INFORMATOR KONKURSU WIEDZY OBYWATELSKIEJ I EKONOMICZNEJ 2011/2012 W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM

Transkrypt

1 INFORMATOR KONKURSU WIEDZY OBYWATELSKIEJ I EKONOMICZNEJ 2011/2012 W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM DATA AKTUALIZACJI: 31 STYCZNIA 2012 R. O Konkursie...2 Terminarz...2 Zgłoszenia...3 Formularze zgłoszeniowe...3 Warunki zgłoszenia...3 Stopień szkolny...3 Test...3 Organizacja stopnia szkolnego...3 Odwołania...4 Stopień ponadszkolny...4 Test...5 Projekt...5 Odwołania...7 Stopień wojewódzki...8 Zasady ogólne...8 Test...8 Zadania analityczne i problemowe...8 Odwołania...8 Przygotowania do udziału w KWOiE...9 Podręcznik KOSS...9 EduTuba...9 Międzyszkolne Kluby Olimpijskie...9 Pomocnik Olimpijczyka...9 Poradniki tworzenia projektów konkursowych..9 Kontakt...9 Regulamin...10 Podstawa prawna...10 Zasady ogólne...10 Przebieg Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej...10 Komitet organizacyjny...12 Wykaz lektur i źródeł pomocniczych...13

2 O KONKURSIE W roku szkolnym 2011/2012 Centrum Edukacji Obywatelskiej (CEO) po raz dziewiąty organizuje na zlecenie Kuratorów Oświaty tematyczny Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej (KWOiE), w którym mogą wziąć udział gimnazjaliści z trzech województw: łódzkiego, mazowieckiego i pomorskiego. Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej obejmuje trzy stopnie. Stopień szkolny ma charakter testu zawierającego pytania otwarte i zamknięte sprawdzającego poziom opanowania materiału określonego podstawą programową przedmiotu wiedza o społeczeństwie. W stopniu ponadszkolnym uczniowie samodzielnie opracowują projekt rozwiązania problemu społecznego lub projekt badawczy oraz rozwiązują test sprawdzający ich wiadomości i umiejętności obywatelskie i ekonomiczne. W stopniu wojewódzkim uczniowie piszą test sprawdzający wiedzę i umiejętności oraz rozwiązują zadania problemowe i analityczne. Taka formuła Konkursu pozwala nie tylko sprawdzić wiedzę ucznia, ale gwarantuje także rozwój umiejętności obywatelskich i ekonomicznych oraz zachęca go do samodzielnego analizowania i badania życia publicznego oraz ujawniających się w nim problemów. Laureaci i finaliści Konkursu otrzymują zaświadczenie wystawione przez Kuratora Oświaty oraz preferencyjne punkty potrzebne przy składaniu dokumentów do szkoły ponadgimnazjalnej. Dokładna liczba punktów jest określana przez Kuratora w zarządzeniu dotyczącym rekrutacji do szkół ponadgimnazjalnych. TERMINARZ Termin Wydarzenie 1 września 2011 r. (czwartek) Początek przyjmowania zgłoszeń szkół 14 listopada 2011 r. (poniedziałek) Zakończenie przyjmowania zgłoszeń szkół 18 listopada 2011 r. (piątek) Opublikowanie listy zgłoszonych szkół 2 stycznia 2012 r. (poniedziałek) Wysłanie do nauczycieli, którzy otrzymali potwierdzenie zgłoszenia szkoły, maila z hasłem do otwarcia arkuszy stopnia szkolnego i klucza odpowiedzi Opublikowanie wzorów oświadczeń o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych i wizerunku uczniów biorących udział w Konkursie Opublikowanie wzoru protokołu stopnia szkolnego 3 stycznia 2012 r. (wtorek) Opublikowanie arkusza stopnia szkolnego 5 stycznia 2012 r. (czwartek) Stopień szkolny (godzina 9:00) do 13 stycznia 2012 r. (piątek) Opublikowanie klucza odpowiedzi stopnia szkolnego (po południu) Możliwość wnoszenia odwołań do Dyrektora Szkoły Termin wysyłki do Centrum Edukacji Obywatelskiej: protokołu stopnia szkolnego (listownie i mailowo), arkuszy uczniów zakwalifikowanych do stopnia ponadszkolnego (listownie), oświadczeń rodziców/opiekunów prawnych o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych i wizerunku uczniów oraz publikację projektu (listownie) 28 stycznia 2012 r. (sobota) Opublikowanie listy zakwalifikowanych do stopnia ponadszkolnego 6 lutego 2012 r. (poniedziałek) Opublikowanie miejsca i godziny rozpoczęcia stopnia ponadszkolnego 28 lutego 2012 r. (wtorek) Stopień ponadszkolny 9 marca 2012 r. (piątek) Opublikowanie wyników stopnia ponadszkolnego marca 2012 r. Przyjmowanie odwołań od wyników stopnia ponadszkolnego 19 marca 2012 r. (poniedziałek) Poinformowanie o decyzjach dot. odwołań Opublikowanie ostatecznych wyników stopnia ponadszkolnego 23 marca 2012 r. (piątek) Opublikowanie miejsca i godziny rozpoczęcia stopnia wojewódzkiego 13 kwietnia 2012 r. (piątek) Stopień wojewódzki 19 kwietnia 2012 r. (czwartek) Opublikowanie wyników stopnia wojewódzkiego 2

3 Termin Wydarzenie kwietnia 2012 r. Przyjmowanie odwołań od wyników stopnia wojewódzkiego 27 kwietnia 2012 r. (piątek) Poinformowanie o decyzjach dot. odwołań maj 2012 r. ZGŁOSZENIA Opublikowanie ostatecznych wyników stopnia ponadszkolnego Zakończenie Konkursu Zgłoszenia szkoły do udziału w Konkursie Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej dokonuje nauczyciel odpowiedzialny w danej szkole za przeprowadzenie Konkursu. FORMULARZE ZGŁOSZENIOWE Aby zgłosić szkołę należy: wypełnić i wysłać formularz internetowy ( oraz wysłać wypełniony formularz listowny wraz z oświadczeniem nauczyciela o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych (załączonym do formularza listownego, _formularz_zgloszeniowy_1.pdf) na adres CEO: Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej ul. Noakowskiego 10/ Warszawa z dopiskiem Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej. WARUNKI ZGŁOSZENIA Zwracamy uwagę, że aby zgłosić szkołę należy przesłać oba formularze elektroniczny i listowny wypełnione identycznie. Gdy oba formularze dotrą do Centrum Edukacji Obywatelskiej, na podany adres nauczyciela z adresu kwoie@ceo.org.pl zostanie wysłane potwierdzenie zgłoszenia. Brak potwierdzenia zgłoszenia oznacza, że szkoła nie jest zgłoszona. Szkoła z potwierdzonym zgłoszeniem zostanie umieszczona na liście zgłoszonych szkół, która będzie widoczna na stronie internetowej Konkursu 18 listopada 2011 r. W przypadku gdy szkoła nie została zgłoszona, zadaniem Dyrektora jest zapewnienie możliwości uczestniczenia w Konkursie zainteresowanym uczniom w innej szkole. STOPIEŃ SZKOLNY TEST Stopień szkolny KWOiE składa się z testu sprawdzającego wiedzę i umiejętności wymagane w podstawie programowej przedmiotu wiedza o społeczeństwie, w tym w szczególności wiadomości zawarte w lekturach zalecanych ujętych w Regulaminie Konkursu oraz wiadomości dotyczące bieżących wydarzeń. Test składa się z zadań otwartych i zamkniętych. Aby zostać zakwalifikowanym do stopnia ponadszkolnego należy uzyskać nie mniej niż 60% punktów. Termin stopnia szkolnego: czwartek, 5 stycznia 2012 r. o godzinie 9:00. Rozwiązywanie testu stopnia szkolnego trwa 90 minut. Arkusz testu składa się z dwóch części: zadaniowej (zawierającej treści poleceń oraz materiały źródłowe) oraz karty odpowiedzi. Uczeń wpisuje odpowiedzi tylko na karcie odpowiedzi. Karta odpowiedzi jest wypełniana przez ucznia czarnym lub niebieskim długopisem lub piórem. Nie wolno używać korektora. Uczeń pracuje samodzielnie. Po zakończeniu pisania testu uczeń oddaje tylko kartę odpowiedzi, bez części zadaniowej. ORGANIZACJA STOPNIA SZKOLNEGO Przygotowanie stopnia szkolnego jest zadaniem nauczyciela zgłaszającego szkołę i pozostałych członków Szkolnej Komisji Konkursowej, powoływanej przez Dyrektora Szkoły. Do zadań Komisji należy: poinformowanie uczniów o możliwości udziału w Konkursie, 3

4 upewnienie się, że w dyspozycji nauczyciela zgłaszającego jest komputer z zainstalowanym programem umożliwiający otwarcie plików PDF (np. Adobe Reader, do bezpłatnego pobrania ze strony pobranie plików z arkuszami stopnia szkolnego (dzień przed stopniem szkolnym): - arkusza zadań, - karty odpowiedzi, otwarcie pobranych plików z użyciem hasła otrzymanego na podany w zgłoszeniu adres , powielenie arkuszy konkursowych (arkusza zadań i karty odpowiedzi) w odpowiedniej liczbie egzemplarzy, przeprowadzenie stopnia szkolnego Konkursu 5 stycznia 2012 r. o godzinie 9:00, zebranie wyłącznie kart odpowiedzi (po zakończeniu rozwiązywania zadań przez uczniów), sprawdzenie wypełnionych kart odpowiedzi zgodnie z kluczem odpowiedzi, przekazanie wyników uczniom, wysłanie do CEO do 13 stycznia 2012 r.: - protokołu etapu szkolnego (elektronicznie zapisanego w pliku Excel na adres kwoie@ceo.org.pl oraz listem poleconym na adres: Centrum Edukacji Obywatelskiej ul. Noakowskiego 10/ Warszawa z dopiskiem Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej ), - kart odpowiedzi (tylko listownie) 1, - zgód na przetwarzanie danych osobowych i wizerunku 2 oraz publikację projektu przygotowanego na stopień ponadszkolny zakwalifikowanych uczniów podpisanych przez ich rodziców/opiekunów prawnych (tylko listownie). Wzory protokołu stopnia szkolnego i oświadczenia o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych i wizerunku ucznia oraz publikację projektu zostaną opublikowane na stronie internetowej Konkursu 1 stycznia 2012 r. Aby móc przeprowadzić stopień szkolny Konkursu, potrzebne jest hasło do otwarcia arkuszy stopnia szkolnego. Hasło to zostanie wysłane na podany w zgłoszeniu adres nauczyciela 2 stycznia 2012 r. W przypadku nieotrzymania hasła, prosimy o niezwłoczny kontakt mailowy na adres kwoie@ceo.org.pl. ODWOŁANIA Odwołania od wyników stopnia szkolnego należy kierować do Dyrektora Szkoły w terminie do 7 dni od momentu ogłoszenia przez Szkolną Komisję Konkursową wyników. Decyzja Dyrektora Szkoły jest ostateczna. STOPIEŃ PONADSZKOLNY Stopień ponadszkolny składa się z dwóch części: przygotowanego przez ucznia projektu, testu. Projekty są opracowywane przez uczniów przed stopniem ponadszkolnym przyniesienie gotowego projektu jest warunkiem dopuszczenia do pisania testu. Uczeń może wybrać rodzaj projektu spośród: projektu badawczego, polegającego na naukowym zaplanowaniu i zrealizowaniu badania wybranego przez ucznia problemu społecznego oraz wyciągnięciu wniosków z badania w celu postawienia diagnozy badanego problemu, projektu rozwiązania problemu, polegającego na poszukiwaniu i naukowym zaplanowaniu dwóch strategii rozwiązania wybranego przez ucznia problemu społecznego oraz dokonaniu wyboru jednej z nich w oparciu o jej ocenę. Zwracamy uwagę, że formuła projektów w tej edycji Konkursu uległa zmianie. Zalecamy szczegółowe zapoznanie się z kryteriami oceniania. 1 Zgodnie z regulaminem, obowiązkowe jest wysłanie kart odpowiedzi tylko tych uczniów, którzy uzyskali co najmniej 60% punktów możliwych do zdobycia. Prosimy jednak o wysłanie kart odpowiedzi wszystkich uczniów. Pozwoli nam to na uczynienie lepszymi przyszłych edycji KWOiE. 2 Zgoda na przetwarzanie wizerunku jest zalecana, ale niekonieczna. 4

