WPŁYW RODZINY DYSFUNKCYJNEJ NA ROZWÓJ, WYCHOWANIE ORAZ EDUKACJĘ DZIECKA W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM ABSTRAKT

Transkrypt

1 WPŁYW RODZINY DYSFUNKCYJNEJ NA ROZWÓJ, WYCHOWANIE ORAZ EDUKACJĘ DZIECKA W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM Chudy Katarzyna Lulek Joanna I rok studia II stopnia, pedagogika resocjalizacyjna Opiekun :dr Beata Anna Zięba Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów ABSTRAKT Rodzina ma ogromny wpływ na rozwój, wychowanie i edukację dziecka w młodszym wieku szkolnym. Pojawiające się dysfunkcje powodują szereg negatywnych zjawisk poczynając od problemów w komunikacji z rówieśnikami, a kończąc na niepowodzeniach edukacyjnych. Rodzina jest systemem, dlatego właśnie zaburzone funkcjonowanie jednego z jej członków uderza w cały jej system rodzinny, a zwłaszcza w dziecko, jako najsłabsze jego ogniwo. Młodszy wiek szkolny jest jednym z ważniejszych okresów w życiu dziecka. Radosne oraz szczęśliwe dzieciństwo pozwala na jego harmonijny rozwój. W młodszym wieku szkolnym powinna występować jednolitość działań rodziny i szkoły, co będzie skutkować szczęściem i spełnieniem dziecka. SŁOWA KLUCZOWE: rodzina dysfunkcyjna, młodszy wiek szkolny, rozwój dziecka, wychowanie, edukacja dzieci z rodzin dysfunkcyjnych WSTĘP Rodzina to podstawowa komórka życia społecznego. Jest to pierwsze, a zarazem najważniejsze środowisko wychowawcze każdego człowieka. To w niej uczymy się, doświadczamy, przyjmujemy wzorce, dążymy do ideału i utożsamiamy się ze swoim najbliższym otoczeniem. Rodzina powinna opierać się na miłości, szacunku i wzajemnym wsparciu. To rodzice oddziałują na 1

2 dziecko w najwcześniejszym okresie życia i zaspokajają jego podstawowe potrzeby. Niestety współczesna rodzina boryka się z wieloma trudnościami. Rodzina dysfunkcyjna jest zamknięta, zakłamana, panuje w niej zaburzona komunikacja. Może ona przybierać różne formy: alkoholizm oraz inne uzależnienia, choroba psychiczna, przemoc, nieobecność emocjonalna rodziców, chłód emocjonalny, ciągłe odrzucanie, stawianie nieadekwatnych do rozwoju i możliwości dziecka wymagań, nadopiekuńczość i nadmierna kontrola. Rodzina jest systemem, dlatego właśnie zaburzone funkcjonowanie jednego z jej członków uderza w cały jej system rodzinny, a zwłaszcza w dziecko, jako najsłabsze jego ogniwo. 1 TREŚĆ WŁAŚCIWA Rozwój oraz wychowanie dziecka w młodszym wieku szkolnym a rodzina dysfunkcyjna Środowiskiem, które najkorzystniej wpływa na rozwój dziecka, jest bez wątpienia prawidłowo funkcjonująca rodzina. Współcześnie bardzo często staje ona w obliczu trudności, z którymi nie zawsze potrafi sobie sama poradzić. W wielu rodzinach możemy zauważyć mnogość negatywnych zjawisk jakimi są: konflikty, rozwody i separacje, migracje zarobkowe rodziców z czym wiąże się eurosieroctwo, bezrobocie, patologie związane z nadużywaniem alkoholu, narkotyków czy modnych dziś dopalaczy. Wyżej nadmienione zjawiska powodują, że rodzina nie funkcjonuje normalnie. Rodzinę dysfunkcyjną tworzą dysfunkcyjne osoby, które poprzez wadliwy system oddziaływań wychowawczych wytwarzają patologiczne zachowania. Kiedy rodzice nie potrafią spełnić podstawowych funkcji oraz gdy pojawi się zaniedbanie dziecka, konieczna staje się interwencja władz 1 K. Ostrowska i M. Ryś, Problemy w rodzinie dysfunkcyjnej. (w:) Wychowanie do życia w rodzinie. Książka dla nauczycieli, rodziców i wychowawców, Warszawa 1999, s. 6. 2

