PRAWNO-MEDYCZNE ASPEKTY POBIERANIA NARZĄDÓW ZE ZWŁOK FORENSIC-LEGAL ASPECTS OF COLLECTING ORGAN GRAFTS FROM CORPSES
|
|
- Ryszard Grabowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Nowiny Lekarskie 2009, 78, 2, CZESŁAW ŻABA 1, PAWEŁ ŚWIDERSKI 1, ZBIGNIEW ŻABA 2, MAŁGORZATA GRZEŚKOWIAK 2 PRAWNO-MEDYCZNE ASPEKTY POBIERANIA NARZĄDÓW ZE ZWŁOK FORENSIC-LEGAL ASPECTS OF COLLECTING ORGAN GRAFTS FROM CORPSES 1 Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu p.o. kierownik: dr n. med. Czesław Żaba 2 Klinika Anestezjologii, Intensywnej Terapii i Leczenia Bólu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. med. Leon Drobnik Streszczenie W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się spadek liczby wykonywanych przeszczepów z powodu niedostatecznej ilości dawców narządów. Powyższy fakt stał się okazją do prześledzenia aspektów prawno-medycznych pobierania narządów ze zwłok. Śmierć bliskiej osoby jest jednym z najbardziej traumatycznych przeżyć dla człowieka. Trudna do zrozumienia definicja śmierci mówiąca o śmierci mózgu, gdy czynność serca jest zachowana sprawia, że rodziny zmarłych nierzadko niechętnie zgadzają się na pobranie narządów. Śmierć mózgu jest orzekana przez zespół lekarzy, w skład którego wchodzi anestezjolog, neurochirurg lub neurolog oraz inny specjalista. Z prawnego punktu widzenia zwłoki osoby zmarłej nie są własnością rodziny. W sytuacji, gdy zostanie stwierdzona śmierć mózgu, a więc mamy do czynienia już ze zwłokami, lekarz ma prawo pobrać narządy, nawet bez zgody rodziny zmarłego. Tylko w jednym przypadku lekarz nie może pobrać narządów, gdy za życia dana osoba wyraziła sprzeciw w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, który istnieje przy Poltransplancie od 1996 r. Jeżeli nie ma sprzeciwu danej osoby, chociażby w postaci zapisanego na kartce w dokumentach, lekarz ma prawo przypuszczać, że dana osoba zgodziła się na oddanie narządów, w myśl zasady zgody domniemanej. Okazuje się, że przepisy prawne nie są do końca respektowane z powodu przyjętego przez lekarzy zwyczaju nakazującego uzyskać zgodę rodziny zmarłego na pobranie narządów. Powyższą sytuację można odnieść do autopsji po zgonie, którą zgodnie z przepisami w razie śmierci w szpitalu przeprowadza się nawet bez zgody rodziny i woli zmarłego. SŁOWA KLUCZOWE: transplantacja narządów, śmierć mózgu. Summary In Poland a critical decrease in transplantations of organs due to the lack of grafts is observed in last few years, which have induced us to review legal-forensic aspects of organ sampling from corpses. Beyond doubt, death of a close person represents a most traumatic event. The difficult to comprehend definition of death, which is reduced to the cerebral death even if the heart continues to function causes that families of the deceased ones are reluctant to agree for taking organs for transplantation. Cerebral death is determined by a team of physicians consisting of an anaesthesiologist, a neurosurgeon or a neurologist and another specialist. From the legal point of view the body of a deceased person does not represent a property of the family. Therefore, if cerebral death was diagnosed and, thus, we deal with a corpse, a physician has the right to isolate organ grafts even when the family objects to it. From the legal point of view the physician is not permitted to take such grafts only when the deceased person supravitally disagreed for such an action and the disagreement is recorded in the Central Register of Refusals available at the Poltransplant since If no such a disagreement is available and the deceased person does not carry even a note of disagreement by him/herself, the physician can legally assume that the person agreed for organ sampling (a presumed consent). However, the clear regulations in fact are not followed due to the habit of asking for permit of family of the dead person. This situation should be compared to the post-mortem autopsy which is conducted in line with regulations when a person dies in the hospital regardless of permit of family or the will of the deceased one. KEY WORDS: organ transplantation, brain death. Wstęp Niewiele ponad 50 lat minęło od pierwszego wykonanego przeszczepu nerki u człowieka, wydarzenia określanego jako początek ery transplantologii. Od tego momentu obserwuje się gwałtowny i spektakularny rozwój tej gałęzi medycyny, co przyniosło tysiącom pacjentów szansę na skuteczne leczenie wielu ciężkich chorób w ich schyłkowej fazie. W Polsce, dzień 26 stycznia ustanowiono Dniem Transplantacji, dla upamiętnienia pierwszego wykonanego w naszym kraju przeszczepu nerki w 1966 r. Przez wiele lat na drodze do rozwoju polskiej transplantologii stały problemy organizacyjne, techniczne, jak również brak odpowiednich uwarunkowań prawnych i bariery społeczne. Późniejsze regulacje prawne (m.in. ustawa z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów) i akcje edukacyjne prowadzone wśród społeczeństwa miały na celu przyspieszenie rozwoju transplantologii, a zwłaszcza ułatwienie możliwości pobierania narządów ze zwłok. Jednak ani istniejący stan prawny, ani późniejsza nowelizacja wspomnianej ustawy transplantacyjnej, nie zapewniły zadowalającego poziomu dostępności do narządów, pozwalającego na wykonywanie przeszczepów w skali porównywalnej z najlepszymi światowymi
2 160 Czesław Żaba i inni ośrodkami klinicznymi. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być powszechny zwyczaj wśród lekarzy uzyskiwania zgody od rodzin osób zmarłych na pobranie narządów ze zwłok, połączony z dużym oporem społecznym wobec eksplantacji organów ze zwłok osób bliskich. W sytuacji potrzeby pobrania narządów, niektóre osoby traktują to jako swego rodzaju formę profanacji zwłok ich najbliższych. Sytuacji nie poprawia niedostateczna znajomość społeczna zagadnień związanych ze śmiercią mózgu i stwierdzaniem zgonu osób leczonych w warunkach oddziałów intensywnej opieki medycznej oraz niewystarczające zaufanie rodzin zmarłych lub nawet często jego brak, wobec lekarzy. Osobnym zagadnieniem pozostaje zwyczajowe uzyskiwanie zgody rodzin zmarłych na pobranie narządów ze zwłok będące odzwierciedleniem poszanowania przez lekarzy zasad etyki zawodowej i sfery uczuciowej bliskich zmarłego, stojące mimo wszystko w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa [1, 2]..\ Zagadnienia prawne Podstawowym aktem prawnym zawierającym uregulowania dotyczące transplantacji organów w Polsce jest Ustawa z dnia r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów zwana dalej Ustawą transplantacyjną (Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411). Zgodnie z art. 1 Ustawy, zawartych w niej przepisów nie stosuje się do pobierania i przeszczepiania komórek rozrodczych, gonad, tkanek zarodkowych i płodowych oraz narządów rozrodczych, a także pobierania, przechowywania i dystrybucji krwi [3]. Pobierania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich dotyczy rozdział drugi Ustawy, którego art. 4 stanowi, iż komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze zwłok ludzkich w celach diagnostycznych, leczniczych, naukowych i dydaktycznych, mogą być one również pobierane w czasie sekcji zwłok dokonywanej na podstawie odrębnych przepisów. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu (art. 5) [3, 4, 5]. Zapis ten jest przykładem tzw. zgody domniemanej, na podstawie której przyjmuje się, iż dany człowiek za życia zgadzał się na pobranie narządów po swojej śmierci, a więc faktycznie nie wypowiadał się w ogóle na ten temat i nie złożył odpowiedniego sprzeciwu zgodnie z przepisami, o których mowa poniżej. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy, a w przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić również on sam. Zapisy te są analogiczne do regulacji dotyczących zgody pacjenta na leczenie w zakresie osób małoletnich, wynikających m.in. z ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Podobnie sprawa sprzeciwu wygląda w stosunku do osób ubezwłasnowolnionych. Należy podkreślić, iż do skuteczności sprzeciwu wystarczy, iż jest on wyrażony przez jedną ze stron, tj. małoletniego powyżej 16 r.ż. lub jego przedstawiciela ustawowego i nie musi być to sprzeciw równoległy, wyrażony przez obie strony [6, 7]. Skuteczny sprzeciw wstrzymuje jedynie pobranie narządów do przeszczepu, a także do celów dydaktycznych i naukowych, nie ma natomiast on znaczenia w przypadku pobierania tkanek dla potrzeb rozpoznania przyczyny zgonu podczas sekcji zwłok (art. 5 pkt. 4 ustawy) [3]. Teoretycznie istnieje również możliwość złożenia sprzeciwu częściowego, na mocy którego osoba zgadzałaby się na pobranie narządów w celu ratowania życia innych osób, natomiast sprzeciwiałaby się do pobrania tkanek dla celów naukowych lub dydaktycznych. W przypadku sprzeciwów wpisywanych do Centralnego Rejestru Sprzeciwów uwzględnienie takiego zapisu byłoby technicznie niemożliwe, jednak można zapis taki złożyć w formie pisemnej lub oświadczenia ustnego w obecności dwóch świadków, o ile dana osoba zatroszczy się, by owo oświadczenie w momencie potencjalnego zgonu znalazło się w rękach zainteresowanych lekarzy transplantologów [6]. Na mocy art. 6 analizowanej Ustawy transplantacyjnej sprzeciw wyraża się w różnych formach: w postaci wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów, oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis lub oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego. Sprzeciw może zostać cofnięty przez daną osobę w każdym czasie, w formach, o których mowa powyżej. Ustawa reguluje również powołanie centralnego rejestru sprzeciwów, wymienia dane dotyczące osób składających sprzeciw, które należy zamieścić w rejestrze oraz zobowiązuje do jego prowadzenia Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji tj. Poltransplant (art. 7) [3]. Przepisy wykonawcze dotyczące prowadzenia centralnego rejestru sprzeciwów reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 228, poz ), natomiast o zakresie działalności Poltransplantu stanowi zarządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. (Dz. Urz. z 2006 r. Nr 09, poz. 29) wraz z załączonym statutem i regulaminem organizacyjnym tej instytucji. W przypadku zaistnienia uzasadnionego podejrzenia, iż do zgonu danej osoby doszło w wyniku czynu zabronionego stanowiącego przestępstwo, zgodnie z art. 8 Ustawy transplantacyjnej, pobrania komórek, tkanek i narządów można dokonać po uzyskaniu od właściwego prokuratora informacji, że nie wyraża on sprzeciwu wobec tego zamiaru, a gdy postępowanie jest prowadzone przeciwko nieletniemu stanowiska sądu rodzinnego. Znowelizowana Ustawa transplantacyjna nakłada na Ministra Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, obowiązek określenia w drodze rozporządzenia, sposobu i trybu uzyskania informacji lub stanowiska, o których mowa powyżej, uwzględniając w szczególności potrzeby postępowania dowodowego oraz sposób postępowania w przypadkach niecierpiących zwłoki [3, 6]. Tymczasem brak jest rozporządzenia regulującego omawiane zagadnienie, można się więc odnieść do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia r. (Dz. U. z 1997 r.
3 Prawno-medyczne aspekty pobierania narządów ze zwłok 161 Nr 6, poz. 37), wydanego na mocy Ustawy transplantacyjnej z dnia r. Zgodnie z zapisami ww. rozporządzenia, w przypadku, kiedy komórki, tkanki lub narządy mają być pobrane ze zwłok w sytuacji, gdy zachodzi podejrzenie, że zgon tej osoby nastąpił w wyniku czynu zabronionego pod groźbą kary, kierownik jednostki organizacyjnej służby zdrowia, w której ma nastąpić ich pobranie albo lekarz przez niego upoważniony, występuje do właściwego prokuratora lub sądu rodzinnego, w celu uzyskania informacji lub stanowiska, czy organy te zgłaszają sprzeciw wobec zamiaru pobrania komórek, tkanek i narządów. W przypadku, gdy nie zostało wszczęte postępowanie przygotowawcze, właściwym prokuratorem jest prokurator rejonowy, w którego rejonie został popełniony czyn powodujący śmierć, albo w rejonie którego nastąpił zgon, a gdy i to nie jest wiadome, prokurator, w którego rejonie zostały odnalezione zwłoki. Protokół pobrania komórek, tkanek i narządów dołącza się do protokołu oględzin zwłok i ich otwarcia, jeżeli pobranie odbywa się przed oględzinami zwłok [8]. Zgodnie z przytoczonymi zapisami, w przypadku podejrzenia zgonu na skutek czynu zabronionego, decydujące zdanie odnośnie zgody na pobranie tkanek i narządów ze zwłok należy do właściwego prokuratora lub sądu rodzinnego. Rozpatrując czynnik upływu czasu na możliwość eksplantacji narządów ze zwłok, dopełnienie wymaganej rozporządzeniem procedury (nawet jeśli decyzje przekazywane są drogą telefoniczną) może znacznie utrudnić lub nawet uniemożliwić pobranie organów, nie mówiąc już o możliwym sprzeciwie prokuratora, który ma prawo uznać, iż chirurgiczny zabieg pozyskania tkanek ze zwłok spowoduje zatarcie śladów wskazujących na działanie osób trzecich. W takiej sytuacji pojawia się pole do działania dla medyka sądowego, którego opinia po przeprowadzonych oględzinach zwłok mogłaby mieć decydujące znaczenie dla decyzji organu procesowego i w konsekwencji uzyskania zgody na wykorzystanie zwłok do transplantacji. Należałoby postulować wprowadzenie uregulowań prawnych, które w sposób klarowny określałyby rolę specjalisty medycyny sądowej w rozpatrywanym modelu współpracy prokurator medyk sądowy transplantolog [2]. O roli medycyny sądowej we współczesnej transplantologii będzie jeszcze mowa w dalszej części niniejszego opracowania. Zgodnie z art. 10 Ustawy transplantacyjnej, przed pobraniem komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej, lekarz lub osoba przez niego upoważniona zasięgają informacji, czy nie został zgłoszony sprzeciw w formie określonej w art. 6 (w przytoczonych powyżej formach) na podstawie dostępnych informacji lub dokumentów. Lekarz pobierający ze zwłok ludzkich komórki, tkanki lub narządy jest obowiązany zapewnić nadanie zwłokom należytego wyglądu. Ustawa transplantacyjna nie wymaga od lekarza uzyskiwania zgody od rodziny zmarłego na pobranie narządów. Lekarz powinien jedynie zasięgnąć informacji od rodziny, odnośnie faktu, czy zmarły wyraził w jakiejkolwiek formie sprzeciw wobec pobrania organów po jego śmierci [3, 4, 5, 9]. Rodzina nie ma żadnego prawa do podejmowania decyzji o postępowaniu z ciałem ich bliskiej osoby w odniesieniu do ustawy transplantacyjnej (zwłoki członka rodziny nie stanowią masy spadkowej), dostarczyć może jedynie pisemne oświadczenie zmarłego zawierające jego sprzeciw lub potwierdzić złożenie ustnego oświadczenia (wskazując odpowiednich świadków). Praktyka lekarzy transplantologów jest jednak odmienna i starają się oni uzyskać zgodę rodziny na eksplantację narządów od zmarłej osoby. W przypadku sprzeciwu rodziny