DOKTRYNA TEOLOGICZNA KSIĘDZA KAZIMIERZA WYSZYŃSKIEGO / /

Transkrypt

1 UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO G r z e g o r z W y s z y ń s k i DOKTRYNA TEOLOGICZNA KSIĘDZA KAZIMIERZA WYSZYŃSKIEGO / / Praca magisterska napisana na Wydziale Teologicznym UKSW pod kierunkiem ks. prof. dr hab. Józefa Krasińskiego WARSZAWA 2000

2 SPIS TREŚCI Spis treści 2 Wykaz skrótów 3 Bibliografia 4 Wstęp 11 Rozdział I Zarys życia Rodzina Wyszyńskich Młode lata W zakonie W Rzymie Portugalia 34 Rozdział II Działalność ojca Kazimierza Dla zakonu NMP Działalność społeczna Spuścizna pisarska 55 Rozdział III Myśl teologiczna Maryja w życiu i działalności o. Wyszyńskiego Doktryna maryjna Droga do Chrystusa 77 Zakończenie 82 2

3 WYKAZ SKRÓTÓW AAP APPM PCW PGZ Prot. Corab. Prot. Wet. - Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu - Archiwum Polskiej Prowincji Marianów - Positio Casimiri Wyszyński - Przedmowa do Gwiazdy Zarannej - Protoculus Conventus Corabieviensis - Protocollum triennale Admodum Reverendi Patris Cajetani Wetycky 3

4 BIBLIOGRAFIA I. Dokumenty Kościoła Sobór Watykański II, Konstytucja Dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium II. Źródła A. Rękopiśmienne 1. Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu. a). Oryginały: - Dzienniki Wyszyńskiego, Zeszyty: I, II i III; - 17 listów b). Kopie: - Inspiratio (1747) - Protestatio fidei. 2. Archiwum Polskiej Prowincji Marianów w Warszawie a). oryginały: - Akta kongregacji rocznych z lat 1735 i 1736 wpisanych w: Prot. Corab. b). kopie: - 5 listów okólnych wpisanych w: Prot. Corab. - Dzienniki, Zeszyt V. 3. Archiwum Diecezjalne w Lublinie Kopie: 8 listów okólnych z lat 1738, 1739, 1739, 1740, 1740, 1747, 1748, 1749, w: Prot. Gosl. 4. Archiwum prywatne Józefa Muniaka w Krakowie 4

5 Protocollum Ordinis, które zawiera między innymi: - kopia listu do o. Paulo Pietro Cirignola OMI z 1737r., - kopia listu do ministra generalnego Braci Mniejszych z 1747r. 5. Biblioteka Uniwersytetu w Wilnie Documenta Vilnensia a). oryginały: - 3 memoriały do parlamentu polskiego w sprawie zatwierdzenia 3 konwentów z 1747r., - list okólny z 1748r. b). kopie: - 26 listów do przełożonego generalnego o. Kajetana Wetyckiego, - Notatki, relacje, instrukcje i informacje wysyłane przez o. Wyszyńskiego o. Wetyckiemu, zebrane w: Prot. Wet. - 3 listy okólne do marianów. 6. Biblioteka Municipal Dr. Jŭlio Teixeira w Vila Real w Portugalii Protocollum Balsamanense: a). oryginały: - Dzienniki Wyszyńskiego, Zeszyt V. b). kopie: - kopia memoriału do biskupa Mirandy. 7. Archiwum Generalne Marianów w Rzymie a). oryginały: - Dzienniki Wyszyńskiego, Zeszyt IV. b). kopie: - Dzienniki Wyszyńskiego, Zeszyty: I, II, III, IV, V. 8. Tajne archiwum Watykańskie a). oryginały: 5

6 - Liber imitationis Beatae Virginis Mariae, Romae descriptus ex Patre Francisco Arias Soc. Jesu, Theologo, ( ) b). kopie: - 2 memoriały do Kongregacji Biskupów i Zakonników w sprawie ks. Turczynowicza. 9. Archiwum Państwowe w Rzymie Dokumenty dotyczące nabycia Kaplicy pod wezwaniem Madonna dei Cerchi ( ), oryginał: Zaświadczenie o anulowaniu kontraktu w sprawie emfiteuzy. B. Drukowane 1. Listy okólne do marianów, w: PCW, ; Listy do przełożonego generalnego braci mniejszych, w: PCW, ; Listy do różnych osób duchownych i świeckich, w: PCW, 222; Memoriał do Kongregacji Biskupów i Zakonników w sprawie różnych pozwoleń z 1733r., w: PCW, Memoriały do tejże Kongregacji w sprawie ks. Turczynowicza z 1751r. i 1752r., w: PCW, 212; Gwiazda Zaranna nowa redakcja książki Franciszka Ariasa SJ pt. D. Virgo imitanda, z długą przedmową ojca Wyszyńskiego /s. 1-38/, Warszawa 1749; ostatnie wydanie uwspółcześnione: Warszawa Ramalhete. Manual de diversas oraçóes, ou diario espiritual, Lisboa 1757, fragmenty w: PCW, Protestatio fidei, w: PCW,

7 9. Sacra Congregatio pro Causis Sanctorum, Miranden seu Brigantien, beatificationis et canonizationis Servi Dei Casimiri a. S. Joseph Wyszyński, sacerdoti professi Cler. Reg. Marianorum Imm. Conc. B. V. M. /+ 1755/. Positio super virtutibus ex officio concinnata. Romae Congregatio pro Causis Sanctorum, Miranden seu Brigantien, beatificationis et canonizationis (...) Casimiri a. S. Joseph Wyszyński (...). Relatio et vota sulla seduta dei consultori storici, Romae Congregatio pro Causis Sanctorum, Miranden seu Brigantien, canonizationis (...) Casimiri a. S. Joseph Wyszyński (...). Informatio super dubio, Romae Congregatio pro Causis Sanctorum, Miranden seu Brigantien, canonizationis (...) Casimiri a. S. Joseph Wyszyński (...). Relatio et vota congressus peculiaris super virtutibus, Romae Congregatio pro Causis Sanctorum, Decretum Miranden seu Brigantien, canonizationis (...) Casimiri a. S. Joseph Wyszyński (...), Romae III. Opracowania A. Biografie 1. Bartynowski M., Wyszyński Kazimierz, w: Encyklopedia Kościelna, XXXII, Płock 1913, Fischer A., Vita, virtutes et sancta mors V. P. Casimiri, w: PCW,

8 3. Jakimowicz B., Czcigodny Sługa Boży Kazimierz Wyszyński, w: Polscy święci, red. J. Bar, Warszawa 1986, Magnuszewski A., Vita Venerabilis Servi Dei Casimiri Wyszyński, w: PCW, Mrówczyński J., Polscy kandydaci do chwały ołtarzy, Wrocław 1987, Padacz W., Z polskiej gleby, Kraków 1973, Pek K., Ojciec Kazimierz od świętego Józefa, Przegląd Katolicki 77/1989/ nr 30, 2 8. Pietuszko J., Wyszyński January Franciszek, w: Hagiografia polska, Słownik bio-bibliograficzny, red. R. Gustaw, t. II, Poznań 1972, Pietrzak J., Wyszyński Kazimierz, Podręczna Encyklopedya Kościelna, t. XLI-XLII, Warszawa 1915, Proczek Z., Sługa Niepokalanej. Ojciec Kazimierz Wyszyński. Marianin, Warszawa Vaišnora J., Czcigodny Sługa Boży O. Kazimierz Wyszyński od św. Józefa Wyszyński, Stockbridge Wyszyński M., Origo P. Casimiri Wyszyński, w: PCW, B. Studia 1. Arias F., Gwiazda Zaranna, Warszawa 1986, Bukowicz J., Marianie, Stockbridge 1968, Chudek J., Starajmy się o świętych polskich. Kazimierz Wyszyński, Dzwon Niedzielny 2/1926/ nr 33, Tenże, Kazimierz Wyszyński. Na drodze do beatyfikacji, Pro Christo 3/1927/,

