1/ ,50 zł (w tym VAT 5%) SZKOLENIA TECHNICZNE 2014 PALIWA STAŁE WARSZTATY Z FOTOWOLTAIKI BLOKADY WYZIEWÓW

Transkrypt

1 1/2014 Nr ind SZKOLENIA TECHNICZNE 2014 PALIWA STAŁE WARSZTATY Z FOTOWOLTAIKI BLOKADY WYZIEWÓW 15,50 zł (w tym VAT 5%) Patronat Polskiej Korporacji Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji Reklama Nakład 2500 egz.

2 AUTOMATYCZNE PALNIKI NA BIOMASĘ LIDER PALNIKÓW NA PELLET nowa generacja palników Opatentowana technologia spalania nadciśnieniowego brak zagrożenia cofnięcia płomienia Opatentowany system mieszania paliwa w komorze paleniskowej znacznie wydłuża czas bezobsługowej pracy Możliwość kontroli procesu spalania przy użyciu szerokopasmowej sondy lambda Automatyczna praca: rozpalanie, czyszczenie, kontrola płomienia Płynna (elektroniczna) regulacja mocy Sterownik Pellas X R.ControlTOUCH: Dotykowy, kolorowy wyświetlacz graficzny Zdalna obsługa sterownika z poziomu pomieszczeń bez potrzeby wizyty w kotłowni Statystyki regulator przechowuje w pamięci dane statystyczne pracy systemu Informacje o ilości paliwa w zasobniku Kompatybilny z automatyką kotła olejowego i gazowego Modułowa budowa regulatora możliwa jest rozbudowa systemu sterowania podłączając 3 pompy (pompa kotła, pompa cwu, pompa mieszacza), a poprzez moduły rozszerzające dodatkowo 4 obwodów grzewczych z siłownikami mieszaczy Sterowanie wszystkimi dostępnymi obiegami Dwa rodzaje menu menu proste oraz menu zaawansowane (serwisowe) Niska emisja CO i CO 2 Niska bezwładność cieplna Automatyczny start po zaniku napięcia pamięć ostatnich ustawień Wysoka sprawność spalania do 99 % Wykonany ze stali szlachetnych Palenisko wykonane z najwyższej jakości stali żaroodpornej Niski pobór prądu Zamiennik palników olejowych i gazowych 3 lata gwarancji Palniki o mocach Kw PRODUCENT PHU ISOL s.c Piła, ul. Szybowników 39 tel.: , fax: biuro@pellasx.pl,

3 Szanowni Państwo W wielu firmach w nowy rok tradycyjnie wchodzi się z nowymi planami. Dotyczy to oczywiście także Polskiego Instalatora, który chcemy rozwijać zarówno w zakresie zawartości merytorycznej, jak i poprawy ogólnego wyglądu. Zmiany obejmą również naszą stronę internetową. A wszystko to w celu uatrakcyjnienia i wzbogacenia oferty informacyjnej, jaką Państwu dostarczamy. Tak więc w nowym roku planujemy w ramach kontynuacji cyklu wywiadów i przeglądu opinii firm z rynku instalacyjnego nadal poruszać istotne problemy związane z działalnością zawodową, edukacją, uwarunkowaniami formalnoprawnymi czy też wdrażaniem nowych przepisów i technologii. Barwność życia gospodarczego i tempo zmian wciąż dostarczają tu mnóstwo niezwykle ciekawych tematów. W tym numerze przegląd opinii i propozycji firm w zakresie szkoleń technicznych na 2014 r. Rozpoczynamy także nowe cykle artykułów o charakterze poradnikowym, techniczno-praktycznym. W styczniu, pod szyldem Warsztatów instalatora OZE, prezentujemy pierwszy odcinek z serii dotyczącej różnych aspektów realizacji małych instalacji fotowoltaicznych. W numerze lutowym PI startujemy natomiast z cyklem poświęconym termomodernizacji. Jak ostatnio się mówi, kompleksowe i masowe działania w tym obszarze to jedno z trudniejszych wyzwań, z jakimi będą się musieli zmierzyć projektanci, wykonawcy czy inspektorzy nadzoru. Co do zmiany wyglądu PI, to mamy nadzieję, że nasze działania już są widoczne. W Państwa ręce oddaliśmy pierwszy tłuściejszy numer po czasach odchudzania, z grubszą okładką i poszczególnymi stronami. Stopniowo ewoluujemy też z makietą, poprawiając jej jakość. Jak już wspomniałam, wiele uwagi chcemy także poświęcić naszej stronie internetowej, wyposażając ją w nowe funkcjonalności i sprzęgając z artykułami w drukowanym wydaniu PI. Na stronie będą publikowane rozszerzenia do artykułów, będą też udostępniane np. wzory pism czy protokołów do pobrania. W najbliższych tygodniach planujemy ponadto uruchomić nową podstronę Praca i szkolenia, na której będziemy zamieszczać aktualne ogłoszenia na początek dotyczące szkoleń dla instalatorów. Docelowo będzie tam także swoista giełda pracy. Lubię to! 1/2014 Zapraszam do lektury Joanna Jankowska redaktor naczelna PI FORUM, OPINIE, POLEMIKI SPIS TREŚCI 4 Szkolenia dla instalatorów i projektantów. Opinie oraz plany firm na 2014 r. Z KORPORACJI 9 Złoty Instalator dla najlepszych za rok 2013 INSTALACJE GRZEWCZE 10 Rynek kotłów stałopalnych w Polsce. Charakterystyka i perspektywy Grzegorz Ojczyk 13 Montaż kotłów na paliwa stałe w systemie otwartym i zamkniętym, w tym w układzie z zaworami mieszającymi Marek Kroczek 16 Paliwa stałe i ich jakość Damian Żabicki 18 Grzejniki konwektorowe, praktyczne aspekty doboru i montażu Robert Skomorowski WARSZTATY INSTALATORA OZE 20 Ogniwa fotowoltaiczne. Energia słoneczna Paweł Kowalski ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII 23 Dobór długości pionowych gruntowych wymienników pomp ciepła Stanisław Zbrojkiewicz 26 Jak wybrać płyn do kolektorów gruntowych pomp ciepła? Marcin Śliwa, Tomasz Piksa INSTALACJE GAZOWE 28 Przeglądy instalacji gazowych. Procedury, uchybienia i zalecenia Janusz Jania, Jacek Futkowski 34 Stacjonarne systemy detekcji gazów Krzysztof Chmielewski WENTYLACJA I KLIMATYZACJA 38 Dobór, montaż i obsługa klimatyzatorów ściennych. 10 głównych zaleceń Maciej Danielak INSTALACJE ZEWNĘTRZNE 40 Instalacje przeciwoblodzeniowe diabeł tkwi w szczegółach Jerzy Rolewicz 44 Wpusty dachowe ogrzewane Aleksandra Gwiazdowska 46 Zagospodarowanie wody deszczowej. Odpowiedzi na podstawowe pytania Jakub Koczorowski INSTALACJE SANITARNE 48 Zabezpieczenia przed wyziewami z kanalizacji w budynku i jego okolicy Jerzy Janicki DORADCA ENERGETYCZNY 51 Aktualizacja programu Audytor OZC PRAWO I FINANSE 52 Różnicowanie podwykonawców w prawie zamówień publicznych Przemysław Gogojewicz Z ŻYCIA BRANŻY 25, 32, 50, 53, 55 Warto wiedzieć 56 Nowe urządzenia 3

4 FORUM, OPINIE, POLEMIKI Możliwość udziału w specjalistycznych szkoleniach organizowanych przez firmy z rynku instalacyjnego to dla wielu instalatorów, projektantów czy dystrybutorów istotne wsparcie w zakresie rozwoju zawodowego. To także niezwykle ważny aspekt działalności wszystkich dbających o markę producentów. Dlatego też poprosiliśmy współpracujące z nami firmy, reprezentujące różne branże, o krótką wypowiedź na ten temat. Zapytaliśmy o plany związane z organizacją szkoleń w 2014 r., doświadczenia z wcześniejszych spotkań z instalatorami i projektantami oraz o tematy, które wywołują największe zainteresowanie. Pytaliśmy także o to, jak oceniają funkcjonowanie swoich stron internetowych w zakresie pomocy szkoleniowej oraz czy planują wprowadzać nowe formy przekazu w bieżącym roku. Z oczywistych powodów na naszych łamach możemy zaprezentować opinie tylko niektórych firm. Jednak szersze informacje i oferty konkretnych szkoleń będą systematycznie się pojawiać na naszej stronie internetowej Na przełomie stycznia i lutego uruchomimy na niej nową główną zakładkę: Szkolenia i praca, która m.in. ma służyć przekazywaniu bieżących informacji o organizowanych szkoleniach oraz ich podsumowaniu. Szkolenia dla instalatorów i projektantów Opinie oraz plany firm na 2014 r. Robert Bosch Sp. z o.o. Buderus Piotr Narkiewicz, kierownik działu marketingu komunikacyjnego Bosch Termotechnika Z nowym rokiem Buderus rozszerza program szkoleń o nowe moduły tematyczne, doceniając tę formę podnoszenia kompetencji swoich partnerów i umacniania, dzięki nim, wizerunku marki na rynku. Oprócz standardowych szkoleń handlowych (prezentujących ofertę i podstawowe zastosowanie urządzeń), nacisk położony będzie na specjalistyczne szkolenia techniczne, pozwalające na zdobycie nie tylko wiedzy teoretycznej, ale i praktycznej. Szkolenia techniczne prowadzone są w naszych specjalnie wyposażonych salach szkoleniowych, gdzie uczestnicy mogą doskonalić swoje umiejętności, sprawdzając w praktyce obsługę i działanie urządzeń oraz osprzętu i automatyki. W ten sposób możliwe staje się dogłębne przyswojenie np. zasad instalacji i pierwszego rozruchu kotła, łączenia automatyki czy doboru i serwisu urządzeń oraz osprzętu. Dodatkowo, podczas szkoleń wykorzystywane są techniki multimedialne, filmy, animacje, co uatrakcyjnia przekaz informacji oraz czyni je bardziej przystępnymi. Szkolenia techniczne kierowane są do specjalistów z branży instalatorów i serwisantów, którzy już pracują lub dopiero chcą rozpocząć pracę z urządzeniami Buderus. Odrębną i niezwykle znaczącą grupę odbiorców szkoleń stanowią projektanci. Będzie im dedykowana niezależna seria szkoleń, podczas których zostaną poruszone tematy dotyczące głównie nowych technologii oraz doboru urządzeń do wymogów użytkownika i charakteru instalacji. Tego typu spotkania będą mieć charakter seminaryjny i często połączone będą z panelem dyskusyjnym. Kolejną formą przekazywania wiedzy specjalistom są wdrożone przez Buderus szkolenia internetowe (tzw. e-szkolenia). Partnerzy Buderusa (firmy współpracujące) mają dostęp do specjalnej platformy, na której e-szkolenie można odbyć bez wychodzenia z domu, o dowolnej porze dnia, na każdym komputerze z dostępem do internetu. Można je przerwać w dowolnym momencie i ponownie do niego wrócić. Po poprawnym zaliczeniu pytań testowych, można wydrukować imienny certyfikat. Oczywiście, oprócz samych szkoleń, istotne są dziś także udostępniane materiały. Stanowią one nie tylko ważne uzupełnienie informacji przekazywanych podczas szkoleń, ale i narzędzie do codziennej pracy instalatorów, serwisantów, czy projektantów. Właśnie dlatego Buderus tworzy wiele nowych pomocy: materiałów drukowanych, programów doborowych, arkuszy kalkulacyjnych, aplikacji, portali internetowych, które są dedykowane poszczególnym grupom specjalistów. Cichewicz Kotły C.O. Sp. z o.o. Robert Cichewicz, prokurent Jeszcze w styczniu planujemy otwarcie w Grodzisku Mazowieckim (kierunek Żyrardów), przy ul. Orlicz Dreszera 14, nowego centrum szkoleniowo-dydaktycznego z zakresu OZE. Centrum to, działające pod szyldem tanieogrzewanie sp.j., to nasz pomysł na edukację instalatorów oraz inwestorów w zakresie odnawialnych źródeł energii oraz możliwości korzystania z dofinansowania do inwestycji w tym sektorze. Niestety, polscy hurtownicy nie są zainteresowani takimi pomysłami, dlatego też jego realizacji my się podjęliśmy jako firma od kilkudziesięciu lat produkująca na polskim rynku kotły na biomasę. Podobne punkty szkoleniowo-dydaktyczne otworzyliśmy już w Grudziądzu (ul. Rapackiego 37) i Płońsku (ul. Rzemieślnicza 11). Poszukujemy kolejnych lokalizacji. Otwarciu centrum będzie towarzyszyć szkolenie z zakresu odnawialnych źródeł energii oraz nowego programu dofinansowującego urządzenia zasilane z OZE Prosument. Odbędzie się też pokaz działania kominków peletowych oraz kotła peletowego. Podczas naszych najbliższych szkoleń, organizowanych w kilku terminach do końca lutego bieżącego roku w ośrodkach dydaktyczno-szkoleniowych w Grodzisku Mazowieckim, Płońsku i Grudziądzu, m.in. będzie omawiana tematyka: doboru i montażu kotłów c.o. oraz systemów grzewczych na biomasę, w tym słomę, pelety, brykiety, pestki, zboże; doboru i montażu zestawów fotowoltaicznych i ogniw solarnych; dofinansowania na ww. produkty w ramach programu Prosument. Szkolenia są oczywiście bezpłatne. Można kontaktować się w tej sprawie z działem szkoleń i doradztwa producenta. 4 Polski Instalator 1/2014