lekarze najczęściej odstępują od pobrania tkanek i organów ze zwłok [10]. Rozmowa z rodziną osoby zmarłej jest zadaniem niezwykle trudnym dla lekarza transplantologa, który często nie może czekać, aż emocje związane ze stratą bliskiej osoby opadną i musi podjąć temat pobrania narządów niezwłocznie po stwierdzeniu zgonu. Pobrane narządy mogą uratować życie wielu osobom, procedura wymaga uruchomienia wielospecjalistycznego zespołu transplantacyjnego i przygotowania biorców do zabiegu. Racjonalne argumenty nierzadko nie przekonują rodzin pogrążonych w rozpaczy po stracie bliskich osób i w konsekwencji lekarze spotykają się ze sprzeciwem względem pobrania organów od zmarłego [10]. W tym miejscu należy postawić istotne pytanie czy działanie lekarzy, którzy na skutek sprzeciwu rodziny odstępują od pobrania narządów (mimo że wszystkie wymagane prawem procedury są możliwe do przeprowadzenia), swym działaniem, a ściślej zaniechaniem nie narażają się na uzasadniony zarzut popełnienia błędu medycznego. Intencją autorów nie jest piętnowanie postępowania lekarzy, lecz nakreślenie realnego problemu, z którym w praktyce mogą spotkać się zarówno transplantolodzy, jak i biegli medycy, postawieni przed koniecznością opiniowania sądowolekarskiego rozpatrywanego przypadku. Niektórzy eksperci z dziedziny prawa medycznego czy transplantologii są zdania, że opisane powyżej działanie lekarza, polegające na zaniechaniu pobrania narządów w sytuacji, gdy nie ma ku temu żadnych przeszkód natury prawej, powinno zostać zakwalifikowane jako nieudzielanie pomocy człowiekowi, pozostającemu w stanie bezpośredniego zagrożenia życia. Nie tylko z etycznego i deontologicznego punktu widzenia, ale przede wszystkim na mocy prawa lekarz ma obowiązek korzystać ze wszystkich możliwości terapeutycznych, zatem także z wczesnej eksplantacji narządów ze zwłok. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z dnia r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 91, poz. 408) gwarantuje pacjentom w art. 19 prawo do korzystania ze świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń. Kierowanie się przez lekarzy sprzeciwem rodziny pozbawia chorych oczekujących na przeszczep jedynej skutecznej w ich przypadku metody leczenia, którą gwarantuje im nie tylko współczesna medycyna ze swoimi możliwościami technicznymi i organizacyjnymi, ale również litera prawa. W dobie narastającej roszczeniowości pacjentów może kiedyś dojść do precedensu, kiedy to chorzy (lub ich rodziny potencjalnych biorców, pełnomocnicy), którzy na skutek respektowania przez transplantologów sprzeciwu rodziny zmarłego, zostali po-
4 162 Czesław Żaba i inni zbawieni szansy wyleczenia zagrażającej ich życiu choroby, mogą dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Śmierć mózgu Na mocy art. 9 Ustawy transplantacyjnej pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego, nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu). Ustalanie kryteriów i sposobu stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu ustalają powołani przez ministra właściwego do spraw zdrowia specjaliści odpowiednich dziedzin medycyny przy uwzględnieniu aktualnej wiedzy medycznej. Na Ministrze Zdrowia spoczywa także obowiązek ogłoszenia w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski wspomnianych kryteriów rozpoznawania śmierci mózgu. Zgodnie z pkt. 4. art. 9 Ustawy, trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza jednomyślnie, na podstawie kryteriów ogłoszonych przez Ministra Zdrowia, komisja złożona z trzech lekarzy, posiadających specjalizację, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii. Wyznaczanie składu komisji należy do zadań kierownika danego zakładu opieki zdrowotnej lub osoby przez niego upoważnionej, a lekarze wchodzący w jej skład nie mogą brać udziału w postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej, u której dana komisja stwierdziła trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu [3, 4]. Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania czynności mózgu, ustalone przez specjalistów z dziedzin medycyny: anestezjologii i intensywnej terapii, neurologii, neurochirurgii oraz medycyny sądowej, zawiera załącznik do obwieszczenia Ministra Zdrowia z dnia 17 lipca 2007 r. [11]. Mowa jest w nim m.in. o tzw. nowej definicji śmierci, której kryterium kwalifikującym jest śmierć mózgu, a w śmierci mózgu jako całości czynnikiem kwalifikującym jest śmierć pnia mózgowego. Trwałe uszkodzenie pnia mózgu ustala się na podstawie braku określonych odruchów nerwowych i braku spontanicznej czynności oddechowej. Nowością, w porównaniu z poprzednim obwieszczeniem Ministra Zdrowia z dnia r., jest zalecenie wykonywania badań instrumentalnych potwierdzających nieodwracalne uszkodzenie mózgu w sytuacjach szczególnych, takich jak urazy twarzoczaszki, podnamiotowe uszkodzenia mózgu, obecność nietypowych odruchów oraz niektóre przypadki zatruć. Do badań instrumentalnych potwierdzających śmierć mózgu zaliczono: EEG, multimodalne potencjały wywołane (słuchowe potencjały wywołane pnia mózgu, somatosensoryczne potencjały wywołane) oraz ocenę krążenia mózgowego (przezczaszkowa ultrasonografia Dopplera, scyntygrafia perfuzyjna, angiografia mózgowa). Określono następnie kryteria wykonywania badań w poszczególnych stanach klinicznych. Obwieszczenie reguluje również szczegółowe kryteria diagnostyki śmierci mózgu u dzieci z podziałem na grupy wiekowe, przy czym u noworodków i dzieci do końca drugiego roku życia konieczne jest potwierdzenie nieodwracalności zmian w mózgu jednym z trzech wymienionych badań instrumentalnych. Niezmieniony pozostał podział postępowania kwalifikacyjnego na dwa etapy. Etap I dotyczy wysunięcia podejrzenia śmierci pnia mózgu. Etap II polega na wykonaniu badań potwierdzających śmierć pnia mózgowego, w tym, w razie konieczności, również odpowiednich badań instrumentalnych. Spełnienie wszystkich wymogów etapu I warunkuje przejście do etapu II [11]. W tabeli 1. zawarto kryteria wysunięcia podejrzenia śmierci pnia mózgu zawarte w odpowiednim protokole. Etap II obejmuje 2-krotne wykonanie przez ordynatora oddziału/kliniki lub upoważnionego przez niego lekarza specjalistę, w odstępach 3-godzinnych, badań potwierdzających śmierć pnia mózgu zawartych w tabeli 2. Tabela 1. Kryteria wysunięcia podejrzenia śmierci pnia mózgu Table 1. Criteria of brain stem death suspicion Badany jest w śpiączce tak* nie* Płuca badanego są sztucznie wentylowane tak* nie* Rozpoznano przyczynę śpiączki tak* nie* Wykazano pierwotne nadnamiotowe uszkodzenie mózgu tak* nie* Wykazano pierwotne podnamiotowe uszkodzenie mózgu tak* nie* Wykazano wtórne uszkodzenie mózgu tak* nie* Uszkodzenie mózgu jest nieodwracalne wobec wyczerpania tak* nie* możliwości terapeutycznych i upływu czasu Wykluczono zatrucie i wpływ niektórych środków farmakologicznych (narkotyki, neuroleptyki, środki nasenne, usypiające, uspokajające, zwiotczające mięśnie poprzecznie prążkowane) tak* nie* Wykluczono hipotermię tak* nie* Wykluczono zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne tak* nie* Wykluczono, że badany jest noworodkiem donoszonym poniżej 7. dnia życia tak* nie*