5 TEST INFORMATOR KWOIE 2011/2012 W WOJ. ŁÓDZKIM DATA AKTUALIZACJI: 31 STYCZNIA 2012 R. Test stopnia ponadszkolnego składa się z zadań zamkniętych jednokrotnego wyboru. Na stopniu ponadszkolnym należy oczekiwać zadań trudniejszych niż na stopniu szkolnym. Test i projekt są punktowane w stosunku 1:1. Sprawdzane i oceniane są projekty jedynie tych uczniów, którzy z testu otrzymali nie mniej niż 70% punktów. Aby zostać zakwalifikowanym do stopnia wojewódzkiego należy uzyskać nie mniej niż 85% punktów z testu i projektu łącznie. Termin testu stopnia ponadszkolnego: wtorek, 28 lutego 2012 r. Miejsce i godzina rozpoczęcia zostaną podane na stronie internetowej Konkursu do 6 lutego 2012 r. Rozwiązywanie testu stopnia ponadszkolnego trwa 75 minut. Za test można uzyskać 40 punktów. Aby zostać dopuszczonym do rozwiązywania testu, uczeń musi: przedstawić ważny dokument ze zdjęciem, przynieść projekt konkursowy w wersji drukowanej (podpisanej przez nauczyciela na stronie tytułowej) i elektronicznej (zapisanej na płycie CD w formacie zgodnym z MS Word, np..doc,.docx). Arkusz testu składa się z dwóch części: zadaniowej (zawierającej treści poleceń oraz materiały źródłowe) oraz karty odpowiedzi. Jedynie odpowiedzi wpisane na karcie odpowiedzi będą sprawdzone. Karta odpowiedzi może być wypełniona przez ucznia tylko czarnym długopisem lub piórem. Nie wolno używać korektora. Zadanie, w którym została zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź lub odpowiedź została zaznaczona niezgodnie z instrukcją, będzie ocenione na 0 punktów. Nie wolno poprawiać raz zaznaczonej odpowiedzi. Uczeń pracuje samodzielnie. Po zakończeniu pisania testu uczeń oddaje tylko kartę odpowiedzi, bez części zadaniowej. PROJEKT Projekt musi być gotowy przed przystąpieniem do rozwiązywania testu stopnia ponadszkolnego. Każdy projekt musi spełniać następujące wymagania: strona tytułowa musi zawierać: - imię, nazwisko autora, - nazwę, numer i adres szkoły autora, - określenie rodzaju projektu (projekt rozwiązania problemu/projekt badawczy), - temat projektu, każdy fragment cudzego utworu wykorzystany w projekcie musi być oznaczony przypisem zawierającym informacje o źródle (zamieszczenie na końcu projektu bibliografii bez umieszczenia przypisów do wykorzystanych fragmentów jest działaniem niewystarczającym), wersja drukowana projektu musi być własnoręcznie podpisana na stronie tytułowej przez nauczyciela, przez co nauczyciel zaświadcza, że zapoznał się z projektem i go akceptuje, wersja elektroniczna projektu musi być zapisana w formacie zgodnym z MS Word, np..doc,.docx (nie będą przyjmowane projekty zapisane w formacie np. PDF, ODT). Uwaga! Aby dany element projektu mógł być oceniony, trzeba spełnić warunek konieczny (). Jeśli warunek konieczny nie zostanie zachowany, cały element będzie oceniony na 0 punktów nawet jeśli spełnia pozostałe kryteria! Na przykład: jeżeli wybrane przez ucznia źródła nie będą dotyczyły tematu projektu, CAŁY element Analiza cudzych źródeł zostanie oceniony na 0 punktów nawet jeżeli źródła będą przedstawiały różne stanowiska, punkty widzenia, miały różnorodną formę i były obiektywnie przedstawione. W każdym rodzaju projektu można otrzymać premię. Punkty przyznawane za premię to punkty ekstra nawet bez ich przyznania projekt może być oceniony na 100% (czyli na 20 punktów). Punkty za premię wliczają się do przyznanej łącznej liczby punktów tylko wtedy, gdy ocena projektu nie przekracza 20 punktów. 5

6 KRYTERIA OCENY PROJEKTU ROZWIĄZANIA PROBLEMU Elementy projektu Kryteria oceny Punkty Określenie rodzaju Czy określiłeś rodzaj projektu, który opracowujesz (projekt badawczy lub Jeśli nie, 0 p. projektu projekt rozwiązania problemu)? za projekt Temat projektu (1) Czy określiłeś temat projektu rozwiązania problemu? Czy wybrany temat dotyczy problemu społecznego? Czy temat nie jest zbyt szeroki? Czy został zawężony do problemu możliwego 1 do rozwiązania? Analiza cudzych Czy wybrałeś źródła dotyczące rozwiązywanego problemu? źródeł (4) Czy pokazałeś różne punkty widzenia na problem? 1 Czy pokazałeś różne stanowiska zajmowane wobec problemu? 1 Czy zebrane źródła mają różnorodną formę (np. raport, wywiad, obraz, audycja, 1 artykuł, film)? Czy obiektywnie przedstawiłeś zebrane informacje (nie oceniałeś ich)? 1 Diagnoza (2) Czy odpowiedziałeś na poniższe pytania wyłącznie na podstawie analizy źródeł? Czy wyjaśniłeś, na czym polega analizowany problem? 0,5 Czy przedstawiłeś przyczyny analizowanego problemu? 0,5 Czy przedstawiłeś skutki analizowanego problemu? 0,5 Czy określiłeś kierunki, w jakich problem może się rozwijać w przyszłości? 0,5 Strategia A B Obszary działań Czy wskazałeś co najmniej jeden obszar, w którym będzie realizowana twoja 0,5 0,5 (1) strategia? Czy wskazane obszary są różne w obu strategiach? Realizatorzy Czy wskazałeś potencjalnych realizatorów strategii (grupę ludzi, instytucję strategii (1) lub organizację, która mogłaby rozwiązać wybrany przez ciebie problem)? Czy wskazałeś różnych realizatorów dla różnych strategii? Czy wskazałeś zasoby, które mogą oni wykorzystać podczas realizacji strategii? 