C. Szkoły wyŝsze a niepełnosprawni

Transkrypt

1 Vademecum dla osób niepełnosprawnych - przewodnik zawodowy Część II. Edukacja osób niepełnosprawnych C. Szkoły wyŝsze a niepełnosprawni 1

2 SPIS TREŚCI: 2 C. Szkoły wyŝsze a niepełnosprawni Edukacja niepełnosprawnych na poziomie wyŝszym...3 Prawa niepełnosprawnych studentów 5 2

3 Edukacja niepełnosprawnych na poziomie wyŝszym Powszechny dostęp osób niepełnosprawnych do edukacji na poziomie wyŝszym jest jednym z podstawowych czynników warunkujących ich sukces Ŝyciowy, jest równieŝ realną moŝliwością implementacji haseł integracji i autonomii osób niepełnosprawnych w warunkach wyŝszej uczelni. Wyrównywanie szans w dostępie do edukacji osób niepełnosprawnych to niewątpliwie waŝne, ale teŝ niełatwe zadanie. Trudność polega na tym, Ŝe proces edukacji naleŝy dostosować do osób o róŝnym rodzaju i stopniu niepełnosprawności, jak równieŝ indywidualnym (subiektywnym) charakterze doświadczanych barier. Ponadto kształcenie integracyjne na poziomie akademickim nie ma tak bogatych tradycji i doświadczeń jak kształcenie na niŝszych szczeblach edukacji. Uczelnie wyŝsze podejmują te zadania, powoływani są Pełnomocnicy d.s. Osób Niepełnosprawnych, a w większych uczelniach takŝe Biura działające w interesie ochrony ich praw i przywilejów edukacyjnych, ekonomicznych i socjalnych. Celem działań określanych jako Uniwersytet dla wszystkich jest dąŝenie do zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do wyŝszego wykształcenia w takim samym zakresie jak osobom sprawnym. Najbogatsze doświadczenia posiadają większe uczelnie, które działalność zorganizowaną rozpoczęły jako pierwsze. Doświadczenia własne poszczególnych uczelni oraz współpraca z uczelniami w kraju i za granicą, pozwala na systematyczne wdraŝanie najlepszych rozwiązań zmierzających do wypracowania optymalnego modelu kształcenia integracyjnego na poziomie szkoły wyŝszej. Oferty działań pomocowych uczelni, dostępne na stronach internetowych Biura d.s. Osób Niepełnosprawnych, zachęcają studentów do podjęcia wyzwania, jakim jest ukończenie szkoły wyŝszej. Uniwersytet Jagielloński: Biuro do spraw osób niepełnosprawnych: Akademia Górniczo Hutnicza w Krakowie: Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych, Zrzeszenie Studentów Niepełnoprawnych: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie: Pełnomocnik Rektora ds. Osób Niepełnosprawnych: Wymiernym wyznacznikiem otwartości uczelni i skuteczności prowadzonych działań jest obserwowany w kolejnych latach wzrost liczebności studentów niepełnosprawnych w szkolnictwie wyŝszym. 3