5 Prawno-medyczne aspekty pobierania narządów ze zwłok 163 Tabela 2. Badania kliniczne potwierdzające śmierć mózgu Table 2. Clinical examinations confirming brain death WYNIK BADANIA Badanie I Badanie II Brak reakcji źrenic na światło tak* nie* tak* nie* Brak odruchu rogówkowego tak* nie* tak* nie* Brak spontanicznych ruchów gałek ocznych tak* nie* tak* nie* Brak ruchów gałek ocznych przy próbie kalorycznej tak* nie* tak* nie* Brak jakichkolwiek reakcji ruchowych na bodziec bólowy w obrębie unerwienia nerwów czaszkowych tak* nie* tak* nie* Brak odruchów wymiotnych i kaszlowych tak* nie* tak* nie* Brak odruchu oczno-mózgowego tak* nie* tak* nie* Trwały bezdech tak* nie* tak* nie* Obwieszczenie zawiera szczegółowe instrukcje wykonywania wymienionych w tabeli badań klinicznych i instrumentalnych oraz wskazówki i uwagi dla Komisji ds. orzekania o śmierci osobniczej włącznie z wzorami protokołu postępowania diagnostycznego śmierci mózgu i protokołu Komisji ds. orzekania o śmierci osobniczej uznającej daną osobę za zmarłą w wyniku śmierci pnia mózgu. Ostatnim uchwalonym aktem prawnym jest ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów oraz o zmianie ustawy przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. z 2009 r. nr 141 poz. 1149), wprowadzające zmiany do ustawy transplantacyjnej z dnia 1 lipca 2005 r. Z punktu widzenia niniejszego opracowania na uwagą zasługują niektóre wprowadzone rozwiązania. Art. 36 ust. 1 pkt 3 stanowi, iż pobieranie komórek i tkanek ze zwłok ludzkich może być prowadzone w zakładach opieki zdrowotnej, zakładach medycyny sądowej, zakładach anatomii patologicznej uczelni medycznych i uniwersytetów z wydziałem medycznym, medycznych jednostkach badawczo-rozwojowych i zakładach pogrzebowych posiadających salę sekcyjną. Zmodyfikowano też przepisy karne, określając m.in. w art. 44 odpowiedzialność karną za uzyskiwanie korzyści majątkowej lub osobistej poprzez handel (lub pośrednictwo) cudzymi komórkami, tkankami lub narządami oraz udział w przeszczepianiu lub udostępnianiu pozyskanych wbrew przepisom ustawy komórek, tkanek lub narządów, pochodzących od żywego dawcy lub ze zwłok ludzkich (kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat, a jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia przestępstwa określonego wyżej stałe źródło dochodu, kara wzrasta od roku do 10 lat). Określono także odpowiedzialność karną za prowadzenie banku tkanek i komórek bez odpowiedniego zezwolenia, wwóz lub wywóz bez zezwolenia komórek, tkanek lub narządów poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niezgłaszanie na listę potencjalnych biorców lub dawców oraz przeszczepień narządów, szpiku lub komórek krwiotwórczych (art. 46a i 46 b) [12]. Medycyna sądowa a transplantologia Od czasu dokonanych zmian w regulacjach prawnych dotyczących składu komisji orzekającej o śmierci osobniczej, w jej składzie nie znajduje się już obligatoryjnie medyk sądowy. Nie znaczy to, że medycyna sądowa, nie będąca przecież specjalizacją kliniczną, nie ma punktów stycznych ze współczesną transplantologią. Często zdarza się, że potencjalnymi dawcami są ludzie młodzi, zdrowi, ginący w wyniku śmierci nagłej, gwałtownej (wypadki komunikacyjne, samobójstwa itp.), które to przypadki są przedmiotem dochodzenia prokuratorskiego i najczęściej poddawane sądowo-lekarskiej sekcji zwłok. Przepisy nie nakładają ustawowego obowiązku przeprowadzania oględzin zwłok potencjalnych dawców, co w połączeniu ze wspomnianym powyżej obowiązkiem uzyskania zgody organu procesowego na pobranie narządów ze zwłok w przypadku śmierci gwałtownej, ogranicza liczbę możliwych eksplantacji. Nierzadko prokurator w razie mniej lub bardziej uzasadnionych podejrzeń działania osób trzecich, nie dysponując opinią specjalisty medycyny sądowej, nie wyraża zgody na pobranie tkanek i narządów obawiając się możliwego zatarcia śladów działania przestępczego bądź ewentualnego późniejszego podważenia oględzin zwłok dokonanych przez chirurga, a nie medyka sądowego. Ustawa transplantacyjna nie przewiduje obowiązkowego ani fakultatywnego wykonywania sekcji zwłok osób, u których stwierdzono śmierć pnia mózgu, co mogłoby potwierdzić prawidłowość rozpoznania i tym samym oddalić ewentualne zarzuty rodzin zmarłych, twierdzących, iż u ich bliskiego narządy do przeszczepu uzyskano w sposób nieprawny, wadliwie orzekając o śmierci mózgu. Zapisy ustawy pozwalają pobierać ze zwłok komórki, tkanki i narządy w celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji zwłok postępowania leczniczego bez zgody domniemanej wymaganej w pozostałych przypadkach. Rola medycyny sądowej w szeroko rozumianej transplantologii może się również wyrażać koniecznością opiniowania sądowo-lekarskiego czy to na skutek skargi rodziny zmarłego (np. sprawdzanie zasadności rozpoznania śmierci pnia mózgu) czy też, o czym wspomniano powyżej, w sprawach możliwych oskarżeń lekarzy o zaniechanie w przypadku niepobrania narządów od zmarłego, gdy spełnione są wymogi formalno-prawne. Pobieranie ze zwłok komórek, tkanek i narządów do celów naukowych Jak wspomniano powyżej, zgodnie z art. 4 ustawy transplantacyjnej z dnia r., komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze zwłok ludzkich w ce-
6 164 Czesław Żaba i inni lach diagnostycznych, leczniczych, naukowych i dydaktycznych, mogą być one również pobierane w czasie sekcji zwłok dokonywanej na podstawie odrębnych przepisów. Zgodnie z art. 5 ustawy, pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Przepisów tych nie stosuje się w przypadku pobierania komórek, tkanek i narządów w celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji zwłok postępowania leczniczego. Art. 21 ustawy stwierdza, iż komórki, tkanki lub narządy mogą być pozyskane w celu przeszczepienia z narządów lub ich części usuniętych z innych przyczyn niż w celu pobrania z nich komórek, tkanek lub narządów, po uzyskaniu zgody na ich użycie od dawcy lub jego przedstawiciela ustawowego. Opierając się na zacytowanych powyżej regulacjach ustawy transplantacyjnej Nesterowicz i Śliwka stwierdzają, że każde pobranie narządów lub tkanek do celów innych niż przeszczepianie wymaga uprzedniej zgody pacjenta. Zmarły musiałby więc wyrazić za życia zgodę na pobieranie z jego ciała tkanek lub narządów do celów wyłącznie naukowych czy dydaktycznych i niewystarczający jest w tym przypadku jedynie brak sprzeciwu. Mocy wyrażenia takiej zgody (lub sprzeciwu) nie ma rodzina zmarłego, gdyż zwłoki nie pozostają w dyspozycji prawnej ani nie należą do masy spadkowej członków rodziny. Literalne traktowanie zapisów ustawy oznacza według Nesterowicza i Śliwki brak możliwości prowadzenia badań naukowych w oparciu o narządy, tkanki lub komórki pobrane ze zwłok. Dotyczy to zwłaszcza takich dziedzin medycyny jak patomorfologia czy medycyna sądowa, ale może mieć też znaczenie dla samej transplantologii. Uzyskiwanie zgody za życia od osób fizycznych na dysponowanie ich ciałem do celów naukowych po śmierci w warunkach polskich jest zjawiskiem marginalnym. Ponadto należy zaznaczyć, iż wiele badań naukowych wykonywanych jest na materiale biologicznym zabezpieczonym ze zwłok do innych celów (np. ustalenia przyczyny zgonu, diagnostyki histopatologicznej, itp.) i nie zawsze jest konieczne pobieranie materiału jedynie do celów naukowych. W celu rozwiązania swoistego impasu prawnego cytowani autorzy proponują rozszerzenie treści art. 5 ustawy o możliwość pobierania narządów, tkanek i komórek ze zwłok również do celów diagnostycznych lub naukowych, jeśli dana osoba nie wyraziła za życia sprzeciwu (rozszerzenie zakresu zgody