Edycja opracowana na podstawie material6w miedzynarodowej konferencji naukowej, kt6ra odbyla sie pod honorowym patronatem:

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Edycja opracowana na podstawie material6w miedzynarodowej konferencji naukowej, kt6ra odbyla sie pod honorowym patronatem:"

Franciszek Kozieł
8 lat temu
Przeglądów:

1 Edycja opracowana na podstawie material6w miedzynarodowej konferencji naukowej, kt6ra odbyla sie pod honorowym patronatem: PANA HENRYKA GIEDROYCIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEj POLSKIEj PROFESORA LECHA KACZYNSKIEGO MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO PROFESOR KAZIMIERZA MICHALA UjAZDOWSKIEGO REKTORA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO KATARZYNY CHALASINSKIEj-MACUKOW Uniwersytet Warszawski, 25, 26, 27 wrzdnia 2006 roku KONFERENC]E ZORGANIZOWALINSTITUT KULTURYPOLSKIE] PRZY UDZIALE INSTYTUTU LITERATURYPOLSKIE], STUDIUM EUROPY WSCHODNIE] VW ORAZ BIBLIOTEKI UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO

MICHALA UjAZDOWSKIEGO REKTORA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO KATARZYNY CHALASINSKIEj-MACUKOW Uniwersytet Warszawski, 25, 26, 27 wrzdnia 2006 roku

2 Jerzy GIEDROYC: kultura polityka wiek xx Debaty i rozprawy Redakcja Andrzej Mencwel Andrzej Stanislaw Kowalczyk Leszek Szaruga Zuzanna Grebecka :\~,,"RSY1'S~.::,~ Uft. U ~~ ~ N ~ ;.. z :<: ~ Ii ~!>i -II WUW 0

$:\~,,"RSY1'S~.::,~ Uft. U ~~ ~ N ~ ;.. z :<: ~ Ii ~!$

3 Rustis Kamuntavicius Vytautas Kavolis: dzialacz emigracyjny. Paralele z Jerzym Giedroyciem * (glos nadeslany) Vytautas Kavo1is ( ), jeden z najwybitniejszych 1itewskich intelektualist6w drugiej polowy XX wieku, znaczna czesc iycia spedzh na emigracji. Pod koniec drugiej wojny swiatowej, chroniac sie przed wladza sowiecka, wyjechal wraz z rodzina do Niemiec, potem - do USA. Tam studiowal socjologie i antropologie w Chicago, na Uniwersytecie Wisconsin i na Harvardzie. Stopien doktora socjologii otrzymal na Harvardzie. Byl znanym w swiecie socjologiem, kulturologiem, znawca tematyki badaf1 por6wnawczych nad cywi1izacjami:przez dwadziescia trzy lata redagowal "Comparative Civilisations Review", przez siedem lat byl przewodniczacym International Society for the Comparative Study of Civilisations; napisal wiele ksiažek i tekst6w dotyczacych kultury, psychologii sztuki, socjologii literatury, kulturowej dynamiki r61kobiecych i meskich. Kavolis nie koncentrowal sie na osiagnieciach naukowych - zdecydowal sie na podjecie pracy w malo znanym Dickinson College w Pensylwanii, byl tam profesorem od 1964 roku do konca iycia. Swiadomie zrezygnowal z kariery naukowej, by m6c jak najwiecej czasu poswiecic dzialalnosci w sprawie litewskiej. W dzialalnosc na rzecz sprawy litewskiej Kavolis zaangažowal sie jeszcze jako student. W latach 60. byl przewodniczacym stowarzyszenia litewskich student6w w USA oraz organizacji Santara, r6wniež zrzeszajacej student6w litewskich. Najbardziej jednak znana i najwieksza litewska organizacja emigracyjna byla Santara-Šviesa. Vytautas Kavolis byl jednym z zaloiycieli tej federacji i przewodniczyl jej od lat 60. až do swojej smierci. Santara-Šviesa integrowala emigracyjnych intelektualist6w 0 nastawieniu liberalnym - od profesor6w uniwersyteckich do artyst6w i ludzi biznesu. Dziesiecioro czlonk6w tej organizacji regularnie spotykalo sie na Farmie Tabor w Michigan i dyskutowalo kwestie iywotne dla calej spolecznosci 1itewskiej. Gdy po 1990 roku mieszkajacy w USA 1itewscyemigranci zaczeli wracac do ojczyzny, przeniosla sie tam r6wniež Santara-Šviesa; jej spotkania sa kontynuowane nawet po.dziekuje Z\l konsultacje dyrektorowi Lietuvos išeivijos institutas (Instytutu Uchodzstwa Litewskiego)i profesorowi Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie, Egidijusowi Aleksandraviciusowi. Niekt6re mysli pochodza z wystapienia profesora "Kultura" - "Metmenys", Giedroyc-Kavolis wygloszonego na konferencji poswieconej ]erzemu Giedroyciowi (Uniwersytet Witolda Wielkiego, listopad 2006). Wystapienie to nie bylo publikowane.

