Pożar i wybuch jako konsekwencje prac remontowych oraz niewłaściwej eksploatacji gazu ziemnego i LPG

Transkrypt

1 Pożar i wybuch jako konsekwencje prac remontowych oraz niewłaściwej eksploatacji gazu ziemnego i LPG Zasady bezpiecznej eksploatacji gazu ziemnego i gazu płynnego oraz prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym bryg. oficer Państwowej Straży Pożarnej ekspert i pomysłodawca portalu autor bloga 1 S t r o n a

2 Spis treści I. EKSPLOATACJA INSTALACJI GAZU ZIEMNEGO I PŁYNNEGO Definicje Czynności zabronione i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej Okresowe kontrole instalacji Szczegółowe warunki użytkowania instalacji gazowych w budynkach mieszkalnych Obowiązki użytkownika Obowiązki właściciela (zarządcy) Warunki zasilania gazem płynnym z indywidualnej butli Użytkowanie instalacji gazowej zasilanej gazem płynnym Przykłady niewłaściwej eksploatacji instalacji gazowych przyczyny i skutki... 8 II. PRACE NIEBEZPIECZNE POD WZGLĘDEM POŻAROWYM Definicja Zasady prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym Najczęstsze błędy i dobre praktyki w zabezpieczeniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym Przykłady zdarzeń zainicjowanych pracami niebezpiecznymi pod względem pożarowym...15 WYKAZ PRZEPISÓW PRZYWOŁANYCH W OPRACOWANIU S t r o n a

3 I. EKSPLOATACJA INSTALACJI GAZU ZIEMNEGO I PŁYNNEGO Zasady eksploatacji (użytkowania) instalacji gazu ziemnego i LPG są opisane w kilku przepisach od Ustawy Prawo Budowlane począwszy, po rozporządzenia będące aktami wykonawczymi do tej ustawy, jak również pośrednio w przepisach przeciwpożarowych. W niniejszym opracowaniu przedstawiam obowiązki właściciela, zarządcy i użytkownika takich instalacji, a w podsumowaniu prezentuję konsekwencje błędów eksploatacyjnych oraz celowego i jednocześnie nieodpowiedzialnego działania niektórych użytkowników instalacji. Pragnę zaznaczyć, że niniejsze opracowanie nie obejmuje wymagań technicznych stawianych instalacjom gazowym, a jedynie wymagania eksploatacyjne. 1. Definicje Na wstępie warto przypomnieć definicje instalacji gazowej i gazu płynnego, w tym również opartej o pojedynczą butlę propan-butan (LPG). Takie definicje zawarte są w dwóch przepisach wykonawczych do Ustawy Prawo Budowlane: 1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury (MI) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie tekst jednolity Dz. U. z 2015r. poz (Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 17 lipca 2015r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia) 2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) z dnia 16 sierpnia 1999r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych Dz. U. z 1999r. Nr 74, poz. 836 z późniejszymi zmianami Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury (MI) par. 156 ust. 2-4: Instalację gazową zasilaną z sieci gazowej stanowi układ przewodów za kurkiem głównym, prowadzonych na zewnątrz lub wewnątrz budynku, wraz z armaturą, kształtkami i innym wyposażeniem, a także urządzeniami do pomiaru zużycia gazu, urządzeniami gazowymi oraz przewodami spalinowymi lub powietrzno-spalinowymi, jeżeli są one elementem wyposażenia urządzeń gazowych. Instalację gazową zasilaną gazem płynnym ze stałych zbiorników lub baterii butli, znajdujących się na działce budowlanej na zewnątrz budynku, stanowi układ przewodów za głównym zaworem odcinającym instalację zbiornikową, butle lub kolektor butli prowadzonych na zewnątrz lub wewnątrz budynku, wraz z armaturą, kształtkami i innym wyposażeniem, a także urządzenia do pomiaru zużycia gazu, urządzenia gazowe z wyposażeniem oraz przewody spalinowe lub powietrzno-spalinowe odprowadzające spaliny bezpośrednio poza budynek lub do przewodów w ścianach. Instalację gazową zasilaną gazem płynnym z indywidualnej butli, znajdującej się wewnątrz budynku, stanowi butla gazowa, urządzenie redukcyjne przy butli, przewód z armaturą, kształtkami i innym wyposażeniem, a także urządzenie gazowe wraz z przewodami spalinowymi lub powietrznospalinowymi, jeżeli stanowią one element składowy urządzeń gazowych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA): Instalacja gazowa układ przewodów gazowych w budynku wraz z armaturą, wyposażeniem i urządzeniami gazowymi, mający początek w miejscu połączenia przewodu z kurkiem głównym 3 S t r o n a