0,5 0,5 Czy podałeś źródło informacji o każdym z zasobów? Szczegółowe cele Czy dla każdego obszaru sformułowałeś co najmniej dwa szczegółowe cele, 0,5 0,5 strategii (1) które chcesz osiągnąć? Czy sformułowałeś je zgodnie z zasadą SMART? Działania (3) Czy wskazałeś działania pozwalające zrealizować każdy z przyjętych celów? wk. Czy wyjaśniłeś, czemu dana grupa działań pozwala osiągnąć dany cel? 0,5 0,5 Czy określiłeś, co będzie potrzebne do zrealizowania danego działania (np. 0,5 0,5 czas, koszty, liczba osób, po-mieszczenia)? Czy środki potrzebne do realizacji tych działań mieszczą się we wskazanych zasobach? Czy określiłeś, w jakim momencie realizacji strategii należy podjąć kolejne 0,5 0,5 działania? (Czy ułożyłeś plan działań?) Monitorowanie Czy określiłeś sposób sprawdzenia tego, czy strategia działa? 0,5 0,5 skuteczności strategii (1) Ocena rozwiązania Czy wykonałeś analizę SWOT? (2) Czy w analizie SWOT uwzględniłeś finansowanie działań, ich czasochłonność 0,5 0,5 i co najmniej dwa inne aspekty? Czy każdy aspekt wykorzystałeś w co najmniej dwóch elementach analizy 0,5 0,5 SWOT (mocnych, słabych stronach, szansach, zagrożeniach)? Rozmowa z ekspertem Czy przeprowadziłeś rozmowę z ekspertem (osobiście, telefonicznie itp.)? (3) Czy udowodniłeś, że wybrany rozmówca jest ekspertem w dziedzinie, której dotyczy twój projekt? Czy uzyskałeś i przedstawiłeś opinię eksperta na temat możliwości zrealizowania 1 zaplanowanej strategii? Czy zebrałeś i przedstawiłeś pomysły eksperta na działania inne niż zaproponowane 1 przez ciebie w strategii? Czy odniosłeś się do opinii eksperta? 1 Wybór rozwiązania Czy dokonałeś wyboru strategii? (1) Czy uzasadniłeś swój wybór? 1 Łączna liczba punktów: 20 Premia (3) Szczególna wartość merytoryczna projektu, oryginalność, pomysłowość 3 Dwie strategie rozwiązania problemu (7) 6

7 KRYTERIA OCENY PROJEKTU BADAWCZEGO Elementy projektu Kryteria oceny Punkty Określenie rodzaju Czy określiłeś rodzaj projektu, który opracowujesz (projekt badawczy lub Jeśli nie, 0 p. projektu projekt rozwiązania problemu)? za projekt Temat badania (1) Czy określiłeś temat swojego projektu badawczego? Czy wybrany temat dotyczy zjawiska społecznego lub jakiejś cechy tego zjawiska? Czy temat nie jest zbyt szeroki? Czy został zawężony do problemu możliwego 1 do zbadania? Pytania badawcze Czy postawiłeś co najmniej dwa pytania badawcze? (1) Czy pytania badawcze dotyczą tematu projektu? 1 Analiza cudzych Czy wybrałeś źródła dotyczące tematu badania? źródeł (4) Czy pokazałeś różne punkty widzenia na temat badania? 1 Czy pokazałeś różne stanowiska zajmowane wobec tematu badania? 1 Czy znalezione źródła mają różnorodną formę (jest wśród nich np. raport, 1 wywiad, zdjęcie audycja, artykuł, film)? Czy obiektywnie przedstawiłeś zebrane informacje (nie oceniałeś ich)? 1 Hipotezy 3 (2) Czy sformułowałeś hipotezy odpowiadające na wszystkie pytania badawcze? Czy uzasadniłeś hipotezy? 1 Czy twoje hipotezy da się obalić? 1 Zmienne 4, wartości, Czy wskazałeś zmienne występujące w pytaniach badawczych? 1 wskaźniki 5 Czy wyjaśniłeś, co oznaczają zmienne występujące pytaniach badawczych 1 (4) (tak, jak ty je rozumiesz)? Czy podałeś wskaźnik każdej zmiennej? 1 Czy określiłeś, jak zinterpretujesz poszczególne wskaźniki (tzn. o jakich wartościach 1 zmiennych będą one świadczyły)? Grupa badawcza Czy dokonałeś wyboru grupy badawczej (określiłeś liczbę badanych osób i (2) nazwałeś element, który je łączy kryterium doboru)? Czy uzasadniłeś, dlaczego zbadanie wybranej grupy pozwoli ci zweryfikować 2 hipotezy? Narzędzia badawcze Czy dokonałeś wyboru narzędzi badawczych? 1 (1) Badanie Czy przygotowałeś badanie zgodnie z wybranymi narzędziami? Jeśli nie, 0 Czy zbadałeś tylko i wyłącznie określone wcześniej wskaźniki? Czy przeprowadziłeś badanie? p. za badanie własne Wyniki badania Czy przedstawiłeś dane zebrane podczas badania? (2) Czy przeanalizowałeś zebrane dane (np. czy szukałeś zależności między danymi, 2 próbowałeś je wyjaśnić)? Diagnoza (2) Czy odpowiedziałeś na wszystkie pytania badawcze tylko i wyłącznie na podstawie wyników badania własnego i analizy źródeł? Czy zweryfikowałeś hipotezy? 2 Potencjalni odbiorcy Czy wskazałeś co najmniej jedną grupę ludzi, instytucję lub organizację, która diagnozy (1) może wykorzystać twoją diagnozę? Czy wskazałeś, w jaki sposób wskazani przez ciebie odbiorcy diagnozy mogą 1 ją wykorzystać? Łączna liczba punktów: 20 Premia (3) Szczególna wartość merytoryczna projektu, oryginalność, pomysłowość 3 Badanie własne (9) ODWOŁANIA Odwołania od wyników stopnia ponadszkolnego należy kierować do Wojewódzkiej Komisji Konkursowej poprzez wysłanie maila na adres rcybulska@kuratorium.lodz.pl. Odwołania są przyjmowane w terminie do 7 dni 3 hipoteza to odpowiedź na pytanie badawcze, która zostanie zweryfikowana w toku badania 4 zmienna to pojęcie, zjawisko mogące przyjmować różne wartości (np. płeć jest zmienną o wartościach kobieta, mężczyzna) 5 wskaźnik to obserwowalne zjawisko, którego zaistnienie oznacza, że zmienna przyjmuje określoną wartość 7

