Agrotechnika i mechanizacja

Transkrypt

1 18 Ziemniak Polski 2013 nr 1 Agrotechnika i mechanizacja MOŻLIWOŚĆ POPRAWY JAKOŚCI ZIEMNIAKÓW UPRAWIANYCH W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM POPRZEZ ZABIEGI AGROTECHNICZNE dr Krystyna Zarzyńska, dr Wojciech Goliszewski IHAR PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, Serock k.zarzynska@ihar.edu.pl U prawa roślin w systemie ekologicznym staje się w Polsce coraz powszechniejsza. Bardzo szybko wzrasta liczba gospodarstw ekologicznych. Ziemniak nie należy jednak do roślin chętnie uprawianych w tym systemie produkcji ze względu na duże zagrożenie ze strony agrofagów, a głównie stonki ziemniaczanej i zarazy, które w znacznym stopniu ograniczają plon. W zamian za niższy plon oczekuje się jednak lepszej jakości bulw, zwłaszcza walorów odżywczych i smakowych. W literaturze zarówno krajowej, jak i zagranicznej często udowadnia się lepszą jakość ziemniaków pochodzących z systemu ekologicznego w porównaniu z innymi systemami, chociaż wyniki nie zawsze są jednoznaczne (Dlouhy 1992). Na jakość plonu składa się wygląd zewnętrzny bulw, tj. udział wad zewnętrznych, wady wewnętrzne, skład chemiczny, właściwości odżywcze, smakowitość itp. Od ziem-

2 Ziemniak Polski 2013 nr 1 19 niaków pochodzących z produkcji ekologicznej oczekujemy na ogół lepszej smakowitości i lepszych wartości odżywczych kosztem nieco gorszego wyglądu. Stosowane w produkcji ekologicznej nawożenie obornikiem, płodozmian bogaty w rośliny wieloletnie, nawozy zielone przyczyniają się do wzrostu porażenia niektórymi chorobami, takimi jak parch zwykły czy rizoktonioza, a także stwarzają lepsze warunki do rozwoju szkodników glebowych, np. drutowców. Niektóre zabiegi uprawowe mogą jednak niwelować to negatywne oddziaływanie. Celem pracy była ocena jakości handlowej ziemniaków uprawianych w systemie ekologicznym, tj. udziału wad zewnętrznych i wewnętrznych po zastosowaniu dodatkowych zabiegów uprawowych, takich jak podkiełkowywanie sadzeniaków, nawadnianie plantacji czy zastosowanie efektywnych mikroorganizmów. Metoda badań Badania nad uprawą ziemniaków w systemie ekologicznym przeprowadzono w latach w Jadwisinie, woj. mazowieckie, na glebie kompleksu żytniego dobrego. Stosowano następujący płodozmian: ziemniaki owies + peluszka żyto z wsiewką seradeli łubin na nasiona facelia na nasiona + gorczyca biała jako poplon Pod ziemniaki stosowano obornik w dawce 25 t/ha. Chwasty zwalczano w sposób mechaniczny. Przeciwko zarazie ziemniaka stosowano dozwolone preparaty miedziowe, a przeciwko stonce biologiczny preparat Novodor. Oprócz standardowej technologii stosowano dodatkowe zabiegi agrotechniczne, takie jak: podkiełkowywanie sadzeniaków przez 4 tygodnie, nawadnianie kroplowe plantacji (tylko w 2008 r.) i preparat biologiczny zawierający efektywne mikroorganizmy o nazwie EM Farming (tylko w 2009 r.). Plantacje nawadniano, gdy potencjał wody glebowej spadał poniżej 40 kpa. W ciągu całego okresu wegetacji zastosowano 100 mm wody w 11 dawkach. Uprawiano 8 odmian ziemniaka różnych grup wczesności: Berber, Miłek (b. wczesne), Owacja, Vitara (wczesne), Tajfun, Agnes (średnio wczesne), Fianna, Ursus (średnio późne i późne). Jakość bulw oceniano, określając występowanie wad zewnętrznych, jak: parch zwykły, ospowatość, deformacje, uszkodzenia przez szkodniki, zazielenienia, i wad wewnętrznych: rdzawa plamistość miąższu i pustowatość. Ilość opadów w okresie wegetacji była zbliżona w obu latach badań i wynosiła 334 mm w roku 2008 i 340,9 w Wyniki badań Wpływ nawadniania na jakość handlową bulw. Dane w tabeli 1 wskazują, że nawadnianie plantacji istotnie ograniczyło występowanie parcha zwykłego, deformacji bulw i rdzawej plamistości miąższu. Nie odnotowano istnego wpływu tego zabiegu na pozostałe cechy jakości bulw. Wpływ efektywnych mikroorganizmów na jakość handlową bulw. Jak wynika z tabeli 2, efektywne mikroorganizmy ograniczyły jedynie porażenie bulw parchem zwykłym. Zastosowanie ich nie miało istotnego wpływu na pozostałe wady bulw. Wpływ podkiełkowania sadzeniaków na jakość handlową bulw. Podkiełkowanie sadzeniaków istotnie ograniczyło jedynie udział bulw z rdzawą plamistością miąższu i nie miało wpływu na pozostałe wady (tab. 3). Wpływ odmiany na jakość handlową bulw. Czynnik odmianowy w największym stopniu oddziaływał na udział wad w plonie. Najwięcej wad zewnętrznych odnotowano u odmiany Vitara, najmniej u odmiany Berber. Najwięcej wad wewnętrznych miała odmiana Ursus, a najmniej Tajfun. Największe różnice odmianowe odnotowano w wypadku porażenia bulw parchem zwykłym: od 1,1% u odmiany Miłek do 23% u odmiany Vitara. Porażenie ospowatością kształtowało się w zależności od odmiany od 4,8 (Owacja) do 15,5% (Miłek). Udział bulw zdeformowanych wynosił od 0,9% u odmiany Tajfun do 8,4% u odmiany Vitara, a zazielenionych od 0,6% u odmiany Fianna do 4,0% u odmiany Miłek. Najmniejszy udział w sumie wszystkich wad zewnętrznych miały bulwy uszkodzone przez szkodniki (tab. 4).