4 W kształceniu integracyjnym osób niepełnosprawnych zwraca się uwagę na trzy obszary problemowe: 1. Bariery wynikające z kształcenia na niŝszych poziomach nauczania. Wiele osób niepełnosprawnych nie jest w stanie sprostać wymaganiom stawianym przed nimi przy egzaminach wstępnych na wyŝsze uczelnie. Spowodowane jest to niŝszym poziomem nauczania w szkołach specjalnych, skąd najczęściej wywodzą się niepełnosprawni kandydaci na studia. W dalszym ciągu niewiele osób kształci się w tzw. systemie masowym. Nauczanie w szkołach specjalnych nie spełnia swojego zadania nie tylko ze względu na nieco niŝszy poziom. Przede wszystkim izoluje osoby niepełnosprawne od społeczeństwa, oraz stwarza sztuczny podział na niepełnosprawnych i resztę ludzi. Powoduje to powstawanie specjalnych, to znaczy nie do końca normalnych warunków, w których uczący i wychowujący się ludzie nie mają szans na nabycie zwykłych zachowań społecznych. 2. Wymiar organizacyjny to tworzenie warunków bazowych dla wspólnego kształcenia osób pełno i niepełnosprawnych. Odbywa się poprzez: likwidację barier architektonicznych, likwidację barier w dostępie do zasobów informacyjnych i zajęć dydaktycznych, (najczęściej podejmowane zadania to: np. wyposaŝanie bibliotek i czytelni, pracowni komputerowych z przeznaczeniem dla osób z niepełnosprawnością, przystosowanie sal wykładowych i seminaryjnych do potrzeb osób niedosłyszących i głuchych, (pętle indukcyjne wspomagające odbiór), umoŝliwienie nagrywania treści dydaktycznych, korzystania z notatek lub pomocy asystenta, dostosowanie struktur administracyjnych i organizacyjnych Uczelni poprzez wprowadzanie wewnętrznych przepisów w Uczelni regulujących prawa studentów, zapewnienie usług specjalistycznych); wspomaganie studentów: socjalno bytowe, w ramach którego zapewnia się odpowiednio dostosowane pokoje w Domach Studenta, organizuje bezpłatny transport z miejsca zamieszkania na zajęcia dydaktyczne i rehabilitacyjne, wsparcie materialne to przede wszystkim stypendia specjalne przysługujące studentom niepełnosprawnym niezaleŝnie od osiąganych dochodów, w pewnych sytuacjach częściowe lub nawet pełne zwolnienie z opłat związanych ze studiowaniem, zapomogi, wspomaganie dydaktyczne w postaci np. zorganizowania egzaminów w formie alternatywnej, czyli uwzględniającej ograniczenia wynikające z niepełnosprawności; 3. Wymiar psychiczny to tworzenie warunków, w których osoba niepełnosprawna będzie dla nas autentycznym partnerem kolegą, przyjacielem, współpracownikiem to stan poŝądany, wymaga przemian w mentalności, czasu na stopniowe przybliŝanie się do celu. To 4

5 zadania ukierunkowane na całą społeczność akademicką, studentów, kadrę akademicką, administrację a takŝe same osoby niepełnosprawne. Wszystkie te czynniki nie pozostają bez wpływu na liczby, które są dramatycznym wskaźnikiem poziomu wykształcenia wśród największej mniejszości w kaŝdym społeczeństwie, jaką stanowią osoby niepełnosprawne (zwykle ok. 10 %). W całym kraju liczba studentów niepełnosprawnych nie przekracza obecnie 1500 osób. Doświadczenia amerykańskie wskazują na to, Ŝe przeciętny wskaźnik obecności osób niepełnosprawnych na uczelniach wyŝszych powinien oscylować wokół 3 %. W Polsce wynik ten osiągnęła jedynie Akademia Podlaska, która jako pierwsza rozpoczęła kompleksowe przystosowanie się do potrzeb osób niepełnosprawnych. W przypadku dwóch największych polskich uczelni sytuacja wygląda juŝ nieco inaczej. W Uniwersytecie Warszawskim studenci niepełnosprawni stanowią 0,3 %, a w Uniwersytecie Jagiellońskim 0,1 % ogólnej liczby studentów. Zachęty do studiowania to nie tylko przywileje i ulgi, ale równe prawa i obowiązki dla osób niepełnosprawnych. Chodzi o wyrównanie szans w stosunku do reszty studentów. Szanse te są często mocno ograniczone właśnie z powodu niepełnosprawności, stąd konieczne jest wzięcie jej pod uwagę, aby unikać łamania zasady równego dostępu do edukacji. Egzaminy w formach alternatywnych są bardzo waŝną, ale nie jedyną zachętą dla osób niepełnosprawnych, chcących kształcić się w uczelniach wyŝszych. Kolejną jest likwidacja barier architektonicznych i informacyjnych. Niesie to za sobą duŝe koszty, a zatem uczelnie nie są w stanie same udźwignąć takiego cięŝaru. Najtrudniejsze w likwidacji, choć juŝ nie z powodów finansowych, są bariery psychologiczne, zakorzenione w ludzkiej mentalności. Walka z nimi wymaga duŝej otwartości ze strony osób niepełnosprawnych. SłuŜy temu jak najszersza integracja tej grupy osób z resztą społeczeństwa. Fundamentalne znaczenie ma w tym procesie edukacja na kaŝdym poziomie nauczania. Kształtowanie postaw i świadomości ludzkiej, przełamywanie stereotypowego myślenia o niepełnosprawności i tworzenie nowoczesnych standardów w podejściu do tego problemu, jest trudnym wyzwaniem, ale przede wszystkim powinny je podjąć uczelnie wyŝsze. O pełnej integracji moŝna mówić wówczas, gdy student Ŝyje Ŝyciem uczelni, posiada stałe kontakty z pełnosprawnymi kolegami, bierze aktywny udział w Ŝyciu grupy studenckiej, pełniąc w niej określoną rolę i funkcję społeczną. Prawa niepełnosprawnych studentów Kształcenie na poziomie szkolnictwa wyŝszego reguluje ustawa z 27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyŝszym. 5