8 od momentu ogłoszenia wyników. Decyzja dotycząca odwołania zostanie wysłana mailowo osobie zgłaszającej odwołanie oraz nauczycielowi-opiekunowi ucznia 19 marca 2012 r. Decyzja Komisji jest ostateczna. STOPIEŃ WOJEWÓDZKI Stopień wojewódzki składa się z: testu, zadań analitycznych i problemowych. Test stopnia wojewódzkiego składa się z zadań tego samego rodzaju co zadania stopnia szkolnego i ponadszkolnego z tą różnicą, że na stopniu wojewódzkim należy oczekiwać zadań trudniejszych. Zadania analityczne i problemowe wymagają przygotowania krótkich opracowań danego problemu pod względem jego diagnozowania i rozwiązywania. Mogą one wymagać użycia metod wymaganych w stopniu ponadszkolnym podczas opracowywania projektów, co stanowi zmianę w stosunku do zeszłych edycji. Zawarte w zadaniach problemy dotyczą zarówno życia społeczno-politycznego (jedno zadanie), jak i ekonomicznego (jedno zadania). Zadania analityczne i problemowe, poza treścią poleceń, są opatrzone materiałami dodatkowymi (tekstami, wykresami, tabelami) mającymi umożliwić operowanie na wiarygodnych danych. W stopniu wojewódzkim łącznie można zdobyć 90 punktów. Aby otrzymać tytuł laureata należy uzyskać nie mniej niż 90% punktów (co najmniej 81 punktów). Aby otrzymać tytuł finalisty należy uzyskać nie mniej niż 50% punktów (co najmniej 45 punktów). Uczniowie, którzy uzyskali mniej niż 50% punktów, otrzymują zaświadczenie o udziale w stopniu wojewódzkim Konkursu. ZASADY OGÓLNE TEST Termin stopnia wojewódzkiego: piątek, 13 kwietnia 2012 r. Miejsce i godzina rozpoczęcia zostaną podane na stronie internetowej Konkursu do 23 marca 2012 r. Stopień wojewódzki trwa ok. 3 godzin (wraz z przerwą), z czego: czas trwania testu: 60 minut, czas na rozwiązanie zadań analitycznych i problemowych: 90 minut. Aby zostać dopuszczonym do stopnia wojewódzkiego, uczeń musi przedstawić ważny dokument ze zdjęciem. Arkusz testu składa się z dwóch części: zadaniowej (zawierającej treści poleceń oraz materiały źródłowe) oraz karty odpowiedzi. Jedynie odpowiedzi wpisane na karcie odpowiedzi będą sprawdzone. Karta odpowiedzi może być wypełniona przez ucznia tylko czarnym długopisem lub piórem. Nie wolno używać korektora. Zadanie zamknięte, w którym została zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź lub odpowiedź została zaznaczona niezgodnie z instrukcją, będzie ocenione na 0 punktów. Nie wolno poprawiać raz zaznaczonej odpowiedzi. Uczeń pracuje samodzielnie. Po zakończeniu pisania testu uczeń oddaje tylko kartę odpowiedzi, bez części zadaniowej. Test jest kodowany. Za test można uzyskać 50 punktów. ZADANIA ANALITYCZNE I PROBLEMOWE W trakcie tej części stopnia wojewódzkiego zadaniem uczniów jest rozwiązanie dwóch zadań, z których jedno dotyczy tematyki społeczno-politycznej a jedno ekonomicznej. Korzystanie z jakichkolwiek pomocy innych niż przekazane przez organizatorów jest zabronione, a złamanie tego zakazu skutkuje dyskwalifikacją. Rozwiązania zadań są pisane przez ucznia czarnym lub niebieskim długopisem lub piórem. Nie wolno używać korektora. Zadania są kodowane. Maksymalnie za każde zadanie można zdobyć 20 punktów. Łączna liczba punktów do zdobycia za tę część wynosi 40. ODWOŁANIA Odwołania od wyników stopnia wojewódzkiego należy kierować do Wojewódzkiej Komisji Konkursowej poprzez wysłanie maila na adres rcybulska@kuratorium.lodz.pl. Odwołania są przyjmowane w terminie do 7 dni od momentu ogłoszenia wyników. Decyzja dotycząca odwołania zostanie wysłana mailowo osobie zgłaszającej odwołanie oraz nauczycielowi-opiekunowi ucznia 27 kwietnia 2012 r. Decyzja Komisji jest ostateczna. 8

9 PRZYGOTOWANIA DO UDZIAŁU W KWOIE Konkurs Wiedzy Ekonomicznej i Obywatelskiej jest konkursem tematycznym, opierającym się na podstawie programowej przedmiotu wiedza o społeczeństwie w gimnazjum. Z tego względu, opanowanie treści nauczania określonych w podstawie powinno być pierwszym elementem przygotowań do Konkursu. Jednakże opanowanie wiadomości określonych w podstawie programowej nie zapewnia sukcesu w KWOiE. Takiej gwarancji nie da się uzyskać w żaden sposób. Można jednak swoje szanse zwiększyć poniżej przedstawiamy wybrane pomoce mogące wesprzeć przygotowania do KWOiE. PODRĘCZNIK KOSS Podręcznik Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej jest jedną z lektur zalecanych każdemu, kto chce zostać laureatem lub finalistą Konkursu. Napisany przystępnym językiem, nie tylko zawiera wiadomości, ale również wyjaśnia je i umożliwia ich zrozumienie. Link: EDUTUBA W serwisie EduTuba.pl w programie Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej znajdują się bezpłatne materiały dedykowane dla uczestników KWOiE i ich nauczycieli. Obecnie na EduTubie można znaleźć m.in. materiały zawierające wiadomości przydatne podczas Konkursu, zestawy zadań sprawdzających, przykładowe arkusze konkursowe czy najlepsze projekty uczniów z lat poprzednich. Ponadto każdy nauczyciel i uczeń, który ma lub chce stworzyć materiały mogące pomóc innym, może podzielić się nimi publikując je na EduTubie. Żeby to zrobić, wystarczy założyć konto i dopisać się do programu Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej. Link: MIĘDZYSZKOLNE KLUBY OLIMPIJSKIE Międzyszkolne Kluby Olimpijskie (MKOl) to projekt pomocy gimnazjalistom przygotowującym się do Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej. Zwycięzcy poprzednich edycji