BIULETYN MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

Transkrypt

1 Wydawca Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Rada Redakcyjna prof. Janusz W. Adamowski przewodniczący Anna Czerniszewska prof. Marcin Kamiński Dorota Maciejko prof. Ryszard Nycz Małgorzata Szelachowska Redaktor Anna Knapińska aknapinska@opi.org.pl Redakcja Warszawa al. Niepodległości 188 b tel.: (22) fax: (22) sn@opi.org.pl Współpraca: Stowarzyszenie Młodych Dziennikarzy POLIS Projekt okładki: Barbara Kuropiejska-Przybyszewska Skład i łamanie: Mirosław Kurek Druk: Ofi cyna Drukarska J. Chmielewski Nakład: 1500 egz. Zamówienia na prenumeratę można przesyłać pod adresem redakcji, faksem lub mailem: sprzedaz@opi.org.pl Cena prenumeraty (10 numerów) wynosi 60 zł. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do ich redagowania i skracania. Nr 11/150 LISTOPAD 2009 Nr 11/150 LISTOPAD 2009 W NUMERZE INFORMACJE: Kronika Miliard na badania z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Konkurs dla studentek Konkurs o nagrodę im. Artura Rojszczaka Nowe nominacje profesorskie NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO: Laureaci nagród ministra nauki Anna Knapińska Kiosk dla niewidomych Anna Knapińska Nauka + biznes = sukces Anna Knapińska VADEMECUM: Rada Nauki opiniuje Zasady oceny parametrycznej jednostek naukowych FORUM: Przyszłość polskiego szkolnictwa wyższego. Elementy diagnozy i ekonomia polityczna reform prof. Marek Kwiek Czy humanistyka jest jeszcze potrzebna? Debata inaugurująca XIII Festiwal Nauki część II

2 INFORMACJE Kronika KONKURS INTERSTUDENT 7 listopada w Warszawie odbyła się finałowa gala pierwszej edycji konkursu InterStudent na najlepszego studenta zagranicznego studiującego w Polsce. Uczestniczyła w niej podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. Grażyna Prawelska-Skrzypek. Konkurs zorganizowała Fundacja Edukacyjna Perspektywy przy wsparciu MNiSW. Zwycięzcami konkursu zostali: student prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego Errol Muzawazi z Zimbabwe, student International Business Economics w Wyższej Szkole Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie Siarhei Samuseu z Białorusi, studentka socjologii na Uniwersytecie Warszawskim Agnieszka Maceikianec z Litwy oraz studentka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Katarzyna Siuda z Kanady. Prof. Prawelska-Skrzypek pogratulowała nie tylko nagrodzonym, ale także wszystkim, którzy zechcieli podjąć studia w Polsce. Z roku na rok liczba tych studentów jest większa, między innymi dlatego, że na polskich uczelniach poszerza się oferta studiów anglojęzycznych. Chciałabym pogratulować uczelniom, które zdecydowały się na ten rodzaj usługi edukacyjnej i docenić ich wysiłek. Mam nadzieję, że takie programy będą rozwijane, podobnie jak programy wspólnych studiów, bo jest to związane z napływem większej liczby zagranicznych studentów. A we współczesnym świecie, otwartym na różnorodność kulturową i wielokulturowe kontakty, nie ma innej drogi podkreśliła wiceminister nauki. SEJMOWA DYSKUSJA 18 listopada posłowie po raz pierwszy debatowali nad kształtem planowanej reformy szkolnictwa wyższego. Jesteśmy w historycznym momencie. Po raz pierwszy Sejm niemal jednocześnie rozważa pakiet ustaw regulujących szkolnictwo wyższe i szeroko rozumianą naukę podkreślił podczas obrad sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży poseł Jan Kaźmierczak z Platformy Obywatelskiej. W obradach Komisji oprócz posłów i senatorów wzięło udział ponad 150 zaproszonych gości: rektorzy, wykładowcy akademiccy, działacze organizacji studenckich i doktoranckich. Tak duża frekwencja świadczy o tym, jak ważna jest reforma szkolnictwa wyższego i jak potrzebna jest wspólna debata nad jej założeniami przywitała gości prof. Barbara Kudrycka. Podkreśliła, że jednym z priorytetów reformy jest zwiększanie autonomii polskich uczelni oraz budowanie nowoczesnego, projakościowego systemu ich finansowania. Dodała też, że reforma nie może czekać ze względu na konieczność wyposażenia uczelni w nowoczesne prawo, które pozwoli im nadążyć za zmianami cywilizacyjnymi i konkurować z silnymi europejskimi ośrodkami naukowymi. Reforma pomoże również szkołom wyższym, borykającym się z coraz bardziej dotkliwym niżem demograficznym. No- 2

3 welizacja umożliwi większe niż dotychczas powiązanie uczelni ze środowiskiem zewnętrznym oraz lepszą współpracę z pracodawcami. Unowocześnimy model kariery akademickiej, skracając procedurę habilitacyjną, a także wprowadzimy konkursowe, transparentne zasady obsadzania stanowisk w uczelniach wyliczała minister nauki i szkolnictwa wyższego. Prof. Katarzyna Chałasińska-Macukow, rektor Uniwersytetu Warszawskiego i przewodnicząca Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, która zrzesza ponad 150 największych uczelni zapewniła, że środowisko akademickie popiera zmiany w ponad 80 procentach. Przez ostatnie dwa lata współpracy z resortem nauki bywały trudne momenty, to było trudne partnerstwo, ale dziś jesteśmy na początku wspólnej drogi, na którą patrzymy z optymizmem mówiła. Minister nauki zadeklarowała, że w grudniu gotowe projekty dwóch ustaw zostaną skierowane do konsultacji społecznych, a już w nowym roku prace nad nimi rozpoczną posłowie. Jest marzeniem wszystkich uczestników tej debaty, byśmy mogli być dumni z polskich uczelni zyskujących coraz wyższe miejsca w międzynarodowych rankingach i by nasze uczelnie były atrakcyjnym miejscem rozwoju studentów i uczonych, także z zagranicy podsumowała obrady prof. Kudrycka. Wierzę, że dzięki tej dyskusji i wielu cennym uwagom, które tutaj padły, projekt ustawy zostanie udoskonalony już na etapie prac legislacyjnych, a każdy z nas będzie mieć swój udział w urzeczywistnianiu tego wspólnego marzenia. SPOTKANIE POLSKO-UKRAIŃSKIE 19 listopada minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka spotkała się w Warszawie z ministrem oświaty i nauki Ukrainy prof. Iwanem Wakarczukiem w związku z trwającymi pracami nad powołaniem Polsko-Ukraińskiego Uniwersytetu Europejskiego. W spotkaniu wzięli udział także: ze strony ukraińskiej przewodniczący Komitetu do spraw Nauki i Oświaty Rady Najwyższej Ukrainy Władimir Połohało oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Oświaty i Nauki Taras Finikow, a ze strony polskiej podsekretarz stanu w MNiSW prof. Jerzy Szwed. Uzgodniono najważniejsze cele prowadzonych prac, które mają doprowadzić do jak najszybszego podpisania stosownej umowy i powołania wspólnego uniwersytetu. Podkreślono, że uczelnia musi mieć charakter transgraniczny: kształcić się będą w niej, obok Polaków i Ukraińców, także studenci z innych krajów. Zgodnie z propozycją resortu nauki polska część uczelni zlokalizowana ma być w Lublinie. DRUGA ROCZNICA RZĄDU 20 listopada w Kancelarii Premiera odbyły się konferencje podsumowujące dwuletnią działalność rządu. W panelu pt. Konkurencyjny system nauki i szkolnictwa wyższego wzięła udział minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka i sekretarz stanu w MNiSW prof. Maria Elżbieta Orłowska, a także: prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej prof. Maciej Żylicz, prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Michał Kleiber, przewodnicząca Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich prof. Katarzyna Chałasińska-Ma- INFORMACJE Nr 11/150 LISTOPAD