5 FORUM, OPINIE, POLEMIKI Ferro S.A. Łukasz Biernacki, product manager Firma Ferro co roku organizuje szkolenia dla instalatorów, serwisantów i dystrybutorów. W tym celu wykorzystujemy Centrum Laboratoryjno-Szkoleniowe unikatową na polskim rynku jednostkę badawczą, która powstała z inicjatywy inżynierów działu technicznego Ferro, współpracującą z AGH oraz z krakowskim Instytutem Nafty i Gazu. W naszym centrum szkoleniowym na stanowiskach badawczych demonstrujemy pracę urządzeń we wszystkich cyklach pracy, a uczestnicy szkoleń mają możliwość samodzielnego programowania i regulacji pracującej instalacji. Duży nacisk kładziemy na prezentację kontroli jakości produktów pod kątem wytrzymałości na zginanie, wysokie ciśnienie i wysoką temperaturę w ten sposób uczestnicy sprawdzają baterie i zawory. Zakres szkoleń jest bardzo szeroki i obejmuje zagadnienia techniki grzewczej oraz armatury sanitarnej, takie jak: zawory testy wytrzymałościowe, kontrola jakości; armatura regulująca i zabezpieczająca w instalacji jej rola i funkcje oraz właściwy montaż; Isko Sp. z o.o. Damian Strugała, dyrektor handlowy Nasza firma, jako producent i właściciel określonych marek produktów oraz dystrybutor, od ponad 20 lat organizuje samodzielnie lub wspólnie z producentami szkolenia techniczne, w szczególności dla instalatorów i doradców technicznych (sprzedawców). Ich organizację ułatwia nam posiadanie własnego, nowoczesnego ośrodka szkoleniowego. W zależności od potrzeb i wymagań organizujemy również szkolenia i prezentacje w terenie, głównie u naszych klientów. W bieżącym roku chcemy się szczególnie skoncentrować na szkoleniach o charakterze techniczno-serwisowo-marketingowym, z podziałem na określone rodzaje marek produktów. Będą one kierowane do określonych grup słuchaczy: zarówno instalatorów, jak i doradców technicznych oraz projektantów, którzy będą mogli dokonać wyboru odpowiedniej dla siebie tematyki. Zasadnicze cele tych szkoleń to poprawienie jakości wykonywania i obsługi technicznej instalacji oraz przekazanie wiedzy praktycznej, zarówno w zakresie technicznym, jak i funkcjonowania na rynku instalacyjnym. Aby osiągnąć system rozdzielaczy mosiężnych zakres stosowania i regulacja; system elektronicznego sterowania ogrzewaniem podłogowym elementy składowe, programowanie i podłączanie; pompy energooszczędne obsługa, właściwości; przegląd oferty w zakresie armatury sanitarnej ze szczególnym uwzględnieniem nowości produktowych; baterie i natryski oszczędzające wodę zasada działania. Spotkaniom w laboratorium towarzyszą prezentacje multimedialne i oczywiście ożywione dyskusje. Największe zainteresowanie wywołują nowości i testy produktów. Oprócz szkoleń stacjonarnych organizujemy również wyjazdowe, których koordynacją zajmują się przedstawiciele handlowi Ferro. Uczestnicy szkoleń otrzymują katalogi, materiały techniczne i reklamowe oraz są informowani o dostępności wszystkich pomocy na naszej stronie internetowej. Ukończenie szkolenia jest równoznaczne z otrzymaniem imiennego certyfikatu podpisanego przez prezes Ferro, Anetę Raczek. Obserwujemy stale rosnące zainteresowanie tą formą przekazywania wiedzy. Oprócz świetnego zaplecza badawczego dysponujemy profesjonalną kadrą. Nasi szkoleniowcy to inżynierowie z dużym doświadczeniem zawodowym oraz kompetencjami trenerskimi. Szkolenia są niewątpliwym wsparciem dla instalatorów, mamy również nadzieję, że oprócz wiedzy teoretycznej i praktycznej propagujemy kulturę techniczną. te efekty, planujemy realizować szkolenia na zasadzie wskazywania najczęściej popełnianych błędów technicznych, możliwości montażowych oraz wykazania określonych korzyści dla instalatorów i użytkowników (przy zastosowaniu sprawdzonych i dobrych jakościowo towarów). Oczywiście, będziemy także prezentować produkty oraz przypominać zasady ogólnej wiedzy technicznej i bezpieczeństwa pracy. Z naszych doświadczeń wynika, że w zakresie montażu instalacji grzewczych z kotłami na paliwa stałe wciąż występują ogromne problemy. Ten temat był przez nas prezentowany niedawno w kilku artykułach w Polskim Instalatorze. Jeśli chodzi o materiały techniczne zamieszczane na naszej stronie internetowej, to liczymy, że dzięki tym informacjom w coraz większym stopniu docieramy do instalatorów, projektantów, ale również do użytkowników. Duża w tym względzie jest rola bezpośrednich spotkań z instalatorami i projektantami, podczas których zwracamy ich uwagę na to, że informacje techniczne o produktach są na bieżąco aktualizowane na naszej stronie internetowej. Takie sprzężenie szkoleń i spotkań z działaniami w internecie powinno ułatwić utrwalenie wiedzy w zakresie coraz to bardziej skomplikowanych, innowacyjnych rozwiązań technicznych. Szczegółowy plan szkoleń na najbliższe miesiące, wraz z tematami i rodzajem szkoleń, jest już dostępny na naszej stronie internetowej. Wystarczy się zarejestrować, a w odpowiedzi zaproponujemy minimum dwa terminy z przedmiotowych szkoleń. Reklama 5

6 FORUM, OPINIE, POLEMIKI KAPE S.A. Polsko-Japońskie Centrum Efektywności Energetycznej Katarzyna Świerczewska, kierownik, Polsko-Japońskie Centrum Efektywności Energetycznej w Krajowej Agencji Poszanowania Energii S.A. Kampmann Polska Sp. z o.o. Maciej Danielak, kierownik działu sprzedaży Dla firmy specjalistycznej o bardzo szerokiej palecie produktów, jaką jest Kampmann, kontakt z instalatorami, projektantami oraz hurtowniami specjalistycznymi jest szczególnie istotny. Ponieważ kładziemy nacisk na cały system oraz jego funkcjonalność, a nie tylko na pojedyncze urządzenie, ważne jest, aby oferować naszym klientom również szkolenia i konsultacje. Strategią firmy Kampmann jest bezpośredni kontakt z klientem, np. z instalatorem czy inwestorem. Tak więc codziennie, w każdym regionie Polski Unical Polska Sp. z o.o. Bartosz Świetliński, dział techniczny Oddział firmy Unical w Polsce przeprowadza coroczny cykl szkoleń dla projektantów, instalatorów lub serwisantów w nowoczesnej sali szkoleniowej w Zabrzu. Szkolenia są prowadzone w małych, kilkuosobowych grupach w taki sposób, aby każdy z uczestników miał możliwość bezpośredniego kontaktu z urządzeniem. W zależności od stopnia zaawansowania kursantów, szkolenia mają cykl jedno- lub dwudniowy i obejmują zarówno część teoretyczną (ok. 30%), jak i praktyczną (ok. 70%). Zajęcia polegające na bezpośredniej ingerencji w zakres budowy kotła, jego demontażu oraz ponownym montażu, a także wykonaniu tzw. pierwszego uruchomienia są odbierane bardzo pozytywnie. Działalnością szkoleniową w Krajowej Agencji Poszanowania Energii S.A. (KAPE) zajmuje się Polsko-Japońskie Centrum Efektywności Energetycznej. Specjalistyczne szkolenia, skierowane głównie do branż energochłonnych, bazują na praktycznych osiągnięciach polskich przedsiębiorstw, a także wieloletnich doświadczeniach gospodarki japońskiej i europejskiej. Zapraszamy na nie inżynierów, kadrę techniczną i ekonomiczną, kadrę zarządzającą, służby nadzoru energetycznego, a także konsultantów i projektantów świadczących usługi dla przedsiębiorstw oraz wszystkich zainteresowanych problematyką efektywnego zarządzania i użytkowania energii. Przeszkoliliśmy już około 2500 osób oraz zorganizowaliśmy szereg seminariów i warsztatów w obszarze efektywności energetycznej, zarówno w systemie otwartym, jak i zamkniętym. Z końcem 2013 r. uruchomiliśmy np. nowy cykl szkoleń Energooszczędne biuro, adresowany do kadry technicznej, administracyjnej, ekonomicznej oraz zarządzającej nieruchomościami i ochroną środowiska w budynkach biurowych. Inne obszary tematyczne naszych szkoleń, które szczególnie mogą zainteresować instalatorów i projektantów instalacji, to m.in.: zarządzanie energią i racjonalne jej użytkowanie, udział w systemie Białych Certyfikatów (autorskie warsztaty szkoleniowe), audytor efektywności energetycznej i menadżer ds. energii (szkolenia kompleksowe dające przekrojową wiedzę), stosowanie technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii. Do dyspozycji uczestników szkoleń mamy salę szkoleniową oraz laboratorium efektywności energetycznej, w którym odbywają się praktyczne warsztaty z wykorzystaniem urządzeń przemysłowych. Podczas szkoleń w laboratorium prowadzimy praktyczne ćwiczenia z metod efektywnego użytkowania urządzeń przemysłowych, mających na celu obniżenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw i podniesienie ich konkurencyjności. Należy podkreślić, że nasze przemysłowe laboratorium efektywności energetycznej jest jedynym tego rodzaju ośrodkiem szkoleniowym w kraju. Wyposażone zostało w sześć typowych, opomiarowanych urządzeń eksploatowanych w zakładach, które generują wysokie zużycie energii. Ćwiczenia prowadzimy z wykorzystaniem stanowisk: układu pomp, wentylatora, zestawu sprężarek, szybkiej wytwornicy pary, palnika, odwadniaczy oraz stanowiska oświetleniowego z nowoczesnym systemem sterowania. możliwe jest bezpośrednie spotkanie z naszym pracownikiem i skonsultowanie z nim problemu. Oczywiście, co roku oferujemy także szkolenia dla instalatorów i projektantów. W 2014 r. chcemy szczególny nacisk położyć na omówienie zagadnień dotyczących nowych wymagań dyrektywy ErP w odniesieniu do naszych urządzeń, jak i zagadnień regulacyjnych. Przedstawienie możliwości w zakresie rozwiązań hotelowych, budowy systemów centralno-decentralnych, jak i specjalnych projektów systemów podłogowych to tematy, które naszym zdaniem również spotkają się z dużym zainteresowaniem. Szkolenia mają charakter jednorazowy, dlatego staramy się, aby wszystkie materiały techniczne oraz kalkulatory doboru dostępne były na naszej stronie internetowej. Zapraszamy do kontaktu z nami poprzez tę stronę. Jako producent urządzeń grzewczych szczególną uwagę poświęcamy rzetelnej i profesjonalnej obsłudze klienta końcowego i użytkownika. Podczas weryfikacji osób, które są zainteresowane uzyskaniem certyfikatu Autoryzowanego Instalatora lub Autoryzowanego Serwisu w zakresie naszych produktów, zwracamy uwagę na ich doświadczenie oraz indywidualne predyspozycje. Nabór na serwisantów jest prowadzony stale, należy jednak mieć na uwadze, że naszym głównym atutem jest jakość, a nie ilość, tym samym liczba zamiejscowych serwisów jest ściśle kontrolowana. Wytypowane firmy serwisowe, które w 2013 r. szczególnie wyróżniły się w swojej pracy, zostały przez nas wyróżnione i otrzymały status Serwisu Fabrycznego Unical QTEAM. Serwis taki otrzymuje wiele dodatkowych obowiązków, ale również przywilejów, dzięki którym nasze usługi, w tym podejście do klienta, są wysoko oceniane. Ponieważ oferta Unical jest ciągle poszerzana, każdy z Autoryzowanych Serwisantów jest zobowiązany do okresowego uczestnictwa w szkoleniach. Obecnie nasza sala szkoleniowa jest np. wyposażana w urządzenia 6 Polski Instalator 1/2014

