KLASYCZNA TEORIA CNÓT I JEJ ZWIĄZKI Z TEORIĄ POLITYKI: SOKRATES, PLATON, ARYSTOTELES, EPIKUR, STOICYZM, SCEPTYCYZM
|
|
- Judyta Olszewska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Wykład KLASYCZNA TEORIA CNÓT I JEJ ZWIĄZKI Z TEORIĄ POLITYKI: SOKRATES, PLATON, ARYSTOTELES, EPIKUR, STOICYZM, SCEPTYCYZM Sokrates, Platon, Arystoteles Dla starożytnych myślicieli greckich i rzymskich, a potem także dla chrześcijańskich, podstawowym pojęciem w etyce i polityce było pojęcie cnoty etycznej (gr. areté, łac. virtus). Już sofiści uważali, że cnota etyczna nie wiąże się z arystokratycznym pochodzeniem, lecz jest wiedzą, której można nauczyć. Uważali jednak, że cnoty są zrelatywizowane do warunków społecznych i politycznych, zależą od wieku, płci, pozycji społecznej itp. Dopiero Sokrates (470/ p.n.e.), nauczyciel Platona uznał, iż cnota etyczna ma charakter uniwersalny, ponieważ tym, co najważniejsze w człowieku jest jego dusza rozumne, świadome ja, które pozwala człowiekowi poznawać prawdę i jest centrum osobowości moralnej, zdolnej do refleksji nad postępowaniem człowieka i do kierowania jego czynami. Osiąganie cnoty to dbanie o duszę. Dusza stoi ponad ciałem i jej zadaniem jest sprawowanie kontroli (panowanie) nad tym, co cielesne, a więc zmysłowe i nierozumne. Dobro moralne osiąga się dzięki rozumowi i wiedzy, czyli - według Sokratesa - dzięki znajomości definicji pojęć etycznych: sprawiedliwości, mądrości, pobożności, umiarkowania, męstwa itp. Zło moralne wynika z niewiedzy, a więc nikt nie grzeszy dobrowolnie. Sokrates, jak się zdaje, nie do końca zdawał sobie sprawę z ułomności natury ludzkiej i z różnicy między świadomością moralną a gnuśnością czy wręcz złośliwością człowieka. Można bowiem zdawać sobie
2 sprawę, iż coś powinno być osiągnięte i nie znajdować w sobie wystarczającej siły i ochoty, by tego dokonać. Platon ( p.n.e.) nawiązał do koncepcji człowieka Sokratesa - swego nauczyciela, której jądrem było utożsamienie natury człowieka z jego duszą (psyche) i uznanie, iż istotą i celem duszy jest rozumność, pozwalająca jej osiągnąć cnotę, czyli dzielność etyczną (areté). Sokratesa polityka nie interesowała w wymiarze praktycznym i teoretycznym, niemniej uważał on, iż jego działalność pedagogiczna: dyskutowanie ze słuchaczami na tematy etyczne, ma także znaczenie polityczne, gdyż zrozumienie czym jest cnota (cnoty), prawidłowe uformowanie pojęć etycznych, uzyskanie wiedzy etycznej pozwala człowiekowi postępować właściwie jako człowiekowi i obywatelowi. Platon uważał problematykę polityczną za jeden z głównych wątków w filozofii, a także czynił bezskuteczne starania o wprowadzenie w życie swych koncepcji politycznych. Według Platona dusza ludzka dzieli się na trzy części: rozumną (logistikon), oraz zajmujące niższe miejsca w hierarchii części: impulsywną (thymoeides) i zmysłową (lub pożądliwą) (epithymetikon). Dusza impulsywna, czyli źródło woli, była czynnikiem popychającym człowieka do działania mającego na celu realizację cnoty. Była elemntem, którego brakowało w koncepcji Sokratesa. Każda z części duszy winna osiągnąć pełnię (doskonałość), czyli odpowiednią cnotę: mądrość (sophia), męstwo (odwagę) (andreia) i opanowanie (sophrosyne). Osiągnięcie tych cnót owocuje czwartą cnotą sprawiedliwością (dikaiosyne). Wszystkie cztery cnoty określane są mianem kardynalnych, czyli węzłowych, głównych. W ujęciu Platona sprawiedliwość jest cechą zarówno ludzi, którzy dzięki mądrości osiągnęli wszystkie cnoty, jak i państwa (wspólnoty politycznej). Pierwsze rozumienie sprawiedliwości jest obce współczesnemu myśleniu. Dzisiaj uznalibyśmy człowieka, który posiada trzy cnoty, za człowieka nie tyle sprawiedliwego, co raczej wewnętrznie uporządkowanego, zharmonizowanego, czyli postępującego w sposób
3 rozumny, odważny, a przy tym umiarkowany. Ludzie sprawiedliwi zdolni są do zbudowania sprawiedliwej polis (państwa i społeczeństwa), w której dzięki harmonii panującej między podstawowymi warstwami społecznymi, które charakteryzuje funkcjonalność wobec całości zadań stojących przed państwem: kierowania państwem i zachowania jego jedności, obrony państwa i zapewnienie produktów niezbędnych dla życia jego obywateli. Tak jak sprawiedliwość pozwala żyć pojedynczemu człowiekowi szczęśliwie, tak sprawiedliwość realizowana w skali polis zapewnia jej trwałość i szczęście. W zależności od wykazywanych uzdolnień ludzie są wychowywani i kształceni (zasady i system wychowania przyszłych obywateli nazywano w Grecji paideia) tak, by stać się członkami odpowiedniej warstwy i przysłużyć się realizacji wspólnego dobra. Ci, którzy wykazują się zamiłowaniem do rozwijania w sobie mądrości i osiągną najwyższy stopień wiedzy (episteme) pełnią w państwie rolę filozofów-władców (w tym także kobiety), czuwających nad właściwym ukształtowaniem przyszłych obywateli i osiągnięciem trwałości polis. Wykazujący się odwagą stają się strażnikami państwa (zarówno mężczyźni, jak i kobiety), cechujący się opanowaniem wchodzą do warstwy wytwórców, mają prawo do prywatnej własności i zakładania własnych rodzin, które nie przysługuje filozofom i strażnikom. Dzieci w tych dwóch warstwach odbierane są matkom i wychowywane wspólnie, i traktowane jako potomstwo wszystkich członków tych warstw. Ten rodzaj wychowania przygotowuje nowych członków elity politycznej polis. Powierzenie władzy filozofom ma także głębokie znaczenie metafizyczne, bowiem wiedza o Dobru najwyższym, jaką posiedli, sprawia, iż cała polis (państwo i społeczeństwo) realizuje Dobro pod kierunkiem mędrców.
4 Państwo Platona dusza cnoty warstwy społeczne dusza rozumna (intelekt) mądrość władcyfilozofowie (strażnicy) dusza impulsywna (temperament) męstwo obrońcy (pomocnicy) dusza zmysłowa (pożądliwość) opanowanie wytwórcy (zarobnicy) umiarkowanie sprawiedliwość: 1. harmonia osobowości moralnej 2. harmonia w państwie (porządek i pokój wewnętrzny) W Państwie Platon przeciwstawia reprezentowaną przez sofistę Trazymacha koncepcję polityki, opartej na sile i dążeniu przez władców do realizacji własnych interesów ( sprawiedliwość wszędzie polega na jednym i tym samym: na interesie mocniejszego ), Sokratesowej koncepcji polityki, uprawianej ze względu na interes (dobro) poddanych (obywateli), które osiąga się przez dbałość o dobro wspólnoty politycznej (państwa). Zasady tak pojmowanej polityki przedstawia Platon ustami Sokratesa. Sprawiedliwość jest przez Sokratesa-Platona rozumiana jako cnota etyczna: harmonia duszy ludzkiej, czyli moralne uporządkowanie i cnota polityczna: harmonia państwa, jego porządek i ład moralny i instytucjonalny.
