MIEJSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE I OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE DLA MIASTA JASŁA NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr VIII/51/2011 Rady Miejskiej Jasła z dnia r. MIEJSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE I OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE DLA MIASTA JASŁA NA LATA Jasło,

2 Spis treści WSTĘP... 3 I. CHARAKTERYSTYKA PRZEMOCY W RODZINIE PRZEMOC W RODZINIE DEFINICJE PRZEMOCY FORMY PRZEMOCY W RODZINIE CYKLE PRZEMOCY MECHANIZMY PRZEMOCY W RODZINIE SKUTKI PRZEMOCY W RODZINIE... 6 II. PRZEMOC W RODZINIE W ŚWIETLE WYBRANYCH DOKUMENTÓW MIĘDZYNARODOWYCH I KRAJOWYCH... 7 III. PRZEMOC W ŚWIETLE DANYCH STATYSTYCZNYCH SKALA PRZEMOCY W RODZINIE W ŚWIETLE DANYCH OGÓLNOPOLSKICH SKALA PRZEMOCY W RODZINIE NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO SKALA PRZEMOCY W RODZINIE NA TERENIE MIASTA JASŁA I POWIATU JASIELSKIEGO ZASOBY INSTYTUCJONALNE DZIAŁAJĄCE W OBSZARZE PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA TERENIE POWIATU JASIELSKIEGO I MIASTA JASŁA IV. CELE PROGRAMU, DZIAŁANIA I ZAKŁADANE REZULTATY V. ADRESACI PROGRAMU VI. MIEJSCE I CZAS REALIZACJI VII. MONITORING I EWALUACJA PROGRAMU VIII. ZASADY FINANSOWANIA IX. UWAGI KOŃCOWE

3 WSTĘP Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem, które dopiero od kilkunastu lat zaczęło przenikać do świadomości społecznej w naszym kraju i jest przedmiotem świadomych, skoordynowanych działań. Stanowi ona jedną z najcięższych form naruszenia praw człowieka, gdyż uderza przede wszystkim w jego godność a także w podstawowe prawa takie jak: prawo do zdrowia, prawo do wolnego wykonywania zawodu, prawo do swobodnego decydowania o miejscu pobytu. Przez wieki przemoc wobec najbliższych była zjawiskiem społecznie akceptowanym. Zachowania agresywne wobec członków rodziny były dopuszczalne i traktowane jako naturalny element życia rodzinnego. Jeszcze na początku lat siedemdziesiątych XX wieku silne było społeczne przekonanie, że prawdziwa przemoc występuje jedynie w rodzinach z tak zwanego marginesu społecznego, patologicznych, czy problemowych. Tymczasem jest to problem powszechny, który może dotyczyć ludzi bez względu na ich status społeczny i materialny, wiek, poziom wykształcenia czy wykonywany zawód. Pomimo, iż przemoc w rodzinie jest problemem trudnym do zdiagnozowania, to rozmiary i szkodliwość zjawisk związanych z przemocą w rodzinie wskazują, że jest to jeden ze szczególnie ważnych problemów społecznych w Polsce. Państwo nie może działać w sposób, który mógłby sugerować, że przemoc w rodzinie jest przestępstwem mniejszej wagi niż przemoc publiczna. Dlatego problem przemocy w rodzinie wymaga zaplanowanego i dobrze zorganizowanego programu przeciwdziałania, którego realizacja powinna przyczynić się do poprawy stanu bezpieczeństwa życia codziennego. Stworzenie Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Miasta Jasła na lata , zwanego dalej Programem, wynika z zapisów Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005r. (Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz z późn. zm.), zgodnie z którą do zadań własnych gminy należy opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Program skierowany jest nie tylko do instytucji i organizacji pozarządowych działających na terenie miasta na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, ale także do lokalnej społeczności miasta Jasła, w szczególności do osób uwikłanych w przemoc. Zadaniem Programu jest ograniczenie skali problemu i skutków przemocy domowej oraz zmiana funkcjonujących w świadomości społecznej mitów i stereotypów na temat przemocy w rodzinie, szczególnie tych, które służą jako argument do stosowania przemocy lub też do jej usprawiedliwiania, ukrywania czy bagatelizowania. Program będzie realizowany w oparciu o następujące akty prawne i dokumenty: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2005r. Nr 180, poz z późn. zm); Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009r. Nr 175, poz.1362 z późn. zm.); Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.); Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (Uchwała Nr LIII/1021/10 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 9 listopada 2010r.); Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (Uchwała Rady Ministrów Nr 162/2006 z dnia 25 września 2006 r.); Uchwała Nr XLII/346/2005 Rady Miejskiej Jasła z dnia 6 czerwca 2005r. w sprawie uchwalenia Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych; Uchwała Nr V/25/2011 Rady Miejskiej Jasła z dnia 31 stycznia 2011r. w sprawie warunków funkcjonowania oraz trybu i sposobu powoływania i odwoływania członków zespołu interdyscyplinarnego w Jaśle. 3

4 I. CHARAKTERYSTYKA PRZEMOCY W RODZINIE 1.1. PRZEMOC W RODZINIE Rodzina jest najważniejszym środowiskiem w życiu człowieka kształtującym osobowość, system wartości, poglądy i styl życia. W przypadku dezorganizacji rodzina nie jest w stanie realizować podstawowych zadań, łamane są reguły, a zachowania poszczególnych członków rodziny stają się coraz bardziej niezgodne z normami prawnymi i moralnymi oraz oczekiwaniami społecznymi. Przemoc domowa może być zarówno skutkiem, jak i przyczyną dysfunkcji w rodzinie, bez wątpienia jednak jest zachowaniem negatywnym o dużej szkodliwości społecznej. Pomimo, że w relacjach międzyludzkich istniała od zawsze, o przemocy w rodzinie mówiono niewiele, jakby nie postrzegając jej jako poważnego zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny. Ujawniano jedynie pojedyncze zdarzenia społeczne, które były wyjątkowo okrutne i zakończyły się tragicznie. Zapominano, że dla wielu ludzi dom rodzinny jest miejscem zagrożenia, cierpienia, poniżenia, a dramaty, które przedostały się do wiadomości publicznej są wynikiem wieloletnich cierpień, tym bardziej dotkliwych, bo rozgrywanych w aurze społecznej akceptacji. Zjawisko przemocy jest zjawiskiem złożonym, wieloczynnikowym. Aby skutecznie mu przeciwdziałać a tym samym pomagać rodzinom, potrzebne jest interdyscyplinarne spojrzenie na rodzinę, jej członków i ich sytuację, potrzeby i zachowania. Przemoc w rodzinie możemy analizować z kilku perspektyw: - perspektywa prawna, według której przemoc w rodzinie to przestępstwo określone w prawie. Jest to zachowanie prawnie zabronione, które zagrożone jest określonymi sankcjami karnymi; - perspektywa społeczna, która pokazuje czynniki tkwiące w obyczajach i postawach społecznych, które usprawiedliwiają przemoc (przyzwolenia społeczne, na które wpływ mają stereotypy czy przekonania); - perspektywa moralna traktuje przemoc jako zło, którego sprawca powinien mieć wyrzuty sumienia oraz podlegać potępieniu przez innych; - perspektywa psychologiczna - zwraca uwagę na sytuację ofiary, zachowanie sprawcy, wskazuje mechanizmy przemocy, interakcje, jakie zachodzą między sprawcą a ofiarą DEFINICJE PRZEMOCY Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, według której przemoc w rodzinie to Jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób (najbliższych lub innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących) w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienie i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Definicja ta rozszerzyła definicję psychologiczną, która określała przemoc w rodzinie jako zamierzone działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę siły lub władzy jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkodę. W rozpoznaniu przemocy w rodzinie niezwykle istotne są także jej kryteria: intencjonalność, asymetria sił, naruszenie praw i dóbr oraz cierpienie i powstałe szkody. Intencjonalność jest zamierzonym działaniem sprawcy przemocy ukierunkowanym na ofiarę. Ma na celu sprawowanie pełnej kontroli nad tym, co robią bliscy i wyznaczenie granic, w jakich mogą oni funkcjonować w rodzinie poprzez określenie co mogą robić, a czego im nie wolno. Sprawcy przemocy dają sobie prawo do tego, aby egzekwować narzucone przez siebie zasady życia w rodzinie, a każde naruszenie zasad jest powodem do - ich zdaniem słusznego ukarania winnych członków rodziny i poniesienie przez nich konsekwencji. Asymetria sił oznacza, że jedna z osób jest silniejsza, a druga jest słabsza. Chodzi tu nie tylko o przewagę fizyczną, ale również emocjonalną, intelektualną, ekonomiczną lub społeczną, co powoduje zniewolenie ofiary uniemożliwiając jej tym samym samoobronę. Naruszenie praw i dóbr osobistych polega na odebraniu przez sprawcę przemocy przysługujących ofiarom praw i dóbr. 4