7 FORUM, OPINIE, POLEMIKI zasilane peletami, zarówno małej, jak i średniej mocy, dzięki czemu serwisanci będą mogli dogłębnie zapoznać się z takimi kotłami, ich obsługą i ustawieniem najlepszych parametrów pracy. Oprócz ściśle technicznych aspektów urządzeń grzewczych, zwracamy uwagę na rozwiązywanie problemów w nowych lub istniejących instalacjach, celem przywrócenia bezpieczeństwa oraz prawidłowej pracy zarówno urządzeń grzewczych, jak i całych układów. Unical organizuje również zewnętrzne spotkania z projektantami i instalatorami, które prowadzą regionalni kierownicy sprzedaży, prezentując najnowsze urządzenia trafiające na rynek. Bardzo bogata oferta urządzeń UNICAL wymusza organizację kilkudziesięciu szkoleń w ciągu roku. Wraz z początkiem 2014 r. na naszej nowej stronie internetowej będzie można znaleźć wiele przydatnych informacji, zarówno technicznych, jak i marketingowych, schematów instalacji, urządzeń oraz innych produktów, które można zaprezentować klientowi. Liczymy, że wewnętrzne forum serwisowe ułatwi wymianę doświadczeń między instalatorami i serwisantami pozwalając na podniesienie kwalifikacji i jakości świadczonych usług. VESBO Poland Sp. z o.o. Michał Kmiecik, dyrektor handlowy W tym roku będziemy kontynuować cykl autorskich spotkań, funkcjonujących pod nazwą Śniadania VESBO i organizowanych w partnerskich hurtowniach. Są to działania o charakterze edukacyjnym, skierowane zarówno do pracowników hurtowni, jak i instalatorów dokonujących w nich zakupów. Naszych prelegentów można będzie także posłuchać podczas Seminariów Regionalnych dla branży instalacyjnej, które odbywać się będą w sześciu miastach Polski. Planujemy również uruchomić platformę edukacyjną Akademia VESBO. Będzie to strona internetowa, na której zarówno instalatorzy, jak i właściciele i pracownicy hurtowni będą mieli okazję zapoznać się z naszymi produktami oraz obejrzeć filmy instruktażowe dotyczące montażu poszczególnych typów instalacji. Znajdzie się tu także miejsce na fachowe porady i artykuły, informacje o zbliżających się Śniadaniach z VESBO i Seminariach Regionalnych oraz relacje z imprez szkoleniowych czy wyjazdów studyjnych do Turcji, gdzie mieści się fabryka VESBO. Dodam, że w nadchodzącym roku wyjazdy takie stanowić będą główną nagrodę we wdrażanych w ramach Viega Sp. z o.o. Tomasz Pawlak, przedstawiciel handlowy Od marca 2010 r. firma Viega ma własne centrum szkoleniowe przy ul. Postępu 6 w Warszawie. Obiekt znajduje się w budynku klasy A i ma powierzchnię ponad 200 m². Centrum podzielone jest na dwie części: salę do prezentacji multimedialnych oraz część ekspozycyjno-warsztatową. Ekspozycja obejmuje najważniejsze produkty Viega z dziedziny techniki instalacji zaprasowywanych, stelaży podtynkowych i techniki odprowadzania wody. Prezentowane są tam zarówno pojedyncze wyroby, jak i przykłady zmontowanych instalacji wody użytkowej, centralnego ogrzewania czy gazu. W tej części do dyspozycji uczestników szkoleń jest również specjalnie wyposażony stół, przy którym każdy może samodzielnie wypróbować technikę zaprasowywania i opanować podstawowe zasady montażu systemów. Szkolenia organizujemy przede wszystkim dla instalatorów, handlowców Akademii VESBO programach dla kupujących produkty VESBO lojalnościowym dla instalatorów i partnerskim dla hurtowni. Warto zatem śledzić informacje o starcie Akademii VESBO, bowiem znajdzie się tam nie tylko wiele cennych informacji i porad, ale także za jej pośrednictwem można będzie rejestrować swoje zakupy i zdobywać cenne nagrody. Do tej pory w zakresie szkoleń przede wszystkim skupialiśmy się na pracy z instalatorami organizowaliśmy dla nich wspomniane Śniadania VESBO, nagradzaliśmy naszą firmową odzieżą czy zgrzewarkami. I tę współpracę chcemy kontynuować także w tym roku, przekazując instalatorom informacje na temat innowacji VESBO w zakresie systemu instalacji PP-R, lepiej zapoznając ich z jakością naszych systemów oraz zwiększając intensywność praktycznych szkoleń, dotyczących montażu i użytkowania. Według nas zawsze warto inwestować w bezpośrednie relacje, które mają miejsce podczas spotkań z instalatorami, ponieważ tylko takie relacje dają możliwość obustronnej wymiany cennych informacji. Instalatorzy to szczególnie zapracowany naród nie zawsze mają czas na śledzenie zmian na stronie internetowej, natomiast na zorganizowanych z myślą o nich spotkaniach, mają szansę poznać nowości w ofercie i uzyskać praktyczne wskazówki, które dotyczą produktów, a także zadać pytania wynikające z ich doświadczeń. My z kolei dzięki takim spotkaniom otrzymujemy informację zwrotną od instalatorów na temat ich wymagań i oczekiwań, co pozwala nam dostosować działania do potrzeb. Tak zresztą działa firma VESBO na całym świecie, co reguluje schemat jakości VESBO. z branży sanitarno-grzewczej i projektantów. Program spotkań obejmuje część teoretyczną, dotyczącą oferty Viega, odpowiedniego doboru materiałów instalacyjnych czy zasad montażu, jak i zajęcia praktyczne, polegające np. na zaprasowywaniu złączek, montażu przycisków do stelaży i odpływów liniowych. Podczas szkoleń zapewniamy wszystkim uczestnikom catering. Każdy z gości otrzymuje też zestaw materiałów pomocnych w pracy z produktami Viega, takich jak katalog produktów, poradniki techniczne czy prospekty. Zajęcia w centrum szkoleniowym nie są jedynie wykładami. Doświadczenie pokazuje, że to również bardzo ciekawe forum wymiany informacji i okazja do rozwiązywania problemów, z którymi spotykają się zarówno wykonawcy, jak i handlowcy. Dla tych pierwszych ważne są takie zagadnienia, jak korozja materiałów i sposoby jej uniknięcia czy montaż w trudno dostępnych miejscach. Handlowców interesuje natomiast np. dobór produktów do niestandardowych rozwiązań w łazienkach. Firma Viega stara się docierać także do nowych grup odbiorców. Przykładem jest nawiązanie współpracy z Polskim Zrzeszeniem Płytkarzy. W pracy glazurników na porządku dziennym są m.in. kłopoty ze zmianą prowadzenia dróg przewodów lub konieczność łączenia dwóch różnych materiałów instalacyjnych. Wykonawcy ci mają także okazję poznania nowych produktów i rozwiązań w technice odprowadzania wody, z którą spotykają się na co dzień. 7