4 INFORMACJE cukow i przewodniczący Parlamentu Studentów RP Bartłomiej Banaszak. Dyskusję moderował prof. Andrzej Eliasz, rektor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Reformę nauki i szkolnictwa wyższego wprowadzaną przez rząd dobrze opisuje metafora remontowania domu. Chcemy bowiem remontować gruntownie cały gmach, począwszy od piwnic aż po dach. Tylko wówczas ten dom będzie bardziej przyjazny, funkcjonalny i pięknie utrzymany. Nie chcieliśmy zakładać klimatyzacji tylko w jednym pokoju, ale otworzyć szeroko wszystkie okna, aby wpuścić jak najwięcej świeżego powietrza. Stąd też efektem tych dwóch lat naszej pracy jest gruntowna reforma systemu nauki z pięcioma ustawami dyskutowanymi w parlamencie, założenia reformy szkolnictwa wyższego przyjęte przez rząd, dla których przygotowywane są kolejne dwa projekty kluczowych ustaw. Po raz pierwszy nauka i szkolnictwo wyższe reformowane są integralnie i systemowo powiedziała prof. Kudrycka. Tym zmianom systemowym towarzyszy radykalny wzrost nakładów budżetowych i istotne przyspieszenie oraz zwiększenie dystrybucji środków strukturalnych dodała prof. Orłowska. BRUSSELS INNOVA W dniach listopada na terenach wystawienniczych Heysel Expo w Brukseli odbyły się 58. Światowe Targi Wynalazczości, Badań Naukowych i Nowych Technik Brussels Innova 2009, poświęcone transferowi technologii i wdrażaniu postępu technicznego. Pokazano ponad 350 innowacyjnych rozwiązań z 15 krajów świata: Albanii, Austrii, Belgii, Bośni i Hercegowiny, Chin, Chorwacji, Hiszpanii, Iranu, Malezji, Mołdawii, Polski, Słowenii, Rumunii, Rosji i Ukrainy. Jak co roku, wynalazki pokazywane na targach wzięły udział w międzynarodowym konkursie Brussels Eureka. Polscy wystawcy otrzymali: Grand Prix, nagrodę Światowej Organizacji Własności Intelektualnej dla najlepszego wynalazku opracowanego przez kobietę, 12 nagród specjalnych, 13 medali złotych ze specjalnym wyróżnieniem jury, 61 medali złotych, 36 medali srebrnych i 9 medali brązowych. Szczególnie zasłużonych odznaczono Krzyżami Zasługi Orderu Wynalazczości za wieloletnią aktywność w dziedzinie wynalazczości oraz osiągnięcia potwierdzone wysokimi nagrodami i medalami. Pierwsze polskie stoisko narodowe zorganizowano w 1990 roku. Organizacją polskich stoisk zajmują się dwa podmioty: Eurobusiness-Haller z Katowic oraz Stowarzyszenie Polskich Wynalazców i Racjonalizatorów z Warszawy. Od 1994 roku udział w targach polskich wynalazków sfery nauki dofinansowany jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Organizacja uczestnictwa odbywa się we współpracy z Wydziałem Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Belgii. 4

5 Miliard na badania z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka INFORMACJE Bezzałogowy samolot stratosferyczny, innowacyjne metody wykorzystania komórek macierzystych w medycynie i inżynieria internetu przyszłości to tylko niektóre projekty polskich naukowców, które doczekają się realizacji. Zostaną dofinansowane z konkursu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na badania naukowe służące budowaniu gospodarki opartej na wiedzy. Konkurs odbywał się w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (działanie 1.1, poddziałanie 1.1.2). Liczba wniosków i wysoka jakość zgłoszonych projektów spowodowały wzrost budżetu w stosunku do wcześniej zaplanowanego o blisko 300 milionów złotych. Dzięki temu wsparcie otrzymają 42 najwyżej ocenione projekty. Łączna kwota dofinansowania wynosi ,11 zł, a średnia wartość projektu 22,6 mln zł. Lista projektów rekomendowanych do wsparcia Lp Nazwa wnioskodawcy Tytuł projektu 1 Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie Rekomendowana kwota dofinansowania (w zł) Liczba przyznanych punktów Innowacyjne metody wykorzystania komórek macierzystych w medycynie ,00 96,20 2 Politechnika Łódzka Zastosowanie biomasy do wytwarzania polimerowych materiałów przyjaznych środowisku ,24 95,00 3 Instytut Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie Opracowanie techniki kontroli wiroprądami struktury, naprężeń i wad w lotniczych kołach zębatych zahartowanych indukcyjnie ,00 93,40 4 Instytut Lotnictwa w Warszawie Opracowanie technologii badań odporności na uszkodzenia lotniczych i kosmicznych kompozytowych struktur nośnych TEBUK ,00 92,00 5 Politechnika Warszawska Inżynieria Internetu Przyszłości ,36 91,40 6 Warszawski Uniwersytet Medyczny Poszukiwanie innowacyjnego leku śródbłonkowego w grupie nowych pochodnych escyny ,25 91,00 7 Politechnika Warszawska Wytwarzanie stali o strukturze nanokrystalicznej przy wykorzystaniu przemian fazowych ,00 90,60 8 Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie Opracowanie technologii otrzymywania nanostrukturalnych katalizatorów tlenkowych do oczyszczania powietrza z toksycznych lotnych związków ,00 90,00 9 Instytut Lotnictwa w Warszawie PHOENIX Bezzałogowy samolot stratosferyczny ,00 90,00 10 Instytut Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie 11 Politechnika Łódzka 12 Instytut Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych im. Włodzimierza Trzebiatowskiego PAN we Wrocławiu Metagenomy jako źródło nowoczesnych narzędzi biotechnologicznych służących do bioremediacji i biotransformacji Innowacyjne środki i efektywne metody poprawy bezpieczeństwa i trwałości obiektów budowlanych i infrastruktury transportowej w strategii zrównoważonego rozwoju ,27 90, ,57 89,60 Nowe wydajne luminofory do oświetleń i koncentratów słonecznych ,00 89,40 13 Politechnika Warszawska Bioimplanty dla potrzeb leczenia ubytków tkanki kostnej u chorych onkologicznych ,00 88,80 Nr 11/150 LISTOPAD