9 5. Jakimowicz B., Duchowość Sługi Bożego ojca Kazimierza Wyszyńskiego w świetle listów okólnych do marianów, Immaculata 1986 nr 3, Tenże, Kult Matki Boskiej Częstochowskiej w życiu Sługi Bożego o. Kazimierza Wyszyńskiego, marianina, Studia Claromontana vol. 3, Jasna Góra 1982, Tenże, Stabilizacja i rozwój zakonu w XVIII wieku, w: Marianie , Rzym 1975, Kałowski J., Działalność zakonodawcza księdza Józefa Turczynowicza, Warszawa 1982, Kumala J., Maryjność Sługi Bożego o. Kazimierza Wyszyńskiego, Róże Maryi 45/1989/ nr 7, Tenże, Tajemnica Niepokalanego Poczęcia w życiu Ojca Kazimierza Wyszyńskiego, Róże Maryi 42/1986/ nr 12, Matuszewicz M., Dyariusz życia mego ile pamiętać mogę dla wiadomości potomkom moim spisany oraz dla przestrog? Czego się wystrzegać a co do nasladowania iest pożyteczno, Biblioteka Narodowa, Biblioteka mikrofilmów Rps. MNK 94 - MF Nassalski O., Historia Zgromadzenia Marianów, Warszawa Proczek Z., Kult Niepokalanego Poczęcia N.M.P., w: Marianie , Rzym 1975, Rostworowski E., Historia Powszechna, wiek XVIII, Warszawa 1994, Sikorski A., Eklezjotypiczny model pobożności maryjnej Ojca Kazimierza Wyszyńskiego ( 1755), w: Matka Jezusa pośród pielgrzymującego Kościoła, red. J. Gajek, Warszawa 1993, Tenże, Maryja w życiu i pismach Ojca Kazimierza Wyszyńskiego, Marianina / /. Lublin 1991 (maszynopis). 9

10 17. Sydry S., Organizacja Zgromadzenia Księży Marianów w XVIII wieku, Stockbridge 1965, Vaišnora J., Marianie w Portugalii, Stockbridge Vargas A., Wspomnienia o Balsamão, Stockbridge 1964, Wyszyński S., Ojciec Kazimierz Wyszyński / /. Niewolnik Maryi i głosiciel miłości ziemi ojczystej, w: Chrześcijanie I, Warszawa 1974,

11 Wstęp W niniejszym opracowaniu postaram się przedstawić osobę i doktrynę teologiczną Czcigodnego Sługi Bożego Kazimierza od św. Józefa Wyszyńskiego (w świecie Januarego Franciszka). Żył on w osiemnastowiecznej Polsce, był jedną z najwybitniejszych postaci Zakonu Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Prowadził działalność apostolską w Polsce, na Litwie, następnie w Rzymie, a w końcu w dalekiej Portugalii, gdzie zmarł w opinii świętości. Opracowując powyższy temat korzystam z materiałów źródłowych takich jak: Dzienniki ojca Kazimierza, listy do przełożonego generalnego, współbraci i znajomych, przedmowie do książki Gwiazda Zaranna jak również ze spisanych relacji współczesnych mu osób. Pośród rękopisów, stosunkowo skąpych, pozostały po nim prace napisane przez jego brata Michała, ojca Aleksego Fischera, Adalbertusa Magnuszewskiego oraz Karola Hondlewskiego. Materiały te znajdują się w archiwach w Polsce i na świecie. Sięgnąłem także do niemałej literatury pomocniczej oraz różnych opracowań i studiów. Krótkie wzmianki o życiu Sługi Bożego ukazały się w encyklopediach kościelnych. W tworzeniu niniejszej pracy korzystam z metody historycznoporównawczej oraz krytycznej analizy źródeł. Studium będzie podzielone na trzy rozdziały. W pierwszym rozdziale przedstawiam chronologicznie zarys życia ojca Kazimierza począwszy od rodziny Sługi Bożego, poprzez młode lata, życie w zakonie, aż po realizację powołania w Rzymie i Portugalii. W następnym rozdziale opisuję jego szeroką działalność w zakonie jak również pracę społeczną i pisarską. W trzecim rozdziale przedstawiam doktrynę teologiczną ojca 11

12 Wyszyńskiego w kontekście historycznym i literackim. Opisuję również duchowość maryjną ojca Kazimierza oraz rolę Najświętszej Maryi Panny w jego życiu i działalności. Droga do Chrystusa przez Maryję była zasadniczym rysem duchowości tego skromnego marianina. Jak pisze o Nim ksiądz Jerzy Mrówczyński - był wiernym synem swego zakonu, swej Matki i naszej również. 1 Był przede wszystkim niewolnikiem Maryi i głosicielem miłości ziemi ojczystej. W tych słowach wypowiadał się o nim Prymas Tysiąclecia głosząc kazanie w rodzinnej parafii Jeziórce w maju 1968 roku. Jako jeden z pierwszych oddawał się w macierzyńską niewolę Maryi. Wierzył, że tylko Ona pomoże i stanie się ratunkiem. Maryja wytrwała przecież przy Swoim synu w czasach najtrudniejszych, gdy Chrystus przybity do krzyża konał, rozstając się z ludźmi w drodze do Ojca. 2 Ustawicznie dążył do doskonałości, poprzez modlitwę, pracę, wyrzeczenia, zachowanie Reguły Dziesięciu Cnót Najświętszej Maryi Panny, przez ćwiczenia pobożne i wiele innych praktyk religijnych. Już współcześni nazywali go świętym Polakiem prosząc u stóp Matki Bożej z Balsamão o jego rychłą beatyfikację. Mam nadzieję, iż moje opracowanie przyczyni się do lepszego poznania życia, działalności i doktryny teologicznej ojca Kazimierza Wyszyńskiego, czciciela Niepokalanej. 1 Zob. J. Mrówczyński, Polscy kandydaci do chwały ołtarzy, Wrocław 1987, s S. Wyszyński, Ojciec Kazimierz Wyszyński ( ), w: Chrześcijanie, t. I pod red. B. Bejze, Warszawa 1974, s

13 I Rozdział Zarys życia 1. Rodzina Wyszyńskich Słownik Geograficzny z roku 1895 w tomie XIV podaje, iż Rody Wyszyńskich wywodzą się z dawnych rycerzy Księcia Konrada Mazowieckiego z XIII wieku, których osadził on w grodzie warownym Święck nad rzeką Nurzec (Nurcen). Bronili oni Mazowsza przed najazdami Prusaków, Litwinów, Jadźwingów. Gród Święck w 1207 roku został przekazany Kościołowi w Płocku. Rycerze mieli oddane sobie ziemie leżące na wzgórzach Visuki pod grodem. Z czasem na tych wzgórzach powstała okolica zwana Wyszonki vel Wyszenki, a mieszkańcy jej otrzymali nazwisko Wyszyńscy na Wyszonkach. Od 1434 roku okolica ta miała już swój kościół, a sądy swoje odprawiała w grodzie Bielskim. Według herbarzy ród Wyszyńskich otrzymał 3 herby. W 1434 roku został przyłączony do herbu Grabie pochodzącego z czasów Wacława Czeskiego. Inne rody Wyszyńskich zostały przyłączone do herbu Trzywdar i Roch. Z rodu Wyszyńskich na Wyszonkach pochodziła rodzina Wyszyńskich podstolich bielskich, protoplastów ojca Kazimierza. Gdy Warszawa stawała się stolicą, szlachta mazowiecka przesiedlała się w jej okolice do ziemi warszawskiej. W połowie XVII wieku przeniósł się tam również Skarbnik Województwa Podlaskiego, syn Tomasza podstolego Ziemi Bielskiej, Jędrzej Władysław Wyszyński dziadek ojca Kazimierza. Zamieszkał on w 1667 roku w powiecie tarczyńskim nad rzeką Jeziorą w dobrach Jeziory Wielkie, które wcześniej należały do braci Żałęskich. W 1695 roku w kancelarii Kanclerza Wielkiego zostaje wydany dokument przekazujący dobra 13