8 FORUM, OPINIE, POLEMIKI Viessmann Sp. z o.o. Paweł Kowalski, wykładowca Akademii Viessmann Firma Viessmann od lat organizuje szkolenia branżowe dla projektantów, architektów, instalatorów i handlowców. Nowością wprowadzaną wiosną 2014 r. będą szkolenia doborowo-montażowe z instalacji fotowoltaicznych, którymi coraz częściej interesują się inwestorzy, a na rynku brakuje fachowców w tej dziedzinie. Mamy nadzieję, że uda nam się zapełnić tę lukę. W promowaniu wiedzy o fotowoltaice współpracujemy także z Polskim Instalatorem, przygotowując cykliczny poradnik na temat małych instalacji fotowoltaicznych. W tym roku w dalszym ciągu będziemy proponować udział w dwudniowych szkoleniach z zakresu montażu, uruchomienia (zajęcia praktyczne na kotłowni szkoleniowej) oraz doboru kotłów wiszących. W ofercie będzie również bardzo popularne szkolenie montażowo-uruchomieniowe z kolektorów słonecznych, które od niedawna jest dwudniowe: pierwszy dzień to teoretyczne przedstawienie oferty kolektorów i niezbędnego osprzętu oraz dobór instalacji solarnej, a drugi to zajęcia praktyczne z taką instalacją. Nie zabraknie także szkoleń doborowo-montażowych z pomp ciepła. Oferujemy np. jednodniowe szkolenie dotyczące pomp ciepła typu solanka-woda oraz woda-woda. Osobne szkolenia to dobór i montaż pomp ciepła typu powietrze-woda, w tym pomp typu Split. Zehnder Polska Sp. z o.o. Paweł Kozyra, koordynator ds. technicznych, To już kolejny rok, w którym firma Zehnder Polska na pierwszym miejscu stawia szkolenia oraz wsparcie techniczne, zarówno dla osób rozpoczynających działalność, jak i już działających w branży wentylacyjnej i grzewczej. W zeszłym roku przeprowadziliśmy wiele szkoleń o różnym stopniu zaawansowania oraz liczne akcje promocyjne, mające na celu wzmocnienie i poszerzenie naszej współpracy z projektantami i instalatorami. Jedną z takich akcji jest partnerski projekt Mr. Charleston, trwający do końca stycznia tego roku, który ma na celu promowanie grzejników Zehnder Charleston oraz wsparcie przy ich doborze i montażu. Podobne, równie ważne projekty, to: Comfosystems Profi oraz Comfosystems Promotor, trwające do końca stycznia. Oba są dedykowane osobom chętnym do zdobywania lub poszerzania wiedzy o systemach wentylacji firmy Zehnder w zakresie doboru, projektowania czy montażu systemu. Liczymy na to, Będą też szkolenia doborowo-montażowe z wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła oraz z kotłów stojących większych mocy. Szczegółowy harmonogram szkoleń można znaleźć zawsze na stronie Viessmanna lub Akademii Viessmann. Uczestnicy naszych szkoleń mają bardzo zróżnicowany poziom wiedzy praktycznej i teoretycznej. Nie brakuje osób wysoce wyspecjalizowanych z ogromną wiedzą i umiejętnościami, które mimo to odwiedzają nas, aby być na bieżąco, choćby z nowościami produktowymi. Przychodzą też osoby dopiero zaczynające w branży, których wiedza jest bardzo ograniczona. Nasze szkolenia są dla wszystkich, poziom przekazywanej wiedzy i zagadnień staramy się dopasować na bieżąco do wymagań grupy. W razie potrzeby zapraszamy do udziału w szkoleniu także naszych serwisantów fabrycznych, aby przybliżyli uczestnikom problemy, z jakimi mogą się spotkać zajmując się rzeczywistymi instalacjami. Nic tak nie uczy, jak wzajemna wymiana doświadczeń, do czego zachęcamy uczestników naszych spotkań. Firma Viessmann na swojej stronie internetowej umieszcza kompletny zbiór dokumentacji technicznych do urządzeń aktualnie oferowanych, jak i wycofanych ze sprzedaży to ważne źródło informacji, z którego można powszechnie korzystać. Dodatkowo, każdy uczestnik szkolenia otrzymuje dostęp do portalu, na którym umieszczone są materiały ze szkoleń prowadzonych przez Akademię Viessmann. Internet to jednak tylko uzupełnienie. Uważamy, że konieczny jest bezpośredni udział w organizowanych szkoleniach, chociażby ze względu na praktyczne zajęcia w kotłowni szkoleniowej, gdzie bezstresowo można zapoznać się z pracującym urządzeniem, nauczyć jego obsługi i wykonać procedurę uruchomienia. że osoby lub firmy, które biorą czynny udział w naszych akcjach, za jakiś czas będą liderami sprzedaży wentylacji w swoich regionach. Kolejna akcja to dedykowany projektantom branżowym konkurs: Projektujesz! Zyskujesz!, który trwa do końca marca tego roku. Projektant może tutaj liczyć na wiele nagród oraz ofertę stałej współpracy na atrakcyjnych warunkach i promocji. Wspomniane akcje niedługo się zakończą, ale będą kolejne ich edycje w 2014 r. w odnowionej formule. Ocena dotychczasowych działań pozwoli nam jeszcze lepiej je przygotować. Pragniemy, aby wiedza, którą przekazujemy podczas szkoleń, była czynnikiem, który wpływa na kompetencje danej osoby lub firmy. Również nasza wiedza jest ciągle udoskonalana poprzez bezpośredni kontakt w czasie wykładów. Szkolenia firmy Zehnder polegają bowiem nie tylko na przedstawieniu danych produktów zawsze staramy się rozmawiać oraz rozwiązywać problem lub temat, z którym boryka się projektant lub instalator. Staramy się wspólnie udowadniać prawidłowość działania danego rozwiązania systemowego. Przy okazji już teraz chcemy zaprosić chętnych do uczestnictwa w dwóch rodzajach szkoleń: Akademii Wentylacji Komfortowej Zehnder oraz Zehnder Comfosystems montaż, obsługa i serwis. Więcej informacji na naszej stronie internetowej. szukaj nas na... polskiinstalator.com.pl facebook.com/polskiinstalator Reklama 8 Polski Instalator 1/2014

9 ZŁOTY INSTALATOR DLA NAJLEPSZYCH ZA ROK 2013 Polska Korporacja Techniki Sanitarnej Grzewczej Gazowej i Klimatyzacji wraz z redakcją Polskiego Instalatora ogłasza kolejną edycję konkursu na najlepszą firmę lub instytucję działającą w Polsce w branży instalacyjnej w roku Celem konkursu jest docenienie firm czynnie działających na rynku branży instalacyjnej za różnorodne formy aktywności. Wyróżnienia zostaną przyznane w 7 kategoriach (w tym dwie nowe kategorie: 6. i 7.) za następującą działalność: 1. opracowanie lub wdrożenie polskiego, nowoczesnego rozwiązania technicznego; 2. organizacja kształcenia branżowych specjalistów; 3. wzorcowe wykonanie przez firmę instalacji: gazowniczych, wodnokanalizacyjnych, centralnego ogrzewania, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych; 4. nowoczesne rozwiązania w organizacji handlu hurtowego i detalicznego branży instalacyjnej; 5. organizacja wszechstronnego i wysoce sprawnego serwisu wyrobów branży instalacyjnej; 6. rozwiązania projektowe z zastosowaniem nowoczesnych technologii w branży instalacyjnej; 7. wysoce zaawansowane technologie, systemy i urządzenia w zakresie odnawialnych źródeł energii. Zgłoszone propozycje oceni specjalnie powołany Sąd Konkursowy, składający się z fachowców różnych dyscyplin naszej branży. Pisemne wnioski wraz z uzasadnieniem prosimy kierować do oddziałów okręgowych Korporacji, redakcji Polskiego Instalatora lub bezpośrednio do biura Rady Krajowej Polskiej Korporacji Techniki SGGiK, Al. KEN 95, Warszawa. Termin składania wniosków: do 7 maja 2014 r. Najlepsze firmy w poszczególnych kategoriach zostaną nagrodzone statuetką Złotego Instalatora. Wyniki konkursu zostaną uroczyście ogłoszone podczas Wiosennej Gali Instalatorów dorocznego, uroczystego spotkania instalatorów. Serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w kolejnej edycji naszego konkursu.

10 INSTALACJE GRZEWCZE Rynek kotłów stałopalnych w Polsce Charakterystyka i perspektywy Materiały konferencyjne XI Kongres INSTALEXPO 2013 Grzegorz Ojczyk Artykuł charakteryzuje rynek kotłów stałopalnych w Polsce, wykorzystywanych do zasilania w energię cieplną gospodarstw domowych, oraz wskazuje możliwe kierunki jego rozwoju w najbliższych latach. Za punkt wyjścia posłużyły dane statystyczne z badania dotyczącego ogólnego zużycia energii w gospodarstwach domowych [1], obejmujące 2009 r. oraz porównanie zmian w tym zakresie od 2002 do 2009 r.* Wspomniane badania [1] pokazują istotną rolę, jaką odgrywają w produkcji energii cieplnej na potrzeby gospodarstw domowych w naszym kraju urządzenia do spalania paliw stałych. Oszacowano, że w 2009 r. było w Polsce ok. 13,3 mln gospodarstw domowych i miały one 20% udział w krajowym zużyciu energii. Przeciętnie zużycie to wyniosło ok. 21 GJ energii na 1 mieszkańca, co plasowało Polskę poniżej średniego poziomu europejskiego wynoszącego 25 GJ/mieszkańca. W strukturze zużycia energii w gospodarstwach domowych w Polsce największy udział miały paliwa stałe, głównie węgiel kamienny (42,74%), co jest wyjątkiem w UE, oraz drewno opałowe (42,49%). Paliwa te wykorzystywano przeważnie do ogrzewania pomieszczeń. Drewno opałowe to jedyny odnawialny nośnik energii masowo wykorzystywany w gospodarstwach domowych stosowano je w ponad 40% gospodarstw. Pozostałe paliwa stałe, m.in. węgiel brunatny, koks oraz biopaliwa, są znacznie mniej popularne. W ogólnym bilansie energii wytworzonej na potrzeby gospodarstw domowych 29,6% pochodziło z węgla kamienne- go, 13% zaś z drewna opałowego. Natomiast w krajowym bilansie energii na gospodarstwa domowe przypadało 12,2% energii wytworzonej z węgla kamiennego i aż 61,3% energii wytworzonej z drewna opałowego. Wykorzystanie urządzeń stałopalnych Badania pokazały, że urządzenia na paliwa stałe wytwarzają ciepło na potrzeby aż 51,1% gospodarstw domowych w Polsce [1] (tab. 5). Najczęściej są to kotły stałopalne dwufunkcyjne, głównie węglowe, oraz kotły stałopalne jednofunkcyjne. Mniej popularne są piece kaflowe, kominki, piece kuchenne, przy czym ich rola poza kominkami będzie zapewne malała w czasie. Rys. 1 pokazuje udział poszczególnych źródeł ciepła w zasilaniu instalacji c.o. gospodarstw domowych. Udział urządzeń na paliwa stałe w przygotowaniu c.w.u. jest znacznie mniejszy i wynosi zaledwie 18%, co widać na rysunku 2. Wynika to z faktu, iż z grupy urządzeń stałopalnych do celów przygotowania c.w.u. można wykorzystać przede wszystkim kotły węglowe dwufunkcyjne. Potwierdzeniem tego wniosku może być podobny procentowo udział kotłów dwufunkcyjnych w ogólnej strukturze źródeł ciepła na cele grzewcze, który wynosi 20%. Teoretycznie, do przygotowania c.w.u. można także wykorzystać kominki z płaszczem wodnym, pracujące w rozbudowanych systemach z zasobnikami c.w.u. i/lub buforami ciepła oraz trzony kuchenne w kuchennych piecach węglowych. Wyniki badań nie obejmują tak szczegółowych analiz, ale z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że są to rozwiązania niszowe. Kotły wielopaliwowe na węgiel i drewno Powszechnym zjawiskiem w Polsce jest spalanie paliw stałych w urządzeniach wielopaliwowych. Węgiel kamienny i drewno są spalane jednocześnie lub zamiennie. Spalanie wyłącznie węgla wykazało zaledwie 6,1% gospodarstw, a wyłącznie drewna opałowego 4,8% [1]. Podstawowym kryterium wykorzystania jednego z paliw przy spalaniu dwupaliwowym są względy ekonomiczne i dostępność. Drugim kryterium może być pora roku. W środku sezo- 1. Ogrzewanie pomieszczeń według technik ogrzewania [1] 2. Ogrzewanie wody według technik ogrzewania [1] 10 Polski Instalator 1/2014