3 publicznych, instytucji pomocowych, pracowników socjalnych, sądu. Życie dziecka w młodszym wieku szkolnym jest zagrożone, ponieważ żyje ono w napięciu z uwagi na niestabilną sytuację rodzinną. Niewłaściwe wzorce oraz brak autorytetu ze strony opiekuna mają ogromny wpływ na rozwój i wychowanie. Ostatecznością jest zapewnienie dziecku opieki zastępczej, godziwych warunków do życia i rozwoju. 2 Powodzenia w społecznym kształtowaniu dziecka zależą od czynników biologicznych i funkcjonowania rodziny. Pierwsze lata dziecka w jego życiu są najważniejsze. Kształtują się wówczas wartości, postawy, stosunek do samego siebie i społeczeństwa. Dziecko dorastające w dysfunkcyjnej rodzinie doświadcza negatywnych zachowań, żyje w ciągłym stresie i napięciu, nie potrafi skoncentrować się na nauce, izoluje się od społeczeństwa, doświadcza trudnych emocji tj. wstyd, bezradność, niepewność, lęk. Żeby mogło przetrwać w takiej rodzinie musi przystosować się do sposobu jej życia, gdyż jest zbyt słabe, aby coś zmienić w rodzinie. Istnieje wiele form pomocy uczniom z rodzin dysfunkcyjnych, główną z nich jest profilaktyka, która obejmuje pomoc w zapobieganiu destrukcyjnym skutkom i pogłębianiu się urazów m.in. są to zajęcia edukacyjno rozwojowe lub pomoc psychologiczna. 3 Rodziny nieradzące sobie z tymi problemami oraz innymi trudnościami wewnątrzrodzinnymi są negatywnie postrzegane przez otoczenie. Edukacja dziecka w młodszym wieku szkolnym a rodzina dysfunkcyjna 2 J. Wołczyk, Rola współczesnej rodziny w procesie wychowania dzieci i młodzieży, Poznań 1996, s Psychologiczne źródła dysfunkcji w małżeństwie i rodzinie. (w:) Rodzina polska u progu trzeciego tysiąclecia, pod. red. W. Majkowskiego, Wyd. UKSW, Warszawa 2003, s.16. 3

4 Uczeń, który wdraża się w życie szkoły, napotyka na swej drodze edukacyjnej problemy, powinien mieć w takich sytuacjach oparcie w najbliższych. Istotne jest by otaczać dziecko troskliwą opieką już od najmłodszych lat oraz dbać o jego prawidłowy rozwój. Nieodzownym elementem jest także prawidłowe przygotowanie dziecka do nauki szkolnej, rozwijanie zainteresowań i zachęcanie do pracy. Każdy rodzic w miarę swoich możliwości powinien kontrolować sprawy edukacyjne swojego dziecka. 4 Atmosfera panująca w domu ma ogromny wpływ na edukację szkolną dziecka. Zaburzają ją nie tylko konflikty między rodzicami, ale także między rodzeństwem. Nie sprzyja powodzeniu szkolnemu nerwowość, chaos i nieporządek. W dzisiejszych czasach gdzie każdy prowadzi szybkie tempo życia, trudno ustalić regularny tryb życia dziecka. Rodzice chcą się realizować zawodowo, nie zawsze poświęcają dziecku tyle uwagi ile by chcieli. Funkcji rodziny jest wiele, ale jej celem jest wszechstronne przygotowanie potomstwa do zgodnego z wymogami społecznymi, samodzielnego życia. Rodzice, którzy nie posiadają wystarczających kompetencji życiowych, nie stanowią dla dzieci pozytywnego wzorca do naśladowania, sprawia to, że dzieci wychowujące się w tego typu rodzinach wykazują znaczne deficyty w nawiązywaniu relacji rówieśniczych oraz pojawiają się u nich niepowodzenia w nauce. 5 Niewłaściwe przystosowanie dziecka młodszego do warunków szkolnych przejawia się w całym zakresie niepożądanych zachowań. W początkowym stadium edukacji szkolnej dzieci wykazują znacznie większą potrzebę aktywności ruchowej niż starsi czy dorośli. W wielu przypadkach przyczyną trudności przystosowawczych występujących u uczniów młodszych są nieprawidłowości dynamiki procesów nerwowych (nadpobudliwość). Każda z dysfunkcji może zaburzyć zachowanie dziecka w trzech sferach rozwojowych: motorycznej, emocjonalno-uczuciowej oraz poznawczej. Dysfunkcje generują 4 H. Filipczuk, Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym, Warszawa1985, s B. M. Nowak, Trendy, nr 1, Dziecko w młodszym wieku szkolnym wychowujące się w rodzinie dysfunkcyjnej, Warszawa 2014, s