5 Zachowanie sprawcy wywołuje u ofiar cierpienie i szkody fizyczne oraz psychiczne, które mogą być konsekwencją przemocy emocjonalnej deprecjonowania, poniżania. Szkody mogą również mieć wymiar materialny i wiązać się ze zniszczeniem ważnych dla ofiar przedmiotów, dokumentów. Występowaniu przemocy w rodzinie sprzyjają: a) normy kulturowe i społeczne, b) dziedziczenie wzorca przemocy z rodziny pochodzenia, c) uzależnienie/nadużywanie alkoholu. d) środowisko i stres społeczny FORMY PRZEMOCY W RODZINIE Przemoc w rodzinie charakteryzuje się przede wszystkim faktem, że pomiędzy sprawcą a ofiarą istnieje bliska więź. Można więc mówić m.in. o przemocy rodziców wobec dzieci, przemocy wobec partnera w związku, przemocy wobec osób starszych oraz niepełnosprawnych w rodzinie. Przemoc w rodzinie przyjmuje następujące formy: Przemoc fizyczna najbardziej widoczna, przybierająca działania bezpośrednie z użyciem siły, których skutkiem jest zranienie. Najczęściej stosowane zachowania obejmują bicie dłonią lub przedmiotami, szarpanie, kopanie, duszenie, ciągnięcie za włosy, a także formy bardziej drastyczne. Niektórzy sprawcy w krzywdzeniu fizycznym dochodzą do perfekcji, stosując takie sposoby agresji fizycznej, które nie pozostawiają śladów. Przemoc psychiczna prowadzi do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby. Przejawia się w postaci gróźb, wyzwisk, ośmieszania, upokarzania, szantażowania, izolowania od bliskich. Sprawca przemocy domaga się pełnego posłuszeństwa we wszystkich obszarach funkcjonowania ofiary. Jest ona bardzo trudna do udowodnienia - brak widocznych śladów przemocy poddaje w wątpliwość prawdziwość tego na co skarży się ofiara. Przemoc seksualna definiowana jako zmuszanie ofiary do określonych zachowań i kontaktów seksualnych wbrew jej woli. Jest to najbardziej wstydliwa dla ofiar forma przemocy, do której trudno się przyznać i o której trudno rozmawiać zarówno pokrzywdzonym, jak i przedstawicielom służb, które w takich przypadkach podejmują interwencje i udzielają pomocy. Zaniedbanie polega na niezaspokajaniu podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych członków rodziny, narażanie ich na głód, niedożywienie, brak opieki, obojętność, pozostawianie w niewłaściwych warunkach lokalowych i bytowych, chłód emocjonalny. Zaniedbanie nie dotyczy jedynie dzieci, ale coraz częściej osób starych, chorych i niepełnosprawnych. Przemoc ekonomiczna polega na odmawianiu lub ograniczaniu dostępu do wspólnych finansów, odbieranie zarobionych pieniędzy, ograniczanie lub uniemożliwiane podjęcia pracy, okradanie, niszczenie wartościowych przedmiotów. Często zdarza się, że sprawcy przemocy stosują wobec ofiar różne jej formy, by uzyskać pełną kontrolę nad ofiarą. Zachowanie sprawcy może wywołać u ofiar trwałe negatywne skutki i w efekcie zniszczyć pozytywny obraz samego siebie CYKLE PRZEMOCY Pojęcie przemocy domowej wiąże się ściśle z wielością cyklicznie podejmowanych zachowań. Zachowania te niejednokrotnie rozciągają się w czasie, nawet do okresów kilkunastoletnich. Ich powtarzanie pozwala na wykazanie pewnej prawidłowości przedstawionej w postaci trójfazowego cyklu, w ramach którego możemy wyróżnić: 1) fazę narastania napięcia - początkiem cyklu jest zwykle wzrost napięcia, narastają sytuacje konfliktowe o różnym podłożu; 2) fazę ostrej przemocy - następuje wybuch agresji. W tej fazie ofiara najczęściej decyduje się na wezwanie policji, poszukuje pomocy, podejmuje decyzję o opuszczeniu domu, o uruchomieniu sprawy karnej lub rozwodowej. 5