11 INSTALACJE GRZEWCZE Znaczący wpływ na powszechność stosowania w Polsce kotłów stałopalnych wielopaliwowych mają względy ekonomiczne, techniczne oraz ogólna dostępność paliw (krajowe zasoby naturalne). Przy czym względy ekonomiczne to nie tylko bieżące ceny paliw, ale także trendy w zakresie zmiany tych cen, które są istotne dla perspektyw stosowania danego paliwa oraz rozwoju technicznego określonego segmentu urządzeń. Badania pokazują, że od 2002 do 2009 r. nastąpił znaczący wzrost cen nominalnych węgla wynoszący 68% [1]. Kształtowanie się wzrostu cen innych nośników energii w tym okresie pokazuje rys. 3. Realny wzrost cen uwzględnia inflację w analizowanym okresie. Wniosek jest trywialny: obserwujemy znaczący wzrost cen nośników energii, a wartość przyrostu procentowego zależy od rodzaju nośnika. Wzrost cen spowodowany jest wzrostem cen paliw na rynkach światowych oraz wzrostem podatku akcyzowego. Wykres na rys. 3 nie ujmuje zmian cen drewna opałowego, dlatego aby zobrazować relacje pomiędzy ceną węgla, drewna opałowego oraz innych nośników energii, należy przeanalizować Można więc wysnuć wniosek, że spora część inwestorów nadal będzie skłonna kupować kotły stałopalne do nowych lub modernizowanych budynków. Pożądane będą wciąż kotły dwupaliwowe, w których można spalać węgiel oraz drewno opałowe, co pozwala w sposób elastyczny zmieniać paliwo w ramach jednego urządzenia zgodnie z rachunkiem ekonomicznym. Ponadto cena większości takich urządzeń jest niska, a to z powodu ich stosunkowo prostej konstrukcji, niskiego poziomu automatyzacji oraz dużej konkurencji na rynku krajowym, spowodowanej sporą liczbą producentów. Za kotłami wielopaliwowymi na paliwa stałe przemawia także możliwość stosowania innych paliw na bazie drewna, takich jak np. brykiety drzewne lub paliwa nietypowe, np. odpady drzewne. Ich Tabela 1. Średnia cena jednostki energii dla różnych źródeł energii w 2009 r. [1] 3. Wzrost cen nośników energii w ujęciu nominalnym i realnym w latach [1] Nośnik energii cieplnej Cena jednostkowa energii cieplnej [zł/gj] drewno opałowe 11,6 węgiel brunatny 22 węgiel kamienny 24,6 koks 29,3 ciepło sieciowe 39 gaz ziemny wysokometanowy 66,4 olej opałowy 72,7 gaz ziemny zaazotowany 74,6 gaz ciekły 80,8 energia elektryczna 147,2 nu grzewczego, gdy jest relatywnie wysokie zapotrzebowanie na ciepło, wygodniej jest spalać węgiel jako bardziej kaloryczny oraz dłużej zapewniający ciepło, eliminując ręczne dostarczanie paliwa do paleniska lub kosza załadunkowego. W okresach przejściowych oraz na końcu i na początku sezonu grzewczego korzystnie jest natomiast przepalać drewnem, aby szybko ogrzać pomieszczenia. W przypadku najprostszych kotłów rusztowych i pieców spalanie obu paliw często odbywa się jednocześnie. Po okresie postoju, gdy kocioł jest zimny, rozpala się w nim drewnem, jako łatwiejszym do zainicjowania spalania. Gdy komora spalania oraz komin osiągną pożądaną temperaturę i pojawi się właściwy ciąg kominowy, wówczas często przechodzi się na węgiel, aż do całkowitego jego wypalenia i cykl się powtarza. Wymienione tu zostały tylko dwa paliwa wykorzystywane jednocześnie lub zamiennie. Warto jednak pozostać przy nazwie kotły wielopaliwowe, ze względu na możliwość stosowania biopaliw w postaci brykietów drzewnych, polan i innych substancji palnych. Aspekty ekonomiczne stosowania kotłów wielopaliwowych W związku z rozwojem techniki i stałym wzrostem wymagań klientów w przyszłości zapewne będą się cieszyć dużym zainteresowaniem kotły dwupaliwowe na węgiel i drewno, poddane przetworzeniu odpowiednio do ekogroszku oraz zrębków, peletów lub brykietów drzewnych. Przemawiać za nimi będą: uniwersalność, konkurencyjna cena paliw i wykonania instalacji oraz łatwość montażu i obsługi. cenę jednostki energii cieplnej dla gospodarstw domowych dla poszczególnych nośników energii w 2009 r. wg tabeli 1.! Na podstawie wzrostu cen węgla kamiennego w rozpatrywanym okresie (lata ) oraz ceny jednostkowej uzyskanej z niego energii można stwierdzić, że węgiel jest wciąż atrakcyjnym paliwem pod względem jednostkowej ceny energii. Ustępuje w tym zakresie tylko drewnu opałowemu, z którego uzyskana jednostka energii jest prawie o połowę tańsza. atutem jest również konkurencyjna cena wykonania instalacji kotłowej w stosunku do ceny instalacji z kotłami kondensacyjnymi, olejowymi, czy też jednopaliwowymi kotłami biomasowymi (kotły specjalistyczne) lub pompami ciepła. Co zamiast starych kotłów Średni czas użytkowania w gospodarstwach domowych kotłów stałopalnych jednofunkcyjnych oszacowano wg badań na 10,4 lat, a kotłów stałopalnych dwufunkcyjnych na 9,3 lat. Jeśli wziąć pod uwagę, że badania były przeprowadzane w 2009 r., to przy pewnym uproszczeniu można przyjąć, że kocioł w wieku średnim został wyprodukowany w 1999 r. Niestety, nie ma szczegółowych danych co do typów obecnie eksploatowanych kotłów stałopalnych oraz ich 11

12 INSTALACJE GRZEWCZE Kotły stałopalne wielopaliwowe a europejska polityka klimatyczna W opozycji do węgla jako podstawowego paliwa spalanego w kotłach o małej mocy (systemy rozproszone) pozostaje europejska polityka klimatyczna. Zgodnie z nią Polska jest zobowiązana do pozyskania 15% energii ze źródeł odnawialnych w 2020 r. oraz do dalszego wzrostu tego wskaźnika w następnych latach. W tym kontekście stosowanie kotłów dwupaliwowych na przetworzony węgiel kamienny oraz biomasę stałą jest korzystne, ponieważ pozwala na elastyczne przejście z wykorzystania węgla na wykorzystanie biomasy, w zależności od potrzeb i koniunktury. W razie nie osiągnięcia założonych 15% udziału energii z OZE w 2020 r., państwo polskie może stymulować balans pomiędzy udziałem spalanego węgla i biomasy. rozwiązań konstrukcyjnych. Gdyby jednak przeanalizować kotły wyprodukowane krótko przed oraz po 1999 r., to okaże się, że obecnie najczęściej eksploatowane są kotły stałopalne wielopaliwowe, o prostej konstrukcji, z nieruchomym rusztem oraz z korpusem stalowym, spawanym lub odlewanym z żeliwa, wyposażone w prostą automatykę lub bez automatyki. Można też stwierdzić że średni poziom zużycia eksploatowanych kotów w 2009 r. był na poziomie 50-65%, przy założonej trwałości lat. Prawdopodobnie część z tych kotłów została zastąpiona nowymi, reszta jest w trakcie wymiany. Analizując trend w latach w zakresie wykorzystania paliw stałych, dochodzi się do wniosku, że nowe jednostki to będą także kotły stałopalne, opalane węglem kamiennym. Wyższe wymagania techniczne Obecnie produkowane kotły na paliwa stałe muszą się charakteryzować wyższym poziomem automatyzacji w zakresie regulacji temperatury oraz procesu spalania, a także mechanicznym doprowadzeniem paliwa (zamiast załadunku ręcznego). Wyższy poziom automatyzacji procesu spalania oznacza zastosowanie wentylatora nawiewnego lub wyciągowego oraz wykorzystanie sterownika elektronicznego, który daje możliwość swobodnego sterowania temperaturą czynnika grzewczego, np. przez regulację pogodową, wprowadzenie okresów osłabienia nocnego, regulację temperatury i czasu dostępności c.w.u. Mechanizacja oznacza natomiast konieczność stosowania węgla przetworzonego i sortowanego, np. ekogroszku. A ponieważ ceny węgla kamiennego stale rosną, niezbędne jest lepsze wykorzystanie paliwa, a więc podniesienie 4. Rozkład empiryczny zużycia węgla kamiennego [1] sprawności kotła. Poza wymienionymi zmianami w zakresie automatyzacji kotłów konieczne staje się zwiększenie powie rz chni wymiany ciepła oraz wprowadzenie mechanizmów, które umożliwiają skuteczne czyszczenie wymiennika ciepła oraz palnika. Wyższa sprawność mniejsza emisja Wymaganie wyższej sprawności to zmiana filozofii spalania zastosowanie nowoczesnych palników retortowych zamiast prymitywnego spalania górnego na nieruchomym ruszcie. Oznacza to redukcję największej bolączki kotłów stałopalnych starego typu, tj. wysokiej emisji zanieczyszczeń oraz dużego udziału niedopalonych części lotnych paliwa uchodzących ze spalinami w postaci tlenku węgla oraz sadzy. Zmiana konstrukcji palnika systemowo redukuje emisję zanieczyszczeń przez kotły stałopalne wielopaliwowe.! Dużym problemem związanym z eksploatacją kotłów stałopalnych z nieruchomym rusztem jest spalanie substancji palnych, które nie są paliwami. W szczególności dotyczy to nagminnego zjawiska spalania śmieci, zużytych opon, plastikowych folii, butelek z tworzyw sztucznych, kolorowych kartonów, różnego rodzaju odpadów itd. W przypadku nowych kotłów stałopalnych wciąż aktualny jest postulat spalania biomasy stałej w postaci drewna opałowego. Przy wykorzystaniu palników retortowych nie jest już możliwe spalanie drewna opałowego w dużych kawałkach w postaci polan lub szczap. Musi ono zostać przetworzone na zrębki drzewne, które są wciąż ekonomicznie atrakcyjnym paliwem, lub pelety. Pojawia się za to możliwość spalania biomasy stałej, rozdrobnionej w postaci peletów nie z drewna, pestek, łusek, ziaren. Pozwala to na dalszą automatyzację pracy kotła, przez wprowadzenie zapalarki elektrycznej. Moc kotłów Gospodarstwa domowe korzystające z kotłów stałopalnych charakteryzują się relatywnie małym zapotrzebowaniem na strumień ciepła, co doskonale obrazuje rozkład empiryczny zużycia węgla w ciągu roku (rys. 4). Roczne zużycie węgla w przedziałach kg, kg, kg i kg będzie możliwe dla kotłów małej mocy w zakresie mocy nominalnej kw. Zakres zużycia węgla kamiennego od 1001 do 5000 kg obejmuje ok. 75% gospodarstw domowych opalanych paliwami stałymi. Średnie zużycie węgla dla gospodarstwa domowego wynosi 3 t, przy średniej powierzchni gospodarstwa 101,2 m 2 [1]. Średnia moc kotła przy takim zużyciu węgla kamiennego i powierzchni gospodarstwa to ok. 15 kw. Jeśli uwzględnić, że 40% budynków na wsi zostało wybudowanych do 1961 r. [1], to spora część z nich jest jeszcze przed termomodernizacją, która nie była tak powszechna na wsi, jak w miastach po 1995 r. Oznacza to, że w przyszłości kocioł stałopalny o mocy 15 kw będzie w stanie zapewnić dostawę ciepła do sporej części istniejących gospodarstw domowych poddanych termomodernizacji i wymianie kotła. Literatura [1] Zużycie energii w gospodarstwach domowych w 2009 r. GUS, Warszawa 2012 r. [2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE * Artykuł stanowi kontynuację tematu poświęconego rynkowi kotłów stałopalnych w Polsce. W numerze grudniowym PI zostały przedstawione nowe wymagania dla tych urządzeń w zakresie oznakowania energetycznego oraz ecodesign, które będą sprecyzowane w LOT 15. O AUTORZE Grzegorz Ojczyk, wykładowca w Centrum Szkolenia Zawodowego w Wieliczce, Centrum Szkolenia i Or ganizacji Systemów Jakości przy Politechnice Krakowskiej oraz Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Od 2004 r. członek działu badawczo-rozwojowego An wendung Technik Herz GmbH Wiedeń oraz dy rektor techniczny w firmie Herz w Polsce. 12 Polski Instalator 1/2014

