Wybrane problemy wzrostu innowacyjności- Polska a pozostałe kraje europejskie

Transkrypt

1 Search_highlight1, stan na: Joanna Sadkowska, Uniwersytet Gdański Wstęp Wybrane problemy wzrostu innowacyjności- Polska a pozostałe kraje europejskie Uważna analiza zmian zachodzących w strukturach przedsiębiorstw oraz w ich szeroko rozumianym otoczeniu wskazuje jednoznacznie, iż innowacje stały się nieodłącznym składnikiem działalności podmiotów gospodarczych. Zdolność do wdrażania, które coraz częściej określa się w literaturze jako fenomen o wielowymiarowej konstrukcji- jest po pierwsze jednym z podstawowych czynników warunkujących możliwość konkurowania na coraz bardziej wymagających rynkach, pod drugie zaś punktem wyjścia do budowania gospodarki opartej na 1. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż, jak podkreślają D. Chen i C. Dahlman, zmianie uległa natura konkurencji- z konkurencji o charakterze typowo kosztowym w kierunku konkurencji bazującej właśnie na rozwiązaniach innowacyjnych (Chen, Dahlman. 2005). Analiza powyższych zjawisk zwraca uwagę na kolejny element w postaci zmian poziomu innowacyjności oraz związanej z nim problematyki oceny tego zjawiska. Umiejętność dokonywania pomiaru, a także porównań pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi, sektorami i gospodarkami krajów w tym zakresie wydaje się być jedną z kluczowych dla kadr zarządzających. Jak mierzyć innowacyjność gospodarki- wybrane aspekty Problem mierzenia zmian innowacyjności przysparza decydentom szereg trudności. Jest to związane w znaczącym stopniu z: mnogością mierników, które mogą zostać wykorzystane w procesie pomiaru, odmiennym charakterem wykorzystywanych narządzi (mierniki o charakterze jakościowym i ilościowym), a także koniecznością zapewnienia porównywalności wprowadzanych danych oraz uzyskanych, w wyniku badania, wyników. Analiza ewolucji narzędzi wykorzystywanych do mierzenia zmian innowacyjnych wskazuje na istotne zmiany, które nastąpiły w tym zakresie, a związane były z odejściem od klasycznych mierników bazujących na intensywności prowadzonych prac badawczo-rozwojowych (B+R) w kierunku mierników opartych o potencjał ludzki, co zobrazowano w tabeli 1. 1 D. Chen i C. Dahlman do podstawowych filarów gospodarki opartej na zaliczają: inwestycje długoterminowe w sektorze edukacji, rozwój zdolności innowacyjnej, modernizację infrastruktury informacyjnej oraz istnienie otoczenia ekonomicznego sprzyjającego transakcjom na rynku (Chen, Dahlman. 2005). 1

2 Tabela 1. Ewolucja narzędzi pomiaru zmian innowacyjnych Lp. Rodzaje wskaźników Dominujący model 1 Wskaźniki oparte na nakładach takich jak: prace B+R, patenty, publikacje 2 Wskaźniki koncentrujące się na innowacjach w przedsiębiorstwach (produkty, procesy) 3 Wskaźniki odnoszące się do: tworzenia oraz jej wykorzystania (innowacje technologiczne i nie technologiczne) Źródło: (Sirilli. 2003). Liniowy Interaktywny Systemowy model Wysoka dynamika ewolucji rodzajów jest kluczowym czynnikiem warunkującym zmiany w zbiorze wskaźników wykorzystywanych do pomiaru zmian innowacyjnych. Znajduje to odzwierciedlenie w głównych metodykach oceny innowacyjności realizowanych w państwach Unii Europejskiej w ramach programów stymulujących wzrost innowacyjności krajów członkowskich. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim: 1. European Innovation Scoreboard (EIS) oraz Global Innovation Scoreboard (GIS). Warto także zwrócić uwagę na inne wskaźniki sumaryczne: Technology Index publikowanego przez World Economic Forum oraz The Knowledge Index Banku Światowego. Wydaje się jednak, iż wskaźnikiem o kluczowym znaczeniu dla badania innowacyjności gospodarek poszczególnych krajów europejskich jest wskaźnik Summary Innovation Index (SII) budowany na podstawie badań publikowanych corocznie, od roku 2001, w European Innovation Scoreboard. W kontekście informacji ukazanych w tabeli 1 warto przyjrzeć się ewolucji elementów składowych wykorzystywanych do tworzenia SII od początku jego stosowania (tabela 2). Tabela 2. Zmiany w konstrukcji Summary Innovation Index w latach Liczba elementów składowych budujących SII Główne grupy wskaźników EIS 2001 EIS 2004 EIS 2006 EIS Zasoby ludzkie Tworzenie Przekazywanie Zasoby ludzkie Tworzenie Przekazywanie i Stymulatory Tworzenie Zasoby ludzkie Finansowanie i wsparcie Inwestycje przedsb. 2

