Zygmunt Kruczek. Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Zygmunt Kruczek. Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań"

Transkrypt

1 Zygmunt Kruczek Atrakcje turystyczne Fenomen, typologia, metody badań PROKSENIA Kraków 2011

2 10 Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej Recenzenci: prof. zwycz. dr hab. Krzysztof Mazurski prof. dr hab. Janusz Zdebski Korekta tekstu: Marek Chadziński Zdjęcia na okładce: 1. Zamek Neuschwanstein w Bawarii (fot. Z. Kruczek) 2. Monolity Stonehenge w południowej Anglii (fot. Z. Kruczek) 3. Lady Knox mydlany gejzer w Waiotapu w Nowej Zelandii (fot. Z. Kruczek) 4. Eurodisneyland w Paryżu (fot. R. Winiarski) Wydawca: Wydawnictwo PROKSENIA ul. Sarego 23/2, Kraków, tel./fax: proksenia@proksenia.pl

3 Spis treści Wprowadzenie Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej Pojęcie atrakcji turystycznych Typologia atrakcji turystycznych Między atrakcją a pułapką turystyczną współczesne dylematy turystyki kulturowej Współczesne trendy w kreowaniu atrakcji turystycznych Ewolucja atrakcji turystycznych Współczesne trendy w kreowaniu atrakcji turystycznych (przykłady, przypadki) Czynniki determinujące rynek atrakcji turystycznych Metody badań i oceny atrakcji turystycznych Badania osób odwiedzających atrakcje turystyczne A. Test zróżnicowania semantycznego B. Badania nad satysfakcjami C. Oceny wrażeń i korzyści z odbioru atrakcji M. Nowackiego Badania marketingowe nad jakością atrakcji A. Segmentacje odbiorców atrakcji turystycznych B. Analiza ASEB/SWOT C. Ocena ekspozycji i form interpretacji Wykorzystanie cyklu ewolucji obszarów turystycznych (TALC) R. W. Butlera do interpretacji rozwoju atrakcji na przykładzie Kopalni Soli Wieliczka A. Cykliczność rozwoju Kopalni Soli w Wieliczce Wybrane narzędzia i techniki badań A. Szkocki formularz oceny atrakcji B. Kwestionariusz SERVQUAL w badaniach M. Nowackiego w Rogalinie C. Kwestionariusz badania atrakcji turystycznych (wzór australijski) Wykorzystanie Kół przyszłości (The Futures Wheel) w planowaniu rozwoju atrakcji turystycznych Metody oceny wartości atrakcji turystycznych Kompleksowe badania atrakcji i atrakcyjności turystycznej Atrakcje a produkt turystyczny Posłowie Streszczenie Summary Literatura ANEKS. Narzędzia oceny atrakcji turystycznych Ankieta pomiaru profilu semantycznego atrakcji turystycznej Kwestionariusz badania atrakcji turystycznych stosowany przez Instytut Turystyki w Warszawie Kwestionariusz oceny atrakcji turystycznej Kwestionariusz australijski P. J. Benckendorffera badania atrakcji turystycznych

4 Table of Contents Introduction The Concept of Tourist Attractions in the Professional Literature in Poland and the World The Concept of Tourist Attractions The Typology of Tourist Attractions Between Attraction and Tourist Trap Contemporary Dilemmas in Cultural Tourism Contemporary Trends in Creating Tourist Attractions The Evolution of Tourist Attractions Contemporary Trends in Creating Tourist Attractions (Examples, Case Studies) Factors Determining the Tourist Attraction Market Methods of Researching and Evaluating Tourist Attractions Research on People Visiting Tourist Attractions A. The Semantic Differential Test B. Research on Satisfaction C. M. Nowacki s Evaluations of Impressions and Benefits in Viewing Attractions Marketing Research on Attraction Quality A. Segmentation of Tourist Attraction Visitors B. The ASEB/SWOT Analysis C. Evaluation of an Exhibition and Forms of Interpretation Using R. W. Butler s Tourist Area Life Cycle (TALC) to Interpret the Development of an Attraction, e.g. the Salt Mine in Wieliczka A. The Cyclical Development of the Salt Mine in Wieliczka Selected Research Tools and Techniques A. The Scottish Formula for Evaluating Attractions B. The SERVQUAL Questionnaire in M. Nowacki s Research in Rogalin C. A Questionnaire for Researching Tourist Attractions (Australian Model) Using the Future Wheel in Planning the Development of Tourist Attractions Methods of Evaluating the Value of Tourist Attractions Complex Research into Tourist Attractions and Attractiveness Attractions and the Tourist Product Afterword Summary (Polish) Summary (English) Literature APPENDIX. Tools for Evaluating Tourist Attractions A survey for the semantic profile of a tourist attraction Questionnaire for researching tourist attractions, used by the Tourism Institute in Warsaw Questionnaire for Evaluating Tourist Attractions P. J. Benckendorffer s Australian Questionnaire for Researching Tourist Attractions

5 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań, Proksenia, Kraków 2011 WPROWADZENIE Atrakcje turystyczne (tourist attractions) określane są jako kluczowy składnik rynku turystycznego i ważny element systemu turystyki. Atrakcje stymulują bowiem zainteresowanie odbyciem podróży do miejsca docelowego (tourism destination) oraz zapewniają zadowolenie odwiedzającym te miejsca (Gunn, 1979). Są magnesem przyciągającym turystów do regionu, a zarazem pobudzają popyt na inne usługi turystyczne. Mimo ogromnego znaczenia dla turystyki nadal pozostają słabo poznane (Richards, 2002:1048). Rola atrakcji turystycznych w świecie ponowoczesnym się zmienia. Wymagania konsumentów i innowacyjność organizatorów turystyki doprowadziły do zmian i ewolucji na rynku atrakcji turystycznych, efektem tego jest również dywersyfikacja tego sektora. Atrakcje turystyczne zmieniają się dynamicznie w zakresie formy, lokalizacji, skali i stylu. Zamiarem autora jest uporządkowanie w niniejszej monografii poglądów na istotę atrakcji, porównanie definicji i kryteriów klasyfikacji. Posłużono się w tym celu odpowiednimi zestawieniami tabelarycznymi pokazującymi ewolucje definiowania oraz klasyfikowania atrakcji. Efektem tej paralelizacji jest autorska propozycja definicji atrakcji turystycznej zawarta w podsumowaniu tych rozważań. Atrakcje są fenomenem, zjawiskiem ważnym dla turystyki. Praca stanowi próbę pokazania ewolucji tego fenomenu od czasów starożytnych aż po współczesne, z podkreśleniem szczególnej roli atrakcji w kreowaniu produktów turystycznych. Ujęcie fenomenologiczne 1 w ocenie atrakcji opiera się na opiniach turystów lub potencjalnych turystów i nawiązuje do ich percepcji. Najprostszym sposobem realizacji założeń fenomenologicznych jest badanie opinii turystów przy pomocy ankiet (Kożuchowski, 2005:185). Zasadniczym celem pracy jest identyfikacja i opis metod badań nad atrakcjami turystycznymi. Zaproponowano podział metod i omówiono najważniejsze stosowane techniki i narzędzia badań. W miarę możliwości ilustrowano sposób zastosowania omawianych metod w odniesieniu do konkretnych badań. Niektóre z nich dotyczą badań przeprowadzonych w minionych latach przez autora. 1 Termin fenomen (z gr. Phainomenon widoczny, zjawiający) oznacza zjawisko. Fenomenologia to nauka o zjawiskach, metoda filozofowania postulująca zaniechanie pojęciowych spekulacji i powrót do rzeczy, zajęcie się bezpośrednio obserwowanym zjawiskiem (Kożuchowski, 2005:186). 5

6 Wprowadzenie Badania nad atrakcjami turystycznymi mają ogromne znaczenie dla rozwoju turystyki oraz tworzenia nowych i doskonalenia istniejących produktów turystycznych. Doceniły to już narodowe i regionalne organizacje turystyczne, władze samorządowe i administracja turystyczna. Ma to również miejsce w Polsce. Zamiarem autora jest przeprowadzenie przy pomocy Polskiej Organizacji Turystycznej oraz Ministerstwa Sportu i Turystyki kompleksowych badań atrakcji turystycznych z wykorzystaniem metod opisanych w monografii. 6

7 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań, Proksenia, Kraków POJĘCIE ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH W ŚWIATOWEJ I POLSKIEJ LITERATURZE FACHOWEJ 1.1. Pojęcie atrakcji turystycznych Turystyka, jako zjawisko społeczne 1, kreuje różnorodne potrzeby, których zaspokojenie jest możliwe poprzez podaż usług turystycznych. Należy jednocześnie podkreślić, że turystyka jest zjawiskiem złożonym, wielowymiarowym, rozpatrywanym z punktu widzenia wielu nauk (interdyscyplinarnym). Jest więc turystyka zjawiskiem psychologicznym, socjologicznym, kulturowym, przestrzennym, ekonomicznym. Z tego też powodu turystyka jest przedmiotem badań różnych nauk, mówimy zatem o podejściu historycznym, socjologicznym, geograficznym itp. Znane jest też ujęcie systemowe turystyki zdaniem wielu autorów (McIntosch, Goeldner, 1986) uważane obecnie za najbardziej właściwe. Jednym z ważniejszych elementów składowych systemu turystyki są atrakcje turystyczne (Gunn, 1979:371). Zostały one wymienione jako główny składnik całego systemu obok takich elementów jak transport, usługi turystyczne, informacja i kierowanie. Punktem odniesienia tego systemu są usytuowani w jego centralnej części turyści. Rycina 1. Model turystyki wg C. A. Gunn Źródło: Gunn C. A., 1979, Tourism Planing, Crane Russak, New York, s. 371, 1 K. Przecławski, Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Albis, Kraków 1997, s. 30 i dalsze, określa turystykę jako całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, związanej z dobrowolną zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia, oraz wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym, kulturowym bądź społecznym). 7