14 Janowi Kazimierzowi Wyszyńskiemu, synowi Jędrzeja Władysława. Z niego to narodził się January (Januariusz) Franciszek Wyszyński. Ze strony matki Jadwigi z Zawadzkich January Franciszek skoligacony był z niemieckim rodem książęcym Bibersteinów, który został adoptowany przez ród książęcy Rogalów. Dalej przez swoją matkę, Jadwigę Rogala Zawadzką, January Franciszek spokrewniony był z rodami: Morsztynów, Krasińskich, Bykowskich, Czartoryskich, Mostowskich, Potockich. 3 Jan Kazimierz i Jadwiga z Zawadzkich Wyszyńscy mieli ośmioro dzieci: Antoniego, Andrzeja Jana, Józefa, Michała Gabriela Rafała, Annę, Jana, Januarego Franciszka oraz Katarzynę. Wyszyńscy byli zamożną szlachtą, zarządzali dworami: Wyszonki, Jeziora Wielka i Zalesie Wielkie. Mimo zamożności i czasów w których żyli byli ludźmi wielce pobożnymi. Wiek XVII i początek XVIII słynęły z wielkiej wiary naszych praojców i kultu do Matki Boskiej, szczególnie Jasnogórskiej. Tą religijność posiadali Wyszyńscy w stopniu nieprzeciętnym. Patrząc na dzieje rodziny jest to uzasadnione. I tak brat Jana Kazimierza, Józef, był dominikaninem w Warszawie, Wyszyńscy byli u jezuitów, franciszkanów, karmelitów. Trzech braci Januarego Franciszka poświęciło się służbie Bożej. Andrzej Jan ( w zakonie Walerian) wstąpił do Pijarów, Jan został misjonarzem św. Wincentego á Paulo, Józef zaś, niedoszły marianin pozostał tercjarzem św. Franciszka i eremitą. W takiej atmosferze wzrastał mały Franciszek. Zresztą sami rodzice byli wiece pobożni. To matka Jadwiga pierwsza przekazywała wiarę i uczyła modlitw małego Franciszka. 4 Ojciec mimo, iż był zasadniczy i surowy był człowiekiem bogobojnym, tak iż, otrzymał urząd kolatora ołtarza 3 B. Jakimowicz, Czcigodny Sługa Boży Kazimierz Wyszyński, w: Polscy święci, red. J. Bar, Warszawa 1986, s Zob. J. Kumala, Maryjność Sługi Bożego o. Kazimierza Wyszyńskiego, Róże Maryi, 45(1989) nr 7, s

15 bocznego ku czci Matki Boskiej, wystawionego w kościele jeziorkowskim. Na bogatej glebie chrześcijańskiej wiernej Kościołowi zrodził się nasz czciciel Maryi, dbający całe życie o honor Niepokalanej Dziewicy, Wielebny Sługa Boży ojciec Kazimierz. 15

16 2. Młode lata January Franciszek Wyszyński urodził się 19 sierpnia 1700 roku. Zaświadcza o tym jego rodzony brat Michał w rękopisie pt. Origo o. Kazimierza Wyszyńskiego Congregationis Marianorum Immaculatae Conceptionis Beatissimae Virginis Mariae. Zaznacza, iż było to o pierwsze kury po północku. Został ochrzczony w dniu 4 października 1700 roku w kościele jeziorkowskim przez księdza Ośrodkowicza z Krakowa, a rodzicami chrzestnymi dziecka byli: Kanonik Kijowski i proboszcz jeziorkowski ksiądz Jan Kazimierz Aksanowski oraz Barbara Woyczyńska, podwojewodzina rawska. 5 Rodzice przeznaczyli go na wysokie stanowiska w przyszłości. Najstarszy syn Józef był w wojsku i tam miał ułożyć sobie karierę życiową. Drugi syn Michał był przeznaczony do kapłaństwa, zaś Jan i Franciszek mieli piastować wysokie stanowiska urzędników państwowych i zrobić karierę polityczną. Atmosferę jego wczesnego dzieciństwa zakłócił wybuch wojny północnej ( ). Były to czasy trudne zarówno w sensie politycznym, gospodarczym jak i kulturalnym. Panowanie Sasów ( ) to w dziejach Polski głęboki kryzys, którego epilogiem były rozbiory. Kiedy 15 września 1697 roku August II został królem Polski 6, pod względem politycznym kraj był w rozbiciu. Po zawarciu pokoju karłowickiego z Turcją (26 stycznia 1699 roku), August II wplątał się w wojnę ze Szwecją o Inflanty i Kurlandię. Szwedzi pokonawszy Rosjan zaatakowali ziemie polskie. Po wielu zwycięstwach wypędzili Augusta II z kraju oraz wymusili zrzeczenie 5 Zob. J. Vaišnora, Czcigodny Sługa Boży o. Kazimierz od św. Józefa Wyszyński, Stockbridge 1962, s. I. 6 Por. E. Rostworowski, Historia Powszechna, wiek XVIII, Warszawa 1994, s

17 się tronu. Dnia 12 lipca 1705 roku ogłoszono królem Stanisława Leszczyńskiego, stronnika Szwedów. Spowodowało to jeszcze większy rozłam, gdyż jedni byli za Augustem II inni za Leszczyńskim. Obce wojska stale przelewały się przez Polskę i Litwę pustosząc kraj. Na dodatek w roku 1710 panowała powszechna zaraza, która zdziesiątkowała ludność. Zaludnienie spadło do stanu sprzed 1640 roku. Zawierucha wojenna nie ominęła i posiadłości Wyszyńskich. Jak wspomina Michał Wyszyński w 1702 roku w dobrach Wyszyńskich przebywał incognito król szwedzki. Dano mu jedyny, osobny pokój, gdzie właśnie przebywała piastunka z Franciszkiem. Kiedy król wszedł do izby dziecię poczęło płakać snać poznało nieprzyjaciela wiary świętej katolickiej i Niepokalanego Poczęcia Panny Przenajświętszej. 7 Z uwagi na to, że najstarszy syn był w wojsku i walczył po stronie Augusta II, Wyszyńscy musieli się przenieść do swoich krewnych na południe Polski. O nauce dorastającego Franciszka nie mogło być mowy w tych warunkach. Dopiero po powrocie do majątku w 1709 roku posłano Januarego Franciszka wraz z bratem Janem do szkoły pijarskiej w Górze Kalwarii pod opiekę wujów Zawadzkich. Nauka nie szła mu najlepiej w przeciwieństwie do brata, który uzyskiwał bardzo dobre wyniki. W konwikcie przeżył wiele bolesnych przykrości zarówno ze strony rówieśników jak i ojca, który reagował na jego niepowodzenia bardzo surowo. Zresztą jak podaje ksiądz Józef Vaišnora, Franciszek wolał skryć się gdzieś w kościele, modlić się niż wysłuchiwać lekcji. Każdego dnia o godzinie szóstej był już w kościele na Mszy św., przyjmował Komunię św. Pozostały czas spędzał na czytaniu religijnych książek. W pojęciu ojca takie postępowanie Franciszka 7 M. Wyszyński, Origo o. Kazimierza Wyszyńskiego Congregationis Marianorum Immaculatae Conceptionis Beatissimae Virginis Mariae, w: PCW, s