domniemanej) [13]. Podsumowanie Zagadnienia prawno-medyczne związane ze współczesną transplantologią to temat szeroki i wielowątkowy. Autorzy, analizując problem pobierania narządów ze zwłok, skupili się między innymi na sprzeczności między istniejącymi regulacjami prawnymi a zwyczajowym uzyskiwaniem przez lekarzy transplantologów zgody na pobranie narządów od rodzin osób zmarłych. Nie wnikając głębiej w motywy kierujące postępowaniem lekarzy, należy zauważyć, iż taki model relacji lekarz-rodzina potencjalnego dawcy nie sprzyja wzrostowi przeprowadzanych eksplantacji organów, które mogłyby w większym stopniu pokryć zapotrzebowanie oczekujących biorców. Mała świadomość społeczna podstawowych zagadnień związanych z przeszczepianiem narządów oraz spadek zaufania wobec środowiska lekarskiego pogłębiają sygnalizowany problem. Być może receptą na wzrost liczby zabiegów transplantacyjnych mogłyby stać się zmiany w istniejącym prawie, a zwłaszcza w tych zapisach ustawy transplantacyjnej, które dotyczą zagadnień zgody domniemanej oraz sprzeciwu na pobranie narządów po śmierci. Piśmiennictwo 1. Raszeja S.: Aktualne problemy prawne przeszczepiania narządów w Polsce. Arch. Med. Sąd. Krym., 1996, 46, Sych M., Kwiatkowski S., Świątek B., Dziatkowiak A.: Czwórgłos o ustawie z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Arch. Med. Sąd. Krym., 1996, 46, Ustawa z dnia r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411). 4. Rzepliński A.: Prawne granice dopuszczalności transplantacji narządów i tkanek ludzkich w myśl przepisów Rady Europy. Prawo i Med., 2002, 12, Żelichowski M.: Aspekty prawne transplantacji. Med. Prakt., 2009, 1, Kubicki L. (red.): Prawo Medyczne. Wyd. Urban & Partner, Wrocław 2003, str Biesaga T.: Wobec zgody domniemanej i zawłaszczania zwłok do transplantacji. Med. Prakt. Ginek. Położ., 2006, 02, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie sposobu i trybu uzyskiwania informacji od prokuratora lub stanowiska sądu rodzinnego o niewyrażeniu sprzeciwu na pobranie ze zwłok komórek, tkanek i narządów (Dz. U. z 1997 r. Nr 6, poz. 37). 9. Rowiński W., Wałaszewski J., Safian D., Safian M.: Problemy etyczno-obyczajowe przeszczepiania narządów. Służ. Zdr., 2002, Sych M.: Aspekty etyczne pobierania narządów do przeszczepów. Pol. Prz. Chir., 1992, 64, 3, Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie kryteriów i sposobu stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania czynności mózgu wraz z załącznikami (Monitor Polski z 2007 r. Nr 46, poz. 546 i 547). 12. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów oraz o zmianie ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. z 2009 r. nr 141 poz. 1149). 13. Nesterowicz M., Śliwka K.: Pobieranie ze zwłok komórek, tkanek i narządów do celów naukowych problem prawny i medyczny. Prawo i Med., 2009, 4, Adres do korespondencji: Czesław Żaba Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Poznań ul. Święcickiego 6 tel.: , czaba@ump.edu.pl
USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
Kancelaria Sejmu s. 1/7 USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów Opracowano na podstawie: Dz.U. z 1995 r. Nr 138, poz. 682, z 1997 r. Nr 88, poz.
Bardziej szczegółowoŚmierć mózgu. Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM
Śmierć mózgu Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Proces śmierci Przerwanie czynności neurologicznych OUN Zatrzymanie czynności serca Zatrzymanie czynności oddechowej Śmierć
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 29 października 2018 r. Poz. 2060 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 26 października 2018 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania,
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 12 października 2016 r. Poz. 1674 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 29 września 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania, przechowywania
Bardziej szczegółowoCo 5 dni w Polsce umiera jedna z osób oczekujących na przeszczepienie narządu. Umiera nie z powodu. powodu braku narządów do transplantacji
Akcja informacyjno-edukacyjna Drugie życie Co 5 dni w Polsce umiera jedna z osób oczekujących na przeszczepienie narządu Umiera nie z powodu braku leczenia, ale z powodu braku narządów do transplantacji
Bardziej szczegółowoAkcja informacyjno-edukacyjna Drugie życie
Akcja informacyjno-edukacyjna Drugie życie Podstawa prawna Ustawa Transplantacyjna ustawa z 1 lipca 2005r o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Transplantologia to
Bardziej szczegółowoKryteria i sposób stwierdzenia nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów do przeszczepienia
Kryteria i sposób stwierdzenia nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów do przeszczepienia Janusz Trzebicki Zrealizowano ze środków finansowych Ministerstwa Zdrowia w ramach
Bardziej szczegółowoMASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE
MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE Organizm człowieka jest zbudowany z narządów i tkanek. Czasem mogą być uszkodzone od urodzenia (np. w skutek wad genetycznych), częściej w ciągu życia może dojść do poważnego
Bardziej szczegółowoNajwyższa Izba Kontroli Delegatura w Gdańsku
Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Gdańsku Gdańsk, dnia 10 listopada 2010 r. LGD-4101-018-02/2010 P/10/095 Pani Ewa Książek-Bator Dyrektor Naczelny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku WYSTĄPIENIE
Bardziej szczegółowoZAKRES I ZASADY UDZIELANIA POZWOLEŃ MINISTRA ZDROWIA NA POBIERANIE, POZYSKIWANIE, PRZECHOWYWANIE I PRZESZCZEPIANIE NARZĄDÓW
ZAKRES I ZASADY UDZIELANIA POZWOLEŃ MINISTRA ZDROWIA NA POBIERANIE, POZYSKIWANIE, PRZECHOWYWANIE I PRZESZCZEPIANIE NARZĄDÓW Procedura udzielania pozwoleń Ministra Zdrowia na czynności polegające na pobieraniu,
Bardziej szczegółowoKarta Praw Pacjenta. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskie (Dz.U z 1997 Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Karta Praw Pacjenta Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskie (Dz.U z 1997 Nr 78, poz. 483 ze zm.) 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia art. 68 ust. 1 Konstytucji, 2. Każdy obywatel ma prawo do równego
Bardziej szczegółowoSpis treści Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Wykaz skrótów... XI Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Wprowadzenie. Rozwój rozwiązań prawnych... 1 2. Umiejscowienie regulacji w systemie
Bardziej szczegółowoKarta Praw Pacjenta Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskie (Dz.U z 1997 Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Karta Praw Pacjenta Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskie (Dz.U z 1997 Nr 78, poz. 483 ze zm.) 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia art. 68 ust. 1 Konstytucji, 2. Każdy obywatel ma prawo do równego
Bardziej szczegółowoSamodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Brzesku
1 Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Brzesku W Brzesku rozmawiano o przyszłości transplantacji Społeczne i medyczne aspekty transplantacji - to tytuł konferencji jaka odbyła się w Regionalnym
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji Poltransplant
ZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji Poltransplant Na podstawie art. 38 ust. 5 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r.