3 Kluczowe zmiany w stosunku do poprzednich wersji i zastosowanie Finansowanie, ich wydajność oraz rynki zastosowanie Finansowanie, ich wydajność oraz rynki Wyróżnienie kategorii nie technicznej (non technical innovation) jako potencjalnego źródła zmniejszenia luki pomiędzy gospodarkami UE a gospodarkami USA i Japonii Innowacja i przedsiębiorcz ość Zastosowanie Własność intelektualna Wprowadzenie wskaźników związanych z ochroną własności przemysłowej (działalność patentowa) Powiązania i przedsiębiorczość Wydajność Innowatorzy Efekty ekonomiczne Szersze badanie działalności innowacyjnej nieopartej na pracach B+R (innowatorzy nie technologiczni) Uwzględnienie nakładów na innowacje nie technologiczne w całkowitych nakładach na działalność innowacyjną Źródło: Opracowanie na podstawie: (European Commission. 2001), (European Commission. 2005), (European Commission. 2007), (European Commission. 2009). Analiza elementów wykorzystywanych do badania zmian poziomu innowacyjności poszczególnych gospodarek wskazuje nie tylko na szybkie tempo wzbogacania zawartości wskaźnika SII o nowe elementy składowe, ale przede wszystkim na profilowanie badania innowacyjności w kierunku nowych, niestosowanych wcześniej aspektów działalności innowacyjnej takich jak: finansowanie projektów innowacyjnych, w tym między innymi przez venture- capital, rozwój technologii ICT, uwzględnienie roli innowatorów nie technologicznych, a przez to znaczenia działalności innowacyjnej, która jest prowadzona bez realizowania prac badawczych i rozwojowych oraz zakupywania wyników tychże prac. Innowacyjność Polski na tle innych państw- dyskusja i konkluzje Kształtowanie się SII dla gospodarki polskiej na tle pozostałych państw członkowskich UE, a także wybranych krajów pozostających poza strukturami unijnymi zobrazowano w kolejnej tabeli. Tabela 3. Summary Innovation Index- Polska a wybrane kraje europejskie Grupa krajów 2 EIS 2003 EIS 2005 EIS 2007 EIS 2008 Przynależność do grupy krajów wg EIS 2008 Kraje posuwające się naprzód (Moving Ahead) Islandia 0,49 0,49 0,50 0,47 Umiarkowani moderatorzy Dania 0,68 0,65 0,61 0,57 Liderzy Belgia 0,51 0,49 0,47 0,51 Następcy pod względem Niemcy 0,59 0,59 0,59 0,58 Liderzy 2 Klasyfikacja na podstawie EIS