18 rujnowało wielkie nadzieje na przyszłość. Dlatego, gdy wracał na wakacje do domu, ojciec przyciskał go różnymi, uciążliwymi pracami. Te wszystkie przykre przeżycia wpłynęły na psychikę chłopca. Nauczył się cierpliwości, pokory i w trudnościach zwracał się do nieba. Był na swój wiek poważny. Podczas wspólnych modlitw w konwikcie klękał zawsze przy bocznym ołtarzu Matki Boskiej, nigdy nie wchodząc do ławek, gdzie przebywali jego niezbyt skupieni koledzy. 8 Po zakończeniu nauki w Górze Kalwarii rodzice wysłali go na dalsza naukę do kolegium pijarskiego do Warszawy. Tu również niezbyt dobrze szła mu nauka i jak brat jego się wyraża w nienawiści był u swego ojca i podlej służących traktowany. Franciszek przygnębiony tym traktowaniem go przez ojca oraz bezradny wobec własnej słabości ucieka z domu z zamiarem odbycia pielgrzymki do Rzymu. Dopiero na 9 mili (64,5 km) dogoniono zbiega i zawrócono do domu. Po tym wydarzeniu oraz interwencjach matki i braci ojciec zmienił stosunek do Franciszka i zaczął okazywać więcej serdeczności. Po szczęśliwym ukończeniu szkoły w roku 1718, ojciec oddał go Kancelarii Grodzkiej, aby tam przygotowywał się do przyszłego zawodu. Niestety ani praca, ani atmosfera ówczesnej Warszawy niezbyt mu pasowała. Widząc wiele niedociągnięć i intryg dworskich skłonił się jeszcze bardziej ku życiu doskonalszemu. Nie wiadomo z jakiej przyczyny Franciszek poczynił ślub odbycia pielgrzymki do Hiszpanii, do grobu świętego Jakuba Apostoła w Composteli. 9 Zwrócił się do swego brata o pomoc w uzyskaniu stroju pielgrzyma. Michał sprzeciwił się temu projektowi stwierdziwszy, iż powinien mieć zgodę rodzicielską. Powiadomił ojca, który 8 Zob. J. Chudek, Kazimierz Wyszyński. Na drodze do beatyfikacji, Pro Christo, 3(1927), s Compostela w XVIII wieku była największym centrum pielgrzymek na chrześcijańskim Zachodzie. 18

19 niezwłocznie przybył do Warszawy z zamiarem wybicia z głowy Franciszka głupiego marzenia. Jednakże ten był nieustępliwy i sprawa oparła się o księdza Wężyka, oficjała warszawskiego. Ten po wysłuchaniu Franciszka zaproponował odbycie rekolekcji u księży misjonarzy. Po odprawieniu rekolekcji Franciszek otrzymał zaświadczenie, iż ślub jego jest nieodwołalny. W tej sytuacji ojciec nie stawiał już przeszkód, wyraził zgodę na pielgrzymkę oraz wyposażył w odpowiedni strój. Droga do Composteli wiodła przez Wieczne Miasto, gdzie dotarł w październiku 1721 roku wraz z grupą 28 osób z Polski. Dnia 1 listopada odbyli spowiedź w Bazylice Świętego Piotra u księdza Sebastiana Mulinowicza. 10 Franciszek wyruszył dalej. Mimo słabego zdrowia nadal podejmował praktyki pokutne i po wielu miesiącach dotarł do granicy hiszpańskiej. Tu jednak zapadł na ciężką chorobę i odradzono mu dalsze pielgrzymowanie. Niefortunny pielgrzym powrócił do Rzymu, gdzie uzyskał u Ojca Świętego zamianę swego ślubu na nawiedzenie siedmiu kościołów rzymskich. Franciszek - jak pisze ksiądz Józef Pietuszko - z osobistej pobożności obarczył się dodatkowymi umartwieniami, by lepiej zadośćuczynić Bogu za niespełniony ślub. 11 Nawiedzanie kościołów, uczestniczenie w praktykach pokutnych i nabożeństwach zajęło mu około pół roku. Na życie zarabiał przepisywaniem akt w kancelarii adwokackiej. Opatrzność Boża miała jednak inne plany wobec niego. Jesienią 1723 roku Franciszek przypadkowo spotyka swego rodaka ojca Joachima Kozłowskiego, prokuratora generalnego księży marianów, który przebywał w Rzymie w sprawach swojego zakonu. Od niego dowiaduje się szczegółów o 10 Zob. Z. Proczek, Sługa Niepokalanej, Warszawa 1987, s Por. J. Pietuszko, Wyszyński January Franciszek, w: Hagiografia polska, Słownik biobibliograficzny pod red. R. Gustawa, t. II, Poznań 1972, s

20 swym rodzonym bracie Józefie, który po służbie w wojsku wstąpił do nowicjatu (około roku 1716), ale nie tylko w nim nie wytrwał, lecz spowodował wielkie szkody moralne dla zakonu. Podczas tej rozmowy narastała w Franciszku myśl o ekspiacji, dlatego też poprosił ojca Joachima o przyjęcie do marianów w słowach: Otóż ja chcę to naprawić co mój brat zepsował, proszę Waszeć Dobrodzieja o Habit. 12 W dniu 18 listopada 1723 roku w kościele Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika w Rzymie ojciec Joachim Kozłowski przyjął do marianów Franciszka Wyszyńskiego. Otrzymał on imię zakonne Kazimierz od św. Józefa. W archiwum archidiecezjalnym w Poznaniu znajduje się dokument tego aktu, w którym czytamy, że przyodziany został w biały habit zakonny z nakazem odbycia rocznego nowicjatu w eremie Korabiewskim w czasie od św. Józefa Wyznawcy... Następnie powrócił do Polski 13, gdzie odwiedził dom rodzinny prosząc o błogosławieństwo rodziców. Tam zastał umierającą matkę, która przyjęła to spotkanie jako nadzwyczajną łaskę Boga. Po śmierci i pogrzebie ukochanej matki odszedł do Puszczy Korabiewskiej (obecnie Puszczy Mariańskiej), gdzie 19 marca 1724 roku rozpoczął nowicjat. 12 M. Wyszyński, dz. cyt., s Na cześć Niepokalanej odbył tę drogę pieszo. 20

21 3. W zakonie Od początku nowicjatu Kazimierz pragnął naprawić szkody wyrządzone zakonowi przez rodzonego brata. Usiłował jak najściślej zachować regułę i konstytucje. Jak wspomina Magnuszewski w życiorysie Sługi Bożego pierwszy był na północne modlitwy, a także w czyszczeniu korytarzy, kościoła, kuchni czy miejsc poniżających. Wyrabiał żłóbki (...), malował obrazy, ozdabiał ołtarze, pracował w ogrodzie, jednym słowem nigdy nie próżnował. 14 Odznaczał się duchem umartwienia, nie spożywał potraw mięsnych, a woda i rozcieńczone piwo były dla niego jedynymi napojami. Zawsze nieskazitelny, był wzorem dla innych poprzez postęp w cnotach, stałość w przestrzeganiu dyscypliny, skromność i różnego rodzaju umartwienia. Jednakże doskonały nowicjusz od razu zobaczył, iż w nowicjacie nie ma wymaganej karności i przykładu, jakiego oczekiwał. Rodzony brat Michał odnotował, iż starzy ojcowie co i raz wysyłali nowicjuszy jako kurierów z różnymi listami w dalekie strony, chociaż założyciel marianów jasno podkreślał, że nowicjusze nigdy z eremu nie mogą być posyłani, nawet w pole. Młody Wyszyński zdawał sobie sprawę, że taki nowicjat nie może dać solidnej podstawy przyszłemu życiu zakonnemu. Cierpiał spokojnie, jakkolwiek nie zniechęcał się na przyszłość. Napominał nawet ojca Joachima przełożonego klasztoru w Puszczy Korabiewskiej, aby gorliwiej czuwał nad zachowaniem statutów, o których zatwierdzenie sam ubiegał się w Rzymie, oraz aby zachowywał to, czego innych naucza. Można powiedzieć, iż spełniła się przepowiednia Założyciela, który widząc samowolę ojca Joachima mówił: Gdy będziesz w podeszłych latach, Pan Bóg da ci w zgromadzeniu grzebyk, który cię 14 A. Magnuszewski, Vita Venerabilis Servi Dei Casimiri Wyszyński, w: PCW, s