6 INFORMACJE Lp Nazwa wnioskodawcy Tytuł projektu 14 Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi Technologia otrzymywania biodegradowalnych poliestrów z wykorzystaniem surowców odnawialnych Rekomendowana kwota dofinansowania (w zł) Liczba przyznanych punktów ,14 88,80 15 Uniwersytet Śląski w Katowicach Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego (ZiZOZap) ,00 88, Instytut Chemii Organicznej PAN w Warszawie Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu 18 Gdański Uniwersytet Medyczny Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Cukry jako surowce odnawialne w syntezie produktów o wysokiej wartości dodanej ,00 88,28 Innowacyjne systemy wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki ,00 88,20 Opracowanie molekularnych testów wspomagających wykrywanie wczesnego raka płuca MOLTEST 2013 Innowacyjne materiały polimerowe i węglowe chroniące przed nanocząsteczkami, parami i gazami Badania nad podłożem molekularnym i próba genetycznej klasyfikacji pacjentów z objawami spastycznej paraplegii ,88 88, ,00 87, ,00 87,60 21 Politechnika Warszawska Nowe materiały konstrukcyjne o podwyższonej przewodności cieplnej ,60 87,20 22 Instytut Farmakologii PAN w Krakowie Depresja mechanizmy terapia ,00 87,00 23 Instytut Fizyki PAN w Warszawie Nowoczesne materiały i innowacyjne metody dla przetwarzania i monitorowania energii (MIME) ,00 87,00 24 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Biotechnologiczna konwersja glicerolu do polioli i kwasów dikarboksylowych ,10 87,00 25 Instytut Metali Nieżelaznych w Gliwicach Zaawansowane materiały i technologie ich wytwarzania ,20 86,80 26 Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Satelitarna kontrola środowiska Morza Bałtyckiego (SatBałtyk) ,47 86, Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie Instytut Biologii Medycznej PAN w Łodzi Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Analiza możliwości pozyskiwania uranu dla energetyki jądrowej z zasobów krajowych ,17 86,20 Badanie mechanizmów molekularnych na styku organizm ludzki patogen czynniki środowiska (InterMolMed) ,00 86,20 Nowa żywność bioaktywna o zaprogramowanych właściwościach prozdrowotnych ,27 86,20 30 Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Innowacyjny katalizator do bezpośredniego rozkładu NO na bazie tlenków brązów ,91 85, Instytut Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie 33 Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 34 Instytut Podstaw Informatyki PAN w Warszawie Elektrochemiczne bioczujniki do detekcji aktywacji receptorów RAGE narzędzia taniej teranostyki Poprawa efektywności badań sejsmicznych w poszukiwaniach i rozpoznawaniu złóż gazu w utworach formacji czerwonego spągowca Śródbłonek naczyniowy w chorobach cywilizacyjnych: od badań poznawczych do oferty innowacyjnego leku o działaniu śródbłonkowym Adaptacyjny system wspomagający rozwiązywanie problemów w oparciu o analizę treści dostępnych źródeł elektronicznych ,79 85, ,00 85, ,42 85, ,00 85,20 35 Politechnika Śląska w Gliwicach Innowacyjne spoiwa cementowe i betony z wykorzystaniem popiołu lotnego wapiennego ,47 85,00 36 Politechnika Łódzka Tekstroniczny system do elektrostymulacji mięśni ,00 85, Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębcu Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie 40 Politechnika Poznańska Funkcjonowanie nano i makrocząsteczki synteza oraz zastosowania w innowacyjnych materiałach i technologiach (FUNANO) ,00 84,80 Biożywność innowacyjne, funkcjonalne produkty ochodzenia zwierzęcego ,00 84,60 Inteligentny System Informacyjny dla Globalnego Monitoringu, Detekcji i Identyfikacji Zagrożeń (INSIGMA) Nowa generacja energooszczędnych napędów elektrycznych do pomp i wentylatorów dla górnictwa ,00 84, ,00 84,40 41 Gdański Uniwersytet Medyczny Krajowe Centrum Diagnostyki i Leczenia Hipercholesterolemii Rodzinnej ,00 84,20 42 Uniwersytet Jagielloński w Krakowie; Collegium Medicum Opracowanie innowacyjnej grupy związków o aktywności stabilizującej potencjał błony komórkowej ,00 83,60 6

7 Konkurs dla studentek Minister nauki i szkolnictwa wyższego oraz redakcja miesięcznika Elle ogłaszają konkurs Dziewczyny przyszłości. Śladami Marii Skłodowskiej-Curie. Jego celem jest wsparcie i promocja ambitnych młodych kobiet studiujących na kierunkach inżynieryjnych, technicznych, matematycznych lub przyrodniczych, które prowadzą samodzielne badania naukowe lub angażują się w przedsięwzięcia badawcze. INFORMACJE Oceny i wyboru najlepszych projektów dokona kapituła, powołana przez resort i redakcję czasopisma, w skład której wejdą znani naukowcy, przedstawiciele środowiska badawczego oraz przedstawiciele resortu nauki i Elle. Kapituła weźmie pod uwagę przede wszystkim oryginalność pracy, nowatorskie podejście do zagadnienia, zakres przeprowadzonego postępowania badawczego i przyjętą metodologię, a także możliwość praktycznego wykorzystania wyników badań. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi w pierwszym kwartale 2010 roku. Nagrody w postaci czeków na wykonywanie badań, w wysokości 15 tysięcy złotych, wręczy minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka oraz redaktor naczelna Elle Barbara Mietkowska. Kandydatki do konkursu mogą wysyłać formularze zgłoszeniowe pod adres: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ul. Wspólna 1/3, Warszawa 53 lub składać je bezpośrednio w kancelarii ogólnej MNiSW (pokój 32), koniecznie z dopiskiem konkurs Elle. Formularze dostępne są na stronach internetowych MNiSW oraz magazynu Elle. Termin składania zgłoszeń upływa 20 stycznia 2010 roku, decyduje data stempla pocztowego. Fot: Nr 11/150 LISTOPAD