8 Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej W polskiej literaturze fachowej raczej unikano używania pojęcia atrakcje turystyczne, nie zostało ono również jednoznacznie zdefiniowane. W wielu opracowaniach mamy do czynienia raczej z intuicyjnym jego pojmowaniem. Powszechnie natomiast używane są pojęcia zbliżone pod względem znaczenia do atrakcji, tj. walory turystyczne 2 lub ich wyodrębniona część zwana walorami krajoznawczymi. W anglojęzycznej literaturze fachowej rzadko operuje się pojęciem walorów turystycznych (tourist value), a terminem najbardziej do niego zbliżonym jest właśnie atrakcja turystyczna (tourist attraction 3 ). W potocznym i etymologicznym tego słowa znaczeniu oznacza ono miejsce w przestrzeni, które ze względu na swoje specyficzne właściwości przyciąga naszą uwagę (ang. attract przyciągać). Pojęcie atrakcji wywodzi się z języka łacińskiego (attraho, attraxi) i poprzez francuskie (attracto, attrecto) zostało spopularyzowane w angielskim terminie tourist attraction w wielu innych językach. Oprócz terminów anglojęzycznych w literaturze fachowej spotkamy także określenia mniej lub bardziej do nich nawiązujące. I tak w języku niemieckim używana jest nazwa turistische Atraktionen, we Francji attractions touristiques, w Holandii attracties, a w języku chorwackim atrakcija. W języku rosyjskim tуристические развлечения podobnie jak i słowackim turistickie zaujmivosti (używany jest również termin turistickie atraktivity), słoweńskim zanimivosti i czeskim zajimavosti zwraca się uwagę na rozrywkowy charakter atrakcji. W językach romańskich spotkamy zbliżone terminy do angielskiego (attrazioni we włoskim, atracciones w hiszpańskim, atrações w portugalskim). Zupełnie inne określenia znajdziemy w najbardziej popularnych językach Azji: w języku chińskim atrakcje to Jǐngdiǎn ( 景 点 ), a japońskim Kankō supotto ( 観 光 スポット). 2 Pojęcie walorów turystycznych definiowali m.in.: M. Baranowska-Janota (1973), według której walory turystyczne to te składniki środowiska geograficznego, które potrzebne są dla wypoczynku i regeneracji sił człowieka, te osobliwości krajoznawczo-przyrodnicze i te przejawy działalności ludzkiej, które wzbogacają wiedzę turystów o kraju; dobra dostępność komunikacyjna i zagospodarowanie turystyczne proporcjonalne do pojemności i dostosowane do funkcji i te elementy zagospodarowania, które pozwalają na uprawianie turystyki kwalifikowanej; Ł. Łoboda i J. Wyrzykowski (1971) eliminują natomiast z grupy walorów elementy zagospodarowania i dostępności komunikacyjnej, określając walory turystyczne jako takie cechy środowiska przyrodniczego, zabytki kultury materialnej, które turyści uważają za szczególnie cenne pod względem wypoczynkowym, krajoznawczym lub dla turystyki specjalistycznej. Odmienny pogląd na pojęcie walorów prezentuje R. Peretiatkowicz (1976). Nazywa on walorami turystycznymi wszelkie czynniki występujące w danym terenie, które mogą (mają zdolność) być przesłanką do podejmowania przez turystów decyzji o przyjeździe do tego obszaru. W tym sensie walorem może być nie tylko krajobraz, zabytek czy właściwości lecznicze, ale także spokój, możliwość rozrywki, uprzejmość i życzliwość mieszkańców, sprawne zaopatrzenie czy też niskie ceny pobytu i usług. Takie pojmowanie walorów turystycznych jest bliskie terminowi atrakcje turystyczne. 3 Popularna, tworzona przez internautów encyklopedia Wikipedia definiuje tourist attraction jako miejsca, które odwiedzają turyści krajowi i zagraniczni, dodając określenia, jakie to miejsca. Oprócz wymienionych wcześniej atrakcji związanych z dziedzictwem kulturowym i cudami natury wskazano na niezwykłe miejsca (np. drapacze chmur), niesamowite zdarzenia (np. UFO, Loch Ness, duchy) i wiele innych. Obok terminu tourist attraction używa się często nazwy visitor atracttion uwzględniającej w strukturze odwiedzających zarówno turystów, jednodniowych odwiedzających, jak i osoby mieszkające w danej lokalizacji. 8

9 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań Często atrakcjom towarzyszą tzw. tourist trap, czyli pułapki turystyczne obiekty i działania mające wyciągnąć od turystów pieniądze (Kruczek 2009, 2010) 4, chociaż spełniają one warunki definicji atrakcji turystycznych. Temat pułapek opisany został w rozdziale 1.3. Atrakcje mają zazwyczaj doskonałą oprawę komercyjną od usług hotelarskich i gastronomicznych po rozbudowany monstrualnie handel pamiątkami. Termin atrakcja turystyczna jest trudny do zdefiniowania z wielu powodów. Trudno jest określić liczbę odwiedzających, jaka jest potrzebna, aby dane miejsce uznać za atrakcję turystyczną. Kryterium pomocniczym stosowanym dla zaliczenia danego miejsca do atrakcji może być cel jego odwiedzenia (Swarbrooke, 2002:9). Problemy typowania i klasyfikacji są skomplikowane ze względu na złożony charakter całego sektora atrakcji. Istniejące definicje, przedstawione poniżej, różnią się zarówno pod względem celów, podejścia dyscyplinarnego, jak i możliwości zastosowania w praktyce. Jedną z częściej cytowanych definicji atrakcji turystycznej jest funkcjonalne ujęcie problemu zaprezentowane przez Walsha-Herona i Stevensa (1990). Sugerują oni, że atrakcja jest funkcją regionu turystycznego, przypisują jej zdolność przyciągnięcia użytkowników, zapewnienia im rozrywki i niezapomnianych doświadczeń oraz przyjemnego sposobu na spędzanie wolnego czasu. Dodają, że cechą atrakcji powinno być takie jej zaplanowanie, które pozwala na maksymalne wykorzystanie jej potencjału. Poza tym atrakcja powinna być zarządzana w sposób zapewniający satysfakcję klientów poprzez zapewnienie odpowiedniego poziomu usług i udogodnień adekwatnego do wymagań, potrzeb i zainteresowania odwiedzających. Ostatnią cechą atrakcji jest kwestia ich dostępności; cytowani wyżej autorzy nie rozstrzygają jednak, czy korzystanie z atrakcji musi być płatne, czy może ona być dostępna bez żadnych opłat 5. Zdefiniowaniem atrakcji turystycznych zajmowało się wielu badaczy tego problemu. Termin atrakcja turystyczna wprowadził do literatury Cohen (1972). W swojej rozprawie socjologicznej Towards a Sociology of International Tourism stwierdza, że głównym celem masowej turystyki zagranicznej jest odwiedzanie atrakcji turystycznych. Dzieli je na rzeczywiste, przyciągające turystów ze względu na swoje szczególne cechy, oraz sztuczne, wymyślone na użytek turystów. Zdaniem Cohena cechą charakterystyczną dla turystyki masowej jest zjawisko transformacji polegające na dodatkowym uatrakcyjnianiu atrakcji turystycznych 6. Twierdzi, że nawet naturalne atrakcje są uatrakcyjniane na potrzeby turystycznej konsumpcji. Podaje przykład hawajskich tancerek, które 4 Wokół uznanych atrakcji, jak np. wodospad Niagara, powstaje mnóstwo kiczowatych obiektów muzeów figur woskowych, domów wypełnionych duchami ze znanych horrorów, wątpliwych pamiątek, np. po Elvisie Presley u czy postaciach z bajek. 5 W takim przypadku gestor atrakcji zarabia na dodatkowych usługach, np. muzea na kawiarniach i sklepach z pamiątkami, a parki rozrywki pobierają osobno opłatę za wszystkie usługi. 6 Przytaczam za K. Podemski, 2004, Socjologia podróży, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s

10 Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej co prawda zostały ubrane, aby nie gorszyć turystów, mają jednak odzienie na tyle skąpe, aby wyglądać pociągająco. Urodę naturalnych krajobrazów poprawia się, tradycyjne święta i ceremonie bywają ubarwiane i dostosowywane do gustów turystów. Starówki historycznych miast przekształcane są w żywe muzea (obserwujemy to np. w odniesieniu do krakowskiego rynku). Początkowo określano atrakcje turystyczne jako cokolwiek, co zaciekawia turystów (Lundberg, 1985) albo jako miejsce charakterystyczne, często unikalne, np. naturalne środowisko, zabytek historyczny, takie wydarzenia jak festiwale i imprezy sportowe (Goodall, 1990). W podobny sposób określa atrakcje turystyczne Lew (1987). Według niego są to bogactwa (resources), produkty (products), wizerunki (images), atrybuty (attributes), czy wreszcie cechy (features). W końcowej konkluzji stwierdza, że atrakcje turystyczne obejmują wszystkie elementy, które skłaniają turystów do opuszczenia domu, włączając w to zarówno krajobraz, interesujące formy transportu (np. statki), miejsca zakwaterowania (kurorty), restauracje, warunki sprzyjające uprawianiu różnych form aktywności, jak i związane z nimi przeżycia. Pojęcie atrakcje turystyczne jest zatem bardzo szerokie, obejmuje nie tylko elementy przyrody i kultury, ale np. poziom cen, postawy ludności miejscowej wobec turystów i turystyki, urządzenia turystyczne wraz z całą infrastrukturą techniczną (Ritchie, Sins, 1978). Według Davidsona (1996:91) każdy walor (obiekt) przyrodniczy, dzieło człowieka, urządzenie lub impreza, które przyciągają gości w określone miejsce może być atrakcją turystyczną. Wiele nowego wnosi do dyskusji nad istotą atrakcji turystycznych systemowa definicja McCannella (2002:64) sformułowana na marginesie jego koncepcji doświadczenia turystycznego. McCannellowskie rozumienie atrakcji oparte zostało o analizę tego terminu na gruncie semiotyki 7. Przyjmując klasyczną, trójelementową konstrukcję znaku z semiotyki de Saussera (znak znaczące znaczone) oraz znaną formułę Peirce a 8, iż znak przedstawia coś komuś, proponuje podobną relacyjną strukturę atrakcji turystycznej jako znaku. Atrakcja turystyczna jest takim znakiem o złożonej strukturze, empiryczną relacją pomiędzy turystą, miejscem a znaczeniem informacją dotyczącą miejsca. Empiryczny związek pomiędzy turystą, widokiem i oznacznikiem (informacją o widoku) przedstawia się następująco: Turysta + Widok (Oznacznik) = ATRAKCJA Rycina 2. Schemat ideograficzny atrakcji turystycznej wg McCannella (2002:64) Źródło: Opracowanie własne. 7 Semiotyka to nauka o znakach, w centrum naukowych dociekań, czyli tam, gdzie niegdyś znajdował się podział na podmiot i przedmiot, semiotyka umieszcza znak traktowany jako wyjściową jedność podmiotu i przedmiotu, czyli znak przedstawia coś komuś. 8 Przytaczam za: Skórzyńska A., 2008, Karnawalizacja tradycji. Polityka atrakcji a turystyka miejska, [w:] Eksploracja przestrzeni historycznej, M. Leniartek (red.), Wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania, Wrocław, s

11 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań Można założyć, że turysta najpierw ma do czynienia z przedstawieniem atrakcji, a nie z samą atrakcją. Informacja o danej atrakcji ma postać oznacznika (markera). Wiadomość dostarczana przez oznacznik często ogranicza się do nazwy samego obiektu albo też jest jego obrazowym przedstawieniem, np. planem, mapką (McCannell, 2002:173) lub fotografią. Często termin oznacznik dotyczy zarówno samej informacji, jak i jej nośnika (np. w przypadku obiektu takiego jak płyta grobowa informacja może być związana z samą płytą, materiałem, z jakiego jest zbudowana, jak i informacją na niej zapisaną. Ale czasem same nośniki są atrakcjami turystycznymi, np. totemy, obeliski, napisy i rysunki na skałach itp.). Zaangażowanie turysty w widok (sight involvement), czasem nastawienie na oznacznik może uchronić go przed spostrzeżeniem, że to, na co patrzy, jest niewarte oglądania, np. na fotografii obiekt wygląda zdecydowanie lepiej niż w rzeczywistości. Ciekawe, że oznacznikiem może być tłum turystów. Wskazuje on na to, że w pobliżu znajduje się jakiś widok, np. w parkach narodowych USA nagromadzenie samochodów wskazuje, że coś ciekawego się w tym miejscu dzieje. Podobnie jest z wydarzeniami kulturowymi. Przed kościołem Mariackim w Krakowie czy ratuszem w Pradze co godzinę gromadzi się tłum turystów oczekujących na hejnał lub pochód figurek. Atrakcją turystyczną może być oglądanie ludzi. W kąpielisku Sharm el Sheik na półwyspie Synaj w Egipcie stoliki i krzesełka w kawiarniach usytuowanych przy promenadzie są tak ustawione, aby umożliwić oglądanie spacerujących ludzi różnych nacji, ich strojów i zachowań. Fot. 1. Tłum turystów przed praskim ratuszem (fot. Z. Kruczek) 11