4 gazowym odcinającym tę instalację od przyłącza, a zakończenie na urządzeniach gazowych wraz z tymi urządzeniami Instalacja gazu płynnego układ przewodów gazowych z armaturą, wyposażeniem i urządzeniami gazowymi, zasilany ze źródła gazu płynnego, mający początek w miejscu połączenia przewodu gazowego z kurkiem głównym gazowym, a zakończenie na urządzeniach gazowych wraz z tymi urządzeniami; w przypadku instalacji gazu płynnego zasilanej z pojedynczej butli gazowej początkiem instalacji jest miejsce połączenia reduktora z króćcem zaworu na butli Jak widać z powyższego zasadniczą różnicą w tych definicjach jest to, że w przypadku instalacji gazowych rozporządzenie MI do instalacji wlicza również przewody odprowadzające spaliny, a MSWiA nie, a w odniesieniu do instalacji zasilanych z pojedynczej butli w jednym przypadku ta butla jest przypisana do instalacji, w drugim nie. Powyższa różnica ma znaczenie przy rozpatrywaniu budynków mieszkalnych, gdyż rozporządzenie MSWiA dot. wyłącznie obiektów mieszkalnych, podczas gdy rozporządzenie MI wszystkich budynków. Chcę jednak zwrócić uwagę, że aby właściwie działała instalacja gazowa niezbędne jest prawidłowe funkcjonowanie przewodów powietrzno-spalinowych i spalinowych, a z punktu widzenia bezpieczeństwa istotny jest również stan techniczny butli z gazem, dlatego też w mojej skromnej ocenie oba te elementy powinny podlegać kontroli łącznie wraz z instalacją pomiędzy nimi (butlą i przewodami spalinowymi). Ponadto nieprawidłowe odprowadzanie spalin może powodować niecałkowite spalanie gazu i powstawanie tlenku węgla (czadu), zwanego cichym zabójcą, gdyż jest trujący, bezbarwny i bezwonny. 2. Czynności zabronione i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej Niezależnie od powyższych definicji zaznaczyć należy, że zgodnie z przepisami przeciwpożarowymi, a konkretnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010r. Nr 109, poz. 719): W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie następujących czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji: ( ) 2) użytkowanie instalacji, urządzeń i narzędzi niesprawnych technicznie lub w sposób niezgodny z przeznaczeniem albo warunkami określonymi przez producenta bądź niepoddawanych okresowym kontrolom, o zakresie i częstotliwości wynikających z przepisów prawa budowlanego, jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub rozprzestrzenienia ognia. Nie da się ukryć, że niepoddawanie instalacji gazowych okresowym kontrolom, czyli również zaniedbanie stanu technicznego (bez kontroli nie jest znany stan techniczny, a więc nie można reagować na ewentualne nieszczelności i uszkodzenia), może w konsekwencji doprowadzić do powstania pożaru lub do wybuchu. 3. Okresowe kontrole instalacji Aby spać spokojnie, a w przypadku kontroli Państwowej Straży Pożarnej lub Nadzoru Budowlanego móc wykazać, że zapewniona jest bezpieczna eksploatacja instalacji gazowych, a przede wszystkim w razie nieszczęśliwego zdarzenia udowodnić, że nie jest się odpowiedzialnym za to zdarzenie konieczne jest terminowe i regularne przeprowadzanie kontroli tych instalacji. Częstotliwość kontroli określona jest w art. 62 Ustawy Prawo Budowlane o następującej treści: 4 S t r o n a

5 Art Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli: 1) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego: ( ) c) instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych); ( ) 5. Kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych i gazowych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c i pkt 2, mogą przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych. Jak wynika z powyższego instalacje gazowe podlegają kontroli nie rzadziej niż raz w roku, a osoby kontrolujące powinny posiadać odpowiednie kwalifikacje. W dalszej części Ustawy, tj. w art. 70, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu budowlanego, na których spoczywają obowiązki w zakresie napraw, określone w przepisach odrębnych bądź umowach, są obowiązani w czasie lub bezpośrednio po przeprowadzonej kontroli, o której mowa w art. 62 ust. 1 pkt 1 4, usunąć stwierdzone uszkodzenia oraz uzupełnić braki, które mogłyby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia bądź środowiska, a w szczególności katastrofę budowlaną, pożar, wybuch, porażenie prądem elektrycznym albo zatrucie gazem. Obowiązek, o którym mowa powyżej powinien być potwierdzony w protokole z kontroli obiektu budowlanego. Osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie przesłać kopię tego protokołu do właściwego organu. Właściwy organ, po otrzymaniu kopii protokołu, przeprowadza bezzwłocznie kontrolę obiektu budowlanego w celu potwierdzenia usunięcia stwierdzonych uszkodzeń oraz uzupełnienia braków. 4. Szczegółowe warunki użytkowania instalacji gazowych w budynkach mieszkalnych Szczegółowe warunki użytkowania instalacji gazowych w budynkach mieszkalnych określa wspomniane na początku opracowania rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Określa ono warunki użytkowania instalacji przez użytkownika lokalu, jak i obowiązki właściciela budynku w zakresie utrzymania właściwego jej stanu technicznego Obowiązki użytkownika Zgodnie z par. 17 rozporządzenia sposób użytkowania instalacji gazowej przez użytkownika lokalu powinien: 1) być zgodny z założeniami projektu tej instalacji, 2) eliminować możliwość wydzielania się tlenku węgla z urządzeń gazowych, 3) zapewniać bezpieczeństwo użytkowników lokalu, 4) zapewniać bezpieczeństwo oraz ochronę interesów użytkowników innych lokali korzystających z tej instalacji oraz osób trzecich. W czasie użytkowania instalacji gazowej użytkownik lokalu powinien: 1) udostępniać lokal właścicielowi budynku lub dostawcy gazu dla wykonywania ich obowiązków, 5 S t r o n a