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 30 marca 2010 r.
Dziennik Ustaw Nr 64 5552 Poz. 403 403 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie szkoleń osób, których czynności bezpośrednio wpływają na jakość komórek, tkanek lub narządów,
Bardziej szczegółowoZałącznik do obwieszczenia
Załącznik do obwieszczenia Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania czynności mózgu ustalone przez specjalistów z dziedzin medycyny: anestezjologii i intensywnej terapii, neurologii,
Bardziej szczegółowoTRANSPLANTACJA KKK 2296, 2300-2301
TRANSPLANTACJA KKK 2296, 2300-2301 CO TO TAKIEGO? (ang. organ transplantation) zabiegi medyczne polegające na przeniesieniu organu lub tkanki z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu
Bardziej szczegółowoRozporządzenie Ministra Zdrowia 1) z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie krajowej listy osób oczekujących na przeszczepienie
Dz. U. 2009 nr 213. Data publikacji: 16 grudnia 2009 r. poz. 1655 Rozporządzenie Ministra Zdrowia 1) z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie krajowej listy osób oczekujących na przeszczepienie Na podstawie
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE PRAWA PACJENTA W PRZEPISACH PRAWNYCH
SZCZEGÓŁOWE PRAWA PACJENTA W PRZEPISACH PRAWNYCH 1. Prawo do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji RP). 2. Prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 12 czerwca 2015 r. Poz. 793 OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 15 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 17 lipca 2009 r.
Kancelaria Sejmu s. 1/1 USTAWA z dnia 17 lipca 2009 r. Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2009 r. Nr 141, poz. 1149. o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
Bardziej szczegółowoSpis treści Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Spis treści Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Wprowadzenie. Rozwój rozwiązań prawnych... 1 2. Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoNajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach WYSTĄPIENIE POKONTROLNE. Katowice, dnia 17 sierpnia 2010 r.
Katowice, dnia 17 sierpnia 2010 r. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach LKA-4101-13-01/2010/P/10/095 Pan dr n. med. Włodzimierz Dziubdziela Dyrektor Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego
Bardziej szczegółowoXX lat transplantacji w Łodzi- korzyści ze współpracy.
XX lat transplantacji w Łodzi- korzyści ze współpracy. PIOTR EDYKO ODDZIAŁ UROLOGII I TRANSPLANTACJI NEREK SZPITAL IM. M. PIROGOWA Spis treści: u Statystyki przeszczepiania nerek za lata 1996-2016 u Kontrowersje
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA1)2)
Dz.U.07.138.973 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)2) z dnia 16 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów Na podstawie art. 36
Bardziej szczegółowodr n. med. Jarosław Czerwioski
dr n. med. Jarosław Czerwioski Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Wzory pozyskiwania narządów
Bardziej szczegółowoDruk nr 1657 Warszawa, 29 grudnia 2008 r.
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-236-08 Druk nr 1657 Warszawa, 29 grudnia 2008 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art.
Bardziej szczegółowoKrótki komentarz do zmian w przepisach karnych ustawy transplantacyjnej
Adam Złotek Krótki komentarz do zmian w przepisach karnych ustawy transplantacyjnej 15 września 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu
Bardziej szczegółowoBunt nastolatka na sali operacyjnej czyli o sprzecznej woli rodziców i małoletnich pacjentów w zakresie leczenia
Bunt nastolatka na sali operacyjnej czyli o sprzecznej woli rodziców i małoletnich pacjentów w zakresie leczenia mgr Katarzyna Smyk Centrum Badań Problemów Prawnych i Ekonomicznych Komunikacji Elektronicznej
Bardziej szczegółowoPRZESZCZEPY NARZĄDÓW
PRZESZCZEPY NARZĄDÓW TRANSPLANTACJE - zabiegi medyczne polegające na przeniesieniu organu lub tkanki z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu na inne miejsce, wykonywane w celach
Bardziej szczegółowoPodstawy prawne zaniechania i wycofania się z uporczywego leczenia podtrzymującego życie
Podstawy prawne zaniechania i wycofania się z uporczywego leczenia podtrzymującego życie dr Małgorzata Szeroczyńska 24 listopada 2015 r. Legalność czynności leczniczych czynność ma być wykonana przez osobę
Bardziej szczegółowoTRANSPLANTACJA KKK 2296,
TRANSPLANTACJA KKK 2296, 2300-2301 CO TO TAKIEGO? (ang. organ transplantation) zabiegi medyczne polegające na przeniesieniu organu lub tkanki z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu
Bardziej szczegółowoDBD organ donation. USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U
DBD organ donation Warunki prawne. Przyzwolenie na pobranie narządów USTAWA z dnia 1 lipca 005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu narządów (Dz.U. 005.19.111) Liczba programów transplantacji
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1) Rozdział 1 Przepisy ogólne. Art. 1.
Kancelaria Sejmu s. 1/1 USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. Opracowano na podstawie: Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411, z 2009 r. Nr 141, poz. 1149. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) (Dz. U. z dnia 6 września 2005 r.
Dz.U.05.169.1411 2011.07.01 zm. Dz.U.2011.112.654 art. 175 USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) (Dz. U. z dnia 6 września 2005 r.)
Bardziej szczegółowoKARTA PRAW PACJENTA podstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz.
KARTA PRAW PACJENTA podstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późniejszymi zmianami) określone w ustawach: z dnia 6
Bardziej szczegółowoREGULAMIN PORZĄDKOWY NIEPUBLICZNEGO ZAKŁADU OPIEKI ZDROWOTNEJ CENTRUM OPIEKI MEDYCZNEJ,,AUTYZM W KOSZALINIE
REGULAMIN PORZĄDKOWY NIEPUBLICZNEGO ZAKŁADU OPIEKI ZDROWOTNEJ CENTRUM OPIEKI MEDYCZNEJ,,AUTYZM W KOSZALINIE Podstawy prawne funkcjonowania 1 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Opieki Medycznej,,Autyzm
Bardziej szczegółowoBioetyka teologiczna cz. 10
Bioetyka teologiczna cz. 10 Transplantacje Wykład dla studentów II roku Instytutu Nauk o Rodzinie KUL Transplantacja zastąpienie chorego (zniszczonego lub wadliwie działającego) organu przez Organ lub
Bardziej szczegółowoKlinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej WUM
* Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej WUM PRZEPISY PRAWNE USTAWA TRANSPLANTACYJNA Z 1 LIPCA 2005 R. NOWELIZACJA 17 LIPCA 2009R. ROZPORZĄDZENIA WYKONAWCZE KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ UCHWAŁA SEJMOWA
Bardziej szczegółowoDruk nr 3856 Warszawa, 31 marca 2005 r.
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IV kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-27-05 Druk nr 3856 Warszawa, 31 marca 2005 r. Pan Włodzimierz Cimoszewicz Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie
Bardziej szczegółowoz dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1.
Dz.U.05.169.1411 USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Ustawa określa zasady: 1) pobierania,
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1) Rozdział 1.
Kancelaria Sejmu s. 1/48 USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1) Rozdział 1 Przepisy ogólne Opracowano na podstawie: Dz. U. z 2005 r.