22 będzie czesał. 15 Kazimierz Wyszyński przyjął te proroctwo do siebie, miał przecież w herbie lilie i grabie. We wszystkim był konsekwentny a domagając się zakonnej obserwancji naraził się na niechęć braci. Pewnego razu, posłany z listami do Goźlina, zaszedł po drodze do rodzinnego domu. Tu napisał list do swego brata Michała z prośbą, aby ten spowodował przeprowadzenie wizytacji kanonicznej przez ojców Reformatów. 16 Wizytator ojciec Jakub Wolski, dla podniesienia poziomu życia zakonnego wyznaczył dwóch reformatów: o. Mansweta Leporiniego na mistrza nowicjatu i o. Klein a na lektora teologii. 17 Po ukończeniu nowicjatu Kazimierz złożył uroczyste śluby zakonne dnia 19 marca 1725 roku na ręce przełożonego klasztoru o. Joachima Kozłowskiego w obecności o. Michała Gilbera i o. Ignacego od św. Mateusza spowiednika wspólnoty i radnego domowego. Od tego czasu zostaje naznaczony lektorem (profesorem) filozofii. W Wielką Sobotę 31 marca 1725 roku w Kolegiacie św. Jana w Warszawie otrzymuje tonsurę i 4 święcenia mniejsze, następnie 22 grudnia tegoż roku subdiakonat, a 16 marca 1726 roku diakonat. W tej samej kolegiacie w dniu 20 kwietnia 1726 roku (Wielka Sobota) zostaje wyświęcony na kapłana przez biskupa poznańskiego (13.III VIII.1932) Jana Joachima Tarło ( ). 18 W młodym kapłanie zakonniku dostrzeżono tak wielkie wartości duchowe i umysłowe, że wkrótce po święceniach obarczono go obowiązkami, które spełniali dotąd ojcowie Reformaci, a mianowicie lektora teologii oraz mistrza nowicjatu. W dwa lata później został wybrany sekretarzem kapituły a także wiceprzełożonym klasztoru w 15 Por. Z. Proczek, Sługa Niepokalanej, dz. cyt., s Taka kanoniczna wizytacja była uzasadniona i zrozumiała, ponieważ zakon Marianów był inkorporowany do zakonu franciszkanów i jego prowincjałowie później przez wiele lat ex officio byli wizytatorami Marianów. 17 Zob. J. Vaišnora, Czcigodny Sługa Boży, dz. cyt., s. V. 18 Zob. B. Jakimowicz, Czcigodny Sługa Boży, dz. cyt., s

23 Puszczy Korabiewskiej. Funkcje te pełnił najprawdopodobniej do końca 1730 roku. Nie wszystkim zakonnikom odpowiadała wielka gorliwość i piastowane przez niego funkcje zakonne. Szczególnie niezadowoleni byli ci, którzy znaleźli się poza klasztorem w czasie rozproszenia rostkowskiego. 19 Po powrocie do klasztorów próbowali oni nawrócić do rozluźnionego trybu życia, przeszkadzali i robili trudności Kazimierzowi. Doszło nawet do tego, iż umyślano pozbawić go życia. Wtenczas ojciec Kazimierz, przez swego brata Michała 20, wyjednał sobie wezwanie do Rzymu, dokąd też udał się w charakterze prokuratora zakonu razem z ojcem Dionizym Kisielińskim i bratem Jackiem Wasilewskim. Do Rzymu przybyli na początku 1731 roku, gdzie zamieszkali w klasztorze Ara Coeli u franciszkanów. Ojciec Kazimierz podjął starania o zdobycie dla Marianów stałego miejsca w Wiecznym Mieście. W lipcu tegoż roku podpisał nawet kontrakt z markizem Krzysztofem Cenci na wynajem kaplicy Madonna dei Cerchi. Rada Generalna w Polsce nie wyraziła jednak zgody na ten kontrakt z powodu wysokiej ceny jak również złego (szkodliwego dla zdrowia) położenia kaplicy. Podczas pobytu w Rzymie Kazimierz starał się zapoznać z innymi zakonami, załatwiał sprawy dla swego zakonu, a 19 W dniu 23 IX 1715 roku został wybrany prepozytem generalnym o. Mateusz od św. Kazimierza Krajewski zdeklarowany przeciwnik instytutu, który wraz z bratem Aleksandrem (Józefem Wyszyńskim bratem o. Kazimierza) rozdzierali jedność wewnętrzną sporami i waśniami. Oskarżali współbraci przed ordynariuszem poznańskim, który przysłał wizytatora w osobie biskupa Rostkowskiego sufragana warszawskiego. Ten zabrał się do likwidacji zakonu, zamknął nowicjat, młodszych księży porozsyłał po parafiach, a starszych pozostawił w klasztorach. Wówczas wielu zakonników wróciło zupełnie do świata. Zakonników po rozproszeniu zebrał ponownie biskup Jan Tarło. Dekretem nakazał powrócić do klasztorów wszystkim marianom. W dniu 31 sierpnia 1722 roku na kapitułę przybyło 12 ojców. Postanowili dla umocnienia Zakonu zwrócić się do Stolicy Apostolskiej o ponowne zatwierdzenie. Z misją tą pojechał do Rzymu o. Joachim. Poza uzyskaniem zatwierdzenia reguły i przedstawionych konstytucji, spotkał tam również Franciszka Wyszyńskiego, którego oblókł w habit mariański. Por. S. Sydry, Organizacja Zgromadzenia Księży Marianów w XVIII wieku, Warszawa 1930, s Zob. M. Wyszyński, dz. cyt., s

24 resztę czasu poświęcał na modlitwę, lekturę, pisanie i odwiedzanie kościołów. Nie mając żadnej nadziei na pozyskanie stałego miejsca w Rzymie w pierwszej połowie 1734 roku powraca do Polski. W dniu 3 lipca 1734 roku odbyła się kapituła generalna, na której Wyszyński pełnił funkcję sekretarza. Został również wybrany asystentem generalnych i mistrzem nowicjatu. Na kongregacji rocznej w dniu 5 lipca 1734 roku zostaje wiceprzełożonym klasztoru w Puszczy Korabiewskiej oraz lektorem teologii moralnej. Kolejnym obowiązkiem była funkcja ojca duchowego wyżej wymienionego klasztoru. W tym czasie generałem marianów był ojciec Bernard Ostrowski, którego Wyszyński był prawą ręką. Po śmierci o. Joachima Kozłowskiego (około 1731 roku), zgromadzenie darzyło coraz większym zaufaniem ojca Kazimierza. Zmniejszyła się też liczba weteranów (zwolenników rozluźnienia obserwancji zakonnej) a nowe pokolenie było formowane przez Wyszyńskiego. Wzorowe życie kapłańskie, pobożność i jego umiłowanie własnego zakonu przyciągało serca i uwagę wszystkich. 21 Na kapitule w Skórcu, w dniu 12 grudnia 1737 roku ojciec Kazimierz jednogłośnie zostaje wybrany na generała zakonu. Pełniąc obowiązki tak wysokiej rangi i godności wykazywał niepospolite zdolności organizatorskie. Na tej samej kapitule ogłosił program pracy, który ujął w 29 punktach zatwierdzonych przez radę. Deklarował, iż chce sprawować władzę w porozumieniu z radą a nie jak dyktator. Podkreślił, że przyjmując obowiązek sumiennego zachowania statutów i reguły będzie dążył do tego, aby postanowienia kapituły nie były martwą literą, lecz żeby były wprowadzane w życie. Ojciec Wyszyński domagał się od przełożonych klasztorów by sumiennie pilnowali odbywania ćwiczeń 21 Zob. J. Chudek, Starajmy się o świętych polskich. Kazimierz Wyszyński, Dzwon Niedzielny 2(1926) nr 33, s

