (aktywno i doznania) kojarzy si z młodoci i w ten sposób przedłua moliwo gromadzenia i posiadania, czyli osigania szczcia i sukcesu w yciu. Wród wartoci instrumentalnych Rokeach (1973) wyrónił: kompetencyjne, tj. zwizane z dobrym yciem własnym, i moralne, tj. zwizane z dobrym yciem innych. Ogólnie rzecz biorc, wyniki analizy korelacji ukazały, e wartoci kompetencyjne ( ambitny, logiczny, uzdolniony ) koreluj pozytywnie, a wartoci moralne ( uczciwy, wybaczajcy ) negatywnie z orientacj materialistyczn badanych osób. Wyniki zaprezentowanego badania wiadcz o tym, e orientacja materialistyczna u kobiet i u mczyzn koreluje pozytywnie z innymi wartociami instrumentalnymi. Były nimi: u kobiet ambitny i czysty, a u mczyzn intelektualista i odwany. Taki stan rzeczy moe wiza si z odmiennym procesem socjalizacji mczyzn i kobiet, który kształtuje przekonania na temat sposobów osigania celów rónych dla obydwu płci (Lunt, Livingstone za: Górnik- -Durose, 2002). W innych badaniach stwierdzono, e poziom aspiracji finansowych jest istotnie wyszy u mczyzn ni u kobiet (Kasser, Ryan, 1996). Podobnie jak w przypadku badanych grup płciowych, tak i w przypadku grup wiekowych stwierdzono, e inne wartoci instrumentalne koreluj pozytywnie

18 78 ANNA MARIA ZAWADZKA z orientacj materialistyczn w dwóch analizowanych grupach. W grupie osób w wieku lat były to: czysty, logiczny, uzdolniony, a w grupie w wieku lat odwany i posłuszny. Nawizujc do charakterystyk dwóch badanych okresów rozwojowych mona przypuszcza, e inne przekonania dotyczce realizacji celów współwystpuj z orientacj materialistyczn w grupie osób w wieku lat i w wieku lat. Przedstawione wyniki bada wskazuj, e analiza wartoci stanowi istotny kierunek poszukiwania przyczyn kształtowania si postaw materialistycznych i poczucia bd braku poczucia zadowolenia z ycia oraz e badania takie warto prowadzi wieloaspektowo, tj. uwzgldniajc płe i okresy rozwojowe badanych osób. BIBLIOGRAFIA Bem, D. J. (2000). Msko, kobieco. O rónicach wynikajcych z płci. Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne. Brzeziska, A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Brzozowski, P. (1989/1996). Skala Wartoci (SW). Polska adaptacja Value Survey M. Rokeacha. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Burroughs, J. E., Rindfleisch, A. (2002). Materialism and well-being: Conflicting values perspective. Journal of Consumer Psychology, 29, Chiagouris, L., Mitchell, L. E. (1997). The new materialists. W: L. R. Kahle, L. Chiagouris (red.), Values, lifestyle and psychographics (s ). Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates. Czapiski, J. (2004). Psychologiczne teorie szczcia. W: J. Czapiski (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczciu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (s ). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Fourier, S., Richins, M. L. (1991). Some theoretical and popular notions concerning materialism. Journal of Social Behaviour and Personality, 6, Górnik-Durose, M. (2002). Psychologiczne aspekty posiadania midzy instrumentalnoci a społeczn uytecznoci dóbr. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego. Graham, J. F. (1999). Materialism and consumer behaviour: Toward a clearer understanding. Journal of Social Behaviour and Personality, 14, Inglehart, R. (1990). Culture shift in advanced industrial society. Princeton, NJ: Princeton University Press. Kahle, L. R., Beatty, S. E., Homer, P. (1986). Alternative measurement approaches to consumer values: The List of Values (LOV) and Values and Life Style (VALS). Journal of Consumer Research, 13, Kasser, T., Ryan, R. M. (1996). Further examining the American dream: Differential correlates of intrinsic and extrinsic goals. Personality and Social Psychology Bulletin, 22,

19 WARTOCI OSOBISTE A ORIENTACJA MATERIALISTYCZNA OSOBY 79 Keng, K. A., Kwon, J., Tan, S. J., Wirtz, J. (2000). The influence of materialistic inclination on values, life satisfaction, and aspirations: An empirical analysis. Social Indicators Research, 49, Król, G., Wieczorkowska, G. (2004). Budowanie wskaników za pomoc analizy czynnikowej. W: J. Brzeziski (red.), Metodologia bada psychologicznych. Wybór tekstów (s ). Warszawa: Wydawnictwo PWN. Micken, K. S. (1993). Materialism and the self. Dissertation Abstracts International, 54-10A, Richins, M. L. (1991). Social comparison and the idealised images of advertising. Journal of Consumer Research, 18, Richins, M. L. (2004). The material value scale: Measurement properties and development of short form. Journal of Consumer Research, 31, Richins, M. L., Dawson, S. (1992). A consumer values orientation and its measurement: Scale Development and Validation. Journal of Consumer Research, 19, Richins, M. L., Rudmin, F. W. (1994). Materialism and economic psychology. Journal of Economic Psychology, 15, Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: Free Press. Ryff, D. C., Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revised. Journal of Personality and Social Psychology, 69, Schmuck, P., Kasser, T., Ryan, R. M. (2000). Intrinsic and extrinsic goals: Their structure and relationship to well-being in German and US college students. Social Indicator Research, 50, Schudson, M. (1991). Delectable materialism: Where the critics of consumer culture wrong all along. American Prospect, 2, Seligman, M. E. (2004). Psychologia pozytywna. W: J. Czapiski (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczciu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (s ). Warszawa: PWN. Zakrzewska, M. (2004). Konfirmacyjna analiza czynnikowa w ujciu pakietu statystycznego LISREL 8.51 (2001) Karla G. Joreskoga i Daga Sorboma. W: J. Brzeziski (red.), Metodologia bada psychologicznych. Wybór tekstów (s ). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. HUMAN VALUES ACCOUNTING FOR MATERIALISTIC ORIENTATION S u m m a r y The aim of research was to investigate relationships between human values and materialistic orientation. Two-hundred-fifty-two subjects were surveyed: 109 males and 143 females, aged 24 to 46, with secondary education and university degree. The followingmethods were used: Materialistic Orientation Scale inspired by Richins and Dawson s theory, and Rokeach Value Survey. Multiple linear regression analysis was applied. It was found out that human values were linked with materialistic orientation and explained 29% of its variance. Materialistic orientation correlated

20 80 ANNA MARIA ZAWADZKA positively with comfortable life and negatively with wisdom, inner harmony and loving. Multiple regression analysis showed that human values explained 34% of variance in materialistic orientation in the group of females and 21% in the group of males. Moreover, materialistic orientation is linked with wisdom and inner harmony of women, whereas it was not linked with the above values in males. Multiple regression analysis showed that human values explained 31% of variance in materialistic orientation in subjects aged 24 to 35, and 34% in subjects aged 36 to 46. Materialistic orientation was positively linked with such values as peace in the world, happiness and broad- -mindedness in subjects aged 24 to 35, whereas it was positively linked with an exciting life and ambition in subjects aged 36 to 46. Other instrumental values were found to be linked with materialistic orientation both in females and males, and in age groups 24 to 35 and 36 to 46. Key words: human values, materialistic orientation.