6 2) przestrzegać zasady bezpieczeństwa jej użytkowania oraz niezwłocznie informować zarządcę budynku w razie stwierdzenia nieprawidłowości w jej funkcjonowaniu, 3) zapewniać pełną sprawność techniczną i użytkową urządzeń gazowych stanowiących wyposażenie lokalu, 4) w przypadku wystąpienia objawów świadczących o zagrożeniu bezpieczeństwa osób lub mienia - zaprzestać użytkowania instalacji gazowej, podjąć właściwe działania zaradcze i niezwłocznie poinformować właściwe służby oraz właściciela budynku o wystąpieniu zagrożenia, 5) zapewniać ochronę instalacji i urządzeń gazowych przed uszkodzeniem, 6) utrzymywać znajdujące się w lokalu elementy instalacji gazowej, urządzeń spalinowych i wentylacyjnych oraz urządzenia gazowe w należytym stanie technicznym i użytkowym, 7) zapewnić wykonanie niezbędnych czynności konserwacyjnych, 8) informować właściciela budynku o wszelkich uszkodzeniach instalacji gazowej oraz o niewłaściwym funkcjonowaniu przewodów i kanałów wentylacyjnych i spalinowych, 9) udostępniać lokal w celu przeprowadzenia przez odpowiednie służby kontroli instalacji i urządzeń gazowych, przewodów i kanałów spalinowych, wentylacyjnych, a także innych instalacji i urządzeń, oraz ściśle wykonywać zalecenia pokontrolne. Podobnie jak w Ustawie rozporządzenie wskazuje, że naprawa i konserwacja urządzenia gazowego może być powierzona wyłącznie osobom posiadającym świadectwa kwalifikacyjne określone w odrębnych przepisach Obowiązki właściciela (zarządcy) Instalacje i urządzenia gazowe po ich naprawie, przeróbce lub wymianie nie mogą być użytkowane bez poddania ich próbie szczelności. Główną próbę szczelności należy przeprowadzić przed przekazaniem jej do użytkowania w przypadku: 1) wykonania nowej instalacji gazowej, 2) jej przebudowy lub remontu, 3) wyłączenia jej z użytkowania na okres dłuższy niż 6 miesięcy Główną próbę szczelności przeprowadza się odrębnie dla części instalacji przed gazomierzami oraz odrębnie dla pozostałej części instalacji z pominięciem gazomierzy. Sposób jej przeprowadzania określa rozporządzenie. Wynik głównej próby szczelności uznaje się za pozytywny, jeżeli w czasie 30 minut od ustabilizowania się ciśnienia czynnika próbnego nie nastąpi spadek ciśnienia. Z przeprowadzenia głównej próby szczelności sporządza się protokół, który powinien być podpisany przez właściciela budynku oraz wykonawcę instalacji gazowej. Do obowiązków właściciela budynku w zakresie utrzymania właściwego stanu technicznego instalacji gazowej należy (par. 46 rozporządzenia MSWiA): 1) zapewnienie nadzoru nad wykonywaniem głównej próby szczelności, 2) zapewnienie nadzoru nad realizacją robót konserwacyjnych, napraw i wymian oraz nadzoru nad wykonawstwem usług związanych z realizacją zaleceń wynikających z okresowych kontroli w lokalach, 6 S t r o n a

7 3) w przypadku stwierdzenia w toku kontroli okresowej występowania zagrożenia bezpieczeństwa użytkowników - wyłączenie z użytkowania instalacji lub jej części, 4) występowanie do dostawcy gazu w przypadku konieczności jej napełnienia gazem, 5) zapewnienie realizacji zaleceń pokontrolnych wydawanych przez upoważnione organy, 6) w przypadku wystąpienia ryzyka zagrożenia bezpieczeństwa użytkowników lokali - przeprowadzenie kontroli stanu technicznego instalacji, 7) zawiadamianie dostawcy gazu w każdym przypadku stwierdzenia uszkodzenia szafki, w której umieszczono kurek główny gazowy. Stan technicznej sprawności instalacji gazowej w budynku powinien być kontrolowany równocześnie z kontrolą stanu technicznego przewodów i kanałów wentylacyjnych oraz spalinowych (par. 47 rozporządzenia MSWiA) Warunki zasilania gazem płynnym z indywidualnej butli Zgodnie z par. 177 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jaki powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie urządzenia gazowe instalowane w budynku mogą być zasilane gazem płynnym z indywidualnych butli o nominalnej zawartości gazu do 11 kg, pod warunkiem spełnienia następujących wymagań: 1) w jednym mieszkaniu, warsztacie lub lokalu użytkowym nie należy instalować więcej niż dwóch butli; 2) w pomieszczeniu, w którym instaluje się butlę, należy zachować temperaturę niższą niż 35 C; 3) butlę należy instalować wyłącznie w pozycji pionowej; 4) butlę należy zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi; 5) między butlą a urządzeniem promieniującym ciepło, z wyłączeniem zestawów urządzeń gazowych z butlami, należy zachować odległość co najmniej 1,5 m; 6) butli nie należy umieszczać w odległości mniejszej niż 1 m od urządzeń mogących powodować iskrzenie; 7) urządzenia gazowe należy łączyć z reduktorem ciśnienia gazu na butli za pomocą elastycznego przewodu o długości nieprzekraczającej 3 m i wytrzymałości na ciśnienie co najmniej 300 kpa, odpornego na składniki gazu płynnego, uszkodzenia mechaniczne oraz temperaturę do 60 C; 8) urządzenie gazowe o mocy cieplnej przekraczającej 10 kw należy łączyć z przewodem elastycznym, o którym mowa w pkt 7, rurą stalową o długości co najmniej 0,5 m. Pamiętać jednak należy, że w par. 157 rozporządzenia MI ograniczono możliwość stosowania instalacji na gaz płynny, który jest cięższy od powietrza: Instalacje gazowe zasilane gazem płynnym mogą być wykonywane tylko w budynkach niskich. Zabrania się stosowania w jednym budynku gazu płynnego i gazu z sieci gazowej (wyjątek dotyczy budynku niskiego, który ma w mieszkaniach instalację zasilaną gazem płynnym, dopuszcza się w nim usytuowanie kotłowni gazowej zasilanej z sieci gazowej). Instalacje gazowe zasilane gazem o gęstości większej od gęstości powietrza nie mogą być stosowane w pomieszczeniach, których poziom podłogi znajduje się poniżej otaczającego terenu oraz w których znajdują się studzienki lub kanały instalacyjne i rewizyjne poniżej podłogi. 7 S t r o n a