8 INFORMACJE Konkurs o nagrodę im. Artura Rojszczaka Klub Stypendystów Zagranicznych Fundacji na rzecz Nauki Polskiej po raz piąty ogłasza konkurs o nagrodę im. Artura Rojszczaka, tragicznie zmarłego znakomitego filozofa, jednego z założycieli i głównych animatorów Klubu. czasach pościgu za sukcesem mierzonym komercyjną skutecznością W aplikacji czy pozycją w indeksie cytowań na rynku literatury naukowej, fundamentalne dla świata nauki wartości umykają uwadze sponsorów i nieczęsto są nagradzane. Szczególnym zadaniem nagrody Artura Rojszczaka jest promowanie humanistycznej postawy, szerokości horyzontów i umiejętności przekraczania ram wąskich specjalizacji naukowych. Profesor Maciej Grabski, wieloletni prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i honorowy członek Klubu mówi tak: Nie jest to, ściśle rzecz biorąc, nagroda za osiągnięcia naukowe, laureat musi bowiem zgodnie z regulaminem nie tylko prowadzić rzetelną działalność naukową, dydaktyczną i społeczną, ale również powinien umieć przekraczać granice swojej specjalizacji. (...) W naszej nauce, prześladowanej lokalnymi fundamentalizmami i totalną nieumiejętnością ogólnonaukowej dyskusji oraz brakiem autorefleksji nad samym sobą, takich postaw bardzo brakuje. Indywidualna nagroda w wysokości 5 tysięcy złotych netto przyznawana jest młodym doktorom, którzy obronili pracę doktorską w ostatnich pięciu latach. Kandydatów mają prawo zgłaszać członkowie Klubu na podstawie informacji własnych i przekazanych im przez środowisko naukowe. Termin składania wniosków przez członków Klubu upływa 31 stycznia 2010 roku. Regulamin nagrody jest dostępny na stronie internetowej Klubu Stypendystów ( Na tej samej stronie dostępne są informacje o członkach Klubu, z którymi można się kontaktować w sprawie proponowanych kandydatów, a także informacje o laureatach poprzednich konkursów. Laureatem nagrody za rok 2009 został dr Błażej Błażejowski z Instytutu Paleobiologii PAN Fot: 8

9 Nowe nominacje profesorskie Wręczenie nominacji profesorskich 137 nauczycielom akademickim oraz pracownikom nauki odbyło się 17 listopada br. w Pałacu Prezydenckim. W imieniu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej akty nominacyjne wręczył minister Maciej Łopiński, szef Gabinetu Prezydenta RP. W uroczystości wzięła udział sekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. Maria Elżbieta Orłowska, a także prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Michał Kleiber. INFORMACJE NAUKI BIOLOGICZNE: dr hab. Julita Czarkowska-Bauch Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie dr hab. Barbara Grytner-Zięcina Warszawski Uniwersytet Medyczny dr hab. Marek Jan Koziorowski Uniwersytet Rzeszowski dr hab. Aleksandra Danuta Skłodowska Uniwersytet Warszawski dr hab. Teresa Maria Szklarzewicz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Jerzy Adam Wołek Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie NAUKI CHEMICZNE: dr Tadeusz Stanisław Górecki University of Waterloo, Kanada dr hab. Lucyna Maria Hołysz Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie dr hab. Tomasz Janecki Politechnika Łódzka dr hab. Bohdan Roman Korybut-Daszkiewicz Instytut Chemii Organicznej PAN w Warszawie dr hab. Marek Krzysztof Kosmulski Politechnika Lubelska dr hab. Marek Kręglewski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Antoni Ryszard Kunicki Politechnika Warszawska dr hab. Artur Michalak Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Ryszard Józef Ostaszewski Instytut Chemii Organicznej PAN w Warszawie dr hab. Jadwiga Maria Sołoducho Politechnika Wrocławska dr hab. Irena Wacławska Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie dr hab. Leszek Wachowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Barbara Janina Wandelt Politechnika Łódzka NAUKI EKONOMICZNE: dr hab. Halina Buk Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach dr hab. Teresa Jadwiga Famulska Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach dr hab. Barbara Kutkowska Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu dr hab. Edward Wojciech Majewski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Nr 11/150 LISTOPAD

10 INFORMACJE dr hab. Zbigniew Malara Politechnika Wrocławska dr hab. Stanisław Antoni Marciniak Politechnika Warszawska dr hab. Jolanta Melania Szaban Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie NAUKI FARMACEUTYCZNE: dr hab. Wanda Paulina Nawrocka Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu NAUKI FIZYCZNE: dr hab. Andrzej Kazimierz Baran Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie dr Michael John Church University of Birmingham, Wielka Brytania dr hab. Zbigniew Jaroszewicz Instytut Optyki Stosowanej w Warszawie dr hab. Krzysztof Michał Pachucki Uniwersytet Warszawski dr hab. Roman Józef Płaneta Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Aleksander Piotr Sęk Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Marek Jerzy Stankiewicz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Krzysztof Stanisław Szot Uniwersytet Śląski w Katowicach NAUKI HUMANISTYCZNE: dr hab. Jolanta Dudek Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Mirosław Karwat Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie dr hab. Janusz Marian Kirenko Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie dr hab. Krzysztof Jerzy Komorowski Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna dr hab. Marek Kwiek Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Halina Zofia Lichocka Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie dr hab. Władysław Jerzy Łosiak Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Jacek Dariusz Malinowski Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie dr hab. Włodzimierz Juliusz Mędrzecki Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie dr hab. Andrzej Pitrus Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Ralph Schattkowsky Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu dr hab. Wanda Marianna Supa Uniwersytet w Białymstoku dr hab. Halina Maria Widła Uniwersytet Śląski w Katowicach dr hab. Leszek Olgierd Zasztowt Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie dr hab. Arkadiusz Żukowski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie NAUKI MATEMATYCZNE: dr hab. Jarosław Marian Bartoszewicz Uniwersytet Wrocławski dr hab. Piotr Jan Graczyk Université d Angers, Francja dr hab. Tadeusz Paweł Inglot Politechnika Wrocławska dr hab. Aleksander Iwanow Uniwersytet Wrocławski dr hab. Janina Maria Kotus Politechnika Warszawska dr hab. Jan Mielniczuk Instytut Podstaw Informatyki PAN w Warszawie dr hab. Piotr Rybka Uniwersytet Warszawski 10