12 Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej Zakładamy, że turysta ma najpierw kontakt z oznacznikiem często przynoszonym na miejsce zwiedzania przez zwiedzającego (np. fotografia, przewodnik, folder), w pamięci po tym oznaczniku zapisany zostaje jego wyidealizowany obraz. Następną fazą jest zobaczenie rzeczywistego widoku. W czasie zwiedzania proces rozpoznawania zapewnia zastępowanie oznacznika widokiem. Szczególną rolę w systemowej definicji McCannella odgrywa oznacznik atrakcji, jest on elementem nadającym widokowi charakter atrakcji turystycznej. Bez niego kamień z Księżyca jest tylko zwykłym kamieniem, a pieniek, na którym ścięto Annę Boylen, nie budzącym żadnego zainteresowania kawałkiem drewna (Podemski, 2004:61). Oznaczniki mogą mieć zróżnicowaną formę: napisy, strzałki, przewodniki, tabliczki informacyjne, pokazy slajdów, prelekcje, etykiety zapałczane, widokówki, znaczki pocztowe itp. W swoich rozważaniach o atrakcjach turystycznych zawartych w zaliczanej już do klasyki książce o turystyce jako nowej teorii czasu wolnego 9 McCannell prezentuje socjologiczne podejście. Zajmuje się procesem tworzenia atrakcji. Stwierdza, że system atrakcji turystycznych obejmujący atrakcje przyrodnicze, kulturalne, technologiczne stanowi odbicie zróżnicowania społeczeństwa nowoczesnego i jego świadomości (McCannell, 2002:23). Atrakcje turystyczne są formą plastyczną, ich ostateczny kształt, trwałość jest społecznie zdeterminowana. Nie jednostka, lecz społeczeństwo dzieli rzeczywistość na to, co będzie odbierane jako widok i jako informacja o widoku. Instytucjonalizacja atrakcji sprawia, że materiał, który miał stać się subiektywny albo obiektywny, jest odpowiednio opracowany po to, by jawił się w tej pierwszej lub drugiej postaci (McCannell, 2002:24). Natomiast Leiper (1980), stosując za Gunn pojęcie jądra, w miejsce McCannellowskiego miejsca definiuje atrakcję turystyczną jako system zawierający trzy elementy: turystę lub element ludzki, jądro lub element centralny i elementy informacyjne (markery). Atrakcja turystyczna istnieje wówczas, kiedy współistnieją powyższe trzy elementy. Ramy niezbędne do zrozumienia pojęcia atrakcji turystycznych obejmujące bliższe i dalsze otoczenia samej atrakcji kreśli Benckerdorffer (2006:11). Ramy te obejmują trzy kluczowe elementy atrakcji (McCannell, 2002; Leiper, 1990). Atrakcja nie może istnieć bez turysty z motywem podróży. Turyści gromadzą informacje na temat atrakcji, używając serii markerów. Są trzy rodzaje markerów, które mogą skłonić turystów do odwiedzenia atrakcji w poszukiwaniu satysfakcjonującego doświadczenia. Pierwszym z nich jest znacznik świadomości, marker przyciągający uwagę turystów Leiper (1990) nazywa go markerem tworzenia (generating marker). Przykładem może być znacznik świadomości na stronie internetowej lub w broszurze na temat atrakcji. 9 W polskim tłumaczeniu przekornie przetłumaczono lesuire jako próżnowanie ; w rezultacie wydana nakładem Wydawnictwa Literackiego Muza w 2002 roku (tłumaczenie E. Klekot i A. Wieczorkiewicz) książka nosi tytuł Turystyka. Nowa teoria klasy próżniaczej, tytuł oryginalny z 1996 r. to The Tourist. The New Theory of the Leisure Class. 12

13 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań Marker tworzenia Jądro Marker przyległy Osoba z turystycznymi potrzebami Informacja reaguje na zasadzie potrzebuję/chcę. Prowadzi do pozytywnych oczekiwań i motywacji Marker tranzytu Decyzja podróży Osoba jest popchnięta przez własną motywację, by szukać/chcieć satysfakcji z rdzenia Inne doraźne warunki do podróży (czas, pieniądze etc.) Rycina 3. System atrakcji turystycznych wg Leipera (1990:383) Drugi rodzaj znacznika to znacznik tranzytu (transit marker) lub po prostu informacja, którą turysta napotka podczas podróży do miejsca przeznaczenia. Przykładem może być billboard drogowy. Ostatni typ znacznika znajduje się w zasobach podstawowych i jest niejednoznacznie opisywany jako przyległy przez Leipera (1990), jednak pojęcie to można rozszerzyć dla opisu znaczników, które stanowią kontekst dla zrozumienia atrakcji (marker contiguous). Tworzą poczucie przynależności do miejsca i pomagają odwiedzającym zrozumieć atrakcję przez interpretację. Poprzez użycie markerów kontekstowych, takich jak oznakowanie, broszury i interpretacja, użytkownicy mogą konceptualizować lub analizować znaczenie atrakcji. Atrakcja składa się z głównych zasobów różnie określanych jako widok (McCannell, 1996), jądro (Gunn, 1985; Leiper, 1990) lub znak towarowy (Wanhill, 2003). Podstawowy zasób jest często przedstawiany za pomocą dwuwymiarowej konstrukcji składającej się z wymiaru naturalnego kulturowego oraz wymiaru miejsca zdarzenia. Przyrodniczo-kulturowy wymiar oznacza atrakcje tworzone nie tylko w oparciu o konkretne cechy naturalne lub wytworzone, ale także z elementów kulturowych, takich jak osoby (w przeszłości i obecnie). Podobnie zwyczaje mogą być również atrakcją (Rycina 4). Tymczasowo-stały wymiar oznacza, że podczas gdy niektóre atrakcje są trwałe, zasoby główne mogą się zmieniać. Co więcej, ten wymiar uznaje tymczasowy charakter wydarzeń niektórych atrakcji. Rycina 5 przedstawia przykłady podstawowych zasobów, które mogą być rozumiane za pomocą tej konstrukcji. W wielu atrakcjach zasób podstawowy nie istnieje bez zakresu rozszerzonych usług, które odwiedzającym umożliwiają skorzystanie w pełni z ich zasobów (Swarbrooke, 2002; Wanhill, 2003). 13

14 Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej KULTUROWE S T A Ł E Miejsca archeologiczne Miejsca i muzea historyczne Galerie sztuki Parki tematyczne Ogrody Centra handlowe Miejskie centra Parki Narodowe Krajobraz Fauna Flora Festiwale Wystawy czasowe w muzeach Koncerty muzyczne, recitale Wydarzenia religijne Wydarzenia sportowe Erupcje wulkanów Nurkowanie na rafie koralowej Migracje dzikich zwierząt Wydarzenia astronomiczne Wydarzenia meteorologiczne T Y M C Z A S O W E PRZYRODNICZE Rycina 4. Rdzeń zasobów atrakcji turystycznych wg P. J. Benckendorffera (2006) TURYSTYKA (Motywy podróży) ZNAKI ŚWIADOMOŚCI ZNAKI TRANZYTOWE ZNAKI KONTEKSTOWE UWARUNKOWANIA NIEMATERIALNE I PRAWNE Rozrywka UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE Znaczenie, sens Eskapizm Sprzedaż USŁUGI POSZERZONE Urządzenia RDZEŃ ZASOBÓW Kulturowe Stałe Naturalne Transport Czasowe Żywienie Edukacja Znaczenie miejsca UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE Ekscytacja Interpretacja ZARZĄDZANIE Rycina 5. Ramy pojęcia atrakcje turystyczne (Benckendorffer, 2006) 14

15 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań W kontekście takiego rozumienia pojęcia atrakcje turystyczne wspomniany wcześniej termin walory turystyczne należy rozumieć jako kategorię bardziej ogólną, obiektywną, obejmującą wszystkie cechy stwarzające potencjalne podstawy rozwoju zjawisk turystycznych. Natomiast atrakcje turystyczne rysują się jako kategoria subiektywna, albowiem ich obecność na rynku i w świadomości potencjalnego turysty wymaga odpowiednich zabiegów organizacyjnych oraz promocji. Warto dodać, że atrakcje turystyczne można tworzyć, kreować od podstaw nawet na terenach pozbawionych pierwotnie walorów turystycznych, np. budowa na pustyni światowego centrum turystyki hazardowej w Las Vegas (Kruczek, 2002:10). Zdaniem McCannella (2002:68 i dalsze) ludzie nowocześni wiedzą, co jest ważną atrakcją nawet w bardzo odległych miejscach. Cud porozumienia przekracza granice państw i narodów w oparciu o skomplikowane mechanizmy instytucjonalne (np. listy UNESCO, rankingi itp.) oraz zachodzący proces sakralizacji widoku, któremu odpowiada zachowanie turystów. Różne obiekty stają się atrakcjami turystycznymi w wyniku złożonego procesu nazwanego przez McCannella sakralizacją, na który składa się 5 etapów. Pierwszy to nazywanie, czyli wyodrębnienie obiektu z wielu jemu podobnych (np. jeden z kamieni zostaje nazwany kamieniem z Księżyca). Czasami jest to poparte specjalistycznymi procedurami potwierdzającymi autentyczność obiektu (np. certyfikaty, podpisy itp.). Drugi etap to ujęcie w ramy i podniesienie. Oznacza to wyróżnienie obiektu i udostępnienie dla zwiedzających (gablota, postument itp.). Etap trzeci to umieszczenie na ołtarzu, np. wybudowanie muzeum dla szczególnie cennego eksponatu (np. specjalny budynek dla Panoramy Racławickiej we Wrocławiu). W etapie czwartym pojawią się mechaniczne reprodukcje atrakcji w skali masowej powielane miniaturki, pocztówki, które mają zachęcać potencjalnych turystów do obejrzenia oryginału. Ostatni etap to społeczna reprodukcja atrakcji różnego rodzaju obiekty odwołują się do wizerunku atrakcji lub jej nazwy (np. Taj Mahal użycza swojej sylwetki restauracjom, hotelom, rezydencjom; zamek królewski na Wawelu innym zamkom lub produktom; himalajski ośmiotysięcznik K 2 z upodobaniem jest używany jako symbol sprzętu sportowego, odzieży dla alpinistów, organizatorów wysokogórskich wypraw). Atrakcje turystyczne i zachowania z nimi związane stanowią razem jeden z najbardziej złożonych i uporządkowanych uniwersalnych kodów współtworzących współczesne społeczeństwa (McCannell, 2002:72 i dalsze). Turystyczna matryca składa się z polecanych, wartych odwiedzenia osiedli, miast, rejonów, obiektów, w które turysta może wpisać, o ile ma ochotę, własne doświadczenia i odkrycia miejsc, obiektów, ludzi, wydarzeń. Obserwujemy swoisty rytualizm w zachowaniu turystów polegający na odczuwaniu przez nich przymusu zwiedzania czegoś, co zostało uznane za atrakcję turystyczną. Turysta zwiedzający Kraków koniecznie musi zobaczyć Rynek Główny, a będąc na nim 15

16 Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej oczywiście Sukiennice czy kościół Mariacki. W Paryżu koniecznie trzeba zobaczyć wieżę Eiffla i Mona Lizę w Luwrze, w Moskwie Kreml, a w Pekinie Zakazane Miasto. Przy odrobinie kreatywności prawie wszystko można przekształcić w atrakcję turystyczną, od tradycyjnych zamków i środowisk naturalnych do mniej sympatycznych obiektów, takich jak kanały i slumsy. W Rio de Janeiro lokalne biura turystyczne proponują jako wyjątkową atrakcję zwiedzanie faweli słynnych dzielnic nędzy, mimo że pobyt w fawelach nie jest bezpieczny. Socjologiczną wykładnię rozumienia atrakcji proponuje McCannell (1996:61), który twierdzi, że nowoczesne społeczeństwo samo kreuje odpowiednie dla swoich potrzeb atrakcje, w których osadzone są inne atrakcje. Podobnie Pearce (1998:266), a także Urry (2007:17) sugerują, że: atrakcjami są miejsca i osoby, które są przedmiotem uwagi turystów. W przeciwieństwie do tych szerokich interpretacji w literaturze fachowej spotkamy bardziej pragmatyczne podejście w definiowaniu atrakcji turystycznych (patrz tabela 1). Słownikowa definicja 10 określa atrakcje turystyczne (tourist/visitors attractions) jako składniki produktu turystycznego, które przyciągają odwiedzających (visitors) i decydują o tym, że wybierają oni dany obszar, a nie inny. Podstawowy podział, zdaniem Medlika (1994:151), występuje między walorami miejsca (site), np. klimatem, krajobrazem, historiami powodującymi, że to miejsce jest głównym powodem przyjazdu a walorami mającymi postać imprezy (event), jak np. festiwale, imprezy sportowe, targi, kiedy to o decyzji przyjazdu decyduje przede wszystkim odbywająca się impreza. Analizując zawarte w tabeli 1 definicje, można ustalić wspólne wątki. Wielu autorów wskazuje, że cechą atrakcji jest siła lub moc przyciągania turystów. Inni autorzy ostrzegają przed literaturową wykładnią pojęcia przyciągania i sugerują alternatywne podejścia do definiowania atrakcji (Leiper, 1990; Pearce, Benckendorffer i Johnstone, 2000). Pearce i in. (2000) proponują np., aby atrakcje w regionie mogły być sprowadzone do dynamicznej matrycy pól sił mających wpływ na życie jednostki z różnym stopniem wrażliwości. Założenie takie odzwierciedla konkurowanie atrakcji w określonym obszarze, a zatem zawiera aspekty zarządzania i marketingu. Używając określeń takich jak rozwinięta lokalizacja, wyznaczony zasób, wyznaczone miejsce i cel ( destynacja ) wielu autorów wyraźnie wyłącza z atrakcji całe obszary, np. naturalnego krajobrazu, całość przyrody i cechy kulturowe jakiegoś regionu. Pearce (1991) poszerzył jednak definicję atrakcji, wskazując, że sam krajobraz nie mógłby być co prawda uznany za atrakcję, ale jego fragment o odpowiedniej nazwie, np. sceneria widokowa (scenic viev), spełnia już wymogi definicji 11. Słusznie zauważył, że regiony 10 Zamieszczona w Dictionary of Travel Tourism and Hospitality, S. Medlik (red.), Butterworth & Heinemann Ltd., Oxford 1994, s W czasie rejsu statkami wycieczkowymi używa się określenia scenic cruise na spektakularne, bardzo atrakcyjne widokowo odcinki wybrzeża, np. Alaski, Antarktydy czy fiordów w Norwegii, podobnie na loty panoramiczne helikopterem czy awionetką używane jest określenie scenic flights. 16

17 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań geograficzne takie jak np. Blue Mountains w Australii zawierają rozproszony zestaw atrakcji zamiast jednej zlokalizowanej w konkretnym miejscu atrakcji. Uzasadnieniem takiego podejścia jest to, że pozwala ono na bardziej użyteczne i konkretne zarządzanie oraz badanie opinii odwiedzających. Wreszcie niektóre definicje wyraźnie opisują atrakcje jako stałe, a tym samym z wyłączeniem czasowych zdarzeń, które mogą przyciągnąć turystów same w sobie (Yale, 1990). Takimi wydarzeniami mogą być imprezy, np. cykliczne festiwale i występy (Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie) lub zjawiska naturalne, takie jak tarło łososi na Alasce, przypływy i odpływy morza w zatoce Fundy w Kanadzie, erupcje gejzerów w Yellowstone. Definicje zawarte w tabeli 1 różnią się skalą i dokładnością. Wczesne definicje były szerokie i chaotyczne, sprowadzały atrakcje zarówno do konkretnych miejsc i miejscowości, jak i całych regionów. Definicje zaproponowane przez Eppersona (1989), Scottish Tourist Board (1991) i Gunn wyraźnie opisują atrakcje jako pojedyncze miejsca czy obiekty, natomiast definicje podane przez Lavery ego i Stevensa (1990:52), Walsha-Herona i Stevensa (1990) i Pearce a (1991) sprowadzają pojęcie atrakcji do obiektów i obszarów o stałych wymiarach. Ta ostatnia interpretacja atrakcji kładzie większy nacisk na specyficzne funkcje dla miejsca. Wall (1997) zauważył, że atrakcje turystyczne mogą przybierać formę liniową, mają też postać punktu albo obszaru. Atrakcja w formie punktowej odnosi się do konkretnych miejsc, podczas gdy atrakcje liniowe zawierają obiekty, które w przyrodzie przybierają układ liniowy, takie jak pasy zagospodarowania turystycznego (szlaki) lub łańcuchy górskie, wybrzeża, doliny rzek, rafy koralowe. Szczególną rolę w turystyce odgrywają tematyczne szlaki turystyczne będące ciągiem atrakcji ułożonych wzdłuż linii zwanej szlakiem, połączonych wspólna ideą, czasem oznakowane specjalnymi markerami 12. Atrakcje skupione na jakimś obszarze są traktowane analogicznie (z szerszą wykładnią miejscowości lub regionów) jako jedna atrakcja turystyczna. Na wartość kulturową atrakcji zwraca uwagę Kruczek (2009, 2010). Odróżnia on obiekty i autentyczne wytwory kultury wyższej, rezerwując dla nich termin atrakcje turystyczne, od sztucznych, pozbawionych wartości atrap, uosobienia kiczu i tandety, tworzonych wyłącznie ze względów komercyjnych, nazywając je pułapkami turystycznymi (tourist trap). W literaturze anglojęzycznej atrakcje turystyczne czasem są nazywane atrakcjami dla odwiedzających (visitor attractions) (Swarbrooke, 2002). Termin visitor wprowadzony dla celów statystycznych wg Światowej Organizacji Turystycznej (UNWTO) oznacza osobę, która przyjeżdża do kraju innego niż kraj stałego zamieszkania lub podróżuje po kraju do miejsc poza obszarem własnej aktywności w celach innych niż wykonywanie jakiejkolwiek 12 Metodologie badania regionalnych szlaków tematycznych proponuje w swojej monografii Mikos von Rohrscheidt (2010). 17

18 Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej działalności wynagradzanej w odwiedzanym kraju lub miejscu (Medlik, 1995:256). Wyróżnia się przy tym międzynarodowych (zagranicznych) odwiedzających (international visitors) i krajowych odwiedzających (demestic visitors). Pojęcie to w zależności od tego, czy osoby te korzystają z noclegu, dotyczy zarówno turystów (tourists), jak i jednodniowych odwiedzających (same-day visitors). Pojęcie visitors attractions sugeruje zatem adresowanie atrakcji nie tylko do przyjezdnych, ale i do lokalnej społeczności. Atrakcje turystyczne odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu geografii ruchu turystycznego, umożliwiają identyfikację miejscowości i regionów, określają ich tożsamość, kreują wizerunek (image). Zdaniem Lew (1994) bez atrakcji turystycznych nie byłoby turystyki i bez turystyki nie byłoby atrakcji turystycznych. Atrakcje turystyczne są zjawiskiem (fenomenem) złożonym i w literaturze różnorodnie definiowanym. Nie pretendując do tworzenia uniwersalnej definicji, w oparciu o dokonany przegląd terminologiczny, pojęcie atrakcji można odnieść do jego funkcji. Można więc za atrakcje turystyczne uważać: wszystkie elementy składowe produktu turystycznego (walory miejsca i wydarzenia, obiekty i autentyczne wytwory kultury wyższej) oznaczone jako szczególne, mające zdolność przyciągania turystów i decydujące o tym, że wybierają oni dany obszar, a nie inny. Połączone z usługami turystycznymi tworzą produkt turystyczny. Powyższa definicja ujmuje zarówno naturę wartości atrakcji jako obiektu osobliwego, wartościowego, wyróżnionego poprzez dodanie oznaczenia zgodnie z etymologią przyciągającego turystów, jak i podkreśla zdolność atrakcji do kreowania produktu turystycznego. Tabela 1. Chronologiczny przegląd zakresów definicji atrakcji turystycznych Autor, rok Cohen, 1972 Lundberg, 1985 Mill i Morrison, 1985 Holloway, 1985 Middleton, 1988 Epperson, 1989 Lavery i Stevens, 1990 Leiper, 1990 Najważniejsze tezy w definicji Atrakcje rzeczywiste i wymyślone, transformacja celowe uatrakcyjnienie atrakcji turystycznych. Atrakcje turystyczne to wszystko, co przyciąga turystów. Atrakcje wszystko, co budzi zainteresowanie. Każde miejsce, które przemawia do ludzi na tyle, by zachęcić ich do podróży w celu odwiedzenia. Wyznaczone miejsce stałego zasobu, które jest kontrolowane i zarządzane dla przyjemności, rozrywki i edukacji osób odwiedzających. Atrakcją jest cel, który pociąga i przyciąga osoby. Każdy zasób, który jest zarządzany dla potrzeb osób odwiedzających, mają one wyraźne tożsamości i stałe cechy, ich zadaniem jest zabawić gości, utrzymywane są w całości lub w części przez odwiedzających. Atrakcja turystyczna jest to system składający się z trzech elementów: element turystyczny lub człowiek, element centralny oraz marker lub element informacyjny. Atrakcje turystyczne powstają, gdy występują te trzy elementy razem. 18

19 Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań Walsh-Heron i Stevens, 1990 Scottish Tourist Board, 1991 Atrakcja turystyczna jest cechą obszaru, miejsca, regionu, działania i pełni następujące funkcje: 1. Ma na celu przyciągnięcie użytkowników (odwiedzających jednodniowych, rezydentów, turystów) i jest odpowiednio zarządzana. 2. Zapewnia zabawę, niezapomniany, przyjemny sposób na spędzanie wolnego czasu. 3. Jest opracowana w celu wykorzystania swego potencjału. 4. Jest zarządzana jako atrakcja, zapewniając satysfakcję klientów. 5. Zapewnia odpowiedni poziom infrastruktury i usług w celu spełnienia i zaspokojenia potrzeb, i interesów użytkowników. 6. Za wstęp do atrakcji mogą być pobierane opłaty. Stałe miejsce wycieczek, których głównym celem jest umożliwienie publicznego dostępu do rozrywki, zainteresowanie edukacją lub miejsce sportowych, teatralnych, filmowych czy artystycznych imprez. Musi być otwarte dla publiczności, bez uprzedniej rezerwacji, na okres publikowany każdego roku i powinno być w stanie przyciągnąć zarówno odwiedzających jednodniowych, turystów, jak i lokalnych mieszkańców. Pearce, 1991 Medlik, 1994 Gunn, 1994 Lew, 1994 McCannell, 1996 Wall, 1997 Kruczek, 2009, 2010 Atrakcją turystyczną jest wyznaczone miejsce z konkretnym elementem kulturowym lub naturalnym, które jest w centrum uwagi odwiedzających. Składniki produktu turystycznego, które przyciągają odwiedzających; wyróżnia walory miejsca (site) i wydarzenia (events). Atrakcje są tymi rozwiniętymi miejscami, które są planowane i zarządzane dla zainteresowania gości, wywołania ich aktywności i radości. Atrakcje turystyczne składają się ze wszystkich elementów zlokalizowanych poza domem ; miejsc, które przyciągają podróżnych, zmuszając ich do opuszczenia domu. Empiryczna relacja pomiędzy turystą, miejscem a znaczeniem informacją dotyczącą miejsca. Atrakcje mają charakter linii, punktu, obszaru. Atrakcje turystyczne obiekty i wydarzenia autentyczne, wartościowe; przeciwstawiane nieautentycznym, sztucznym atrapom (pułapki turystyczne). Źródło: Benckendorffer P. J., 2004, Planning for the Future. A Profile of Australian Tourist Attractions, Ph. D. Thesis James Cook University, Sydney opracowanie własne, uzupełnione Typologia atrakcji turystycznych Z przytoczonych w rozdziale 1.1. definicji atrakcji wynika, że są one zróżnicowane odnośnie do swojej formy, genezy i charakteru. Są także zjawiskiem masowym internetowa wyszukiwarka Google podaje kilkadziesiąt milionów stron odpowiadających na anglojęzyczne hasło tourist attractions. Istnieje wiele poglądów na klasyfikację atrakcji turystycznych. Atrakcje turystyczne mogą stanowić obiekty przyrodnicze (piękne plaże, klify, fiordy, jaskinie, kaniony, przełomy rzek, parki narodowe, osobliwości skalne), obiekty związane z historią i kulturą (zabytki archeologiczne, architektoniczne, techniki, a także rozmaite festiwale, święta regionalne, misteria religijne), elementy infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (centra rekreacyjne, tory wyścigowe różnego rodzaju, pola golfowe, baseny kąpielowe, narciarskie trasy zjazdowe, obiekty olimpijskie itp.). Do atrakcji turystycznych zaliczymy także kompleksy handlowo-rekreacyjne, orientalne bazary, sklepy wolnocłowe, kasyna gry i nocne kluby. Rycina 6 zawiera jedną z propozycji klasyfikacji atrakcji turystycznych. 19