8 4.4. Użytkowanie instalacji gazowej zasilanej gazem płynnym (par rozporządzenia MSWiA) Instalacja gazowa zasilana gazem płynnym, w której długość nieelastycznego przewodu z rury stalowej przekracza 2,0 m, powinna być, po jej wymianie lub remoncie, poddana głównej próbie szczelności. Instalacja gazowa zasilana z butli gazowej, w której długość przewodu nieelastycznego z rury stalowej nie przekracza 2,0 m, powinna być, po jej wymianie lub remoncie, poddana sprawdzeniu szczelności pod ciśnieniem roboczym gazu. Sprawdzenie to, powinno być wykonywane niezwłocznie po każdej wymianie butli gazowej oraz po wymianie przewodu, o którym mowa poniżej. Sprawdzenie szczelności przy wymianie butli gazowej przeprowadza użytkownik instalacji, zgodnie z instrukcją otrzymaną od rozprowadzającego butle, lub przedstawiciel dostawcy gazu, w przypadku gdy z użytkownikiem lokalu została zawarta umowa o dostarczanie gazu w butlach. Urząd Dozoru Technicznego opublikował w tym roku plakat wskazujący jak bezpiecznie postępować z butlą LPG. Jest on dostępny na stronie internetowej seminarium. W przypadku stosowania przewodu elastycznego do połączenia pojedynczego urządzenia gazowego z reduktorem ciśnienia gazu na butli, przewód taki powinien mieć oznaczoną graniczną datę użytkowania. Jeżeli termin użytkowania upłynął, przewód należy wymienić na nowy. W przypadku zasilania instalacji gazu płynnego z baterii butli po każdej wymianie butli w baterii należy sprawdzić szczelność połączeń zgodnie z warunkami określonymi w instrukcji użytkowania tej baterii, sprawdzenie to przeprowadza użytkownik instalacji gazu płynnego lub przedstawiciel dostawcy gazu, jeżeli wynika to z umowy o dostarczanie gazu płynnego. Instalacja gazu płynnego zasilana ze zbiornika lub grupy zbiorników może być użytkowana, jeżeli: 1) po jej wykonaniu lub remoncie dokonano odbioru technicznego, 2) wykonano główną próbę szczelności przyłącza, 3) zbiornik został zarejestrowany we właściwym terenowo urzędzie dozoru technicznego. 5. Przykłady niewłaściwej eksploatacji instalacji gazowych przyczyny i skutki Media często informują o groźnych zdarzeniach wynikłych z: niewłaściwej eksploatacji instalacji gazowej np. wskutek spalania gazu bezpośrednio na rurze doprowadzającej zamiast na urządzeniu końcowym (np. palnikach kuchenki), niewłaściwej eksploatacji gazowych promienników ciepła zasilanych 11kg butlą LPG spalający się gaz wypala tlen z powietrza w pomieszczeniu, co przy braku zabezpieczeń w urządzeniu może spowodować zgaszenie płomienia i emisję gazu, kradzieży gazu poprzez niefachowe podłączenie się do instalacji i często w sposób bardzo prymitywny np. z użyciem węża ogrodowego, dętki rowerowej czy nawet worka foliowego, zasilania gazem płynnym urządzenia przystosowanego do gazu ziemnego, nieumiejętnej wymiany butli z gazem płynnym, rozszczelnienia na zaworze lub węża zasilającego urządzenie z pojedynczej butli, 8 S t r o n a