11 NAUKI MEDYCZNE: dr hab. Grażyna Janina Bednarek-Tupikowska Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr hab. Andrzej Borzęcki Uniwersytet Medyczny w Lublinie dr hab. Anna Maria Bręborowicz Uniwersytet Medyczny w Poznaniu dr hab. Paweł Eugeniusz Buszman Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr hab. Jarosław Ludwik Deszczyński Warszawski Uniwersytet Medyczny dr hab. Maria Alicja Dębska-Ślizień Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. Jan Leon Dobrogowski Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Mariusz Andrzej Dubiel Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu dr hab. Marek Gacko Uniwersytet Medyczny w Białymstoku dr hab. Jacek Gawrychowski Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr hab. Piotr Jędrzejczak Uniwersytet Medyczny w Poznaniu dr hab. Kazimierz Karolewski Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie; Oddział w Krakowie dr hab. Józef Roman Kładny Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie dr hab. Jacek Andrzej Kuśmierek Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr hab. Jerzy Lewczuk Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr hab. Katarzyna Łącka Uniwersytet Medyczny w Poznaniu dr hab. Halina Ludwika Marmurowska-Michałowska Uniwersytet Medyczny w Lublinie dr hab. Maciej Stanisław Misiołek Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr hab. Roman Janusz Nowicki Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. Włodzimierz Józef Otto Warszawski Uniwersytet Medyczny dr hab. Edyta Pelagia Płońska-Gościniak Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie dr hab. Tadeusz Przewłocki Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Joanna Aleksandra Rymaszewska Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr hab. Jerzy Stefaniak Uniwersytet Medyczny w Poznaniu dr hab. Janina Maria Stępińska Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Aninie dr hab. Jacek Maciej Witkowski Gdański Uniwersytet Medyczny INFORMACJE NAUKI O KULTURZE FIZYCZNEJ: dr hab. Aleksander Tyka Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie dr hab. Krystyna Maria Zatoń Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu dr hab. Ryszard Żarów Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie NAUKI O ZIEMI: dr hab. Marek Antoni Krąpiec Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie dr hab. Piotr Krzysztof Migoń Uniwersytet Wrocławski dr hab. Andrzej Jan Mizgajski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Joachim Marian Szulc Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Nr 11/150 LISTOPAD

12 INFORMACJE NAUKI PRAWNE: dr hab. Roman Budzinowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Jan Krzysztof Galster Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu dr hab. Tomasz Marcin Giaro Uniwersytet Warszawski NAUKI ROLNICZE: dr hab. Piotr Tadeusz Boniecki Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu dr hab. Elżbieta Maria Brzuska Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu dr hab. Małgorzata Józefa Czarnecka Akademia Rolnicza w Szczecinie dr hab. Helena Gawrońska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie dr hab. Roman Paweł Hołubowicz Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu dr hab. Jan Jacek Kozłowski Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu dr hab. Jan Pilarski Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN w Krakowie dr hab. Mariusz Konrad Piskuła Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie dr hab. Jerzy Tadeusz Puchalski Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej PAN w Powsinie dr hab. Anna Rekiel Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie dr hab. Elżbieta Skórska Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie dr hab. Danuta Elżbieta Sosnowska Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu dr hab. Barbara Szpakowska Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu dr hab. Wawrzyniec Antoni Wawrzyniak Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie NAUKI TECHNICZNE: dr hab. Stanisław Antoni Bańka Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie dr hab. Wojciech Stanisław Czajkowski Politechnika Łódzka dr hab. Henryk Dybiec Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie dr hab. Jerzy Tadeusz Filipiak Politechnika Częstochowska dr hab. Magdalena Graczyk Uniwersytet Zielonogórski dr hab. Zbigniew Józef Huzar Politechnika Wrocławska dr hab. Jerzy Wojciech Jasieńko Politechnika Wrocławska dr hab. Marian Kazimierz Kazimierczuk Wright State University Dayton, USA dr hab. Dorota Izabela Kocańda Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie dr hab. Grzegorz Jarosław Kowaleczko Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie dr hab. Krzysztof Józef Kowalski Politechnika Łódzka dr hab. Halina Stanisława Kwaśnicka Politechnika Wrocławska dr hab. Marek Morzyński Politechnika Poznańska dr hab. Wojciech Marian Nasalski Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie dr hab. Ngoc Thanh Nguyen Politechnika Wrocławska dr hab. Tadeusz Ryszard Niezgodziński Politechnika Łódzka 12

13 dr hab. Wiera Oliferuk Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie dr hab. Tomasz Stanisław Sadowski Politechnika Lubelska dr hab. Krzysztof Wilde Politechnika Gdańska dr hab. Aleksander Henryk Wodyński Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie dr hab. Henryk Woźnica Politechnika Śląska w Gliwicach dr hab. Zbigniew Jan Zembaty Politechnika Opolska INFORMACJE NAUKI TEOLOGICZNE: dr hab. Krystyna Bożena Czuba Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie dr hab. ks. Jan Wiśniewski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie SZTUKI MUZYCZNE: Helena Tomaszek-Plewa Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu SZTUKI PLASTYCZNE: Jacek Romuald Adamczak Akademia Sztuk Pięknych w Poznaniu Andrzej Bednarczyk Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Marcin Łukasz Jarnuszkiewicz Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie Piotr Paweł Smolnicki Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie Jadwiga Szmyd-Sikora Uniwersytet Rzeszowski Sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Ewa Junczyk-Ziomecka, prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Michał Kleiber, sekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. Maria Elżbieta Orłowska oraz szef Gabinetu Prezydenta RP Maciej Łopiński w otoczeniu nowo nominowanych profesorów Fot: Nr 11/150 LISTOPAD