Pod koniec drugiej wojny swiatowej, chroniac sie przed wladza sowiecka, wyjechal wraz z rodzina do Niemiec, potem - do USA.

4 108 ]erzy Giedroyc:kultura - polityka- wiek XX smierci Kavolisa; poswiecone sa dyskusji nad istotnymi dla kraju kwestiami kulturalnymi i politycznymi. Przy okazji tych nieformalnych dyskusji zbieraja sie ludzie litewskiej kultury, ekonomii i polityki; najbardziej znanym sposr6d nich jest z pewnoscia prezydent Republiki Litewskiej, Valdas Adamkus. Tak wiec duza czesc dzisiejszych elit litewskich dzieki tej organizacji pozostaje pod wplywem Kavolisa i jego mysli. Koncepcje Kavolisa znajduja najlepsze odzwierciedlenie w najwiekszym projekcie jego iycia - pismie "Metmenys" (Osnowa). To najwazniejsze dla litewskiej kultury i mysli XX wieku pismo redagowa1:od roku 1959 do konca iycia. Polskiemu czytelnikowi Kavolisa jako redaktora "Metmenys" najlepiej przedstawic przez por6wnanie z "Kultura" ]erzego Giedroycia; obydwa pisma mialy silnego redaktora, podobna byla ich misja, podobne idee szerzyly. Na stronach obydwu pism wyczuwalne bylo podobne rozpoznanie: losem wygnai1ca politycznego jest dlugotrwa1:a,cierpliwa dzia1:alnosc,a jego misja ma nature intelektualna. Nie spodziewano sie wybuchu nowej wojny, odzyskania niepodleglosci. Naleza1:otworzyc idee, pielegnowac wizje przyszlej wolnosci, wyjasniac i przewidywac kierunki przemian w swiecie. Wedlug Egidijusa Aleksandraviciusa "Kultura" i "Metmenys" - to kolebki polityk6w miekkiej reki, szkola politycznej wyobraini. Nikt nie spodziewa1: sie, ze emigracja mogiaby wywalczyc niepodleglosc kraju czy tez, ze moglaby istotnie wplywac na polityczny i kulturalny rozw6j pai1stwa. ]ednak oba pisma byly przez caly czas zwr6cone twarza w strone Polski i Litwy. Punktem zainteresowania byla biezaca sytuacja kraju, wierzono, ze tylko sam kraj jest w stanie odbudowac wlasna wolnosc. Emigracja moze w tyro nieznacznie pom6c, a p6ki co - prognozuje, tworzy wizje tego, co czeka po powrocie. Obaj redaktorzy misje wlasna i swoich pism widzieli jako walke ze "swojskim" obskurantyzmem, zamknieciem, nietolerancja, negatywnymi cechami nacjonalizmu. Obaj byli przeciwnikami agresywnego, skrajnego antykomunizmu. Obok podobienstw bylo miedzy nimi wiele r6znic. Po pierwsze - objetosc pisma. "Metmenys" ukazywa1:osie rzadziej niz "Kultura"; pierwszy numer litewskiego pisma zosta1:wydany w roku 1959, podczas gdy "Kultura" wychodzha juz od roku R6zna byla takze objetosc pism - nawet 0 dziesiec stron. "Metmenys" redagowany byl przez jednego tylko czlowieka, dzia1:ajacego bez stalych i znaczacych wsp6lpracownik6w, parajacego sie takze innymi zajeciami. Sytuacja Giedroycia byla pod tyro wzgledem duzo korzystniejsza. Giedroyc m6g1 utrzymac sie z prenumeraty pisma, dla Kavolisa bylo to nieosiagalne. Emigracja polska byla znacznie liczniejsza od litewskiej, pr6cz tego - sowiecka Litwa byla znaczntebardziej zamknieta niz 6wczesna Polska, pismo niemalze nie dociera1:o do kraju. Wystarczy zestawic liczby - "Kultury" w sowieckiej Polsce bylo znacznie wiecej niz numer6w "Metmenys" w sowieckiej Litwie. Wiele r6znic istnia1:or6wniez na poziomie idei. Kavolis naleza1:do pokolenia mlodszego niz Giedroyc, kszta1:towa1:ago idea amerykai1skiego liberalizmu. Na tyro de Giedroyc jawi sie jako wielki konserwatysta. Wobec niemoznosci uzyskania odpowiedniej dawki informacji z samej Litwy, "Metmenys" czesto ogranicza1:sie do przemyslen teoretycznych, wizji. Pismo to zajmowa1:osie sprawami litewskiego spoleczenstwa, wieziami obywatelskimi, analizowa1:oproces rozpadu wsp61noty. "Kultura" byla 0 wiele bardziej konkretna. Informacje z Polski plyllely do Maisons-Laffitte strumieniem znacznie szerszym niz wia-