9 a także z uszkodzenia gazociągu przez operatora koparki wykonującej prace ziemne czy jak w Jankowie Przygodzkim w następstwie niezachowania reżimu technologicznego przy prowadzeniu wykopu i układaniu pryzm ziemi w pobliżu istniejącego gazociągu. Następstwem powyższych przyczyn są tragiczne w skutkach pożary i wybuchy, w wyniku których giną ludzie i następuje uszkodzenie budynków np.: przy ul. Andersa 47 w Zabrzu czy jedno z najgłośniejszych zdarzeń sprzed roku, tj. wybuch i pożar w budynku przy ul. Chopina w Katowicach, albo pożar gazociągu we wspomnianym powyżej Jankowie Przygodzkim. Obecnie, w dobie smartfonów i wszechobecnych kamer monitoringu wewnętrznego czy miejskiego bardzo często możemy zobaczyć nie tylko zniszczenia po pożarze czy wybuchu i same akcje ratowniczo-gaśnicze, ale również moment, jak do zdarzenia doszło i jak zagrożenie się rozprzestrzeniało. Wybuch gazu zarówno ziemnego, jak i z pojedynczej butli LPG jest bardzo niebezpieczny i niszczycielski, a przede wszystkim przebiega gwałtownie. Poniżej zamieszczam kilka linków do zdarzeń z ostatnich kilku lat, na których można zaobserwować naturę wybuchu i jego następstwa: Zdarzenie w Zabrzu Wybuch w Marsylii Wybuch gazu w Pradze Wybuch gazu w fabryce Wybuch butli z gazem na stacji benzynowej Janków Przygodzki (analiza przyczyn wybuchu i pożaru gazociągu). II. PRACE NIEBEZPIECZNE POD WZGLĘDEM POŻAROWYM 1. Definicja Prace niebezpieczne pod względem pożarowym (zwane wcześniej pracami pożarowo niebezpiecznymi) są zdefiniowane i opisane w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Zgodnie z powyższym przepisem są to prace remontowo-budowlane związane z użyciem otwartego ognia, cięciem z wytwarzaniem iskier mechanicznych i spawaniem, prowadzone wewnątrz lub na dachach obiektów, na przyległych do nich terenach oraz placach składowych, a także prace remontowo-budowlane wykonywane w strefach zagrożonych wybuchem. Pod pojęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym należy rozumieć wszelkie prace nieprzewidziane instrukcją technologiczną lub poza wyznaczonymi do tego celu miejscami jak: prace remontowo-budowlane związane z użyciem otwartego ognia, prowadzone wewnątrz obiektu i na przyległym do niego terenie, gdzie występują materiały palne lub które posiadają konstrukcję palną, prace związane ze stosowaniem gazów, cieczy palnych i wybuchowych. Do prac takich zalicza się w szczególności wszelkie prace z otwartym ogniem, podczas których występuje iskrzenie lub nagrzewanie np.: spawanie, cięcie gazowe i elektryczne, 9 S t r o n a

10 podgrzewanie instalacji, urządzeń i zaworów z substancjami palnymi, podgrzewanie lepiku i smoły itp., rozniecanie ognisk, używanie materiałów pirotechnicznych, wszelkie prace związane ze stosowaniem gazów, cieczy i pyłów przy których mogą powstać mieszaniny wybuchowe: przygotowanie do stosowania gazów, pyłów i cieczy, stosowanie tych pyłów do malowania, lakierowania, klejenia, mycia, nasycania, suszenie materiałów i substancji palnych, usuwanie pozostałości tych substancji ze stanowiska pracy. 2. Zasady prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym Zgodnie z par. 36 ww. rozporządzenia przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących spowodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu jest zobowiązany: a) ocenić zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane, b) ustalić rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu, c) wskazać osoby odpowiedzialne za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy, d) zapewnić wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje, e) zaznajomić osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu. Przy wykonywaniu prac, o których mowa powyżej należy: 1) zabezpieczyć przed zapaleniem materiały palne występujące w miejscu wykonywania prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcji budynku i znajdujące się w nim instalacje techniczne; 2) prowadzić prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach lub przy urządzeniach zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem łatwo palnych cieczy lub palnych gazów, jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości; 3) mieć w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację wszelkich źródeł pożaru; 4) po zakończeniu prac poddać kontroli miejsce, w którym prace były wykonywane, oraz rejony przyległe; 5) używać do wykonywania prac wyłącznie sprzętu sprawnego technicznie i zabezpieczonego przed możliwością wywołania pożaru. 10 S t r o n a

11 W przypadku pewnych grup obiektów należy opracować dla nich indywidualną instrukcję bezpieczeństwa pożarowego, która zgodnie z par. 6 rozporządzenia MSWiA powinna zawierać m.in. sposoby zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym. W pozostałych przypadkach zalecam również opracowanie i wprowadzenie w życie stosownej procedury, która również regulowałaby sferę prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, w tym także byłaby wiążąca dla wykonawców zewnętrznych. Realizacja takich procedur znacząco obniży prawdopodobieństwo powstania pożaru i wybuchu w następstwie prowadzenia takich prac. W procedurach prowadzenia prac należy uwzględnić następujące elementy: 1) przygotowanie miejsca prowadzenia prac, 2) sposób zabezpieczenia prac, 3) sposoby prowadzenia prac i narzędzia, które mają być użyte, 4) sposób postępowania po zakończeniu prac (procedura dozorowania kontroli miejsca). Przygotowanie budynku, pomieszczeń i rejonu do prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym polega na: oczyszczeniu pomieszczeń lub miejsc, gdzie będą wykonane prace wszelkich palnych materiałów lub zanieczyszczeń, odsunięcie na bezpieczną odległość od miejsca prowadzenia prac wszelkich przedmiotów palnych lub niepalnych w opakowaniach palnych, zabezpieczenie np. przed działaniem rozprysków spawalniczych wszelkich materiałów i urządzeń palnych, których usunięcie na bezpieczną odległość nie jest możliwe, przez osłonięcie ich arkuszami blachy, płytami gipsowymi, sprawdzeniu, czy znajdujące się w sąsiednich pomieszczeniach materiały lub przedmioty podatne na zapalenie na skutek przewodnictwa cieplnego bądź rozprysków spawalniczych nie wymagają zastosowania lokalnych zabezpieczeń, uszczelnieniu materiałami niepalnymi wszelkich przelotowych otworów instalacyjnych, kablowych, wentylacyjnych itp. znajdujących się w pobliżu miejsca prowadzenia prac, zabezpieczeniu przed rozpryskami spawalniczymi lub uszkodzeniami mechanicznymi kabli, przewodów elektrycznych, o ile znajduje się w zasięgu zagrożenia spowodowanego pracami niebezpiecznymi pod względem pożarowym. sprawdzeniu czy w miejscu planowanych prac nie prowadzono tego dnia prac malarskich lub innych przy użyciu substancji łatwo zapalnych, przygotowaniu w miejscu dokonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym m.in.: napełnionych wodą metalowych pojemników na rozgrzane odpadki drutu spawalniczego, elektrod itp. materiałów osłonowych izolacyjnych niezbędnych do zabezpieczenia toku prac, niezbędnego sprzętu pomiarowego np. do pomiaru stężeń par i gazów palnych w rejonie prowadzenia prac, 11 S t r o n a

12 gaśnic, zapewnienie stałej drożności przejść i wyjść ewakuacyjnych z miejsca prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym. Przy wykonaniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, przy użyciu cieczy, gazów i płynów mogących tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, należy przestrzegać następujących zasad: na stanowisku pracy mogą znajdować się stosowane tam ciecze, gazy i płyny palne w ilości niezbędnej do prowadzenia prac z zapasem umożliwiającym utrzymanie ciągłości pracy danej zmiany, zapas substancji znajdującej się na stanowisku pracy powinien być przechowywany w niepalnych /lub innych dopuszczalnych/, nietłukących się i szczelnych opakowaniach ustawionych w odległości co najmniej 1m od źródeł wydzielania ciepła, zabronione jest pozostawianie i przechowywanie zbędnych materiałów palnych i przedmiotów nie wykorzystywanych do wykonania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, pozostawianie opróżnionych opakowań na stanowiskach pracy jest zabronione, po zakończeniu prac wszystkie naczynia i pojemniki należy szczelnie zamknąć lub zabezpieczyć w inny sposób przed emisją do otoczenia znajdujących się w nich substancji tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe, należy na bieżąco usuwać w miarę gromadzenia się wszelkiego rodzaju odpady związane z prowadzeniem prac /np. resztki cieczy palnych, zużyte szmaty i czyściwo, wióry/, składować je w przeznaczonych do tego celu pojemnikach i wynosić na zewnątrz obiektu w wyznaczone miejsce, ciecze, gazy i płyny oraz ich pozostałości nie powinny zalegać na urządzeniach, stanowiskach, na przewodach instalacji elektrycznej i na podłożu, we wszystkich pomieszczeniach /strefach/, w których do prowadzenia prac używane są lub przechowywane są ciecze, gazy i pyły mogące tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, zabronione jest stosowanie otwartego ognia, palenie tytoniu oraz używanie narzędzi i innych przedmiotów mogących powodować iskrzenie, zabrania się prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym z użyciem otwartego ognia oraz eksploatacji urządzeń elektrycznych bez stosownych atestów w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonano inne prace związane z użyciem łatwopalnych cieczy lub palnych gazów, prace takie mogą być wykonywane wyłącznie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w pomieszczeniu nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości, podgrzewanie substancji niebezpiecznych pożarowo w naczyniach i urządzeniach do tego celu nie przeznaczonych jest zabronione. Po zakończeniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym w pomieszczeniu i pomieszczeniach sąsiadujących należy przeprowadzić kontrolę, mającą na celu stwierdzenie, czy nie pozostawiono tlących się lub żarzących cząstek w rejonie prowadzenia prac, czy nie występują jakiekolwiek objawy pożaru oraz sprzęt /np. spawalniczy/ czy został zdemontowany, odłączony od źródeł zasilania i należycie zabezpieczony przed dostępem osób postronnych. Kontrolę taką należy ponowić po upływie np. 1 godziny, a następnie 4 godzin, licząc od czasu zakończenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym /czasokres i ilość kontroli określa komisja w protokole zabezpieczenia prac, w zależności od stopnia zagrożenia/. 12 S t r o n a

13 Prace niebezpieczne pod względem pożarowym powinny wykonywane być wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje, zaś sprzęt używany do wykonania prac powinien być sprawny technicznie i zabezpieczony przed możliwością wywołania pożaru. Butle ze sprężonymi gazami mogą znajdować się na terenie obiektu wyłącznie w okresie prac i pod stałym nadzorem. W przypadku prowadzenia prac spawalniczych na wysokości, butli z gazem palnym nie należy ustawiać w rejonie bezpośredniego oddziaływania spadających rozprysków spawalniczych. Osoba, która otrzymała pisemne upoważnienie od osoby upoważnionej do sprawowania nadzoru nad przebiegiem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym powinna w szczególności: znać obowiązujące przepisy przeciwpożarowe oraz nadzorować przestrzeganie tych przepisów przez podległych pracowników, dopilnować, aby przed przystąpieniem do prac wykonane zostały wszystkie zalecenia w zakresie zabezpieczenia obiektu, budowy lub stanowisk, przewidziane w protokole zabezpieczenia prac, sprawdzić zabezpieczenia przeciwpożarowe stanowisk pracy, w których wykonywane są prace niebezpieczne pod względem pożarowym oraz wydać polecenia gwarantujące natychmiastowe usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości, wstrzymać prace z chwilą stwierdzenia sytuacji stwarzających niebezpieczeństwo powstania pożaru, do czasu usunięcia występujących nieprawidłowości, brać udział w kontroli stanowisk, pomieszczeń lub terenu po zakończeniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym. Do obowiązków wykonawcy prac niebezpiecznych pod względem pożarowym należy w szczególności: sprawdzanie czy sprzęt i narzędzia są technicznie sprawne i należycie zabezpieczone przed możliwością zainicjowania i rozprzestrzeniania pożaru, ścisłe przestrzeganie zaleceń zawartych w protokole i zezwoleniu na prowadzenie prac, znajomość przepisów przeciwpożarowych, obsługi gaśnic oraz zasad postępowania w przypadku powstania pożaru, sprawdzenie przed przystąpieniem do pracy, czy zostały wykonane wszystkie zabezpieczenia przewidziane dla danego rodzaju prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, ścisłe przestrzeganie wytycznych zabezpieczenia ustalonych dla prowadzenia danego rodzaju prac niebezpiecznych, sprawdzenie przed przystąpieniem do pracy, czy stanowisko zostało wyposażone w odpowiednią ilość i rodzaj gaśnic, rozpoczynanie prac niebezpiecznych pod względem pożarowym tylko po otrzymaniu pisemnego zezwolenia, względnie na wyraźne polecenie bezpośredniego przełożonego kierującego tokiem prac, poinstruowanie pracowników o wymaganiach przeciwpożarowych obowiązujących dla danego rodzaju prac, przerwanie pracy w przypadku stwierdzenia sytuacji lub warunków umożliwiających powstanie i rozprzestrzenianie pożaru oraz zgłoszenie tego faktu przełożonemu, 13 S t r o n a

14 meldowanie bezpośredniemu przełożonemu o zakończeniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym oraz informowanie o ewentualnych faktach zainicjowania ognia ugaszonego w czasie wykonywania prac niebezpiecznych, dokładne sprawdzenie po zakończeniu prac stanowiska i jego otoczenia, w celu stwierdzenia czy podczas wykonywania prac nie zainicjowano pożaru, wykonanie wszelkich poleceń związanych z zabezpieczeniem przeciwpożarowym prac niebezpiecznych pod względem pożarowym. Powyższe ustalenia nie dotyczą przypadków remontów kapitalnych i prac o dużym zakresie, związanych z czasowym (protokolarnym) przekazaniem budynku lub jego części wykonawcy prac i wyłączeniem go z eksploatacji. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo obiektu przejmuje wówczas wykonawca robót. 3. Najczęstsze błędy i dobre praktyki w zabezpieczeniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym Do najczęstszych błędów dotyczących prac niebezpiecznych pod względem pożarowym zalicza się: A. Brak procedur prowadzenia i zabezpieczenia prac, B. Prowadzenie danego rodzaju prac bez zgody, C. Brak lub niedostateczna analiza zagrożeń, D. Procedury nieadekwatne do miejsca i rodzaju prac oraz występujących zagrożeń, E. Zignorowanie zaleceń dotyczących zabezpieczenia, F. Niedostateczne środki zabezpieczające, G. Zabezpieczenie prac sprzętem będącym na wyposażeniu obiektu, przemieszczanie gaśnic poza ustalone i oznakowane miejsca ich lokalizacji w obiekcie, H. Brak znajomości obsługi sprzętu stanowiącego zabezpieczenie prac (np. gaśnic), I. Brak kontroli miejsca prowadzenia prac po ich zakończeniu (dozorowania), J. Wykonywanie prac sprzętem uszkodzonym lub/i przez osoby bez wymaganych kwalifikacji i przeszkolenia, K. Brak znajomości procedur ewakuacyjnych oraz powiadamiania o zagrożeniu obowiązujących w danym obiekcie i na terenie (np. brak dezaktywacji systemów detekcji pożaru w miejscu prowadzenia prac, brak powiadomienia zakładowej służby ratowniczej czy ochrony obiektu). W mojej ocenie większości z nich można uniknąć, pod warunkiem jednak określenia odpowiednich i adekwatnych procedur, a następnie ich ścisłego przestrzegania i egzekwowania oto moje podpowiedzi: A. Określenie odpowiednich procedur w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, a w przypadku obiektów, dla których nie jest ona wymagana procedur wewnętrznych; opracowanie takich procedur powinno nastąpić w porozumieniu z technologiem/działem technicznym, B. Wprowadzenie awizowania (zapowiedzi) prac i wyznaczenie osoby kompetentnej do udzielania zgody na ich przeprowadzenie; system nie powinien być zbyt skomplikowany, należy też wyznaczyć więcej niż jedną osobę udzielającą zgodę, 14 S t r o n a

15 C. Żądanie dokumentów potwierdzających kwalifikacje pracowników wykonujących prace oraz stanu technicznego sprzętu; proponuję kserokopie dokumentów przechowywać w dokumentacji prac co najmniej do zakończenia prac, D. Wyznaczenie osób nadzorujących prace i egzekwujących zabezpieczenie tych prac; osoby te powinny być przeszkolone oraz mieć prawo i obowiązek przerwania prac w przypadku stwierdzenia niewłaściwego ich zabezpieczenia, a w przypadku obiektów przemysłowych powinny znać ewentualny proces technologiczny oraz strefy i pomieszczenia zagrożone wybuchem, E. Wyznaczenie minimalnego sposobu zabezpieczenia miejsca prowadzenia prac oraz wprowadzenie zasady zabezpieczania prac sprzętem niestanowiącym wyposażenia obiektu (w szczególności dotyczy to gaśnic); ja stosuję następujący zapis: Miejsca wykonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym należy wyposażyć w gaśnice w ilości i rodzaju umożliwiającym likwidację wszystkich źródeł pożaru. Zabezpieczenie takich prac nie może stanowić sprzęt będący na wyposażeniu obiektu. Podmioty wykonujące usługi w tym zakresie powinny zadbać o zabezpieczenie prac własnym sprzętem niezbędnym minimum jest gaśnica proszkowa GP-4X do gaszenia grup pożarów ABC, koc gaśniczy oraz wiadro z wodą. F. Opracowanie wyciągu procedur postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia dla podmiotów zewnętrznych wykonujących prace oraz sposobu dokumentowania zapoznania się z nimi (można załączyć je do umowy lub zlecenia), G. Opracowanie sposobu dokumentowania dozoru miejsca prac po ich zakończeniu, H. Wprowadzenie zakazu prowadzenia prac w strefach i pomieszczeniach zagrożonych wybuchem lub jeśli to konieczne określenie specjalnych wymagań w zezwolenia nu prowadzenie prac; w takich przypadkach należy zwrócić szczególną uwagę: na możliwość usunięcia źródła emisji par cieczy i gazów wybuchowych lub obniżenia ich stężenia znacznie poniżej dolnej granicy wybuchowości, na sprawność innych instalacji wpływających na eliminację niebezpiecznego stężenia (np. wentylacja), czy po opróżnieniu instalacji lub zbiornika nie jest możliwe ich omyłkowe uruchomienie/napełnienie w trakcie prowadzenia prac, czy prowadzenie prac nie spowoduje uruchomienia instalacji gaśniczych lub wykrywania pożaru. 4. Przykłady zdarzeń zainicjowanych pracami niebezpiecznymi pod względem pożarowym Jedną z częstych przyczyn pożarów dachów i poddaszy, ale także hal magazynowych i produkcyjnych czy też mieszkań są prace remontowe i dekarskie (prowadzone z użyciem otwartego ognia). Za każdym razem, gdy media informują o pożarze dachu pierwszą podawaną przyczyną zdarzenia są prace dekarskie lub innego rodzaju prace remontowe. Nie zawsze tak jest naprawdę, ale w wielu przypadkach znajduje to potwierdzenie w późniejszych ustaleniach śledczych. Nie jest to wyłącznie przypadłość polska. Nawet pożar na dachu szwedzkiej elektrowni atomowej wywołali pracownicy podgrzewający papę palnikami gazowymi (było to w roku 2008)! Poniżej linki do informacji i materiałów wideo z tego typu pożarów: 15 S t r o n a

16 pożar w Lublinie wybuchła butla LPG pozostawiona na dachu przez dekarzy: pożar w Katowicach (2014r.): pożar poddasza na rybnickim rynku: pożar hotelu wskutek prac spawalniczych: pożar kościoła św. Katarzyny w Gdańsku - przyczyną pożaru było zwarcie instalacji elektrycznej, spowodowane przez niesprawne narzędzia pozostawione przez dekarza: film z pożaru: Pożar Zamku Książ więźba dachowa zajęła się od palnika podczas prac remontowych na poddaszu: Życzę powodzenia w realizacji obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej. W razie pytań i wątpliwości zapraszam do współpracy! Kamil Kwosek tel ; kamil@ippoz.pl WYKAZ PRZEPISÓW PRZYWOŁANYCH W OPRACOWANIU [1] ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie tekst jednolity Dz. U. z 2015r. poz (Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 17 lipca 2015r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia) [2] ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI z dnia 16 sierpnia 1999r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych z późniejszymi zmianami Dz. U. z 1999r. Nr 74, poz. 836 z późniejszymi zmianami [3] ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI z dnia 7 czerwca 2010r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów Dz.U. z 2010r. Nr 109, poz S t r o n a