14 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Laureaci nagród ministra nauki Tegoroczne przyznawane już po raz czwarty nagrody ministra nauki i szkolnictwa wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe i naukowo-techniczne przypadły naukowcom z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego i Politechniki Wrocławskiej. Przedstawiamy sylwetki laureatów. BADANIA NA RZECZ ROZWOJU NAUKI W tej kategorii zwyciężył prof. Bogdan Marciniec, członek korespondent Polskiej Akademii Nauk, kierujący od 1987 roku Zakładem Chemii Metaloorganicznej na Wydziale Chemii UAM. Celem badań laureata jest poszukiwanie nowych katalitycznych reakcji zawierających takie pierwiastki, jak krzem, bor i german; dzięki temu można opracować wydajne procesy będące podstawą tzw. zielonej chemii, a w przyszłości zastosować je np. w produkcji bio- czy nanomateriałów. Jest autorem lub współautorem 11 książek oraz ponad 270 publikacji i artykułów naukowych drukowanych przeważnie w zagranicznych czasopismach specjalistycznych. Co ważne, efektem badań podstawowych z dziedziny chemii krzemu są konkretne prace wdrożeniowe. Profesor ma na swoim koncie ponad sto patentów i zgłoszeń patentowych oraz około czterdziestu opracowań technologicznych. Podczas uroczystego wręczenia nagród w warszawskim Zamku Królewskim, 22 października br., laudację na cześć zwycięzcy wygłosił prof. Krzysztof Matyjaszewski, przypominając, że wśród chemików pierwsza książka prof. Marcińca poświęcona hydrosiliowaniu [jest to reakcja chemiczna, która prowadzi do powstania wiązania węgiel krzem] określana jest mianem Biblii hydrosiliowania. Prof. Marciniec urodził się w 1941 roku w Seceminie (woj. świętokrzyskie). Studia matematyczno-fizyczno-chemiczne ukończył w 1963 roku na poznańskim uniwersytecie, tam też w roku 1970 uzyskał stopień doktora nauk chemicznych w zakresie chemii nieorganicznej. W 1975 roku został doktorem habilitowanym, a w 1986 roku otrzymał tytuł profesora. W latach był dziekanem Wydziału Chemii UAM, a w latach pełnił funkcję rektora tej uczelni. W 1990 roku utworzył Fundację UAM, a w 1995 roku pierwszy w Polsce Poznański Park Naukowo-Technologiczny, którego jest dyrektorem. Współpracuje m.in. z American Chemical Society i Międzynarodową Unią Chemii Czystej i Stosowanej (International Union of Pure and Applied Chemistry). Jest przedstawicielem Polski w Mirror Group Europejskiej Platformy Technologicznej Zrównoważonej Chemii. Nominowani byli również: prof. Marek Cieplak z Instytutu Fizyki PAN, współautor z Iwem Białynickim- Birulą i Jerzym Kamińskim podręcznika Theory of Quanta; prof. Henryk Domański z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, który zajmuje się m.in. badaniem aspektów podziału społeczeństwa na warstwy. 14

15 BADANIA NA RZECZ ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA Nagrodę otrzymał prof. Roman Kaliszan, kierownik Katedry Biofarmacji i Farmakodynamiki na Wydziale Farmaceutycznym z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Wraz z zespołem profesor opracował nowoczesne, bezinwazyjne metody diagnozowania nowotworów na podstawie chemio-informatycznej analizy próbek moczu. Do rozpoznania choroby wykorzystuje się komputerowo przetworzone dane, analizując nie jeden, ale wiele związków równocześnie. Dzięki temu można wcześnie wskazać, czy dana osoba zagrożona jest chorobą nowotworową ze względu na cechy genetyczne albo wpływy środowiskowe, a także dobrać indywidualną farmakoterapię. Tak, jak różne czynniki, np. alkohol inaczej działają na każdego człowieka, tak samo różnie wpływają na nas leki. By zoptymalizować ich działanie, nie należy stosować podejścia klasycznego: dwa razy dziennie po 500 miligramów. Musimy dla każdego wybrać właściwy lek i podawać go we właściwej dawce tłumaczy prof. Kaliszan. Takiego leczenia nie można dobrać na podstawie jednego pomiaru, np. masy ciała czy wzrostu. Trzeba dokonać analizy biochemicznych składników naszego organizmu, bo u każdego z nas występują one w różnych ilościach. W laudacji prof. Tadeusz Maliński mówił, że trudno wyobrazić sobie lepszego kandydata do zwycięstwa w kategorii badań na rzecz rozwoju społeczeństwa. Osiągnięcia profesora w dziedzinie farmakologii i diagnostyki klinicznej są na światowym poziomie wyjaśniał prof. Maliński. Prof. Kaliszan urodził się w 1945 roku w wielkopolskim Przybysławiu. Jest absolwentem gdańskiej Akademii Medycznej i Wydziału Fizyki Uniwersytetu Gdańskiego. W 1975 roku został doktorem farmacji, a w 1982 zrobił habilitację. Tytuł profesora otrzymał w roku W latach był rektorem Akademii Medycznej w Gdańsku. Jest członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. Prowadził gościnne wykłady na uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Kandydatem do nagrody był także historyk idei prof. Andrzej Walicki z amerykańskiego Notre Dame University, badacz myśli rosyjskiej, polskiej filozofii narodowej i myśli liberalnej, autor m.in. Rosji, katolicyzmu i sprawy polskiej. BADANIA NA RZECZ ROZWOJU GOSPODARKI Laureatem został prof. Romuald Będziński, dyrektor Centrum Inżynierii Biomedycznej na Politechnice Wrocławskiej, związany z Instytutem Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn na Wydziale Mechanicznym PWr. Profesor bada wytrzymałości materiałów oraz pracuje nad endoprotezami i implantami stawu biodrowego. Sam uważa, że najistotniejszym elementem jest współpraca z medycyną, szczególnie wyjaśnianie patomechanizmów powstania chorób i opracowanie metod przywracania zdrowia. Na podstawie prac laureata zweryfikowano wiele konstrukcji oraz zasad doboru endoprotez i stabilizatorów kostnych, zmieniono techniki operacyjne i rehabilitacyjne rekonstruowanych zespołów tkankowych. Jego ostatnie badania dotyczą zastosowania systemów nawigacji komputerowej w zabiegach chirurgicznych, interakcji implantów z otaczającymi go tkankami, biomanipulatorów i patomechanizmu powstawania tętniaka aorty oraz zastosowania stentów w leczeniu zwężeń. NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 11/150 LISTOPAD