6 3) fazę miodowego miesiąca - faza skruchy sprawcy i okazywania miłości. Sprawca próbuje załagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się uczynny i miły. Ofiara zaczyna wierzyć, że sprawca przemocy zmienił się, jednak po pewnym czasie pomiędzy nią a sprawcą znowu pojawia się napięcie. Cykle takie mogą trwać przez wiele lat, za każdym razem zarówno zachowanie sprawcy i skutki są bardziej dotkliwe. Z czasem trzecia faza jest coraz krótsza, staje się tygodniową lub kilkudniową przerwą w stosowaniu przemocy MECHANIZMY PRZEMOCY W RODZINIE Charakteryzując ofiary przemocy zauważa się, że ich zachowanie często bywa niezrozumiałe, irytujące, a wręcz zniechęcające do pomocy. Ofiary bardzo często wycofują złożoną skargę, nie chcą ukarania sprawcy, sprawiają wrażenie, że same nie wiedzą czego chcą. Istotnymi powodami, dla których osoby krzywdzone nie są świadome stosowanych wobec nich aktów przemocy i nie podejmują działań zmieniających ich sytuację, są tzw. mechanizmy przemocy. Należą do nich: Zjawisko prania mózgu polega na systematycznym, świadomym i celowym oddziaływaniu na człowieka w celu zmiany jego przekonań, postaw, uczuć, potrzeb. W konsekwencji osoby doznające przemocy mają zniekształcony obraz własnej osoby, tracą poczucie własnej wartości, poczucia kontroli nad swoim życiem oraz podporządkowują się sprawcy. Metody stosowane w Praniu mózgu to: izolacja, poniżanie i degradacja, monopolizacja uwagi, doprowadzenie do wyczerpania, wywoływanie lęku i depresji, naprzemienność kary i nagrody. Syndrom wyuczonej bezradności - ofiara staje się bezbronna i bezradna, poddaje się, traci wolę nie tylko walki, ale i wolę życia. Wyuczona bezradność wynika z przekonania o bezskuteczności jakichkolwiek działań. Zespół stresu pourazowego PTSD - zaburzenia lękowe PTSD występują u osób narażonych na utratę zdrowia i życia, które przeżyły katastrofę, jak również były ofiarami napadów, gwałtów i innych traumatycznych wydarzeń. Objawami PTSD są m. in. zaburzenia snu, drażliwość, wybuchy gniewu, złości, czujność, natarczywe wspomnienia, koszmary senne. Proces wiktymizacji to inaczej przyjęcie tożsamości sprawcy. W wyniku doznawania przemocy, podejmowania nieskutecznych prób obrony siebie, a także w wyniku wtórnego zranienia spowodowanego nieprawidłowymi reakcjami otoczenia, osoba krzywdzona nabiera przekonania, że naprawdę zasługuje na takie zachowanie. Syndrom sztokholmski - traumatyczna więź łącząca ofiarę ze sprawcą, patologiczna wdzięczność za to, co sprawca mógł zrobić, a czego nie zrobił. Ofiary przemocy w rodzinie są wdzięczne sprawcom za drobne przywileje, które jeszcze mają, za "miodowe miesiące", za chwile spokoju i namiastkę uczucia, a czasem nawet za to, że żyją. Mechanizm "psychologicznej pułapki" - ofiara nie jest w stanie zrezygnować ze związku i z tego, w co tak dużo zainwestowała czasu, energii. Trwa ona w związku, który przynosi jej cierpienie, w którym jest upokarzana i nie respektuje sie jej praw. Ciągle żyje nadzieją, że jeśli bardziej się postara, to będzie lepiej. Mechanizmy przemocy obrazują, że sytuacja ofiar przemocy w rodzinie nie jest taka jak się pozornie wydaje. To nie wola czy skłonności masochistyczne powodują, że osoby doznające przemocy w rodzinie trwają w toksycznym dla nich związku, mimo ogromu doznawanych szkód. Mechanizmy przemocy oplatają ofiarę jak pajęczyna, z której trudno bez wsparcia z zewnątrz się wydostać SKUTKI PRZEMOCY W RODZINIE Osoby uwikłane w przemoc, tj. ofiary przemocy oraz jej sprawcy, ponoszą skutki o charakterze indywidualnym. Ofiary przemocy domowej doznają urazów fizycznych, trwałego kalectwa, a niejednokrotnie ponoszą śmierć w wyniku aktu przemocy. U osób krzywdzonych często występują zaburzenia emocjonalne, takie jak depresja, niepokój, niekontrolowane wybuchy płaczu lub śmiechu, nieuzasadnione reakcje lękowe, poczucie zagrożenia. Niezwykle tragiczna w skutkach jest przemoc wobec dzieci. Dziecko żyjące w stanie ciągłego zagrożenia pozbawione jest poczucia bezpieczeństwa, miłości i zaufania niezbędnych do prawidłowego rozwoju. 6

7 Psychologiczna presja i ciągłe napięcie może stać się przyczyną wielu chorób psychosomatycznych, takich jak bóle głowy, bóle żołądka a także problemów z jedzeniem, trudności w nauce, moczenia nocnego. Krzywdzone dzieci czują się opuszczone, winne, mniej wartościowe, bezsilne, nieakceptowane, odrzucone. Następuje u nich zaburzenie postrzegania i rozumienia świata. Istotnym problemem jest także przemoc wobec osób starszych, która najczęściej przybiera formę zaniedbania. Osoby starsze doświadczają również przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej a także wykorzystywane są finansowo. BIBLIOGRAFIA: Jaszczak-Kuźmińska D., Michalska K. (red.) (2010). Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa. Sasal H.D. (2005). Przewodnik do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa. Brown K., Herbert M. (1999). Zapobieganie przemocy w rodzinie. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa. Pospiszyl I. (1999). Razem przeciw przemocy. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa. II. PRZEMOC W RODZINIE W ŚWIETLE WYBRANYCH DOKUMENTÓW MIĘDZYNARODOWYCH I KRAJOWYCH Przemoc w rodzinie jako problem ogólnospołeczny ujmowany w kontekście łamania praw człowieka znalazł odzwierciedlenie w następujących dokumentach międzynarodowych: I. Dokumenty ONZ: Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 roku; Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku; Konwencja o Prawach Dziecka z 1989 roku; Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku; Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 roku; Konwencja w Sprawie Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet z 1979 roku; Deklaracja Wiedeńska i Program Działań z 1993 roku; Deklaracja o Eliminacji Przemocy Wobec Kobiet z 1993 roku; Deklaracja Pekińska i Platforma Działania z 1995 roku. II. Dokumenty Unii Europejskiej Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2000 roku; Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie obecnej sytuacji oraz przyszłych działań w zakresie zwalczania przemocy wobec kobiet /2220 (INI); Program Daphne; Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przemocy domowej wobec kobiet (2006/C 110/15); Program Operacyjny Kapitał Ludzki Wyżej wymienione dokumenty stanowią ważny element na drodze do rozpowszechniania praw człowieka i przyczyniły się do zapoczątkowania i kontynuacji działań na rzecz zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie. Sposoby i rodzaje działań, związanych z przeciwdziałaniem zjawisku przemocy w rodzinie, precyzują również niżej wymienione, obowiązujące w Polsce, akty prawne: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.); Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2005r. Nr 180, poz z późn. zm. ); Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 1997r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997r. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.); 7

8 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2008r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.); Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.); Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz.59 z późn. zm); Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009r. Nr 175, poz.1362 z późn. zm.); Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2007r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 201, poz. 1334). III. PRZEMOC W ŚWIETLE DANYCH STATYSTYCZNYCH Poniżej przedstawiono skalę przemocy w rodzinie w ujęciu ogólnopolskim, wojewódzkim i lokalnym na podstawie danych uzyskanych przez instytucje i organizacje zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie SKALA PRZEMOCY W RODZINIE W ŚWIETLE DANYCH OGÓLNOPOLSKICH W punkcie tym przedstawiono rozmiar występowania problemu przemocy na terenie kraju. Do analizy wykorzystano dane statystyczne Komendy Głównej Policji w Warszawie za lata dotyczące procedury Niebieskie Karty. Tabela 1. Liczba przeprowadzonych interwencji Policji Interwencje domowe ogółem w tym dotyczące przemocy w rodzinie W 2010 r. obserwuje się zwiększenie liczby interwencji Policji w stosunku do 2009r. Z analizy danych wynika, że ok. 14 % interwencji domowych dotyczyło przemocy w rodzinie. Tabela 2. Liczba ofiar przemocy domowej Liczba ofiar przemocy domowej ogółem, w tym: kobiety mężczyźni dzieci do lat nieletni od 13 do 18 lat Porównując powyższe dane należy stwierdzić, że w 2008r. odnotowano największą liczbę ofiar przemocy domowej. W 2009r. nastąpił spadek liczby ofiar przemocy w rodzinie, jednak już w 2010r. obserwuje się tendencję wzrostową. W Polsce przemocy w rodzinie doświadczają najczęściej kobiety, stanowią one 60% ogółu ofiar przemocy, następnie dzieci do 13 roku życia (20-23%) oraz osoby nieletnie od 13 do 18 roku życia (10-11%). Z analizy danych ilościowych wynika, że w przeciągu 3 lat nastąpił spadek liczby dzieci i nieletnich będących ofiarami przemocy w rodzinie, natomiast wzrosła liczba mężczyzn, pokrzywdzonych w wyniku przemocy o ok. 2tys. 8