13 INSTALACJE GRZEWCZE Montaż kotłów na paliwa stałe w systemie otwartym i zamkniętym, w tym w układzie z zaworami mieszającymi Marek Kroczek W zależności od tego, czy mamy do czynienia z istniejącą czy nowo budowaną instalacją grzewczą, obowiązkiem inwestora, projektanta i instalatora jest zastosowanie odpowiedniego dla pracy danego kotła układu otwartego lub zamkniętego. Aby kocioł bezpiecznie eksploatować, należy go właściwie zabezpieczyć przed wzrostem ciśnienia, spowodowanym przyrostem objętości wody (wraz ze wzrostem jej temperatury od 4 do 100 C) o około 4-5%. Do zabezpieczenia kotła służy naczynie wzbiorcze otwarte, jeśli kocioł pracuje w układzie otwartym, lub naczynie przeponowe zamknięte do pracy w układzie zamkniętym. Obecnie, zdecydowana większość kotłów nadal pracuje w układach otwartych, ponieważ dopiero niedawno zostały wydane przepisy określające warunki techniczne montażu kotłów na paliwa stałe w systemach zamkniętych. Kotły Taurus są wyposażone w specjalne króćce umożliwiające ich podłączenie zarówno w systemie zamkniętym, jak i otwartym. W instrukcji montażu tych kotłów, dostępnej na stronie jest opisany sposób podłączenia ich w układzie zamkniętym. W przypadku układów grzewczych typu otwartego, żeby zabezpieczyć instalację przed wzrostem objętości wody należy uwzględnić kilka istotnych zasad i ograniczeń. Wykorzystanie pionu zasilającego c.o. W układzie połączeniowym z naczyniem wzbiorczym otwartym jest możliwość wykorzystania pionu zasilającego c.o. jako rury bezpieczeństwa, ale jest to dopuszczalne wyłącznie: w instalacjach z kotłami małej mocy do 25 kw, gdy na tym przewodzie nie ma żadnego za - woru, gdy wewnętrzna średnica rury bezpieczeństwa wynosi min. 25 mm oraz gdy gdy przewody są wytrzymałe na temperaturę powyżej 100 C, gdyż w przypadku zagotowania się wody, jej temperatura może wynosić nawet C.. Dodatkowym istotnym ograniczeniem wykorzystania pionu c.o. jako rury bezpieczeństwa jest zastosowanie systemu pompowego we współpracy z zaworami grzejnikowymi. 1. Rura bezpieczeństwa o zbyt małej średnicy (16 mm), a ponadto wykonana z tworzywa (brak wytrzymałości na temperaturę powyżej 100 C) Z powyższego wynika, że możliwość wykorzystania pionu zasilającego jako rury bezpieczeństwa, z wielu przyczyn może tworzyć problemy eksploatacyjne w instalacjach grzewczych. Najczęściej występującymi problemami w tych przypadkach są: wydostawanie się czynnika grzewczego przez rurę przelewową i jego utrata; zapowietrzenie się instalacji, a tym samym wyłączenie z grzania najwyżej położonych grzejników; 2. Ze względów bezpieczeństwa niedopuszczalne jest podłączanie rury przelewowej do zbiornika (w tym przypadku wiadra!). Należy ją wyprowadzić do urządzenia sanitarnego (zlewu, umywalki, kratki ściekowej) podłączonego do kanalizacji. Również i w tym przypadku zastosowano za mały przekrój rury i rodzaj materiału 13

14 INSTALACJE GRZEWCZE przyspieszona korozja kotła i instalacji, gdyż ubytki czynnika grzewczego są najczęściej uzupełniane nieuzdatnioną wodą wodociągową. Zawory grzejnikowe termostatyczne a stabilność pracy instalacji Jeszcze większe problemy eksploatacyjne w układach otwartych z wymuszonym obiegiem czynnika grzewczego stwarza zastosowanie zaworów grzejnikowych termostatycznych, gdyż w przypadku ich całkowitego zamknięcia (co często się zdarza) w jeszcze większym stopniu występuje zagrożenie utraty czynnika grzewczego przez rurę przelewową. Dodatkowym mankamentem tego rozwiązania jest ciągłe zapowie trzanie się najwyżej położonych grzejników, co najczęściej zdarza się w instalacjach z grzejnikami żeberkowymi z wbudowanym automatycznym odpowietrzaniem. Może to prowadzić do pracy tych grzejników w podciśnieniu, gdyż automatyczne odpowietrzniki na grzejniku mogą funkcjonować jak napowietrzniki (odwrotnie do założonej funkcji). Rura bezpieczeństwa podłączona do układu pracy kotła Najczęstsze błędy w montażu kotłów na paliwa stałe nie tylko w układach otwartych 1. Wykorzystanie pionu c.o. jako rury bezpieczeństwa: w kotłach o mocy >25 kw; pomimo tego, że średnica wewnętrzna przewodu jest mniejsza niż 25 mm; w układzie z zaworami termostatycznymi, bez zaworu różnicowo-ciśnieniowego; gdy odległość naczynia wzbiorczego w układach pompowych od najwyżej położonego grzejnika jest mniejsza niż 0,5 m + wysokość podnoszenia pompy. 2. Montaż zaworów w instalacji grzewczej w miejscach, które zagrażają właściwemu zabezpieczeniu kotła przed wzrostem ciśnienia. 3. Montaż kotłów w układach zamkniętych, pomimo że dany kocioł nie spełnia takich warunków. 4. Podłączenie kotłów bez zaworu mieszającego, co przy sprawności kotła >80% i dobrze docieplonych budynkach jest obecnie niedopuszczalne. 5. Podłączenie wężownicy c.w.u. z bojlera do układu grzewczego niskotemperaturowego (poniżej 60 C) (bez zastosowania zaworu mieszającego). W tym przypadku, w układzie pracy z grzałką elektryczną, może następować dodatkowa strata energii elektrycznej (grzałka grzeje układ c.o.). W przypadku, gdy pompa jest zamontowana na przewodzie zasilającym, rurę bezpieczeństwa należy podłączyć przed pompą. Montaż pompy na przewodzie powrotnym nie jest zalecanym rozwiązaniem, gdyż może powodować wiele niekorzystnych zjawisk. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania właściwego montażu kotłów przez instalatorów, w kotłach Taurus z HZP (Hydraulicznym Zestawem Podłączeniowym) zalecono montaż pompy: na zasilaniu, gdy rura bezpieczeństwa jest podłączona bezpośrednio do kotła; na powrocie, gdy rurę bezpieczeństwa z naczyniem wzbiorczym podłączono do przewodu pionu zasilającego (uwzględniając określone ograniczenia). Sposób podłączenia pokazuje rysunek 3a, b. Zastosowanie w HZP zaworu mieszającego na Zgodnie z obowiązującymi normami minimalna odległość naczynia wzbiorczego w stosunku do najwyżej położonego grzejnika powinna wynosić 0,5 m, co jest wystarczające w układach pompowych, lecz wyłącznie wtedy, gdy rura bezpieczeństwa nie jest podłączona do pionu c.o., lecz bezpośrednio do układu pracy kotła. Aby prawidłowo wykonać instalację, biorąc pod uwagę wymienione wcześniej zagrożenia, należałoby zwiększyć odległość naczynia wzbiorczego w stosunku do najwyżej położonego grzejnika praktycznie do wysokości około 4-6 m, czyli wysokości podnoszenia pompy obiegowej, co przecież z wielu względów technicznych jest niemożliwe. Rozwiązaniem awaryjnym jest zastosowanie zaworu różnicowo-ciśnieniowego (za pompą obiegową) oraz ustawienie go na ciśnienie od 0,5 do 1,0 m słupa wody, co wykluczy nadmierny wzrost różnicy ciśnienia pomiędzy zasilaniem a powrotem kotła.! Optymalnym rozwiązaniem jest, aby w układach otwartych z wymuszonym obiegiem rurę bezpieczeństwa prowadzić bezpośrednio od kotła. 3a. Rura bezpieczeństwa bezpośrednio podłączona do kotła. Montaż pompy na zasilaniu 3b. Wykorzystanie pionu jako rury bezpieczeństwa. Montaż pompy na powrocie 14 Polski Instalator 1/2014

15 INSTALACJE GRZEWCZE powrocie, a nie na zasilaniu zostało uznane za uniwersalne. Bez względu na sposób zabezpieczenia kotła powinno to zapewnić bezproblemową i bezpieczną eksploatację kotłowni. Podsumowanie Opisane wyżej problemy związane z montażem kotłów, w szczególności w systemach otwartych z wymuszonym obiegiem i w układzie z zaworami mieszającymi, sprawiają instalatorom ogromne trudności. Jest to poważny problem, który wymaga przyszłościowego rozwiązania. Podsumowując, radzimy instalatorom, aby: brali udział w organizowanych przez producentów szkoleniach techniczno-serwisowych; dokładnie czytali materiały i stosowali się do zaleceń in strukcji obsługi i kart gwarancyjnych urządzeń; udzielali użytkownikom kotłów potrzebnych informacji, w szczególności w zakresie prawidłowej eksploatacji, wymaganych przeglądów i konserwacji; wykonywali roboty zgodnie z normami i sztuką budowlaną tak, aby użytkownik nie był zmuszony do ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z poprawianiem instalacji przez innego wykonawcę. Ponieważ producenci kotłów praktycznie nie mają wpływu na prawidłowy montaż tych urządzeń przez instalatorów, jedynym rozwiązaniem jest zastosowanie obligatoryjnych układów hydrauliczno-regulacyjnych, jak to zostało zrobione w kotłach Taurus z HZP, oraz wprowadzenie opcji pierwszego uruchomienia kotłów przez serwis producenta. Ze względów techniczno-logistycznych to drugie przedsięwzięcie nie jest łatwe do zrealizowania. O tym jednak w kolejnym artykule. 4. Schemat podłączenia z wykorzystaniem zaworu mieszającego (tutaj 4-drogowego). Rurę bezpieczeństwa (RB) podłącza się bezpośrednio do kotła O AUTORZE Marek Kroczek, ISKO. Absolwent Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz Akademii Ekonomicznej w Krakowie Reklama

16 INSTALACJE GRZEWCZE Paliwa stałe i ich jakość Damian Żabicki, konsultacja: Robert Cichewicz Rozwój techniki grzewczej i oferty w zakresie wykorzystania OZE nie ograniczył zainteresowania kotłami na paliwa stałe. Nowoczesne urządzenia tego typu znacznie różnią się jednak od tych, które produkowane były kilkanaście lat temu. Istotnym warunkiem ich bezawaryjnej pracy jest stosowanie paliw odpowiedniej jakości. Ekogroszek nie zawsze eko Ekogroszkiem określa się paliwo stałe wyprodukowane z węgla kamiennego lub brunatnego. Paliwo to wytwarza się z wysokokalorycznego ( 24 MJ/kg) węgla o niskiej zawartości siarki ( 1%), wody i substancji niepalnych ( 12%) oraz niskiej spiekalności (RI <10). Dzięki temu podczas spalania ekogroszku wytwarzają się mniejsze ilości tlenków siarki niż przy spalaniu innych rodzajów węgla, a po spaleniu pozostaje stosunkowo niewiele popiołu. Wielkość ziaren ekogroszku mieści się w zakresie 5-25 mm, co pozwala na stosowanie go w automatycznych dozownikach węgla. Spalanie ekogroszku w zasilanych automatycznie palnikach retortowych, w porównaniu do spalania w kotłach rusztowych zasilanych ręcznie, są na rynku pod nazwą ekogroszek lub są stosowane przez użytkowników, nie ma nic wspólnego z ekogroszkiem. Często, zanim nabywane jest odpowiednie paliwo, kupuje się węgiel najtańszy. W efekcie opał spalany jest w znacznie większej ilości oraz mogą pojawić się problemy z prawidłową pracą kotła.! Paliwa niższej jakości niż zalecana dla ekogroszku mają gorsze właściwo ści w zakresie topnienia żaru, temperatury spiekania oraz cech energetycznych. Paleniska mogą się zapadać lub przesypywać niedopalonym węglem. Skutkiem stosowania węgla o wysokiej zawartości siarki często jest też uszkodzenie pokryć dachowych oraz zmniejszenie trwałości urządzeń grzewczych, nawet o 80%. przyczyną wyrzutów sadzy oraz zacieków na elewacjach. Bardzo niebezpiecznym zjawiskiem jest zapalenie się sadzy, do którego dochodzi w zanieczyszczonych instalacjach kominowych. Istotny wpływ na prawidłową pracę kotła ma także wilgotność paliwa. Woda, która odparowała podczas procesu spalania, powoduje powstawanie wilgoci gromadzącej się na ściankach komory spalania i wymiennika. Wilgotność ekogroszku i węgla nie powinna przekraczać 15%. Podsumowując ten wątek, należy podkreślić, że ekogroszek, aby przyniósł określone korzyści w zakresie ekologii i eksploatacji, powinien cechować się wysoką wartością opałową, niskim poziomem spiekalności, wysoką temperaturą spiekania, odpowiednią wilgotnością (do 10%), brakiem zanieczyszczeń, niską zawartością siarki i popiołu, a także, rzecz jasna, odpowiednią granulacją oraz właściwą proporcją frakcji i twardością. Tradycyjny węgiel 1a, 1b. Zarówno paliwa tradycyjne, jak i odnawialne muszą się charakteryzować ściśle określonymi parametrami powoduje obniżenie w spalinach zawartości tlenku węgla, węglowodorów aromatycznych, dioksyn, furanów i pyłów. Jednak z uwagi na konieczność zastosowania mechanicznego nadmuchu powietrza, a co za tym idzie wyższej temperatury spalania w tego typu palnikach, emisja tlenków azotu jest wyższa niż w tradycyjnych kotłach pracujących na naturalnym ciągu kominowym. Wszystkie wymienione korzyści zyskuje się tylko w przypadku, gdy paliwo ma odpowiednią jakość. Tymczasem wiele paliw, które oferowane Niska kaloryczność węgla oznacza większe spalanie, problemy z uzyskaniem odpowiedniej temperatury na kotle, a więc niższy poziom sprawności. Paliwo niskiej jakości powoduje powstawanie spieków na retorcie, a w konsekwencji niższą efektywność spalania. Jeżeli cechuje się wysokim poziomem zanieczyszczeń kamieniem lub miałem, może dojść do blokady ślimaka podającego i zrywania zawleczek, które odpowiadają za ochronę silnika motoreduktora przed spaleniem. Duża ilość cząsteczek lotnych i sadzy jest natomiast Fot. Cichewicz Kotły c.o. Jakość tradycyjnego węgla zasilającego kotły z załadunkiem ręcznym także ma istotny wpływ na komfort, sprawność i bezpieczeństwo pracy tych urządzeń. Ważnym czynnikiem jest zwłaszcza kaloryczność węgla, czyli ilość ciepła, jaka może być uzyskana z 1 kg opału. Parametr ten określa wartość opałową danego paliwa i w dużej mierze decyduje o jego cenie. W przypadku węgla z polskich kopalni mieści się ona pomiędzy 26 a 30 MJ/kg. Kaloryczność węgla odpowiada za uzyskanie właściwej mocy kotła oraz czas spalania. Pamiętać należy, aby parametru tego nie mylić z ciepłem spalania, bowiem jest nim całkowita energia uwolniona ze spalenia węgla.! Bardzo ważny jest typ węgla, uzależniony od składu chemicznego i świadczący o jego właściwościach. Na potrzeby grzewcze gospodarstw domowych najlepiej sprawdza się węgiel typu 31, 32 oraz Polski Instalator 1/2014

17 INSTALACJE GRZEWCZE O jakości węgla decyduje także sortyment, czyli wielkość ziarna. Zwraca się uwagę, że im frakcja jest większa, tym paliwo jest lepsze. Węgiel o frakcji kostka osiąga rozmiary pomiędzy 6 a 20 cm, orzech od 2,5 do 8,5 cm, a groszek od 0,8 do 3 cm. Niejednokrotnie jako paliwo zastosowanie znajduje miał o wymiarach do 0,6 cm, a nawet muł o wymiarach nie przekraczających 1 mm. Wstępne właściwości węgla można ocenić już na podstawie jego wyglądu. Czarny i błyszczący zazwyczaj ma wysoki poziom kaloryczności. Z kolei białe paski, czyli przerosty kamienia na bryłach, mogą oznaczać dużą zawartość popiołu. Ważne jest, aby przy wyborze nie kierować się wyłącznie ceną węgla. Trzeba też zwrócić uwagę na jego pochodzenie węgiel powinien pochodzić ze sprawdzonego źródła. Brykiet Brykiet jako paliwo do kotłów to blok sprasowanego materiału sypkiego, opcjonalnie z dodatkiem lepiszcza (dozwolone są naturalne środki wiążące, takie jak melasa, parafina i skrobia). Produkowany jest z mieszanki bazującej na różnych palnych składnikach, takich jak trociny, torf, miał, węgiel drzewny czy też słoma. Warto zwrócić uwagę na te brykiety, które wykonuje się z wszelkiego rodzaju odpadków produkcji pochodzenia rolnego. Ich produkcja jest tańsza, a co najważniejsze, takie paliwo jest bardziej ekologiczne. Brykiet powinien być zgodny z normą EN Duże znaczenie dla jego jakości ma proces prasowania pod ciśnieniem, podczas którego zyskuje on kształt kostek z przekrojem kołowym lub prostokątnym. Brykiet, aby zachować odpowiednio wysoką wartość opałową, nie powinien cechować się większą wilgotnością niż 10-15%. Duże znaczenie ma także jego wielkość i twardość odpowiednio do przeznaczenia. W kotłach zasypowych lepiej sprawdza się brykiet o większych gabarytach i mocno sprasowany, natomiast do kotłów z automatycznym systemem podawania najlepszy jest brykiet w kształcie walców o średnicy i długości nieprzekraczającej 50 mm (oczywiście zależy to od systemu podawczego). Podczas spalania brykiet nie powinien się rozpadać, zachowując kształt niemal do całkowitego wyżarzenia się. Pelety Pelety to rodzaj brykietów. Powstają ze sprasowanych pod wysokim ciśnieniem odpadów drzewnych, takich jak trociny, wióry czy zrębki, bez użycia dodatkowych substancji wiążących (dozwolone są Fot. Cichewicz Kotły c.o. naturalne środki wiążące, takie jak melasa, parafina i skrobia). Podczas ich produkcji używa się także kory, roślin z upraw energetycznych i słomy. Mają postać granulatu, w kształcie kulek lub walców. Pelety cechuje wartość opałowa podobna jak drewna, przy niskiej wilgotności wynoszącej 4,3-10%. Znajdują zastosowanie jako paliwo w nowoczesnych kotłach c.o. oraz kominkach, które wyposażone są w zbiornik na pelety, dozownik i podajnik. W efekcie ich spalania powstaje bardzo mała ilość popiołu, co podnosi komfort obsługi urządzeń. O jakości peletów decydują składniki użyte do ich produkcji. Stosowanie peletów złej jakości, zanieczyszczonych lub o większej wilgotności, może powodować wiele problemów. Bardzo często takie pelety zawierają dużo popiołu w efekcie konieczne jest częste czyszczenie urządzeń. W zależności od składu chemicznego peletów (i związanej z tym temperatury topnienia popiołu) możemy mieć też do czynienia z powstawaniem zgorzeliny w palniku, która sprzyja zatykaniu się otworów nawiewu powietrza oraz obrastaniu palnika szlaką. Słabej jakości pelety są przyczyną niewłaściwej pracy palników, problemów z rozpalaniem i dymienia kotłów. W kontekście jakości peletów warto mieć na uwadze normę EN , która określa minimalne wymagania dla tego paliwa. Stąd też mówi się o średnicy peletów wynoszącej 6 (+/-1) mm, długości mieszczącej się pomiędzy 3,15 a 40 mm oraz wartości opałowej od 16,5 do 19 MJ/kg. Z kolei zawartość popiołu w tym paliwie powinna wynosić do 0,7% przy temperaturze spalania 550ºC. W zakresie wymogów środowiskowych ważny jest w peletach brak substancji o charakterze klejącym i wiążącym należy zatem unikać takich, które zawierają sztuczne lepiszcza, kleje lub lakiery. Najprostszą kontrolę jakości można przeprowadzić samodzielnie, bowiem podczas spalania pelety nie powinny pachnieć inaczej niż drewno. Ważna jest także ich jednolitość kolorystyczna. Jakość paliw stałych a komin Nie ma wątpliwości co do tego, że jakość paliw stałych ma wpływ na kominy, do których odprowadzane są spaliny z kotłów. Korzystanie z paliwa o nieodpowiedniej jakości może powodować nadmierne wydzielanie się dymu oraz powstawanie sadzy (jako niespalonej formy węgla) i smoły.! Smołowanie się kominów to poważny problem przy instalacjach grzewczych, które zasilane są urządzeniami opalanymi węglem. Smoła ogranicza wypływ spalin z komina, grozi zatruciem spalinami i stanowi poważne zagrożenie pożarowe. Trudno ją usunąć przy wykorzystaniu typowych metod czyszczenia komina. Sadza i smoła zazwyczaj powstają w efekcie nieprawidłowego spalania węgla. Węgiel powinien być zatem możliwie suchy (często praktykowane polewanie go wodą nie wydłuża i nie ułatwia spalania). Sadza powstaje również podczas spalania drewna, zwłaszcza świeżego, o wysokim poziomie wilgotności. Drewno powinno być 2a, 2b. Zanieczyszczenia w kotle spowodowane spalaniem paliw złej jakości i niewłaściwą konserwacją odpowiednio wysezonowane: liściaste minimum dwa lata, a iglaste ok. roku, aby usunąć wilgoć, która jest nagromadzona w jego włóknach. Na kilka miesięcy przed użyciem drewna do palenia należy zabezpieczyć je przed wilgocią z zewnątrz. Ostatecznie jego wilgotność nie powinna przekroczyć 20% (zgodnie z EN wilgotność drewna opałowego powinna być mniejsza niż 25%, natomiast wilgotność zrębków, czyli drewna rozdrobnionego przez maszynę i bez kory, zgodnie z EN , powinna się mieścić w zakresie 15-35%). O AUTORACH Damian Żabicki, autor niezależny, Robert Cichewicz, Cichewicz Kotły c.o. 17