6 Zgodnie z ustawą uczeń szkoły wyŝszej (równieŝ niepełnosprawny) ma prawo do: 1. Uzyskania urlopu od zajęć w uczelni w trybie i na zasadach określonych w regulaminie studiów 2. Przeniesienia z innej szkoły wyŝszej, w tym takŝe zagranicznej szkoły wyŝszej, za zgodą dziekana wydziału uczelni przyjmującej, jeŝeli wypełnił wszystkie obowiązki wynikające z przepisów obowiązujących w szkole wyŝszej, którą opuszcza 3. Studiowania na więcej niŝ jednym kierunku lub inne przedmioty, takŝe w róŝnych uczelniach 4. Studiowania według indywidualnego planu i programu studiów na zasadach ustalonych przez radę wydziału lub inny organ wskazany w statucie uczelni 5. Pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budŝecie państwa w formie: stypendium socjalnego; stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych; stypendium za wyniki w nauce lub sporcie; stypendium ministra za osiągnięcia w nauce; stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe; stypendium na wyŝywienie; stypendium mieszkaniowego; zapomogi. 6. Korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy publicznymi środkami komunikacji miejskiej. Formy pomocy/wsparcia na zasadach ogólnych Głównym źródłem finansowania pomocy materialnej dla studentów jest budŝet państwa w formie dotacji (odrębnie na kaŝdy rok kalendarzowy), której podziału dokonuje rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego. Środki z dotacji na pomoc materialną dla studentów przeznaczone na stypendia i inne świadczenia socjalne (stypendia: socjalne, na wyŝywienie i mieszkaniowe oraz zapomogi) nie mogą być niŝsze niŝ środki przeznaczone na stypendia za wyniki w nauce lub sporcie. Uprawnionymi do ubiegania się o świadczenia pomocy materialnej dla studentów są zarówno studenci uczelni publicznych jak i niepublicznych. 6