16 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Laudator, prof. Wojciech Witkiewicz, zwrócił uwagę, że to dzięki profesorowi i jego ścisłej współpracy ze środowiskiem medycznym powstały rozwiązania stosowane w praktyce klinicznej. Poza rozwiązaniami medycznymi prof. Będziński zajmuje się mechaniką eksperymentalną (bada odkształcenia i naprężenia w odniesieniu do właściwości wytrzymałościowych materiałów) oraz projektowaniem i wytwarzaniem urządzeń pomiarowych (efektem jest udoskonalanie wytrzymałości korpusów silników spalinowych czy konstrukcji nadwozi autobusowych). Prof. Będziński urodził się w 1940 roku w Zajezierzu w województwie mazowieckim. Karierę naukową związał z Politechniką Wrocławską tam skończył studia na Wydziale Mechanicznym, tam uzyskał tytuł doktora nauk technicznych. Stopień doktora habilitowanego nadała mu Rada Wydziału Mechanicznego PWr w 1990 roku. Profesorem tytularnym został w roku Pracował naukowo w Wielkiej Brytanii, Włoszech i Szwecji. Jest założycielem i redaktorem naczelnym międzynarodowego czasopisma Acta of Bioengineering and Biomechanics, prezesem Polskiego Towarzystwa Biomechaniki, członkiem m.in. Komitetu Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN i Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Pozostali nominowani to: prof. Józef Nizioł, matematyk i chemik z Politechniki Krakowskiej, specjalizujący się w matematyce nieliniowej i badaniach wibroizolacji maszyn; prof. Jan Wasylak z krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, badacz nowych technologii szkieł specjalnych i emalii m.in. dla mikroelektroniki, przemysłu optycznego i produkcji światłowodów. Anna Knapińska Od lewej: wiceminister nauki prof. Jerzy Szwed, prof. Roman Kaliszan, prof. Bogdan Marciniec, minister nauki prof. Barbara Kudrycka, prof. Romuald Będziński, wiceprzewodniczący Rady Nauki prof. Henryk Górecki Fot: 16

17 Kiosk dla niewidomych Instytut Maszyn Matematycznych zakończył prace nad internetowym serwisem z prasą dla osób niewidomych i słabowidzących. Czytelnicy z dysfunkcją wzroku mogą samodzielnie docierać do treści czasopism, łatwo im poruszać się po e- Kiosku i wyszukiwać interesujące zasoby prasowe. Mogą także zamówić usługę dostarczania wybranych czasopism na płycie CD. E-Kiosk powstał w ramach projektu badawczego rozwojowego, finansowego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Prace prowadzono od kwietnia 2008 do czerwca 2009 przy współpracy z inicjatorem projektu Fundacją Polskich Niewidomych i Słabowidzących Trakt oraz Mazowieckim Stowarzyszeniem Pracy dla Niepełnosprawnych De Facto. Serwis jest przede wszystkim bazą danych z pismami dla niewidomych, ze wszystkimi jej zaletami, takimi jak klasyfikacja czy wyszukiwanie. Dotąd tego na rynku nie było i to jest powód, dla którego wykonaliśmy ten system ocenia Jolanta Brzostek-Pawłowska z Instytutu Maszyn Matematycznych, kierownik przedsięwzięcia. NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Rys. 1. Przykład tabloidalnego układu czasopism, z którym nie dają sobie rady czytniki ekranu Nr 11/150 LISTOPAD

18 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO WSZECHOBECNA TABLOIDALNOŚĆ Problem z utrudnionym czytelnictwem gazet i czasopism osób niewidomych i słabowidzących wynika z dominującego obecnie tabloidalnego stylu wydawnictw. Charakteryzuje się on niesekwencyjnie ułożonym tekstem w układzie kolumnowym i dużą ilością grafiki, zawierającej często oprócz obrazów także teksty istotne dla zrozumienia całości publikacji. Oprogramowanie odczytujące zawartość ekranu komputera, syntezatory mowy czy monitory brajlowskie, z których korzystają inwalidzi wzroku, nie radzą sobie z interpretacją tak przekazywanej treści. Konwersja plików pdf na czysty tekst nie jest problemem trywialnym. Format pdf jest opisem obrazu, a nie opisem tekstu. Proces przetwarzania to także strukturalizacja tekstu, czyli opatrywanie tekstu tagami czy metadanymi (co jest artykułem, co tytułem, a co autorem). Tekst otrzymany z zakupionego konwertera automatycznie opatrywany jest metadanymi, wiadomo jednak, że skoro tekst jest brudny, to i metadane są nie do końca postawione tam, gdzie trzeba. Powstaje śmietnik. Inne trudności? Elektroniczne wydania czasopism lub ich wersje dźwiękowe są najczęściej bezużyteczne, czytniki nie potrafią doprowadzić niewidomych w odpowiednie miejsce portalu. Wszystko dlatego, że redakcje nie trzymają standardów stron dla niewidomych, które opublikowało konsorcjum World Wide Web (W3C). Poza tym nie wszystkie czasopisma mają swoje wersje elektroniczne, a jeśli mają, to najczęściej nie są one treściową kopią wydawnictw Rys. 2. Przykład prostej formy artykułu przetworzonego i udostępnionego w serwisie e-kiosk wraz z dodatkowym opisem ilustracji (po prawej stronie ekranu) 18

19 papierowych, ale indywidualnym wyborem redakcji. Choć w internecie istnieją portale gromadzące elektroniczne wydania prasy i odpłatnie je udostępniające (np. pl, z których można korzystać za pomocą specjalnych aplikacji instalowanych na komputerze użytkownika, to zupełnie nie są one dostosowane do korzystania z nich przez osoby niewidome za pomocą czytników ekranów, np. Jaws czy Windows Eyes. Te bariery skłoniły Fundację Trakt do utworzenia systemu internetowego gromadzącego i udostępniającego czasopisma w formie przyjaznej dla niewidomych i słabowidzących one entry point, robiona na bieżąco baza danych i specjalnie konstruowane strony html z dużą ilością paragrafów, do których można szybko przeskakiwać. NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Rys. 3. Treść ekranu z rysunku 2 odczytywana przez czytnik ekranu Windows Eyes (początkowy fragment) Nr 11/150 LISTOPAD