KWOiE przygotowują regularne zajęcia dla swoich kolegów-konkursowiczów, czyli treningi. Te są otwarte również dla uczniów spoza szkoły, w której odbywają się zajęcia (stąd nazwa Międzyszkolne). Wielu laureatów i finalistów KWOiE to osoby, które przygotowywały się do Konkursu pod okiem trenerów MKOl. Trwająca obecnie trzecia edycja projektu realizowana jest na terenie województwa łódzkiego i mazowieckiego. Link: POMOCNIK OLIMPIJCZYKA Pomocnik Olimpijczyka: Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej jest zestawem bezpłatnych materiałów wspomagających przygotowania do KWOiE. Zawiera materiały prezentujące wiadomości występujące w testach konkursowych, jak również sprawdziany z zadaniami podobnymi do tych występujących podczas Konkursu, które można samodzielnie sprawdzić dzięki kluczom odpowiedzi. Z Pomocnika można nie tylko korzystać można go również tworzyć, do czego gorąco zachęcamy. Link: pl.wikibooks.org/wiki/pomocnik_olimpijczyka_-_elementy_wiedzy_obywatelskiej_i_ekonomicznej PORADNIKI TWORZENIA PROJEKTÓW KONKURSOWYCH Poradniki tworzenia projektów konkursowych to materiały, których zadaniem jest ułatwienie pracy nad projektem badawczym oraz projektem rozwiązania problemu społecznego. W nich znajdują się odpowiedzi na m.in. następujące pytania: Jak wybrać temat projektu? Z jakich elementów powinien składać się projekt? Jakie kolejne kroki podczas realizacji projektu należy podjąć? Co będzie oceniane w projekcie? Jakie wymogi powinien spełniać projekt konkursowy? Poradniki są dostępne na EduTubie. KONTAKT We wszelkich sprawach dotyczących zgłoszeń oraz stopnia szkolnego Konkursu prosimy o kontakt mailowy na adres kwoie@ceo.org.pl. 9

10 W sprawach dotyczących stopnia ponadszkolnego i wojewódzkiego oraz zakończenia Konkursu prosimy o kontakt mailowy z przewodniczącą Wojewódzkiej Komisji Konkursowej, Romaną Cybulską, na adres rcybulska@kuratorium.lodz.pl. REGULAMIN PODSTAWA PRAWNA Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad (Dz. U. Nr 13, poz. 125 z późniejszymi zmianami); Zarządzenie Łódzkiego Kuratora Oświaty w sprawie organizacji konkursów tematycznych w gimnazjach w roku szkolnym 2011/2012. ZASADY OGÓLNE 1 Organizatorem tematycznego Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej jest Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej z siedzibą w Warszawie, ul. Noakowskiego 10, Warszawa. Konkurs przeprowadzany jest na zlecenie Łódzkiego Kuratora Oświaty Celem Konkursu jest poszerzenie wiedzy, rozwijanie umiejętności obywatelskich oraz kształtowanie postaw obywatelskich uczniów. 2. Ogólne cele edukacyjne Konkursu to: a) rozwijanie wiedzy i umiejętności obywatelskich uczniów, b) zapoznanie uczniów z zasadami demokracji konstytucyjnej, c) kształtowanie szacunku do wartości demokratycznych takich jak wolność, pluralizm, tolerancja, aktywność obywatelska, patriotyzm, d) zachęcanie do stosowania procedur demokratycznych, e) rozwijanie praktycznej wiedzy prawnej oraz gotowości do działania zgodnego z prawem, f) przekonanie do odpowiedzialnego i skutecznego uczestniczenia w życiu publicznym, w tym także społeczności lokalnej, g) rozwijanie umiejętności społecznych oraz szacunku dla innych, h) kształcenie rozumienia podstawowych zjawisk ekonomicznych, i) poszerzanie wiedzy na temat znaczenia i funkcjonowania głównych instytucji gospodarczych, j) przygotowanie uczniów do kształtowania przyszłości zawodowej tj. dalszego kształcenia i poszukiwania pracy, k) pogłębianie wiedzy o miejscu Polski w Europie oraz problemach związanych z funkcjonowaniem Polski w UE, l) poszerzanie wiedzy na temat problemów współczesnego świata. 3 Uczestnikami konkursu mogą być uczniowie gimnazjów województwa łódzkiego, którzy dobrowolnie zadeklarują w nim swój udział Finaliści i laureaci konkursu otrzymają zaświadczenia Łódzkiego Kuratora Oświaty oraz zgodnie z zarządzeniem, uzyskają dodatkowe punkty podczas rekrutacji do wybranej szkoły ponadgimnazjalnej. 2. Finaliści i laureaci konkursu otrzymają nagrody ufundowane przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i/lub inne instytucje. Konkurs przeprowadza Wojewódzka Komisja Konkursowa powołana przez Łódzkiego Kuratora Oświaty. PRZEBIEG KONKURSU WIEDZY OBYWATELSKIEJ I EKONOMICZNEJ 1. Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej przeprowadzany jest w trzech stopniach: a) szkolnym

11 b) ponadszkolny c) wojewódzkim 2. Terminy poszczególnych stopni oraz terminy przesyłania protokołów z wynikami ustala Wojewódzka Komisja Konkursowa. 1. W stopniu szkolnym Konkursu mogą brać udział wszyscy uczniowie zainteresowani Konkursem W przypadku gdy w szkole, do której uczeń uczęszcza, nie jest organizowany stopień szkolny konkursu, dyrektor szkoły jest zobowiązany umożliwić uczniowi udział w Konkursie w innej szkole, w porozumieniu z dyrektorem tej szkoły. 3. Szkoła zgłasza swój udział w konkursie wypełniając formularz przeznaczony dla gimnazjów województwa łódzkiego, umieszczony na stronie internetowej Konkursu ( w zakładce KWOiE). Wypełniony formularz musi zostać wysłany zarówno elektronicznie (poprzez stronę internetową) jak i listownie (wydruk musi posiadać pieczątkę szkoły i podpis dyrektora), na adres Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej, ul. Noakowskiego 10/ Warszawa z dopiskiem Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej. 4. Stopień szkolny przeprowadzany jest przez szkolną komisję konkursową powołaną przez dyrektora szkoły. 