5 Bo rozłamy jakieś, Trazymachu, i nienawiść, i walki wewnętrzne niesprawiedliwość wywołuje, a sprawiedliwość rodzi zgodę i przyjaźń. Czy nie? Podczas dyskusji Trazymach wbrew sobie musi przyznać, iż niesprawiedliwość nie jest cnotą, a więc przyjmuje punkt widzenia Sokratesa- Platona. Przestawiając wizję idealnego ustroju Platon wkłada w usta Sokratesa następujące słowa: /.../ są w państwie zarobnicy, pomocnicy i strażnicy. Jeżeli każda z tych warstw robi w państwie to tylko, co do niej należy, jeżeli każda robi swoje, więc wprost przeciwnie niż w tamtym wypadku, to byłaby sprawiedliwość i przez to państwo stawałoby się sprawiedliwe. Wskazuje w ten sposób na znaczenie dla ładu wewnętrznego państwa/społeczeństwa odpowiednich warstw społecznych, wypełniających im tylko właściwe funkcje, dzięki czemu w państwie panuje ład moralny i polityczny, czyli sprawiedliwość. Harmonia wewnętrzna człowieka, czyli sprawiedliwość, przez analogię do państwa też jest rezultatem właściwego działania (osiągnięcia cnoty) trzech elementów: duszy rozumnej (intelektu), duszy impulsywnej (temperamentu) i duszy pożądliwej (pożądliwości). Analogia ta ma głęboki sens, wyraża bowiem zasadniczą więź między osobowością moralną człowieka i państwem, między etyką i polityką. /.../tak jak w państwie składają się na nie trzy rodzaje: zarobkujący, pomocnicy i radcy, tak i w duszy istnieje ten czynnik trzeci [obok intelektu i
6 pożądliwości M.K.] temperament i to jest naturalny pomocnik intelektu, jeżeli się nie popsuje pod wpływem złego wychowania. Dla greckich filozofów zajmujących się polityką istotna była kwestia, jak liczni są rządzący i czy rządzą sprawiedliwie, realizując dobro całej wspólnoty. Dlatego też Platon w dialogu Polityk dokonuje przeglądu i oceny ustrojów politycznych, biorąc pod uwagę, czy rządzi państwem jeden władca, nieliczni czy wielu, i czy postępują w sposób praworządny. Jeśli rządy są oparte na prawie, wówczas najlepszym ustrojem jest monarchia, nieco gorszym arystokracja, najgorsza zaś wśród ustrojów sprawiedliwych jest demokracja. Spośród niepraworządnych ustrojów najlepsza jest demokracja, gorsza oligarchia, najniżej zaś stoi w tej hierarchii tyrania. W Państwie Platon rozpatruje także sposób sprawowania władzy i typy ludzkie dominujące w danym ustroju oraz powolny upadek określonej organizacji państwa (nawiązując do mitu o wieku złotym, po którym następują coraz gorsze epoki) 1. Ewolucja ustrojów i typów ludzkich polega na rozpadzie i przechodzeniu w kolejne mniej wartościowe formy organizacji polis i odpowiadające im coraz lichsze charaktery moralne sprawujących władzę, które stają się przyczyną osłabienia warstwy rządzącej. Przewrót każdego ustroju państwowego stwierdza Platon - wychodzi właśnie od tego czynnika, który ma rządy w ręku, kiedy się w nim zaczną rozterki wewnętrzne 2. Doskonałe państwo - arystokracja (rządy najlepszych, aristeus najlepszy, kratos władza, rządy), przekształca się w timokrację (timarchię) (rządy ludzi żądnych zaszczytów, ambitnych i kłótliwych, timos m.in. zaszczyt), z timokracji wyrasta oligarchia (rządy nielicznej grupy, oligos mały, arche władza), czyli władza grupy bogaczy oparta na cenzusie majątkowym ( rządzą 1 Jeżeli jest pięć rodzajów państw, to i pięć będzie rodzajów struktury duchowej ludzi prywatnych (chodzi o układ władz duszy i dominację w nim jakiejś części duszy przyp. M.K.). Por. Platon, Państwo, przeł. W. Witwicki, Warszawa 1958, t. I, ks. VIII, 544 E, s Relacje między ustrojami a typami ludzi i ich ewolucję omawia Platon w Państwie, w ks. VIII, 544 D 569 C, s Platon, Państwo, op. cit., t. I, ks. VIII, s. 413, 545 D.
7 bogaci a ubogi nie ma udziału w rządach ); w oligarchii część sprawujących władzę dąży do osiągnięcia bogactw i podporządkowania sobie pozostałych przez rozdział nieruchomości i gruntów, przekształcenie ich we własność prywatną, pozostającą w rękach niewielkiej grupy rządzących. Oligarchia wyradza się w demokrację, gdy władzę zdobywają ubodzy i przepędzają bogaczy, ustanawiając rządy demokratyczne (rządy ludu, czyli demosu, ogółu posiadających prawa obywatelskie): ubodzy zwyciężą i jednych bogaczów pozabijają, drugich wygnają z kraju, a pozostałych dopuszczą do udziału w ustroju i w rządach 3. Demos nie baczy na Dobro najwyższe, poddaje się demagogom, którzy robią karierę polityczną, bowiem głoszą, że są przyjaciółmi ludu ; wolność w tym ustroju staje się samowolą. W demokracji wszystkim wszystko wolno, a ponieważ z wolności bez granic [powstaje] niewola najzupełniejsza i najdziksza, toteż demokracja wyradza się w tyranię (dyktaturę) 4. W tym ustroju anarchia i samowola, brak opanowania (kontroli rozumu nad postępkami) i owładnięcie pożądaniami cechuje nie tylko przywódcę państwa tyrana, lecz także tyrańskich obywateli. którzy albo kogoś tyranizują, albo się przed kimś płaszczą 5. Ale właśnie w demokracji, w jej różnorodności i barwności zawarte są zarówno właściwości wszelkich znanych ustrojów, jak i różnorodność typów ludzkich. Demokracja stanowi czyste podłoże, na którym można budować nowy idealny ustrój 6. To rodzaj Anaksymandrowego apeironu - bezkresu, z którego może wyłonić się rozumny ład polityczny, dzięki prawdziwej wiedzy jaką posiadają filozofowie, którzy osiągną władzę. 3 Ibidem, s. 434, 557 A. 4 Tyrania w czasach starożytnych nie była powszechnie potępiana. Określenie to stosowano do jedynowładców przekraczających prawo, zdobywających władzę siłą. Tyranami nazywano w związku z tym również niektórych królów, rozszerzających swą, skądinąd legalną, władzę. Tyrani przeciwstawiali się rządom oligarchicznym, i choć byli potępiani przez arystokrację i zwolenników demokracji, nierzadko zyskiwali poparcie ludu, np. w bogatych miastach portowych Grecji Władza jednostki przybierała czasem postać a j z y m n e t i i (ajsymnetia), czyli władzy pochodzącej z wyboru lub wynikającej z pełnienia funkcji rozjemcy czy prawodawcy (w Azji Mniejszej). Takim ajzymnetą (ajsymnetą) był np. Solon w Atenach. Ajzymnetami bywali czasem tyrani. Por. W. Kornatowski, op. cit., s , s. 87, przyp.11, oraz G. Rachet, Słownik cywilizacji greckiej, przeł. E. Papuci-Władyka, Katowice 1998, hasła ajsymneci, arbitraż, prawodawca. 5 Platon, Państwo, op. cit., t. II, ks. IX, s. 14, 576 B. Z taką charakterystyką osobowości demokratycznej zdumiewająco współgra analiza osobowości autorytarnej przedstawiona przez Ericha Fromma w Ucieczce od wolności. 6 R. Legutko, Krytyka demokracji w filozofii politycznej Platona, op. cit., s