20 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO KONCEPCJA I FUNKCJE E-KIOSKU W e-kiosku zarejestrowane redakcje mogą załadować do bazy danych materiały z treściami czasopism w postaci plików.pdf,.txt lub.doc. Następnie są one przetwarzane na postać tekstową i klasyfikowane, tworząc zasoby serwisu, po których łatwo nawigują niewidomi i słabowidzący. Przetwarzanie odbywa się poprzez automatyczną konwersję otrzymanych z redakcji plików, po której prowadzone są prace redakcyjne poprawiające jakość tekstów. Zadaniem wolontariuszy jest uzupełnianie artykułów o opisy fotografii, rysunków, zdjęć i innych obiektów graficznych, które w procesie przetwarzania są usuwane. Dostęp do zasobów mają wyłącznie zarejestrowani czytelnicy, po sprawdzeniu ich uprawnień inwalidzkich. To bardzo ważne, bo redakcje wziętych czasopism hermetyzują dostęp do nich i życzą sobie pewnej kontroli tłumaczy Brzostek-Pawłowska. Serwis ma wiele przyjaznych funkcji ułatwiających nawigowanie po zasobach bazy i po zawartości numerów: prosty interfejs, dobrze zestrukturalizowane strony, możliwość szybkiego przeglądania zawartości zasobów, a także dopasowania wyglądu strony kolorem czy wielkością czcionki do możliwości wzrokowych. Czytelnik może szybko znaleźć konkretny numer, poznać jego zawartość i treść artykułów, wyszukiwać interesujące tematy. 15 tytułów, w tym Cogito Politykę, Newsweek Polska, Wprost, Młodego Technika i Gitarzystę znaleźć można pod adresem pl/serwis.html. Użytkownicy doceniają interfejs serwisu ( każda otwarta zakładka wyświetla odpowiednią informację na pasku tytułowym przeglądarki, tak więc nie sposób się w systemie zagubić ), przejrzyste menu ( zawsze pozwoli dotrzeć do żądanego miejsca ) i intuicyjne nawigowanie ( umieszczenie początku listy nowych opcji w nagłówku przyspiesza odnalezienie się na stronie dzięki skrótom klawiszowym dostępnym we wszystkich programach odczytu ekranu ). Rys. 4. Przykład wydania elektronicznego gazety trudnej dla czytania przez osoby niewidome 20

21 PROBLEMY I WYZWANIA Do udoskonalania e-kiosku potrzeba ustabilizowanych umowami źródeł zasilania materiałami z redakcji. Niezbędne jest też zorganizowane i finansowane zaplecze redakcyjne, które będzie doprowadzać do pełnej zgodności teksty otrzymane z automatycznej konwersji z tekstami zawartymi w przekazanych materiałach. Stowarzyszenie De Facto przeprowadziło testy wydajnościowe redaktorów pracujących nad obróbką artykułów, redaktorów zarówno widzących, jak i niedowidzących. Testy trwały od czterech do sześciu godzin. Jeden artykuł średniej długości średnio robiono 20 minut. Jeśli w tygodniku jest kilkadziesiąt artykułów, to jeden redaktor może opracować tygodniowo jeden tygodnik, przy założeniu, że codziennie będzie wykonywał prace redakcyjne przez osiem godzin (a jest to założenie nierealne u redaktorów słabowidzących). Pomysłodawcy e-kiosku za sukces uznaliby dwukrotne przyspieszenie pracy. Kierownik projektu wyjaśnia: Cały czas walczymy o większą efektywność technologii, którą utworzyliśmy. Z powodu ograniczonych funduszy skorzystaliśmy z gotowego konwertera plików pdf na czysty tekst, najlepszy w owym czasie, wiedząc, że on jednak wypuszcza śmiecie, np. oprócz tekstu także różne zapisy techniczne, czasem nie rozumie tekstu i czyta dwie kolumny jak jeden wiersz itd. Zamierzamy jednak pracować nad własnym, specjalizowanym silnikiem przetwarzania, który będzie brał pod uwagę heterogeniczność materiałów wyjściowych, dodawał konkretne przetwarzanie pod konkretne czasopismo, wiedział, na teksty z której redakcji trzeba szczególnie uważać itp. Wyzwaniem są również dzienniki, przy których technologia musi być szybka i wymagająca niewielu poprawek. Inicjatorzy chcieliby, by z dnia na dzień ukazywały się choćby pierwsze dwie strony dwóch gazet. Serwis powinien rozwijać się zarówno funkcjonalnie i wydajnościowo, jak i pod względem ilości udostępnianych zasobów. Można planować wprowadzenie funkcji głosowych, dostępność w urządzeniach mobilnych, sprawniejsze algorytmy automatyzacji przetwarzania, objęcie działaniami serwisowymi większej liczby dostawców czasopism, jak również innych źródeł informacji, np. aktów prawnych czy ofert turystycznych. Twórcy serwisu liczą na zainteresowanie firm i instytucji oraz na przychylność wydawców prasy odnośnie do udostępniania w nim swoich czasopism. Działając z partnerami zaangażowanymi w problemy społeczne łatwiej jest niwelować różnice w korzystaniu z dóbr społeczeństwa informacyjnego przez niewidomych i słabowidzących. Anna Knapińska Projekt badawczy rozwojowy pt. Usunięcie barier w dostępie osób niewidomych do spójnego społeczeństwa informacyjnego poprzez automatyzację przetwarzania artykułów prasowych na format dostępny niewidomym oraz publikację artykułów w serwisie z prasą dla niewidomych, zrealizowany został na podstawie umowy z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju zawartej 15 lipca 2008 roku. Trwał od 1 kwietnia 2008 do 31 lipca Instytut Maszyn Matematycznych zgłosił projekt do 4. konkursu projektów badawczych rozwojowych. Minister nauki i szkolnictwa wyższego decyzją z 13 marca 2008 roku przyznał na realizację projektu środki finansowe w wysokości zł. NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 11/150 LISTOPAD

22 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nauka + biznes = sukces Prawie dwieście prac nadesłano na konkurs Nauka <=> Biznes, promujący znaczenie badań naukowych dla gospodarki. Zwycięzcą i zdobywcą czeku na pięć tysięcy złotych został Maciej Mytnik za pracę pod tytułem Nauka + Biznes = Sukces. Organizatorem konkursu jest działające w Uniwersytecie Jagiellońskim Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu, a partnerem organizacyjnym Centrum Innowacji i Zaawansowanych Technologii Politechniki Lubelskiej. Działalność obu instytucji to nie tylko komercjalizacja, badania zlecone, projekty naukowo-biznesowe. Obaj inicjatorzy wydarzenia chcą także propagować twórcze myślenie oraz świadomość możliwych korzyści wynikających ze współpracy środowiska nauki oraz biznesu. Sławomir Bobola Tandem Maciej Mytnik Nauka + Biznes = Sukces Główną ideą konkursu jest zachęcenie grafików profesjonalistów i amatorów do różnorodnego spojrzenia na możliwe relacje między nauką a gospodarką i biznesem. Nadsyłane prace odwołują się zarówno do współczesnych, jak i historycznych przykładów takiego współdziałania, pokazują nowe możliwości, ujmują temat realistycznie lub całkowicie metaforycznie W jury zasiadali: prezes Urzędu Patentowego RP dr Alicja Adamczak, prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego do spraw polityki kadrowej i finansowej prof. Michał du Vall, prorektor UJ ds. badań i współ- 22