Bardziej szczegółowoPOLSKA KARTA PRAW PACJENTA
POLSKA KARTA PRAW PACJENTA podstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) określone w ustawach *: I. Prawa pacjenta wynikające
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ORGANIZACYJNY PODMIOTU LECZNICZEGO
REGULAMIN ORGANIZACYJNY PODMIOTU LECZNICZEGO Postanowienia ogólne 1 1. Podmiot leczniczy działa pod nazwą II Szpital Miejski im. dr Ludwika Rydygiera w Łodzi 2. Podmiot leczniczy wykonuje działalność leczniczą
Bardziej szczegółowoZgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne
Zgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne dr nauk prawn. Małgorzata Serwach, Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Łódzki Zgoda pacjenta jako zasada generalna Zgodnie z postanowieniami ustawy z 5 grudnia 1996
Bardziej szczegółowoZawody lekarza i lekarza dentysty. Wejście w życie: zobacz: USTAWA
Zawody lekarza i lekarza dentysty. Dz.U.2017.125 t.j. z dnia 2017.01.19 Status: Akt obowiązujący Wersja od: 1 maja 2017 r. Wejście w życie: 27 września 1997 r., 1 października 1997 r., 1 października 1999
Bardziej szczegółowoZgoda pacjenta na udzielenie świadczenia zdrowotnego
Zgoda pacjenta na udzielenie świadczenia zdrowotnego (stan prawny: 3 października 2016) Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski Zakład Prawa Medycznego Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu PEŁNOLETNOŚĆ Art. 10 k.c. 1.
Bardziej szczegółowoKARTA PRAW PACJENTA I. PRAWO PACJENTA DO OCHRONY ZDROWIA PRAWO PACJENTA DO ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH
KARTA PRAW PACJENTA Biuro Rzecznika Praw Pacjenta Krystyna Barbara Kozłowska ul. Młynarska 46 01-171 Warszawa Sekretariat: tel. +48 22 532-82 - 50 fax. +48 22 532-82 - 30 sekretariat@bpp.gov.pl Ogólnopolska
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) Opracowano na podstawie:
Kancelaria Sejmu s. 1/28 USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411. Rozdział
Bardziej szczegółowoZasady finansowania pobierania i przeszczepiania narządów
Zasady finansowania pobierania i przeszczepiania narządów Szkolenie dla personelu banków tkanek i komórek oraz osób uczestniczących w pobieraniu i przeszczepianiu narządów Katowice, 6-8 października 2011
Bardziej szczegółowoKoordynator w zespole transplantacyjnym Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie. Iwona Podlińska
Koordynator w zespole transplantacyjnym Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie Iwona Podlińska Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie Oddziały Szpitalne Izba Przyjęć Oddział Ratunkowy Intensywnej
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) Rozdział 1
(Dz. U. Nr 169, poz. 1411) USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1)2) Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Ustawa określa zasady: 1) pobierania,
Bardziej szczegółowoSpis treści Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Wykaz skrótów... XIII Wykaz literatury... XIX Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Wprowadzenie. Rozwój rozwiązań prawnych... 1 2. Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoDz.U. 2005 Nr 169 poz. 1411 USTAWA. z dnia 1 lipca 2005 r. Rozdział 1. Przepisy ogólne
Kancelaria Sejmu s. 1/48 Dz.U. 2005 Nr 169 poz. 1411 USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. Opracowano na podstawie: t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 793, 1893, 1991. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek,
Bardziej szczegółowoPRAWA I OBOWIĄZKI PACJENTA
PRAWA I OBOWIĄZKI PACJENTA 1. Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych 1) Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. 2) Pacjent ma prawo, w sytuacji
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 6 listopada 2012 r. Poz. 1215
Warszawa, dnia 6 listopada 2012 r. Poz. 1215 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 19 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu ustalania kosztów czynności związanych
Bardziej szczegółowoAudyt Bezpieczna Klinika - innowacyjne narzędzie analizy ryzyka prawnego działalności szpitala. dr Marek Koenner, radca prawny
Audyt Bezpieczna Klinika - innowacyjne narzędzie analizy ryzyka prawnego działalności szpitala dr Marek Koenner, radca prawny Przesłanki Audytu rosnąca liczba postępowań w sprawach o błędy medyczne, zarówno
Bardziej szczegółowoZasady alokacji i dystrybucji rogówek pobranych od zmarłych dawców
Zasady alokacji i dystrybucji rogówek pobranych od zmarłych dawców Na podstawie decyzji podjętych podczas spotkania w siedzibie Poltransplantu w dniu 2012.09.05., w którym uczestniczyli przedstawiciele
Bardziej szczegółowoTransplantacje narządów - co musimy wiedzieć, jak możemy pomóc?
Transplantacje narządów - co musimy wiedzieć, jak możemy pomóc? Michał Nowicki Klinika Nefrologii, Hipertensjologii i Michał Nowicki Transplantologii Nerek Plan prezentacji Kamienie milowe w transplantacji
Bardziej szczegółowoK O M U N I K A T MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 11 grudnia 1998r. w sprawie przekazania do publicznej informacji Karty Praw Pacjenta
K O M U N I K A T MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 11 grudnia 1998r w sprawie przekazania do publicznej informacji Karty Praw Pacjenta Przekazuję do publicznej informacji Kartę Praw Pacjenta
Bardziej szczegółowoPrawa i obowiązki pacjenta
Prawa i obowiązki pacjenta Podstawowe unormowania prawne Wynikają one z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) oraz następujących ustaw: z dnia 27 sierpnia
Bardziej szczegółowoPodstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz U. Nr 78, poz 483), określone w ustawach:
Podstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz U. Nr 78, poz 483), określone w ustawach: - z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej
Bardziej szczegółowoAspekty prawne chirurgii
Aspekty prawne chirurgii Prof. dr hab. Zbigniew Włodarczyk Wykład Propedeutyka chirurgii III rok Wydział Lekarski Kopiowanie, powielanie, udostępnianie, rozpowszechnianie całości lub fragmentów, wykorzystywanie
Bardziej szczegółowonarządu w zakładzie opieki zdrowotnej lub banku tkanek i komórek, przez uprawnionego pracownika; 8b) koordynator pobierania lub przeszczepiania
USTAWA z dnia..2008 r. o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów oraz o zmianie ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny 1) Art. 1. W ustawie z dnia
Bardziej szczegółowoPrawo w psychiatrii. Marcin Wojnar
Prawo w psychiatrii Marcin Wojnar Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (z dnia 19 sierpnia 1994 r.) Art. 22 1. Przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego następuje za jej
Bardziej szczegółowoZgoda albo sprzeciw na leczenie osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną dr Małgorzata Szeroczyńska
Zgoda albo sprzeciw na leczenie osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną dr Małgorzata Szeroczyńska 27 lutego 2016 r. Pacjent niepełnosprawny intelektualnie lub psychicznie Pacjent niepełnosprawny
Bardziej szczegółowoKARTA PROCESU. Wojewódzki Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc ul. Czerwona Góra 10, Chęciny
Wojewódzki Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc ul. Czerwona Góra 10, 26-060 Chęciny Obowiązuje od dnia: 03.10.2007 Wydanie: 1 1/9 Spis treści Strona 1. Cel procesu. 2 2. Właściciel
Bardziej szczegółowoETYCZNE, PRAWNE I SPOŁECZNE PROBLEMY TRANSPLANTACJI NARZĄDÓW
Tomasz Jurek, Radosław Drozd Zakład Prawa Medycznego Katedry Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu ETYCZNE, PRAWNE I SPOŁECZNE PROBLEMY TRANSPLANTACJI NARZĄDÓW TRANSPLANTACJA Podejmowany
Bardziej szczegółowoW toku analizy przepisów prawa dotyczących autonomii pacjentów w zakresie leczenia
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-634333-X-09/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Pani Ewa Kopacz Minister Zdrowia W toku analizy przepisów
Bardziej szczegółowo2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16
INTENSYWNA TERAPIA STANU ASTMATYCZNEGO 1. Definicja... 13 2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16 3. Obraz kliniczny... 17 3.1. Rozpoznanie... 17 3.2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowoP R A W A PACJENTA. na podstawie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r., o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U.2008 nr 52 poz.