8 W Prawach Platon podchodzi do kwestii najlepszego ustroju bardziej realistycznie. W tym ujęciu najłatwiejsza droga do dobrego ustroju prowadzi od samowładztwa (tyranii), by stawać się coraz trudniejszą w przypadku przejścia od monarchii królewskiej, następnie od pewnej formy demokracji, a na końcu od oligarchii (ze względu na zbyt dużą liczbę władców) 7. Zmiana w stosunku do jego stanowiska wyrażonego w Państwie polega przede wszystkim na dostrzeżeniu możliwości połączenia silnej władzy politycznej tyrana (jednostki) z wiedzą i rozumnością prawodawcy. Wbrew pewnym powierzchownym podobieństwom nie jest to wczesna postać makiawelizmu, bo władza polityczną jest mitygowana prawem (którego reguły, jako twór rozumu, są ogólne), a nie zasadami skutecznego działania podsuwanymi władcy przez doradców. Podkreśla także, iż doświadczenie historyczne dowodzi, że państwa, w których zachowano umiar w rządach samowładnych (monarchia) i w wolności (demokracja) cieszyły się pomyślnością. Zatem państwa, które chcą się dobrze rządzić muszą mieć coś z monarchii i demokracji, jeżeli wolność i przyjaźń kierowana rozumem ma w nich panować ; a więc najlepszy ustrój ma charakter mieszany 8. Filozofia Arystotelesa ( p.n.e.), ucznia Platona, kontynuuje podstawowe problemy złożonego i ewoluującego stanowiska autora Państwa, Polityka i Praw. Arystoteles podejmuje problem związków między naturą człowieka i wspólnotą polityczną. Człowiek posiada trzy części duszy: rozumną we właściwym znaczeniu (dianoetikon), część będąca zdolnością żywienia pragnień (orektikon), słuchająca rozumu, uczestnicząca poniekąd w rozumie (logou pe metechon) i część wegetatywną (fitikon), nierozumną. Tak pojmowany człowiek zdolny jest do kierowania sobą dzięki rozumowi, by osiągnąć cnotę rozpoznając za pomocą rozumu miarę właściwego człowiekowi postępowania. Rozum pozwala człowiekowi znaleźć właściwą miarę (złoty środek) między 7 Ibidem, s Por. Platon, Prawa, przełożyła i opracowała M. Maykowska, Warszawa 1960, s.149, 710 D. 8 Platon, Prawa, op. cit., s. 121, ks. III, 693 D.
9 skrajnościami ludzkiego postępowania, które są zdeterminowane przez uleganie namiętnościom. Ma to istotne znaczenie, gdyż sam nawyk nie jest wystarczającą gwarancją osiągnięcia cnoty etycznej. Człowiek może bowiem, zgodnie z zasadą, iż przyzwyczajenie jest druga naturą, wykształcić w sobie nawyki amoralne, występne, których źródłem są niekontrolowane namiętności. Dlatego niezbędny jest rozum, który sprawuje kontrolę nad namiętnościami. Właściwa miara postępowania polega na unikaniu skrajności. Odwaga jest w równym stopniu oddalona od tchórzostwa, jak od brawury. odwaga + tchórzostwo brawura - - /.../ postępowanie zaś zgodne z poszczególnymi cnotami jest np. sprawiedliwe czy umiarkowane, nie jeśli posiada samo pewne właściwości, lecz jeśli nadto podmiot jego w chwili działania posiada pewne dyspozycje, to znaczy, jeśli działa, po pierwsze, świadomie; po drugie, na podstawie postanowienia, i to postanowienia powziętego nie ze względu na coś innego; po trzecie, dzięki trwałemu i niewzruszonemu usposobieniu. Nic z tego z wyjątkiem samej wiedzy nie wchodzi w grę, jeśli idzie o wykonywanie sztuk; co się tyczy natomiast posiadania cnót, to wiedza jest tu rzeczą niewielkiej lub żadnej zgoła wagi 22, niemałe jednakowoż mają znaczenie, a nawet wszystkim są pozostałe momenty, które stają się naszym udziałem dzięki częstemu dokonywaniu czynów [np.] sprawiedliwych lub umiarkowanych.
10 Czyny więc są sprawiedliwe i umiarkowane, jeśli są takie, jakich by dokonywał człowiek sprawiedliwy lub umiarkowany; człowiekiem natomiast sprawiedliwym i umiarkowanym jest ten, kto nie tylko czynów takich dokonuje, lecz dokonuje ich nadto w ten sposób, w jaki ich dokonują ludzie sprawiedliwi i umiarkowani 23. Słusznie tedy mówi się, że człowiek staje się sprawiedliwy dzięki sprawiedliwemu postępowaniu, a umiarkowany dzięki postępowaniu umiarkowanemu; natomiast nikt z tych, co nie postępują w ten sposób, nie ma żadnych nawet widoków osiągnięcia dzielności etycznej (Arystoteles, Etyka Nikomachejska, Warszawa 1982, s. 52, Ks. II, IV, 1105a-1105b). W przytoczonym fragmencie Etyki Nikomachejskiej Arystoteles wskazuje na istotne warunki postępowania zgodnego z cnotami, czyli postępowania moralnego: 1. postępowanie ma mieć cechy działania moralnego 2. wynikać z dyspozycji podmiotu działania, czyli być działaniem: a. świadomym, a nie odruchowym, b. opartym na postanowieniu, czyli z wyraźną intencją moralną, bez celów ubocznych, a więc w sposób bezinteresowny, c. opartym na trwałym i niewzruszonym usposobieniu, tzn. wypływającym z ukształtowanej osobowości moralnej człowieka. Czyny moralne, czyli czyny cnotliwe nie mogą więc wyglądać tylko na zewnątrz jako spełniające wymogi moralne, lecz muszą być wyrazem moralnego charakteru człowieka. Dopiero wówczas możemy uznać, iż człowiek będzie postępował moralnie w sposób konsekwentny i niezawodny, a nie pod wpływem chwili czy kaprysu. Arystoteles mówiąc, iż człowiek staje się sprawiedliwy dzięki sprawiedliwemu postępowaniu, podkreśla praktyczne znaczenie cnoty jako działania (praktyki), która wymaga ćwiczeń i powtórzeń. Tym samym zdecydowanie odrzuca Sokratesową koncepcję cnoty jako
11 znajomości definicji pojęć etycznych, ponieważ sama wiedza pojęciowa nie wystarcza do działania. Autor Etyki Nikomachejskiej podkreśla, iż cnota jest pewną sprawnością, której człowiek musi się wyuczyć, by skutecznie ją urzeczywistniać w życiu. Wychowanie, polegające na przekazie doświadczenia społecznego i reguł posługiwania się rozumem, a następnie udział w życiu polis (uczestnictwo w sądach i zgromadzeniach ludowych, ustanawiających prawa i sprawujących władzę w państwie), wytwarzają w człowieku nawyk (hexis) postępowania trwałą dyspozycję do realizacji cnoty. Człowiek jest więc istotą społeczną ale pełnię człowieczeństwa osiąga w życiu zorganizowanym przez instytucje polityczne. Dlatego jest istotą polityczną (zoon politikon), z natury zdaną na życie w państwie 9. Państwo według Arystotelesa, podobnie jak w ujęciu Platona, nie ma charakteru kontraktualnego (opartego na umowie), lecz naturalny i pierwotny w stosunku do poszczególnego człowieka. Jest wspólnotą, w której jednostka, uczestnicząc w innych mniejszych wspólnotach (rodzinie, rodzie, bractwie, zrzeszeniu, itp.) staje się pełnym człowiekiem, a więc osiąga życie szczęśliwe i piękne, polegające na osiąganiu cnoty i na dokonywaniu pięknych uczynków, jako że dobro i piękno są ze sobą nierozłączne (wpływ Platona). Taki tez jest etyczny cel istnienia państwa: szczęśliwe i piękne życie jego obywateli. Państwo umożliwia życie doskonałe (pełne) i samowystarczalne 10. Dlatego badanie znanych ustrojów państwowych (politeia) ma za zadanie określić jak rzeczywistym państwom udaje się urzeczywistnić ich podstawowy cel i jakie cechy powinien mieć ustrój i państwo, które cel ten realizuje najlepiej 11. Ustroje i typy państw rozróżnia Arystoteles ze względu na liczebność rządzących i 9 Arystoteles, Polityka, przekł. i oprac. L. Piotrowicz, Wrocław 1953, s. 90, ks. III, 4, 2, 1278 b. 10 Ibidem, s. 96, ks. III, 5, 14, 1280b. 11 Arystoteles na ogół utożsamia ustrój i państwo. Czasem ustrój pojmuje jako formę rządu, traktując państwo jako ogół rządzących i rządzonych. Termin politeia używany jest przez niego w znaczeniu szerszym jako państwo i węższym, specyficznym, jako państwo o pewnym (pożądanym) typie ustroju (patrz niżej).