7 Stypendia W ramach pomocy materialnej student moŝe ubiegać się o stypendium socjalne (moŝe być pobierane niezaleŝnie od innych stypendiów), stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, stypendium na wyŝywienie (moŝe otrzymać student będący w trudnej sytuacji materialnej), stypendium mieszkaniowe (student studiów stacjonarnych - moŝliwość dofinansowania do zakwaterowania w domu studenckim lub innym obiekcie w przypadku zamieszkania z dala od uczelni, jeśli znajduje się w trudnej sytuacji materialnej), zapomogę (świadczenie jednorazowe, moŝe być przyznane studentowi, który z przyczyn losowych znalazł się w bardzo trudnej sytuacji materialnej, dwa razy w roku akademickim). Student moŝe starać się równieŝ o stypendium przyznawane przez ministra za osiągnięcia w nauce oraz stypendium za wybitne osiągnięcia sportowe. Stypendia przyznawane są w uczelniach przez jednoosobowe organy uczelni (dziekana, rektora) lub na wniosek uczelnianego organu samorządu studenckiego - przez studenckie komisje stypendialne. Student moŝe otrzymywać jednocześnie kilka świadczeń pomocy materialnej. Łączna miesięczna wysokość stypendium socjalnego, stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, stypendium na wyŝywienie oraz stypendium mieszkaniowego nie moŝe być większa niŝ 90% najniŝszego wynagrodzenia zasadniczego asystenta w poprzednim miesiącu, ustalonego w przepisach o wynagradzaniu nauczycieli akademickich. Szczegółowe informacje na temat procedury przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów (w tym stypendium specjalnego dla studentów niepełnosprawnych) regulują uczelniane regulaminy ustalania wysokości, przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów. Na podstawie tego regulaminu ustalana jest równieŝ wysokość stypendiów. Kredyt studencki Kredyt studencki z dopłatą do oprocentowania z budŝetu państwa i korzystnymi warunkami spłaty to element rozszerzenia dostępu do szkolnictwa wyŝszego, pozwala na efektywniejsze zwiększenie pomocy materialnej dla studentów, udzielany jest przez banki komercyjne na okres studiów. O kredyt moŝe ubiegać się kaŝdy student, niezaleŝnie od typu uczelni, systemu studiów, pod warunkiem, Ŝe rozpocznie studia przed 25 rokiem Ŝycia, spłata rozpoczyna się 2 lata po ukończeniu studiów. Kredyt jest umarzany w 20% kredytobiorcom, którzy ukończyli studia w grupie 5% najlepszych absolwentów uczelni, w szczególnych przypadkach kredyt moŝe być umorzony częściowo lub w całości z uwagi na trudną sytuacja Ŝyciową (choroba, wypadek) lub trwałą utratę zdolności do spłaty zobowiązań (niepełnosprawność). 7

8 Pierwszeństwo w otrzymaniu kredytów mają studenci znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej. Uzupełniające formy pomocy - dla studentów niepełnosprawnych Stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych moŝe otrzymywać kaŝdy student z tytułu niepełnosprawności potwierdzonej orzeczeniem właściwego organu, niezaleŝnie od dochodu. Rektor na wniosek komisji stypendialnej podejmuje w danym roku akademickim, oddzielnie na kaŝdy semestr, decyzję o wysokości przyznanego stypendium specjalnego (jego wysokość nie powinna przekroczyć 50% najniŝszego wynagrodzenia zasadniczego asystenta w poprzednim miesiącu, ustalonego w przepisach o wynagrodzeniu nauczycieli akademickich). Student moŝe otrzymywać stypendium specjalne przez cały okres studiów, równieŝ na I roku studiów - przez 9 miesięcy w roku, wypłata moŝe być kumulowana. Jeśli studiuje na kilku kierunkach, stypendium specjalne moŝe otrzymywać na kaŝdym z tych kierunków. Student niepełnosprawny moŝe ubiegać się o przyznanie innych rodzajów stypendiów i pobierać je równolegle ze stypendium specjalnym. Pomoc udzielana jest niezaleŝnie od systemu studiów oraz statusu prawnego uczelni. Szczegółowe informacje znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego ( Poza wymienionymi wyŝej formami pomocy, waŝną rolę w ułatwieniu dostępu do edukacji osób niepełnosprawnych odgrywa takŝe pomoc udzielana ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych., np. w ramach programów celowych. Opracowała: Wioletta Niewola Inspektor wojewódzki 8