9 Tabela 3. Liczba sprawców przemocy domowej Liczba sprawców przemocy domowej ogółem, w tym: kobiety mężczyźni nieletni Dane zawarte w tabeli wskazują, że głównymi sprawcami przemocy są mężczyźni, stanowią oni 95% ogółu sprawców przemocy. Jednakże na przestrzeni 3 lat wzrósł odsetek kobiet będących sprawcami przemocy w rodzinie. Z przedstawionych danych wynika, że na jednego sprawcę przemocy przypada ok. 1,6 ofiary. Tabela 4. Liczba sprawców przemocy domowej będących pod wpływem alkoholu Liczba sprawców przemocy domowej będących pod wpływem alkoholu ogółem kobiety mężczyźni nieletni W tym: przewieziono do Izb Wytrzeźwień kobiety mężczyźni nieletni W tym: przewiezieni do policyjnych pomieszczeń dla zatrzymanych do wytrzeźwienia kobiety mężczyźni nieletni Z przedstawionych danych ilościowych wynika, że ok. 67% wszystkich sprawców przemocy w kraju dokonywało aktów przemocy będąc pod wpływem alkoholu. Na przełomie 3 lat można zaobserwować spadek liczby sprawców przemocy będących pod wpływem alkoholu o 13 %. Tabela 5. Liczba skierowanych przez Policję informacji o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji Miejsce kierowania informacji ośrodki pomocy społecznej gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych placówki służby zdrowia placówki szkolno-wychowawcze organizacje pozarządowe inne RAZEM W stosunku do ogólnej liczby pokrzywdzonych osób, liczba przekazywanych informacji o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji świadczących pomoc i wsparcie dla osób 9

10 doświadczających przemocy w rodzinie nadal nie odzwierciedla skali problemu. Jednakże pozytywnym aspektem jest wzrost przekazywanych informacji o ujawnionych aktach przemocy. W porównaniu z rokiem 2008 liczba skierowanych spraw do instytucji i organizacji w 2010r. wzrosła o 14%. Podsumowując analizę przedstawionych danych statystycznych Komendy Głównej Policji w Warszawie można sformułować następujące wnioski: przemocy w rodzinie najczęściej doświadczają kobiety, głównym sprawcą przemocy jest mężczyzna, przemoc w rodzinie jest ściśle związana z występowaniem problemu alkoholowego, coraz większa liczba informacji o ujawnionych przypadkach przemocy jest kierowana przez Policję do rożnego rodzaju instytucji i organizacji SKALA PRZEMOCY W RODZINIE NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Dla zobrazowania skali przemocy na terenie województwa podkarpackiego wykorzystano dane statystyczne Komendy Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie oraz Wydziału Polityki Społecznej Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie. Dane te potwierdzają narastające tendencje występowania i ujawniania przemocy domowej. Tabela 6. Liczba przeprowadzonych interwencji Policji Interwencje domowe ogółem w tym dotyczące przemocy w rodzinie (procedura NK) W tym: miejsce interwencji - miasto - wieś Dane KWP w Rzeszowie Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że w 2009 roku podkarpaccy funkcjonariusze policji podejmowali ponad 30 tys. interwencji domowych, jedna na pięć dotyczyła przemocy w rodzinie (ponad 5 tys.). Analizując powyższe dane warto zwrócić uwagę, że przy ogólnej tendencji wzrastania zjawiska ujawniania aktów przemocy, coraz więcej interwencji policyjnych ma miejsce na wsi. Tabela 7. Liczba osób pokrzywdzonych w wyniku przemocy w rodzinie Pokrzywdzeni w wyniku przemocy domowej ogółem, w tym: Kobiety Mężczyźni Małoletni do 13 roku życia Małoletni od 13 do 18 roku życia Dane KWP w Rzeszowie Ze statystyk wynika, że w 2009 roku ponad 9 tys. osób zostało pokrzywdzonych przez swoich bliskich, w tym ponad połowa to kobiety, natomiast około 2 tys. pokrzywdzonych to dzieci do 13 roku życia. Osobami pokrzywdzonymi w przemocy domowej są także mężczyźni w 2010r. odnotowano ich

11 Tabela 8. Liczba sprawców przemocy w rodzinie Liczba sprawców przemocy domowej ogółem, w tym: kobiety mężczyźni nieletni Dane KWP w Rzeszowie Przedstawione powyżej dane potwierdzają fakt, że głównymi sprawcami przemocy domowej są mężczyźni, stanowią oni 96% wszystkich sprawców przemocy. W 2010r. obserwuje się spadek liczby nieletnich sprawców przemocy w rodzinie. Z analizy danych wynika, że na jednego sprawcę przemocy przypada około 1,7 ofiary. Tabela 9. Liczba sprawców przemocy w rodzinie będących pod wpływem alkoholu Liczba sprawców przemocy domowej ogółem, w tym: kobiety mężczyźni nieletni Dane KWP w Rzeszowie Porównując powyższe dane obserwuje się w 2009r. wzrost o 17% liczby sprawców przemocy w rodzinie będących pod wpływem alkoholu. Analizując dane należy zwrócić uwagę na wzrost liczby kobiet dokonujących aktów przemocy w stanie wskazującym na spożycie alkoholu. W odniesieniu do roku 2009 w 2010r. odnotowano o 22 takich przypadków więcej. Tabela 10. Liczba skierowanych przez policjantów informacji o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji Miejsce kierowania informacji ośrodki pomocy społecznej gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych placówki służby zdrowia placówki szkolno-wychowawcze 9-0 organizacje pozarządowe inne RAZEM Dane KWP w Rzeszowie Przedstawione dane wskazują, że w 2010 roku skierowanych zostało przez funkcjonariuszy policji o 770 więcej informacji o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji niż w roku wcześniejszym. Mniej niż połowa informacji dotyczących przemocy przekazywana jest do ośrodków pomocy społecznej. Analizując powyższe dane należy zwrócić uwagę na znaczenie organizacji pozarządowych udzielających pomocy osobom krzywdzonym w przezwyciężaniu przemocy w rodzinie. W 2009 roku odnotowano ponad dziesięciokrotny wzrost liczby przekazanych informacji organizacjom pozarządowym. 11