12 charakter korzyści związanych z rządzeniem. Ustrój i rząd oznaczają właściwie to samo. Rząd jest czynnikiem władającym w państwach, a jako taki z konieczności znajduje się w rękach albo jednostki, albo niewielkiej czy też i wielkiej liczby ludzi. Otóż kiedy te jednostki lub też niewielka ich grupa, czy w końcu i wielka ich liczba władają ku ogólnemu pożytkowi, to takie ustroje są z konieczności właściwe; jeśli natomiast maja na względzie tylko własną korzyść czy to jednostki, czy niewielkiej grupy, czy masy, to są to zwyrodnienia. Bo albo nie powinno się członków takiego państwa nazywać obywatelami, albo winni oni uczestniczyć w korzyściach, jakie państwo zapewnia 12. Autor Polityki, podobnie jak Platon, posługuje się kryterium ilościowym, ponieważ cnoty mogą osiągnąć nieliczni, a jedynie cnota męstwa jest cnotą masy. Kryterium dobra ogólnego pozwala mu odróżnić ustroje zgodne z naturą i zwyrodniałe. Do pierwszych należą monarchia, arystokracja i politeja, czyli ustrój polegający na rządach ludu ku ogólnemu pożytkowi. Do drugich zalicza się tyranię, która powstaje, gdy jedynowładca ma na względzie własną korzyść, oligarchię rodzącą się, gdy rządzący zabiegają o interes bogaczy, demokrację, która wyłania się, wówczas, gdy sprawujący władzę dbają o korzyści ubogich. Rozważania na temat zalet i wad ustrojów i mechanizmów ich powstawania wiążą się z kwestią stabilności państw. Zasadniczym źródłem stasis (z grec. bunt, spór, rozłam, stronnictwo w państwie), czyli politycznego konfliktu czy rywalizacji, prowadzących do przewrotu, jest nierówność. Jak mówi Arystoteles: W ogóle bowiem dążenie do równości bywa przyczyną przewrotów. 13 Upośledzeni pragną uzyskania równych praw (ubodzy buntują się przeciwko bogatym), ci, którzy już je posiadają zabiegają o większe prawa (pragną dominacji nad innymi). Obszerny materiał historyczny jakim posługuje się Arystoteles stanowi podstawę tego uogólnienia. Zarówno podejście empiryczno-porównawcze, jak i wpływ późnego Platona 12 Ibidem, s , ks. III, 5,1, 1279a. 13 Ibidem, s. 161, ks. V, 1,6, 1301b.
13 sprawiły, iż Arystoteles w mniejszym stopniu zainteresowany był idealnym ustrojem jako projektem z natury nie nadającym się do realizacji. Bardziej natomiast interesował go ustrój, który mógłby znaleźć zastosowanie w większości państw, a przy tym spełniał pewne wymogi polityczne i etyczne 14. Analiza przyczyn wywołujących konflikty polityczne prowadzi autora Polityki do przekonania, iż główne motywy działania ludzi (samowola, żądza zysku i zaszczytów, strach, wzgarda itp.) są niezmienne, a tym samym stabilność państwa - niezależnie od ustroju krucha. Wszakże spośród znanych ustrojów oligarchia i demokracja wykazują względną trwałość w stosunku do innych, przy czym oligarchia jest ustrojem mniej stabilnym od demokracji. Ma to mieć związek z różnym stopniem konfliktowości obu ustrojów. W oligarchii sama warstwa sprawujących władzę jest nękana wewnętrznymi rozłamami, niezależnie od konfliktu między grupą oligarchiczną a ludem. W demokracji przeciwieństwo występuje jedynie w stosunku do oligarchii, lecz nie ma istotnych konfliktów ( godnych uwagi ruchów ) w łonie samego ludu, które byłyby skierowane przeciwko niemu samemu 15. W związku z tym najlepszy i zarazem możliwy do urzeczywistnienia ustrój winien łączyć we sobie cechy oligarchii i demokracji ( Im więcej zaś jest ustrój mieszany, tym większą wykazuje trwałość ). Jak wspomnieliśmy Arystoteles określa go mianem politei (politeia - z grec. prawo obywatelstwa, rządy obywateli, rząd demokratyczny, państwo). Istotnym czynnikiem stabilizującym państwo jest zamożność obywateli, która unika skrajności: nadmiernego bogactwa lub ubóstwa. Najlepsze państwo (i ustrój) politeja winno się opierać na stanie średnim. Demokracja mająca liczną klasę średnią (średniozamożnych obywateli) ma przewagę nad innymi ustrojami, gdyż podziały majątkowe w takim państwie nie są znaczące (nie dochodzi więc do 14 Jaki jest najlepszy ustrój i jakie najlepsze jest życie dla większości państw i większości ludzi, nie da się rozstrzygnąć ani według cnoty przechodzącej siły zwykłego człowieka, ani według wykształcenia, które wymaga przyrodzonych zdolności i środków zależnych od zrządzenia losu, ani według ustroju, jaki sobie ktoś wedle swojego życzenia pomyśli, ale w ten sposób, że się ma na oku życie, które dla większości jest możliwe do osiągnięcia, i ustrój, który w większości państw może znaleźć zastosowanie. (Ibidem, s , ks. IV, 9,1, 1295a). 15 Ibidem, s.162, ks. V,1, 8, 1302a.
14 rozłamu - stasis), więcej obywateli ma dostęp do godności, i z niego wywodzą się najlepsi prawodawcy (np. Solon, Likurg). Autor Polityki wdaje się także w bardziej techniczne rozważania, dotyczące sposobu funkcjonowania podstawowych instytucji ustrojowych, i z nich wyprowadza charakterystykę ustrojów 16. W zależności od ich funkcji wyróżnia trzy, jak je określa, części składowe ustrojów: 1. czynnik obradujący nad sprawami państwowymi (rozstrzyganie o pokoju i wojnie, o zawarciu i zerwaniu przymierza, o prawach, o karze śmierci, wygnania i konfiskaty, o wyborze urzędników i ich kontroli); 2. czynnik rządzący (charakter urzędów, zakres ich władzy i sposób ich obsadzania); 3. czynnik sądzący (kryteria doboru sędziów, rodzaje sądów, sposób doboru sędziów (losowanie lub wybór). Właściwości politei (bywa, że zarazem ustroju arystokratycznego) przedstawiają się następująco: ad 1, gdy idzie o czynnik obradujący - pewne sprawy rozstrzygają urzędnicy wybierani, inne losowani (bezpośrednio lub z uprzednio wybranych) lub zarówno wybrani, jak i losowani rozstrzygają wspólnie (Arystoteles zauważa przy tym, iż byłoby lepiej, gdyby inicjatywa ustawodawcza pozostawała w rękach rządu a prawo veta należało do ludu); ad 2, gdy idzie o czynnik rządzący - nie wszyscy równocześnie maja prawo obsadzania (czynne prawo wyborcze), lecz urzędy są obsadzane spośród wszystkich lub niektórych obywateli, bądź przez losowanie bądź w drodze wyboru lub jedno i drugie, albo są obsadzane częściowo spośród wszystkich, częściowo spośród niektórych obiema metodami; ad 3, gdy idzie o czynnik sądzący - sądy są obsadzane częściowo spośród wszystkich obywateli, częściowo spośród niektórych. Nie należy wyciągać z tych rozróżnień zbyt pochopnych wniosków. Nie 16 Ibidem, s , ks.ks.iv, 11,1; 12, 12-13; 13, 4, 1297b-1301a.
15 mamy tu jeszcze do czynienia z podziałem władz, ponieważ niejednokrotnie to samo zgromadzenie pełniło w antycznej Grecji różne funkcje, a propozycje Arystotelesa pod tym względem nie przekraczają horyzontów jego epoki. Istotne jest wszakże, iż mnogość istniejących procedur pozwalała ocenić, na ile sprzyjają one trwałości wspólnoty politycznej, wypełnianiu podstawowych zadań instytucji państwowych i realizacji głównego celu państwa: dobra ogółu. Poza tym Arystoteles uważał, że państwo stabilne powinno być niezbyt ludne, zajmować małe terytorium (do ogarnięcia wzrokiem), zaś w odniesieniu do obywateli ma nadzorować zawieranie małżeństw, sprawować kontrolę urodzeń, kontrolować wychowanie i edukację, nadając im powszechny i jednakowy charakter. Zarówno Platon, jak i Arystoteles podkreślają znaczenie moralnego ukształtowania ludzi dla porządku politycznego. Jeśli poszczególni ludzie nie realizują cnoty w swym postępowaniu, państwo nie może osiągnąć ładu wewnętrznego. Dlatego zadaniem polityków i polityki jako nauki o państwie jest stwarzanie odpowiednich warunków moralnego ukształtowania ludzi. Stąd tak istotna rolę odgrywa w greckiej myśli filozoficznej idea wychowania obywateli przez państwo dla osiągnięcia dobra wspólnoty politycznej. Etyka epikurejska i stoicka W późniejszym okresie rozwoju filozofii greckiej, gdy problematyka teoretyczna skoncentrowała się wokół zagadnień etycznych, pojawiły się dwie ważne szkoły etyczne: epikurejska i stoicka. Epikur z Samos ( p.n.e.) głosił, iż szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpień. Szczęście
16 wymaga osiągnięcia cnoty, co polega na uświadomieniu sobie, iż do szczęścia wystarczy brak cierpień. Oznacza to, że najwięcej przyjemności osiąga ten, kto ma najmniej potrzeb (tzw. stan ataraksji). Istnieją bowiem dwa rodzaje przyjemności: wyższe negatywne, polegające na braku potrzeb i osiąganiu spokoju, dzięki unikaniu frustracji związanej z niemożnością zaspokojenia potrzeb, oraz pozytywne (fizyczne i duchowe - wyższe), związane z odczuwaniem bodźców i zmian. Zatem mędrzec winien unikać potrzeb (dążyć do przyjemności negatywnych), a pomocny mu w tym ma być rozum, kierujący go ku cnocie. Epikur, był zwolennikiem materializmu i atomizmu. Inaczej jednak niż twórcy atomizmu Lekippos i Demokryt, twierdził, iż atomy poruszają się po torach w sposób nie w pełni zdeterminowany, to znaczy mogą zbaczać ze swego toru w sposób nieregularny (parenkliza odchylenie). Przyjęcie tej zmodyfikowanej teorii atomistycznej pozwalało Epikurowi uzasadnić wolność człowieka przez wskazanie jej ontologicznych (bytowych) podstaw w strukturze świata materialnego. Człowiek może zatem kierować własnym życiem i osiągać szczęście. Czwórmian Epikura Według Epikura człowieka nękają obawy przed: 1. niemożnością osiągnięcia szczęścia 2. cierpieniem 3. bogami 4. śmiercią. Etyka Epikura nakazująca życie rozumne, cnotliwe, o ograniczonych potrzebach, pozwala osiągnąć szczęście, a wybór silnego, lecz krótkotrwałego cierpienia, pozwala unikać cierpień długich, choć mniej intensywnych.
17 Fizyka Epikura głosi, iż bogowie nie mieszają się do życia ludzi, zaś śmierć, póki jesteśmy nie istnieje, a gdy się pojawia, nas nie ma, czyli że śmierć nas nie dotyczy. Stoicyzm Stoicyzm (z grec. stoa poikile, malowana brama (portyk), przy której zbierali się filozofowie) to szkoła filozoficzna założona w Atenach, której początki sięgają III w. p.n.e., a koniec przypada na II w. n.e. Założona przez Zenona z Kition, miała wielu wybitnych przedstawicieli: Chryzyp, Poseidonios, Seneka, Epiktet i cesarz rzymski Marek Aureliusz. Stoicy twierdzili, że wszechświat jest materialny, ożywiony (dzięki pneuma, czyli tchnieniu źródłu energii), doskonały, rozumny i celowy (gdyż pneuma jest logosem, czyli rozumem kosmicznym, nadającym światu uporządkowany charakter). Życie cnotliwe polega na wyrzeczeniu się wszystkiego, na uniezależnieniu się od okoliczności zewnętrznych. Dzięki zapanowaniu nad sobą poprzez podporządkowanie się naturze, która jest rozumna, następuje wyzbycie się namiętności i pragnień, które sprowadzają człowieka z drogi cnoty i mędrzec osiąga stan apatheia (brak emocji). Podporządkowanie rozumowi daje wolność, którą ograniczają namiętności rodzące chaos w ludzkim życiu. Stoicy podkreślali znaczenie intencji czynu jako cechy działania moralnego. Odróżniali czyny zacne (łac. honesta), czyli dobre moralnie ze względu na ich intencję od czynów słusznych (łac. recta), czyli prowadzących do pozytywnych skutków moralnych, lecz dokonanych z jakichś pozamoralnych motywów, np. z chęci zyskania akceptacji lub ze względów na więź uczuciową.
Problem nierozerwalności zagadnienia polityki i etyki w starożytnej Grecji. przyjaźń i polityka 2
Izabella Andrzejuk Rozumienie philia w starożytnym świecie greckim Odnosi się do osób indywidualnych, ale dotyczy także spraw społecznych (dziedzina moralności i polityki) Problem nierozerwalności zagadnienia
Bardziej szczegółowoFilozofia szkół Hellenistycznych. Tomasz Stępień
Filozofia szkół Hellenistycznych Tomasz Stępień Szkoły okresu hellenistycznego Epikureizm (Epikur) Stoicyzm (Zenon z Kition) Sceptycyzm (Pirron i Akademia) Eklektyzm (Późna Akademia - Cyceron) Szkoła Epikurejska
Bardziej szczegółowoEtyka problem dobra i zła
Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem
Bardziej szczegółowoPrzyjaźń jako relacja społeczna w filozofii Platona i Arystotelesa. Artur Andrzejuk
w filozofii Platona i Arystotelesa Artur Andrzejuk Plan Greckie pojęcie przyjaźni philia. Idealistyczna koncepcja przyjaźni u Platona. Polityczna rola platońskiej przyjaźni. Arystotelesowska koncepcja
Bardziej szczegółowoCOŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE. Paweł Bortkiewicz
COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE Paweł Bortkiewicz bortpa@amu.edu.pl Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie, Że ci ze złota statuę lud niesie, Otruwszy pierwej... REWOLUCJA SOKRATEJSKA uwydatnienie sprzeczności
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym
Bardziej szczegółowoTEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW.