3 20 Ziemniak Polski 2013 nr 1

4 Ziemniak Polski 2013 nr 1 21

5 22 Ziemniak Polski 2013 nr 1 Dyskusja Do czynników obniżających poziom plonowania, jak i wpływających na jakość różnych roślin rolniczych uprawianych w systemie ekologicznym, należy zaliczyć duże ograniczenia w stosowaniu środków ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami oraz deficyt składników pokarmowych wywołany brakiem nawozów mineralnych. Poszukiwanie rozwiązań zwiększających plonowanie i poprawiających jakość bulw w uprawach ekologicznych jest bardzo uzasadnione. Zabiegi, które mogą zniwelować wymienione ograniczenia, to na przykład właściwe przygotowanie sadzeniaków, nawadnianie plantacji czy stosowanie dozwolonych w uprawach ekologicznych użyźniaczy glebowych i efektywnych mikroorganizmów. Podkiełkowywanie sadzeniaków jest zabiegiem szczególnie polecanym w produkcji ekologicznej, ponieważ przyspiesza wschody i początkowy rozwój roślin, co sprzyja ucieczce przed zarazą, a w konsekwencji poprawia zdrowotność roślin i bulw oraz wpływa na ich lepsze przechowywanie. W niniejszej pracy skoncentrowano się na wpływie tego zabiegu na jakość handlową bulw. Niestety, podkiełkowanie istotnie zmniejszyło jedynie udział bulw z rdzawą plamistością miąższu. O wiele lepsze rezultaty uzyskano dzięki nawadnianiu plantacji. Zabieg ten ograniczył bowiem występowanie parcha zwykłego, deformacji bulw i rdzawej plamistości miąższu. Takie działanie nawadniania jest powszechnie znane w praktyce i potwierdzone przez wielu autorów (Głuska 1994; Gładysiak, Grześ 2006; Mazurczyk i in. 2007; Rębarz, Borówczak 2006; Zarzyńska 2006). Nawadnianie ekologicznych upraw ziemniaka może jednak mieć negatywne konsekwencje. Deszczowanie plantacji zwiększa bowiem zagrożenie ze strony zarazy i może wypłukiwać składniki pokarmowe z rizosfery do głębszych warstw gleby. Lepszym rozwiązaniem wydaje się nawadnianie kroplowe, które zastosowano w naszych badaniach. Kolejny czynnik mogący udoskonalić produkcję ekologiczną ziemniaków to efektywne mikroorganizmy. Większość prac dotyczących ich oddziaływania w produkcji ekologicznej dotyczy głównie wpływu na glebę, poprawy plonowania i zdrowotności roślin. Istnieją doniesienia mówiące o tym, że wprowadzenie do gleby szczepionki EM daje wiele pozytywnych efektów: ogranicza procesy gnilne, przyspiesza przemianę materii, zwiększa efekt fotosyntezy i zawartość próchnicy, odtruwa glebę skażoną pestycydami, hamuje rozwój patogenów roślin oraz podnosi jakość biologiczną plonów (Kucharski, Jastrzębska 2007). O wpływie tego czynnika na jakość bulw niewiele jest informacji. Jednymi z nielicznych są badania Boligłowy (2005), w których potwierdzono pozytywny wpływ EM na ograniczenie wstępowania zarazy ziemniaka i parcha zwykłego. W badaniach własnych również odnotowano dodatni wpływ EM, głównie na zmniejszenie porażenia