P R A W A PACJENTA na podstawie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r., o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U.2008 nr 52 poz.417) I. Prawo do świadczeń zdrowotnych Art. 6 1. Pacjent ma prawo do
Bardziej szczegółowoKARTA PRAW PACJENTA. Przepisy ogólne
KARTA PRAW PACJENTA Podstawowe unormowania prawne określone w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. 2009 nr.52 poz.417). Przepisy ogólne 1. Przestrzeganie
Bardziej szczegółowoKarta Praw Pacjenta (wyciąg)
Karta Praw Pacjenta (wyciąg) Prawa pacjenta są zbiorem praw, zawartych między innymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Warszawa, dnia 29 lipca 2019 r. Poz. 1405
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 29 lipca 2019 r. Poz. 1405 OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 14 czerwca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 17 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 17 SECTIO D 2004 Centrum Opieki Medycznej w Jarosławiu* Zakład Pielęgniarstwa Ginekologiczno - Położniczego Wydziału
Bardziej szczegółowoCentrum Chirurgii Krótkoterminowej EPIONE KARTA PRAW PACJENTA
EPIONE KARTA PRAW PACJENTA Wydanie 1/6/05/2016 I. Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych (opieki, leczenia) 1. Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej.
Bardziej szczegółowoŚmierć mózgu. Przygotowały: Anna Lehmann Marta Jaworska Anna Furmaniuk
Śmierć mózgu Przygotowały: Anna Lehmann Marta Jaworska Anna Furmaniuk Śmierć jest zjawiskiem zdysocjowanym. Oznacza to, że śmierć ogarnia tkanki i układy w różnym czasie. Powoduje to dezintegrację ustroju
Bardziej szczegółowoODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA LEKARZA
GENOWEFA REJMAN ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA LEKARZA Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa 11 Spis treści Wstęp 7 Rozdział I Pojęcie odpowiedzialności i różne jej formy 9 1. Analiza odpowiedzialności
Bardziej szczegółowoU S T AW A z z poprawkami z 2016
U S T AW A z 1993 z poprawkami z 2016 o o powszechnej ochronie życia ludzkiego i wychowaniu do życia w rodzinie Uznając, że wyrażona w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasada prawnej ochrony życia
Bardziej szczegółowoUstawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów 1) 1. Rozdział 1 Przepisy ogólne
Tekst ujednolicony opracowano na podstawie: Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411, (Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów) Dz. U. z 2009 r.
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 22 maja 2017 r. Poz. 1000 OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 11 maja 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
Bardziej szczegółowoZBIÓR AKTÓW WYKONAWCZYCH DO USTAWY TRANSPLANTACYJNEJ
ZBIÓR AKTÓW WYKONAWCZYCH DO USTAWY TRANSPLANTACYJNEJ POZ. 1 ZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ W SPRAWIE UTWORZENIA CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNEGO POLTRANSPLANT ZARZĄDZENIE MINISTRA
Bardziej szczegółowoDz.U Nr 169 poz. 1411
Kancelaria Sejmu s. 1/64 Dz.U. 2005 Nr 169 poz. 1411 U S T AWA z dnia 1 lipca 2005 r. Opracowano na podstawie: t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1000. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek
Bardziej szczegółowoLAS-MED. REHABILITACJA
Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Pacjent ma prawo, w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ORGANIZACYJNY PODMIOTU LECZNICZEGO. Podstawy prawne funkcjonowania
Stomatologia BEMO DENT CLINIC REGULAMIN ORGANIZACYJNY PODMIOTU LECZNICZEGO Podstawy prawne funkcjonowania 1 Niniejszy regulamin został przyjęty na podstawie art. 24 w zw. Z art 23 ustawy z dnia 15 kwietnia
Bardziej szczegółowoUszkodzenie Obrzęk Wzrost objętości Wzrost ciśnienia śródczaszkowego Zatrzymanie krążenia mózgowego
Śmierć mózgu Opieka nad dawoą narządów WHO Sydney 1968 Śmierć jest stopniowym procesem na poziomie komórkowym. Moment śmierci poszczególnych komórek i narządów nie jest tak istotny jak pewność, że proces
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialność karna lekarza
Sławomir Turkowski Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności karnej Warszawa 2012 2 Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności
Bardziej szczegółowoPrawo a choroby zakaźne dr n. med. Marta Rorat
Prawo a choroby zakaźne dr n. med. Marta Rorat Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, Zakład Prawa Medycznego UM we Wrocławiu Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
Bardziej szczegółowoSpis treści VII. Przedmowa... Wykaz skrótów...
Przedmowa Wykaz skrótów V XIII Rozdział 1 Pojęcie i podstawy prawne szczególnych świadczeń zdrowotnych 1 11 Uwagi wstępne 2 12 Pojęcie świadczenia zdrowotnego w rozumieniu art 2 ust 1 pkt 10 DziałLeczU
Bardziej szczegółowoUstalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy
Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Zespół powypadkowy Okoliczności i przyczyny wypadków ustala, powoływany przez pracodawcę, zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik służby
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ORGANIZACYJNY
REGULAMIN ORGANIZACYJNY Podmiotu Leczniczego pod nazwą RAD-MED sp. z o.o. z siedzibą w Radzionkowie I. Przepisy ogólne 1. 1. Regulamin określa organizację i porządek procesu udzielania świadczeń zdrowotnych
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialność pielęgniarki i położnej
Odpowiedzialność pielęgniarki i położnej Dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk Uniwersytet Medyczny w Lublinie Warszawa 09.04.2011 ZAWÓD System czynności czy prac, który jest wewnętrznie spójny, skierowany
Bardziej szczegółowoSpis treści VII. Rozdział 1. Wprowadzenie do etyki. Rozdział 2. Zarys dziejów etyki lekarskiej. Rozdział 3. Prawa pacjenta
Spis treści Rozdział 1. Wprowadzenie do etyki 1.1. Podstawowe pojęcia etyki ogólnej, niezbędne do zrozumienia zasad etyki lekarskiej i bioetyki..................................... 1 1.2. Pojęcia dobra
Bardziej szczegółowoSzczegółowy opis przedmiotu zamówienia
Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Zadanie nr 1 Zespolonego w Olsztynie w zakresie specjalistycznych konsultacji z dziedziny hematologii Przewidywana ilość konsultacji 78 Wartość przedmiotu postepowania
Bardziej szczegółowoKARTA PRAW PACJENTA. przekazana do publicznej wiadomości Komunikatem Ministerstwa Zdrowia z dnia 11 grudnia 1998r.
KARTA PRAW PACJENTA przekazana do publicznej wiadomości Komunikatem Ministerstwa Zdrowia z dnia 11 grudnia 1998r. I. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. (Dz. U. z 1997r. nr 78, poz. 483) 1. KaŜdy ma prawo
Bardziej szczegółowoKlauzula sumienia w służbie zdrowia
MICHAŁ BALICKI Klauzula sumienia w służbie zdrowia Podstawowym zadaniem klauzuli sumienia jest zapewnienie lekarzom, pielęgniarkom oraz położnym możliwości wykonywania zawodu w zgodzie z własnym sumieniem.
Bardziej szczegółowoKrakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 013/014 Kierunek studiów: Pielęgniarstwo
Bardziej szczegółowoKARTA PRAW PACJENTA PRAWO PACJENTA DO OCHRONY ZDROWIA I ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH
KARTA PRAW PACJENTA PRAWO PACJENTA DO OCHRONY ZDROWIA I ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH 1. Pacjent ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowo