Historia parafii Trzciana

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Historia parafii Trzciana"

Transkrypt

1 Ks. dr Piotr Jamioł MS Historia parafii Trzciana Wstęp Bardzo nieliczne i raczej popularno-naukowe są pozycje książkowe mówiące o historii i rozwoju Trzciany jak też i ziemi trzciańskiej. Literatura ta spełnia zasadniczo rolę przewodników turystycznych. Brak jest, niestety opracowań naukowych, opartych na wnikliwych badaniach źródeł i archiwaliów. Do chwili obecnej, poza krótkimi artykułami [1], nie ukazała się żadna pozycja naukowa traktująca o przeszłości starej, bo liczącej niespełna 600 lat parafii trzciańskiej, pod wezwaniem św. Wawrzyńca męczennika. Dlatego niniejsze opracowanie pragnie tę lukę wypełnić i dać czytelnikowi historię parafii od samych początków jej powstania, to jest od roku 1417, aż po chwilę obecną. Przyjęcie daty 1417 ma swoje uzasadnienie w dekrecie erekcyjnym parafii św. Wawrzyńca w Trzcianie przez biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca. Dla całości należy dodać, że pisząc o parafii trzciańskiej mamy na uwadze przede wszystkim wieś Trzcianę, a tylko ubocznie wspominamy o miejscowościach, które kiedyś historycznie należały do tej parafii. Mamy tu na myśli takie wioski jak: Dąbrowa, Błędowa Zgłobieńska i Słotwinka. [1] J. Kościelny, Z historii parafii kościoła p. w. św. Wawrzyńca w Trzcianie k. Rzeszowa, w: Trzciana. Szkice z dziejów wsi i szkolnictwa, Trzciana 1995, s ; S. Dziedzic, Zarys dziejów parafii Dąbrowa i Trzciana, w: Zwiastowanie, R. 6 (1997), nr 3, s Ze względu na bardzo małą liczbę opracowań dotyczących parafii trzciańskiej, pracę tę oparto głównie na dokumentach archiwalnych takich, jak: Acta Episcopalia, Acta Officialia, Acta Visitationis, oraz inne dokumenty znajdujące się w Archiwum Metropolitalnym w Krakowie, Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu, Archiwum Diecezjalnym w Rzeszowie oraz Archiwum Parafialnym w Trzcianie. W pracy wykorzystano także dokumenty z Archiwum Państwowego w Krakowie. Pełny wykaz bibliografii podano w przypisach niniejszego opracowania. Całość opracowania zostało ujęte w sześciu rozdziałach, które stanowią pewną charakterystykę życia i dziejów parafii. W rozdziale pierwszym omówiono zagadnienia związane z powstaniem i rozwojem parafii w Trzcianie. W rozdziale tym uwzględniono położenie, nazwę i przynależność administracyjną parafii; ukazano zapomnianą parafię Dąbrowę w dekanacie leśnym oraz przedstawiono w formie skróconej historię parafii Trzciana na przestrzeni 590 lat. W rozdziale drugim uwzględniono wpływ czynnika świeckiego, a więc rolę patronatu na uposażenie parafii trzciańskiej. W trzecim zapoznajemy się z historią cmentarza parafialnego. W czwartym zaprezentowano parafię pod względem stanu ludności. O duchowieństwie tj. proboszczach i wikariuszach mówi rozdział piaty. W ostatnim zaś rozdziale zwrócono uwagę na niektóre aspekty życia religijno-moralnego parafii, ze szczególnym podkreśleniem dotychczasowych powołań kapłańskich i zakonnych z parafii, a także działalności charytatywnej, a więc szpitala parafialnego, szkolnictwa, bractw i stowarzyszeń kościelnych.

2 Przedstawione opracowanie dotyczące parafii Trzciana jest przede wszystkim pierwszym pełnym zebraniem materiału na ten temat, będącego do tej pory w rozproszeniu po różnych archiwach i publikacjach. Wykorzystano tutaj wszystkie dostępne materiały źródłowe, oraz rozproszone w różnych opracowaniach. Przedstawiony okres historii parafii trzciańskiej nie jest jeszcze zupełnie opracowany. Jest to dopiero część tego co można uczynić. Jest zarazem zachętą do głębszego zainteresowania się parafią Trzciana, oraz preludium do dalszych badań naukowych. 1. Powstanie i rozwój parafii w Trzcianie 1.1. Położenie, nazwa i przynależność administracyjna parafii Trzciana, duża wieś położona na szer. geogr. N i dł. geogr. E, 13 km na zachód od Rzeszowa, na pograniczu dwóch głównych krain geograficznych: Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej [2], przy trasie A-4 prowadzącej ze wschodu na zachód Polski. Proces historycznego osadnictwa został tu praktycznie zakończony w ciągu XIV w. Pograniczem tym przebiegał od tysiącleci uczęszczany trakt handlowy ze wschodu na zachód Europy. Jego śladem prowadzi obecnie linia kolejowa [3] Przemyśl - Kraków i droga międzynarodowa A 4 Przemyśl Zgorzelec. Nazwa Trzciana jest topograficzna, wzięła bowiem początek od miejsca położenia tej miejscowości na skraju bagien, mokradeł i lasów dawnej Puszczy Sandomierskiej nad potokiem Trzcianka, gdzie rosły trzciny. [2] Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1991, s. 581; S. Kłos, Rzeszów, Głógów Małopolski, Tyczyn Błażowa i okolice, Krosno 1998, s. 153, [3] W 1861 r. przez teren wsi Trzciana przeprowadzono kolej żelazną łączącą Kraków z Lwowem, a 1874 r. miejscowość ta otrzymała własną pocztę. W czasach I Rzeczypospolitej, pod względem administracji państwowej, Trzciana należała do województwa sandomierskiego i powiatu pilzneńskiego w prowincji małopolskiej. Pod zaborem austriackim, z chwilą zajęcia przez Austrię południowej części ziem polskich w 1772 r., Trzciana należała do Królestwa Galicji i Lodomerii i wchodziła w skład cyrkułu pliznieńskiego [4]. W 1782 r. wprowadzono nowy podział administracyjny w Galicji. W Rzeszowie ustanowiono siedzibę jednego z osiemnastu cyrkułów, do którego przyłączono również Trzcianę [5]. Gdy w 1867 r. Galicja została podzielona na powiaty, wówczas Trzciana została włączona do powiatu rzeszowskiego. Utworzono wtedy urzędy powiatowe, a 1868 r. nazwano je starostwami powiatowymi [6]. Z chwilą odzyskania przez Polskę w roku 1918 niepodległości, Trzciana w okresie międzywojennym stale należała do województwa lwowskiego i powiatu rzeszowskiego [7]. W czasie drugiej wojny światowej niemieckie władze okupacyjne wprowadziły własny podział administracyjny ziem polskich. W latach Trzciana należała do powiatu rzeszowskiego [8]. Po zakończeniu drugiej wojny światowej teren Polski został podzielony na 17 województw, a województwa na powiaty. Wówczas Trzciana weszła w skład nowoutworzonego województwa i powiatu rzeszowskiego [9]. Dnia 23 maja 1975 r. zlikwidowano dotychczasową administrację 17 województw i 314 powiatów, a utworzono w ich miejsce 49 województw, które z kolei podzielono na gminy. Na podstawie tego podziału, w latach , Trzciana należała do województwa rzeszowskiego i gminy Świlcza [10]. Z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadzono nowy trójstopniowy podział terytorialny państwa na: gminy, powiaty i województwa. Od tej chwili Trzciana należy do województwie podkarpackiego, powiatu rzeszowskiego i gminy Świlcza [11]. [4] J. Pękowski, Dzieje miasta Rzeszowa do końca XVIII w., Rzeszów 1913, s ; J. Malczewski, Dzieje Rzeszowa do roku 1914, Rzeszów 1985, s. 63. [5] J. Malczewski, Dzieje, s. 65. [6] F. Bujak, Galicja, t. 1, Lwów 1908, s. 45; B. Kumor, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej , Kraków 1980, s [7] M. Kallas, Historia ustroju Polski, Warszawa 2005, s [8] A. Ainenkel, Administracja w Polsce, Warszawa 1975, s. 124; A. Daszkiewicz, Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego , Warszawa 1975, s. 11. [9] Województwo rzeszowskie zostało utworzone w 1944 r. w trybie ustawowym. Zob. M. Kallas, Historia, s , [10] Tamże, s [11] Tamże, s

3 Natomiast pod względem administracji kościelnej parafia Trzciana od samego początku swego istnienia do roku 1785 należała do diecezji krakowskiej, w latach przejściowo do nowo utworzonej diecezji tarnowskiej, następnie w latach do diecezji przemyskiej, a od 25 marca 1992 r. do nowo powstałej diecezji rzeszowskiej. Gdy chodzi o przynależność dekanalną i archidekanalną, to od samego początku aż do roku 1448 parafia trzciańska należała do dekanatu dębickiego (tzw. leśnego), w prepozyturze wiślickiej, w diecezji krakowskiej. W latach do dekanatu pilzneńskiego, który wchodził w skład archidiakonatu sądeckiego w diecezji krakowskiej [12]. Kiedy w 1595 r., w wyniku utworzenia nowych dekanatów, powstał dekanat ropczycki, parafia Trzciana znalazła się w tym właśnie dekanacie aż do rozbiorów Polski [13]. [12] B. Kumor, Rozwój sieci dekanalnej, Rocznik Teologiczno-Kanoniczny, t. 11, s [13] Tamże. Na mocy Pierwszego Traktatu Rozbiorowego Polski w 1772 r. pod panowanie Austrii dostała się znaczna część diecezji krakowskiej, archidiakonaty: sądecki, wojnicki, część krakowskiego, sandomierskiego i część prepozytury wiślickiej [14]. Na żądanie władz austriackich biskup krakowski Ignacy Kajetan Sołtyk utworzył 27 września 1778 r. oficjałat generalny w Zakrzówku koło Krakowa dla galicyjskiej części diecezji krakowskiej. Następnie pod naciskiem cesarza Józefa II, biskup Sołtyk dekretem z 26 lutego 1781 r. przeniósł go do Tarnowa, a oficjałem generalnym zamianował ks. Jana Duwala, prepozyta kolegiaty św. Wawrzyńca w Wojniczu [15]. Dekretem z 20 września 1783 r. cesarz Józef II utworzył samowolnie diecezję tarnowską z galicyjskich terenów diecezji krakowskiej i na jej pierwszego biskupa zamianował dotychczasowego oficjała generalnego ks. Jana Duwala. Faktycznie diecezja istniała nielegalnie, a ks. Duwal rządził na mocy uprawień jakie otrzymał od ordynariusza krakowskiego. Utworzoną diecezję usankcjonował papież Pius VI bullą In suprema beati Petri cathedra z dnia 13 marca 1786 r. Nowo utworzona diecezja obejmowała 26 dekanatów, ok. 400 parafii, a jej pierwszym biskupem po śmierci nominata J. Duwala ( ) został ks. Florian Amand Janowski, dotychczasowy opat tyniecki [16]. Parafia Trzciana należała do tej diecezji i wchodziła w skład dekanatu ropczyckiego [17]. Po trzecim rozbiorze Polski, na mocy bulli papieża Piusa VII Indefessum personarum z dnia 13 czerwca 1805 r., diecezja tarnowska [18] została zniesiona. Następna bulla papieska Operosa atque indefsa z dnia 24 września 1805 r. podzieliła dotychczasowe terytorium diecezji tarnowskiej między Kraków (3 okręgi polityczne: Bochnia, Myślenice, Nowy Sącz 15 dekanatów i 232 parafie) i Przemyśl (2 okręgi polityczne: Tarnów, Jasło 9 dekanatów i 148 parafii), wyznaczyła nowe granice diecezji krakowskiej i przemyskiej oraz ukonstytuowała diecezję kielecką. Obydwa rozporządzenia papieskie zrealizował dopiero 17 września 1807 r. metropolita lwowski Kajetan Kicki [19]. W takiej to dziwnej sytuacji parafia Trzciana, jako należąca do cyrkułu (okręgu) rzeszowskiego, została włączona do dekanatu głogowskiego w diecezji przemyskiej. W diecezji przemyskiej parafia Trzciana była aż do roku 1992, jedynie zmianie ulegała jej przynależność dekanalna. Najpierw należała do dekanatu głogowskiego ( ) a następnie rzeszowskiego II ( ) [20]. W dniu 25 marca 1992 r. papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus utworzył nowe struktury administracyjno organizacyjne Kościoła w Polsce. W wyniku tych zmian parafia Trzciana wraz dekanatem rzeszowskim znalazła się w nowo utworzonej diecezji rzeszowskiej. Nowa diecezja została utworzona z diecezji przemyskiej (14 dekanatów) i diecezji tarnowskiej (5 dekanatów), liczyła 201 parafii oraz 600 tysięcy wiernych [21]. W dniu 1 marca 1998 r. [14] B. Kumor, Dzieje polityczno-geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1959, s. 16. [15] B. Kumor, Ustrój, s [16] B. Kumor, Ustrój, s. 159; Tenże, Granice metropolii i diecezji polskich , Lublin , s [17] W roku 1786 r. do dekanatu ropczyckiego należało 13 parafii: Ropczyce, Góra Ropczycka, Czarna, Witkowice, Mrowla, Trzciana, Nockowa, Głogów Małopolski, Łączki Kucharskie, Zgłobień, Sędziszów Małopolski, Mała i Ocieka. Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie (dalej cyt: AKapMK), Liber ecclesiorum beneficiorumque Dioecesis Cracoviensis 1786, k [18] Interesujące są dalsze dzieje diecezji tarnowskiej. Otóż 20 września 1821 r. papież Pius VII bullą Studium paterni affectus erygował diecezję tyniecką. Biskupem jej został ks. Grzegorz Tomasz Ziegler benedyktyn. Ponieważ usytuowanie stolicy diecezji w Tyńcu okazało się niepraktyczne, dlatego bp Ziegler wystarał się o jej przeniesienie do Tarnowa. Papież Leon XII bullą Sedium episcopalium translationes z 23 kwietnia 1826 r. przeniósł stolicę diecezji z Tyńca do Tarnowa i nadał jej nazwę Tarnowska. Przywrócona do życia diecezja otrzymała z diecezji krakowskiej 14 dekanatów i 231 parafii, zaś z diecezji przemyskiej 4 dekanaty i 75 parafii. Zob. B. Kumor, Ustrój, s [19] Tamże, s [20] Kronika Diecezji Przemyskiej (KDP), R.

4 biskup rzeszowski Kazimierz Górny utworzył nowy dekanat trzciański z siedzibą w Trzcianie. Nowy dekanat powstał na terenach wydzielonych z czterech dotychczasowych dekanatów: rzeszowskiego II, rzeszowskiego IV, głogowskiego i sędziszowskiego. W jego składzie znalazły się następujące parafie: Będziemyśl, Błędowa Zgłobieńska, Bratkowice, Bzianka, Dąbrowa, Klęczany, Rzeszów - Przybyszówka, Świlcza i Trzciana. Pierwszym dziekanem został ks. Józef Kościelny, proboszcz w Trzcianie. Od tej chwili parafia Trzciana należy do dekanatu trzciańskiego i jest jego siedzibą [22]. Po ostatecznej zmianie administracyjnej diecezji rzeszowskiej w 2003 roku dekanat trzciański w wyżej opisanych granicach otrzymał nazwę Rzeszów Zachód z siedzibą w parafii Św. Mikołaja Rzeszów Przybyszówka. Jeśli chodzi o granice terytorium samej parafii Trzciana, to należy podkreślić, że na przestrzeni wieków ulegały one ciągłym zmianom. Pierwotną siedzibą parafii była wieś Dąbrowa, w której już przed 1325 r. istniał kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Do tej parafii należała również wieś Trzciana. W dniu 14 maja 1417 r. bp krakowski Wojciech Jastrzębiec erygował parafię Trzciana pod wezwaniem św. Wawrzyńca i konsekrował kościół. Do parafii należały wioski: Trzciana i Dąbrowa. W 1581 r. dołączono do parafii trzciańskiej wieś Słotwinkę, będącą częścią Trzciany, a w latach również Błędową Zgłobieńską z parafii Zglobień. Kolejnym zmianom uległy granice parafii Trzciana dopiero w 1987 r., kiedy to dekretem bpa Ignacego Tokarczuka erygowano nową parafię w Dąbrowie, wydzielonej z dotychczasowej parafii trzciańskiej. A w 1995 r. utworzono nową samodzielną parafię w Błędowej Zgłobieńskiej. Tak więc parafia Trzciana stała się matką dla dwóch nowych parafii: w Dąbrowie i Błędowej Zgłobieńskiej. Aktualnie do parafii należy tylko wieś Trzciana Zapomniana parafia w leśnym dekanacie Jak przebiegał rozwój parafii w jej początkach trudno dzisiaj bliżej określić, przede wszystkim z powodu braku przekazów źródłowych. Parafia powstała prawdopodobnie już w drugiej połowie XIII w., ale siedziba jej znajdowała się wówczas na terenie wsi Dąbrowa [23], skąd później została przeniesiona do Trzciany. Pierwszym wiarygodnym dokumentem, historycznym, potwierdzającym istnienie parafii i kościoła w Dąbrowie pod wezwaniem św. Wawrzyńca jest watykański rejestr na temat świętopietrza z lat płaconego przez Polskę Stolicy Apostolskiej. Dokument wymienia parafie należące do dekanatu dębickiego: Decanatus de Silvis seu Dambitia: Dambitia, Zarecz, Lubsina, Dambrowa, Lank, Sandissow, Czudec, Debrechow, Xagnicz, Strasencin, Predzlaw, Galuszowicz, Bresenicza, Chorzelow [24]. Źródło to podaje, że Dąbrowa już była przed rokiem 1325 siedzibą parafii wchodzącej w skład dekanatu dębickiego zw. dekantem leśnym (silvis decanatus) w diecezji krakowskiej [25]. Dekanat ten był bardzo rozległy i słabo zaludniony. Według T. Ladenbergera, na początku XIV w. zaludnienie to wynosiło ok. 2 osoby na km 2, podczas gdy na ziemiach nadwiślańskich w rejonie Sandomierza i Wiślicy ok. 30 osób [26]. Wnosić stąd można, że większość z wymienionych w dokumencie miejscowości było już w tym czasie odpowiednio zagospodarowanych i wyczerpało 20-letni okres wolności od obciążeń. Zdaniem Józefa Rawskiego, do parafii dąbrowskiej należały wówczas wioski z folwarkami, opłacając dziesięcinę snopową: Dąbrowa, Trzciana, folwarki rycerskie - w Bratkowicach, Mrowli, Błędowej Zgłobieńskiej, sołectwa z folwarkami w Zgłobniu i Niechobrzu, a także wieś 73:1987, z. 1-2, s. 58. [21] Diecezja rzeszowska objęła tereny wydzielone z dwóch diecezji: przemyskiej i tarnowskiej. Z diecezji przemyskiej 14 dekanatów: brzostecki, czudecki, frysztacki, głogowski, jasielski wschodni, jasielski zachodni, rzeszowski I, rzeszowski II, rzeszowski III, rzeszowski IV, sokołowski, strzyżowski, tyczyński żmigrodzki. Z tarnowskiej: cały dekanat kolbuszowski oraz 37 parafii wydzielonych z dekanatów: bieckiego, gorlickiego północnego, gorlickiego południowego, ropczyckiego i sędziszowskiego. Poprzez wydzielenie parafii z poszczególnych dekanatów diecezji tarnowskiej, nieznacznie naruszona została dotychczasowa struktura dekanalna. Z tego tez względu bp Kazimierz Górny dokonał niewielkich korekt w organizacji wewnątrz diecezjalnej. Pozostawił bez zmian dekanaty, przydzielone z diecezji przemyskiej oraz dekanat kolbuszowski z diecezji tarnowskiej; natomiast do nowych granic diecezjalnych dostosował dekanaty: biecki, ropczycki i sędziszowski, a dla parafii z dotychczasowych dwóch dekanatów gorlickich, które weszły w skład diecezji rzeszowskiej, utworzył jeden dekanat gorlicki. Po tych korektach diecezja dzieliła się na 19 dekanatów i 201 parafie. [22] A. Motyka, Redemptori Hominis. Dziesięciolecie diecezji rzeszowskiej ( ), Rzeszów 2002, s [23] Dąbrowa nazwa topograficzna utworzona od miejsca pokrytego dąbrowami, czyli lasami dębowymi (podstawowe słowo twórcze dąb). [24] A. Theiner, Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae, Roma 1860, t.1, s. 247, 254; Monumenta Poloniae Vaticana (MPV), t. I Acta Camera Apostolacie v. I, , wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913, s. 157, 232. [25] MPV, t. 1, s. 157, 232. [26] T. Ladenberger, Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego, Lwów 1930, s. 72. [27] J. Rawski, Dziesięcina snopowa a zaludnienie południowej Ziemi Sandomierskiej w I połowie XIV w., mps, s. 1-8; Tenże, Wykaz i mapka miejscowości

5 Słotwina. Teza Rawskiego znajduje potwierdzenie w rozprawie T. E. Modelskiego Sprawa pogranicza polsko-ruskiego w badaniach ruskich [27]. Na podstawie wykazów świętopietrza dekanatu dębickiego od roku 1325 do 1374 na rzecz Stolicy Apostolskiej stwierdzono, że parafia Dąbrowa była słabo uposażona, a jej taksa wynosiła od 5 ½ do 7 skojców, podczas gdy parafia w Stróżyskach, ufundowana przez Półkoziców (powstała i wymieniona w dokumentach rzymskich w tym samym czasie co i Dąbrowa) została oszacowana przez kolektorów świętopietrza na sunę sporą, bo 22 grzywien i płaciła 2 grzywny 15 skojców 8 denarów dziesięciny papieskiej [28]. Parafia Dąbrowa wówczas zaliczana była do najuboższych w dekanacie leśnym, którą tworzyły dwie zaledwie wsie: Dąbrowa i Trzciana. Uwzględniając fakt, iż tereny te były mocno zalesione, świeżo kolonizowane, a więc pobliskie obie miejscowości były niewielkie, skąd i uposażenie parafii mogło być słabe, trudno jednoznacznie wyrokować wobec braku konkretnych źródeł o wielkości terytorialnej parafii. Powstanie kresowej parafii w Dąbrowej świadczy o napływie osadników na te tereny najpóźniej w końcu XIII w. Jej erekcję tłumaczyć można z jednej strony względami curie animarum, bowiem pleban odległych Stróżysk z pewnością zaniedbywał swych parafian nad niespokojną granica ruską, z drugiej zaś mogło tu odgrywać pewną rolę rozrodzenie się dziedziców Stróżysk Sopichowskich i osiedlenie się któregoś z nich na kresach wschodnich [29]. Warto pod uwagę wziąć także fakt, że w tym czasie aktualne stały się zadania duszpasterskie kapłanów kościołów prywatnych. Utrzymano wówczas jedynie cześć opłat z łanów kmiecych, natomiast dziesięciny z powstałego folwarku przeznaczono na uposażenie nowego kościoła parafialnego [30]. Wówczas granice wschodnie diecezji krakowskiej pokrywały się w zasadzie z politycznymi i biegły linią graniczną województwa krakowskiego i sandomierskiego z jednej i ruskiego z drugiej strony. Było to pogranicze z diecezją przemyską. Parafie: Jaśliska, Dukla, Zręcin, Łączki, Lutcza, Niebylec, Połomia, Czudec, Zgłobień, Trzciana, Mrowla, Głogów Małopolski, Przewrotne, Górno, Łętownia i Bieliny wyznaczały granice po stronie Krakowa. Granica ta w zasadzie była trwała. Potwierdził ją król Kazimierz Wielki dokumentem z 19 stycznia 1354 r. wyznaczając granice ziemi ruskiej od wsi Dąbrowy k. Rzeszowa w ziemi sandomierskiej do Leżajska w ziemi jarosławskiej i od Dąbrowy do grodu Czudec w ziemi sandomierskiej [31]. Ówczesny dekanat dębicki (leśny), około roku 1350, był najbardziej rozległym terytorialnie w całej diecezji krakowskiej, wynosił 3404 km 2 oraz liczył 9219 osób. W skład tego dekanatu wchodziło 15 parafii, a wśród nich Dąbrowa [32]. Terytorium pierwotnej parafii Dąbrowa było rozległe, swym zasięgiem przewyższało kilkakrotnie obszar dzisiejszej parafii trzciańskiej, o czym świadczy fakt jego okrojenia już w XIV w. i powstania osobnych parafii w Górze Ropczyckiej (ok r.), Mrowli (przed 1352) Ropczycach (1362), Nockowej (po 1374) i Witkowicach (druga poł. XIV w.). Warto podkreślić, że przed rokiem 1325 były na tym terenie takie parafie jak: Dębica, Sędziszów, Dąbrowa, Dobrzechów, Chorzelów, Czudec i inne [33]. Zmiany te świadczą o przyspieszeniu procesów kolonizacyjnych w drugiej połowie XIV w. Był to w dużej mierze rezultat świadomej akcji osadniczej Kazimierza Wielkiego, zmierzającej do likwidacji puszcz międzydzielnicowych i umocnienia pogranicza [34]. Okres, w którym powstała parafia w Dąbrowej, rozpoczyna intensywną kolonizację osadniczą na prawie niemieckim w Puszczy Sandomierskiej. Innym skutkiem kolonizacji na prawie niemieckim był obowiązek budowy przez parafian kościołów, co potwierdził synod prowincjalny wieluńsko-kaliski prymasa Mikołaja Traby z 1420 r. w statucie De południowej Ziemi Sandomierskiej, których istnienie w I połowie XIV w. ustalono na podstawie kryterium dziesięciny snopowej, mps, s ; Archiwum Parafialne w Sędziszowie (APS), J. Wołek- Wacławski, Sędziszów Młp. i jego okolica, mps, t. 2, s. 3 n; T. E. Modelski, Sprawa pogranicza polskoruskiego w badaniach ruskich, w: Pamiętnik IV Zjazdu Historyków polskich w Poznaniu, Lwów 1925, t. 2, s. 9. [28] MPV, t. 1, s. 152, 227, 309. [29] J. Kurtyka, Krąg rodowy i rodziny Jana Pakosławica ze Stróżysk i Rzeszowa. Ze studiów nad rodem Półkoziców w XII i XIV w., Przemyskie Zapiski Historyczne, R. 6-7: , s. 40. [30] J. Kurtyka, Osadnictwo średniowieczne. Początki osady i miasta, w: Dzieje Rzeszowa, pod red. Feliksa Kiryka, Rzeszów 1994, t. 1, s [31] Codex diplomaticus Poloniae, ed. L. Ryczewski i S. Muczkowski, t 1, Warszawa 1847, nr 119, s (CDPol.). [32] T. Ładogórski, Studia nad zaludnieniem Polski XIV wieku, Wrocław 1958, s [33] Tamże. [34] Z. Kaczmarczyk, Monarchia Kazimierza Wielkiego, Poznań [35] B. S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 4, Kraków 2002, s [36] S. Respond, Zagadnienie osadnictwa słowiańskiego w świetle toponomastyki, Kwartalnik Historyczny, R. 52:1938, s [37] Z. Kaczmarczyk, Monarchia, t. 2, s. 215 n. [38] B. Kumor, Powstanie i rozwój sieci parafialnej w Małopolsce Południowej do końca XVI w., Prawo Kanoniczne, R. 5:1962, nr 3-4, s [39] Tamże, s [40] S. Dziedzic, Zarys, s [41] J. Kurtyka, Krąg rodowy, s. 42. [42] Tamże, s. 138.

6 ecclesiis aedificandis [35]. Parafia nadawała nowo założonym wsiom cechę trwałości, stabilizowała jej mieszkańców, będąc równocześnie placówką kulturalną i społeczną, przy której niebawem miała powstać szkoła, a nieco później organizacje ludzi świeckich i szpital. Toteż w XIV w. dokumenty lokacyjne, już to na surowym korzeniu, już to przez przenoszenie osad na prawo niemieckie, często mówią o kościele w nowej wsi i oddają mu na własność co najmniej jeden łan ziemi. Obejmowane przez kolonistów coraz to nowych terenów, przy równocześnie postępującym wzroście ludności [36] musiało siłą rzeczy spowodować rozwój sieci parafialnej [37]. Powstanie parafii w Dąbrowej, leżącej w tym czasie na obrzeżach Ziemi Sandomierskiej, świadczy o szybkim napływie ludności polskiej na te tereny kresowe oraz o rozprzestrzenieniu się rodu Półkoziców, do których zaliczane były również rody: Sopichowskich, Czarnkowskich, Ligęzów, Niewiarowskich i Marszałkowskich. Chociaż nie zachował się dokument erekcyjny parafii Dąbrowa, jednak możemy stwierdzić na podstawie stosowanych wówczas praktyk, że dokument erekcyjny wystawił jej fundator patron kościoła, zaś erekcyjny biskup krakowski. Już samo wezwanie św. Wawrzyniec (tzw. patrocinium) jest dowodem starożytności parafii i kościoła. Usytuowanie najstarszych kościołów przy grodach możnowładczych miało na celu stworzenie bezpiecznych i prężnych ośrodków akcji chrystianizacyjnej kraju, zwłaszcza na jego pograniczu z Rusią, a do którego należały wówczas tereny wiosek Dąbrowa i Trzciana. W interesie Kościoła i dworu panującego leżała dogłębna chrystianizacja narodu, i ta potrzeba zrodziła rychło wolę budowy kościołów parafialnych również na wsi. Wybudowany przez fundatora kościół przezeń uposażony konsekrował biskup, przeznaczając go na wyłączną służbę Bożą. Synody z XIII w. w każdym wypadku uzależniły budowę świątyni od zgody biskupa diecezjalnego, a dopiero synod prowincjalny metropolity Jakuba Świnki z 1285 r. zarządził, by z okazji fundacji nowej parafii wystawiano odpowiednie dokumenty erekcyjne i fundacyjne oraz pilnie ich strzeżono. Z chwilą wystawienia i opieczętowania dokumentu erekcyjnego przez biskupa miejscowego parafia stawała się osobą prawną, kościelną, podmiotem praw parafialnych tak dla kościoła, jak i proboszcza (plebana) oraz innych osób kościelnych tu pracujących. Dokumenty erekcyjne parafii od XIV w. poświadczają, że na utworzenie nowej parafii wymagano pisemnej zgody kapituły katedralnej, a w królewszczyznach ponadto zgody króla. Zgoda kapituły była konieczna w przypadku przydzielenia nowej parafii dziesięcin, przynależnych dotąd do stołu biskupiego. Jaka była przyczyna zmiany siedziby przygranicznej parafii Dąbrowy i przeniesienie jej do Trzciany, trudno dzisiaj bliżej określić, przede wszystkim z braku przekazów źródłowych. Skąpe źródła watykańskie, bo polskie niestety nie zachowały się, zostały zniszczone przez liczne wojny i najazd Rakoczego, utrudniają jednoznaczną odpowiedź, zarówno co do genezy jak i historii tej, jednej z najstarszych w tym rejonie parafii, jej fundatorów, jak i powinności z owej fundacji wynikających. Można przypuszczać, że na skutek kolonizacji obszarów leśnych na obrzeżach Puszczy Sandomierskiej powstawały liczne osady, a wśród nich także wieś Trzciana. Nie mniejszy wpływ na rozwój okręgu parafialnego miały drogi handlowe [38]. Przez Małopolskę przebiegały ważne arterie komunikacyjne łączące Ruś z Zachodem i Węgry z Bałtykiem. Dzięki tym szlakom drogowym rozwijał się handel, rzemiosło, a co za tym idzie wzrastała zamożność wiosek i miast przy nim położonych. Poprzez Trzcianę przebiegał szlak łączący wschód z zachodem, a mianowicie Lwów i Rus Halicką z Krakowem (przez Gródek, Przemyśl, Jarosław, Rzeszów, Ropczyce, Pilzno, Tarnów, Bochnia). Najdawniejsze ustroje parafialne związane były w dużej mierze z targowiskami. Były to miejsca wymiany handlowej, położone wzdłuż

7 głównych szlaków handlowych [39]. Osady targowe były stale zamieszkałe przez ludność rzemieślniczo-kupiecką, wyposażoną we wszelkie urządzenia usługowe późniejszych wiosek lokowanych na prawie niemieckim. Ponadto w tym okresie typowym zjawiskiem była likwidacja małych, jednowioskowych parafii. I dlatego dotychczasowy właściciel Dąbrowy, biorąc pod uwagę powyższe fakty, postanowił ufundować kościół na terenie bardziej perspektywicznym na przyszłość, jakim okazała się wieś Trzciana. Historycy na ogół zgodnie podtrzymują taką tezę, że parafia Dąbrowa powstała w XIII w., a w nieznanych bliżej okolicznościach na początku XV w. jej siedziba została przeniesiona do sąsiedniej Trzciany. Stwierdzają oni, że decydującą przyczyną tej zmiany mógł być pożar kościoła, najazd nieprzyjacielski na Dąbrowę i profanacja miejsca, czy wreszcie inne okoliczności zadecydowały o tym, że właściciel obu wsi, Paweł podjął dzieło budowy nowej świątyni w Trzcianie. Natomiast pozostałe wioski, które należały dotychczas do parafii w Dąbrowie, zgodnie z opinią J. Rawskiego, zostały włączone do nowo utworzonych parafii w Nockowej, Zgłobniu i Mrowli [40]. Kiedy przygraniczne miejscowości: Dąbrowa, Trzciana, Będziemyśl, Olchowa czy Sielec przeszły z rak książęcych w prywatne posiadanie, stanowiąc odtąd własność rycerską? Zdaniem J. Kurtyki [41] ród Półkoziców ze Stróżysk otrzymał dobra nad granicą ruską bardzo wcześnie, być może w XII lub XIII w., może więc jeszcze przed fundacją parafii w Stróżyskach. Utrzymuje on też, że dobra te, związane z obustronnym systemem przygranicznym zgrupowane były zapewne wokół grodu w Będziemyślu. Ze źródeł kościelnych wynika, że w XV i XVI w. parafia w Stróżykach uposażona była dziesięciną snopową m.in. pochodzącą ze wsi: Stróżyska, Sopichów, ale także z Sielca, Olchowej, połowy Dąbrowy i Będziemyśla oraz dziesięciną pieniężną m.in. z wsi: Iwierzyce, Trzciana, Dąbrowa, Będziemyśl. Jan Długosz podaje, iż w przypadku Dąbrowy, Trzciany, Będziemyśla, Iwierzyc, Sielca i Olchowej była to dziesięcina wybierana z kmiecych łanów [42]. I znów dane, zaświadczające o stanie i powinnościach feudalnych i płatniczych z XIV i XV w. pozwalają jedynie na snucie hipotez, nie przynoszą wszakże jednoznacznych rozstrzygnięć. Jeśli owe przygraniczne miejscowości z woli książąt piastowskich należały już wcześniej do Półkoziców, królewskie nadanie z 1354 r. Janowi Pakosławicowi włości rzeszowskiej nie było więc przypadkowe: ziemie Półkoziców graniczyły z rozległymi, przyłączonymi ok r. do Polski przez Kazimierza Wielkiego okolicami Rzeszowa, które przez kilka wieków należały do książąt ruskich. Dnia 19 stycznia 1354 r. królewska kancelaria wystawiła dokument, na mocy którego monarcha nadawał dobra rzeszowskie oppidum Rzeschoviense cum suo toto districtu wspomnianemu Janowi Pakosławicowi ze Stróżysk. Obszar dóbr, graniczących przed 1340 r. z Królestwem Polskim, a następnie wcielonym przez króla do jego państwa, był terytorialnie identyczny z włością rzeszowską i sięgał od Leżajska po leżące w ziemi sandomierskiej (i powiecie pilzneńskim), a więc po polskiej stronie granicy, wieś Dąbrowę i zamek Czudec. Właśnie Czudec i Dąbrowa (k. Trzciany), dwie najznaczniejsze osady i siedziby parafii przy granicy Ziemi Sandomierskiej z Rusią (była to równocześnie wschodnia granica diecezji krakowskiej) wyznaczały zachodni zasięg tej znacznej darowizny [43] stwierdza S. Mateszew. Na obszarze otrzymanym od króla Jan Pakosławic i jego potomkowie, zarówno w męskiej, jak i żeńskiej linii cieszyć się mieli licznymi przywilejami, wynikającymi m.in. z zatwierdzonego dla miejscowości w tych obszarach położonych prawa magdeburskiego. [43] S. Mateszew, Osadnictwo i stosunki własnościowe w powiecie dąbrowskim do końca XVIII w., w: Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, pod red. F. Kiryka i Z. Ruty, Warszawa 1974, s. 72.

8 Według wybitnego historyka Kościoła w Polsce, ks. Bolesława Kumora, kościół w Dąbrowie zbudowany został w XIII w. pod wezwaniem św. Wawrzyńca - męczennika. Ks. Kumor pisze też o tradycji wznoszenia świątyń pod wezwaniem tego świętego, sięgającej czasów Bolesława Krzywoustego, który w uroczystość św. Wawrzyńca, 10 sierpnia 1109 r. odniósł zwycięstwo pod Nakłem nad Pomorzanami, przypisywane przez współczesnych wstawiennictwu męczennika [44]. Na podstawie badań naukowych ks. Kumora można stwierdzić, że pierwszy kosciół pod wezwaniem św. Wawrzyńca powstał w Wojniczu, prawdopodobnie jako jedna z wotywnych świątyń wzniesionych przez Bolesława Krzywoustego, a w wieku następnym powstawały kolejne kościoły: w Biegonicach i w Dąbrowie k. Rzeszowa. [44] B. Kumor, Powstanie, R. 6:1963, nr 1-4, s W dokumencie wystawionym w 1372 r. w Pilźnie, w oparciu o który lokowano Dębicę na prawie średzkim, znajduje się podpis sołtysa przygranicznej wsi Dąbrowa o nazwisku Radoyn, występującego w charakterze świadka [45]. Fakt ten potwierdza znaczenie społeczne tej miejscowości. Ponadto jeszcze 120 lat po przeniesieniu siedziby parafii z Dąbrowy do Trzciany, toczył się w 1533 r. przed sądem biskupim w Krakowie spór o prawo patronackie pomiędzy właścicielami Dąbrowy i Trzciany [46]. Również tradycja ustna przekazywana z pokolenia na pokolenie podaje informacje o istnieniu parafii w Dąbrowie w dawnych czasach. Najstarsi mieszkańcy Dąbrowy, powołując się na prastare, sięgające w głęboką przeszłość przekazy ustne, że był także w Dąbrowie ongiś gród, strzegący okolicy i granic wczesnopiastowskiego państwa, uszczuplonego w swoim posiadaniu najazdami ruskich książąt. Wedle odwiecznej tradycji miał on się wznosić w miejscu, w którym zbudowano później folwark rycerski, a do dziś stoi dwór szlachecki. Obok tego grodu miał stać drewniany kosciół parafialny, zniszczony pożarem, zapewne końcem XIV w., bądź na początku w. XV. Wówczas pan na Dąbrowie i Trzcianie wybudował nowy kosciół w Trzcianie. Według innych przekazów ów starożytny kościół parafialny znajdował się w centrum Dąbrowy, nieco na południe od dzisiejszej szkoły, bądź jak głosi jeszcze inna tradycja w miejscu, gdzie stoi dziś stara kapliczka Długoszów, o bardzo starym rodowodzie, z pięknym i cennym obrazem na desce Matki Bożej, zbliżonym ikonograficznie do MB Leżajskiej, przeniesionym ostatnich czasach (pod koniec XX w.) do pobliskiego, nowego kościoła parafialnego w Dąbrowie. Właściciele dąbrowskiego dworu dbali o wystrój i stan techniczny tej kapliczki. Istnieje też poważna hipoteza, że w tym miejscu stała wcześniej inna, zapewne większa kaplica. Może ta o której wspominają XVIII wieczne akta z wizytacji biskupiej? Wizytator zanotował: W Dąbrowej jeszcze w 1721 r. stała kapliczka św. Michała, która była może ostatnim śladem po parafii z wieku XIV [47]. Odprawiano w niej Msze św. Wobec przestrzegania zasady wznoszenia na miejscu zniszczonego lub przeniesionego kościoła jakiegoś obiektu sakralnego np. kaplicy czy krzyża, jest prawdopodobne, że znajdowała się ona w miejscu dawnego średniowiecznego kościoła parafialnego. Biorąc to wszystko cośmy powiedzieli na ten temat, dzisiaj trudno nam się zgodzić z przypuszczeniem ks. B. Kumora, że kaplica ta była zapewne owym dawnym kościołem parafialnym [48], chociaż i tej hipotezy nie sposób wykluczyć. [45] S. Mateszew, Osadnictwo, s. 72. [46] Tamże, s. 71. [47] Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK), AV nr 6, 1721, k [48] B. Kumor, Przenoszenia praw parafialnych w Małopolsce Południowej w okresie średniowiecza, Polonia Sacra, R. 10:1958, nr 2, s Parafia św. Wawrzyńca w Trzcianie Dzieje parafii św. Wawrzyńca w Trzcianie zawierają w sobie bogaty splot wydarzeń historycznych życia religijnego wspólnoty parafialnej, z którymi ściśle związane są losy kościołów i instytucji parafialnych. Dzieje tej parafii można podzielić na trzy odrębne okresy. Pierwszy okres obejmuje lata i ukazuje początkowy rozwój życia parafialnego oraz jego stopniową dynamikę. Drugi okres ogarnia lata , a więc czasy wojen i trudnych

9 konfliktów wewnętrznych w XVII i XVIII w. oraz długi okres niewoli narodowej. Okres ten znamionuje kryzys życia religijnego parafii trzciańskiej oraz jego zahamowanie w rozwoju. Trzeci okres prezentuje nam historię parafii w latach , ukazując poszczególne etapy rozwoju życia religijnego wspólnoty parafialnej. Cechuje go niezwykła dynamika i rozwój życia religijno-moralnego, pomimo pewnych trudności związanymi z pierwszą wojną światową ( ), okupacją hitlerowską ( ) i represjami ze strony władz komunistycznych ( ). Rozpatrując natomiast zmiany, jakie nastąpiły w ciągu interesującego nas okresu w kultowym wyposażeniu obiektów sakralnych, ze względu na ich znaczenie dla bezpośrednich oddziaływań duszpasterskich i religijnych ośrodka parafialnego, zobaczymy, że wynikały one z chęci jak najlepszej adaptacji do potrzeb pastoralnych, usprawnienia wykonywanych w nim aktów kultowych, stworzenia optymalnych warunków dla przybywających don wiernych. Były też wyrazem chęci uświetnienia samego kultu religijnego przez parafian i ich duszpasterzy Z przeszłości parafii Trzciana Duży wpływ na przeniesienie dotychczasowej siedziby parafii z Dąbrowy do Trzciany, oprócz wyżej wspomnianych czynników lokalnych, miały również zmiany jakie dokonały się w strukturach władz kościelnych i państwowych w wieku XV. Jan Długosz w Liber beneficjorum, określając w XV w. wschodnie granice diecezji krakowskiej, pisał: W niektórych miejscach oddziela diecezję krakowską od chełmskiej rzeka Wieprz, czyli po łacinie Aper. Od tego zaś miejsca jej granica biegnie aż w pobliże Rzeszowa i aż do wsi i parafii Trzciana, a stąd do rzeki Jasionka włącznie, która oddziela diecezję krakowską od przemyskiej [49]. W XV w. zaszły w strukturach władz kościelnych głębokie zmiany, kształtował się coraz wyraźniej system powinności feudalnej. Stolica dekanatu została przeniesiona z Dębicy do Pilzna. Biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki ustanowił w 1448 r. archidiakonat sądecki, do którego włączony został dekanat pilzneński, należący dotąd do prepozytury wiślickiej. Od tej chwili parafia Trzciana, składająca się z dwóch wiosek: Trzciany i Dąbrowy, pojawia się we wszystkich dokumentach kościelnych takich jak: wykazy parafii, spisy powinności z tytułu dziesięcin czy świętopietrza. [49] J. Długosz, Liber beneficjorum Dioecesis Cracoviensis, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1864, t. 2, s Trzciana jako wieś młodsza od Dąbrowy płaciła wyłącznie dziesięcinę pieniężną 8 groszy od łana kmiecego. Za czasów Jana Długosza, w pierwszej połowie XV w., połowa wsi Dąbrowa z ról dawniejszych oddawała dziesięcinę snopową, a druga połowa wsi, ze zbiorów pochodzących ze świeżo wykarczowanej ziemi dziesięcinę pieniężną, także w wysokości 8 groszy od łana (ta forma została wprowadzona przez króla Kazimierza Wielkiego). Długosz wspomina też o folwarku rycerskim w Dąbrowie (praedium militarne), płacącym dziesięciny proboszczowi w Trzcianie [50]. Trzciana nie posiadała jeszcze wówczas folwarku rycerskiego. [50] Tamże. Początki fundacji parafii w Trzcianie dał wybitny rycerz Paweł Sopichowski, uczestnik bitwy grunwaldzkiej. A było to tak! W 1414 r. spokrewniony z Janem Pakosławicem ze Stróżysk, Paweł, właściciel Dąbrowy i Trzciany, przeznaczył część gruntu ziemi na uposażenie parafii w Trzcianie. Było to wotum dziękczynne za zwycięstwo nad Krzyżakami i [51] AKMK, AVCap. nr 2, 1595, k. 62; AOff. 1. [52] AKMK, AVCap. nr 2, 1595, k [53] APS, Dokument erekcyjny kościoła w Trzcianie

10 szczęśliwy powrót z wojny [51]. Następnie, w latach , z funduszy fundatora wybudowano kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Był to kościół drewniany, jednonawowy z absydą, pokryty gontem [52]. Dokument fundacyjny kościoła w Trzcianie wydał w roku 1416 Paweł Sopichowski (Trzciński), dziedzic Trzciany i Dąbrowy [53]. Istotnym przywilejem mieszkańców wsi i plebanów Trzciany był wyrąb, czyli prawo wyrębu drzewa oraz prawo wypasu bydła w lasach pańskich (czyli właścicieli Dąbrowy i Trzciany). Również późniejsze dokumenty: z roku 1554 Wojciecha Sopichowskiego [54] oraz z roku 1720 wystawiony przez Andrzeja Topór Hinka, właściciela Trzciany i Dąbrowy potwierdzą fundację i jej beneficjum z roku 1416 [55]. W dniu 14 maja 1417 r. biskup krakowski, Wojciech Jastrzębiec, wydał dekret erygujący parafię w Trzcianie. W tym samym czasie tenże biskup za zgodą patrona parafii (Pawła) zniósł dotychczasową siedzibę parafii w Dąbrowej, a jej mieszkańców włączył do nowo utworzonej parafii w Trzcianie. Od tej chwili parafia trzciańska obejmowała tylko dwie wsie: Trzcianę i Dąbrowę [56]. Dopiero w roku 1581 przyłączono do parafii trzciańskiej także Słotwinkę, odrębną wówczas wioskę [57]. wydany przez Pawła, właściciela Dąbrowy i Trzciany; J. Wołek-Wacławski, Będziemyśl i Klęczany, Jaworów 1937, s. 17. [54] Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu (AAP), nr 1756, s. 9 n; sygn. TPS 273/1 Trzciana, Documentum permutationis agrorum plebanalium a Anno [55] APS, Dokumenty parafialne. [56] AKMK, AVCap. nr 2, 1595, k. 62; AOff. 1. [57] Tamże. [58] B. Kumor, Powstanie, R. 5:1962, nr 3-4, s Zorganizowanie nowego ośrodka duszpasterskiego wymagało niejednokrotnie dość długiego okresu czasu i formalnie było zależne od fundatora i biskupa. Pierwszy dawał podstawy prawne nowej parafii, przez przydzielenie odpowiedniego uposażenia (dokument fundacyjny), drugi natomiast zatwierdzał fundację i nadawał kościołowi prawa parafialne, oraz przysyłał kapłana do pełnienia curam animarum (dokument erekcyjny), czyli stała rezydencja proboszcza [58]. W XV w. obie wsie: Trzciana i Dąbrowa znajdowały się w rekach możnej rodziny Sopichowskich herbu Półkozic z ośrodkiem w Będziemyślu. Ród ten wywodzi się z Sopichowa k. Stróżysk. Ciekawe i burzliwe są dzieje właścicieli obu wsi czasem wspólnych, kiedy indziej odrębnych. Musieli oni być gorliwymi kolatorami tutejszego kościoła, co potwierdzają zgodnie wizytacje kanoniczne, m.in. z 1565 i 1595 r. O początkach parafii w Trzcianie możemy pewnie powiedzieć, że powstała ona w roku 1417, a chociaż nie zachował się dokument erekcyjny, to jednak późniejsze źródła to potwierdzają. Zachowały się tylko odpisy, z czasów późniejszych, potwierdzające datę utworzenia parafii [59]. Pierwszym historykiem, który wspomina o Trzcianie jest Jan Długosz. Jan Długosz w Księgach uposażeń (Liber beneficjorum) diecezji krakowskiej z XV w. wymienia trzy wioski, które tworzyły parafię Trzciana około 1470 r. [60]. Natomiast Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber Retaxationum) wymienia już dwie miejscowości [61]. Księga ta informuje, że kościołowi w Stróżyskach dziesięcinę tradycyjną uiszczały: Dąbrowa i Będziemyśl z połowy wsi (w oszacowaniu 10 marek), a dziesięcinę pieniężną płaciły: Trzciana 3,5 marki i 2 grosze, Będziemyśl z połowy wsi 1 markę 15,5, groszy i 4 denary [62]. Warto jednak wziąć pod uwagę fakt, że Księga dochodów beneficjów z 1529 r. podaje przede wszystkim wykaz okręgów dziesięciny parafii, który w częstych wypadkach nie pokrywał się z granicami parafii. Warto dodać, że taksa parafii Trzciana z lat wynosiła tylko 6 skojców [63]. Jasność co do okręgów parafialnych w całej diecezji daje wizytacja ks. Krzysztofa Kazimierskiego z lat , która w każdym przypadku podaje wykaz wsi przynależnych do parafii. Na podstawie tej wizytacji możemy zdecydowanie stwierdzić, że parafię Trzcianę pod koniec XVI w. tworzyły trzy miejscowości [64]. Informację tę potwierdza Spis ludności diecezji krakowskiej z 1787 r. [65] i Descriptio z 1776 r., a także Księga uposażeń prymasa Michała Poniatowskiego z 1786 r. [66]. Do połowy XVI w. obowiązywało każdą parafię również świętopietrze. W [59] AKMK, AVCap. nr 2, 1595, k. 62; AOff. 1. [60] J. Długosz, Liber beneficjorum, t. 2, s [61] Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968, s. 65, 622 (Księga 1529). [62] Tamże. [63] S. Dziedzic, Zarys, s [64] AKMK, AVCap. nr 4, 1595, k , 155. [65] AKMK, AV nr 6, 1721, k ; B. Kumor, Spis ludności diecezji krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z roku 1787, nadb. z ABMK, t , Lublin [66] Księga 1529, s. 57.

11 1551 r. wysokość ta wynosiła dla każdego kmiecia w Trzcianie - 6 skojców, a w Dąbrowej - 8 skojców [67]. Według taksacji z 1529 r. Dąbrowa płaciła 64 grzywny, a Trzciana 15 grzywien [68]. W okresie reformaci parafia trzciańska nie ucierpiała chociaż protestantyzm rozszerzył się prawie na całą diecezję krakowską, z wyjątkiem dekanatów (Kraków, Dobczyce, Nowy Targ i Tarnów), gdzie do 1577 r. nie objął ani jednej parafii. Niemniej trzeba stwierdzić, że łącznie z dekanatami śląskimi co szósta parafia w diecezji była sprofanowana [69]. W okolicach Trzciany, jej sąsiednia parafia Mrowla była przejęta na krótki czas przez reformatorów. Mimo przedłużającej się okupacji świątyni przez protestantów, formalnie parafia Mrowla nie została zniesiona, lecz powierzono jej administrację najbliższemu proboszczowi z parafii trzciańskiej. Dlatego przez jakiś czas parafia w Mrowli była opuszczona o czym informuje nas wizytacja ks. Krzysztofa Kazimierskiego z 1595 r. Fakt ten potwierdza również historyk Kościoła ks. prof. Bolesław Kumor, który podaje, że w 1608 r. kosciół w Mrowli był opuszczony [70]. Podobną informację podaje także o kościele w Sędziszowie Małopolskim, który odzyskano z rąk protestanckich w 1625 r. na drodze prawa i na skutek perswazji [71]. [67] T. Gromnicki, Świętopietrze w Polsce, Kraków 1908, s [68] Ksiega 1529, s. 65, 76. [69] B. S. Kumor, Dzieje, t. 4, s [70] Tamże, s [71] Tamże, s Kościół dla chrześcijan jest miejscem świętym (sakralnym), poświęconym w szczególny sposób Bogu, gdzie koncentruje się całe życie liturgiczne i sakramentalne parafii. Tu też głoszone jest słowo Boże wiernym zgromadzonym na liturgię świąteczną i codzienną. Pierwszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca pierwotnie znajdował się w Dąbrowie już z przed rokiem Nie jest wykluczone, że przed rokiem 1414 kościół ten (jako drewniany i tymczasowy) został zniszczony przez pożar, bądź wskutek braku troski ze strony plebana, czy kolatora ulegał coraz większemu zniszczeniu, aż w końcu uległ całkowitemu rozpadowi. Można również przypuszczać, że dawny kościół drewniany został rozebrany, bądź zburzony przez niszczycielskie najazdy tatarskie lub ruskie. Trzeba tutaj nadmienić, że nie można zawsze łączyć uposażenia kościoła z jego wybudowaniem. Jedno i drugie nie zawsze idzie razem. Być może, że kościół został wniesiony wcześniej, był on zapewne obsługiwany przez okolicznych duszpasterzy, a dopiero fundacja, uposażenie kościoła dawało podstawy do powstania parafii i rezydencji proboszcza. Natomiast pierwszy kościół parafialny na terenie wsi Trzciana został zbudowany w latach i poświecony św. Wawrzyńcowi męczennikowi. Był to kościół drewniany, ufundowany przez Pawła Sopichowskego (Trzcińskiego) herbu Półkozic na pamiątkę zwycięstwa grunwaldzkiego [72]. Kościół był zbudowany z drzewa jodłowego, na miejscu dzisiejszej świątyni, na planie prostokąta na osi wschód-zachód. Prezbiterium świątyni skierowane było na wschód, zaś główne wejście znajdowało się od zachodniej strony. Na podstawie urzędowej wizytacji diecezji krakowskiej z roku 1565 i 1595 można powiedzieć, że kościół parafialny w Trzcianie był nieźle, a nawet dobrze wyposażony. Najwcześniejszy zachowany opis kościoła w Trzcianie zawdzięczamy ks. Krzysztofowi Kazimierskiemu, prepozytowi i kanonikowi tarnowskiemu, który w roku 1595 r. wizytował [73] diecezją krakowską z upoważnienia ówczesnego ks. kard. Jerzego Radziwiłła, biskupa krakowskiego. Lustrator, ks. Krzysztof Kazimierski, w sporządzonym przy tej okazji sprawozdaniu, określił istniejący wtedy w Trzcianie kościół jako starodawny i z tego powodu chylący się już ku upadkowi: Ecclesia ( ) structura priscae vetustatis et nisi maturae succurratur sponte in ruinam abitura ( ) [74]. [72] AKMK, AVCap. nr 2, 1595, k. 62. [73] Wizytacja dekanatu ropczyckiego trwała od 25 października do 19 grudnia 1595 r. [74] AKMK, AVCap. nr 2, 1595, k ; AV Cap, nr 4, 1595, k

12 Według tej wizytacji, był to kościół parafialny, drewniany, pod wezwaniem św. Wawrzyńca, konsekrowany 14 maja 1417 r. Prawa patronatu nad kościołem posiadał ród Sopichowskich i Trzcińskich. Posiadał sufit prosty płaski, okna nieuszkodzone, czyste ściany, wizerunek Ukrzyżowanego Chrystusa na środku. Duże fragmenty ścian świątyni były wydatnie pochylone, zaś oszalowanie (gonty) zbutwiałe. Od strony zachodniej, przy głównym wejściu do kościoła, przybudowana była (o wiele później) dzwonnica, będąca wtedy w dość dobrym stanie technicznym. Wewnątrz kościoła znajdowały się trzy ołtarze (dwa kamienne), z których jeden większy był konsekrowany. Poszczególne ołtarze były przykryte trzema obrusami i posiadały oddzielny portatyl z nietkniętą tabliczką i pieczęcią. Kościół posiadał jako własność ołtarza osiem korporałów, wszystkie z palkami i purfikaterzami, sześć welonów na kielich, nie posiadał bursy, chleb z mąki przeznaczonej dla hostii i wino o świeżym zapachu i zachowujące smak, parę ampułek z cyny, dwa dzwonki ołtarzowe, trzy pary świeczników z drewna, miedzianą kadzielnicę oraz parę narzędzi do obcinania knotów. W ołtarzu głównym znajdowało się tabernakulum drewniane, czyste, dobrze zamknięte, w nim naczynie miedziane okryte prostym welonem z jedwabiu, a także inne naczyńko drewniane, obciągnięte jedwabiem, służące jako bursa. W obydwu tych naczyniach przechowywano Najświętszy Sakrament mniej świeży w czystych woreczkach. Ponadto znajdowało się przy tabernakulum naczyńko cynowe na krzyżmo św. i oleje ubiegłoroczne, bursa z sukna przetykanego złotą nitką z dzwoneczkami. Przed tabernakulum paliła się lampka. W kościele znajdowała się drewniana chrzcielnica, czysta i dobrze zamknięta, w której była wbudowana miedziana misa na wodę święconą. A obok niej były księgi metrykalne, ale chaotycznie ułożone [75]. Dzwony do tego kościoła zostały ufundowane w 1579 r. i przetrwały do roku 1914, jeden z nich nawet do 1929 [76]. [75] Tamże. [76] Tamże. W kościele znajdowały się następujące naczynia liturgiczne: trzy srebrne kielichy, z których jeden pozłacany, nowy srebrny krzyż, srebrna monstrancja w formie rzymskiej, srebrny pacyfikał oraz stara, miedziana, monstrancja. Natomiast w zakrystii znajdowały się odpowiednie szaty liturgiczne do sprawowania kultu: 9 ornatów, wykonanych z sukna i jedwabiu oraz bogato ozdobionych złotym haftem i kosztowną materią (na wszystkie okresy liturgiczne), 3 kapy, 7 zasłon na ołtarz, wiele alb i komży, stuły i inne. Parafia była wyposażona we wszystkie konieczne księgi liturgiczne: Mszał Rzymski, Agendę gnieźnieńską, Graduał, Antyfonarz, Psałterz i Brewiarz Rzymski. Ponadto w bibliotece parafialnej znajdowało się kilkanaście pozycji książkowych, służących do nauczania wiernych, jak: Pismo św., Postylla Jakuba Wujka, Żywoty świętych Piotra Skargi, słownik łacińsko polski, Enchirydion Ekkii, Wyznanie wiary katolickiej, Obrzędy mszalne, Homilie różnych autorów i kilka innych ksiąg, co daje pozytywne świadectwo o staranności ówczesnych proboszczów trzciańskich [77]. [77] Tamże. Również sam budynek kościelny oraz dach znajdował się w dobrym stanie. Obok kościoła był cmentarz zagrodzony drewnianym płotem z kostnicą w dobrym stanie [78]. Kościół miał swojego rektora, którym był ks. Kacper Bogdan z Nowego Miasta - kanonicznie ustanowiony prezbiterem. Pleban posiadał od fundatora parafii gospodarstwo rolne o powierzchni dwa łany, a także część dochodów z karczmy. Ponadto otrzymywał corocznie dziesięcinę snopową od kmieci z Trzciany i Dąbrowy (a także od roku 1581 Słotwinki), którzy posiadali jeden łan ziemi. Oprócz tego otrzymywał jako meszne trzynaście korców pszenicy, tyle samo owsa z wsi do parafii należących, a także stołowe [79]. Pleban posiadał dwa dobrze zbudowane domy na swoje zamieszkanie i rodziny. Przy kościele był zbudowany wspólny [78] Tamże. [79] Tamże, k. 63 v. [80] Tamże.

13 dom, w którym mieściła się wikarówka i organistówka (dom dla rektora szkoły parafialnej). Rektor, niejaki Andrzej z Ropczyc, prowadził szkołę parafialną. Do parafii należały wioski: Trzciana, Dąbrowa, Słotwinka. Przy kościele znajdował się szpital parafialny dla ubogich i bezdomnych w dobrym stanie [80]. Najstarsza wzmianka o budynku plebańskim zachowała się w wizytacji z 1595 r. której tylko wspomniano, że dom plebański wraz z innymi budynkami jest dobrze pokryty strzechą. Jak widać, z tego raczej ogólnego przedstawienia pierwszej plebanii w Trzcianie, był to budynek bardzo skromny, słabo wyposażony, drewniany [81]. W stosunku zaś do chłopskich dymnych i kurnych lepianek był budynkiem okazałym. Tyle wiadomości o pierwszym kościele trzciańskim przekazała nam wizytacja. [81] Tamże Kościół parafialny w Trzcianie w latach Jak podaje stara tradycja, pierwszy trzciański kościół został zniszczony przez pożar pod koniec XVI w., a nie jak podają niektóre źródła, że sprawcami pożaru byli Tatarzy w roku Znany z podań historycznych, ostatni najazd tatarski w 1624 r. dotarł swoim zagonem do Świlczy, jednak szczęśliwie ominął Trzcianę [82]. Z wizytacji biskupiej z 1618 r. wynika, że nowy kościół wzniesiony został ok r., również drewniany, który został konsekrowany 2 maja 1615 r. także pod wezwaniem św. Wawrzyńca - męczennika [83]. Aktu konsekracji kościoła dokonał bp Tomasz Oborski, ordynariusz krakowski. Po dokonanej konsekracji biskup polecił sporządzić nową tablicę pamiątkową ze stosownym napisem i umieścić ją nad wejściem do zakrystii lub w innym widocznym miejscu [84]. Był to budynek bardziej przestronny niż pierwszy kosciół. [82] J. Pisula, Lata wojen, klęsk i nieurodzajów, w: Trzciana. Szkice z dziejów wsi i szkolnictwa, Trzciana 1995, s. 38. [83] AKMK, AVCap. nr 37, 1618, k [84] Tamże. Kościół ten został wybudowany na północ od obecnego, za starym gościńcem, obok drogi prowadzącej na cmentarz (obecnie w miejscu tym znajduje się pamiątkowy krzyż). Świątynia ta została wykonana z miejscowego drewna modrzewiowego, jednonawowa, kryta gontem. Obok kościoła wybudowano nową plebanię oraz nową dzwonnicę, na której zainstalowano trzy dzwony (z 1579 r.). Dzwony przetrwały do 1917 r., kiedy to rząd austriacki skonfiskował na cele wojenne dwa dzwony, natomiast trzeci, największy (203 kg) udało się parafianom ukryć. Po zakupieniu nowych dzwonów w roku 1929 został on oddany na złom. Dzwonnica była pokryta gontem [85]. [85] Tamże. Wyposażenie tego kościoła było o wiele bogatsze od poprzedniego o czym informują nas protokół wizytacji diecezji krakowskiej z roku Ks. Wawrzyniec Grucjusz, prepozyt i komisarz, który wizytował wówczas parafię w imieniu biskupa Piotra Tylickiego, odnotował w pisemnej relacji, że w Trzcianie znajduje się drewniany kościół, niedawno wybudowany z drewna modrzewiowego. Kolejne wiadomości o kościele i jego wyposażeniu zawierają akta lustracji z XVII i XVIII w. Jego budowniczym był ks. Kacper Bogdan z Nowego Miasta, ówczesny proboszcz trzciański w latach [86]. Należy podkreślić, że dokonana wtedy budowa kościoła i plebanii była inwestycją poważną i kosztowną. Na koszta budowy wydane zostały wszystkie pieniądze gromadzone przez szereg lat w skarbonie kościelnej. Oprócz [86] AKMK, AVCap. nr 29, 1610, k. 19. [87] Tamże.

14 pieniędzy parafian, które tylko częściowo pokrywały koszta budowy, wykorzystano także pieniądze i materiał budowlany (drzewo modrzewiowe, kamienie i cegłę), które ofiarował gorliwy kolator kościoła trzciańskiego, Jakub Leśniowski z Zimnej Wody [87]. Protokoły wizytacyjne z XVIII w. przekazują wiadomości dotyczące opisu i wystroju wnętrza kościoła. Świątynię oraz cmentarz otaczał wtedy drewniany parkan, świeżo odnowiony, w którym znajdowała się jedna duża brama i trzy małe furtki wejściowe. Na cmentarzu była nowo wybudowana kostnica. Kościół był budowlą jednonawową, zakończoną prezbiterium, z zakrystią oraz z dobudowaną do ściany frontowej drewnianą dzwonnicą. Do dzwonnicy, przy drzwiach, przykuta była do ściany kuna (pręgierz) miejsce odbywania kar za różne wykroczenia moralne [88]. [88] AKMK, AV. nr 6, 1721, k Wnętrze świątyni rozświetlało sześć okien umieszczonych po dwóch jej stronach, zabezpieczonych żelaznymi kratami. Wszystkie okna posiadały szyby oprawione w ołów. Nad wejściem do kościoła przybudowany był chór, na który prowadziły schody z zamykanym wejściem. Na chórze umieszczone były organy 12-głosowe. Organy te ufundowano w roku Na styku prezbiterium i nawy, pod sufitem, rozpięta była belka tęczowa z krzyżem pośrodku, a po bokach z dwiema rzeźbionymi i malowanymi figurami: Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Apostoła. Po lewej stronie prezbiterium usytuowana była drewniana zakrystia. Drzwi prowadzące do niej wykonane były z drewna dębowego, okutego żelazem z mocnymi zamknięciami. Również pozostałe troje drzwi wejściowych do kościoła wykonane były z drewna dębowego, wzmocnionego żelaznymi okuciami oraz solidnymi zamkami. W zakrystii, oprócz stołu do rozkładania szat liturgicznych, znajdowały się szafy, w których przechowywano naczynia i szaty liturgiczne. Ściany kościoła wymalowane były od wewnątrz prostymi malowidłami [89]. [89] Tamże. W kościele znajdowało się pięć ołtarzy: główny i cztery boczne, które były konsekrowane [90]. Ołtarz główny (wielki), bardzo stary, usytuowany był w prezbiterium świątyni. Wykonany był on z drewna, rzeźbiony i malowany, częściowo złocony. Ołtarz ten posiadał obraz patrona kościoła św. Wawrzyńca - męczennika. Po bokach ołtarza ustawione były rzeźbione i malowane figury św. Apostołów Piotra i Pawła. W ołtarzu umieszczone było nowe tabernakulum, rzeźbione i zamykane na klucz, malowane i częściowo wyzłocone oraz wysrebrzone. Z boku ołtarza zbudowana była specjalna studzienka (tzw. piscina), do której wylewano wodę zużytą podczas chrztu oraz składano popiół pozostały po spaleniu zniszczonych sprzętów i szat liturgicznych, czy też poświęcanych olejów. Natomiast ołtarze boczne były umieszczone na styku prezbiterium z nawą pod takimi wezwaniami, jak: św. Jan Chrzciciel, Matka Boża Różańcowa, św. Jan Nepomucen i św. Antoni oraz św. Anna [91]. Były one wykonane z drewna i rzeźbione, a także pomalowane i wyzłocone. [90] APT, Inventarium [91] AKMK, AVCap. nr 37,1618, k ; AVCap, nr 39, 1618, s Do wyposażenia kościoła należała również drewniana ambona z figurą św. Wojciecha, dwa stylowe konfesjonały, 14 ławek dla wiernych, 2 ławki w prezbiterium dla służby liturgicznej i kolatorów kościoła oraz stara kamienna chrzcielnica (ex lapide quadrato) [92]. Chrzcielnica ta, o której wspominały poprzednie wizytacje, przeniesiona została ze [92] Tamże. [93] Tamże.