12 Tabela 11. Niebieskie Karty założone przez ośrodki pomocy społecznej Liczba założonych Niebieskich Kart Dane Wydziału Polityki Społecznej PUW w Rzeszowie Powyższe dane wskazują, że w ośrodkach pomocy społecznej wzrasta liczba zakładanych Niebieskich Kart. Ze względu na interwencyjny charakter działań Policji wypełnia ona o wiele więcej Niebieskich Kart niż ośrodki pomocy społecznej. Stąd niezbędne jest nawiązywanie współpracy i wymiana informacji między służbami i instytucjami w celu kompleksowej pomocy rodzinom zagrożonym przemocą. Tabela 12. Domniemane przesłanki działania osób stosujących przemoc Alkohol (liczba osób) Kobiety Mężczyźni Nieletni 5 12 Zaburzenia osobowości, zachowania i emocjonalne (liczba osób) Kobiety Mężczyźni Nieletni Inne (liczba osób) Kobiety Mężczyźni Nieletni 5 7 Razem Dane Wydziału Polityki Społecznej PUW w Rzeszowie Powyższe dane wskazują, że alkohol jest główną przyczyną stosowania przemocy w rodzinie - aż 80% osób stosujących przemoc działało pod wpływem alkoholu. Co szósta osoba stosująca przemoc wykazuje zaburzenia psychiczne, zaburzenia zachowania i zaburzenia emocjonalne. Tabela 13. Dostępność poradnictwa specjalistycznego (prawnego, psychologicznego i in.) dla osób indywidualnych na terenie gmin Brak Codziennie Więcej niż raz w tygodniu raz w tygodniu raz miesiącu 11 8 Inne 5 2 Brak odpowiedzi Dane Wydziału Polityki Społecznej PUW w Rzeszowie Powyższe dane wskazują, że wciąż w ponad 1/3 gmin brak jest wsparcia dla rodzin zagrożonych problemem przemocy. Podsumowując powyższe zestawienie danych stwierdza się, że na terenie województwa podkarpackiego liczba interwencji dotyczących przemocy w rodzinie jest wysoka. Wzrasta również liczba interwencji Policji, jak i ośrodków pomocy społecznej związanych z procedurą Niebieskie Karty SKALA PRZEMOCY W RODZINIE NA TERENIE MIASTA JASŁA I POWIATU JASIELSKIEGO Poniższe zestawienia przedstawiają skalę problemu przemocy w rodzinie na terenie powiatu jasielskiego i miasta Jasła. W opracowaniu wykorzystano analizę danych z instytucji zajmujących się bezpośrednio lub pośrednio rozwiązywaniem problemów związanych z przemocą w rodzinie, obejmujących swą działalnością teren miasta Jasła. Poniżej przedstawiono dane Komendy Powiatowej Policji w Jaśle z podjętych przez Policję działań wobec przemocy w rodzinie dotyczące procedury Niebieskie Karty. 12

13 Tabela 14. Liczba przeprowadzonych interwencji Policji Powiat w tym: Miasto Interwencje domowe ogółem w tym dotyczące przemocy w rodzinie (procedura NK) W tym: miejsce interwencji - wieś Dane KPP w Jaśle Na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Jaśle obserwuje się systematyczny wzrost interwencji domowych. W 2009r. odnotowano największą liczbę interwencji domowych dotyczących przemocy. Na terenie miasta dokonano ich 304 tj. o 31% więcej niż w roku Analizując powyższe dane należy zwrócić uwagę na fakt wystąpienia większej ilości interwencji domowych dotyczących przemocy na terenach wiejskich w roku 2008 i Opierając się na przedstawionych danych zaznaczyć należy, że 29% wszystkich interwencji domowych na terenie miasta została przeprowadzona z wykorzystaniem procedury Niebieskie Karty. Świadczyć to może o znacznie wyższym poziomie przemocy w rodzinie, które pozostaje nieujawnione. Tabela 15. Liczba pokrzywdzonych w wyniku przemocy domowej Powiat w tym: Miasto Pokrzywdzeni w wyniku przemocy domowej ogółem, w tym: Kobiety Mężczyźni Małoletni do 13 roku życia Małoletni od 13 do 18 roku życia Dane KPP w Jaśle Największy odsetek osób pokrzywdzonych w wyniku przemocy w rodzinie na przestrzeni ostatnich 3 lat stanowią kobiety, w 2009r. stanowiły 56 % ogółu, z tego 62% pochodziło z terenu miasta. Zaznaczyć należy, że pokrzywdzonymi w wyniku przemocy są częściej dzieci młodsze -do 13 roku życia niż w wieku lat. W 2010 roku odnotowano największą liczbę małoletnich pokrzywdzonych w wyniku przemocy domowej, stanowili oni 42% ogółu, z tego 32% małoletnich pochodziło z terenu miasta. W 2010r. odnotowano wzrost liczby dzieci z terenu powiatu, doświadczających przemocy. Przemoc w rodzinie dotyka również mężczyzn. Tabela 16. Liczba sprawców przemocy domowej Powiat w tym: Miasto Liczba sprawców przemocy domowej ogółem w tym: Kobiety Mężczyźni Nieletni Dane KPP w Jaśle Zebrane dane w powyższej tabeli potwierdzają fakt, że głównymi sprawcami przemocy domowej są mężczyźni, stanowią oni około 96% wszystkich sprawców przemocy. Najmniejszą grupą sprawców przemocy są nieletni, zdecydowana większość pochodzi w terenu powiatu. Pozytywnym aspektem danych z 2010 roku w stosunku do roku poprzedniego jest 17% spadek wszystkich sprawców przemocy. Wśród mężczyzn spadek ten wyniósł 15%, zaś kobiet 50%. W 2010r. zdecydowana większość kobiet będących sprawcami przemocy 13

14 pochodziła z terenu miasta. Z analizy danych wynika, że w 2010 roku na jednego sprawcę przemocy przypada 2,1 ofiary. Tabela 17. Liczba sprawców przemocy w rodzinie będących pod wpływem alkoholu Powiat w tym: Miasto Liczba sprawców przemocy domowej ogółem w tym: Kobiety Mężczyźni Nieletni Dane KPP w Jaśle Z przedstawionych danych wynika, że większość aktów przemocy dokonywanych jest pod wpływem alkoholu. Choć ze wskazań zawartych w powyższej tabeli wynika, że w 2010r. zmalała liczba sprawców będących pod wpływem alkoholu w chwili przeprowadzanej interwencji domowej, to w odniesieniu do wszystkich sprawców przemocy wzrasta liczba sprawców dokonujących aktów przemocy w stanie wskazującym na jego spożycie. W 2010r. liczba sprawców przemocy działających pod wpływem alkoholu stanowiła 63% wszystkich sprawców. Analizując dane zaznaczyć, że w 2010 r. nie odnotowano nieletnich stosujących przemoc w stanie wskazującym na spożycie alkoholu. Trzykrotnie mniej kobiet w stosunku do roku 2009 dokonywało aktów przemocy w rodzinie będąc pod wpływem alkoholu. Tabela 18. Liczba sprawców będących pod wpływem alkoholu doprowadzonych do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych do wytrzeźwienia Powiat w tym: Miasto Liczba sprawców przemocy domowej doprowadzonych do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych, w tym: Kobiety Mężczyźni Nieletni Dane KPP w Jaśle Z danych ilościowych zawartych w tabeli wynika, że w 2009r. największa liczba interwencji policji zakończyła się doprowadzeniem sprawców przemocy w rodzinie do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych do wytrzeźwienia. Zdecydowaną większość stanowili mężczyźni (96%), z tego 49% pochodziła z terenu miasta. Tabela 19. Liczba przypadków udzielenia pomocy medycznej Powiat w tym: Miasto Liczba przypadków udzielenia pomocy medycznej, w tym: Pokrzywdzona/y Sprawca Dane KPP w Jaśle 14