20 Pojęcie atrakcji turystycznych w światowej i polskiej literaturze fachowej Rycina 6. Klasyfikacja atrakcji turystycznych Źródło: Ritchie J. R., Sins M., 1978, Culture as Determinant of the Atractiveness, Annals of Tourism Research, April June uzupełniony przez Kruczek Z., 2002b Najbardziej rozpowszechniony w literaturze jest podział atrakcji na cztery grupy, zaproponowane przez Swarbrooke a (2002:5): 1) naturalne atrakcje turystyczne, których walory są związane z fizycznymi elementami środowiska naturalnego, np. plaże, góry, jaskinie, jeziora, rzeki, lasy; 2) dzieła stworzone przez człowieka, ale w innym celu niż przyciąganie turystów, które z czasem stały się atrakcjami samymi w sobie, np. obiekty prehistoryczne, budynki związane ze znanymi ludźmi, zespoły pałacowo-ogrodowe, ośrodki przemysłowe, budowle sakralne; 3) miejsca zaprojektowane i zbudowane od podstaw jako atrakcje, np. parki rozrywki, kasyna, uzdrowiska, parki safari; 4) imprezy kulturalne, sportowe, religijne, festiwale, igrzyska olimpijskie itp. Przy okazji tego podziału autor uzmysławia nam pewną zależność: w przypadku dwóch pierwszych grup atrakcji turystyka jest problemem, a zbyt duża liczba odwiedzających może stanowić poważne dla nich zagrożenie, natomiast w przypadku grup trzeciej i czwartej dąży się do zmaksymalizowania liczby turystów, a co za tym idzie osiągnięcia większych wpływów finansowych. Inną klasyfikacją, zaproponowaną przez Swarbrooke a (2002:12), jest podział na atrakcje podstawowe (primary attractions), które są głównym powodem podróży i przy nich spędzamy większość czasu oraz drugorzędne (secondary attractions) czyli tzw. atrakcje po drodze, odwiedzane w drodze do podstawowych atrakcji. Atrakcje mogą być różnicowane również ze względu na właściciela, zasięg oddziaływania, liczbę odwiedzających, położenie, wielkość, a także to, kto będzie potencjalnym klientem i jakie są jego oczekiwania. Podstawowymi atrakcjami w celu podróży są zarówno zasoby naturalne (np. parki narodowe w USA), jak i słynne dzieła zbudowane przez człowieka, a wśród nich obiekty 20

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i rekreacja Obsługa Ruchu Turystycznego, Hotelarstwo i Gastronomia, Zarządzanie i Marketing w Hotelarstwie, Gastronomii,

Bardziej szczegółowo

Pozycja jednostki ICHOT w zakresie konkurencji ogólnopolskiej zdeterminowana jest siłą przyciągania miejsca, w tym przypadku miasta.

Pozycja jednostki ICHOT w zakresie konkurencji ogólnopolskiej zdeterminowana jest siłą przyciągania miejsca, w tym przypadku miasta. Pozycja jednostki ICHOT w zakresie konkurencji ogólnopolskiej zdeterminowana jest siłą przyciągania miejsca, w tym przypadku miasta. Czynnik ten ma szczególne znaczenie dla grupy turystów, którzy wybierając

Bardziej szczegółowo

Tematyka prac licencjackich proponowana przez promotorów Katedry Turystyki i Promocji Zdrowia

Tematyka prac licencjackich proponowana przez promotorów Katedry Turystyki i Promocji Zdrowia Katedra Turystyki i Promocji Zdrowia Główne tematy naukowo-badawcze podejmowane w katedrze: Turystyka kulturowa w Polsce i na świecie. Wpływ walorów turystycznych, historycznych i kulturowych miast na

Bardziej szczegółowo

Marketing w turystyce

Marketing w turystyce Marketing w turystyce MT 5 Podstawowe i komplementarne dobra turystyczne dr inż. Jerzy Koszałka MSU4 sem. 3, MSU3 sem. 2 (zimowy), studia dzienne Gdańsk 2011-12 Dobro turystyczne Dobro lub zespół dóbr

Bardziej szczegółowo

PYTANIA I STOPIEŃ egzamin licencjacki. obowiązują od roku akademickiego 2014/2015

PYTANIA I STOPIEŃ egzamin licencjacki. obowiązują od roku akademickiego 2014/2015 PYTANIA I STOPIEŃ egzamin licencjacki obowiązują od roku akademickiego 2014/2015 1. Wymień układy, których współdziałanie jest niezbędne do wykonania ruchu. 2. Scharakteryzuj łańcuch biokinematyczny kończyny

Bardziej szczegółowo

Wydanie III, poprawione i rozszerzone

Wydanie III, poprawione i rozszerzone Wydanie III, poprawione i rozszerzone Armin Mikos von Rohrscheidt TURYSTYKA KULTUROWA Fenomen, potencjał, perspektywy. Recenzent Prof. dr hab. Kazimierz Ilski, UAM Poznań Całość ani żadna część niniejszej

Bardziej szczegółowo

Turystyka Władysław W. Gaworecki

Turystyka Władysław W. Gaworecki Turystyka Władysław W. Gaworecki Przedmiotem rozważań zawartych w książce jest turystyka, jej rodzaje, uwarunkowania cywilizacyjne, tendencje rozwoju i konsekwencje społeczno-ekonomiczne dla różnych dziedzin

Bardziej szczegółowo

Szlak jako markowy produkt turystyczny

Szlak jako markowy produkt turystyczny Szlak jako markowy produkt turystyczny Instytut Geografii Miast i Turyzmu WYDZIAŁ NAUK GEOGRAFICZNYCH UNIWERSYTET ŁÓDZKI dr Andrzej Stasiak Produkt turystyczny Zagospodarowanie turystyczne Atrakcja turystyczna

Bardziej szczegółowo

Sukces w turystyce. Marek W. Kozak. Seminarium EUROREG 23 października 2008

Sukces w turystyce. Marek W. Kozak. Seminarium EUROREG 23 października 2008 Sukces w turystyce Marek W. Kozak Seminarium EUROREG 23 października 2008 Rozwój turystyki: świat Źródło: Tourism Highlights 2008 edition,unwto 2008 Przychody z turystyki, Polska Źródło: Inst. Turystyki

Bardziej szczegółowo

Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru

Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru Wybierz kulminację terenu położoną w granicach Twojego województwa, dokonaj

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Sztuka zarabiania na wypoczynku Aleksandra Ruta Uniwersytet w Białymstoku 8 października 2015 r. Sztuka. zarabiania Sztuka (łac.ars, grec. techne) w starożytności i średniowieczu

Bardziej szczegółowo

Szanowny Pan Stanisław Kogut Radny Województwa Małopolskiego

Szanowny Pan Stanisław Kogut Radny Województwa Małopolskiego Kraków, dn. 13 października 2004 r. Nasz znak: OR VI.0036/2-88/04 Szanowny Pan Stanisław Kogut Radny Województwa Małopolskiego W odpowiedzi na interpelację, złożoną przez Pana podczas XXIV Sesji Sejmiku

Bardziej szczegółowo

Marketing w turystyce

Marketing w turystyce Marketing w turystyce MT 6 Kształtowanie produktu turystycznego dr Edyta Gołąb-Andrzejak MSU4 sem. 3, MSU3 sem. 2 (zimowy), studia dzienne Gdańsk 2011-12 Najważniejsze składniki produktu turystycznego

Bardziej szczegółowo

ZNACZENIE MARKI W PROMOCJI TURYSTYCZNEJ POLSKI. Jawor, 17 września 2011

ZNACZENIE MARKI W PROMOCJI TURYSTYCZNEJ POLSKI. Jawor, 17 września 2011 ZNACZENIE MARKI W PROMOCJI TURYSTYCZNEJ POLSKI Jawor, 17 września 2011 Marka jako pojęcie nazwa pojęcie znak symbol rysunek Kombinacja cech materialnych (funkcjonalnych) i niematerialnych, generowanych

Bardziej szczegółowo

Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej

Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej Uzdrowiska i ich znaczenie w gospodarce turystycznej pod redakcją naukową Adama R. Szromka PROKSENIA Kraków 2010 5 Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej Autor wprowadzenia: Autorzy artykułów:

Bardziej szczegółowo

Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej

Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej Uzdrowiska i ich funkcja turystyczno-lecznicza pod redakcją naukową Adama R. Szromka PROKSENIA Kraków 2012 13 Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej Publikacja powstała w ramach projektu

Bardziej szczegółowo

Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej

Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej Zygmunt Kruczek rekwencja w polskich atrakcjach turystycznych 2011 2015 Dynamika, trendy, studia przypadku requency in polish tourist Attractions in the 2011 2015 Years Dynamics, trends, case studies PROKSENIA

Bardziej szczegółowo

Turystyka i Rekreacja pytania na egzamin dyplomowy

Turystyka i Rekreacja pytania na egzamin dyplomowy Turystyka i Rekreacja pytania na egzamin dyplomowy ZAGADNIENIA Z PRZEDMIOTÓW KIERUNKOWYCH 1. Podstawowe typy i rodzaje przedsiębiorstw turystycznych w Polsce. Zakres ich funkcjonowania. Struktury organizacyjne

Bardziej szczegółowo

Kryteria konkursu na Najlepsze Europejskie Destynacje (EDEN) Edycja Polska

Kryteria konkursu na Najlepsze Europejskie Destynacje (EDEN) Edycja Polska Załącznik nr 1 do Regulaminu Kryteria konkursu na Najlepsze Europejskie Destynacje (EDEN) Edycja Polska Kryteria podstawowe (podstawa dopuszczenia): aplikująca destynacja stanowi obszar, który spełnia

Bardziej szczegółowo

Geografia - KLASA III. Dział I

Geografia - KLASA III. Dział I Geografia - KLASA III Dział I Dział II 1. Rodzaje i rozwój usług w Polsce - klasyfikuję usługi - określam rolę usług jako III sektora gospodarki - opisuję znaczenie usług we współczesnej gospodarce - wykazuję

Bardziej szczegółowo

BADANIE RUCHU TURYSTYCZNEGO W BYDGOSZCZY 2012

BADANIE RUCHU TURYSTYCZNEGO W BYDGOSZCZY 2012 BADANIE RUCHU TURYSTYCZNEGO W BYDGOSZCZY 2012 METODOLOGIA PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA Dr Robert Brudnicki Instytut Gospodarki Turystycznej i Geografii WSG Pracownia Geografii Turystyki 1 Bariery wynikające z

Bardziej szczegółowo

Cel ogólny 1: Rozwój przedsiębiorczości i usług na obszarze Partnerstwa Kaczawskiego w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe.