25 zakonnych, gorąco polecił ich opiece kształtowanie nowicjuszy a także, aby byli przykładem życia łaską powołania. Nakazywał też, aby przełożeni otaczali troską swoich podwładnych, zaopatrywali w potrzebne rzeczy tak, aby zabezpieczyć ich przed wykroczeniami przeciwko ślubowi ubóstwa. Ukazał przykład Dobrego Ojca, cierpliwego dla swoich dzieci. Polecił również ekonomom poszczególnych klasztorów składać co trzy miesiące sprawozdania finansowe przełożonym, ci zaś na kongregacji rocznej wobec generała i jego rady. Żądał przeprowadzania remontów w klasztorach, zaopatrywania domów w potrzebny sprzęt, zamykając w ten sposób drogę do nadużyć zakonnikom poszukującym pieniędzy u dobrodziejów i zaspokajania potrzeb poza klasztorem. Obostrzył karność w klasztorach, ustanowił godziny lekcyjne dla studentów, aby nie marnowali czasu. Tych zaś, którzy zaniedbywali naukę nakazał karcić. Wprowadził porządek czytania w refektarzu podczas posiłków. 22 Główna jednak troska ojca Kazimierza sprowadzała się do prawidłowego działania nowicjatu. Zdawał sobie sprawę, że życie zakonne o tyle ma wartość, o ile jest zgodne z powołaniem i praktyką rad ewangelicznych. Dlatego też w swej działalności zmierzał przede wszystkim do tego, by położyć mocne podwaliny pod życie wewnętrzne, obudzić pragnienie dążenia do świętości. Jako wzór do naśladowania stawiał Niepokalaną i założyciela zgromadzenia o. Stanisława Papczyńskiego. 23 Postanowił, iż nikt poza przełożonym generalnym nie może kontrolować mistrza nowicjatu. Wydał odpowiednie przepisy dla studentów, a ich pomieszczenia oddzielił od profesorskich. Nikt też nie mógł opuścić klasztoru bez zgody 22 Por. B. Jakimowicz, Czcigodny Sługa Boży, s Tenże, Stabilizacja i rozwój zakonu w XVIII wieku, w: Marianie pod red. J. Bukowicza i T. Górskiego, Rzym 1975, s

26 przełożonego lub jego zastępcy. Udających się w daleką drogę nakazywał zaopatrywać w listy polecające. Podczas pierwszej kadencji generalatu ( ) ojciec Wyszyński rozpoczął starania w celu wyniesienia na ołtarze Stanisława Papczyńskiego założyciela marianów. Jako pierwszy wydobył jego postać z zapomnienia, jednocześnie ubolewając nad niedbalstwem poprzedników, którzy nic nie zrobili, aby zabezpieczyć szczątki Założyciela oraz zacząć proces informacyjny. W jednym z listów do ojca Kazimierza Polaka o. Wyszyński tak pisze: Jeżeli powątpiewanie jakie zachodzi około naszego świętego Instytutora i stąd zaniedbanie, zapewne to nas gubi, jeżeli tak wielkiemu Słudze Bożemu i kultowi Matki Boskiej uwłaczać chcemy, nie pomnażając czci jego, którą sobie zasłużył od nas. 24 Również podczas pierwszej kadencji o. Kazimierz dbał o zdobycie kandydatów do zakonu wśród innych narodów. Wysyłał o. Polaka, przez trzy lata z rzędu, do Pragi czeskiej, by tam werbował kandydatów. Owocem tych prac było wstąpienie dwudziestu dwóch Czechów do Zgromadzenia. W związku z powiększaniem się grona marianów potrzebne były nowe fundacje, o które z powodzeniem ubiegał się o. Kazimierz Wyszyński. Po trzech latach generalatu, w dniu 8 sierpnia 1741 roku ojciec Kazimierz zostaje Przełożonym Domu w Górze Kalwarii. Przez ten czas zdołał pobudować nowy, murowany klasztor, odbudował Kościół Wieczernika 25, w którym spoczywają zwłoki ojca Założyciela, List ten został zamieszczony w Protokołach Czynnościów w Rzymie Sługi Bożego Kazimierza Wyszyńskiego i Notaty jego względem Kanonizacji Instytutora służące, AAP, sygn. APS/7, rkp., cz. II, k Dla wykonania tych prac zużył całkowicie swoją część spadku po ojcu w wysokości złotych polskich. O tym pisze brat Michał w Origo o. Kazimierza Wyszyńskiego, s Własnoręcznie wybudował nowy grobowiec i tam, za zezwoleniem władz kościelnych, złożył doczesne szczątki o. Założyciela. 26

27 osuszył błota wokół klasztoru. Zlecił napisanie życiorysu oraz wykonanie sztychu z wizerunkiem ojca Stanisława. Po sześciu latach przełożeństwa w Górze Kalwarii, 19 czerwca 1747 roku, na kapitule w Skórcu, zostaje ponownie wybrany przełożonym generalnym. Trzy nowe lata zaznaczyły się założeniem trzech nowych klasztorów: w Raśnie koło Brześcia 27, w Staropolu na Litwie i w Berezdowie na Wołyniu. Sprawy duchowe nie pozostawały w cieniu życia materialnego. Jako generał polecił wszystkim marianom odmawiać codziennie litanię do Matki Bożej dla odwrócenia wszelkiego zła od zakonu. Dbał aby zakon stał się miejscem prawdziwego kultu Maryi Panny, szczególnie przez praktykowanie Jej cnót Starania o fundację w Raśnie trwały od 1735 roku, uwieńczone zostały w roku Fundatorem klasztoru był Jerzy Matuszewicz, starosta stokliński. Sprawę fundacji opisuje jego syn Marcin w pamiętniku: Dyariusz życia mego ile pamiętać mogę dla wiadomości potomkom moim spisany oraz dla przestrog? Czego się wystrzegać a co do nasladowania iest pozyteczno. Pamiętnik ten znajduje się w Bibliotece Narodowej, bibliotece mikrofilmów Rps. MNK 94-MF Zob. J. Pietuszko, Wyszyński January Franciszek, dz. cyt., s

28 4. W Rzymie W tym czasie zakon stanął wobec konieczności posiadania w Rzymie, przy Stolicy Apostolskiej stałego delegata. Miał on załatwić niecierpiące zwłoki sprawy: wszczęcia procesu informacyjnego o. Założyciela, obronę praw zakonu wobec zakusów ks. Turczynowicza do nazwy i habitu marianów oraz zdobycie miejsca dla zgromadzenia. Kapituła w 1750 roku uznała, że tylko ustępujący generał o. Kazimierz potrafi sprostać tym trudnym zadaniom. Znał przecież język włoski i niejednokrotnie przebywał w Wiecznym Mieście. Tam też, tym razem jako prokurator generalny Zgromadzenia, w dniu 11 lutego 1751 roku udaje się w towarzystwie o. Jana Kantego Szkraffera oraz brata laika. Po długiej podróży zakonnicy docierają do Rzymu w nocy 30 kwietnia 1751 roku. Zatrzymują się w klasztorze Aracoeli ojców franciszkanów na Kapitolu. 29 Pierwszą sprawą, którą zajął się o. Wyszyński, była obrona praw zakonu do nazwy i habitu wobec zakusów księdza Turczynowicza. 30 Długi proces z księdzem Turczynowiczem zakończył się 3 lipca 1752 roku dekretem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, która potwierdziła decyzję Kongregacji Biskupów i Zakonników i zakazała pseudomarianom używania nazwy i habitu Zakonu Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi 29 Zob. K. Wyszyński, Własnoręczne Protokoły Czynnościów w Rzymie Sługi Bożego Kazimierza Wyszyńskiego i Notaty jego względem kanonizacji Insytutora służące, zeszyt I, cytowane dalej jako Dzienniki. 30 Ksiądz Józef Szczepan Turczynowicz Suszycki ( 1773) w tym czasie był proboszczem parafii św. Szczepana w Wilnie oraz kapelanem przytułku świętego Łazarza, w którym utrzymywał około 30 neofitów nawróconych z religii żydowskiej. Dla skuteczniejszego zbierania jałmużny umyślił sobie uczynić zakon z neofitów i ubrawszy ich w habit podobny do mariańskiego nazwał ich marianami. Wywołało to wiele zamieszania wśród ludzi, którzy ekscesy neofitów przypisywali marianom założonym przez ojca Stanisława Papczyńskiego. Dlatego też jednym z zasadniczych motywów przybycia o. Kazimierza do Rzymu była kwestia rozstrzygnięcia urzędowego tej sprawy. 28