15 środka nawy pod ścianę boczną kościoła i dla bezpieczeństwa do niej przymocowana. Posiadała ona pokrywę drewnianą z rzeźbionym fryzem w formie korony, na szczycie z rzeźbą, z wyobrażeniem św. Jana Chrzciciela udzielającego chrztu Chrystusowi. Po lewej stronie prezbiterium, przy wejściu do zakrystii, umocowana była do ściany rzeźbiona ambona, malowana, a w niektórych detalach wyzłacana. Pod amboną znajdowała się krypta grobowa. Pomiędzy wielkim ołtarzem a wejściem do zakrystii umieszczona była szafka zamykana i wymalowana, w której przechowywano św. oleje, sól oraz naczynie do czerpania wody chrzcielnej. Tu też umiejscowione były dwie nowe malowane stalle (ławki) dla duchownych, zaś przy obu bocznych wejściach do kościoła dwa nowe konfesjonały. Nawę kościoła i prezbiterium rozdzielały sprawione niedawno balaski dębowe. Dla wygody wiernych w nawie głównej w miejsce dotychczasowych krzeseł, umieszczono 14 ławek dębowych. Posadzka wewnątrz świątyni ułożona była z wypalanych cegieł. Przy bocznych wejściach kościoła znajdowały się okrągłe kamienne stopnie, podobne do kamieni młyńskich, ułatwiające wchodzenie do środka przez wysoki próg [93]. Druga plebania w Trzcianie została wybudowana w 1600 r. i była usytuowana obok kościoła parafialnego. Wizytacja z 1618 r. podaje dokładny jej opis: Plebania od kościoła na 50 kroków ku zachodowi wybudowana. Mieszkanie dla plebana drewniane, częścią podmurowane, w którym sień, pokój, alkierz i spiżarka pod którą piwnica na 20 wiader wina. Pokój i alkierz malowane, podłoga, piec kaflowy i 4 okna znajdują się, drzwi dobrze zapierają się. Zaraz z sieni idzie się do spichlerza, cały ten budynek pod gontem [94]. [94] AKMK, AVCap. nr 39, 1618, s Oprócz wyposażenia stałego, kościół w Trzcianie posiadał zawsze bogaty zestaw sprzętów liturgicznych różnego rodzaju, niezbędnych w czasie odprawiania nabożeństw i przy udzielaniu sakramentów św. Przedmioty te pochodziły zarówno z darów parafian i księży, jak też były nabywane za pieniądze ze skarbony kościelnej. W miejsce sprzętów liturgicznych zniszczonych przez długotrwałe używanie, względnie zagubionych, a niekiedy też skradzionych, zakupywano nowe. Spisywano je w specjalnych inwentarzach przechowywanych pod zamknięciem w zakrystii, sprawdzanych corocznie przez wizytujących parafię dziekanów, a co kilka lat przez biskupów. Dla bezpieczeństwa cenniejsze naczynia i szaty liturgiczne przechowywano w zakrystii i w szafach, względnie w zamykanych skrzyniach okutych żelazem. Inne natomiast przedmioty miały swoje miejsce w kościele. W chwilach zagrożenia przez wrogów zewnętrznych cenniejsze naczynia liturgiczne i sprzęty ukrywano w ziemi, bądź wywożono do obronnych miast (w przypadku Trzciany do Rzeszowa lub Sędziszowa). Protokoły wizytacji generalnych z XVIII w. informują, że kościół parafialny w Trzcianie posiadał kilkanaście nowych ornatów, 3 kapy, monstrancję srebrną pozłacaną, puszkę, 2 kielichy srebrne pozłacane z patenami, 2 kadzielnice, 4 lampy wiszące, 10 antepediów ołtarzowych różnego koloru, bieliznę kościelną lnianą i obrusy ołtarzowe w dużej ilości, całun pogrzebowy, kilimy na stopnie ołtarzowe, 6 chorągwi procesyjnych z malowanymi obrazami NMP i Świętych, kilka obrazów na ścianach, 25 dyscyplin i 35 szat pokutnych na Wielki Post, wota przy obrazie Matki Bożej Różańcowej w ołtarzu, 8 sznurów korali, stare szkaplerze z łańcuszkami, naczynia do chrztu, dzwony (trzy w dzwonnicy, 1 w sygnaturce i 1 przy drzwiach zakrystii), żelaza do wypieku komunikantów, 5 portatyli ołtarzowych, 2 krzyże procesyjne i kilka na ścianach, drewnianą statuę Chrystusa Zmartwychwstałego, 6 kandelabrów srebrzonych, 6 drewnianych, 3 pulpity [95] AKMK, AV nr 6, 1721, k

16 ołtarzowe, baldachim malowany, skrzynię drewnianą z okuciami żelaznymi do przechowywania srebrnych naczyń, 3 skrzynie mniejsze, stary relikwiarz, kropielnicę przy wejściu do kościoła, 10 flakonów szklanych na kwiaty, komplet ksiąg liturgicznych, Mszał Trydencki, księgi metrykalne, różne rejestry itp. [95]. Również wizytacja z 1748 r. informuje, że kościół parafialny posiadał organy. Organy zostały zakupione w 1638 r., znajdowały się na chórze kościoła. Były to organy 12-głosowe. Jeśli zaś chodzi o naczynia liturgiczne, nie były one bogate. Szaty liturgiczne były zawsze w dostatecznej ilości i dobrze utrzymane. Chrzcielnica znajdowała się na środku kościoła. Ambona z lewej strony w nawie głównej, o czym świadczy zapis wizytatora. Trzy dzwony znajdowały się na dzwonnicy, obok mniejszych drzwi prowadzących do kościoła. Sygnaturka w specjalnej wieżyce na dachu świątyni [96]. O ile chrzcielnica i ambona należały do koniecznego uposażenia kościoła, o tyle konfesjonały zaczęto wprowadzać dopiero po soborze trydenckim pod koniec XVI w. Nim wprowadzono konfesjonały spowiedź odbywała się w ławce, kościele. [96] Tamże. Inwentarz z 1785 r. wymienia w kościele parafialnym w Trzcianie 5 ołtarzy: główny (św. Wawrzyniec) i cztery boczne (MB Różańcowa, św. Jan Nepomucen i św. Antoni, św. Anna oraz Matka Boża Pocieszenia i św. Jan Chrzciciel). Trzy z nich: św. Wawrzyniec, MB Różańcowa oraz św. Jan Nepomucen i św. Antoni były ołtarzami kolatorskimi, pozostałe dwa brackimi [97]. Ambona alabastrowa, 2 konfesjonały stalle 2, chrzcielnica marmurowa, 14 ławek. W 1849 r. w kościół trzciański wyposażony był w siedem ołtarzy: główny (św. Wawrzyniec) i sześć bocznych (MB Różańcowa, św. Anna, św. Jan Chrzciciel, św. Jan Nepomucen i św. Antoni, św. Michał, św. Stanisław) [98]. [97] APT, Inventarium [98] APT, Inventarium Zachowane inwentarze odnotowują nie tylko zakupy i darowizny różnych sprzętów i szat liturgicznych, ale również ubytki spowodowane zużyciem. Czymś wyjątkowym i rzadko spotykanym były kradzieże naczyń liturgicznych. Niemym świadkiem kradzieży, dokonanej w całym majestacie prawa przez zaborcze władze austriackie, jest zachowany do dziś inwentarz kościoła z 1792 r. Przy kilku przedmiotach wykonanych ze srebra sporządzono adnotację, że zostały one z nakazu Gubernium Lwowskiego przekazane do kasy państwowej dla bezpieczeństwa [99]. W ten sposób wiele przedmiotów, mających dla parafii wartość nie tylko materialną, ale i historyczno-kulturalną, czasowo zabezpieczonych przed kradzieżą, już nigdy nie powróciło do Trzciany. Dodajmy w tym miejscu, że przy końcu XVIII i na początku XIX w. władze zaborcze austriackie kilkakrotnie ograbiły wszystkie kościoły na obszarze Galicji, konfiskując im większość niepotrzebnych przedmiotów wykonanych ze złota i srebra, często o znacznej wartości artystycznej i historycznej. [99] APT, Inventarium Za czasów józefinizmu ( ) kościół parafialny w Trzcianie poniósł wielkie szkody materialne i duchowe. Władze państwowe austriackie, nie licząc się z Kościołem katolickim, nadzorowały sprawy życia religijnego i moralnego parafii trzciańskiej narzucając swoje przepisy liturgiczno-kultowe (np. określenie przez państwo ilości świec na ołtarzu, publikowanie ogłoszeń różnych władz z ambony nawet weterynaryjnych, likwidacja bractw kościelnych, pozostawiając jedynie tzw. użyteczne, z reguły charytatywne, także zresztą ujednolicone przez państwo i pozbawione charakteru kościelno-kultowego). Ponadto józefinizm zniósł dotychczasowe fundacje kościelne w parafii trzciańskiej, a w ich miejsce wprowadził tzw. Fundusz Religijny, powstały z dóbr skasowanych zakonów. Okres józefinizmu wycisnął głębokie piętno

17 na posłudze duszpasterskiej księży w parafii trzciańskiej, sprowadzając ich jedynie do roli państwowych urzędników. Pociągało to za sobą daleko idące sformalizowanie całego życia kościelnego i pogłębienie przedziału między wiernymi a duchowieństwem. Odnowa życia religijno-moralnego w parafii trzciańskiej nastąpiła dopiero w połowie XIX w., dzięki ożywieniu bractw kościelnych oraz gorliwej posługi ich duszpasterzy. Szczególną rolę odegrali ówcześni proboszczowie: ks. Jan Kiełbusiewicz (w latach ), ks. Antoni Sturm ( ) i ks. Józef Juszczyk ( ), którzy podejmowali różne próby aktywizacji środowiska wiejskiego i na tym polu położyli oni ogromne zasługi. Widząc ciężką i mało wydajną pracę na roli, propagowali uprawę ziemi przy pomocy krów jako siły pociągowej. Z ich inicjatywy w okresie pouwłaszczeniowym dokonano melioracji bagnistych łąk w Trzcianie i okolicznych wsiach. Ks. Jan Kiełbusiewicz w czasie morowej zarazy w 1831, 1846 i 1855 r. posługiwał zarażonym parafianom. Dołożył wszelkich starań, by doprowadzić do równowagi zaniedbane duszpasterstwo przez swoich poprzedników. Przyczynił się do restauracji kościoła, plebanii i budynków kościelnych, będących w ruinie [100]. [100] AAP, TPS 273/1 Trzciana. Ks. Antoni Sturm dał się wówczas poznać jako gorliwy pasterz, wspaniały wychowawca młodzieży i dobry kaznodzieja. Parafianom poświęcał swój czas i zdolności, a także często wspierał ich materialnie. Był więc dla nich nie tylko duszpasterzem i nauczycielem, ale prawdziwym ojcem. Dzięki temu zyskał wśród nich ogromny autorytet. Nadto, będąc żarliwym patriotą, słowem i przykładem uczył wiernych oraz słuchaczy swych kazań prawdziwej miłości do Ojczyzny. Sam czynnie zaangażował się w Powstanie Styczniowe, zachęcając swoich parafian do udziału w nim. Wykorzystywał w tym celu ambonę. Działalność ta w znacznym stopniu wpłynęła na ukształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych u wielu jego parafian [101]. [101] Tamże. Ks. Józef Juszczyk w życiu kapłańskim pełnił wiele funkcji. Jego posługę zdominowała praca duszpasterska. W związku z tym do jego najważniejszych obowiązków należały: szafarstwo sakramentów św., głoszenie kazań, nauczanie religii, organizowanie nabożeństw liturgicznych, rekolekcji, wspólnej spowiedzi i Komunii św. Odznaczał się głęboką wiarą, przywiązaniem do Kościoła katolickiego i patriotyzmem. Te wartości usiłował przekazać swoim parafianom. Uczył ich przede wszystkim przykładem własnego życia, a zwłaszcza pobożnością, sumiennością i gorliwością. Ks. Józef Juszczyk oprócz zadań duszpasterskich interesował się zagadnieniami społecznymi. Na terenie parafii przyczynił się do powstania Kasy Stefczyka, Kółka Rolniczego i Straży Pożarnej. Dzięki niemu wybudowano szkołę ludową. Należy podkreślić, że był on zwolennikiem reformy rolnej i zwalczał wśród parafian tendencje socjalistyczne, wrogie Kościołowi [102]. Dzięki zapobiegliwości ks. Józefa Juszczyka pokryto w roku 1877 w jednej trzeciej kościół nowym gontem, wybudowano nową sygnaturkę na kościele, wymalowano kościół, pozłocono ołtarz wielki i ołtarz MB Częstochowskiej ze składek dobrowolnych, za kwotę 600 złotych reńskich. W 1886 r. odnowiono i wystrojono organy oraz odpowiednio przerobiono miechy [103]. [102] APT, Kronika parafii Trzciana, t. 1: [103] Tamże. Do obecnych czasów zachowała się jedynie drobna część historycznych sprzętów z wyposażenia dawnego

18 kościoła, modrzewiowego w Trzcianie. Do najcenniejszych należą niewątpliwie ołtarze boczne: Matki Bożej Różańcowej i św. Anny, zabytkowa chrzcielnica, figura Chrystusa Ukrzyżowanego oraz kilka obrazów. Świątynia ta służyła parafii trzciańskiej aż do końca XIX w. Później, na początku XX w., ołtarze z drewnianego kościoła zostały przeniesione do obecnego kościoła murowanego Budowa obecnego kościoła oraz dzieje parafii w latach Drugi kościół wybudowany w Trzcianie, (a trzeci w historii, wliczając średniowieczny kościół w Dąbrowie), liczący prawie 300 lat zaczął się chylić ku upadkowi. Patron kościoła i właściciel dworu w Trzcianie, baron Jan Christiani, umierając w 1855 r. zapisał legat w wysokości 20 tysięcy złotych reńskich na budowę nowej świątyni w Trzcianie. W testamencie zobowiązał swojego następcę, brata Teodora Christiani Kronwald, aby przekazał te pieniądze proboszczowi trzciańskiemu. Ale Teodor Christiani Kronwald nie śpieszył się, aby spłacić ten legat i wypełnić wolę zmarłego. Dopiero na łożu śmierci w dniu 4 grudnia 1896 r. zobowiązał się wypłacić na ręce ówczesnego proboszcza trzcaińskiego, ks. Józefa Juszczyka ową sumę pieniężną, a wykonawcą testamentu uczynił swoją żonę Ludgardę [104]. Po śmierci męża, barona Teodora Christianiego [105], wdowa po nim, Ludgarda Christiani zrealizowała w dniu 1 stycznia 1897 r. testament męża, na mocy którego przekazała na budowę nowego kościoła w Trzcianie 20 tysięcy złotych reńskich. W ten sposób po 42 latach został zrealizowany legat barona Jana Christiani. [104] Tamże. [105] Jam Christiani zmarł w 1855 r., nie zostawiając potomstwa i w młodym wieku. Na łożu śmierci zapisał legat 20 tysięcy złotych reńskich na budowę kościoła w Trzcianie. W spadku po śmierci Jan Christianiego, majątek trzcaiński przejął brat jego Teodor Christiani Kronwald, który zmarł w 1894 r. Umierając przekazał legat na budowę kościoła zapisany przez swego brata Jana jeszcze w 1855 r. APT, Kronika parafii Trzciana, t. 1: , s. 4. [106] Tamże. Na wiosnę 1897 r. z inicjatywy ks. proboszcza Józefa Juszczyka rozpoczęto budowę nowej, okazałej świątyni. Już w kwietniu doprowadził on do powołania Komitetu budowy kościoła, a następnie przy jego pomocy rozpoczęto starania o plany i gromadzenie materiałów budowlanych. Plan i kosztorys opracował architekt Franciszek Stążkiewicz z Rzeszowa. Pracami nad całością budowy kierował inżynier Antoni Osiniak z Głogowa. Zakupiono ok. 400 tysięcy cegły w cegielni Holzera w Przybyszówce. Kamień coklowy sprowadzono z Gromnika od Czaby, kamień do fundamentów dostarczyli mieszkańcy Trzciany i Dąbrowy. Drzewo na dach (185 sągów) sprowadzono z Bud Głogowskich, dachówkę z Niepołomic, a wapno z Czudca [106]. O zapale mieszkańców Trzciany w dzieło budowy nowego kościoła świadczą następujące fakty. Majster murarski Karol Nikodemowicz z Głogowa wraz z pracownikami i parafianami rozpoczął na wiosnę 1897 r. wykopy pod fundamenta, a już w dniu 18 czerwca 1897 r. przystąpiono do wylewania fundamentów, zaś 19 lipca dziekan głogowski, ks. Paweł Sapecki dokonał poświęcenia kamienia węgielnego. Natomiast w dniu 1 listopada ukończono wznoszenie murów i przykryto budynek dachem. Również to imponujące tempo budowy utrzymano w roku 1898, kiedy to wiosną ukończono wieżę, sygnaturkę oraz wykonano sklepienie świątyni. Prace ciesielskie przy budowie dachu kościoła, wieży, sygnaturki oraz sklepienia wykonał Ignacy Ungeheuer, majster ciesielski. Roboty blacharskie i pokrycie wieży oraz sygnaturki wykonał Milak z Rzeszowa. A już 16 października 1898 r. dziekan głogowski, ks. Paweł Sapecki, jako delegat biskupa przemyskiego, dokonał poświęcenia kościoła. Uroczystą sumę celebrował gwardian OO. Kapucynów z Sędziszowa, o. Bronisław Stępek, a kazanie wygłosił proboszcz dobrzechowski, ks. Karol Józef Fischer [107]. [107] KDP, R. 5:1905, z. 11, s