Cel ogólny 1: Rozwój przedsiębiorczości i usług na obszarze Partnerstwa Kaczawskiego w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe. CELE OGÓLNE, SZCZEGÓŁOWE I PLANOWANE PRZEDSIĘWZIĘCIA Cel ogólny 1: Rozwój przedsiębiorczości i usług na obszarze Partnerstwa Kaczawskiego w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe. PRZEDSIĘ- WZIĘCIA

Bardziej szczegółowo

Procesy Zachodzące w Agroturystyce

Procesy Zachodzące w Agroturystyce Procesy Zachodzące w Agroturystyce Agroturystyka jest to forma wypoczynku na obszarach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o bazę noclegową i aktywność rekreacyjną związaną z gospodarstwem rolnym

Bardziej szczegółowo

Operat kształtowania funkcji turystycznych, rekreacyjnych i edukacyjnych. Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu

Operat kształtowania funkcji turystycznych, rekreacyjnych i edukacyjnych. Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu Operat kształtowania funkcji turystycznych, rekreacyjnych i edukacyjnych Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu Zespół autorski mgr Mariusz Gunia - tekst oraz opracowanie

Bardziej szczegółowo

Część II. Opracowanie celów strategicznych, operacyjnych oraz projektów, działań

Część II. Opracowanie celów strategicznych, operacyjnych oraz projektów, działań II warsztat strategiczny gmina Gorzków Część I. Opracowanie Misji i Wizji gminy MISJA Grupa 1: 1. Bezpieczne przejścia szlaki komunikacyjne (ścieżka rowerowa, szlaki konne, trasy spacerowe, chodniki łączące

Bardziej szczegółowo

Prof. dr hab. inż. Ewa Cieślik Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Prof. dr hab. inż. Ewa Cieślik Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Prof. dr hab. inż. Ewa Cieślik Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Ważną dziedziną turystyki kulturowej jest turystyka kulinarna. Wykorzystanie polskiej regionalnej kuchni w turystyce i stworzenie z niej atrakcji

Bardziej szczegółowo

Znaczenie Konsorcjum Turystyki Wiejskiej Odpoczywaj na wsi w budowaniu produktu i promocji turystyki wiejskiej. Warszawa 22 kwiecień 2017 r.

Znaczenie Konsorcjum Turystyki Wiejskiej Odpoczywaj na wsi w budowaniu produktu i promocji turystyki wiejskiej. Warszawa 22 kwiecień 2017 r. Znaczenie Konsorcjum Turystyki Wiejskiej Odpoczywaj na wsi w budowaniu produktu i promocji turystyki wiejskiej Warszawa 22 kwiecień 2017 r. Turystyka wiejska i jej przyszłość Turystyka wiejska powinna

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY GEOGRAFIA, ROK AKADEMICKI 2010/2011

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY GEOGRAFIA, ROK AKADEMICKI 2010/2011 ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY GEOGRAFIA, ROK AKADEMICKI 2010/2011 SPECJALNOŚĆ: TURYSTYKA 1. Przedstaw problemy z zagospodarowaniem turystycznym i rekreacyjnym obszarów chronionych przedstaw turystykę

Bardziej szczegółowo

Znaczenie walorów turystycznych w regionie. produktu turystycznego

Znaczenie walorów turystycznych w regionie. produktu turystycznego Znaczenie walorów turystycznych w regionie Europy środkowozachodniej w tworzeniu produktu turystycznego Spis treści Wstęp... 2 Uwarunkowania rozmieszczenia usług turystycznych w Europie... 2 Obszary chronione

Bardziej szczegółowo

ROZWÓJ PRZEMYSŁU KULTUROWEGO SZANSĄ DLA MAŁOPOLSKI?

ROZWÓJ PRZEMYSŁU KULTUROWEGO SZANSĄ DLA MAŁOPOLSKI? Zarządzanie Publiczne, vol. 1(13), pp. 82-102 Kraków 2011 Published online February 9, 2012 ROZWÓJ PRZEMYSŁU KULTUROWEGO SZANSĄ DLA MAŁOPOLSKI? Summary Development of Culture Industry A Chance for Malopolska

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO POMORSKIE

WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO POMORSKIE WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO POMORSKIE 1 Turystyka Sport i zdrowie Edukacja Produkty lokalne Ekologia Tradycja Lider projektu Partnerzy Obszar Okres realizacji Budżet Lokalna Grupa Działania Zakole Dolnej Wisły

Bardziej szczegółowo

Wędruj z nami i poznawaj świat

Wędruj z nami i poznawaj świat Szkoła Podstawowa nr 3 im. T. Kościuszki w Sanoku Wędruj z nami i poznawaj świat czyli kilka słów o szkolnych wycieczkach Sanok 2009 Działalność turystyczno-krajoznawcza to jeden z priorytetów pracy polskich

Bardziej szczegółowo

Turystyka wobec regionu, w którym się rozwija,

Turystyka wobec regionu, w którym się rozwija, Wykład 6. GOSPODARKA TURYSTYCZNA 1 1. Pojęcie i istota gospodarki turystycznej: Gospodarkę turystyczną określa się jako kompleks różnorodnych funkcji gospodarczych i społecznych, bezpośrednio lub pośrednio

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Tworzenie produktu turystycznego Sztuka zarabiania na wypoczynku dr Marcin Haberla Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 2 grudnia 2013 r. Historia turystyki STAROŻYTNOŚĆ

Bardziej szczegółowo

YATENGA to idealna przestrzeń dla biznesu

YATENGA to idealna przestrzeń dla biznesu YATENGA to: innowacyjny i wyjątkowy pomysł unikalność architektury na skalę światową wyjątkowa technologia i ekologiczne spojrzenie na środowisko doskonała lokalizacja dla rozwoju gospodarczego Przedmiotowy

Bardziej szczegółowo

Badanie krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego w Województwie Zachodniopomorskim w roku 2014 Streszczenie raportu wyniki PAPI

Badanie krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego w Województwie Zachodniopomorskim w roku 2014 Streszczenie raportu wyniki PAPI Badanie krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego w Województwie Zachodniopomorskim w roku 2014 Streszczenie raportu wyniki PAPI Listopad 2014 Przedmiot, cele i termin badania Termin badania PAPI:

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Tworzenie produktu turystycznego dr Agnieszka Pobłocka Uniwersytet Gdański 17 listopada 2015 roku Organizatorzy EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

Szlaki kulturowe od pomysłu do zintegrowanego produktu turystycznego. Karolina Fidyk Małopolski Instytut Kultury

Szlaki kulturowe od pomysłu do zintegrowanego produktu turystycznego. Karolina Fidyk Małopolski Instytut Kultury Szlaki kulturowe od pomysłu do zintegrowanego produktu turystycznego Karolina Fidyk Małopolski Instytut Kultury szlak kulturowy definicja sytuacja w Małopolsce bariery w rozwoju definicja szlaku kulturowego

Bardziej szczegółowo

Katalog turystyczny WAWEL CUP 37.

Katalog turystyczny WAWEL CUP 37. Katalog turystyczny Przyjazd na Wawel Cup to dla wielu aktywny wypoczynek oraz możliwość poznania atrakcji turystycznych i przyrodniczych naszego regionu. Specjalnie dla naszych gości z zagranicy (i nie

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK NR 76. do uchwały Nr XXXVII/113/2000 Rady Miasta Rzeszowa z dnia 4 lipca 2000 r. UWARUNKOWANIA. wynikające z występowania.

ZAŁĄCZNIK NR 76. do uchwały Nr XXXVII/113/2000 Rady Miasta Rzeszowa z dnia 4 lipca 2000 r. UWARUNKOWANIA. wynikające z występowania. ZAŁĄCZNIK NR 76 do uchwały Nr XXXVII/113/2000 Rady Miasta Rzeszowa z dnia 4 lipca 2000 r. UWARUNKOWANIA wynikające z występowania OBIEKTÓW I TERENÓW związanych z TURYSTYKĄ, REKREACJĄ I SPORTEM Opracowanie:

Bardziej szczegółowo

1. K la l s a y s f y ik i a k c a j c a j a c z c yn y n n i n k i ó k w ó r oz o woj o u j u t ur u ys y t s yk y i k :

1. K la l s a y s f y ik i a k c a j c a j a c z c yn y n n i n k i ó k w ó r oz o woj o u j u t ur u ys y t s yk y i k : Wykład 7. CZYNNIKI ROZWOJU TURYSTYKI 1 1. Klasyfikacja czynników rozwoju turystyki: WTO wyodrębniła ponad 130 czynników wpływających na rozwój turystyki i popyt turystyczny, dzieląc je na: ekonomiczne,

Bardziej szczegółowo

1 Założenia Programu Promocji Zachodniopomorskich Produktów Turystycznych na lata Po pierwsze selekcja produktów wiodących.

1 Założenia Programu Promocji Zachodniopomorskich Produktów Turystycznych na lata Po pierwsze selekcja produktów wiodących. Spis treści 1 Założenia Programu Promocji Zachodniopomorskich Produktów Turystycznych na lata 2014-2020 Po pierwsze selekcja produktów wiodących. Po drugie wybór grup odbiorców. 2 Uwarunkowania wewnętrzne

Bardziej szczegółowo

MAŁE PROJEKTY Nabór wniosków spotkanie informacyjne. Podegrodzie, 22.02.2011 r.

MAŁE PROJEKTY Nabór wniosków spotkanie informacyjne. Podegrodzie, 22.02.2011 r. MAŁE PROJEKTY Nabór wniosków spotkanie informacyjne Podegrodzie, 22.02.2011 r. Cele ogólne LSR - przedsięwzięcia CEL OGÓLNY 1 Rozwój turystyki w oparciu o bogactwo przyrodnicze i kulturowe obszaru CELE

Bardziej szczegółowo

Armin Mikos v. Rohrscheidt. Szlak kulturowy jako markowy produkt turystyczny

Armin Mikos v. Rohrscheidt. Szlak kulturowy jako markowy produkt turystyczny Armin Mikos v. Rohrscheidt Szlak kulturowy jako markowy produkt turystyczny Marka w turystyce MARKA: nazwa, symbol lub termin służący dla oznaczenia produktu rzeczowego, usługi lub firmy na rynku (Altkorn

Bardziej szczegółowo

Odnowa i rozwój wsi: Preferowane będą operacje związane z zakupem strojów ludowych, folklorystycznych, instrumentów muzycznych, innych elementów

Odnowa i rozwój wsi: Preferowane będą operacje związane z zakupem strojów ludowych, folklorystycznych, instrumentów muzycznych, innych elementów Odnowa i rozwój wsi: Preferowane będą operacje związane z zakupem strojów ludowych, folklorystycznych, instrumentów muzycznych, innych elementów wyposażenia niezbędnych do kultywowania tradycji, operacje

Bardziej szczegółowo

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus h WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i rekreacja Obsługa Ruchu Turystycznego, Hotelarstwo i Gastronomia, Zarządzanie i Marketing, Gastronomii, Turystyce

Bardziej szczegółowo

GEOGRAFIA TURYSTYCZNA

GEOGRAFIA TURYSTYCZNA Barbara Steblik-Wlaźlak Barbara Cymańska-Garbowska GEOGRAFIA TURYSTYCZNA Część 1 Technik hotelarstwa Autorki: Barbara Steblik-Wlaźlak: rozdział?. Barbara Cymańska-Garbowska: rozdział?. Projekt okładki:

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Rzeszowski al. Rejtana 16c 35-959 Rzeszów tel. +48 17 872 10 00

Uniwersytet Rzeszowski al. Rejtana 16c 35-959 Rzeszów tel. +48 17 872 10 00 Karta ewidencyjna inwentaryzacja WALORÓW TURYSTYCZNYCH WYPOCZYNKOWYCH na terenie pięciu powiatów województwa podkarpackiego: lubaczowski, przemyski, ropczycko-sędziszowski, strzyżowski i rzeszowski WALORY

Bardziej szczegółowo

Opis efektów kształcenia dla modułu zajęć

Opis efektów kształcenia dla modułu zajęć Nazwa modułu: Infrastruktura turystyczna Rok akademicki: 2012/2013 Kod: ZZP-2-201-ZT-n Punkty ECTS: 2 Wydział: Zarządzania Kierunek: Zarządzanie Specjalność: Zarządzanie w Turystyce Poziom studiów: Studia

Bardziej szczegółowo

Polska Sieć Najciekawszych Wsi europejski pomysł i nowa idea w odnowie wsi. Ryszard Wilczyński Wojewoda Opolski

Polska Sieć Najciekawszych Wsi europejski pomysł i nowa idea w odnowie wsi. Ryszard Wilczyński Wojewoda Opolski Polska Sieć Najciekawszych Wsi europejski pomysł i nowa idea w odnowie wsi Ryszard Wilczyński Wojewoda Opolski Rekomendacje dla odnowy wsi, jako metody rozwoju: budowanie specjalizacji, łączenie potencjałów

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wymienić charakterystyczne Afryki.