15 Na podstawie powyższych danych stwierdza się, że w 2009r. w 23 przeprowadzanych interwencjach konieczne było udzielenie pomocy medycznej. Z analizy danych wynika, że w 2008 z pomocy medycznej skorzystało więcej osób będących ofiarami przemocy w rodzinie. Z danych przekazanych przez Komendę Powiatową Policji w Jaśle wynika, że w latach nie odnotowano przypadków przewiezienia dzieci do szpitala lub przekazania ich pod opiekę osoby spokrewnionej. Tabela 20. Liczba skierowanych przez Policję informacji o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji dotyczące procedury Niebieskie Karty Miejsce kierowania informacji Powiat w tym: Miasto ośrodki pomocy społecznej gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych Placówki służby zdrowia Placówki szkolno-wychowawcze organizacje pozarządowe Inne RAZEM Dane KPP w Jaśle W 2010r. na 485 przypadków prowadzonej procedury Niebieskich Kart jedynie co trzecia informacja przekazywana była do innych instytucji i organizacji wykonujących działania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym głównie do gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych i ośrodków pomocy społecznej. Tabela 21. Liczba postępowań przygotowawczych dotyczących przemocy domowej, w których była prowadzona procedura Niebieska Karta z terenu powiatu Z art. 207 k.k. znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny Powiat w tym: Miasto Wszczęte Dane KPP w Jaśle Analizując dane zawarte w tabeli niepokojącym wydaje się fakt, że na 485 przypadków ujawnionej przemocy w rodzinie, w których była prowadzona procedura Niebieskie Karty jedynie w co 11 przypadku wszczynane jest postępowanie przygotowawcze. Świadczyć to może o zbyt niskiej determinacji ofiar przemocy w rodzinie do karania jej sprawców. Na podstawie danych przekazanych przez Sąd Rejonowy w Jaśle ustalono, że w latach przeprowadzono łącznie 147 spraw dotyczących przemocy w rodzinie. Odnotowano 53 przypadki popełnienia przestępstwa z art. 207 k.k. znęcanie się nad rodziną na terenie miasta Jasła (tj. 36%) i 94 na terenie gmin (64%). W wyniku postępowania 125 spraw zakończono wydaniem wyroku skazującego, 12 spraw warunkowo umorzono, 9 spraw umorzono, w 1 sprawie uniewinniono oskarżonego. Wśród osób skazanych 13 to kobiety (8%), zaś 158 to mężczyźni (92%). Jak wskazują przedstawione dane, 85% prowadzonych spraw dotyczących znęcania się nad rodziną kończy się wydaniem wyroku skazującego. Tabela 22. Niebieskie Karty założone przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jaśle Liczba założonych Niebieskich Kart Dane MOPS w Jaśle 15

16 Na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jaśle, ustalono, że w porównaniu z pozostałymi latami w 2009 wypełniono najwięcej załączników do kwestionariusza wywiadu środowiskowego Pomoc społeczna Niebieska Karta. Analizując powyższe dane wnioskować można o wysokim poziomie nieujawnionych przypadków występowania przemocy w rodzinie, z powyższego wynika konieczność intensyfikacji działań o charakterze profilaktycznym, informacyjnym, interwencyjnym i terapeutycznym. Tabela 23. Przyznana pomoc społeczna z powodu przemocy w rodzinie Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Dane MOPS w Jaśle Z przedstawionych danych wynika, że w latach liczba rodzin, którym udzielono pomocy z powodu przemocy w rodzinie utrzymywała się na tym samym poziomie, natomiast w 2010r. spadła o połowę. Tabela 24. Liczba osób zgłaszających się lub kierowanych do Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Jaśle w związku z występowaniem zjawiska przemocy w rodzinie Powiat w tym Miasto Powiat w tym Miasto Powiat w tym Miasto Ogółem Ofiary Sprawcy Dane OIK w Jaśle Z danych przekazanych przez Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Jaśle wynika, że z roku na rok systematycznie wzrasta liczba osób zgłaszających się lub kierowanych do Ośrodka w związku z występowaniem przemocy w rodzinie. Zdecydowaną większość stanowią osoby pokrzywdzone w związku z przemocą w rodzinie, stanowią one około 82% wszystkich osób uwikłanych w przemoc. Analizując dane warto zwrócić uwagę na wzrost w 2010r. liczby sprawców przemocy w rodzinie zgłaszających się do Ośrodka, co jest pozytywnym aspektem przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Dzieci są najbardziej bezbronnymi istotami społeczności, które należy chronić przed niebezpieczeństwem. Rozwój dziecka wymaga propagowania pożądanych społecznie wzorów postępowania w jego najbliższym środowisku. Na podstawie danych przekazanych przez Placówkę Opiekuńczo Wychowawczą Wsparcia Dziennego Ośrodek Pomocy Rodzinie i Szkole ARKA MŁODYCH dokonano analizy symptomów i zagrożeń wystąpienia przemocy domowej dotyczącej jej wychowanków. Tabela 25. Liczba wychowanków, u których wystąpiły symptomy przemocy Liczba wychowanków ogółem Liczba wychowanków z symptomami przemocy domowej Dane Placówka Opiekuńczo Wychowawcza Wsparcia Dziennego Ośrodek Pomocy Rodzinie i Szkole ARKA MŁODYCH Jak wskazują dane statystyczne dotyczące wychowanków placówki w latach , w granicach od 5% do 7% dzieci nie miało pełnego poczucia bezpieczeństwa. O sile i reakcji przeżyć dzieci decydowała ich wrażliwość, odporność psychiczna oraz otrzymane wsparcie z zewnątrz. Z analizy przeprowadzonych badań wynika, że dzieci wychowujące się w rodzinach z symptomami problemu alkoholowego, znajdujących się w trudnej sytuacji bytowej są szczególnie narażone na doznawanie krzywdy, a tym samym pozbawione są odpowiednich warunków do prawidłowego rozwoju, z uwagi na ich stan fizyczny i psychiczny. 16