19 Po ukończeniu budowy, problemem podstawowym stało się wyposażenie wnętrza kościoła. W krótkim czasie Komitet budowy kościoła zebrał wśród parafian 12 tysięcy złotych na ten cel [108]. Z funduszy tych udało się wyposażyć świątynię w najbardziej konieczne przedmioty jak: żyrandole gotyckie wykonane w Krakowie, puszka i kielich pozłacany, antepedium do wielkiego ołtarza, lampa wieczna, stacje drogi krzyżowej, szaty liturgiczne, chorągwie brackie i inne. Nabożeństwa religijne w nowym kościele zaraz po poświęceniu odbywały się bez organów. Dopiero w 1899 r. przeniesiono organy ze starego [109] do nowego kościoła, pochodzące z 1635 r. Dzieła remontu oraz instalacji organów na chórze w nowej świątyni dokonał znany budowniczy organów - Leon Maślikiewicz z Łańcuta. Organy po raz pierwszy uruchomiono w nowym kościele w czasie Wielkanocy 1899 r. Obecny kościół parafialny w Trzcianie pod wezwaniem św. Wawrzyńca jest charakterystycznym obiektem sakralnym dla architektury przełomu XIX/XX w., którego forma odwołując się do tradycji historycznej tejże architektury stanowi równocześnie poszukiwanie nowych form. Kościół usytuowany jest na północnej stronie drogi międzynarodowej A-4. Wzniesiony w latach , orientowany, murowany z cegły, częściowo potynkowany (szkarpy). Prezbiterium dwuprzęsłowe zamknięte trójboczne, przy nim od południa zakrystia, od północy skarbczyk (zakrystia dla ministrantów). Korpus na rzucie prostokąta trójnawowy, halowy czteroprzęsłowy. Od północy i południa symetryczne prostokątne kaplice. Od zachodu wieża z kruchtą w przyziemiu. Wewnątrz nawa główna wyższa od prezbiterium, otwarta do naw bocznych ostrołukowymi arkadami o prostokątnych filarach ze ściętymi narożami. Sklepienie krzyżowo-żebrowe czteroprzęsłowe w nawie głównej, dwuprzęsłowe w prezbiterium. Sklepienie krzyżowe czteroprzęsłowe w nawach bocznych. Łuk tęczy zamknięty ostrołukowo. Okna zamknięte łukiem ostrym. Chór muzyczny wsparty na filarach, wejście na chór z kruchty. Zewnątrz kościół oszkarpowany, szkarpy dwuskokowe potynkowane, boniowane prostokątnie. Gzyms wieńczący arkadowy. Cokół z kamiennej kostki. Wieża trójkondygnacjowa, potynkowana. W przyziemiu główny otwór wejściowy. Portal flankowany dwiema kolumienkami podtrzymującymi wysokie trójkątne zwieńczenie, nawiązujące do uproszczonej wimpergi. Hełm wieży w formie smukłego ośmiobocznego ostrosłupa z czterema małymi wielobocznymi wieżyczkami, pobity blachą miedzianą. Na kalenicy korpusu sygnaturka w kształcie wielobocznego ostrosłupa na przeźroczach. Dach nad korpusem dwuspadowy kryty blachą miedzianą. Nad prezbiterium wielospadowy pobity blachą miedzianą. Nad kaplicami, zakrystią i skarbczykiem dachy pobite blachą miedzianą [110]. [108] APT, Kronika parafii Trzciana, t. 1: [109] Pierwsze nabożeństwo w nowym kościele (obecnym) odprawiono 18 października 1899 r. Odbyło się ono jeszcze bez organów, które pozostały nadal w starym kościele. Po raz ostatni zagrał na nich w starym kościele po procesji z okazji Wszystkich Świętych (1 listopada 1899 r.) organista Pawelski intonując pieśń Witaj Królowo nieba. Od listopada 1899 do kwietnia 1900 r. nie było organów w nowym kościele. Organy przerobione przez Leona Maślikiewicza zagrały po raz pierwszy w nowym kościele na Wielkanoc w 1900 r. Zob. J. Cioch, Kronika kościoła w Trzcianie do roku 1962, s. 2-3 rps. [110] APT, Pismo Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie Wydziału Kultury i Sztuki Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Rzeszów r. Kościół parafialny został wybudowany z cegły (rohbau) w stylu neogotyckim. W nim umieszczono trzy ołtarze, które przeniesiono ze starego kościoła [111]. Dwa boczne w stylu barokowym i rokokowym, odznaczające się wielką sztuką artystyczną. W prezbiterium prowizoryczny ołtarz główny Matki Bożej [112]. Ambonę wykonano w Rymanowie i zainstalowano w kościele w dniu 30 września 1902 r. Schody do nie wykonał ślusarz Piątkowski z Rzeszowa za 90 zł. Ambonę i schody do niej ufundował właściciel majątku w Dąbrowie - Romuald Wojciechowski za 840 zł ( ) [113]. Dzisiaj tej ambony już nie ma w świątyni. Do nowej świątyni przeniesiono stare organy, pochodzące z 1635 r., które służyły tymczasowo. Z inicjatywy ks. Józefa Juszczyka i parafian zakupiono wielki pająk, który umieszczono w nawie głównej kościoła oraz stacje drogi krzyżowej za 300 zł, zaś w 1902 r. berło dla Bractwa Żywego Różańca i krzyż, 2 chorągwie. [111] Ołtarze te pochodzą z kościoła OO. Reformatów w Rzeszowie, który został skasowany prze władze zaborcze austriackie za czasów cesarza Józefa II. Po kasacji kościoła OO. Reformatów pod koniec XVIII w. ołtarze z tego kościoła z inicjatywy Lubomirskich przekazano parafii w Trzcianie. Tamże, s. 3. [112] KDP, R. 5:1905, z. 11, s

20 Parafianie przygotowali się do uroczystości konsekracji kościoła poprzez misje parafialne, które prowadzili OO. Redemptoryści w dniach od czerwca 1905 r. Nauki rekolekcyjne głosili: o. Wojciech Styka, o. Józef Stach i o. Kazimierz Magier. Do Komunii św. przystąpiło około 1600 parafian. Na zakończenie misji, w dniu 18 czerwca, dokonano poświęcenia krzyża misyjnego, który został w uroczystej procesji wniesiony z gościńca przed Kółkiem Rolniczym na plac kościelny, przez 24 młodzieńców (12 z Trzciany i 12 z Dąbrowej) [114]. Uroczystej konsekracji kościoła w dniu 19 czerwca 1905 r. dokonał bp Karol Józef Fischer z Przemyśla, następnie odprawił Mszę św. pontyfikalną, podczas której udzielił sakramentu bierzmowania 768 osobom [115]. Kazanie na niej wygłosił ks. Franciszek Fijaś [116], proboszcz z Nockowej i wicedziekan wielopolski (diecezja tarnowska). Renowacji misji parafialnych w Trzcianie dokonali OO. Redemptoryści z Mościsk w dniach od 24 do 29 marca 1906 r. [117]. W 1908 r. zakupiono z inicjatywy wikariusza, ks. Kazimierza Kostcheim nowe organy w firmie Jagernsdorf pod Wiedniem - braci Rieger, ze składek i ofiar parafian za sumę 10 tysięcy koron i zmontowano je w nowej świątyni [118]. Gdy wybudowano nowy kościół, wówczas w 1899 r. przystąpiono do rozbiórki starego, drewnianego, kościoła, który uległ całkowitemu zniszczeniu i już się rozsypywał. Również rozebrano stare piwnice pod kościołem, a uzyskaną cegłę z tej rozbiórki wykorzystano na ogrodzenie wokół nowego kościoła. I tak stopniowo parafianie wyposażali swój kościół w odpowiednie paramenty liturgiczne. Zakupiono w 1905 r. małe pająki, baldachim mały, czarną chorągiew za pieniądze zebrane przez Bractwo Różańcowe [119]. Baronowa Ludgarda Christiani w 1908 r. ofiarowała ozdobne świece na ołtarz główny oraz paschał. W 1910 r. sprawiono do kościoła trzy chorągwie (niebieską, czerwoną i żółtą) oraz latarnie procesyjne, trzy kapy (czerwoną, zieloną i czarną) [120]. Był to dla wiernych niezwykle duży wysiłek finansowy, jeśli weźniemy pod uwagę fakt, że byli oni zbyt obciążeni składkami na potrzeby wykończenia budowy kościoła, a zapisany legat okazał się niewystarczający. [113] J. Cioch, Kronika, s. 4. [114] Tamże, s. 5; E. Nocuń, Misje parafialne redemptorystów polskich w latach , Kraków 1998, s [115] J. Cioch, Kronika, s. 5. [116] Ks. Franciszek Marcin Fijaś ( ), ur r. w Woli Wadowskiej, w 1873 r. wikariusz w Trzcianie i administrator (1882), następnie proboszcz w Niwiskach ( ) oraz proboszcz w Nockowej ( ). Zmarł w 1910 r. pochowany został w Nockowej. Zob. Schematyzm diecezji tarnowskiej na rok Część historyczna, Tarnów 1992, s [117] J. Cioch, Kronika, s. 5. [118] Tamże, s. 6. [119] Tamże, s. 4. [120] Tamże, s. 6. Tragicznym wydarzeniem dla parafian trzciańskich była śmierć ich długoletniego proboszcza ks. Jozefa Juszczyka, która nastąpiła 19 maja 1914 r. Odszedł ukochany ojciec i osierocił parafię w tak trudnym momencie historycznym, przed samym wybuchem pierwszej wojny światowej. Parafię wówczas prowadził jako tymczasowy administrator ks. Jan Twaróg, dotychczasowy wikariusz trzciański. Przebywał on w Trzcianie tylko do jesieni 1914 r., a później pozostawił parafian i uciekł w okolice Jasła przed inwazją Rosjan. Rosjanie wkroczyli do Trzciany 12 września 1914 r. i zajęli plebanię oraz budynki gospodarcze dla potrzeb swojego wojska. Nastały ciężkie dni dla Trzciany, gdyż Rosjanie rabowali miejscowej ludności owies, siano i wszelką żywność. Poza tym gwałcili kobiety, kradli cudzy dobytek, a w razie oporu bili ludzi lub rozstrzeliwali. Na kilka miesięcy bogatsze domy trzciańskie stały się kwaterami żołnierskimi. Ks. Jan Twaróg powrócił do Trzciany, podejmując się w takich warunkach pracy duszpasterskiej i od 7 listopada 1914 r. do 11 maja 1915 r. mieszkał na wikarówce, gdyż plebania nadal była zajęta przez Rosjan. Dopiero w maju 1915 r. wojsko austriackoniemieckie wyparło Rosjan z Trzciany, odrzucając ich na wschód aż pod Przemyśl [121]. Rosjanie pozostawili po sobie spustoszenie i zarazę czarnej ospy, na którą zmarło wiele osób w parafii trzciańskiej. Ponadto pierwsza wojna światowa przyczyniła się do zubożenia ludności. Z parafii trzciańskiej na wojnę, do wojska austriackiego zostało zabranych w 1914 r. ponad 100 mężczyzn, których wcielono do Legionu Wschodniego. Wielu z nich już nie powróciło do rodzinnej miejscowości, ginąc na froncie wojennym. Wkrótce po mężczyznach na potrzeby wojenne zabrano prawie wszystkie [121] Tamże, s [122] AAP, TPS 273/1 Trzciana.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina w Chojnacie

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina w Chojnacie Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina w Chojnacie Chojnata jest starą wsią. Powstała nie później niż w XIII w. Niegdyś posiadała duże znaczenie dzięki zakonowi benedyktynów, którzy posiadali tutaj

Bardziej szczegółowo

JAKIE SĄ NAJSTARSZE KOŚCIOŁY W BIELSKU BIAŁEJ?

JAKIE SĄ NAJSTARSZE KOŚCIOŁY W BIELSKU BIAŁEJ? JAKIE SĄ NAJSTARSZE KOŚCIOŁY W BIELSKU BIAŁEJ? MENU: 1.Bielsko-Biała 2. Kościół św. Stanisława 3. Katedra św. Mikołaja 4. Kościół Trójcy Przenajświętszej 5. Kościół św. Barbary Bielsko-Biała miasto na

Bardziej szczegółowo

Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża w Lubiechni Małej

Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża w Lubiechni Małej Kościół w Lubiechni Małej położony jest w niewielkiej wsi odległej o 7 km na północ od Rzepina. Jest to niewielki kościółek wzniesiony w konstrukcji ryglowej w drugiej połowie XVII wieku z drewnianą wieżą

Bardziej szczegółowo

Historia kościoła i parafii p.w. Narodzenia NMP w Jazowsku

Historia kościoła i parafii p.w. Narodzenia NMP w Jazowsku Historia kościoła i parafii p.w. Narodzenia NMP w Jazowsku Utworzenie rzymskokatolickiej parafii w Jazowsku należy datować w przybliżeniu na drugą połowę XIII wieku. Zapewne w tym samym okresie wybudowano

Bardziej szczegółowo

Dukla ul. Bernardyńska 2. Sanktuarium św. Jana z Dukli Bernardyni

Dukla ul. Bernardyńska 2. Sanktuarium św. Jana z Dukli Bernardyni Dukla ul. Bernardyńska 2 Sanktuarium św. Jana z Dukli Bernardyni Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, str. 201-202 więcej: Jan z Dukli http://sancti_in_polonia.wietrzykowski.net/2j.html

Bardziej szczegółowo

4. INWENTARYZACJA OBIEKTÓW HISTORYCZNYCH I KULTUROWYCH GMINY KOLONOWSKIE

4. INWENTARYZACJA OBIEKTÓW HISTORYCZNYCH I KULTUROWYCH GMINY KOLONOWSKIE 4. INWENTARYZACJA OBIEKTÓW HISTORYCZNYCH I KULTUROWYCH GMINY KOLONOWSKIE W skład gminy wchodzą miasto Kolonowskie osiedle Fosowskie i 3 sołectwa: Spórok, Staniszcze Małe, Staniszcze Wielkie 4.1. OGÓLNA

Bardziej szczegółowo

SOŁECTWO KRZYWORZEKA I i KRZYWORZEKA II

SOŁECTWO KRZYWORZEKA I i KRZYWORZEKA II SOŁECTWO KRZYWORZEKA I i KRZYWORZEKA II INSTYTUCJE, ORGANIZACJE SPOŁECZNE INSTYTUCJE: 1. Publiczna Szkoła Podstawowa w Krzyworzece w roku szkolnym 2007/2008-6 oddziałów, 60 uczniów. 2. Publiczne Przedszkole

Bardziej szczegółowo

Duszpasterze. Ks. Jacek Cierpich

Duszpasterze. Ks. Jacek Cierpich Ks. Jacek Cierpich Urodził się 27 III 1962 r. w Tarnowie. Pochodzi z parafii p.w. Matki Bożej Królowej Polski w Tarnowie (Mościce). W latach 1982-1988 przygotowywał się do kapłaństwa w Wyższym Seminarium

Bardziej szczegółowo

Radomsko. Ikonografia w Kościele OO. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Ważnym elementem wystroju kościelnego,

Radomsko. Ikonografia w Kościele OO. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Ważnym elementem wystroju kościelnego, Radomsko Ikonografia w Kościele OO. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego Ważnym elementem wystroju kościelnego, kaplic i ołtarzy są obrazy, figury, freski i witraże świętych Postaci Kościoła.

Bardziej szczegółowo

Praca na konkurs pn. By czas nie zaćmił

Praca na konkurs pn. By czas nie zaćmił Praca na konkurs pn. By czas nie zaćmił Temat pracy: Historia i stan aktualny zabytków architektonicznych na terenie mojej miejscowości. Wykonanie: Ewelina Aftańska i Aleksandra Ambroziak Uczennice klasy

Bardziej szczegółowo

Uroczystości nadania tytułu bazyliki mniejszej Sanktuarium Królowej Męczenników

Uroczystości nadania tytułu bazyliki mniejszej Sanktuarium Królowej Męczenników Uroczystości nadania tytułu bazyliki mniejszej Sanktuarium Królowej Męczenników W Bydgoszczy 15 września odbyły się uroczystości, podczas których odczytano bullę papieską, podnoszącą do godności bazyliki

Bardziej szczegółowo

Skoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra

Skoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra Skoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra Opis miasta: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, s. 197-198 (wydanie papierowe) lub: Jan Sarkander, Skoczów - http://sancti_in_polonia.wietrzykowski.net/2j.html

Bardziej szczegółowo

Parafia w Szynwałdzie jest fundacji rycerskiej Leliwitów - Tarnowskich.

Parafia w Szynwałdzie jest fundacji rycerskiej Leliwitów - Tarnowskich. Parafia w Szynwałdzie jest fundacji rycerskiej Leliwitów - Tarnowskich. Dokładnie nie wiadomo kiedy powstała, pierwsza data - rok 1323, pojawiająca się w schematyzmach diecezjalnych nie jest prawdziwa,

Bardziej szczegółowo

Lubasz Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Lubaszu.

Lubasz Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Lubaszu. Lubasz W kościele katolickim sanktuaria to miejsca święte, gdzie w sposób szczególny Bóg udziela swojej łaski. Takim miejscem, które pragniemy Państwu przedstawić jest Sanktuarium Matki Bożej Królowej

Bardziej szczegółowo

Chełmno ul. Franciszkańska 8. kościół pw. Wniebowzięcia NMP i Sanktuarium MB Bolesnej ("Fara")

Chełmno ul. Franciszkańska 8. kościół pw. Wniebowzięcia NMP i Sanktuarium MB Bolesnej (Fara) Chełmno ul. Franciszkańska 8 kościół pw. Wniebowzięcia NMP i Sanktuarium MB Bolesnej ("Fara") Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, str. 74-75,

Bardziej szczegółowo

Kolonie józefińskie: Barcice. Biczyce Dolne. Biegonice. Chełmiec. Dąbrówka. Gaboń. Gaj. Gołkowice. Juraszowa. Kadcza. Łącko. Mokra Wieś.

Kolonie józefińskie: Barcice. Biczyce Dolne. Biegonice. Chełmiec. Dąbrówka. Gaboń. Gaj. Gołkowice. Juraszowa. Kadcza. Łącko. Mokra Wieś. [1] [2] KOLONIE JÓZEFA to tytuł projektu edukacyjnego, który swoją nazwę zawdzięcza kolonizacji józefińskiej, a ta była planową akcją osadniczą, prowadzoną przez cesarza Józefa II w końcu XVIII w., głównie

Bardziej szczegółowo

Kraków ul. św. Jana 7. Kościół pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (Siostry Prezentki)

Kraków ul. św. Jana 7. Kościół pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (Siostry Prezentki) Kraków ul. św. Jana 7 Kościół pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (Siostry Prezentki) Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Krakowie został ufundowany w XII wieku przez

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Geryn "Początki dziejów parafii Raniżów i jej filii Spie (XIV-XIX w.)", L.J. Rosół, Raniżów 2012 : [recenzja]

Katarzyna Geryn Początki dziejów parafii Raniżów i jej filii Spie (XIV-XIX w.), L.J. Rosół, Raniżów 2012 : [recenzja] Katarzyna Geryn "Początki dziejów parafii Raniżów i jej filii Spie (XIV-XIX w.)", L.J. Rosół, Raniżów 2012 : [recenzja] Rocznik Kolbuszowski 13, 221-225 2013 Recenzja: L.J. Rosół, Początki dziejów parafii

Bardziej szczegółowo

Ikonostas w Cerkwi p.w. Św. Bazylego Wielkiego w Koniecznej

Ikonostas w Cerkwi p.w. Św. Bazylego Wielkiego w Koniecznej IKONOSTAS Ikonostas w Cerkwi p.w. Św. Bazylego Wielkiego w Koniecznej Ikonostas (gr. eikón oznaczające obraz oraz stásis czyli pozycja, umiejscowienie) ściana z ikonami, która w cerkwi oddziela miejsce

Bardziej szczegółowo

Święta Anna ul. Aleksandrówka Przyrów (Woj. Śląskie) Sanktuarium Świętej Anny

Święta Anna ul. Aleksandrówka Przyrów (Woj. Śląskie) Sanktuarium Świętej Anny Święta Anna ul. Aleksandrówka 42 41-248 Przyrów (Woj. Śląskie) Sanktuarium Świętej Anny Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, str. 45-46 więcej:

Bardziej szczegółowo

Bp Tomasik: Fundamentem świątyni jest wiara

Bp Tomasik: Fundamentem świątyni jest wiara Biskup Henryk Tomasik konsekrował kościół Św. Rafała na radomskim Ustroniu. Uroczystości odbyły się w ostatnią niedzielę września i zgromadziły w świątyni całą wspólnotę parafialną. Zostały również wprowadzone

Bardziej szczegółowo

PARAFIA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W PEŁCZYCACH

PARAFIA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W PEŁCZYCACH PARAFIA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W PEŁCZYCACH ul. Kościelna 4 PEŁCZYCE 73-260 tel. 95 7685315 wik. 957685015 Kościół parafialny: Pw. Narodzenia NMP w Pełczycach - poświęcony: 8 IX 1946 r.

Bardziej szczegółowo

Trasa wycieczki: Pierwsze struktury kościelne w Stalowej Woli. czas trwania: 1 godzina, typ: piesza, liczba miejsc: 6, stopień trudności: bardzo łatwa

Trasa wycieczki: Pierwsze struktury kościelne w Stalowej Woli. czas trwania: 1 godzina, typ: piesza, liczba miejsc: 6, stopień trudności: bardzo łatwa Trasa wycieczki: Pierwsze struktury kościelne w Stalowej Woli czas trwania: 1 godzina, typ: piesza, liczba miejsc: 6, stopień trudności: bardzo łatwa Opis wycieczki powstała w 1937 r. jako rezultat decyzji

Bardziej szczegółowo

Serwis Internetowy Gminy Lutomiersk

Serwis Internetowy Gminy Lutomiersk Zabytki Zabytki na terenie Gminy Lutomiersk: Parki zabytkowe: Na terenie gminy znajduje się kilka parków zabytkowych i wiejskich. Parki te są bowiem dziełem natury oraz twórczej i artystycznej działalności

Bardziej szczegółowo

Przedbórz. kościół pw. św. Aleksego

Przedbórz. kościół pw. św. Aleksego Przedbórz kościół pw. św. Aleksego Kościołów pw. św. Aleksego jest w Polsce tylko kilka; początki budowy kościoła z Przedborza sięgają 2. poł. XIII wieku. Wieża z czerwonego piaskowca z detalami ciosu

Bardziej szczegółowo

projekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa

projekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa KOLONIA JÓZEFA projekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa Dofinansowano w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat

Bardziej szczegółowo

15. ANEKS. Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński. Rodzinny dom

15. ANEKS. Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński. Rodzinny dom 82 15. ANEKS Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński Rodzinny dom 82 Ludwikowo - fundamenty starego kościoła 83 Ludwikowo - dzisiejsza kaplica parafialna kiedyś była

Bardziej szczegółowo

Ewidencja zabytków z obszaru Lokalnej Grupy Działania Krasnystaw PLUS. Gmina Gorzków

Ewidencja zabytków z obszaru Lokalnej Grupy Działania Krasnystaw PLUS. Gmina Gorzków Ewidencja zabytków z obszaru Lokalnej Grupy Działania Krasnystaw PLUS Gmina Gorzków KARTA OBIEKTU nazwa: Kościół rzymskokatolicki p. w. św. Stanisława lokalizacja: Miejscowość ul. Rynkowa 25 Gorzków Osada

Bardziej szczegółowo

Maj-Czerwiec 2012 WIEŚCI Z PARAFII Jubileusz 50-lecia Kapłaństwa Księdza Infułata Jana Oleksy Ksiądz Jubilat urodził się 15 maja 1937 roku w Borzęcinie w diecezji tarnowskiej. Święcenia kapłańskie przyjął

Bardziej szczegółowo

MONARCHIA KAZIMIERZA WIELKIEGO ( )

MONARCHIA KAZIMIERZA WIELKIEGO ( ) Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Instytut Historii Państwa i Prawa Zakład Historii Administracji Studia Stacjonarne Administracji pierwszego stopnia Agata Jamróz MONARCHIA

Bardziej szczegółowo

Anna Wysocka Angelika Miezio Alicja Wysocka

Anna Wysocka Angelika Miezio Alicja Wysocka Anna Wysocka Angelika Miezio Alicja Wysocka MAPA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Tu mieszkamy - Raszowa ZABUDOWANIA DOMY MIESZKALNE-57 ZABUDOWANIA GOSPODARCZE-42 NAJSTARSZA OSOBA URODZONA W RASZOWEJ ROZALIA

Bardziej szczegółowo

HISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas

HISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas HISTORIA USTROJU POLSKI Autor: Marian Kallas Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne

Bardziej szczegółowo

Szczepanów (Woj. Małopolskie)

Szczepanów (Woj. Małopolskie) Szczepanów (Woj. Małopolskie) Bazylika pw. śś. Marii Magdaleny i Stanisława BM Sanktuarium św. Stanisława BM Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków

Bardziej szczegółowo

Diecezja Drohiczyńska

Diecezja Drohiczyńska BIBLIOTEKA GŁÓWNA Uniwersytetu w Białymstoku FUW0080407 Diecezja Drohiczyńska 'W rysunkach Diecezja Drohiczyńska proklamowana została przez Ojca Świętego Jana Pawła II 5 czerwca 1991 r. Podczas liturgii

Bardziej szczegółowo

KAPLICZKI I KRZYśE PRZYDROśNE ORAZ ZABYTKOWE NAGROBKI w miejscowościach : Krowica Sama, Krowica Hołodowska i Budomierz.

KAPLICZKI I KRZYśE PRZYDROśNE ORAZ ZABYTKOWE NAGROBKI w miejscowościach : Krowica Sama, Krowica Hołodowska i Budomierz. KAPLICZKI I KRZYśE PRZYDROśNE ORAZ ZABYTKOWE NAGROBKI w miejscowościach : Krowica Sama, Krowica Hołodowska i Budomierz. Na końcu Cetyni znajduje się kapliczka z figurą Serca BoŜego. Za Cetynią jest stara

Bardziej szczegółowo

Spytek Ligęza - właściciel i dobrodziej Rzeszowa. Robert Pięta Zespół Szkół Mechanicznych w Rzeszowie Klasa: 3LT

Spytek Ligęza - właściciel i dobrodziej Rzeszowa. Robert Pięta Zespół Szkół Mechanicznych w Rzeszowie Klasa: 3LT Spytek Ligęza - właściciel i dobrodziej Rzeszowa Robert Pięta Zespół Szkół Mechanicznych w Rzeszowie Klasa: 3LT Informacje ogólne Mikołaj Spytek Ligęza- urodził się w 1562 roku, zmarł w 1637 roku w Dąbrowie

Bardziej szczegółowo

Wielki Odpust w Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej

Wielki Odpust w Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej Wiadomości Poniedziałek, 5 września 2016 Wielki Odpust w Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej Uroczystość ta będzie połączona z diecezjalnymi obchodami 1050. rocznicy Chrztu Polski. Szczegółowy

Bardziej szczegółowo

KATOLICKI CMENTARZ PARAFIALNY

KATOLICKI CMENTARZ PARAFIALNY KATOLICKI CMENTARZ PARAFIALNY przy ul. Opolskiej ( Oppelner Strasse ) na Księżu Małym ( Klein Tschansch ) we Wrocławiu Widok na aleję główną Cmentarza Parafialnego przy ul. Opolskiej ( Oppelner Strasse

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ TURNIEJU WIEDZY DLA UCZNIÓW KLAS V SZKOŁY PODSTAWOWEJ " ZABYTKI SAKRALNE CHEŁMA"

SCENARIUSZ TURNIEJU WIEDZY DLA UCZNIÓW KLAS V SZKOŁY PODSTAWOWEJ  ZABYTKI SAKRALNE CHEŁMA Źródło: http://chelm.lscdn.pl/oc/publikacje-nauczycieli/scenariusze-uroczystos/1203,scenariusz-turnieju-wiedzy-dla-uczniow-klas-v-szk OLY-PODSTAWOWEJ-quot-ZABYTKI-SA.html Wygenerowano: Wtorek, 9 lutego

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski. Do Czytelnika Przedmowa... 13

Spis treści. Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski. Do Czytelnika Przedmowa... 13 Spis treści Do Czytelnika.............................................. 11 Przedmowa................................................ 13 Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część

Bardziej szczegółowo

Temat: Sakrament chrztu świętego

Temat: Sakrament chrztu świętego Temat: Sakrament chrztu świętego UWAGA! Do spotkania należy przygotować obrzędy chrztu świętego (powinny być dostępne w zakrystii) oraz w miarę możliwości drugą część spotkania przeprowadzić w kościele

Bardziej szczegółowo

Tradycje. 1. Historia administracji wojskowej w Rzeszowie w latach

Tradycje. 1. Historia administracji wojskowej w Rzeszowie w latach Tradycje 1. Historia administracji wojskowej w Rzeszowie w latach 1918 1975 Tradycje administracji wojskowej w Rzeszowie sięgają początku naszej niepodległości. 20 listopada 1918 roku z rozkazu gen. Stanisława

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 22 października 2014 r. Poz. 1431 OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW. z dnia 22 sierpnia 2014 r.

Warszawa, dnia 22 października 2014 r. Poz. 1431 OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW. z dnia 22 sierpnia 2014 r. DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 22 października 2014 r. Poz. 1431 OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW z dnia 22 sierpnia 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia

Bardziej szczegółowo

na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.

na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Historia Gminę Lipie utworzono 1 stycznia 1973r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Gmina skupia miejscowości o bogatej i pięknej przeszłości, które od dawna

Bardziej szczegółowo

free mini przewodnik ciekawe miejsca w okolicy Gminny Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy

free mini przewodnik ciekawe miejsca w okolicy Gminny Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy mini przewodnik free ciekawe miejsca w okolicy Gminny Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy 2 Na mapie: A Swoboda: Przydrożny krzyż We wsi Swoboda niedaleko Zgierza, na skraju lasu stoi stalowy krzyż. Z opowiadań

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Część I. Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320)

Spis treści. Część I. Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320) Spis treści Do Czytelnika 5 Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320) 1.1. Początki i rozwój państwa polskiego (do 1138). Rozbicie dzielnicowe i dążenia

Bardziej szczegółowo

Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski

Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Spis treści Do Czytelnika Przedmowa Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne

Bardziej szczegółowo

Radom, 18 października 2012 roku. L. dz. 1040/12 DEKRET. o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego w Roku Wiary. w Diecezji Radomskiej

Radom, 18 października 2012 roku. L. dz. 1040/12 DEKRET. o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego w Roku Wiary. w Diecezji Radomskiej Bp Henryk Tomasik: Dekret o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego w Roku Wiary w Diecezji Ra Radom, 18 października 2012 roku L. dz. 1040/12 DEKRET o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego

Bardziej szczegółowo

Powiatowy Konkurs Historyczny Polska Piastów etap szkolny (klucz odpowiedzi)

Powiatowy Konkurs Historyczny Polska Piastów etap szkolny (klucz odpowiedzi) Honorowy Patronat Pan Jarosław Szlachetka Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Pan Józef Tomal Starosta Powiatu Myślenickiego Pan Paweł Machnicki Burmistrz Gminy i Miasta Dobczyce Pan Paweł Piwowarczyk

Bardziej szczegółowo

MODLITWA KS. BISKUPA

MODLITWA KS. BISKUPA MODLITWA KS. BISKUPA Panie Jezu Chryste, Ty dałeś nam swoją Rodzicielkę Maryję, której sławny obraz czcimy, jako Matkę gotową nieustannie pomagać; + spraw, abyśmy gorliwie wypraszając Jej macierzyńską

Bardziej szczegółowo

2 sierpnia 1983r. św. Maria Franciszka Kozłowska otrzymuje objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia, co staje się momentem zwrotnym w dziejach

2 sierpnia 1983r. św. Maria Franciszka Kozłowska otrzymuje objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia, co staje się momentem zwrotnym w dziejach 2 sierpnia 1983r. św. Maria Franciszka Kozłowska otrzymuje objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia, co staje się momentem zwrotnym w dziejach Zgromadzenia Sióstr i początkiem Zgromadzenia Kapłanów Mariawitów

Bardziej szczegółowo

GRA MIEJSKA ŚLADAMi LubLinA

GRA MIEJSKA ŚLADAMi LubLinA GRA MIEJSKA ŚLADAMi LubLinA Lublin Lublin od wieków stanowił polska bramę na wschód i przez cały okres swego istnienia wielokrotnie wpisywał się w polskie kroniki. Początki osadnictwa na wzgórzach, które

Bardziej szczegółowo

Historia wsi Wólka Krosnowska

Historia wsi Wólka Krosnowska Historia wsi Wólka Krosnowska Wieś Wólka Krosnowska powstała przed 1579 rokiem brak jest źródła podającego dokładny rok powstania wsi. 1579 r. Wieś część Macieja 1 łan, część Mikołaja 1 łan. Razem 2 łany.

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA O KANCELARII PARAFIALNEJ

INSTRUKCJA O KANCELARII PARAFIALNEJ INSTRUKCJA O KANCELARII PARAFIALNEJ Jedną z form troski proboszcza i jego współpracowników o wspólnotę parafialną, tym samym jedną z form pracy duszpasterskiej jest posługa w kancelarii parafialnej. I.

Bardziej szczegółowo

Teleturniej historyczny

Teleturniej historyczny Teleturniej historyczny 1. Co oznacza przydomek Chrobry? a) piękny b) wielki c) wspaniały d) mężny d) lekarski 2. Wskaż poprawną kolejność przedstawionych władców. a) Bolesław Krzywousty, Mieszko I, Bolesław

Bardziej szczegółowo

Wybory Prezydenckie - 24 maja 2015 r.

Wybory Prezydenckie - 24 maja 2015 r. Nr. 5/116 17 maj 2015 Wybory Prezydenckie - 24 maja 2015 r. Dobrowolna rezygnacja z udziału w wyborach jest grzechem zaniedbania, ponieważ jest odrzuceniem odpowiedzialności za losy ojczyzny. Ludzie wierzący

Bardziej szczegółowo

Ołtarz polowy w Niepokalanowie. Autorzy: Andrzej Janota i Marek Kurc

Ołtarz polowy w Niepokalanowie. Autorzy: Andrzej Janota i Marek Kurc Ołtarz polowy w Niepokalanowie Autorzy: Andrzej Janota i Marek Kurc Ołtarz polowy Ołtarz polowy został wybudowany na osi bazyliki aby gromadzić liczne rzesze pielgrzymów podczas szczególnych uroczystości

Bardziej szczegółowo

LITERATURA cz. II. Wybrane wizerunki Św. Jana Nepomucena na Śląsku i w Polsce.

LITERATURA cz. II. Wybrane wizerunki Św. Jana Nepomucena na Śląsku i w Polsce. LITERATURA cz. II. Wybrane wizerunki Św. Jana Nepomucena na Śląsku i w Polsce. Figura Św. Jana Nepomucena znajduje się w kościele pw. Św. Jana Nepomucena w Lisowicach. Figurę zakupił w 1903 r. ówczesny

Bardziej szczegółowo

Przedmiot: Dzieje ustroju i administracji na ziemiach polskich (XIX w.)

Przedmiot: Dzieje ustroju i administracji na ziemiach polskich (XIX w.) Przedmiot: Dzieje ustroju i administracji na ziemiach polskich (XIX w.) Kod: ECTS: 08.3-xxxx-140 Punkty ECTS: 1 Rodzaj studiów: studia stacjonarne I stopnia, rok III spec. archiwistyka Liczba godzin: 22

Bardziej szczegółowo

Radomsko. kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

Radomsko. kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa Radomsko kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa Ekspozytura została erygowana z parafii św. Lamberta w Radomsku przez bpa Teodora Kubinę 21 lipca 1938; parafia ustanowiona 4 marca 1957 przez bpa Zdzisława

Bardziej szczegółowo

OGŁOSZENIE. o zamiarze bezpośredniego zawarcia umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego

OGŁOSZENIE. o zamiarze bezpośredniego zawarcia umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego Rzeszów, dnia 28.12.2015 r. OGŁOSZENIE o zamiarze bezpośredniego zawarcia umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego 1. Podstawa prawna Art. 22, ust.1, pkt.2, w związku z Art.

Bardziej szczegółowo

Proboszcz parafii lub Rektor kościoła zadba, by podczas uroczystości z udziałem Księdza Biskupa zawsze byli kapłani posługujący w konfesjonałach.

Proboszcz parafii lub Rektor kościoła zadba, by podczas uroczystości z udziałem Księdza Biskupa zawsze byli kapłani posługujący w konfesjonałach. Msza święta pod przewodnictwem Biskupa Wypada, jeśli nie ma diakonów, by ks. Biskupowi towarzyszyło dwóch koncelebransów (proboszcz parafii i dziekan dekanatu, lub inny wyznaczony kapłan, który zgodnie

Bardziej szczegółowo

Plan kolędy od grudnia 2017 r.