5. Stopień szkolny przeprowadzany jest w formie testu. Komisja szkolna pobiera arkusz ze strony internetowej Konkursu oraz przygotowuje odpowiednią liczbę egzemplarzy dla uczestników konkursu. Arkusz z zadaniami zostanie udostępniony nie później niż 1 dzień przed stopniem szkolnym. Instrukcja pobrania pliku i dane potrzebne do jego otwarcia zostaną wysłane w potwierdzeniu na adres nauczyciela podany w zgłoszeniu. Zgłaszający szkołę nauczyciel jest odpowiedzialny za nieudostępnienie arkusza z zadaniami osobom trzecim przed momentem rozpoczęcia stopnia szkolnego. 6. Stopień szkolny przeprowadzany jest równocześnie we wszystkich zgłoszonych szkołach. 7. Komisja na podstawie osiągniętych wyników, kwalifikuje uczestników do udziału w stopniu ponadszkolnym. Zwycięzcami stopnia szkolnego zostają uczniowie, którzy uzyskali 60% i więcej punktów możliwych do uzyskania za poprawne odpowiedzi. 8. Od wyników stopnia szkolnego uczestnikom Konkursu przysługuje prawo odwołania się do dyrektora gimnazjum w terminie 7 dni kalendarzowych od ogłoszenia wyników przez Szkolną Komisję Konkursową. Za dzień ogłoszenia wyników stopnia szkolnego przyjmuje się moment wywieszenia list zakwalifikowanych uczniów. Decyzja Dyrektora gimnazjum jest ostateczna. 9. Komisja umożliwia wgląd do prac uczniom, ich rodzicom (prawnym opiekunom) i opiekunom naukowym, zgodnie z harmonogramem przebiegu konkursu. Prace uczestników będą udostępniane do wglądu wyłącznie w obecności członka komisji, bez możliwości kopiowania. 10. Komisja szkolna przekazuje protokoły wraz z pracami pisemnymi i podpisanymi przez rodziców/opiekunów prawnych zgodami na przetwarzanie wizerunku i danych osobowych (zgodnymi ze wzorem zamieszczonym na stronie internetowej Konkursu) uczniów, którzy uzyskali 60% i więcej punktów możliwych do uzyskania do Centrum Edukacji Obywatelskiej (ul. Noakowskiego 10/1, Warszawa) W stopniu ponadszkolnym konkursu biorą udział uczniowie, którzy uzyskali co najmniej 60% punktów możliwych do uzyskania w stopniu szkolnym. 2. Stopień ponadszkolny przeprowadzany jest przez ponadszkolne komisje konkursowe powołane przez Wojewódzką Komisję Konkursową. 3. W stopniu ponadszkolnym uczeń samodzielnie przygotowuje opracowanie zawierające diagnozę i/lub propozycje rozwiązania problemu społecznego lub politycznego zaproponowanego przez organizatorów albo samodzielnie sformułowanego przez ucznia. Szczegółowe kryteria oceny opracowań uczniów (wraz z rodzajami tych opracowań) zostaną udostępnione przed stopniem szkolnym na stronie internetowej Konkursu. Ponadto uczeń pisze test sprawdzający wiedzę i umiejętności zawierający zadania otwarte i zamknięte. Punkty za test i opracowanie są liczone łącznie w stosunku 50% do 50%. 4. Komisja konkursowa nie sprawdza opracowań uczniów, którzy otrzymają wynik z testu niższy niż 70%. 5. Warunkiem dopuszczenia ucznia do pisania testu jest oddanie wydruku pracy zaakceptowanej przez nauczyciela (wymagany odręczny podpis na stronie tytułowej) oraz jej zapisu elektronicznego na płycie CD w formacie Word w dniu przeprowadzania eliminacji ponadszkolnych. 6. Uczniowie startujący w konkursie po raz kolejny powinni opracować inny niż w ubiegłym roku szkolnym temat opracowania. 11

12 7. Każdy fragment cudzego utworu wykorzystany w opracowaniu powinien być oznaczony przypisem zawierającym informacje o źródle. W przypadku stwierdzenia przez komisję ponadszkolną, że przygotowane przez ucznia opracowanie zawiera jakiekolwiek fragmenty cudzych utworów bez wymienienia ich źródła w przypisie, opracowanie to zostaje ocenione na zero punktów oraz opatrzone komentarzem W opracowaniu występują fragmenty cudzych utworów nieopatrzone informacją o źródle. Zamieszczenie na końcu opracowania bibliografii bez umieszczenia przypisów do wykorzystanych fragmentów jest działaniem niewystarczającym. 8. Do stopnia wojewódzkiego przechodzą uczniowie, którzy w stopniu ponadszkolnym uzyskali 85% i więcej punktów liczonych łącznie i możliwych do uzyskania za poprawne odpowiedzi Od wyników stopnia ponadszkolnego oraz wojewódzkiego uczestnikom Konkursu przysługuje prawo odwołania się do przewodniczącego Wojewódzkiej Komisji Konkursowej w terminie 7 dni kalendarzowych od ogłoszenia wyników danego stopnia. Decyzja przewodniczącego jest ostateczna. 2. Stopień wojewódzki przeprowadza Wojewódzka Komisja Konkursowa. 3. Aby uzyskać tytuł finalisty należy w stopniu wojewódzkim uzyskać 50% poprawnych odpowiedzi. Tytuł laureata uzyskuje uczeń, który w tym etapie uzyskał minimum 90% poprawnych odpowiedzi. Pozostali uczniowie otrzymują zaświadczenie o uczestniczeniu w stopniu wojewódzkim Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej. 4. Komisje szkolna, ponadszkolna i wojewódzka sporządzają protokoły zawierające wszystkie wyniki osiągnięte przez uczniów danego stopnia. Wzór protokołu etapu wojewódzkiego umieszczony zostanie na stronie internetowej konkursu KOMITET ORGANIZACYJNY 1. Aby przygotować się do tematycznego Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej, uczeń powinien opanować materiał określony podstawą programową przedmiotu wiedza o społeczeństwie dla III etapu edukacyjnego zawartą w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. (Dz.U nr 4 poz. 17). Wykaz zalecanej literatury zamieszczono w załączniku Wykaz lektur i źródeł pomocniczych. 