Bardziej szczegółowo

Egzamin teoretyczny część ustna dla kandydatów na pilotów wycieczek. Zestaw nr 1

Egzamin teoretyczny część ustna dla kandydatów na pilotów wycieczek. Zestaw nr 1 Egzamin teoretyczny część ustna dla kandydatów na pilotów wycieczek Zestaw nr 1 1. Scharakteryzuj podstawowe słabości polskiej turystyki (min 3 elementy). 2. Omów prawa i obowiązki pilota wg obowiązujących

Bardziej szczegółowo

ECTS Przedmiot. studiów GEOGRAFIA TURYSTYCZNA TR/1/PK/GTUR 19 5

ECTS Przedmiot. studiów GEOGRAFIA TURYSTYCZNA TR/1/PK/GTUR 19 5 nr w planie kod Przedmiot studiów GEOGRAFIA TURYSTYCZNA TR/1/PK/GTUR 19 Kierunek Turystyka i Rekreacja Poziom kształcenia I stopnia Rok/Semestr Rok studiów II/semestr 3 Typ przedmiotu (obowiązkowy/fakultatywny)

Bardziej szczegółowo

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS W ROKU AKADEMICKIM 2013/2014 i 2013/2014

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS W ROKU AKADEMICKIM 2013/2014 i 2013/2014 Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS W ROKU AKADEMICKIM 2013/2014 i 2013/2014 Jednostka organizacyjna: Rodzaj studiów i profil: Nazwa przedmiotu: Wydział Turystyki i Rekreacji I stopień

Bardziej szczegółowo

Rynek w ujęciu marketingowym jest zbiorem. lają, co kupić lub sprzedać i na jakich warunkach.

Rynek w ujęciu marketingowym jest zbiorem. lają, co kupić lub sprzedać i na jakich warunkach. Wykład 5. PRODUKT I RYNEK TURYSTYCZNY 1 1. Rynek turystyczny: Rynek w ujęciu marketingowym jest zbiorem aktualnych lub potencjalnych nabywców dóbr. Najważniejszą cechą rynku jest proces wymiany infor-

Bardziej szczegółowo

WYKORZYSTANIE TRADYCJI KULTUROWYCH W AGROTURYSTYCE

WYKORZYSTANIE TRADYCJI KULTUROWYCH W AGROTURYSTYCE KONFERENCJA WOJEWÓDZKA nt. Wykorzystanie lokalnych wartości w rozwoju społeczno gospodarczym obszarów w wiejskich prof. nadzw. dr hab. Mirosław Boruszczak WYKORZYSTANIE TRADYCJI KULTUROWYCH W AGROTURYSTYCE

Bardziej szczegółowo

Zmianie ulega część 5 w Lokalnej Strategii Rozwoju tj. Część 5 Cele LGD. Otrzymuje ona następujące brzmienie :

Zmianie ulega część 5 w Lokalnej Strategii Rozwoju tj. Część 5 Cele LGD. Otrzymuje ona następujące brzmienie : Załącznik nr 1 do Uchwały Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Dorzecze Bobrzy z dnia 3 stycznia 2013 roku w sprawie zmian w Lokalnej Strategii Rozwoju Zmianie ulega część 5

Bardziej szczegółowo

Koncepcja Geostrady Karpackiej

Koncepcja Geostrady Karpackiej Koncepcja Geostrady Karpackiej Dr hab. inż. prof. AGH Marek Doktor z zespołem Katedry Geologii Ogólnej i Geoturystyki Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki

Bardziej szczegółowo

Pomiar i doskonalenie jakości procesów usługowych, metody oceny procesu usługowego- SERIQUAL, CIT, CSI.

Pomiar i doskonalenie jakości procesów usługowych, metody oceny procesu usługowego- SERIQUAL, CIT, CSI. Anna Jurek 133846 Izabela Sokołowska 133991 Gr. Pon. P godz. 15.15 Procesowe Zarządzanie Przedsiębiorstwem- seminarium. Pomiar i doskonalenie jakości procesów usługowych, metody oceny procesu usługowego-

Bardziej szczegółowo

Tematy ćwiczeń i tytuły referatów z przedmiotu: Podstawy turystyki 2018/2019

Tematy ćwiczeń i tytuły referatów z przedmiotu: Podstawy turystyki 2018/2019 Politechnika Opolska Tematy ćwiczeń i tytuły referatów z przedmiotu: Podstawy turystyki 2018/2019 1. Kryteria podziału turystyki ze szczególnym uwzględnieniem turystyki: wypoczynkowej, kulturalnej, towarzyskiej,

Bardziej szczegółowo

a) udostępnianie urządzeń i sprzętu, z wyłączeniem środków transportu b) organizację szkoleń i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i

a) udostępnianie urządzeń i sprzętu, z wyłączeniem środków transportu b) organizację szkoleń i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i Cel działania. Działanie ma na celu umożliwienie mieszkańcom obszaru objętego Lokalną Strategią Rozwoju realizację projektów przyczyniających się do poprawy jakości życia, zachowania i wykorzystania zasobów

Bardziej szczegółowo

ANKIETA. Konsultacje społeczne prowadzone w ramach opracowywania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Goleniowskiego do roku 2020.

ANKIETA. Konsultacje społeczne prowadzone w ramach opracowywania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Goleniowskiego do roku 2020. ANKIETA Konsultacje społeczne prowadzone w ramach opracowywania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Goleniowskiego do roku 2020. Szanowni Państwo! W związku z rozpoczęciem prac nad opracowaniem aktualizacji

Bardziej szczegółowo

Rozwój gospodarczy regionu oraz poprawa jakości życia mieszkańców obszaru LSR. Poprawa atrakcyjności turystycznej Regionu Kozła

Rozwój gospodarczy regionu oraz poprawa jakości życia mieszkańców obszaru LSR. Poprawa atrakcyjności turystycznej Regionu Kozła Kryteria Wyboru Operacji przez Radę LGD Etap I ocena zgodności operacji z Lokalną Strategią Rozwoju Poniżej przedstawiono tabelę zawierającą cele ogólne i szczegółowe LSR. Operacja musi być zgodna przynajmniej

Bardziej szczegółowo

PROGRAM SZKOLENIA DLA KANDYDATÓW NA PRZEWODNIKÓW MIEJSKICH organizowanego przez Zachodniopomorską Agencję Rozwoju Turystyki ZART Sp. z o.o.

PROGRAM SZKOLENIA DLA KANDYDATÓW NA PRZEWODNIKÓW MIEJSKICH organizowanego przez Zachodniopomorską Agencję Rozwoju Turystyki ZART Sp. z o.o. PROGRAM SZKOLENIA DLA KANDYDATÓW NA PRZEWODNIKÓW MIEJSKICH organizowanego przez Zachodniopomorską Agencję Rozwoju Turystyki ZART Sp. z o.o. CZĘŚĆ OGÓLNA SZKOLENIA Lp. Przedmiot Zakres tematyczny przedmiotu

Bardziej szczegółowo

Operat ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych. Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu

Operat ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych. Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu Operat ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu Zespół autorski mgr Mariusz Gunia - tekst oraz opracowanie GIS Stan rozpoznania

Bardziej szczegółowo

SEGMENTACJA RYNKU A TYPY MARKETINGU

SEGMENTACJA RYNKU A TYPY MARKETINGU SEGMENTACJA SEGMENTACJA...... to proces podziału rynku na podstawie określonych kryteriów na względnie homogeniczne rynki cząstkowe (względnie jednorodne grupy konsumentów) nazywane SEGMENTAMI, które wyznaczają

Bardziej szczegółowo

WYTYCZNE DO SPORZĄDZENIA KARTY INFORMACYJNEJ PRZEDSIĘWZIĘCIA

WYTYCZNE DO SPORZĄDZENIA KARTY INFORMACYJNEJ PRZEDSIĘWZIĘCIA WYTYCZNE DO SPORZĄDZENIA KARTY INFORMACYJNEJ PRZEDSIĘWZIĘCIA zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa

Bardziej szczegółowo

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY DRAWSKO POMORSKIE

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY DRAWSKO POMORSKIE BURMISTRZ MIASTA I GMINY W DRAWSKU POMORSKIM STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY DRAWSKO POMORSKIE -CZĘŚĆ OPISOWA- ZAŁĄCZNIK NR 2 DO UCHWAŁY NR VIII/59/2003 RADY MIEJSKIEJ

Bardziej szczegółowo

1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6.

1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6. 1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6. Elementy badań 7. Raport etnograficzny 8. Przykłady 9. Podsumowanie

Bardziej szczegółowo

Konkursu na Produkt Lokalny Krainy Lasów i Jezior podczas Mieszczańskiego Jarmarku Produktów Tradycyjnych we Wschowie, dnia 1 lipca 2018 r.

Konkursu na Produkt Lokalny Krainy Lasów i Jezior podczas Mieszczańskiego Jarmarku Produktów Tradycyjnych we Wschowie, dnia 1 lipca 2018 r. Załącznik nr 1 do Uchwały Zarządu nr 7/2018 z dnia 6 marca 2018 r. Regulamin Konkursu na Produkt Lokalny Krainy Lasów i Jezior podczas Mieszczańskiego Jarmarku Produktów Tradycyjnych we Wschowie, dnia

Bardziej szczegółowo

GEOGRAFIA treści nauczania zakres rozszerzony 5 SEMESTR Janusz Stasiak Ciekawi świata 2 Wydaw. OPERON podręcznik

GEOGRAFIA treści nauczania zakres rozszerzony 5 SEMESTR Janusz Stasiak Ciekawi świata 2 Wydaw. OPERON podręcznik GEOGRAFIA treści nauczania zakres rozszerzony 5 SEMESTR Janusz Stasiak Ciekawi świata 2 Wydaw. OPERON podręcznik DZIAŁ KLASYFIKACJA PAŃSTW ŚWIATA PROCESY DEMOGRAFICZNE TEMAT 1. Ekonomiczne i społeczne

Bardziej szczegółowo

RAPORT Z WYJAZDU STUDYJNEGO Do Bawarii / Niemcy w terminie 16 20 października 2012 r.