17 Tabela 26. Liczba wychowanków, u których w środowisku rodzinnym występują czynniki mogące determinować implikacje zjawisk z symptomami przemocy domowej Liczba wychowanków ogółem Liczba wychowanków z rodzin z symptomami problemu alkoholowego Liczba wychowanków z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji bytowej Dane Placówka Opiekuńczo Wychowawcza Wsparcia Dziennego Ośrodek Pomocy Rodzinie i Szkole ARKA MŁODYCH Dane statystyczne dotyczące wychowanków placówki wskazują, że w 2009r. ponad 40% dzieci, w roku 2008 i 2010 ponad 30% było narażone na doświadczenia urazowe wynikające z występowania w środowisku rodzinnym symptomów problemu alkoholowego. Zła sytuacja bytowa występująca w rodzinie dotyczyła w kolejnych latach %, 65%, 53% wychowanków. W celu szerszego przedstawienia skali przemocy w rodzinie w niniejszym programie zostały przytoczone dane Raportu lokalnych badań społecznych skali problemów alkoholowych wśród młodzieży i dorosłych mieszkańców Jasła, z uwzględnieniem poziomu zjawiska agresji i przemocy przeprowadzonych na terenie Miasta Jasła w okresie sierpień wrzesień 2008r. W ramach badań przeprowadzono sondę uliczną wśród 150 (88-kobiet i 62 mężczyzn) losowo dobranych mieszkańców Jasła, w przedziale wiekowym od 18 do 60 roku życia. Badania realizowane były metodą wywiadu bezpośredniego. Na pytanie Czy kiedykolwiek byłeś ofiara przemocy fizycznej? odpowiedzi kształtowały się następująco: Wykres 1. Liczba osób będących ofiarą przemocy fizycznej (N=150) TAK - 39 (26%) NIE (74%) Dane Raportu lokalnych badań społecznych skali problemów alkoholowych wśród młodzieży i dorosłych mieszkańców Jasła Co czwarta osoba ankietowana była ofiarą przemocy fizycznej, przy czym kobiety trzykrotnie częściej niż mężczyźni. Ponad połowa mieszkańców miasta była świadkami przemocy domowej. Na pytanie Czy zgłosiłeś ten fakt jakiej instytucji? odpowiedzi kształtowały się następująco: Wykres 2. Częstotliwość zgłaszanych faktów przemocy instytucjom (N=39) TAK - 4 (10,2%) NIE - 35 (89,8%) Dane Raportu lokalnych badań społecznych skali problemów alkoholowych wśród młodzieży i dorosłych mieszkańców Jasła Jedynie co dziesiąty akt przemocy fizycznej został zgłoszony na policję, co może świadczyć, że liczba aktów przemocy w Jaśle jest dziesięciokrotnie wyższa, niż statystyki policji. Na pytanie Jak oceniasz poniższe poglądy odpowiedzi do poszczególnych stwierdzeń kształtowały się następująco: 17

18 Tabela 27. Poglądy mieszkańców Jasła nt. przemocy (N=150) Zgadzam się Trudno powiedzieć Nie zgadzam się N % N % N % Przemoc jest dobrym sposobem na rozładowanie złości, stresu 24 16, , ,3 Zwykły klaps nie jest przemocą 79 52, , ,6 Biję, bo sam byłem/łam bity/a 4 2, , ,0 Wolno stosować przemoc, kiedy nie skutkują już inne metody 47 31, , ,7 Przemocą jest wyłącznie agresja fizyczna 43 18, , ,6 Agresja słowna to nie jest przemoc 41 27, , ,7 Czasem jestem agresywny, bo nie radzę sobie z własnymi emocjami 91 60, , ,0 Dane Raportu lokalnych badań społecznych skali problemów alkoholowych wśród młodzieży i dorosłych mieszkańców Jasła Jedynie co trzeci respondent uważa, że przemoc nie jest dobrym sposobem na rozładowanie złości i stresu, co przyczyniać się może do powstawania zachowań przemocowych i przemocy rodzinnej. Przerażający jest fakt, że ponad połowa mieszkańców akceptuje stosowanie tzw. klapsów jako metody wychowawczej w stosunku do dzieci, a jedynie 30% się temu sprzeciwia. Takie poglądy sprzyjają stosowaniu przemocy w domu, która wraz z dojrzewaniem dzieci może eskalować do poważnego zjawiska przemocy w rodzinie. Aż co trzeci z ankietowanych dopuszcza stosowanie przemocy fizycznej do osiągania celów, których nie można osiągnąć bez jej stosowania, lub jej osiągnięcie jest trudniejsze bez stosowania przemocy. Ponad 60% nie ma świadomości nt. innych form przemocy niż przemoc fizyczna. Sprzyjać to może biernej akceptacji stosowania innych form przemocy takich jak przemoc psychiczna, emocjonalna czy słowna. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, że mniej niż co piąty mieszkaniec miasta uważa, że agresja słowna jest formą przemocy. Prawie co trzeci ankietowany przyznaje się do własnych zachowań agresywnych spowodowanych brakiem umiejętności radzenia sobie z własnymi emocjami i negatywnymi trudnymi sytuacjami życiowymi. Sprzyjać to może powielaniu zachowań agresywnych i stosowaniu tzw. przemocy instrumentalnej w celu osiągania różnorodnych korzyści i realizacji trudnych celów. Na pytanie Gdybyś był świadkiem przemocy, co byś zrobił? odpowiedzi kształtowały się następująco: Wykres 3. Postawy mieszkańców w sytuacji bycia świadkiem przemocy (N=150) Nic 19 Starałbym się załagodzid sytuację Zadzwoniłbym na Policję 51 Trudno powiedzied Dane Raportu lokalnych badań społecznych skali problemów alkoholowych wśród młodzieży i dorosłych mieszkańców Jasła Co ósmy mieszkaniec Jasła nie zareagowałby wcale na zjawisko przemocy, której byłby świadkiem. Jedynie połowa starałaby się załagodzić sytuację lub zadzwonić po Policję. Jest to wysokość zadeklarowana, która w rzeczywistości jest znacznie niższa. Świadczyć to może o dużym poziomie znieczulenia społecznego na przemoc. Możliwe jest także zjawisko braku wiary w skuteczność interwencji służb mundurowych. Na potrzeby opracowania Raportu lokalnych badań społecznych skali problemów alkoholowych wśród młodzieży i dorosłych mieszkańców Jasła przeprowadzono również badania wśród 100 uczniów gimnazjów oraz 200 szkół ponadgimnazjalnych (74 uczniów liceów ogólnokształcących, 90 - techników, 36 szkół zawodowych), w tym 145 dziewcząt (48%) i 155 chłopców (52%), w wieku lat, przy wykorzystaniu ankiety audytoryjnej. Celem badania, oprócz diagnozy problemów związanych z uzależnieniami i przemocą, było również poznanie opinii młodzieży o skuteczności różnych form profilaktyki uzależnień i przemocy. Z analizy ankiet ustalono, że ponad co piąty uczestnik badania był ofiarą agresji i przemocy. Trzy razy częściej wskazują na to chłopcy, niż dziewczęta. Najwięcej wśród ofiar przemocy rówieśniczej jest uczniów 18