4 Szwajcaria 0,68 0,68 0,67 0,68 Liderzy Kraje tracące rozpęd (Losing Momentum) Szwecja 0,82 0,78 0,73 0,64 Liderzy Finlandia 0,69 0,65 0,64 0,61 Liderzy Wlk. Bryt 0,57 0,56 0,57 0,55 Liderzy Irlandia 0,50 0,50 0,49 0,53 Następcy pod względem Holandia 0,50 0,49 0,48 0,48 Następcy pod względem Kraje cofające się (Falling Further Behind) Austria 0,47 0,48 0,48 0,53 Następcy pod względem Estonia 0,35 0,35 0,37 0,45 Umiarkowani moderatorzy Czechy 0,32 0,33 0,36 0,40 Umiarkowani moderatorzy Kraje doganiające (Catching up) Norwegia 0,40 0,38 0,36 0,38 Umiarkowani moderatorzy Hiszpania 0,32 0,32 0,31 0,37 Umiarkowani moderatorzy Litwa 0,23 0,24 0,27 0,29 Kraje doganiające Polska 0,21 0,22 0,24 0,31 Kraje doganiające Słowacja 0,23 0,23 0,25 0,31 Kraje doganiające Łotwa 0,16 0,17 0,19 0,24 Kraje doganiające Rumunia 0,16 0,16 0,18 0,28 Kraje doganiające Węgry 0,24 0,25 0,26 0,32 Kraje doganiające Bułgaria 0,20 0,20 0,23 0,22 Kraje doganiające Źródło: (European Commission. 2007), (European Commission. 2009). Analizując dane zebrane w tabeli 3 uwagę zwraca fakt, iż polska gospodarka od początku badanego okresu cechowała się jedną z niższych, spośród badanych krajów, wartością wskaźnika SII- zarówno w odniesieniu do krajów, które dołączyły do struktur unijnych w roku 2004, jak i państw z grupy UE Na początku analizowanego okresu polska gospodarka została zaliczona do ostatniej spośród czterech kategorii- krajów doganiających -, w której pozostała do jego końca 4. Warto przy tym zauważyć, iż prawidłowość ta dotyczyła przeważającej większości krajów- członków UE od maja roku Jednym wyjątkiem są Czechy oraz Estonia, które, zgodnie z wynikami EIS 2008, zostały zakwalifikowane do grupy krajów określanych mianem umiarkowanych innowatorów. Elementem, który rodzi pytania jest nie tyle- dlaczego gospodarka polska pozostaje w tyle za gospodarkami wysoko rozwiniętymi zaliczanymi do innowacyjnych lokomotyw Europy (dla porównania Dania, Szwecja, Niemcy z wartością SII przeszło dwukrotnie wyższą niż w przypadku Polski), ale- dlaczego innowacyjność Polski należy uznać za nie wyróżniającą się nawet w porównaniu z wynikami uzyskiwanymi przez gospodarki państw takich jak Czechy czy Węgry, a więc porównywalnych pod względem punktu wyjścia dla rozwoju wolnego rynku. 3 Przy jednoczesnym zmniejszaniu luki innowacyjnej pomiędzy gospodarkami Unii a gospodarkami USA i Japonii. 4 Dla porównania, spośród krajów grupy państw doganiających, najszybsze postępy odnotowano w przypadku Bułgarii (European Commission. 2009). 4

5 Tabela 4. Mocne i słabe strony innowacyjnych gospodarek- Polska na tle wybranych krajów Państwo Mocne strony Słabe strony Liderzy (wybrane kraje): Szwecja Rozwój zasobów ludzkich Wydajność Finansowanie i wsparcie dla Innowatorzy (venture capital) Inwestycje przedsiębiorstw Relacje i przedsiębiorczość Niemcy Innowatorzy Rozwój zasobów ludzkich Efekty ekonomiczne Wydajność Finansowanie i wsparcie dla Finlandia Rozwój zasobów ludzkich Wydajność Inwestycje przedsiębiorstw Innowatorzy Dania Rozwój zasobów ludzkich Inwestycje przedsiębiorstw Finansowanie i wsparcie dla Innowatorzy Inwestycje przedsiębiorstw Efekty ekonomiczne Relacje i przedsiębiorczość Kraje członkowskie UE od roku 2004 (wybrane kraje): Czechy Inwestycje przedsiębiorstw Rozwój zasobów ludzkich Efekty ekonomiczne Wydajność Innowatorzy Finansowanie i wsparcie dla Słowacja Inwestycje przedsiębiorstw Finansowanie i wsparcie dla Efekty ekonomiczne Wydajność Relacje i przedsiębiorczość Innowatorzy Estonia Finansowanie i wsparcie dla Wydajność Inwestycje przedsiębiorstw Relacje i przedsiębiorczość Innowatorzy Węgry Efekty ekonomiczne Wydajność Innowatorzy Polska Rozwój zasobów ludzkich Finansowanie i wsparcie dla Inwestycje przedsiębiorstw Efekty ekonomiczne Wydajność Relacje i przedsiębiorczość Źródło: (European Commission. 2009). Sytuacja gospodarki polskiej, w której poziom innowacyjności zdecydowanie odbiega od poziomu innych gospodarek europejskich, jednocześnie przy cechach stałego wzrostu innowacyjnego obnaża 5