18 INSTALACJE GRZEWCZE Grzejniki konwektorowe praktyczne aspekty doboru i montażu Robert Skomorowski Grzejniki konwektorowe spotyka się zarówno w pomieszczeniach mieszkalnych, jak i w obiektach biurowych. Do wyboru są modele wolno stojące, do mocowania na ścianie, do wbudowania we wnękę podokienną lub kanałowe, osadzane w podłodze. Zaliczamy do nich te emitery, w których dominującym sposobem przekazywania ciepła jest konwekcja. Grzejniki konwektorowe to najczęściej konstrukcje oparte na wymienniku miedziano-aluminiowym na przewodzie wykonanym z rury miedzianej umieszczone jest ożebrowanie w formie lameli z cienkiej blachy aluminiowej. Spotykane są również rozwiązania wykorzystujące rury stalowe z ożebrowaniem wykonanym z tego samego materiału, ale obecnie są one rzadziej stosowane, a jeśli już, to głównie przybierają formę grzejników dekoracyjnych. Konwektory wykorzystują zjawisko konwekcji naturalnej powietrze omywające żebra wymiennika, ogrzewa się i dzięki mniejszej gęstości, unosi się ku górze pomieszczenia. Mogą być także wspomagane mechanicznie przez wentylator osiowy lub promieniowy, który dodatkowo intensyfikuje wymianę ciepła. Wyposażenie w wentylator jest szczególnie pożądane, gdy konwektory będą pracować w instalacjach niskotemperaturowych, ponieważ konwekcja naturalna jest tam wyraźnie słabsza. Wybory inwestora a warunki Kluczowe dla właściwego doboru grzejników konwektorowych jest określenie oczekiwań inwestora co do rodzaju konwektorów, a następnie weryfikacja budowli pod kątem możliwości zastosowania wskazanych rozwiązań. Ten drugi aspekt dotyczy przede wszystkim konwektorów kanałowych, przy zastosowaniu których niezbędne jest zagłębienie wanny grzejnika w podłodze lub stropie na minimum 70 mm. Osobną kwestią, istotną bez względu na rodzaj konwektorów, jest odpowiednie dopasowanie ich wielkości do architektury wnętrza przy uwzględnieniu obciążenia cieplnego danego pomieszczenia i zapotrzebowania na moc grzewczą. Podłączenie i regulacja grzejników bez wentylatora Przy instalacji grzejników w wersjach bez wentylatorów zazwyczaj wystarczy doprowadzenie przewodów instalacji c.o. Regulacja temperatury w takich konwektorach oparta jest głównie na zaworach termostatycznych, wyposażonych w głowice termostatyczne. Do modeli naściennych lub stojących, w których wymiennik ciepła jest umieszczony w obudowie z blachy lub innego materiału, najlepiej wybrać dedykowany im osprzęt regulacyjny. Jeśli producent nie udostępnia rozwiązania systemowego w tym zakresie, należy sprawdzić położenie osi przyłącza wymiennika oraz otworu w obudowie. Najczęściej ta oś jest wspólna i odpowiedni będzie taki zawór, w którym oś przyłącza i gwintu dla głowicy termostatycznej również są wspólne. W przypadku konwektorów kanałowych warto sięgnąć po głowicę termostatyczną z nastawnikiem zdalnym. Zwiększy ona precyzję regulacji i jednocześnie będzie wygodniejsza do obsługi przez użytkowników. Zawory termostatyczne ze względu na ograniczoną przestrzeń do ich montażu to często wersje skrócone modeli używanych do tradycyjnych grzejników. Podłączenie i regulacja grzejników z wentylatorem Jeżeli mamy do czynienia z grzejnikami wyposażonymi w wentylatory, zawsze należy uwzględnić konieczność poprowadzenia instalacji elektrycznej do zasilania wentylatorów oraz regulatorów pomieszczeniowych. Specyfikacja dotycząca przekrojów i liczby przewodów jest związana z rodzajem regulacji oraz parametrami zasilania wentylatorów.! Na rynku można spotkać konwektory wyposażone w silniki zasilane prądem przemiennym o napięciu 230 V lub 12 V. Co ważne napięcie 12 V może występować także w opcji z prądem stałym. Zawsze należy to sprawdzić, gdyż niewłaściwe podłączenie może trwale uszkodzić silnik wentylatora lub spowodować pożar. Konwektorami wentylatorowymi można sterować zarówno od strony wodnej, jak i powietrznej. Termostaty pokojowe za pośrednictwem Fot. Purmo 18 Polski Instalator 1/2014

19 INSTALACJE GRZEWCZE Fot. Purmo siłowników termicznych będą zamykać lub otwierać zawory termostatyczne i jednocześnie redukować lub intensyfikować wymianę ciepła poprzez zmianę prędkości obrotowej wentylatorów, zarówno w ręcznym, jak i automatycznym trybie pracy. Siłownik termiczny można zlokalizować na przyłączu grzejnika do instalacji albo w szafce na belce rozdzielacza w układzie rozdzielaczowym. Drugie rozwiązanie powinno być stosowane szczególnie w przypadku siłowników o napięciu roboczym 230 V połączonych z grzejnikami kanałowymi, ponieważ eliminuje niebezpieczne napięcie w miejscu, w którym na skutek rozlania cieczy lub awarii wymiennika, mogłoby dojść do sytuacji zagrażających bezpieczeństwu. Jeżeli nie ma możliwości wyniesienia siłownika do szafki rozdzielaczowej, bezwzględnie należy obwód takiego siłownika wyposażyć w zabezpieczenie różnicowo-prądowe. Elektroniczne termostaty pokojowe mogą sterować kilkoma lub nawet kilkunastoma grzejnikami. W znaczącym stopniu wpływa to na komfort użytkowania, bo za pośrednictwem jednego regulatora można zmieniać nastawy dla całej grupy lub sekcji urządzeń grzewczych (w przypadku bardzo dużych pomieszczeń). Realizacja dodatkowych funkcji grzejników Konwektory wentylatorowe mają także inną szczególnie korzystną cechę: jeśli połączy się je z pompą ciepła lub zastosuje zewnętrzne źródło chłodu, mogą oziębiać powietrze w pomieszczeniach w okresie letnim. Urządzenia, które nie mają wentylatorów wymuszających konwekcję, nie mogą realizować tej funkcji. W dobie dynamicznego rozwoju pomp ciepła i przy jednoczesnym obniżaniu cen tych urządzeń, taki sposób chłodzenia pomieszczeń jest bardzo efektywny i nie generuje dodatkowych kosztów związanych z inwestycją w instalację klimatyzacyjną. Ciekawe, z punktu widzenia możliwości wykorzystania, są grzejniki kanałowe. Gdy ich wersję wentylatorową umieści się pod dużą powierzchnią przeszkloną, można nie tylko podnieść estetykę wnętrza, ale także ogrzewać pomieszczenie na dwa sposoby. Jeżeli wentylator będzie umiejscowiony po stronie okna, to ochłodzone powietrze, opadające po zimnej powierzchni okna w kierunku kanału, będzie ogrzewane na wymienniku i następnie rozprowadzane po całym pomieszczeniu. Natomiast po zamianie pozycji wymiennika i wentylatora uzyska się efekt kurtyny powietrznej. Taki układ niweluje w znacznym stopniu wpływ przegrody chłodzącej na użytkowników, co podnosi komfort termiczny i jednocześnie eliminuje ryzyko kondensacji pary wodnej na wewnętrznej powierzchni okien. Zwykle ten sposób usytuowania wentylatora względem wymiennika występuje w pomieszczeniach, które korzystają z jeszcze innych emiterów ciepła, jak grzejniki płytowe czy ogrzewanie płaszczyznowe.! Z uwagi na wyraźnie wyższe opory przepływu względem grzejników płytowych czy kolumnowych, grzejniki konwektorowe są bardziej wrażliwe na błędy w regulacji hydraulicznej instalacji. Właściwe nastawy na armaturze regulacyjnej są kluczowe dla poprawnej pracy instalacji szczególnie w rozległych systemach, wykorzystujących różne rodzaje emiterów ciepła. Łączniki i problemy montażu W zależności od rodzaju grzejników konwektorowych producenci oferują różne systemy mocowań. Jednak powszechnie dostępne kołki montażowe są zwykle przewidziane do osadzenia w betonie, dlatego do innego podłoża konieczne jest dobranie innego rodzaju łączników. Warto też pamiętać, że konsole montażowe do grzejników stojących mogą jednocześnie stanowić osłonę rur zasilających służą wtedy dodatkowo estetyce i zabezpieczają przewody przed uszkodzeniem. W zakresie montażu na szczególną uwagę zasługują konwektory kanałowe. Istotą ich prawidłowego osadzenia jest uwzględnienie warstwy wykończeniowej posadzki, z którą powinna być zlicowana krawędź grzejnika. Wady w postaci nierównej szczeliny wzdłuż krawędzi grzejnika można zamaskować listwą o profilu L, która wsunięta pomiędzy wannę grzejnika a kratkę przykrywającą utworzy dodatkowe obramowanie o szerokości około mm. Uskok na krawędzi posadzki, będący efektem zbyt głębokiego osadzenia grzejnika, można natomiast łatwo zniwelować przez osadzenie kratki na dodatkowej konstrukcji wsporczej w formie ramy z profilu Z. Zdecydowanie gorzej przedstawia się sytuacja, gdy grzejnik zostanie osadzony zbyt płytko i jego krawędź będzie wystawać ponad warstwę wykończeniową posadzki, nie tylko psując estetykę, ale i narażając użytkowników na potykanie się o wystające części. W tym przypadku jedynym wyjściem jest demontaż i ponowny montaż grzejnika w pogłębionym otworze. I jeszcze jedna istotna kwestia dotycząca montażu: podczas wypełniania przestrzeni pomiędzy wylewką a grzejnikiem, zawsze należy używać elementów chroniących grzejnik przed wyboczeniem ścian bocznych, wywołanym naporem betonu. Podsumowanie Mnogość rozwiązań wykorzystujących wymienniki z rur ożebrowanych powoduje, że konwektory to uniwersalne urządzenia grzewcze, znajdujące szerokie spektrum zastosowań. W zależności od funkcji, jaką mają spełniać, czy też miejsca, w którym będą zainstalowane, można wybierać spośród różnych typów tych grzejników. Ich niewielka pojemność wodna i mała bezwładność cieplna minimalizują zużycie energii oraz pozwalają na precyzyjną regulację. Atutem konwektorów są też wyjątkowo odporne na korozję materiały, które wykorzystuje się do budowy ich wymienników, co gwarantuje długowieczność urządzeń. Pod względem obsługi i konserwacji konwektory wymagają jedynie regularnego czyszczenia, gdyż wąskie przestrzenie pomiędzy lamelami wymiennika mogą pokrywać się kurzem, a to z czasem ogranicza wydajność. O AUTORZE Robert Skomorowski, autor niezależny 19

20 WARSZTATY INSTALATORA OZE Cykl warsztatów instalatora OZE to projekt edukacyjny przygotowywany we współpracy redakcji Polskiego Instalatora oraz Polskiej Korporacji Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji z dużymi firmami z branży OZE, mającymi bogate doświadczenie projektowe, produkcyjne, montażowe i serwisowe. Kierujemy go do potencjalnych projektantów i wykonawców takich instalacji, a być może także docelowych użytkowników. Rozpoczynamy cykl o małych instalacjach fotowoltaicznych z firmą Viessmann. Ogniwa fotowoltaiczne (cz. 1) Energia słoneczna Paweł Kowalski Stale rosnące ceny energii elektrycznej oraz zalecenia stosowania OZE do jej produkcji sprawiają, że coraz więcej osób zastanawia się nad montażem instalacji fotowoltaicznej, aby wytwarzać energię zarówno na swoje potrzeby, jak i na sprzedaż. Zanim jednak przedstawimy w naszym cyklu zasady rządzące doborem i eksploatacją takiej instalacji, musimy bliżej przyjrzeć się zasilającej instalację fotowoltaiczną energii słonecznej. 1. Stosunek Słońca do Ziemi, odległość i promieniowanie słoneczne [5] Stała słoneczna a promieniowanie całkowite Słońce świeci prawie od 5 miliardów lat i będzie nam służyło przynajmniej drugie tyle. Produkuje ono potężną energię, która jest emitowana we wszystkich kierunkach. Z powodu dużej odległości od Ziemi (ok. 150 mln km) ogromne promieniowanie słoneczne jest jednak zredukowane, co pozwala na istnienie życia na naszej planecie. Energia słoneczna dociera do Ziemi w ilości około 1367 W/m 2 (rys. 1). Wielkość ta nazywana jest stałą słoneczną lub całkowitą irradiancją Słońca. Łatwo się domyślić, że ilość energii docierającej do danej planety zależy od odległości, którą energia przebywa. Przykładowo, w odległości Merkurego od Słońca wartość stałej słonecznej to około 9937 W/m 2, a w odległości Neptuna zaledwie 1,5 W/m 2. Wartość stałej słonecznej ulega wahaniom w cyklu około 11-letnim, ale na potrzeby zagadnienia wykorzystywania energii słonecznej w instalacjach fotowoltaicznych jest to całkowicie nieistotne. Przy przechodzeniu przez atmosferę ziemską promieniowanie słoneczne ulega osłabieniu wskutek odbicia, rozproszenia i absorpcji przez cząsteczki pyłów i molekuły gazów. Ta część promieniowania, która po pokonaniu tych przeszkód dociera do powierzchni Ziemi, nazywana jest promieniowaniem bezpośrednim. Natomiast promieniowanie słoneczne odbite lub zaabsor- 2. Dzienne wartości napromienienia w przedziale całego roku [5] 3. Wpływ atmosfery na ilość promieniowania słonecznego 20 Polski Instalator 1/2014