19 technikum, następnie gimnazjum. 46% pytanych wskazuje, że w ich otoczeniu zdarzają się przypadki przemocy. Rzadko natomiast pytani spotykają się z agresją w domach rodzinnych 39% wskazań na rzadko, 20% na raczej rzadko i tylko niecałe 7% na często. Większość respondentów nie uważa przemocy za dobry sposób na rozładowanie złości, 62% uważa, że agresja nie jest skuteczna w przypadku rozwiązywania problemów między rówieśnikami. Połowa pytanych nie zgadza się z twierdzeniem, że wolno stosować przemoc, gdy nic innego już nie skutkuje. Ponad połowa uważa, że przemocą nie jest wyłącznie przemoc fizyczna. Dla 60% agresja słowna to także rodzaj przemocy, a dla 63% przemocą jest także upokarzanie, ośmieszanie kogoś przy wykorzystaniu Internetu, telefonu komórkowego itp., czyli tzw. cyber przemoc. Na podstawie porównania metodą BENCHMARK danych przekazanych przez instytucje zajmujące się problematyką alkoholizmu i przemocy oraz danych uzyskanych z badań społecznych wśród dorosłych mieszkańców miasta Jasła i uczniów jasielskich szkół oszacowano, że ofiarami przemocy w rodzinach z problemem alkoholowych może być od do dzieci i dorosłych. W 2009r. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej opracował Raport z analizy ankiet Program Aktywności Lokalnej na podstawie przeprowadzonych badań wśród mieszkańców miasta Jasła, których celem było zapoznanie się z opinią mieszkańców miasta Jasła nt. problemów społecznych występujących w gminie oraz z propozycjami działań, jakie powinny zostać podjęte w celu zminimalizowania tych problemów. W badaniu ankietowym wzięło udział 392 osoby, w tym 224 kobiety i 158 mężczyzn, w wieku od 15 lat wzwyż. W jednym z pytań mieszkańcy zostali zapytani, które z wymienionych problemów uważają za najważniejsze na terenie miasta. Odpowiedzi kształtowały się następująco: Wykres 4. Najważniejsze problemy społeczne wskazane przez mieszkańców miasta Jasła uzależnienia bezrobocie wandalizm przemoc problemy rodzin wielodzietnych problemy rodzin wielodzietnych niepełnosprawność problem aktywizacji bezdomność bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych niedostateczna pomoc dla osób z zaburzeniami psychicznymi ograniczone możliwości dokształcania się problem wykluczenia społecznego młodzieży bez określenia Dane Raport z analizy ankiet Program Aktywności Lokalnej Jak wynika z analizy danych, mieszkańcy miasta Jasła wskazali, że najistotniejszymi problemami społecznymi obok problemu bezrobocia (65% ogółu badanych), uzależnień (39% ogółu badanych) i wandalizmu (33% ogółu badanych), jest zdaniem 17% mieszkańców miasta Jasła problem przemocy. Zapytani o znajomość instytucji i organizacji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych odpowiadali następująco: Wykres 5. Znajomość instytucji i organizacji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych Bez odpowiedzi NIE TAK Dane Raport z analizy ankiet Program Aktywności Lokalnej Jak wynika z danych przedstawionych na powyższym wykresie, 49% ankietowanych zna instytucje i organizacje zajmujące się rozwiązywaniem problemów społecznych, natomiast 27% mieszkańców przyznaje, że nie wie, gdzie można szukać pomocy. Najczęściej wymienianymi instytucjami i organizacjami były: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (83%), Caritas Diecezji Rzeszowskiej (21%), Polski Czerwony Krzyż (20%), Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (13%) i Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 19

20 (12%). Z przeprowadzonych badań wynika, że aż 45% ankietowanych uważa za konieczne w większym stopniu promowanie organizacji i instytucji świadczących pomoc. Wśród sposobów promocji wymienianych najczęściej pojawiły się media (29%), reklama i ogłoszenia (26%) oraz ulotki i plakaty (24%). W celu zdiagnozowania potrzeb placówek oświatowych w zakresie profilaktyki, działań edukacyjnych i organizowania pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie, określenia skali problemu przemocy w rodzinie oraz poziomu wiedzy wychowawców nt. przemocy wobec dzieci i możliwościach jej przeciwdziałania, przeprowadzono badania ankietowe wśród 240 wychowawców 8 przedszkoli, 9 szkół podstawowych, 4 gimnazjów i 4 szkół ponadgimnazjalnych, działających na terenie miasta Jasła. Analiza ankiet została przedstawiona w Raporcie z badania przeprowadzonego wśród wychowawców przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych nt. przemocy w rodzinie. Tabela 28. Przejawy przemocy domowej wśród uczniów zaobserwowane przez wychowawców w latach Forma przemocy Liczba przypadków 1. Przemoc fizyczna: 92 - bicie dziecka 17 - szarpanie, popychanie 47 - okaleczanie 3 - rzucanie przedmiotami 11 - uderzenie w twarz Przemoc psychiczna wyśmiewanie i poniżanie 51 - agresja słowna 82 - ciągłe krytykowanie 73 - wymuszanie Izolowanie dziecka 58 - zabranianie kontaktów z rówieśnikami 20 - nadmierne zakazy i nakazy 34 - wykluczenie z życia szkolnego 4 4. Przemoc seksualna 2 Dane Raport z badania przeprowadzonego wśród wychowawców przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych nt. przemocy w rodzinie Z analizy danych wynika, że do najczęstszych form przemocy zaobserwowanej przez wychowawców w latach należy przemoc psychiczna (63%), następnie przemoc fizyczna (23%) i izolowanie dziecka (14%). W 2 przypadkach zaobserwowano wystąpienie przemocy seksualnej. Na podstawie danych ustalono, że 42 wychowawców klas odnotowało tzw. przeniesienie przemocy doświadczanej w domu na rówieśników w przedszkolu i szkole. Przejawia się ona w następujących formach : agresja wobec kolegów (8 odnotowanych przypadków), wulgaryzmy (6), poniżanie (3), szarpanie (3), wyśmiewanie (2), bójki (3), zaczepki wobec kolegów (2). Z analizy badań wynika, że 148 wychowawców nigdy nie otrzymało od ucznia sygnału na temat przemocy domowej, 27 respondentów określiło występowanie zgłoszeń o przemocy w rodzinie jako sporadyczne, 2 wychowawców wskazało, że uczniowie zgłaszają przemoc domową kilka razy w roku. Żaden z badanych nie wskazał częstego (np. raz w miesiącu) lub bardzo częstego (kilka razy w miesiącu) skarżenia się uczniów na przemoc domową. Uzyskane wyniki badania pozwalają na sformułowanie następujących spostrzeżeń: 1. W szkołach i placówkach nie ma spójnego, efektywnego systemu diagnozowania problemu przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży. Przeprowadzane formy badań tego zjawiska (ankiety, obserwacje, wywiady, rozmowy, gromadzenie informacji zewnętrznej, wizyty w domu ucznia) w niewielkim stopniu ujawniają skalę i zakres przemocy doświadczanej w rodzinie przez uczniów. 2. Uczniowie niechętnie zgłaszają wychowawcom klas przypadki doświadczanej przemocy w rodzinie (sporadycznie, kilka razy w roku). 3. Wychowawcy klas potrafią wskazać niezbyt liczne wykryte przypadki przemocy fizycznej, psychicznej, izolowania dziecka od otoczenia oraz przemocy seksualnej. Wskazuje to na słabą orientację kadry pedagogicznej w symptomach zachowania się uczniów będących ofiarami przemocy domowej i brakiem wiedzy o sposobach i narzędziach ujawniania tej przemocy. 4. Tylko 18 % badanych uświadamia sobie negatywne skutki przemocy w rodzinie w postaci przenoszenia złych emocji związanych z przemocą domową na rówieśników w klasie 20