bulw parchem zwykłym. Kontynuacja badań nad poprawą jakości bulw i efektywności produkcji ekologicznej wydaje się uzasadniona ze względu na coraz większe zainteresowanie ludności żywnością ekologiczną. Podsumowanie Najskuteczniejszym zabiegiem agrotechnicznym poprawiającym jakość handlową ziemniaków uprawianych w systemie ekologicznym okazało się nawadnianie plantacji metodą kroplową. Podkiełkowanie sadzeniaków i zastosowane efektywne mikroorganizmy w niewielkim stopniu ograniczyły wady zewnętrzne i wewnętrzne bulw. Czynnik odmianowy był elementem decydującym o jakości handlowej ziemniaków. Największą ilością wad zewnętrznych charakteryzowała się odmiana Vitara, najmniejszą Berber. Przystępując więc do uprawy ziemniaków w systemie ekologicznym, należy bardzo dokładnie przeanalizować dobór odmian. Literatura 1. Boligłowa E Ochrona ziemniaka przed chorobami i szkodnikami przy użyciu Efektywnych Organizmów (EM) z udziałem ziół. [W:] Wybrane zagadnienia ekologiczne we współczesnym rolnictwie. Red Z. Zbytek. PIMR Poznań: ; 2. Dlouhy J Product quality in alternative agriculture. [W:] Food quality concepts and methodology. Elm Farm Research Centre, Newbury, UK: 30-35; 3. Gładysiak S., Grześ S Plonowanie bardzo wczesnych ziemniaków w zależności od deszczowania, podkiełkowania sadzeniaków i nawożenia azotem. Rocz. AR Pozn.

6 Ziemniak Polski 2013 nr 1 23 CCCXXX. Rolnictwo 66: 91-97; 4. Głuska A Wpływ ilości i rozkładu opadów w głównych miesiącach wegetacji (VI-IX) na plon ziemniaka w zależności od terminu sadzenia i wczesności odmiany. Biul. Inst. Ziemn. 44: 65-82; 5. Kucharski J., Jastrzębska E Rola mikroorganizmów efektywnych (EM) i glebowych w kształtowaniu właściwości mikrobiologicznych gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 507: ; 6. Mazurczyk W., Głuska A., Trawczyński C., Nowacki W., Zarzyńska K Optymalizacja nawadniania plantacji ziemniaka (FertOrgaNic) za pomocą metody kroplowej oraz systemu DSS. Rocz. AR Pozn. CCCLXXX: ; 7. Rębarz K., Borówczak F Wpływ deszczowania, technologii uprawy i nawożenia azotowego na jakość ziemniaków odmiany Bila. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol Cz. 2.: ; 8. Shock C. C The Canon of potato science: 31. Irrigation. Potato Res. 50: ; 9. Zarzyńska K Przygotowanie sadzeniaków ziemniaka z uwzględnieniem produkcji ekologicznej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: ; 10. Zarzyńska K Influence of precise fertigation on plant development, yield and potato tuber quality. Bibl. Frag. Agron. Book Proc. 1, 11: ; 11. Zarzyńska K., Goliszewski W Wpływ sposobu przygotowania sadzeniaków na rozwój roślin i plon bulw ziemniaków uprawianych w systemie ekologicznym na różnej kategorii glebach. J. Res. Appl. Agric. Engin. 52 (4): ; 12. Zarzyńska K Problemy ekologicznej uprawy ziemniaków w Polsce i krajach UE. Ziemn. Pol. 3: 28-32