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TOMASZA 399 0 1274 2012 PLAN PRACY I. Etyka Sokratesa II. System
Bardziej szczegółowo1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Bardziej szczegółowoZakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski
Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli 1 Spis slajdów Idea
Bardziej szczegółowoWiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant).
Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Epoka filozofów, którzy chcą przekształcać świat 4 główne
Bardziej szczegółowoWartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem
Bardziej szczegółowoKONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg)
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg) W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie,
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:
Bardziej szczegółowo2013-10-25. dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań. http://histmag.org/pulapki-platonizmu-2546
Doktryny polityczno-prawneprawne Zajęcia nr 2 Antyk dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań Dzieje starożytnej Grecji 2100-1900 napływ Indoeuropejczyków 2000-1700
Bardziej szczegółowoRozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania
Bardziej szczegółowoI Z A B E L L A A N D R Z E J U K
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K bo bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć, chociażby posiadał wszystkie inne dobra; wszak i ci, którzy mają bogactwa, stanowisko i władzę, zdają się najbardziej potrzebować
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoImmanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Bardziej szczegółowoArystoteles "Etyka nikomachejska" I 4, 1095a 15 i nast. Co do nazwy tego [najwyższego] dobra.panuje u większości ludzi niemalże powszechna zgoda;
Arystoteles "Etyka nikomachejska" I 4, 1095a 15 i nast. Co do nazwy tego [najwyższego] dobra.panuje u większości ludzi niemalże powszechna zgoda; zarówno bowiem niewykształcony ogół, jak ludzie o wyższej
Bardziej szczegółowoArtur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ
Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. MFI 2016 KOD UZUPEŁNIA ZDAJĄCY PESEL miejsce na naklejkę EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY DATA: 11 maja 2016
Bardziej szczegółowoRozdział 8. Św. Augustyn i państwo Boże
Słowo wstępne Rozdział 1. Filozofia i jej podstawowe zagadnienia Wstępne pojęcie filozofii Działy filozofii Filozofia a inne formy ludzkiego poznania Praktyczny wymiar filozofii Rozdział 2. Bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoSławomir Kozerski Stosunek cnót do uczuć w filozofii św. Tomasza z Akwinu, na przykładzie cnoty męstwa
Sławomir Kozerski Stosunek cnót do uczuć w filozofii św. Tomasza z Akwinu, na przykładzie cnoty męstwa CB Richard Ellis Page 1 Charakterystyka uczuć Poznanie zmysłowe: Pożądanie zmysłowe Poznanie zmysłowe
Bardziej szczegółowoIMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2.
Filozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2. Artur Machlarz 2011-10-01 Plan wykładu 1 Czym według Platona jest wiedza prawdziwa i jak ją osiągnąć? 2 3 Protagoras - człowiek jest miarą wszechrzeczy...
Bardziej szczegółowo5/12/2015 WŁADZA I POLITYKA WŁADZA I POLITYKA PAŃSTWO
WŁADZA I POLITYKA dr Agnieszka Kacprzak WŁADZA I POLITYKA WŁADZA zdolność jednostek lub grup do osiągania własnych celów lub realizowania własnych interesów, nawet wobec sprzeciwu innych POLITYKA środki
Bardziej szczegółowoDoktryny polityczno-prawne Zajęcia nr 2 Antyk. dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań
Doktryny polityczno-prawne Zajęcia nr 2 Antyk dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań Dzieje starożytnej Grecji 2100-1900 napływ Indoeuropejczyków 2000-1700
Bardziej szczegółowoPodstawy moralności. Prawo moralne
Podstawy moralności Prawo moralne Po co mi prawo? Prawo drogowe (kodeks drogowy) chroni użytkowników pojazdów i dróg przed wypadkami. Prawo karne zabezpiecza przed przestępczością, a przynajmniej przed
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY MAJ 2011 2 Egzamin maturalny z filozofii poziom podstawowy Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów A. Zenon z Kition
Bardziej szczegółowoWykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka
Wykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka E-mail: magdalenaplotka@gmail.com Dwa rodzaje etyki w Krakowie Burydanowska: Burydan podkreślał wagę ideału wychowawczego etyki Burydan oddzielał
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Przedmiot: etyka Klasy: VI Rok szkolny: 2015/2016 Szkoła: Szkoła Podstawowa im. Batalionów AK Gustaw i Harnaś w Warszawie ul. Cyrklowa 1 Nauczyciel prowadzący: mgr Piotr
Bardziej szczegółowoGENERATOR MYŚLI HUMANISTYCZNEJ
Autorka: Małgorzata Kacprzykowska ETYKA W GIMNAZJUM Temat (1): Czym jest etyka? Cele lekcji: - zapoznanie z przesłankami etycznego opisu rzeczywistości, - pobudzenie do refleksji etycznej. Normy wymagań
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ
PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ PODSTAWOWE ZASADY USTROJU W SYSTEMATYCE KONSTYTUCJI RP Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany Rzeczpospolita, określa podstawowe zasady ustroju RP. Pozostałe
Bardziej szczegółowoPlaton ( ) Herma Platona (Muzeum Kapitolińskie w Rzymie)
Platon (427-347) Herma Platona (Muzeum Kapitolińskie w Rzymie) Życie Platona ur. 7 maja 427 (matka - Periktione, ojciec - Ariston) pierwsze kontakty z filozofią u Kratylosa (skrajny heraklityzm) spotyka
Bardziej szczegółowoPojęcie myśli politycznej
Myśl polityczna Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna obejmuje całość zagadnień odnoszących się bezpośrednio do działalności politycznej stanowi zbiór wyobrażeń dotyczących organizacji państwa oraz
Bardziej szczegółowoPrzewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa 2004 Treści
Bardziej szczegółowoProfesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób
Bardziej szczegółowoCzym jest, jeśli istnieje, wspólnota semantyczna w biznesie, prawie,etyce?
KONFERENCJI BIZNES - PRAWO - ETYKA Warszawa, 10 grudnia 2008 r. Czym jest, jeśli istnieje, wspólnota semantyczna w biznesie, prawie,etyce? mgr Mroczkiewicz Paweł Uniwersytet Opolski KONFERENCJI BIZNES
Bardziej szczegółowoLEGENDA. Kolory pomarańczowy lub czarny oznaczają tematy i wiedzę obowiązkowe.
LEGENDA Kolory pomarańczowy lub czarny oznaczają tematy i wiedzę obowiązkowe. Kolor niebieski oznacza tematy dodatkowe (będzie można otrzymać za nie dodatkowe punkty, które będą mogły pozytywnie wpłynąć
Bardziej szczegółowoKLUCZ PUNKTOWANIA ODPOWIEDZI
Egzamin maturalny maj 2009 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY KLUCZ PUNKTOWANIA ODPOWIEDZI Zasady oceniania: za rozwiązanie wszystkich zadań można uzyskać maksymalnie 50 punktów (w tym za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowoZagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.
Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także
Bardziej szczegółowoWymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.
2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia
Bardziej szczegółowoŻycie w starożytnych Chinach
STAROŻYTNE CHINY Życie w starożytnych Chinach Ośrodek budowy państwowości chińskiej znajdował się w dolinie rzeki Huang-ho ( chiń. Żółta Rzeka). Pierwsze państwa powstały tam około połowy II tysiąclecia
Bardziej szczegółowoEtyka zagadnienia wstępne
Etyka zagadnienia wstępne Plan 1. Czy jest etyka? 2. Czym etyka nie jest 3. Historyczne postacie etyki Etyka - zagadnienia wstępne 2 Określenie etyki Jest dyscypliną filozoficzną Jej przedmiotem są zasady
Bardziej szczegółowoZasady życia społecznego. Katolicka Nauka Społeczna
Zasady życia społecznego Katolicka Nauka Społeczna 1. Wolność w sferze ekonomicznej Wolny rynek jest niezbędnym narzędziem w ekonomii jednak nie wszystkie dobra mogą podlegać jego regulacjom nie wszystkie
Bardziej szczegółowoPRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE. ks. Artur Aleksiejuk
PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE ks. Artur Aleksiejuk Pojęcie praw człowieka Przez prawa człowieka rozumie się te prawa, które są bezpośrednio związane z naturą człowieka jako istoty rozumnej i wolnej (osoby)
Bardziej szczegółowoTRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY FUNKCJONALIZM ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE FUNKCJONALIZM TEORIE KONFLIKTU
ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE dr Agnieszka Kacprzak TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY Auguste Comte Emile Durkheim TEORIE KONFLIKTU Karol Marks INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY Max
Bardziej szczegółowoEtyka kompromisu. Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.
Etyka kompromisu Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.pl 20.IX.2013 Struktura problemu Ład społeczny Konflikt Kompromis Ład
Bardziej szczegółowoZnaczenie wartości w budowaniu więzi w rodzinie
Znaczenie wartości w budowaniu więzi w rodzinie Zofia Kończewska-Murdzek Maria Murdzek-Wierzbicka Jan Wierzbicki Psychologia jako nauka opisująca i wyjaśniająca ludzkie zachowanie oraz jego podmiotowe
Bardziej szczegółowoBrak czasu dla dzieci nie sprzyja zaszczepianiu i pielęgnowaniu wartości. Agresywna kultura materialistyczna, konsupcjonizm
Nauczanie wartości Fundacja ABCXXI Cała Polska czyta dzieciom Przyczyny kryzysu wartości Życie w zawrotnym tempie Brak czasu dla dzieci nie sprzyja zaszczepianiu i pielęgnowaniu wartości Permisywizm lub
Bardziej szczegółowoPAŃSTWO POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM GIMNAZJALNYM 2014
PAŃSTWO POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM GIMNAZJALNYM 2014 PAŃSTWO to suwerenna organizacja polityczna, obejmująca swym działaniem ludność określonego terytorium. PAŃSTWO Cechy państwa: - własne terytorium
Bardziej szczegółowoLEGENDA. Kolory pomarańczowy lub czarny oznaczają tematy i wiedzę obowiązkowe.
LEGENDA Kolory pomarańczowy lub czarny oznaczają tematy i wiedzę obowiązkowe. Kolor niebieski oznacza tematy dodatkowe (będzie można otrzymać za nie dodatkowe punkty, które będą mogły pozytywnie wpłynąć
Bardziej szczegółowoAby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".
Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Bardziej szczegółowoPojęcie rozwoju w ekonomii. dr Tomasz Poskrobko
Pojęcie rozwoju w ekonomii dr Tomasz Poskrobko Czym jest rozwój? Jak podaje Słownik Języka Polskiego PWN, rozwój to proces przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych.
Bardziej szczegółowoCYWILIZACJA HELLENÓW LEKCJA POWTÓRZENIOWA
CYWILIZACJA HELLENÓW LEKCJA POWTÓRZENIOWA 1. Daty Uzupełnij tabelę Pierwsza olimpiada Reformy Solona Reformy Klejstenesa Bitwa pod Maratonem Bitwy pod Termopilami i Salaminą Bitwa pod Platejami Wojna peloponeska
Bardziej szczegółowoNowe liceum i technikum REFORMA 2019
Nowe liceum i technikum REFORMA 2019 Przedmiot: Zakres: ETYKA PODSTAWOWY Zasadnicza zmiana w stosunku do podstawy programowej z 2012 roku Nowa podstawa programowa kładzie większy nacisk na kształcenie
Bardziej szczegółowoKoncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie
Koncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie,,( ) Wychowywać to nie znaczy kształcić tylko rozum, lecz kształtować harmonijnie całego człowieka, a więc także jego serce i charakter.
Bardziej szczegółowoZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE. Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA
ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA Realizowany przez nauczyciela etyki: Mgr Ewę Szczepaniak-Sieradzką
Bardziej szczegółowoOsoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk
Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia
Bardziej szczegółowoDlaczego matematyka jest wszędzie?
Festiwal Nauki. Wydział MiNI PW. 27 września 2014 Dlaczego matematyka jest wszędzie? Dlaczego świat jest matematyczny? Autor: Paweł Stacewicz (PW) Czy matematyka jest WSZĘDZIE? w życiu praktycznym nie
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII MAJ 2014 POZIOM ROZSZERZONY. Czas pracy: 180 minut. Liczba punktów do uzyskania: 50 WPISUJE ZDAJĄCY
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 KOD WPISUJE ZDAJĄCY PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY
Bardziej szczegółowoFilozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna
Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna 2009-09-04 Plan wykładu 1 Jońska filozofia przyrody - wprowadzenie 2 3 Jońska filozofia przyrody - problematyka Centralna problematyka filozofii
Bardziej szczegółowoPROBLEMATYKA WOLI JAKO INTELEKTUALNEJ WŁADZY DĄŻENIOWEJ W TEKSTACH ŚW. TOMASZA Z AKWINU
PROBLEMATYKA WOLI JAKO INTELEKTUALNEJ WŁADZY DĄŻENIOWEJ W TEKSTACH ŚW. TOMASZA Z AKWINU Appetitus intellectivus Określenie woli jako pożądania intelektualnego wskazuje na ścisłą zależność woli od intelektu.
Bardziej szczegółowoTłumaczenia DE VIRTUTIBUS CARDINALIBUS (O CNOTACH KARDYNALNYCH) Od tłumacza
Człowiek w kulturze, 8 Tłumaczenia św. Tomasz z Akwinu QUAESTIONES DISPUTATAE DE VIRTUTIBUS CARDINALIBUS (O CNOTACH KARDYNALNYCH) Od tłumacza Prezentowane poniżej tłumaczenie to pierwsza część I artykułu
Bardziej szczegółowoP R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y
Szkoła winna stać się kuźnią cnót społecznych, tak bardzo potrzebnych naszemu narodowi. Jan Paweł II P R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y Zespołu Szkół Techniczno Ekonomicznych im. Mikołaja Reja w Myślenicach
Bardziej szczegółowoRADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA
RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA TOMASZ A RADOŚĆ Radość - pełnia i kres uczuć, w której dokonuje się spełnienie wszystkich pragnień
Bardziej szczegółowoEpoka hellenistyczna
Epoka hellenistyczna W starożytnym Hyde Parku Cynicy żyć na marginesie Sceptycy uwolnić się od niepokoju oceny Stoicy patrzeć z Boskiego dystansu Epikurejczycy nie bać się życia i śmierci Cynicy Antystenes
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialne rodzicielstwo. Strumienie, 20 XI 2010 r.