Plan kolędy od grudnia 2017 r. Plan kolędy od 27-30 grudnia 2017 r. 27 grudnia 2017r. g. 14.30 28 grudnia 2017 r. g. 14.30 29 grudnia 2017r. g. 14.30 30 grudnia 2017r. g. 13.00 Prymasa Wyszyńskiego 12 Prymasa Wyszyńskiego 6 Prymasa

Bardziej szczegółowo

Kraina UNESCO KRAINA UNESCO

Kraina UNESCO KRAINA UNESCO Środa, 8 czerwca 2016 Kraina UNESCO KRAINA UNESCO Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO to lista obiektów objętych szczególną ochroną międzynarodowej organizacji UNESCO, ze

Bardziej szczegółowo

Życie i nauczanie Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Życie i nauczanie Kardynała Stefana Wyszyńskiego Życie i nauczanie Kardynała Stefana Wyszyńskiego Młodość 3 sierpnia 1901; Zuzela- narodziny drugiego dziecka Stanisława i Julianny Wyszyńskich. 1910- rodzina przenosi się do Andrzejewa, gdzie umiera mu

Bardziej szczegółowo

Koperta 2 Grupa A. Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię

Koperta 2 Grupa A. Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię Koperta 2 Grupa A Podczas dzisiejszego szukania śladów przeszłości w starym mieście Kostrzyn, dla waszej grupy ciekawe będą

Bardziej szczegółowo

Warszawa-Mokotów ul. Czerniakowska 2. Kościół pw. św. Antoniego i Bonifacego (historia parafii)

Warszawa-Mokotów ul. Czerniakowska 2. Kościół pw. św. Antoniego i Bonifacego (historia parafii) Warszawa-Mokotów ul. Czerniakowska 2 Kościół pw. św. Antoniego i Bonifacego (historia parafii) Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, str. 65;

Bardziej szczegółowo

Numer poświęcony wycieczce. Wycieczka do Białegostoku i Tykocina. Numer 1 10/18. red. red.

Numer poświęcony wycieczce. Wycieczka do Białegostoku i Tykocina. Numer 1 10/18. red. red. ORGANIZATOR PROJEKTU Szkoła Podstawowa w Szelkowie Szelków 38 06-220, Stary Szelków Numer 1 10/18 PARTNER Wycieczka do Białegostoku i Tykocina Numer poświęcony wycieczce Wycieczka odbyła się 26-ego października

Bardziej szczegółowo

Zakon Maltański powstał w 1099 r. w Palestynie i jest świeckim zakonem religijnym o tradycyjnie rycerskim charakterze. W okresie krucjat (XI- XIII

Zakon Maltański powstał w 1099 r. w Palestynie i jest świeckim zakonem religijnym o tradycyjnie rycerskim charakterze. W okresie krucjat (XI- XIII Zakon Maltański powstał w 1099 r. w Palestynie i jest świeckim zakonem religijnym o tradycyjnie rycerskim charakterze. W okresie krucjat (XI- XIII w.) powstały trzy zakony: joannici, templariusze i krzyżacy.

Bardziej szczegółowo

Andrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA

Andrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA Andrzej Jezierski Cecylia Leszczyńska HISTORIA Wydawnictwo Key Text Warszawa 2003 Spis treści Od autorów 13 Rozdział 1 Polska w średniowieczu 1.1. Państwo 15 1.2. Ludność 19 1.2.1. Zaludnienie 19 1.2.2.

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp... DZIAŁ PIERWSZY. USTRÓJ POLSKI DO 1795 R... 1

Spis treści. Wstęp... DZIAŁ PIERWSZY. USTRÓJ POLSKI DO 1795 R... 1 Spis treści Wstęp... XI DZIAŁ PIERWSZY. USTRÓJ POLSKI DO 1795 R.... 1 Rozdział I. Monarchia patrymonialna... 3 Część I. Powstanie państwa polskiego... 3 Część II. Ustrój polityczny... 5 Część III. Sądownictwo...

Bardziej szczegółowo

Wycieczki Benedyktyńskie Opactwo Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu Przewodnik: Wanda Koziarz Kraków (8 czerwca 2017 roku)

Wycieczki Benedyktyńskie Opactwo Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu Przewodnik: Wanda Koziarz Kraków (8 czerwca 2017 roku) Wycieczki S@S Benedyktyńskie Opactwo Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu Przewodnik: Wanda Koziarz Kraków (8 czerwca 2017 roku) 8 czerwca 2017 roku Sekcja Krajoznawcza Szkoły @ktywnego Seniora zorganizowała

Bardziej szczegółowo

Częstochowa (Woj. Śląskie)

Częstochowa (Woj. Śląskie) Częstochowa (Woj. Śląskie) Sanktuarium NMP Częstochowskiej Jasnogórska Bazylika pw. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia NMP Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle

Bardziej szczegółowo

Ryc. 1. Sianki. Cerkiew greckokatolicka z 1645 r., obecnie we wsi Kostrino (Ukraina). Budzyński S. 1993. Op. cit., s. 325. 2

Ryc. 1. Sianki. Cerkiew greckokatolicka z 1645 r., obecnie we wsi Kostrino (Ukraina). Budzyński S. 1993. Op. cit., s. 325. 2 Sianki Parafia greckokatolicka w miejscu, dekanat Wysoczański 1. Najstarsza wzmianka dotyczy cerkwi wykonanej w typie bojkowskim, zbudowanej w 1645 r. (ryc. 1). Cerkiew tą sprzedano w 1703 r. do wsi Kostrino

Bardziej szczegółowo

Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki.

Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki. Studzionki 1.1. Dawne nazwy miejscowości. Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki. 1.2. Etymologia nazwy wsi. Etymologia nazwy wsi bliżej nieznana. 1.3. Historia

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE NR 22/2016 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE. z dnia 14 lipca 2016 r.

ROZPORZĄDZENIE NR 22/2016 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE. z dnia 14 lipca 2016 r. ROZPORZĄDZENIE NR 22/2016 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE z dnia 14 lipca 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody powierzchniowej

Bardziej szczegółowo

Trasa Ekstremalnej Drogi Krzyżowej. Kolbuszowa Niechobrz

Trasa Ekstremalnej Drogi Krzyżowej. Kolbuszowa Niechobrz Trasa Ekstremalnej Drogi Krzyżowej Kolbuszowa Niechobrz Poniższy opis to wskazówki przebiegu wybranej przez Państwa trasy. Dzięki niemu dysponują Państwo szczegółowymi informacjami dotyczącymi przebiegu

Bardziej szczegółowo

Wycieczki Zwiedzanie Kościołów św. Józefa i św. Benedykta w Krakowie-Podgórzu rok

Wycieczki Zwiedzanie Kościołów św. Józefa i św. Benedykta w Krakowie-Podgórzu rok Wycieczki S@S Zwiedzanie Kościołów św. Józefa i św. Benedykta w Krakowie-Podgórzu 27.04.2017 rok 27 kwietnia 2017 roku Sekcja Krajoznawcza Szkoły @ktywnego Seniora zorganizowała zwiedzanie z przewodnikiem

Bardziej szczegółowo

PASTORALNA Tezy do licencjatu

PASTORALNA Tezy do licencjatu PASTORALNA Tezy do licencjatu 1. Relacja teologii pastoralnej do nauk teologicznych i pozateologicznych. 2. Główne koncepcje teologii pastoralnej. 3. Funkcje autorealizacji Kościoła w parafii. 4. Dobro

Bardziej szczegółowo

Maciej Tokarz, kl. VIa Zabytkowy kościół p.w. św. Mikołaja w Tabaszowej

Maciej Tokarz, kl. VIa Zabytkowy kościół p.w. św. Mikołaja w Tabaszowej Maciej Tokarz, kl. VIa Zabytkowy kościół p.w. św. Mikołaja w Tabaszowej Piękno rzeczy śmiertelnych mija, lecz nie piękno sztuki. Leonardo da Vinci 1 Tabaszowa - miejscowość w powiecie nowosądeckim (województwo

Bardziej szczegółowo

Świątynie wznosił Jakub Sedlaczek gliwicki cieśla i specjalista od budowy drewnianych kościołów.

Świątynie wznosił Jakub Sedlaczek gliwicki cieśla i specjalista od budowy drewnianych kościołów. 300 lat kościoła św. Wawrzyńca w Ligockiej Kuźni. Świątynie wznosił Jakub Sedlaczek gliwicki cieśla i specjalista od budowy drewnianych kościołów. Dzieje wielu miejsc obfitują w niezwykłe przypadki. Drewniany

Bardziej szczegółowo

Robert Sawa Światynie parafii Zgłobień w świetle staropolskich akt wizytacyjnych. Rocznik Kolbuszowski 14,

Robert Sawa Światynie parafii Zgłobień w świetle staropolskich akt wizytacyjnych. Rocznik Kolbuszowski 14, Robert Sawa Światynie parafii Zgłobień w świetle staropolskich akt wizytacyjnych Rocznik Kolbuszowski 14, 287-291 2014 Świątynie parafii Zgłobień w świetle staropolskich akt... 287 ROBERT SAWA Lublin Świątynie

Bardziej szczegółowo

Częstochowa (Woj. Śląskie) ul. Wysoka 9

Częstochowa (Woj. Śląskie) ul. Wysoka 9 Częstochowa (Woj. Śląskie) ul. Wysoka 9 Kościół pw. św. Antoniego z Padwy i św. Teresy od Dzieciątka Jezus Sanktuarium św. Antoniego z Padwy Opis kościoła: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich

Bardziej szczegółowo

Piękna nasza Rydzyna cała

Piękna nasza Rydzyna cała Piękna nasza Rydzyna cała Historia Ciekawostki Zabytki Rydzyna jest miastem zabytkiem. Objęta jest opieką konserwatorską z uwagi na zachowany XVIII - wieczny układ przestrzenny oraz liczne zabytkowe budowle.

Bardziej szczegółowo

Jakie są sanktuaria maryjne w diecezji bielsko- żywieckiej?

Jakie są sanktuaria maryjne w diecezji bielsko- żywieckiej? Jakie są sanktuaria maryjne w diecezji bielsko- żywieckiej? Co to jest sanktuarium? Miejsce uznawane za święte, często identyfikowane ze świątynią, budowlą wzniesioną na miejscu uznawanym za święte, w

Bardziej szczegółowo

Pielgrzymka do Cudownego Sanktuarium Maryjnego Matki Bożej z Lourdes w Alta Gracia Cordoba Argentyna

Pielgrzymka do Cudownego Sanktuarium Maryjnego Matki Bożej z Lourdes w Alta Gracia Cordoba Argentyna Pielgrzymka do Cudownego Sanktuarium Maryjnego Matki Bożej z Lourdes w Alta Gracia Cordoba Argentyna W dniach 10 11 maja 2016 roku Rektor Polskiej Misji Katolickiej w Argentynie, O. Jerzy Twaróg wraz ze

Bardziej szczegółowo

światowej na terenach Galicji. Wszyscy uczestnicy zapalili na cześć poległych bohaterów symboliczne znicze przy kaplicy cmentarnej.

światowej na terenach Galicji. Wszyscy uczestnicy zapalili na cześć poległych bohaterów symboliczne znicze przy kaplicy cmentarnej. Wycieczka klas 2 A i 2 D Gimnazjum Nr 2 im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie w dniu 26 września 2014 roku - - Dąbrowa Tarnowska - cmentarz I wojny światowej nr 248 i Ośrodek Spotkania Kultur Park Historyczny

Bardziej szczegółowo

Do młodzieży O polskim katolicyzmie O przyszłym pokoleniu kapłanów O kulcie Najświętszego Serca Pana Jezusa...

Do młodzieży O polskim katolicyzmie O przyszłym pokoleniu kapłanów O kulcie Najświętszego Serca Pana Jezusa... Spis treści 238 Myśli zawsze ważne... 5 Życiorys kard. A. Hlonda... 7 Myśli noworoczne...18 Wielkopostne myśli... 20 O zadaniach kobiety... 22 O idei świętowojciechowej...24 O świadomym macierzyństwie...

Bardziej szczegółowo

O godz odbyła się uroczystość I Komunii św. dzieci, które przygotowała katechetka s. Emanuela Oleksiej. Komunię św. przyjęło 24 dzieci.

O godz odbyła się uroczystość I Komunii św. dzieci, które przygotowała katechetka s. Emanuela Oleksiej. Komunię św. przyjęło 24 dzieci. 16.05. O godz. 10.30 odbyła się uroczystość I Komunii św. dzieci, które przygotowała katechetka s. Emanuela Oleksiej. Komunię św. przyjęło 24 dzieci. Tego dna o godz. 12.00 mszę św. z okazji 25-lecia święceń

Bardziej szczegółowo

Radomsko. ikonografia w radomszczańskiej kolegiacie

Radomsko. ikonografia w radomszczańskiej kolegiacie Radomsko ikonografia w radomszczańskiej kolegiacie Kościół par. pw. św. Lamberta zbudowany został w latach 1869-76 staraniem ks. Wincentego Gajewskiego, na miejscu zrujnowanej fary według projektu Konstantego

Bardziej szczegółowo

Szczęść Boże. Kopalnia Soli Wieliczka - trasy turystyczne związane z turystyką religijną

Szczęść Boże. Kopalnia Soli Wieliczka - trasy turystyczne związane z turystyką religijną Szczęść Boże Kopalnia Soli Wieliczka - trasy turystyczne związane z turystyką religijną Kajetan d Obyrn Prezes Zarządu Kopalni Soli Wieliczka SA Kraków, 14.06.2012 Geneza turystki pielgrzymkowej w wielickiej

Bardziej szczegółowo

ROK 2012 Luty 9-10 lipca

ROK 2012 Luty 9-10 lipca ROK 2012 Luty Zwolnienie z powierzonych obowiązków w parafii mianowanego proboszcza, przebywającego na urlopie zdrowotnym, pismem z dnia 20 marca 2012 roku. Obowiązki administratora parafii, pełni ks.

Bardziej szczegółowo

966 rok założenie Akademii Krakowskiej 1410 rok chrzest Mieszka I 1364 rok zjazd w Gnieźnie 1000 rok bitwa pod Grunwaldem

966 rok założenie Akademii Krakowskiej 1410 rok chrzest Mieszka I 1364 rok zjazd w Gnieźnie 1000 rok bitwa pod Grunwaldem Lekcja Temat: Lekcja powtórzeniowa. 1. Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. DATA 997 rok unia Polski z Litwą 1226 rok misja świętego Wojciecha w Prusach 1385 rok koronacja Bolesława Chrobrego na

Bardziej szczegółowo

Niegowić. Nieruchomość na sprzedaż

Niegowić. Nieruchomość na sprzedaż Niegowić Nieruchomość na sprzedaż PODSTAWOWE INFORMACJE Miejscowość Niegowić, gmina Gdów, pow. wielicki, woj. małopolskie Ulica, nr budynku 161 Powierzchnia budynków Nieruchomość jest zabudowana budynkami

Bardziej szczegółowo

TRZEBINIA. - Kapliczki. Spis Treści

TRZEBINIA. - Kapliczki. Spis Treści KAPLICZKI WSTĘP Przydrożne kapliczki, krzyże i figury stanowią najbardziej urokliwe elementy krajobrazu polskich wsi i miasteczek. Świadczą one o głębokiej religijności naszych przodków. Najstarsze krzyże

Bardziej szczegółowo

Parafia neounicka w Grabowcu 1935-1937 (praca w trakcie opracowywania)

Parafia neounicka w Grabowcu 1935-1937 (praca w trakcie opracowywania) Historia Grabowca: parafia neounicka w Grabowcu 1 Historia Grabowca Parafia neounicka w Grabowcu 1935-1937 (praca w trakcie opracowywania) Renata Kulik, Henryk Kulik 2 Historia Grabowca: parafia neounicka

Bardziej szczegółowo

Pragniemy podzielić się z Wami naszą radością z obchodzonego w marcu jubileuszu

Pragniemy podzielić się z Wami naszą radością z obchodzonego w marcu jubileuszu Niech żyje Jezus! Niech radosny zabrzmi dziś hymn ku czci Serca Zbawiciela! Czcigodne Siostry Wizytki Drodzy Bracia i Siostry zakochani w Sercu Pana Jezusa Pragniemy podzielić się z Wami naszą radością

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXV/135/13 RADY GMINY HAJNÓWKA. z dnia 4 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia herbu, flagi i pieczęci Gminy Hajnówka

UCHWAŁA NR XXV/135/13 RADY GMINY HAJNÓWKA. z dnia 4 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia herbu, flagi i pieczęci Gminy Hajnówka UCHWAŁA NR XXV/135/13 RADY GMINY HAJNÓWKA w sprawie ustanowienia herbu, flagi i pieczęci Gminy Hajnówka Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U z 2001

Bardziej szczegółowo

Diecezjalne Sanktuarium św. Maksymiliana Marii Kolbego

Diecezjalne Sanktuarium św. Maksymiliana Marii Kolbego Diecezjalne Sanktuarium św. Maksymiliana Marii Kolbego rys historyczny Na podstawie źródeł udało się ustalić, iż pierwsza wzmianka o miejscowości wchodzącej w skład dzisiejszej parafii w Szczukach dotyczy

Bardziej szczegółowo

Podział środków finansowych z budżetu Wojewody dla organizacji pozarządowych prowadzących działalność na rzecz osób bezdomnych w 2010 r.

Podział środków finansowych z budżetu Wojewody dla organizacji pozarządowych prowadzących działalność na rzecz osób bezdomnych w 2010 r. Podział środków finansowych z budżetu Wojewody dla organizacji pozarządowych prowadzących działalność na rzecz osób bezdomnych w 2010 r. L.p. Organizacja 1. CARITAS Archidiecezji Przemyskiej Centrum Charytatywne

Bardziej szczegółowo