RAPORT Z WYJAZDU STUDYJNEGO Do Bawarii / Niemcy w terminie 16 20 października 2012 r. STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA RYBACKA KASZUBY Wieżyca 1 83-315 Szymbark Tel/fax: 58 684 35 80 e-mail: biuro@lgrkaszuby.pl www.lgrkaszuby.pl STOWARZYSZENIE PÓŁNOCNOKASZUBSKA LOKALNA GRUPA RYBACKA 84-120

Bardziej szczegółowo

FREKWENCJA W ATRAKCJACH TURYSTYCZNYCH

FREKWENCJA W ATRAKCJACH TURYSTYCZNYCH Polska Organizacja Turystyczna FREKWENCJA W ATRAKCJACH TURYSTYCZNYCH Opracowanie: dr hab. prof. UE Katowice Zygmunt Kruczek Kraków Warszawa 2014 1 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE str 3 CZĘŚĆ I. PODSTAWY TEORETYCZNE

Bardziej szczegółowo

Atrakcyjność turystyczna i ruch turystyczny w parkach narodowych województwa podlaskiego

Atrakcyjność turystyczna i ruch turystyczny w parkach narodowych województwa podlaskiego Konrad Czarnecki Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw SGGW w Warszawie Atrakcyjność turystyczna i ruch turystyczny w parkach narodowych województwa podlaskiego Wstęp W Polsce największą liczbą

Bardziej szczegółowo

Detal architektoniczny widoczny ale czy znany

Detal architektoniczny widoczny ale czy znany Detal architektoniczny widoczny ale czy znany 2004 W tym roku po raz dziesiąty spotykać się będziemy w wielu miejscowościach naszego regionu na wydarzeniach, organizowanych w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa.

Bardziej szczegółowo

BADANIE RUCHU TURYSTYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2012 ROKU

BADANIE RUCHU TURYSTYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2012 ROKU BADANIE RUCHU TURYSTYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2012 ROKU METODOLOGIA BADANIA Metoda badawcza: wywiad bezpośredni analiza źródeł wtórnych (desk research) Grupa docelowa: goście odwiedzający jednodniowi

Bardziej szczegółowo

Materiały do kursów OT Oddział Międzyuczelniany PTTK w Warszawie

Materiały do kursów OT Oddział Międzyuczelniany PTTK w Warszawie Materiały szkoleniowe dla kursów OT w OM PTTK w Warszawie Planowanie imprez turystycznych Opracował: Paweł Dudzik marzec 2009 Plan warsztatów Atrakcyjność turystyczna terenu Podstawy planowania Ryzyko

Bardziej szczegółowo

Geografia turystyczna

Geografia turystyczna Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS W ROKU AKADEMICKIM 2012/2013 i 2013/2014 Jednostka organizacyjna: Rodzaj studiów i profil: Nazwa przedmiotu: Wydział Turystyki i Rekreacji I stopień

Bardziej szczegółowo

Przedmiot kod nr w planie studiów

Przedmiot kod nr w planie studiów Przedmiot kod nr w planie studiów TURYSTYKA AKTYWNA I KWALIFIKOWANA TR/2/PK/T AKW 16 3 Kierunek Turystyka i Rekreacja Poziom kształcenia II stopień Rok/Semestr I/1 Typ przedmiotu (obowiązkowy/fakultatywny)

Bardziej szczegółowo

IBL w GEOGRAFII. Małgorzata Pietrzak Wojciech Maciejowski. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego

IBL w GEOGRAFII. Małgorzata Pietrzak Wojciech Maciejowski. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego IBL w GEOGRAFII Małgorzata Pietrzak Wojciech Maciejowski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Geografia będąc pomostem pomiędzy naukami przyrodniczymi i społecznymi,

Bardziej szczegółowo

Obsługa Ruchu Turystycznego

Obsługa Ruchu Turystycznego Obsługa Ruchu Turystycznego Teoria i praktyka Podręcznik do nauki zawodu technik obsługi turystycznej Redaktor naukowy: Zygmunt Kruczek Wydanie IV zaktualizowane PROKSENIA Kraków 2014 Podręcznik dopuszczony

Bardziej szczegółowo

Moja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim.

Moja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim. Moja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim. Program szkoły zakłada wychowanie i przygotowanie człowieka do rozumienia otaczającego go świata. Człowiek

Bardziej szczegółowo

WROCŁAW, LISTOPAD 2009 PRODUKT TURYSTYCZNY AGLOMERACJI WROCŁAWSKIEJ

WROCŁAW, LISTOPAD 2009 PRODUKT TURYSTYCZNY AGLOMERACJI WROCŁAWSKIEJ WROCŁAW, LISTOPAD 2009 PRODUKT TURYSTYCZNY AGLOMERACJI WROCŁAWSKIEJ PRODUKT TURYSTYCZNY AGLOMERACJI WROCŁAWSKIEJ 1) Wprowadzenie 2) Spostrzeżenia 3) Szanse 4) Cele 5) Narzędzia 6) Propozycje 7) 2011, 2012,

Bardziej szczegółowo

1 Turystyka historyczna i dziedzictwo kulturowe edycja PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

1 Turystyka historyczna i dziedzictwo kulturowe edycja PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM Razem 1 Turystyka historyczna i dziedzictwo kulturowe edycja 2016-2017 PLAN STUDIÓ UKŁADZIE SEMESTRALNYM Semestr I Zajęcia dydaktyczne obligatoryjne Historia starożytna 15 15 E 4 Elementy języka łacińskiego

Bardziej szczegółowo

Wybrane aspekty rozwoju turystyki. w Karpatach. Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki. w Karpatach

Wybrane aspekty rozwoju turystyki. w Karpatach. Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki. w Karpatach Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki w Karpatach Renata Rettinger Franciszek Mróz Zakład Turystyki i Badań Regionalnych Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Wybrane aspekty rozwoju

Bardziej szczegółowo

Katedra Teorii Organizacji i Zarządzania, Zakład Zarządzania Publicznego Pokój B322, dyżur w piątki godz

Katedra Teorii Organizacji i Zarządzania, Zakład Zarządzania Publicznego Pokój B322, dyżur w piątki godz Prof. dr hab. Andrzej Piotr Wiatrak Katedra Teorii Organizacji i Zarządzania, Zakład Zarządzania Publicznego Pokój B322, dyżur w piątki godz. 14-1616 1 Przedmiot Podstawy turystyki Literatura podstawowa:

Bardziej szczegółowo

ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ A. DLA KIERUNKU DZIENNIKARSTWO I KOMUNIKACJA SPOŁECZNA I. Wiedza o mediach 1. Funkcje mediów.

Bardziej szczegółowo

Język mniejszości narodowej lub etnicznej Szkoła podstawowa

Język mniejszości narodowej lub etnicznej Szkoła podstawowa Język mniejszości narodowej lub etnicznej Szkoła podstawowa Podstawowe założenia, filozofia zmiany i kierunki działania Autor: Jolanta Grygoruk Mniejszości narodowe a etniczne Za mniejszości narodowe uznaje

Bardziej szczegółowo

Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu SYLABUS

Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu SYLABUS Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu SYLABUS Profil : Zawodowy Stopień studiów: I Kierunek studiów: Turystyka i Rekreacja Specjalność: Semestr: 5 Forma studiów: Nazwa przedmiotu: stacjonarne/niestacjonarne

Bardziej szczegółowo

Rewitalizacja Europejskiego Szlaku Kulturowego na obszarze Południowego Bałtyku - Pomorska Droga Św. Jakuba RECReate

Rewitalizacja Europejskiego Szlaku Kulturowego na obszarze Południowego Bałtyku - Pomorska Droga Św. Jakuba RECReate Rewitalizacja Europejskiego Szlaku Kulturowego na obszarze Południowego Bałtyku - Pomorska Droga Św. Jakuba RECReate Szczecin 20 grudnia 2011 r. Bożena Wołowczyk Plan prezentacji 1. Idea europejskich szlaków

Bardziej szczegółowo

PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM 0 PLAN STUDIÓ UKŁADZIE SEMESTRALNYM Semestr I Zajęcia dydaktyczne obligatoryjne Historia starożytna 5 5 5 15 E 4 Elementy języka łacińskiego i kultury antycznej 5 10 15 3 Antropologia przestrzeni starożytność

Bardziej szczegółowo

ROTELE hotele na kółkach

ROTELE hotele na kółkach ROTELE hotele na kółkach data aktualizacji: 2009.03.03 Turyści w Polsce najczęściej zwiedzają świat, samochodem, koleją lub autokarem. Niektórzy z nich pragną jak za dawnych młodzieńczych lat podróżować

Bardziej szczegółowo

Turystyka na terenach cennych przyrodniczo, w tym obszarach Natura 2000 Promocja ekoturystyki

Turystyka na terenach cennych przyrodniczo, w tym obszarach Natura 2000 Promocja ekoturystyki Turystyka na terenach cennych przyrodniczo, w tym obszarach Natura 2000 Promocja ekoturystyki Janina Kawałczewska I. Jak tworzyć rynek turystyki proekologicznej? 1. Wywołać popyt na turystykę proekologiczną

Bardziej szczegółowo

PROGRAM TURYSTYCZNO- KRAJOZNAWCZY NAUCZANIE I WYCHOWANIE PRZEZ PODRÓŻOWANIE

PROGRAM TURYSTYCZNO- KRAJOZNAWCZY NAUCZANIE I WYCHOWANIE PRZEZ PODRÓŻOWANIE PROGRAM TURYSTYCZNO- KRAJOZNAWCZY NAUCZANIE I WYCHOWANIE PRZEZ PODRÓŻOWANIE GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Czas wolny powinien być dla dziecka związany z przyjemnością, a nie z obowiązkiem.

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do zarządzania projektami

Wprowadzenie do zarządzania projektami Wprowadzenie do zarządzania projektami Project Management dr Marek Wąsowicz Katedra Projektowania Systemów Zarządzania, UE Wrocław Wrocław, 23 października 2012 r. Zawartość modułu (4h): wskazanie możliwości

Bardziej szczegółowo

Program zajęć artystycznych w gimnazjum

Program zajęć artystycznych w gimnazjum Program zajęć artystycznych w gimnazjum Klasy II Beata Pryśko Cele kształcenia wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. II. Tworzenie wypowiedzi

Bardziej szczegółowo

Szczecin. 10. Spotkanie z grupą niepełnosprawnych (osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich).

Szczecin. 10. Spotkanie z grupą niepełnosprawnych (osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich). Egzamin dla kandydatów na przewodników miejskich Szczecin 8.12.2011 r. część praktyczna Zadanie 1 Powitanie i autoprezentacja z krótką informacją krajoznawczą mijanych miejsc i obiektów, metodyka oprowadzania

Bardziej szczegółowo

Tabela wskaźników produktu i rezultatu dla Działania 6.2 Turystyka

Tabela wskaźników produktu i rezultatu dla Działania 6.2 Turystyka Tabela wskaźników produktu i rezultatu dla Działania 6.2 Turystyka L.p. Numer priorytetu RPO WM Typ wskaźnika Działanie Nazwa wskaźnika Jedn. Miary Numer KSI 1. Priorytet VI Produkt 6.2. Liczba wybudowanych

Bardziej szczegółowo

AGROTURYSTYKA W PERSPEKTYWIE EKONOMII DOŚWIADCZEŃ

AGROTURYSTYKA W PERSPEKTYWIE EKONOMII DOŚWIADCZEŃ AGROTURYSTYKA W PERSPEKTYWIE EKONOMII DOŚWIADCZEŃ Dr Jan Zawadka SGGW w Warszawie jan_zawadka@sggw.pl Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.

Bardziej szczegółowo

Architektura bezpieczeństwa informacji w ochronie zdrowia. Warszawa, 29 listopada 2011

Architektura bezpieczeństwa informacji w ochronie zdrowia. Warszawa, 29 listopada 2011 Architektura informacji w ochronie zdrowia Warszawa, 29 listopada 2011 Potrzeba Pomiędzy 17 a 19 kwietnia 2011 roku zostały wykradzione dane z 77 milionów kont Sony PlayStation Network. 2 tygodnie 25 milionów

Bardziej szczegółowo