Odpowiedzialne rodzicielstwo Strumienie, 20 XI 2010 r. Płodność miłości małżeńskiej (1) Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię» (Rdz 1, 26-18)
Bardziej szczegółowoARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co
Bardziej szczegółowoJakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać?
Jakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać? Jerzy Wilkin Wydział Nauk Ekonomicznych UW Seminarium: Good governance, 7.11.2013 Książka podsumowująca projekt badawczy (finansowany przez
Bardziej szczegółowoJAK ROZPOCZĄĆ WYPRACOWANIE? na wstępie powinniśmy scharakteryzować osobę mówiącą w wierszu - jest nią
"Tren XI" - maturalna analiza i interpretacja Dokonaj analizy i interpretacji Trenu XI Jana Kochanowskiego jako odzwierciedlenie buntu bohatera lirycznego wobec ideałów filozoficznych i religijnych renesansu
Bardziej szczegółowoFilozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 12. PRZEDMIOTOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA Odniesienie do kierunkowych efektów kształcenia (symbol) WIEDZA
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Filozofia z estetyką 2. KIERUNEK: Pedagogika 3. POZIOM STUDIÓW: studia pierwszego stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I rok, 2 semestr 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 4 6. LICZBA
Bardziej szczegółowoOBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE
... imię i nazwisko ucznia czas trwania konkursu: 45 minut maks. liczba punktów: 65... nazwa i adres szkoły OBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE KONKURS WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY
Bardziej szczegółowo"Nowe Życie" 2012-04-13. Okresy rozwojowe. Wykład 5 Akademia Umiejętności Wychowania. Plan
Okresy rozwojowe Wykład 5 Akademia Umiejętności Wychowania Plan Sens pojęcia rozwoju, w relacji do wychowania Proces rozwojowy Znaczenie okresów rozwojowych w wychowaniu Charakterystyka okresów Cel i droga
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Prawo jest na naszej stronie! www.profinfo.pl www.wolterskluwer.pl codzienne aktualizacje pełna oferta zapowiedzi wydawnicze rabaty na zamówienia zbiorcze do negocjacji
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne..
Spis treści Wstęp... 7 Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne... 11 Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne.. 27 Rozdział III Demokracja i totalitaryzm. Kryzys polityczny
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI POWTÓRZENIOWEJ Z HISTORII KL. I LO TEMAT: DOROBEK CYWILIZACYJNY STAROŻYTNYCH GREKÓW.
SCENARIUSZ LEKCJI POWTÓRZENIOWEJ Z HISTORII KL. I LO TEMAT: DOROBEK CYWILIZACYJNY STAROŻYTNYCH GREKÓW. I. Założenia metodyczne 1. Cele Po przeprowadzonej lekcji uczeń: - ocenia dorobek cywilizacyjny starożytnej
Bardziej szczegółowoWstęp. Cele kształcenia
Paweł Kołodziński Etyka Wstęp Przedmiot etyka jest nieobowiązkowy. Można go wybrać zarówno zamiast religii, jak i równolegle z religią (patrz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia
Bardziej szczegółowoZnaczenie świadomości wychowawczej rodziców dzieci rozpoczynających edukację.
Renata Sikora Znaczenie świadomości wychowawczej rodziców dzieci rozpoczynających edukację. Rodzina jest pierwszym najważniejszym środowiskiem wychowawczym w życiu człowieka. Skuteczność jej wpływów wychowawczych
Bardziej szczegółowoPojęcie bezpieczeństwa Miejsce bezpieczeństwa w hierarchii wartości Filozofia bezpieczeństwa i związane z nią dyscypliny badawcze
Elementy filozofii bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo z perspektywy historii filozofii i filozofii polityki. Wojciech Rechlewicz Celem publikacji jest realizacja trzech zadań. Pierwszym z nich jest wprowadzenie
Bardziej szczegółowoKodeks dobrej magii kreowanie systemu wartości.
T Temat Kodeks dobrej magii kreowanie systemu wartości. Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Narodowego Programu Zdrowia Realizator projektu: fundacja e d u k a c j i
Bardziej szczegółowoFilozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna
Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych Metafizyka Ontologia Epistemologia Logika Etyka Estetyka
Bardziej szczegółowoA Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony
A 345459 Marek Piechowiak V FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony Lublin 1999 Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego SPIS TREŚCI WSTĘP 1. Wstępna
Bardziej szczegółowoPROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU
PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU ETYKA I METODA NAUKOWA Metoda naukowa uniwersalne narzędzie poznania prawdy. pozwala ustalić prawdę ponad wszelką wątpliwość powoduje bardzo dynamiczny rozwój
Bardziej szczegółowoZachowania organizacyjne
Zachowania organizacyjne Sprawy organizacyjne Mail: weronika.wegielnik@wsl.com.pl Literatura: S. P. Robbins Zasady zachowania w organizacjach S. P. Robbins Zachowania w organizacji B. Kożusznik Zachowania
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,
Bardziej szczegółowoKsiążka została wydana dzięki dotacji Instytutu Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Recenzja: prof. dr hab. Janina Godłów-Legiędź Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na okładce: Fotolia anyaberkut Redaktor prowadzący: Łukasz Żebrowski Redakcja i korekta: Claudia Snochowska-Gonzalez
Bardziej szczegółowoTest- starożytna Grecja
Literka.pl Test- starożytna Grecja ata dodania: 2006-03-23 12:30:00 Przedstawiam Państwu test sprawdzający przede wszystki konieczne i podstawowe wiadomości i umiejętności z zakresu starozytnej Grecji
Bardziej szczegółowoNauka o państwie. Zagadnienia:
Nauka o państwie Cel zajęć student powinien zdobyć: umiejętność rozumienia i posługiwania się podstawowymi kategoriami pojęciowymi opisującymi państwo, umiejętność ukazania uniwersalnych mechanizmów z
Bardziej szczegółowoFILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie
FILOZOFOWIE UMYSŁU Angielskie oświecenie JOHN LOCKE (1632-1704) NOWY ARYSTOTELES Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne: En essay concerning the human understanding (Rozważania dotyczące
Bardziej szczegółowoFilozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje
Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o
Bardziej szczegółowoDavid Hume ( )
David Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Uważał, że wszystkie nauki (oprócz matematyki i logiki), również filozofia, powinny kierować się metodą eksperymentalną, opartą na doświadczeniu.
Bardziej szczegółowoG. Morgan, Obrazy organizacji, Warszawa 1997
3. Metafory organizacyjne Morgana G. Morgan, Obrazy organizacji, Warszawa 1997 przedstawia specyficzny sposób postrzegania, myślenia i mówienia o organizacji; ujmuje istotę utrwalonego typu doświadczenia
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Rozdział III
Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I Wiadomości ogólne o konstytucji jako najważniejszym w państwie akcie prawnym... 13 1. Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji... 13 2. Konstytucja ustawą zasadniczą państwa...
Bardziej szczegółowoZ etyką dobrze i źle
Z etyką dobrze i źle Gazetka Młodych Etyków Szkoły Podstawowej nr 3 im. Adama Mickiewicza w Szamotułach nr 4/2017 O PRZYJAŹNI Dziś porozmawiamy o przyjaźni. Z pewnością każdy z Was słyszał kiedyś chociaż
Bardziej szczegółowoWIEDZA. ma rozszerzoną wiedzę interdyscyplinarną z zakresu nauk społecznych, szczególnie nauk o bezpieczeństwie i ich miejscu w systemie nauk
Efekty kształcenia dla kierunku Bezpieczeństwo wewnętrzne Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia: kierunek należy do obszaru kształcenia w zakresie nauk społecznych Profil kształcenia: ogólno-akademicki
Bardziej szczegółowo