29 Panny. 31 Ojciec Kazimierz podczas procesu doznał wielu przykrości od adwokatów, zakonników i zgromadzeń, które popierały Turczynowicza. Miało to wpływ na inne sprawy, które załatwiał o. Kazimierz. 32 Jednak mimo przeszkód nie poddawał się, polecając się opiece Matki Najświętszej. Jak mówił Większa jest jednak moc boska niż zawziętość ludzka. 33 Ojciec Wyszyński zwycięstwo w procesie przypisywał przede wszystkim nadzwyczajnemu wstawiennictwu ojca Stanisława Papczyńskiego. Niemal równocześnie rozpoczął pracę nad przygotowaniem instrukcji dotyczącej postępowania w sprawie procesu beatyfikacyjnego Założyciela Marianów. 34 Czynność ta, przy udziale adwokatów, trwała parę miesięcy, to jest do grudnia 1752 roku. W Dzienniku swoim pod datą 15 grudnia o. Kazimierz wspomina o przesłaniu informacji do Polski przez swego brata Michała. Przez cały czas, do wiosny 1753 roku, nieustannie wzywał swoich współbraci, przełożonego, znajomych do wszczęcia procesu w Polsce. Pośpiech wskazany był dlatego, że na świecie pozostawało coraz mniej naocznych świadków życia i działalności ojca Założyciela. W większości jego apele pozostawały bez echa, czy to z powodu braku środków finansowych czy specjalistów do prowadzenia tychże prac. W swych licznych listach z tego okresu akcentuje potrzebę niezwłocznego rozpoczęcia procesu z uwagi na chwałę Bożą, korzyść i rozwój samego zgromadzenia. Kolejną sprawą, którą zajmował się ojciec Wyszyński, było pozyskanie odpowiedniego miejsca dla osiedlenia zakonu w Stolicy Apostolskiej. Na początku starał się o pozyskanie kościoła św. 31 Zob. J. Kałowski, Działalność zakonodawcza księdza Józefa Turczunowicza, Warszawa 1982, s Por. K. Wyszyński, Dzienniki, dz. cyt., zeszyt II; A. Fischer, Vita, virtutes et sancta mors V. P. Casimiri, pkt 23, w: PCW, s K. Wyszyński, Dzienniki, dz. cyt., zeszyt II pod datą 26 lutego 1752 roku. 29

30 Bibianny od kapituły Santa Maria Maggiore. Kiedy to nie wyszło, udał się do Neapolu, aby tam uzyskać, u królowej neapolitańskiej, wstawiennictwo u papieża. Królowa jednak nie zgodziła się interweniować w sprawie marianów. Ojciec Kazimierz nawiedził wielu duchownych, kardynałów, aby otrzymać poparcie i pomoc w pozyskaniu jakiegoś miejsca. Jednakże na próżno. Prokurator generalny marianów nie rezygnował tak łatwo. Zainteresował się kościołem Santa Maria in Dominica albo Navicella, który znajdował się tuż za miastem. Kościół ten należał do bazylianów, którzy obecnie wyruszyli na kwestę do krajów chrześcijańskich, aby za zebrane datki nabyć inne miejsce bliżej centrum. Jednakże pogłoski o tym, iż chcą się pozbyć tego kościoła okazały się nieprawdziwe. Następnym miejscem, które spodobało się ojcu Kazimierzowi był kościół Bractwa Siodlarzy, lecz i tu nic nie uzyskał. Podobnie było z kościołem i mieszkaniem należącym do księcia Barberini oraz kościołem św. Sebastiana. Mimo wysiłku i wielu zabiegów o. Wyszyńskiemu w ciągu dwuletniego pobytu w Rzymie nie udało się zdobyć stałego miejsca dla zgromadzenia. 35 Przebywając w Rzymie o. Kazimierz uzyskał od Stolicy Apostolskiej wiele przywilejów dla zakonu jak również przyjaciół i dobroczyńców. Spotkał się także z Zastępcą Chrystusa na ziemi na audiencji w dniu 29 listopada 1751 roku. Jak pisze ksiądz Vaišnora było to pierwsze spotkanie przedstawiciela marianów z Ojcem świętym. 36 Nieco później, na skutek złożonych memoriałów, otrzymał odpusty na oktawę dnia zadusznego dla mariańskich kościołów, relikwię Krzyża świętego oraz relikwię św. Franciszki Rzymianki. 34 Tamże, pod datą 30 września 1752 roku. 35 Zob. Z. Proczek, Sługa Niepokalanej, dz. cyt., s Zob. J. Vaišnora, Czcigodny Sługa Boży, dz. cyt., s. XVI. 30

31 W marcu 1752 roku Wyszyński otrzymuje wiadomość, iż król portugalski pragnie widzieć marianów w swoim królestwie i chce fundować klasztor. Dowiaduje się o tym z listu generała franciszkanów do komisarza generalnego w Rzymie. Tego samego dnia do o. Kajetana Wetyckiego, Przełożonego Generalnego, pisze pełen radości list, w którym przedstawia propozycję króla portugalskiego oraz prosi o jak najszybsze wyznaczenie zakonników na nową fundację. Zapalony do tego przedsięwzięcia przekazuje uwagi i rady dotyczące wyboru odpowiednich zakonników, doboru sprzętu i rzeczy, książek i obrazów. 37 Wysyła również listy do księdza Ostrowskiego, oficjała warszawskiego, do kasztelana Felicjana Trzcińskiego, do o. Kazimierza Polaka, do swego brata Michała. W listach tych prosi o pomoc w przygotowaniach do przeszczepienia polskiego zakonu marianów do Portugalii. Ojciec Kazimierz mieszkając w Rzymie zaznał dużo biedy, miał wiele trosk i kłopotów. Klimat miasta oraz wilgotna i ciemna cela mocno nadwyrężyły siły zakonnika. Częste bóle przykuwały go do łoża. Mimo, iż nie posiadał stałych i odpowiednich środków utrzymania, niejednokrotnie dzielił się tym co miał z biedniejszymi od siebie. W związku z jałmużną o. Kazimierz opisuje w swoich dziennikach pod datą 30 października 1751 roku takie oto wydarzenie: Poszedłem do bazyliki Najświętszej Maryi Panny Większej. Wiedząc dokładnie, że w worku w kieszeni mam jedynie 4 paule srebrem, rozmieniłem je i ubogim przy bazylice dałem kwadrynami 2 bajoki. Gdy już wracałem do Aracoeli zaczepił mnie jakiś ubogi ksiądz czy kleryk. Nie mając kwadryn, sięgnąłem do worka po pieniądz dwubojakowy, jako że tak zacna osoba zwracała się z prośbą. I wtedy upadł mi pieniądz, na ziemię lub do worka nie wiem, bo było 37 Zob. K. Wyszyński, Dzienniki, dz. cyt., zeszyt II pod datą 11 marca 1752 roku. 31