6 słabe strony między innymi funkcjonującego, czy raczej dopiero rozwijającego się, systemu wsparcia dla, a także problemu stymulowania przedsiębiorczości i jej rozwoju. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż, zgodnie z wynikami badań (EIS 2008), systematycznie wzrasta odsetek przedsiębiorstw- innowatorów prowadzących działalność innowacyjną bez: 1. realizowania własnych prac B+R; i/lub 2. bez zakupywania wyników tych prac od innych jednostek (Arundel, Bordoy, Kanerva. 2008), przy czym, w większości przypadków, udział procentowy liczby innowatorów nieprowadzących prac B+R jest szczególnie wysoki w krajach o niższych wartościach wskaźnika SII, a więc tych cechujących się relatywnie najsłabiej rozwiniętym systemem udzielania wsparcia dla działalności innowacyjnej 5. Analizując zmiany, jakie nastąpiły w zakresie prowadzenia działalności innowacyjnej zarówno na poziomie mikro, jak i na poziomie makro, można zauważyć, iż w kolejnych latach należy oczekiwać systematycznie zwieszającego się udziału o charakterze nie technologicznym (innowacje organizacyjne i marketingowe) wdrażanych przez przedsiębiorców, jako wynik braku wystarczającej ilości środków finansowych na wdrażanie innego typu bądź też, świadomego wyboru co do wprowadzenia tego rodzaju. Realizacja projektów innowacyjnych, które kończą się sukcesem niesie dla podmiotów wdrażających szeroki zbiór korzyści związanych między innymi ze wzrostem efektywności, poprawą wyników finansowych, czy też zwiększeniem zdolności do konkurowania. Nie tak często zwraca się jednak uwagę na fakt, iż wdrażanie może być dla menedżerów dylematem. Jak podkreślają G. Pisano i D. Teece, u źródeł tego dylematu leży fakt, iż innowacje z jednej strony są traktowane jako eliksir wzrostu gospodarczego, zyskowności i konkurencyjności, z drugiej jednak strony nie ma gwarancji, iż wysiłki innowatorów zostaną wynagrodzone (Pisano, Teece. 2007). Zdaniem cytowanych autorów, kluczowym elementem jest nie sam fakt stawania się coraz bardziej innowacyjnym, ale nabycie umiejętności wychwytywania wartości z. Przedstawione spojrzenie z pewnością rzuca nowe światło na problem zmian innowacyjności. Wydaje się bowiem, iż zmiany innowacyjności będą w coraz większym stopniu oceniane właśnie poprzez pryzmat korzyści nie tylko dla samych przedsiębiorców, ale również dla całego społeczeństwa. Bibliografia: 1. Arundel A., Bordoy C., Kanerva M., 2008, Neglected Innovators: How do Innovative Firms that do not Perform R&D Innovate?, INNO-Metrics Thematic Paper, s Chen D., Dahlman C., 2005, The Knowledge Economy, the KAM Methodology and World Bank Operations, The World Bank, Washington, s Zgodnie z wynikami EIS 2007, udział procentowy innowatorów nie prowadzących działalności B+R kształtował się dla poszczególnych państw następująco: Szwecja- 22%, Dania- 8%, Niemcy- 40%, Holandia- 17%, Czechy- 45%, Węgry- 57%, Litwa- 70%, Polska- 82%, Bułgaria-91% (European Commission. 2008). 6

7 3. European Commission, European Innovation Scoreboard 2001, Luxembourg 2001, s European Commission, European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, Bruksela 2004, s European Commission, European Innovation Scoreboard 2006-Comparative Analysis of Innovation Performance, Luxembourg 2007, s European Commission, European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, Luxembourg 2008, s European Commission, European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, Luxembourg 2009, s. 6, 9, 23, Pisano G., Teece D., 2007, How to Capture Value from Innovation: Shaping Intellectual Property and Industry Architecture, California Management Review vol. 50, no. 1, s Sirilli G., 2003, Measuring Innovation: Methods and Perspectives, prezentacja, Urbino, s. 2. 7