5 szereg trudności wychowawczych i nakręcają spiralę niepowodzenia szkolnego, zwłaszcza w przypadku, gdy ich objawy nie są postrzegane przez rodziców i nauczycieli. Niepowodzenia edukacyjne to nieodłączny element procesu nauczania. Niemal każdy uczeń się z nimi zetknął w mniejszym lub większym stopniu na drodze swojej kariery edukacyjnej. Dlatego ważna jest natychmiastowa interwencja nauczycieli czy rodziców, aby diagnozować je na wczesnym etapie i dążyć do ich wyeliminowania, by nie stwarzały olbrzymich problemów. Dlatego ważne jest, aby od najmłodszych lat, z chwilą wkroczenia dziecka w świat szkolny, rodzic towarzyszył mu poprzez wsparcie, doradztwo, poświęcanie uwagi i czasu, przez pierwszą i jedną z najważniejszych ścieżek edukacyjnych w jego życiu. Zakończenie Rodzina ma ogromny wpływ na rozwój, wychowanie i edukację dziecka w młodszym wieku szkolnym. Pojawiające się dysfunkcje powodują szereg negatywnych zjawisk poczynając od problemów w komunikacji z rówieśnikami, a kończąc na niepowodzeniach edukacyjnych. Brak wsparcia ze strony bliskich odbija się na późniejszym funkcjonowaniu dziecka w społeczeństwie. Młodszy wiek szkolny jest jednym z ważniejszych okresów w życiu dziecka. Radosne oraz szczęśliwe dzieciństwo pozwala na jego harmonijny rozwój. W okresie wczesnoszkolnym dziecko rozszerza swoje środowisko, wchodzi w rolę ucznia. Szkoła wprowadza go w świat nowych ról, otoczenia, środowisko rówieśników oraz nauczycieli. Od tego momentu dziecko poddawane jest oddziaływaniu nie tylko ze strony rodziny, ale także szkoły. W młodszym wieku szkolnym powinna występować jednolitość działań rodziny i szkoły, co będzie skutkować szczęściem i spełnieniem dziecka. BIBLIOGRAFIA 1. B. M. Nowak, Trendy, nr 1, Dziecko w młodszym wieku szkolnym wychowujące się w rodzinie dysfunkcyjnej, Warszawa

6 2. H. Filipczuk, Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym, Instytut Wydawnictwa Związków Zawodowych, Warszawa J. Wołczyk, Rola współczesnej rodziny w procesie wychowania dzieci i młodzieży, Poznań Problemy w rodzinie dysfunkcyjnej. (w:) Wychowanie do życia w rodzinie. Książka dla nauczycieli, rodziców i wychowawców, pod red. K. Ostrowskiej i M. Ryś, Warszawa Psychologiczne źródła dysfunkcji w małżeństwie i rodzinie. [w:] Rodzina polska u progu trzeciego tysiąclecia, pod. red. W. Majkowskiego, Wyd. UKSW, Warszawa