32 ciemno. Nie wiedząc więc, czy na ziemię czy do worka wpadł, wyjąłem dla proszącego drugi dwubojakowy pieniądz, odżałowawszy tego, który upadł. Gdy jednak dałem pieniądz, zacząłem uważnie szukać na ziemi. Dostrzegłem coś białego, ale była to tylko łupina, którą odrzuciłem z rozmachem. Kleryk zaś, widząc, że czegoś na ziemi szukam, spytał czy nie zgubiłem czegoś podczas udzielania jałmużny. Odpowiedziałem, że chyba wypadł mi pieniądz. Wtedy i on zaczął szukać. Nadszedł jakiś człowiek i zapytał, co zgubiliśmy. Ja już odchodziłem, odszedłem na krok czy dwa od tego miejsca, ale kleryk powiedział: <<Ten ojciec zgubił jakiś pieniądz, a ja nie bardzo widzę. Proszę więc, aby Pan był tak dobry i poszukał>>. Człowiek ten zapytał, gdzie ma szukać. Ja cofnąłem się nieco i mówię: <<tutaj>>. Człowiek podszedł i znalazł pieniądz dwu lub czterobojokowy. Podał mi, a ja włożyłem pieniądz do worka. Gdy wróciłem do Aracoeli, powodowany ciekawością, czy nie dałem klerykowi większego pieniądza niż dwubojokowy i jaki pieniądz znalazł ów człowiek, zacząłem liczyć. Okazało się, że mam wszystkie pieniądze, nawet te, które wydałem na jałmużnę w bazylice Najświętszej Maryi Panny Większej oraz dane klerykowi, a więc cztery bajoki. Daleko jeszcze wprawdzie do stokrotnej nagrody, ale zaiste miała tu miejsce przedziwna boska sprawa. Jeżeli nawet nic nie upadło na ziemię, co mi się wydawało, to i tak dlaczego pieniądz tam leżał i człowiek podał mi go? Dlaczego nie zdarzyło się to w innym miejscu, a tylko tam, gdzie miałby leżeć ten pieniądz? 38 Podobnie o. Kazimierz dopatrywał się szczególnej opieki Bożej, gdy kiedyś w ostatniej chwili w nieprzewidziany sposób został uratowany przed atakującym go rozwścieczonym psem K. Wyszyński, Dzienniki, dz. cyt., zeszyt I. 39 Tamże, zeszyt II. 32

33 Przez dwa lata pobytu w Rzymie ojciec Kazimierz zrealizował dla zgromadzenia wiele nie cierpiących zwłoki spraw. Nie zaniedbywał również posługi kapłańskiej, modlitwy, postu. Brał udział w rekolekcjach, pielgrzymował do włoskich sanktuariów, czytał książki religijne i studiował Pismo św., z którego robił notatki. Nieustannie słał listy do Polski, w których domagał się informacji na temat przygotowań wyjazdu do Portugalii. Przynaglany przez komisarza Braci Mniejszych Obserwantów oferuje siebie jako jedną z osób mających udać się do Portugalii. Wreszcie 6 sierpnia 1752 roku otrzymuje wiadomość od ojca generała, że razem z nim do Portugalii został wyznaczony o. Benon Bujalski, a nowym prokuratorem został o. Aleksy Fischer. 40 Wyżej wymienieni ojcowie przybyli do Rzymu dopiero 2 listopada 1752 roku. W maju następnego roku, po długich przygotowaniach, o. Kazimierz Wyszyński i o. Benon Bujalski wyruszyli do Portugalii. 40 Zob. M. Bartynowski, Wyszyński Kazimierz, w: Encyklopedja Kościelna, t. XXXII, Płock 1913, s

34 5. Portugalia Dnia 13 maja 1753 roku zakonnicy mariańscy po pożegnaniu z przyjaciółmi udali się pieszo do Genui. Zazwyczaj noce spędzali w jakimś klasztorze, choć bywało i tak, że nie wszędzie byli przyjmowani. W dniu 24 maja przybyli do Florencji, gdzie nawiedzili niedokończoną kaplicę Świętego Wawrzyńca. 30 maja przybywają do miejscowości Sarzana, gdzie otrzymują listy polecające od o. gwardianina do pana Piotra Muzi, właściciela barki, na której mieli udać się do Genui. Wypłynąwszy następnego dnia wieczorem natknęli się na silny wiatr i burze, które ustały, kiedy marianie polecili się opiece Matki Najświętszej i ojca Stanisława. Przez następne dni pogoda nie uległa zmianie. Współpasażerowie tracili już nadzieję, iż cało wyjdą z opresji. Jak pisze o. Wyszyński i my zdając się na wolę Bożą przygotowywaliśmy się na śmierć. Ożywiła nas myśl, że nie żal nawet utonąć w tym świętym przedsięwzięciu, gdy udajemy się w taką drogę ze względu na cześć Matki Bożej. (...) Bardziej jeszcze dopomogła nam opieka Matki Bożej i wstawiennictwo naszego Czcigodnego Sługi Bożego Ojca Założyciela. Gdyśmy się im gorąco polecili, ucichła burza i zaczął powiewać sprzyjający wiatr. 41 Ojciec Wyszyński w tym czasie najczęściej modlił się tymi słowami: Immaculatae Virginis Mariae Conceptio sit nobis salus et protectio. 42 Do Genui marianie przybyli 4 czerwca, gdzie zamieszkali w konwencie ojców reformatów. Z uwagi na zamieszki w mieście San Remo przebywali w Genui do 27 czerwca. Tam też o. Wyszyński otrzymał listy od brata Michała. Czas oczekiwania na odpowiedni statek wypełnili modlitwą, odprawianiem Mszy św. oraz na 41 K. Wyszyński, Dzienniki, dz. cyt., zeszyt IV pod datą 1 czerwca 1753 roku. 42 Niepokalane Poczęcie Maryi Dziewicy niech nas ocali i broni. 34

35 nawiedzaniu kościołów. Po przezwyciężeniu trudności (cło, niesprzyjająca aura) wyruszyli w drogę. 2 lipca osiągnęli Francję, lecz nie przybili do żadnego portu ze względu na wiatr, mgły i złe prądy. Wielokrotnie Opatrzność Boża kierowała statkiem, aby nie rozbili się na podwodnych skałach. Dopiero 10 lipca zakotwiczyli w miejscowości Setta. Po pięciu dniach ruszyli dalej. 24 lipca dotarli pod Alicante, a dzień później zawinęli do Cartageny. Tu, z powodu Maurów, opuścili statek i znaleźli miejsce w konwencie ojców bernardynów. Po kilku dniach znaleźli barkę, którą udali się w kierunku Malagi. Podróż spędzili w towarzystwie syna konsula Francji. Nie obyło się bez przeciwnych wiatrów i strachu przed statkami Turków. W dniu 14 sierpnia, wigilii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zatrzymali się w porcie Almari. Następnego dnia ojciec Wyszyński napisał: byliśmy szczęśliwi, że we Wniebowzięcie odprawiliśmy Mszę świętą. 43 Wkrótce ruszyli dalej i po kilku dniach, 20 sierpnia, wpłynęli do Malagi. W mieście spędzili czas u franciszkanów bosych od św. Piotra z Alkantary, odprawili Mszę świętą. Czekali na odpowiedni statek, aby móc przepłynąć przez cieśninę gibraltarską. Ojciec Wyszyński tak opisuje swoje przeżycia: W całej, długiej drodze przytrafiały się nam zewsząd rozmaite trudności. Gdy inni w trzy dni przybywają, to my po dziesięć i więcej dni musieliśmy tłuc się po morzu z powodu przeciwnych wiatrów. Z Genui mieliśmy w ciągu 15 dni do Kadyksu, a my na odpust św. Jana Chrzciciela dopłynęliśmy zaledwie do Malagi. A i z kapitanem dawnym i obecnym są trudności, że nas tak długo, choć mizernie żywił. Wszystko to jest jednak niczym wobec chwały Bożego majestatu i szerzenia czci Maryi Dziewicy Naszej Pani. Z miłości dla niej jesteśmy gotowi jeszcze więcej 43 K. Wyszyński, Dzienniki, dz. cyt., zeszyt V. 35