2. Terminarz Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej: Zgłoszenia szkół do udziału w konkursie należy kierować w terminie do 14 listopada 2011 r. do Centrum Edukacji Obywatelskiej (CEO), uważnie wypełniając formularz przeznaczony dla gimnazjów województwa łódzkiego, umieszczony na stronie internetowej Konkursu. Wypełniony formularz musi zostać wysłany zarówno elektronicznie (poprzez stronę internetową) jak i listownie (wydruk musi posiadać pieczątkę szkoły i podpis dyrektora), na adres Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej, ul. Noakowskiego 10/ Warszawa z dopiskiem Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej. Każde zgłoszenie, dla swojej ważności, musi być potwierdzone przez Centrum Edukacji Obywatelskiej poprzez wysłanie wiadomości elektronicznej na adres nauczyciela podany w formularzu zgłoszeniowym. Stopień szkolny zostanie przeprowadzony w formie testu w dniu 5 stycznia 2012 r. (czwartek) o godz. 10:00 równocześnie we wszystkich zgłoszonych szkołach. Plik z zadaniami stopnia szkolnego zostanie udostępniony do pobrania do 4 stycznia 2012 r. (środa). Szkolne komisje konkursowe na podstawie osiągniętych wyników dokonują kwalifikacji uczniów. Do udziału w stopniu ponadszkolnym konkursu zakwalifikują się uczniowie, którzy uzyskają co najmniej 60% możliwych do osiągnięcia punktów. Protokoły z przebiegu stopnia szkolnego i prace uczniów, którzy zakwalifikowali się do następnego etapu, oraz podpisane przez rodziców zgody na przetwarzanie danych osobowych i wizerunku muszą zostać wysłane na adres CEO w nieprzekraczalnym terminie do 13 stycznia 2012 r. (piątek), (decyduje data stempla pocztowego). Dostarczone po wyznaczonym terminie nie będą brane pod uwagę. Protokoły stopnia szkolnego muszą być wysłane również w wersji elektronicznej na adres owy kwoie@ceo.org.pl do 13 stycznia 2012 r. Lista zakwalifikowanych uczniów zostanie umieszczona na stronie internetowej konkursu do 28 stycznia 2012 r. (sobota). Stopień ponadszkolny konkursu polega na samodzielnym przygotowaniu przez zwycięzców stopnia szkolnego opracowania zawierającego diagnozę i/lub propozycje rozwiązania problemu społecznego lub politycznego zaproponowanego przez organizatorów bądź samodzielnie sformułowanego przez ucznia. Opracowania te powinny być gotowe do dnia 28 lutego 2012 r. (wtorek). Tego dnia uczniowie będą pisali test, a oddanie pracy będzie warunkiem dopuszczenia ucznia do pisania testu. 12

13 Informacja o miejscu oraz godzinie przeprowadzenia stopnia ponadszkolnego dla uczniów gimnazjów województwa łódzkiego będzie podana na stronie internetowej Konkursu. Punkty za test i opracowanie są liczone łącznie w stosunku 50% do 50%. Lista uczniów, którzy zakwalifikowali się do etapu wojewódzkiego, zostanie umieszczona na stronie internetowej konkursu w terminie do 17 marca 2012 r. (sobota). Stopień wojewódzki zostanie przeprowadzony w dniu 13 kwietnia 2012 r. (piątek). Informacja o miejscu oraz godzinie przeprowadzenia stopnia wojewódzkiego dla uczniów gimnazjów województwa łódzkiego będzie podana na stronie internetowej Konkursu. Stopień wojewódzki składa się z dwóch części przeprowadzanych tego samego dnia: - część A polega na indywidualnym rozwiązaniu testu, - część B polega na indywidualnym rozwiązaniu zadań problemowych i analitycznych. Lista laureatów konkursu zostanie ogłoszona w terminie do 26 kwietnia 2012 r. (czwartek) jedynie na stronie internetowej Konkursu. 3. Ze względu na brak możliwości archiwizowania, prace konkursowe tylko na nośnikach elektronicznych będą przechowywane przez jeden rok. Wszelkie zapytania czy wątpliwości dotyczące Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej można zgłaszać do CEO pocztą elektroniczną (kwoie@ceo.org.pl). 4. Pełna informacja dotycząca Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej znajdować się będzie na stronie internetowej Konkursu ( w zakładce KWOiE). 5. Wszelką korespondencję (w tym zgłoszenia listowne i protokół stopnia szkolnego) proszę kierować na adres: Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej ul. Noakowskiego 10/ Warszawa z dopiskiem Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej WYKAZ LEKTUR I ŹRÓDEŁ POMOCNICZYCH 1. T. Merta, A. Pacewicz, KOSS rozszerzony. Podręcznik i ćwiczenia cz. 1, wyd. CEO i CIVITAS, Warszawa T. Merta, A. Pacewicz, KOSS rozszerzony. Podręcznik i ćwiczenia cz. 2, wyd. CEO i CIVITAS, Warszawa W. Klaus, D. Woźniakowska, Paszport nastolatka - CEO, Warszawa 2011 r. 4. Konstytucja RP 5. S. Wronkowska, M. Zmierczak, Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie PWN, Warszawa A. Korytko, P. Letko, Słownik szkolny. Terminy z wiedzy o społeczeństwie, WSiP, Warszawa 2000, 7. A. Waśkiewicz, T. Merta, W. Klaus, D. Woźniakowska, A. Pacewicz, Przewodnik Młodego Obywatela, CEO i CIVITAS, Warszawa Leszek Kołakowski, Mini wykłady o maxi sprawach, (część I, II i III), Znak