Tak wiec duza czesc dzisiejszych elit litewskich dzieki tej organizacji pozostaje pod wplywem Kavolisa i jego mysli.

5 Wsr6d przyjaci61 i sasiad6w 109 domosci z Litwy do USA. W "Kulturze" ukazywaly sie relacje dotyczace sytuacji w r6znych dziedzinach :ž:yciaw Polsce, w spos6b glebszy i bardziej szczeg610wy analizowana byla i tworzona wizja polityczna i geopolityczna, dyskutowany porzadek demokratyczny. Mo:ž:emydokonac konstatacji: Giedroyc mial znaczenie wieksze jako polityk, Kavolis - jako akademiko Ale - w rozumieniu obydwu - kultura byla fundamentem, na kt6rym zbudowac mozna "palac polityki". Zar6wno Kavolis, jak i Giedroyc byli dobrze znani wsr6d politycznych i kulturalnych elit swoich kraj6w. Santara-Šviesa, "Metmenys", "Kultura" przyciagaly znaczaca grupe ludzi bardzo utaientowanych, najwybitniejszych. Jednak redaktorzy, choc znani w swoich srodowiskach kulturalnych, prawdopodobnie nie wiedzieli 0 sobie nawzajem. Nie ma :ž:adnychinformacji, kt6re wskazywalyby na to, ze Jerzy Giedroyc chocby slyszal 0 Vytautasie Kavolisie. Mozemy jednak przypuszczac, ze Kavolis slyszal 0 Giedroyciu. W roku 1980 w 9 numerze pisma,,akiraciai" wydrukowana zostala obszema rozmowa Liutasa Mockunasa i Tomasa Venclovy z redaktorem "Kultury" - 0 Litwie, Polsce i Wilnie. Obaj litewscy intelektualisci przez dlugi czas intensywnie wsp6lpracowali z Kavolisem, a,,akiraciai" byl pismem dobrze znanym litewskiej emigracji. Wiec bardzo prawdopodobne jest, ze Kavolis wiedzial 0 Jerzym Giedroyciu. To, ze redaktorzy nigdy ze soba nie wsp6lpracowali, ze wlasciwie niczego nie wiedzieli 0 sobie nawzajem, jest swiadectwem polsko-litewskich relacji w XX wieku. Oba narody niewiele wiedzialy 0 :ž:yciukulturainym czy politycznym sasiad6w, do wyjatk6w nale:ž:alyosoby, kt6re interesowaly sie tymi kwestiami z powod6w ekonomicznych, politycznych czy kulturalnych. Jednak nasze dziedzictwo jest wsp61ne, podobne, por6wnywalne - jak pokazuja przyklady Kavolisa i Giedroycia, "Metmenys" i "Kultury". Moze systematyczne badanie ich dziela pomogloby w przywr6ceniu szlachetnych idei, estetycznego smaku, wartosci intelektualnej i znaczenia satysfakcji moralnej w naszej - polskiej i litewskiej - wyobraini politycznej.

Podobne dokumenty

Polacy o Walentynkach w 1998 roku

Polacy o Walentynkach w 1998 roku * Wiedza na temat tego, ze 14 lutego obchodzi sie Dzien Zakochanych - Walentynki jest wsród Polaków powszechna (94%). Tylko 6% badanych nie slyszalo o tym swiecie. * Ponad